OORSPRONKLIKE VERKRYGING Indien eienaarskap onafhanklik verkry word (en nie spruit uit die eienaarskap van n voorganger

nie), is dit oorspronklike verkryging. In sommige gevalle, soos onteiening, is daar moontlik n voorganger, maar daar is nie oordrag van regte van die voorganger aan die nuwe eienaar nie. Die eienaarskap word deur n eensydige handeling ooreenkomstig regsrels verkry, en word verkry sonder die verpligtinge en voordele van die voorganger. Die nuwe eienaar verkry n heeltemal nuwe reg. Daar is n numerus clausus wyses van verkryging van eienaarskap, naamlik: Toe-eiening Gevonde skat Aanhegting Saakvorming Vermenging van vloeistowwe Vermenging van vaste stowwe Verkryging van vrugte Verjaring Onteiening Verbeuring aan die staat Toe-eiening van minerale

Occupatio: Dit is waar n persoon eensydige besit van n res nullius neem. Die vereistes is die volgende: Die saak moet res nullius en res in commercio wees Die verkryger moet die animus domini h Die verkryger moet fisiese beheer oor die saak h

Dit is gewoonlik van toepassing op wilde diere, produkte van die see, sake wat aan die vyand behoort en sake waarvan afstand gedoen is (res deperditae). Wilde diere kan in die gemenereg die eiendom van die vanger wees indien hulle in n natuurliks staat van vryheid was voordat hulle gevang is. Alle diere wat aan n wilde spesie behoort, word as wilde diere beskou (leeus, ape, bobbejane, vols, visse, ens.). Dit is interessant dat bye res nullius beskou word en dus is heuningkoek wat in die wildernis gevind word ook res nullius en kan deur toe-eiening verkry word. Indien jy die dier wil vang, is blote kwes nie voldoende nie; die vanger moet inderdaad die dier vang. Waar A n dier gekwes het, maar B het dit gevang, sal B die eienaar wees. Fisiese beheer (of corpus) alleen is nie genoeg nie: die vanger moet ook die animus domini h. Dit is ook moontlik om n eienaar van wilde diere te word wat op iemand ander se grond gevang is (steel). Dit alles word egter in die Wet op Wilddiefstal gekwalifiseer. Die bedoeling van hierdie wet is om wilddiefstal streng te beperk en die wet reguleer dus die vang van wilde diere wat as wild bekendstaan. Let wel, dat diere wat nie vir jag aangehou of kommersieel geteel word nie, waarskynlik uitgesluit sal wees. Dit sluit alle wild in wat vir kommersile of jagdoeleindes gehou word, en sluit die vleis, vel en karkas in. Indien die wild uit n toereikend omheinde kamp ontsnap, sal dit n res nullius of res derilictae word. Dit vind net plaas indien die wildboer sy eiendom

toereikend omhein het en n omheiningsertifikaat van die provinsiale administrasie ontvang het wat vir drie jaar geldig is. Met ander woorde, anders as in gemenereg, indien jy jou eiendom behoorlik omhein het, en die dier wat ontsnap val in die definisie van wild, bly dit die eiendom van die eienaar van wie se plaas dit ontsnap het. Dit beteken dat die vanger van n wilde dier (wild) nie eienaarskap verkry nie; dit bly die eiendom van die eienaar. Die eienaar kan dus sy dier terugeis deur die rei vindicatio (indien hy kan bewys dat die dier syne is). Daar is bepalings in die wet (artikel 2(1)(b) en artikel 3) vir eienaars wat nie hul eiendom behoorlik omhein het in geval van wilddiefstal. Sake wat deur die see aan land gegooi is, soos sand, seegras, edelstene en prels kan in beginsel deur toe-eiening verkry word. Dit is onderworpe aan statutre beperkings (bv. Wet op Kusbestuur). Sake wat aan die vyand behoort is in Romeinse reg as res nullius beskou, aangesien dit nie deur die Romeinse regstelsel beskerm is nie. In moderne Suid-Afrikaanse reg mag geen private eiendom gevat word nie, net sake wat met oorlogvoering verband hou (in byvoorbeeld die Boere-oorlog, sake soos perde, koes om die ler te voed, ens.), kon deur toe-eiening verkry word. Sake waarvan afstand gedoen is (res derelict) kan ook deur toe-eiening verkry word. Dit geld nie vermiste sake nie, aangesien hierdie sake steeds die eiendom van die eienaar is wat dit verloor het (omdat hulle steeds die animus domini ) het. Indien jy dus iets optel en nie kan bewys dat daarvan afstand gedoen is nie, moet jy die vermistesaak adverteer. Om dit met die animus domini te hou, beteken dat jy dit steel. Indien die eienaar nie opgespoor kan word nie, kan jy die eienaar word, gegrond op gevonde skat. Gevonde skat Indien jy n skat op jou eie grond vind, word jy die eienaar daarvan. Indien n onafhanklike persoon dit vind sonder om doelbewus daarvoor te soek, is hy geregtig op die helfte van die skat en die eienaar op die ander helfte. Die vereistes om eienaarskap vas te stel, is soos volg: Die skat moet roerend en waardevol wees Die skat moet in die grond of elders versteek wees Die skat moes vir n lang tyd verberg geberg gewees het sodat daar geen herinnering van eienaarskap bestaan nie Die ontdekking van die skat moet toevallig wees

