B GIAO THNG VN TI

TRNG I HC HNG HI
B MN: KHOA HO C MA Y TI NH
KHOA: CNG NGH THNG TIN




BI GING

TR TU NHN TO




TN HC PHN : Tr tu nhn to
M HC PHN : 17210
TRNH O TO : I HC CHNH QUY
DNG CHO SV NGNH : CNG NGH THNG TIN















HI PHNG - 2008

i

11.10. Tn hc phn: Tr tu nhn to Loi hc phn: 2
B mn ph trch ging dy: Khoa hc My tnh Khoa ph trch:
CNTT
M hc phn: 17210 Tng s TC: 3

TS tit L thuyt Thc hnh/Xemina T hc Bi tp ln n mn hc
60 45 15 0 0 0

iu kin tin quyt:
Sinh vin phi hc xong cc hc phn sau mi c ng k hc phn ny:
Cu trc d liu, Ton ri rc, L thuyt th

Mc tiu ca hc phn:
- Cung cp cc kin thc c bn v phng php biu din v gii quyt vn , cc
k thut biu din v x l tri thc.
- Rn luyn t duy khoa hc.

Ni dung ch yu
Gm cc phn sau:
- Phng php biu din v gii quyt vn bng tm kim
- Cc phng php tm kim m
- Cc phng php tm kim c tri thc
- K thut biu din, x l tri thc v suy din

Ni dung chi tit ca hc phn:


TN CHNG MC
PHN PHI S TIT
TS LT TH/Xemina BT KT
M U
PHN TH NHT: PHNG PHP BIU DIN
V GII QUYT VN

Chng I. Cc chin lc tm kim m. 09 06 03
1.1. Biu din vn trong khng gian trng thi 01
1.2. Cc chin lc tm kim 01
1.3. Cc chin lc tm kim m 02
1.3.1. Tm kim theo b rng
1.3.2. Tm kim theo su
1.3.3. Cc trng thi lp
1.3.4. Tm kim su lp
1.4. Quy vn v vn con. Tm kim trn th
v/hoc
02
1.4.1. Quy vn v cc vn con
1.4.2. th v/hoc
1.4.3. Tm kim trn th v/hoc
Chng II. Cc chin lc tm kim kinh nghim. 06 04 02
2.1. Hm nh gi v tm kim kinh nghim 01
2.2. Tm kim tt nht u tin 01
2.3. Tm kim leo i 01
2.4. Tm kim beam 01
Chng III. Cc chin lc tm kim ti u. 08 05 02 01
3.1. Tm ng i ngn nht 02

ii


TN CHNG MC
PHN PHI S TIT
TS LT TH/Xemina BT KT
3.1.1. Thut ton A*
3.1.2. Thut ton tm kim nhnh v - cn
3.2. Tm i tng tt nht 02
3.2.1. Tm kim leo i
3.2.2. Tm kim gradient
3.3. Tm kim m phng s tin ha. Thut ton di
truyn
01 01
Chng IV. Tm kim c i th. 08 06 02
4.1. Cy tr chi v tm kim trn cy tr chi 02
4.2. Chin lc Minimax 02
4.3. Phng php ct ct alpha beta 02
PHN TH HAI: TRI THC V LP LUN
Chng V. Logic mnh . 06 06
5.1. Biu din tri thc 01
5.2. C php v ng ngha ca logic mnh 02
5.2.1. C php
5.2.2. Ng ngha
5.3. Dng chun tc 1.5
5.3.1. S tng ng ca cc cng thc
5.3.2. Dng chun tc
5.3.3. Cc cu Horn
5.4. Lut suy din 01
5.5. Lut phn gii, chng minh bc b bng lut
phn gii
0.5
Chng VI. Logic v t cp I. 13 09 03 01
6.1. C php v ng ngha ca logic v t cp I 01
61.1. C php
6.1.2. Ng ngha
6.2. Chun ha cc cng thc 01
6.3. Cc lut suy din 01
6.4. Thut ton hp nht 0.5
6.5. Chng minh bng lut phn gii 0.5
6.6. Cc chin lc phn gii
6.6.1. Chin lc phn gii theo b rng
02
6.6.2. Chin lc phn gii s dng tp h tr
6.6.3. Chin lc tuyn tnh
6.7. S dng logic v t cp I biu din tri thc 01
6.7.1. V t hng
6.7.2. Danh sch v cc php ton trn danh sch 01
6.8. Xy dng c s tri thc 01
6.9. Ci t c s tri thc 01
6.9.1. Ci t cc hng thc v cc cu phn t
6.9.2. Ci t c s tri thc 01
Chng VII. Biu din tri thc v lp lun. 10 06 03 01
7.1. Biu din tri thc bi cc lut nu th 01
7.2. Lp lun tin v lp lun li trong cc h da trn
lut
02
7.2.1. Lp lun tin

iii


TN CHNG MC
PHN PHI S TIT
TS LT TH/Xemina BT KT
7.2.2. Lp lun li
7.3. Th tc lp lun tin 02
7.3.1.Th tc For_chain
7.3.2. Th tc rete
7.3.3. H hnh ng da trn lut
7.4. Th tc lp lun li 01 01

Nhim v ca sinh vin :
Tham d cc bui thuyt trnh ca gio vin, t hc, t lm bi tp do gio vin giao,
tham d cc bi kim tra nh k v cui k.

Ti liu hc tp :
- inh Mnh Tng, Tr tu nhn to, Nh xut bn khoa hc k thut, 2002
- Nguyn Thanh Thy, Tr tu nhn to, Nh xut bn gio dc, 1997
- Ng Trung Vit, Tr tu nhn to, Nh xut bn gio dc, 1995

Hnh thc v tiu chun nh gi sinh vin:
- Hnh thc thi cui k : Thi vit.
- Sinh vin phi m bo cc iu kin theo Quy ch ca Nh trng v ca B

Thang im: Thang im ch A, B, C, D, F

im nh gi hc phn: Z = 0,3X + 0,7Y.

1

PHN I: GII QUYT VN BNG TM KIM

Vn tm kim, mt cch tng qut, c th hiu l tm mt i tng tha mn mt s
i hi no , trong mt tp hp rng ln cc i tng. Chng ta c th k ra rt nhiu vn
m vic gii quyt n c quy v vn tm kim.
Cc tr chi, chng hn c vua, c car c th xem nh vn tm kim. Trong s rt
nhiu nc i c php thc hin, ta phi tm ra cc nc i dn ti tnh th kt cuc m ta
l ngi thng.
Chng minh nh l cng c th xem nh vn tm kim. Cho mt tp cc tin v
cc lut suy din, trong trng hp ny mc tiu ca ta l tm ra mt chng minh (mt dy
cc lut suy din c p dng) c a n cng thc m ta cn chng minh.
Trong cc lnh vc nghin cu ca Tr Tu Nhn To, chng ta thng xuyn phi i
u vi vn tm kim. c bit trong lp k hoch v hc my, tm kim ng vai tr quan
trng.
Trong phn ny chng ta s nghin cu cc k thut tm kim c bn c p dng
gii quyt cc vn v c p dng rng ri trong cc lnh vc nghin cu khc ca Tr
Tu Nhn To. Chng ta ln lt nghin cu cc k thut sau:
Cc k thut tm kim m, trong chng ta khng c hiu bit g v cc i tng
hng dn tm kim m ch n thun l xem xt theo mt h thng no tt c cc i
tng pht hin ra i tng cn tm.
Cc k thut tm kim kinh nghim (tm kim heuristic) trong chng ta da vo kinh
nghim v s hiu bit ca chng ta v vn cn gii quyt xy dng nn hm nh gi
hng dn s tm kim.
Cc k thut tm kim ti u.
Cc phng php tm kim c i th, tc l cc chin lc tm kim nc i trong cc
tr chi hai ngi, chng hn c vua, c tng, c car.

2

Chng I
Cc chin lc tm kim m
---------------------------------

Trong chng ny, chng ti s nghin cu cc chin lc tm kim m (blind search):
tm kim theo b rng (breadth-first search) v tm kim theo su (depth-first search). Hiu
qu ca cc phng php tm kim ny cng s c nh gi.
1.1 Biu din vn trong khng gian trng thi
Mt khi chng ta mun gii quyt mt vn no bng tm kim, u tin ta phi
xc nh khng gian tm kim. Khng gian tm kim bao gm tt c cc i tng m ta cn
quan tm tm kim. N c th l khng gian lin tc, chng hn khng gian cc vct thc n
chiu; n cng c th l khng gian cc i tng ri rc.
Trong mc ny ta s xt vic biu din mt vn trong khng gian trng thi sao cho
vic gii quyt vn c quy v vic tm kim trong khng gian trng thi.
Mt phm vi rng ln cc vn , c bit cc cu , cc tr chi, c th m t bng
cch s dng khi nim trng thi v ton t (php bin i trng thi). Chng hn, mt khch
du lch c trong tay bn mng li giao thng ni cc thnh ph trong mt vng lnh th
(hnh 1.1), du khch ang thnh ph A v anh ta mun tm ng i ti thm thnh ph B.
Trong bi ton ny, cc thnh ph c trong cc bn l cc trng thi, thnh ph A l trng
thi ban u, B l trng thi kt thc. Khi ang mt thnh ph, chng hn thnh ph D anh
ta c th i theo cc con ng ni ti cc thnh ph C, F v G. Cc con ng ni cc
thnh ph s c biu din bi cc ton t. Mt ton t bin i mt trng thi thnh mt
trng thi khc. Chng hn, trng thi D s c ba ton t dn trng thi D ti cc trng thi
C, F v G. Vn ca du khch by gi s l tm mt dy ton t a trng thi ban u A
ti trng thi kt thc B.
Mt v d khc, trong tr chi c vua, mi cch b tr cc qun trn bn c l mt trng
thi. Trng thi ban u l s sp xp cc qun lc bt u cuc chi. Mi nc i hp l l
mt ton t, n bin i mt cnh hung trn bn c thnh mt cnh hung khc.
Nh vy mun biu din mt vn trong khng gian trng thi, ta cn xc nh cc
yu t sau:
Trng thi ban u.
Mt tp hp cc ton t. Trong mi ton t m t mt hnh ng hoc mt php
bin i c th a mt trng thi ti mt trng thi khc.
Tp hp tt c cc trng thi c th t ti t trng thi ban u bng cch p dng mt
dy ton t, lp thnh khng gian trng thi ca vn .
Ta s k hiu khng gian trng thi l U, trng thi ban u l u
0
(u
0
e U). Mi ton t
R c th xem nh mt nh x R: UU. Ni chung R l mt nh x khng xc nh khp ni
trn U.
Mt tp hp T cc trng thi kt thc (trng thi ch). T l tp con ca khng gian U.
Trong vn ca du khch trn, ch c mt trng thi ch, l thnh ph B. Nhng trong
nhiu vn (chng hn cc loi c) c th c nhiu trng thi ch v ta khng th xc nh
trc c cc trng thi ch. Ni chung trong phn ln cc vn hay, ta ch c th m t
cc trng thi ch l cc trng thi tha mn mt s iu kin no .

3

Khi chng ta biu din mt vn thng qua cc trng thi v cc ton t, th vic tm
nghim ca bi ton c quy v vic tm ng i t trng thi ban u ti trng thi ch.
(Mt ng i trong khng gian trng thi l mt dy ton t dn mt trng thi ti mt trng
thi khc).
Chng ta c th biu din khng gian trng thi bng th nh hng, trong mi
nh ca th tng ng vi mt trng thi. Nu c ton t R bin i trng thi u thnh
trng thi v, th c cung gn nhn R i t nh u ti nh v. Khi mt ng i trong khng
gian trng thi s l mt ng i trong th ny.
Sau y chng ta s xt mt s v d v cc khng gian trng thi c xy dng cho
mt s vn .
V d 1: Bi ton 8 s. Chng ta c bng 3x3 v tm qun mang s hiu t 1 n 8
c xp vo tm , cn li mt trng, chng hn nh trong hnh 2 bn tri. Trong tr chi
ny, bn c th chuyn dch cc qun cch trng ti trng . Vn ca bn l tm ra
mt dy cc chuyn dch bin i cnh hung ban u (hnh 1.2 bn tri) thnh mt cnh
hung xc nh no , chng hn cnh hung trong hnh 1.2 bn phi.
Trong bi ton ny, trng thi ban u l cnh hung bn tri hnh 1.2, cn trng thi
kt thc bn phi hnh 1.2. Tng ng vi cc quy tc chuyn dch cc qun, ta c bn ton
t: up (y qun ln trn), down (y qun xung di), left (y qun sang tri), right (y
qun sang phi). R rng l, cc ton t ny ch l cc ton t b phn; chng hn, t trng
thi ban u (hnh 1.2 bn tri), ta ch c th p dng cc ton t down, left, right.
Trong cc v d trn vic tm ra mt biu din thch hp m t cc trng thi ca vn
l kh d dng v t nhin. Song trong nhiu vn vic tm hiu c biu din thch hp
cho cc trng thi ca vn l hon ton khng n gin. Vic tm ra dng biu din tt cho
cc trng thi ng vai tr ht sc quan trng trong qu trnh gii quyt mt vn . C th
ni rng, nu ta tm c dng biu din tt cho cc trng thi ca vn , th vn hu nh
c gii quyt.