Hou in gedagte dat n skat nie res nullius is nie en ook dat indien n onafhanklike persoon dit vind, die eienaar van die grond die eienaar sonder corpus word. Dit beteken dit is nie dieselfde as occupatio nie. Saakvorming Dit is waar n persoon n nuwe saak skep wat nie tot sy oorspronklike vorm gereduseer kan word uit materiale wat ten volle of gedeeltelik aan n ander persoon behoort sonder dat daar n regsverhouding tussen die partye is nie. Bv. olyfolie wat van olywe gemaak word, wyn van druiwe, brood van koring, ens. Die saakvormer word net eienaar van die nuwe saak indien dit nie tot sy oorspronklik vorm gereduseer kan word nie. Dit is omdat die maker vir sy arbeid beloon moet word. Die vereistes is:

n Nuwe saak moet geskep word Die nuwe produk moet nie tot sy oorspronklike vorm gereduseer kan word nie Die nuwe produk moet sonder die toestemming/voorafreling met die eienaar van die materiaal vervaardig gewees het Die produk moes deur die saakvormer self vervaardig gewees het Goeie trou is die vereiste ten opsigte van sekere owerhede

n Nuwe saak word geskep wanneer die nuwe saak n nuwe naam het (bv. druiwe vs. wyn). In Suid-Afrikaanse regspraak is voorbeelde waar n tafel van afvalmetaal en yster gemaak is (wat aan iemand anders behoort); n motor word uit twee wrakke en ander materiale gemaak. n Meer moderne voorbeeld is n farmaseutiese produk wat ontwikkel word of binnenshuise plant wat uit chemiese stowwe wat aan iemand anders behoort, gekweek word. Indien die nuwe saak van byvoorbeeld silwer wat gesmelt kan word, gemaak word, word dit as reduseerbaar beskou. Aanhegting Wanneer n saak of gedeelte van n saak op natuurlike of kunsmatige wyse by n ander saak genkorporeer word, word eienaarskap deur aanhegting verkry. Die saak wat genkorporeer word, word die bysaak genoem, terwyl die saak waarby dit genkorporeer word die hoofsaak genoem word. Met aanhegting/natrekking word die eienaarskap van die bysaak verbeur en die eienaar van die hoofsaak word die eienaar van die nuwe entiteit. Hoe weet mens wat die hoofsaak is? Verskillende toetse is ontwikkel, naamlik: Die saak met die hoogste waarde Die saak wat die grootste is Die saak waarsonder die bysaak nie kan bestaan nie Die saak wat aan die persoon behoort ter wille van wie die sake saamgevoeg is Die saak wat deur die bysaak versier word Die saak wat aan die finale entiteit sy identiteit, vorm, naam of funksie gee (Khan v Minister of Law and Order)

Die laaste toets wat in Khan ontwikkel is, word verkies. Drie tipes aanhegting is moontlik, naamlik natuurlike (aanslibbing, afskeuring, vrugte en nakomelinge), nywerheid (geboue, saakvorming, sweisery, weefwerk, skilder) en vermengde saakvorming (vrugte). Oor die algemeen word hulle egter soos volg ingedeel: saakvorming van onroerend onroerend; roerend roerend; roerend onroerend. Onroerend onroerend Aanslibbing: Dit is die geleidelike en onmerkbare toename van grond deur grond wat deur middel van n rivier of die see afgeset word. n Eienaar kan die toename in die oppervlakte van sy grond eis indien:

die toename plaasgevind het vanwe natuurlike en geleidelike afsetting van grond die grond deur n openbare, niebevaarbare ryspers afgeset is al die grense van die grond natuurlike grense is (nie kunsmatig nie, wat agri non limitati genoem word.