4

V d 2: Vn triu ph v k cp. C ba nh triu ph v ba tn cp bn b t
ngn mt con sng, cng mt chic thuyn ch c mt hoc hai ngi. Hy tm cch a
mi ngi qua sng sao cho khng li bn b sng k cp nhiu hn triu ph. ng
nhin trong bi ton ny, cc ton t tng ng vi cc hnh ng ch 1 hoc 2 ngi qua
sng. Nhng y ta cn lu rng, khi hnh ng xy ra (lc thuyn ang bi qua sng) th
bn b sng thuyn va di ch, s k cp khng c nhiu hn s triu ph. Tip theo
ta cn quyt nh ci g l trng thi ca vn . y ta khng cn phn bit cc nh triu
ph v cc tn cp, m ch s lng ca h bn b sng l quan trng. biu din cc
trng thi, ta s dng b ba (a, b, k), trong a l s triu ph, b l s k cp bn b t
ngn vo cc thi im m thuyn b ny hoc b kia, k = 1 nu thuyn b t ngn v k =
0 nu thuyn b hu ngn. Nh vy, khng gian trng thi cho bi ton triu ph v k
cp c xc nh nh sau:
Trng thi ban u l (3, 3, 1).
Cc ton t. C nm ton t tng ng vi hnh ng thuyn ch qua sng 1 triu ph,
hoc 1 k cp, hoc 2 triu ph, hoc 2 k cp, hoc 1 triu ph v 1 k cp.
Trng thi kt thc l (0, 0, 0).
1.2 Cc chin lc tm kim
Nh ta thy trong mc 1.1, gii quyt mt vn bng tm kim trong khng
gian trng thi, u tin ta cn tm dng thch hp m t cc trng thi cu vn . Sau cn
xc nh:
Trng thi ban u.
Tp cc ton t.
Tp T cc trng thi kt thc. (T c th khng c xc nh c th gm cc trng thi
no m ch c ch nh bi mt s iu kin no ).
Gi s u l mt trng thi no v R l mt ton t bin i u thnh v. Ta s gi v l
trng thi k u, hoc v c sinh ra t trng thi u bi ton t R. Qu trnh p dng cc ton
t sinh ra cc trng thi k u c gi l pht trin trng thi u. Chng hn, trong bi ton
ton s, pht trin trng thi ban u (hnh 2 bn tri), ta nhn c ba trng thi k (hnh
1.3).
Khi chng ta biu din mt vn cn gii quyt thng qua cc trng thi v cc ton t
th vic tm li gii ca vn c quy v vic tm ng i t trng thi ban u ti mt
trng thi kt thc no .
C th phn cc chin lc tm kim thnh hai loi:
Cc chin lc tm kim m. Trong cc chin lc tm kim ny, khng c mt s
hng dn no cho s tm kim, m ta ch pht trin cc trng thi ban u cho ti khi gp
mt trng thi ch no . C hai k thut tm kim m, l tm kim theo b rng v tm
kim theo su.

5

T tng ca tm kim theo b rng l cc trng thi c pht trin theo th t m
chng c sinh ra, tc l trng thi no c sinh ra trc s c pht trin trc.
Trong nhiu vn , d chng ta pht trin cc trng thi theo h thng no (theo b
rng hoc theo su) th s lng cc trng thi c sinh ra trc khi ta gp trng thi ch
thng l cc k ln. Do cc thut ton tm kim m km hiu qu, i hi rt nhiu
khng gian v thi gian. Trong thc t, nhiu vn khng th gii quyt c bng tm kim
m.
Tm kim kinh nghim (tm kim heuristic). Trong rt nhiu vn , chng ta c th
da vo s hiu bit ca chng ta v vn , da vo kinh nghim, trc gic, nh gi cc
trng thi. S dng s nh gi cc trng thi hng dn s tm kim: trong qu trnh pht
trin cc trng thi, ta s chn trong s cc trng thi ch pht trin, trng thi c nh gi
l tt nht pht trin. Do tc tm kim s nhanh hn. Cc phng php tm kim da
vo s nh gi cc trng thi hng dn s tm kim gi chung l cc phng php tm
kim kinh nghim.
Nh vy chin lc tm kim c xc nh bi chin lc chn trng thi pht trin
mi bc. Trong tm kim m, ta chn trng thi pht trin theo th t m ng c
sinh ra; cn trong tm kim kinh nghim ta chn trng thi da vo s nh gi cc trng thi.
Cy tm kim

6

Chng ta c th ngh n qu trnh tm kim nh qu trnh xy dng cy tm kim. Cy
tm kim l cy m cc nh c gn bi cc trng thi ca khng gian trng thi. Gc ca
cy tm kim tng ng vi trng thi ban u. Nu mt nh ng vi trng thi u, th cc
nh con ca n ng vi cc trng thi v k u. Hnh 1.4a l th biu din mt khng gian
trng thi vi trng thi ban u l A, hnh 1.4b l cy tm kim tng ng vi khng gian
trng thi .
Mi chin lc tm kim trong khng gian trng thi tng ng vi mt phng php
xy dng cy tm kim. Qu trnh xy dng cy bt u t cy ch c mt nh l trng thi
ban u. Gi s ti mt bc no trong chin lc tm kim, ta xy dng c mt cy
no , cc l ca cy tng ng vi cc trng thi cha c pht trin. Bc tip theo ph
thuc vo chin lc tm kim m mt nh no trong cc l c chn pht trin. Khi
pht trin nh , cy tm kim c m rng bng cch thm vo cc nh con ca nh .
K thut tm kim theo b rng (theo su) tng ng vi phng php xy dng cy tm
kim theo b rng (theo su).
1.3 Cc chin lc tm kim m
Trong mc ny chng ta s trnh by hai chin lc tm kim m: tm kim theo b rng
v tm kim theo su. Trong tm kim theo b rng, ti mi bc ta s chn trng thi
pht trin l trng thi c sinh ra trc cc trng thi ch pht trin khc. Cn trong tm
kim theo su, trng thi c chn pht trin l trng thi c sinh ra sau cng trong
s cc trng thi ch pht trin.
Chng ta s dng danh sch L lu cc trng thi c sinh ra v ch c pht
trin. Mc tiu ca tm kim trong khng gian trng thi l tm ng i t trng thi ban u
ti trng thi ch, do ta cn lu li vt ca ng i. Ta c th s dng hm father lu
li cha ca mi nh trn ng i, father(v) = u nu cha ca nh v l u.
1.3.1 Tm kim theo b rng
Thut ton tm kim theo b rng c m t bi th tc sau:
procedure Breadth_First_Search;
begin
1. Khi to danh sch L ch cha trng thi ban u;
2. loop do
2.1 if L rng then
{thng bo tm kim tht bi; stop};