Afskeuring:

Dit is waar n sterk stroom n stuk van n persoon se grond afskeur of verspoel en dit stroomaf voer totdat dit by die grond van iemand anders gevoeg word. Laasgenoemde eienaar word die eienaar van die gedeelte. Die rels is soortgelyk aan die van aanslibbing, met die bykomende vereiste dat dit n skielike verspoeling van die grond moet wees. Indien n eiland in n niebevaarbare rivier gevorm word, behoort die eiland aan die oewereienaars in dele volgens n denkbeeldige lyn wat in die middel van die rivier getrek word. Die vereistes is: Die eiland moes natuurlik ontstaan het Dit moet n niebevaarbare rivier wees Die stuk oewergrond moet agri non limitati (natuurlike grense) wees

Eilande in riviere:

Rivier wat sy loop verander: Indien n rivier droogloop of sy loop verander, val die ou bedding die oewereienaar toe van agri non limitati soos eilande in rivier. Die vereistes is: Roerend Roerend Voorbeelde hiervan is n voet of arm wat aan n standbeeld gesweis is, planke wat aan n skip geplak is, bande van n motor. In hierdie geval word die eienaar van die hoofsaak die eienaar van die nuwe saamgestelde saak. Die eienaar van die bysaak kan in sommige gevalle vergoeding vir ongeregverdigde verryking eis. Die vereistes om eienaarskap in hierdie geval vas te stel, is: Die hegting van twee roerende sake moet nie tot saakvorming lei Mens moet tussen n hoof- en n bysaak kan onderskei Die hegting moet nie maklik skeibaar wees nie Die droogloop van die bedding moet permanent wees Die rivier moet n openbare, niebevaarbare rivier wees Die stuk oewergrond moet agri non limitati wees

Sommige voorbeelde wat u op u eie kan bestudeer, sluit sweiswerk, weefwerk, skryfwerk en skilderwerk in. Hulle is almal tipes hegting van roerende sake aan roerende sake. Roerend onroerend GEBOU Ingevolge Suid-Afrikaanse reg, indien iemand n permanente struktuur op die grond van iemand anders bou, is die beginsel van aanhegting (inaedificatio) van toepassing. Indien die gebou

permanent is, verloor die boumateriaal hul onafhanklikheid en heg aan die onroerende eiendom (die grond). Die eienaar van die grond besit die boumateriale en die struktuur wat op die grond opgerig is deur regswerking. Dit is op die Romeinse regspreuk superficies solo cedit gegrond, waar alles wat permanent aan die grond heg aan die grond natrek. Aanhegting vind plaas indien mens redelikerwys kan aflei dat die roerende saak permanent aan die onroerende saak geheg is. Daar is twee objektiewe faktore en een subjektiewe faktor wat dit sal help bepaal. In Olivier v Haarhof 1906 TS 497 het die hof eerstens gekyk na 1) die aard en doel van die aangehegte saak, 2) die wyse en mate van aanhegting en 3) die bedoeling van die eienaar van die roerende saak. Dit is in MacDonald Ltd v Radin NO and the Potchefstroom Dairies & Industries Co Ltd 1915 AD 454 bevestig. Objektief Die aard van die roerende saak lyk voor die hand liggend: byvoorbeeld die aard van sement is sodanig dat sodra dit gebruik is om te bou, dit deel van die grond word. Die wyse van aanhegting noop ons om te vra of die aangehegte saak op so n wyse deel van die grond geword het dat dit sy identiteit verloor het en deel van die onroerende saak geword het en of die aanhegtings sigself in so n mate aan die grond geheg het dat n skeiding aansienlike skade aan die roerende saak/onroerende saak/ albei sal veroorsaak. In albei gevalle word dit as aangeheg beskou. Die bedoeling van die eienaar van die roerende saak moet gewoonlik bepaal word deur na die aard en doel / wyse en mate van aanhegting te kyk. Dit word gewoonlik as afgeleide of toegerekende bedoeling beskou. Die probleem ontstaan egter waar die afgeleide bedoeling van die beweerde bedoeling verskil. Die vraag is of die beweerde bedoeling die objektief afgeleide bedoeling van die eienaar van die roerende saak kan weerspreek.

Objektief

Subjektief

Gegrond op hierdie faktore het twee benaderings na vore gekom, naamlik die tradisionele en die nuwe benadering. Die tradisionele benadering s dat die subjektiewe faktor net relevant word wanneer die twee objektiewe faktore nie n antwoord verskaf nie. Indien die twee objektiewe faktore aanhegting aandui, is dit nodig om na die subjektiewe faktor te kyk. Dit was die geval in MacDonald. R het n gedeelte van n erf besit waarop n melkery opgerig is. Nadat die hele aanleg aan n sindikaat verkoop is, het J n kontrak met M gesluit vir die koop van die masjinerie. Kragtens hierdie kontrak, selfs by installering van die masjinerie, sal eienaarskap van die masjien nie na R oorgedra word, totdat die volle verkoopprys betaal is nie. J raak agter met die betaling en die boedel is gesekwestreer. M het aansoek gedoen vir die verwydering van die masjiene en ges hulle is steeds eienaars van die masjiene. Die masjiene was fisies aan die vloer vasgebout met boute en moere wat in n soliede betonfondament ingebed is. Die verhoorhof het ges dat die masjinerie verwyder kon word sonder aansienlike skade aan die roerende saak. Die hof a quo het bevind dat die masjinerie onroerend geword het omdat J die bedoeling gehad het om dit permanent te heg. Die applafdeling het die hof a quo se argument verwerp en ges dat waar die eienaar van die roerende saak nie beoog het dat die masjinerie permanent geheg word nie totdat die laaste betaling gedoen is, bly die masjinerie onroerend. Dus, in geval van twyfel sal die bedoeling bepaal of dit permanent is of nie.