7

2.2 Loi trng thi u u danh sch L;
2.3 if u l trng thi kt thc then
{thng bo tm kim thnh cng; stop};
2.4 for mi trng thi v k u do {
t v vo cui danh sch L;
father(v) <- u}
end;
Chng ta c mt s nhn xt sau y v thut ton tm kim theo b rng:
Trong tm kim theo b rng, trng thi no c sinh ra trc s c pht trin
trc, do danh sch L c x l nh hng i. Trong bc 2.3, ta cn kim tra xem u c
l trng thi kt thc hay khng. Ni chung cc trng thi kt thc c xc nh bi mt s
iu kin no , khi ta cn kim tra xem u c tha mn cc iu kin hay khng.
Nu bi ton c nghim (tn ti ng i t trng thi ban u ti trng thi ch), th
thut ton tm kim theo b rng s tm ra nghim, ng thi ng i tm c s l ngn
nht. Trong trng hp bi ton v nghim v khng gian trng thi hu hn, thut ton s
dng v cho thng bo v nghim.
nh gi tm kim theo b rng
By gi ta nh gi thi gian v b nh m tm kim theo b rng i hi. Gi s rng,
mi trng thi khi c pht trin s sinh ra b trng thi k. Ta s gi b l nhn t nhnh. Gi
s rng, nghim ca bi ton l ng i c di d. Bi nhiu nghim c th c tm ra ti
mt nh bt k mc d ca cy tm kim, do s nh cn xem xt tm ra nghim l:
1 + b + b
2
+ ... + b
d-1
+ k
Trong k c th l 1, 2, ..., b
d
. Do s ln nht cc nh cn xem xt l:
1 + b + b
2
+ ... + b
d

Nh vy, phc tp thi gian ca thut ton tm kim theo b rng l O(b
d
). phc
tp khng gian cng l O(b
d
), bi v ta cn lu vo danh sch L tt c cc nh ca cy tm
kim mc d, s cc nh ny l b
d
.
thy r tm kim theo b rng i hi thi gian v khng gian ln ti mc no, ta xt
trng hp nhn t nhnh b = 10 v su d thay i. Gi s pht hin v kim tra 1000
trng thi cn 1 giy, v lu gi 1 trng thi cn 100 bytes. Khi thi gian v khng gian m
thut ton i hi c cho trong bng sau:
su d Thi gian Khng gian
4 11 giy 1 megabyte
6 18 giy 111 megabytes
8 31 gi 11 gigabytes
10 128 ngy 1 terabyte
12 35 nm 111 terabytes
14 3500 nm 11.111 terabytes
1.3.2 Tm kim theo su
Nh ta bit, t tng ca chin lc tm kim theo su l, ti mi bc trng thi
c chn pht trin l trng thi c sinh ra sau cng trong s cc trng thi ch pht

8

trin. Do thut ton tm kim theo su l hon ton tng t nh thut ton tm kim
theo b rng, ch c mt iu khc l, ta x l danh sch L cc trng thi ch pht trin khng
phi nh hng i m nh ngn xp. C th l trong bc 2.4 ca thut ton tm kim theo b
rng, ta cn sa li l t v vo u danh sch L.
Sau y chng ta s a ra cc nhn xt so snh hai chin lc tm kim m:
Thut ton tm kim theo b rng lun lun tm ra nghim nu bi ton c nghim.
Song khng phi vi bt k bi ton c nghim no thut ton tm kim theo su cng tm
ra nghim! Nu bi ton c nghim v khng gian trng thi hu hn, th thut ton tm kim
theo su s tm ra nghim. Tuy nhin, trong trng hp khng gian trng thi v hn, th
c th n khng tm ra nghim, l do l ta lun lun i xung theo su, nu ta i theo mt
nhnh v hn m nghim khng nm trn nhnh th thut ton s khng dng. Do
ngi ta khuyn rng, khng nn p dng tm kim theo d su cho cc bi ton c cy tm
kim cha cc nhnh v hn.
phc tp ca thut ton tm kim theo su.
Gi s rng, nghim ca bi ton l ng i c di d, cy tm kim c nhn t
nhnh l b v c chiu cao l d. C th xy ra, nghim l nh ngoi cng bn phi trn mc d
ca cy tm kim, do phc tp thi gian ca tm kim theo su trong trng hp xu
nht l O(b
d
), tc l cng nh tm kim theo b rng. Tuy nhin, trn thc t i vi nhiu bi
ton, tm kim theo su thc s nhanh hn tm kim theo b rng. L do l tm kim theo
b rng phi xem xt ton b cy tm kim ti mc d-1, ri mi xem xt cc nh mc d.
Cn trong tm kim theo su, c th ta ch cn xem xt mt b phn nh ca cy tm kim
th tm ra nghim.
nh gi phc tp khng gian ca tm kim theo su ta c nhn xt rng, khi ta
pht trin mt nh u trn cy tm kim theo su, ta ch cn lu cc nh cha c pht
trin m chng l cc nh con ca cc nh nm trn ng i t gc ti nh u. Nh vy i
vi cy tm kim c nhn t nhnh b v su ln nht l d, ta ch cn lu t hn db nh. Do
phc tp khng gian ca tm kim theo su l O(db), trong khi tm kim theo b
rng i hi khng gian nh O(b
d
)!
1.3.3 Cc trng thi lp
Nh ta thy trong mc 1.2, cy tm kim c th cha nhiu nh ng vi cng mt trng
thi, cc trng thi ny c gi l trng thi lp. Chng hn, trong cy tm kim hnh 4b, cc
trng thi C, E, F l cc trng thi lp. Trong th biu din khng gian trng thi, cc trng
thi lp ng vi cc nh c nhiu ng i dn ti n t trng thi ban u. Nu th c
chu trnh th cy tm kim s cha cc nhnh vi mt s nh lp li v hn ln. Trong cc
thut ton tm kim s lng ph rt nhiu thi gian pht trin li cc trng thi m ta gp
v pht trin. V vy trong qu trnh tm kim ta cn trnh pht sinh ra cc trng thi m ta
pht trin. Chng ta c th p dng mt trong cc gii php sau y:
1. Khi pht trin nh u, khng sinh ra cc nh trng vi cha ca u.
2. Khi pht trin nh u, khng sinh ra cc nh trng vi mt nh no nm trn ng
i dn ti u.
3. Khng sinh ra cc nh m n c sinh ra, tc l ch sinh ra cc nh mi.
Hai gii php u d ci t v khng tn nhiu khng gian nh, tuy nhin cc gii php
ny khng trnh c ht cc trng thi lp.
thc hin gii php th 3 ta cn lu cc trng thi pht trin vo tp Q, lu cc
trng thi ch pht trin vo danh sch L. ng nhin, trng thi v ln u c sinh ra nu
n khng c trong Q v L. Vic lu cc trng thi pht trin v kim tra xem mt trng thi

9

c phi ln u c sinh ra khng i hi rt nhiu khng gian v thi gian. Chng ta c th
ci t tp Q bi bng bm (xem [ ]).
1.3.4 Tm kim su lp
Nh chng ta nhn xt, nu cy tm kim cha nhnh v hn, khi s dng tm kim
theo su, ta c th mc kt nhnh v khng tm ra nghim. khc phc hon cnh
, ta tm kim theo su ch ti mc d no ; nu khng tm ra nghim, ta tng su ln
d+1 v li tm kim theo su ti mc d+1. Qu trnh trn c lp li vi d ln lt l 1, 2,
... dn mt su max no . Nh vy, thut ton tm kim su lp (iterative deepening
search) s s dng th tc tm kim su hn ch (depth_limited search) nh th tc con. l
th tc tm kim theo su, nhng ch i ti su d no ri quay ln.
Trong th tc tm kim su hn ch, d l tham s su, hm depth ghi li su ca
mi nh
procedure Depth_Limited_Search(d);
begin
1. Khi to danh sch L ch cha trng thi ban u u
0
;
depth(u
0
) 0;
2. loop do
2.1 if L rng then
{thng bo tht bi; stop};
2.2 Loi trng thi u u danh sch L;
2.3 if u l trng thi kt thc then
{thng bo thnh cng; stop};
2.4 if depth(u) <= d then
for mi trng thi v k u do
{t v vo u danh sch L;
depth(v) depth(u) + 1};
end;

procedure Depth_Deepening_Search;
begin
for d 0 to max do
{Depth_Limited_Search(d);
if thnh cng then exit}
end;
K thut tm kim su lp kt hp c cc u im ca tm kim theo b rng v tm
kim theo su. Chng ta c mt s nhn xt sau:
Cng nh tm kim theo b rng, tm kim su lp lun lun tm ra nghim (nu bi
ton c nghim), min l ta chn su m ln.
Tm kim su lp ch cn khng gian nh nh tm kim theo su.
Trong tm kim su lp, ta phi pht trin lp li nhiu ln cng mt trng thi. iu
lm cho ta c cm gic rng, tm kim su lp lng ph nhiu thi gian. Thc ra thi gian tiu
tn cho pht trin lp li cc trng thi l khng ng k so vi thi gian tm kim theo b
rng. Tht vy, mi ln gi th tc tm kim su hn ch ti mc d, nu cy tm kim c nhn
t nhnh l b, th s nh cn pht trin l:

10

1 + b + b
2
+ ... + b
d

Nu nghim su d, th trong tm kim su lp, ta phi gi th tc tm kim su hn
ch vi su ln lt l 0, 1, 2, ..., d. Do cc nh mc 1 phi pht trin lp d ln, cc
nh mc 2 lp d-1 ln, ..., cc nh mc d lp 1 ln. Nh vy tng s nh cn pht trin
trong tm kim su lp l:
(d+1)1 + db + (d-1)b
2
+ ... + 2b
d-1
+ 1b
d

Do thi gian tm kim su lp l O(b
d
).
Tm li, tm kim su lp c phc tp thi gian l O(b
d
) (nh tm kim theo b
rng), v c phc tp khng gian l O(biu din) (nh tm kim theo su). Ni chung,
chng ta nn p dng tm kim su lp cho cc vn c khng gian trng thi ln v su
ca nghim khng bit trc.
1.4 Quy vn v cc vn con. Tm kim trn th v/hoc.
1.4.1 Quy vn v cc vn con:
Trong mc 1.1, chng ta nghin cu vic biu din vn thng qua cc trng thi
v cc ton t. Khi vic tm nghim ca vn c quy v vic tm ng trong khng
gian trng thi. Trong mc ny chng ta s nghin cu mt phng php lun khc gii
quyt vn , da trn vic quy vn v cc vn con. Quy vn v cc vn con (cn
gi l rt gn vn ) l mt phng php c s dng rng ri nht gii quyt cc vn
. Trong i sng hng ngy, cng nh trong khoa hc k thut, mi khi gp mt vn cn
gii quyt, ta vn thng c gng tm cch a n v cc vn n gin hn. Qu trnh rt
gn vn s c tip tc cho ti khi ta dn ti cc vn con c th gii quyt c d
dng. Sau y chng ta xt mt s vn .
Vn tnh tch phn bt nh
Gi s ta cn tnh mt tch phn bt nh, chng hn } (xe
x
+ x
3
) dx. Qu trnh chng ta
vn thng lm tnh tch phn bt nh l nh sau. S dng cc quy tc tnh tch phn (quy
tc tnh tch phn ca mt tng, quy tc tnh tch phn tng phn...), s dng cc php bin
i bin s, cc php bin i cc hm (chng hn, cc php bin i lng gic),... a
tch phn cn tnh v tch phn ca cc hm s s cp m chng ta bit cch tnh. Chng
hn, i vi tch phn } (xe
x
+ x
3
) dx, p dng quy tc tch phn ca tng ta a v hai tch
phn } xe
x
dx v } x
3
dx. p dng quy tc tch phn tng phn ta a tch phn } xe
x
dx v tch
phn } e
x
dx. Qu trnh trn c th biu din bi th trong hnh 1.5.
Cc tch phn } e
x
dx v } x
3
dx l cc tch phn c bn c trong bng tch phn. Kt
hp cc kt qu ca cc tch phn c bn, ta nhn c kt qu ca tch phn cho.
Chng ta c th biu din vic quy mt vn v cc vn con c bi cc trng thi
v cc ton t. y, bi ton cn gii l trng thi ban u. Mi cch quy bi ton v cc bi

11

ton con c biu din bi mt ton t, ton t AB, C biu din vic quy bi ton A v
hai bi ton B v C. Chng hn, i vi bi ton tnh tch phn bt nh, ta c th xc nh cc
ton t dng:
} (f
1
+ f
2
) dx } f
1
dx, } f
2
dx v } u dv } v du
Cc trng thi kt thc l cc bi ton s cp (cc bi ton bit cch gii). Chng hn,
trong bi ton tnh tch phn, cc tch phn c bn l cc trng thi kt thc. Mt iu cn lu
l, trong khng gian trng thi biu din vic quy vn v cc vn con, cc ton t c
th l a tr, n bin i mt trng thi thnh nhiu trng thi khc.
Vn tm ng i trn bn giao thng
Bi ton ny c pht trin nh bi ton tm ng i trong khng gian trng thi
(xem 1.1), trong mi trng thi ng vi mt thnh ph, mi ton t ng vi mt con ng
ni, ni thnh ph ny vi thnh ph khc. By gi ta a ra mt cch biu din khc da trn
vic quy vn v cc vn con. Gi s ta c bn giao thng trong mt vng lnh th
(xem hnh 1.6). Gi s ta cn tm ng i t thnh ph A ti thnh ph B. C con sng chy
qua hai thnh ph E v G v c cu qua sng mi thnh ph . Mi ng i t A n B
ch c th qua E hoc G. Nh vy bi ton tm ng i t A n B c quy v:
1) Bi ton tm ng i t A n B qua E (hoc)
2) Bi ton tm ng i t A n b qua G.
Mi mt trong hai bi ton trn li c th phn nh nh sau
1) Bi ton tm ng i t A n B qua E c quy v:
1.1 Tm ng i t A n E (v)
1.2 Tm ng i t E n B.
2) Bi ton tm ng i t A n B qua G c quy v:
2.1 Tm ng i t A n G (v)
2.2 Tm ng i t G n B.
Qu trnh rt gn vn nh trn c th biu din di dng th ( th v/hoc)