Die nuwe benadering verhef die bedoeling van die eienaar tot die belangrikste faktor om te bepaal of aanhegting plaasgevind het of nie. Volgens hierdie benadering dui die objektiewe faktore bloot die derde aan. Toegerekende bedoeling moet in die lig van beweerde bedoeling gevalueer word. Aanhegting vind objektief deur regswerking plaas, onafhanklik van n willekeurige handeling, maar om te bepaal of iets aangeheg is of nie, kyk die hof na die subjektiewe bedoeling van die eienaar van die roerende saak (ja, dit is absurd). In Standard-Vacuum Refining v Durban City Council het S n olieraffinadery besit en bedryf op die grond wat binne die grondgebied van D val. Toe D die grond waardeer het, is die tenks wat op die grond gele is in aanmerking geneem. S het beswaar gemaak en ges die tenks bly roerende goed omdat hulle nie die bedoeling het dat die tenks deel van die grond moet uitmaak nie. Die hof is van mening dat objektiewe faktore duidelik toon dat die tenks permanent geheg is, en dus onroerend is. Die hof het in hierdie saak nie bedoeling oorweeg nie. Die eerste twee objektiewe faktore het dus aangedui dat die eienaar se voorneme was dat dit sal aanheg. In Theatre Investments v Butcher Brothers moes die hof bepaal of stoele en toerusting aan n teatergebou geheg is. In hierdie saak het die partye n kontrak gehad wat bepaal het dat die toerusting die eiendom van die teater sal word slegs nadat die huurtydperk verstryk het. In Konstanz Properties v WM Spilhaus moes die hof bepaal of n besproeiingstelsel wat verkoop en genstalleer is, aan die grond geheg is of nie. Die hof was van mening dat hoewel die pompe genstalleer is, dit gedoen is ingevolge n huurkoopooreenkoms en dus kan eienaarskap net oorgedra word sodra die volle koopprys betaal is. In hierdie saak was die bedoeling van die aanhegter die beslissende faktor. Ten opsigte van hierdie saak, is die bedoeling van die eienaar van die roerende saak uiters belangrik. Kritiek teen die nuwe benadering s dat aangesien aanhegting deel van oorspronklike verkryging is, die bedoeling van die vorige eienaar irrelevant is. Dit is iets wat plaasvind ongeag die bedoeling van die vorige eienaar. Aanhegting moet bepaal word deur objektief na die bouwerk te kyk. Mostert en Pope redeneer dat n benadering ooreenkomstig beleidsoorwegings die hof moet lei om te bepaal of daar n permanente aanhegting was of nie. Om mee te begin, redeneer hulle, moet mens na die objektiewe faktore kyk. Die normale gevolge van aanhegting moet volg. Indien die resultaat dubbelsinnig is (gegrond op die objektiewe faktore) dan moet die hof n beleidsbesluit neem: nuwe saamgestelde saak, of die roerende saak wat sy onafhanklikheid behou. Deur hierdie besluit te neem, moet die howe die publisiteitsbeginsel in gedagte hou wat met oorspronklike verkryging gepaardgaan en dit opweeg teen die verpligting om nie arbitrr mense van hul eiendom te ontneem nie. Die subjektiewe bedoeling van die eienaar van die roerende saak op sy eie is nie genoeg nie. PLANT EN SAAI Waar n boom geplant is, besit die eienaar van die grond die plante. Aanhegting vind plaas wanneer die sade wortel geskiet het of voedingstowwe uit die grond onttrek het. In sommige gevalle is plante bedoel om verwyder te word, soos in die geval van n kwekery. Indien, ten tye van die aanhegting, die bedoeling was dat dit nie heg nie, bly die plante roerend. Vergelyk Gore NO v Parvatas 1992 (3) SA 363 (K).

Vermenging van vloeistowwe x Vermenging van vaste stowwe Indien geld (note of munte) gemeng word en nie geskei kan word nie, sal die massa in die besitter setel. Dit word beskou as teen openbare beleid om die vindikasie van die geldeenheid te bepaal. Die enigste remedies wat beskikbaar is, is deliktuele eise vir verlies (indien die besitter te kwade trou was of ongeregverdigde verryking (indien die besitter te goeie trou was). Verkryging van vrugte x Verjaring x Onteiening x Verbeuring aan die staat x Toe-eiening van minerale x