12

trong hnh 1.7. y mi bi ton tm ng i t mt thnh ph ti mt thnh ph khc ng
vi mt trng thi. Cc trng thi kt thc l cc trng thi ng vi cc bi ton tm ng i,
chng hn t A n C, hoc t D n E, bi v c ng ni A vi C, ni D vi E.
1.4.2 th v/hoc
Khng gian trng thi m t vic quy vn v cc vn con c th biu din di
dng th nh hng c bit c gi l th v/hoc. th ny c xy dng nh
sau:
Mi bi ton ng vi mt nh ca th. Nu c mt ton t quy mt bi ton v mt
bi ton khc, chng hn R : a b, th trong th s c cung gn nhn i t nh a ti nh
b. i vi mi ton t quy mt bi ton v mt s bi ton con, chng hn R : a b, c, d ta
a vo mt nh mi a
1
, nh ny biu din tp cc bi ton con {b, c, d} v ton t R : a
b, c, d c biu din bi th hnh 1.8.
V d: Gi s chng ta c khng gian trng thi sau:
Trng thi ban u (bi ton cn gii) l a.
Tp cc ton t quy gm:
R
1
: a d, e, f
R
2
: a d, k
R
3
: a g, h
R
4
: d b, c
R
5
: f i
R
6
: f c, j
R
7
: k e, l
R
8
: k h

13

Tp cc trng thi kt thc (cc bi ton s cp) l T = {b, c, e, j, l}.
Khng gian trng thi trn c th biu din bi th v/hoc trong hnh 1.9. Trong
th , cc nh, chng hn a
1
, a
2
, a
3
c gi l nh v, cc nh chng hn a, f, k c gi l
nh hoc. L do l, nh a
1
biu din tp cc bi ton {d, e, f} v a
1
c gii quyt nu d v
e v f c gii quyt. Cn ti nh a, ta c cc ton t R
1
, R
2
, R
3
quy bi ton a v cc bi
ton con khc nhau, do a c gii quyt nu hoc a
1
= {d, e, f}, hoc a
2
= {d, k}, hoc a
3

= {g, h} c gii quyt.
Ngi ta thng s dng th v/hoc dng rt gn. Chng hn, th v/hoc trong
hnh 1.9 c th rt gn thnh th trong hnh 1.10. Trong th rt gn ny, ta s ni chng
hn d, e, f l cc nh k nh a theo ton t R
1
, cn d, k l cc nh k a theo ton t R
2
.
Khi c cc ton t rt gn vn , th bng cch p dng lin tip cc ton t, ta c
th a bi ton cn gii v mt tp cc bi ton con. Chng hn, trong v d trn nu ta p
dng cc ton t R
1
, R
4
, R
6
, ta s quy bi ton a v tp cc bi ton con {b, c, e, f}, tt c cc
bi ton con ny u l s cp. T cc ton t R
1
, R
4
v R
6
ta xy dng c mt cy trong
hnh 1.11a, cy ny c gi l cy nghim. Cy nghim c nh ngha nh sau:
Cy nghim l mt cy, trong :
Gc ca cy ng vi bi ton cn gii.
Tt c cc l ca cy l cc nh kt thc (nh ng vi cc bi ton s cp).
Nu u l nh trong ca cy, th cc nh con ca u l cc nh k u theo mt ton t
no .
Cc nh ca th v/hoc s c gn nhn gii c hoc khng gii c.
Cc nh gii c c xc nh quy nh sau:
Cc nh kt thc l cc nh gii c.

14

Nu u khng phi l nh kt thc, nhng c mt ton t R sao cho tt c cc nh k u
theo R u gii c th u gii c.
Cc nh khng gii c c xc nh quy nh sau:
Cc nh khng phi l nh kt thc v khng c nh k, l cc nh khng gii
c.
Nu u khng phi l nh kt thc v vi mi ton t R p dng c ti u u c mt
nh v k u theo R khng gii c, th u khng gii c.
Ta c nhn xt rng, nu bi ton a gii c th s c mt cy nghim gc a, v ngc
li nu c mt cy nghim gc a th a gii c. Hin nhin l, mt bi ton gii c c th
c nhiu cy nghim, mi cy nghim biu din mt cch gii bi ton . Chng hn trong v
d nu, bi ton a c hai cy nghim trong hnh 1.11.
Th t gii cc bi ton con trong mt cy nghim l nh sau. Bi ton ng vi nh u
ch c gii sau khi tt c cc bi ton ng vi cc nh con ca u c gii. Chng hn,
vi cy nghim trong hnh 1.11a, th t gii cc bi ton c th l b, c, d, j, f, e, a. ta c th s
dng th tc sp xp topo (xem [ ]) sp xp th t cc bi ton trong mt cy nghim.
ng nhin ta cng c th gii quyt ng thi cc bi ton con cng mt mc trong cy
nghim.
Vn ca chng ta by gi l, tm kim trn th v/hoc xc nh c nh ng
vi bi ton ban u l gii c hay khng gii c, v nu n gii c th xy dng mt
cy nghim cho n.
1.4.3 Tm kim trn th v/hoc
Ta s s dng k thut tm kim theo su trn th v/hoc nh du cc nh.
Cc nh s c nh du gii c hoc khng gii c theo nh ngha quy v nh
gii c v khng gii c. Xut pht t nh ng vi bi ton ban u, i xung theo
su, nu gp nh u l nh kt thc th n c nh du gii c. Nu gp nh u khng
phi l nh kt thc v t u khng i tip c, th u c nh du khng gii c. Khi i
ti nh u, th t u ta ln lt i xung cc nh v k u theo mt ton t R no . Nu nh
du c mt nh v khng gii c th khng cn i tip xung cc nh v cn li. Tip tc
i xung cc nh k u theo mt ton t khc. Nu tt c cc nh k u theo mt ton t no
c nh du gii c th u s c nh du gii c v quay ln cha ca u. Cn nu
t u i xung cc nh k n theo mi ton t u gp cc nh k c nh du khng gii
c, th u c nh du khng gii c v quay ln cha ca u.
Ta s biu din th tc tm kim theo su v nh du cc nh trnh by trn bi
hm quy Solvable(u). Hm ny nhn gi tr true nu u gii c v nhn gi tr falsenu u
khng gii c. Trong hm Solvable(u), ta s s dng:
Bin Ok. Vi mi ton t R p dng c ti u, bin Ok nhn gi tr truenu tt c cc
nh v k u theo R u gii c, v Ok nhn gi tr falsenu c mt nh v k u theo R
khng gii c.
Hm Operator(u) ghi li ton t p dng thnh cng ti u, tc l Operator(u) = R nu
mi nh v k u theo R u gii c.
function Solvable(u);
begin
1. if u l nh kt thc then
{Solvable true; stop};
2. if u khng l nh kt thc v khng c nh k then
{Solvable(u) false; stop};

15

3. for mi ton t R p dng c ti u do
{Ok true;
for mi v k u theo R do
if Solvable(v) = false then {Ok false; exit};
if Ok then

{Solvable(u) true; Operator(u) R; stop}}
4. Solvable(u) false;
end;
Nhn xt
Hon ton tng t nh thut ton tm kim theo su trong khng gian trng thi
(mc 1.3.2), thut ton tm kim theo su trn th v/hoc s xc nh c bi ton ban
u l gii c hay khng gii c, nu cy tm kim khng c nhnh v hn. Nu cy tm
kim c nhnh v hn th cha chc thut ton dng, v c th n b xa ly khi i xung
nhnh v hn. Trong trng hp ny ta nn s dng thut ton tm kim su lp (mc 1.3.3).
Nu bi ton ban u gii c, th bng cch s dng hm Operator ta s xy dng
c cy nghim.

16

Chng II
Cc chin lc tm kim kinh nghim
------------------------------------------

Trong chng I, chng ta nghin cu vic biu din vn trong khng gian trng
thi v cc k thut tm kim m. Cc k thut tm kim m rt km hiu qu v trong nhiu
trng hp khng th p dng c. Trong chng ny, chng ta s nghin cu cc phng
php tm kim kinh nghim (tm kim heuristic), l cc phng php s dng hm nh
gi hng dn s tm kim.
Hm nh gi v tm kim kinh nghim:
Trong nhiu vn , ta c th s dng kinh nghim, tri thc ca chng ta v vn
nh gi cc trng thi ca vn . Vi mi trng thi u, chng ta s xc nh mt gi tr s
h(u), s ny nh gi s gn ch ca trng thi u. Hm h(u) c gi l hm nh gi.
Chng ta s s dng hm nh gi hng dn s tm kim. Trong qu trnh tm kim, ti
mi bc ta s chn trng thi pht trin l trng thi c gi tr hm nh gi nh nht,
trng thi ny c xem l trng thi c nhiu ha hn nht hng ti ch.
Cc k thut tm kim s dng hm nh gi hng dn s tm kim c gi chung
l cc k thut tm kim kinh nghim (heuristic search). Cc giai on c bn gii quyt
vn bng tm kim kinh nghim nh sau:
1. Tm biu din thch hp m t cc trng thi v cc ton t ca vn .
2. Xy dng hm nh gi.
3. Thit k chin lc chn trng thi pht trin mi bc.
Hm nh gi
Trong tm kim kinh nghim, hm nh gi ng vai tr cc k quan trng. Chng ta c
xy dng c hm nh gi cho ta s nh gi ng cc trng thi th tm kim mi hiu
qu. Nu hm nh gi khng chnh xc, n c th dn ta i chch hng v do tm kim
km hiu qu.
Hm nh gi c xy dng ty thuc vo vn . Sau y l mt s v d v hm
nh gi:
Trong bi ton tm kim ng i trn bn giao thng, ta c th ly di ca
ng chim bay t mt thnh ph ti mt thnh ph ch lm gi tr ca hm nh gi.
Bi ton 8 s. Chng ta c th a ra hai cch xy dng hm nh gi.
Hm h
1
: Vi mi trng thi u th h
1
(u) l s qun khng nm ng v tr ca n trong
trng thi ch. Chng hn trng thi ch bn phi hnh 2.1, v u l trng thi bn tri
hnh 2.1, th h
1
(u) = 4, v cc qun khng ng v tr l 3, 8, 6 v 1.

17

Hm h
2
: h
2
(u) l tng khong cch gia v tr ca cc qun trong trng thi u v v tr
ca n trong trng thi ch. y khong cch c hiu l s t nht cc dch chuyn theo
hng hoc ct a mt qun ti v tr ca n trong trng thi ch. Chng hn vi trng thi
u v trng thi ch nh trong hnh 2.1, ta c:
h
2
(u) = 2 + 3 + 1 + 3 = 9
V qun 3 cn t nht 2 dch chuyn, qun 8 cn t nht 3 dch chuyn, qun 6 cn t nht
1 dch chuyn v qun 1 cn t nht 3 dch chuyn.
Hai chin lc tm kim kinh nghim quan trng nht l tm kim tt nht - u tin
(best-first search) v tm kim leo i (hill-climbing search). C th xc nh cc chin lc
ny nh sau:
Tm kim tt nht u tin = Tm kim theo b rng + Hm nh gi
Tm kim leo i = Tm kim theo su + Hm nh gi
Chng ta s ln lt nghin cu cc k thut tm kim ny trong cc mc sau.
Tm kim tt nht - u tin:
Tm kim tt nht - u tin (best-first search) l tm kim theo b rng c hng dn
bi hm nh gi. Nhng n khc vi tm kim theo b rng ch, trong tm kim theo b
rng ta ln lt pht trin tt c cc nh mc hin ti sinh ra cc nh mc tip theo,
cn trong tm kim tt nht - u tin ta chn nh pht trin l nh tt nht c xc nh
bi hm nh gi (tc l nh c gi tr hm nh gi l nh nht), nh ny c th mc hin
ti hoc cc mc trn.

18

V d: Xt khng gian trng thi c biu din bi th trong hnh 2.2, trong trng
thi ban u l A, trng thi kt thc l B. Gi tr ca hm nh gi l cc s ghi cnh mi
nh. Qu trnh tm kim tt nht - u tin din ra nh sau: u tin pht trin nh A sinh ra
cc nh k l C, D v E. Trong ba nh ny, nh D c gi tr hm nh gi nh nht, n c
chn pht trin v sinh ra F, I. Trong s cc nh cha c pht trin C, E, F, I th nh E
c gi tr nh gi nh nht, n c chn pht trin v sinh ra cc nh G, K. Trong s cc
nh cha c pht trin th G tt nht, pht trin G sinh ra B, H. n y ta t ti trng
thi kt thc. Cy tm kim tt nht - u tin c biu din trong hnh 2.3.
Sau y l th tc tm kim tt nht - u tin. Trong th tc ny, chng ta s dng
danh sch L lu cc trng thi ch pht trin, danh sch c sp theo th t tng dn ca
hm nh gi sao cho trng thi c gi tr hm nh gi nh nht u danh sch.
procedure Best_First_Search;
begin
1. Khi to danh sch L ch cha trng thi ban u;
2. loop do
2.1 if L rng then
{thng bo tht bi; stop};
2.2 Loi trng thi u u danh sch L;
2.3 if u l trng thi kt thc then
{thng bo thnh cng; stop}
2.4 for mi trng thi v k u do
Xen v vo danh sch L sao cho L c sp theo th t tng dn ca hm nh gi;
end;
Tm kim leo i:
Tm kim leo i (hill-climbing search) l tm kim theo su c hng dn bi
hm nh gi. Song khc vi tm kim theo su, khi ta pht trin mt nh u th bc tip
theo, ta chn trong s cc nh con ca u, nh c nhiu ha hn nht pht trin, nh ny
c xc nh bi hm nh gi.

19

V d: Ta li xt th khng gian trng thi trong hnh 2.2. Qu trnh tm kim leo i
c tin hnh nh sau. u tin pht trin nh A sinh ra cc nh con C, D, E. Trong cc
nh ny chn D pht trin, v n sinh ra cc nh con B, G. Qu trnh tm kim kt thc.
Cy tm kim leo i c cho trong hnh 2.4.
Trong th tc tm kim leo i c trnh by di y, ngoi danh sch L lu cc trng
thi ch c pht trin, chng ta s dng danh sch L
1
lu gi tm thi cc trng thi k
trng thi u, khi ta pht trin u. Danh sch L
1
c sp xp theo th t tng dn ca hm nh
gi, ri c chuyn vo danh sch L sao trng thi tt nht k u ng danh sch L.
procedure Hill_Climbing_Search;
begin
1. Khi to danh sch L ch cha trng thi ban u;
2. loop do
2.1 if L rng then
{thng bo tht bi; stop};
2.2 Loi trng thi u u danh sch L;
2.3 if u l trng thi kt thc then
{thng bo thnh cng; stop};
2.3 for mi trng thi v k u do t v vo L
1
;
2.5 Sp xp L
1
theo th t tng dn ca hm nh gi;
2.6 Chuyn danh sch L
1
vo u danh sch L;
end;
Tm kim beam
Tm kim beam (beam search) ging nh tm kim theo b rng, n pht trin cc nh
mt mc ri pht trin cc nh mc tip theo. Tuy nhin, trong tm kim theo b rng, ta
pht trin tt c cc nh mt mc, cn trong tm kim beam, ta hn ch ch pht trin k
nh tt nht (cc nh ny c xc nh bi hm nh gi). Do trong tm kim beam,
bt k mc no cng ch c nhiu nht k nh c pht trin, trong khi tm kim theo b
rng, s nh cn pht trin mc d l b
d
(b l nhn t nhnh).

20

V d: Chng ta li xt th khng gian trng thi trong hnh 2.2. Chn k = 2. Khi
cy tm kim beam c cho nh hnh 2.5. Cc nh c gch di l cc nh c chn
pht trin mi mc.


21

Chng III
Cc chin lc tm kim ti u
---------------------------------

Vn tm kim ti u, mt cch tng qut, c th pht biu nh sau. Mi i tng x
trong khng gian tm kim c gn vi mt s o gi tr ca i tng f(x), mc tiu ca
ta l tm i tng c gi tr f(x) ln nht (hoc nh nht) trong khng gian tm kim. Hm
f(x) c gi l hm mc tiu. Trong chng ny chng ta s nghin cu cc thut ton tm
kim sau:
Cc k thut tm ng i ngn nht trong khng gian trng thi: Thut ton A*, thut
ton nhnh_v_cn.
Cc k thut tm kim i tng tt nht: Tm kim leo i, tm kim gradient, tm
kim m phng luyn kim.
Tm kim bt chc s tin ha: thut ton di truyn.
1.5 Tm ng i ngn nht.
Trong cc chng trc chng ta nghin cu vn tm kim ng i t trng thi
ban u ti trng thi kt thc trong khng gian trng thi. Trong mc ny, ta gi s rng, gi
phi tr a trng thi a ti trng thi b (bi mt ton t no ) l mt s k(a,b) > 0, ta s
gi s ny l di cung (a,b) hoc gi tr ca cung (a,b) trong th khng gian trng thi.
di ca cc cung c xc nh ty thuc vo vn . Chng hn, trong bi ton tm
ng i trong bn giao thng, gi ca cung (a,b) chnh l di ca ng ni thnh ph
a vi thnh ph b. di ng c xc nh l tng di ca cc cung trn ng i.
Vn ca chng ta trong mc ny, tm ng i ngn nht t trng thi ban u ti trng
thi ch. Khng gian tm kim y bao gm tt c cc ng i t trng thi ban u ti
trng thi kt thc, hm mc tiu c xc nh y l di ca ng i.
Chng ta c th gii quyt vn t ra bng cch tm tt c cc ng i c th c t
trng thi ban u ti trng thi ch (chng hn, s sng cc k thut tm kim m), sau so
snh di ca chng, ta s tm ra ng i ngn nht. Th tc tm kim ny thng c
gi l th tc bo tng Anh Quc (British Museum Procedure). Trong thc t, k thut ny
khng th p dng c, v cy tm kim thng rt ln, vic tm ra tt c cc ng i c th
c i hi rt nhiu thi gian. Do ch c mt cch tng hiu qu tm kim l s dng cc
hm nh gi hng dn s tm kim. Cc phng php tm kim ng i ngn nht m
chng ta s trnh by u l cc phng php tm kim heuristic.
Gi s u l mt trng thi t ti (c dng i t trng thi ban u u
0
ti u). Ta xc
nh hai hm nh gi sau:
g(u) l nh gi di ng i ngn nht t u
0
ti u (ng i t u
0
ti trng thi u
khng phi l trng thi ch c gi l ng i mt phn, phn bit vi ng i y
, l ng i t u
0
ti trng thi ch).
h(u) l nh gi di ng i ngn nht t u ti trng thi ch.
Hm h(u) c gi l chp nhn c (hoc nh gi thp) nu vi mi trng thi u,
h(u) s di ng i ngn nht thc t t u ti trng thi ch. Chng hn trong bi ton tm
ng i ngn nht trn bn giao thng, ta c th xc nh h(u) l di ng chim bay
t u ti ch.
Ta c th s dng k thut tm kim leo i vi hm nh gi h(u). Tt nhin phng
php ny ch cho php ta tm c ng i tng i tt, cha chc l ng i ti u.

22

Ta cng c th s dng k thut tm kim tt nht u tin vi hm nh gi g(u).
Phng php ny s tm ra ng i ngn nht, tuy nhin n c th km hiu qu.
tng hiu qu tm kim, ta s dng hm nh gi mi :
f(u) = g(u) + h(u)
Tc l, f(u) l nh gi di ng i ngn nht qua u t trng thi ban u ti trng
thi kt thc.
1.5.1 Thut ton A*
Thut ton A* l thut ton s dng k thut tm kim tt nht u tin vi hm nh
gi f(u).
thy c thut ton A* lm vic nh th no, ta xt th khng gian trng thi
trong hnh 3.1. Trong , trng thi ban u l trng thi A, trng thi ch l B, cc s ghi
cnh cc cung l di ng i, cc s cnh cc nh l gi tr ca hm h.u tin, pht
trin nh A sinh ra cc nh con C, D, E v F. Tnh gi tr ca hm f ti cc nh ny ta c:
g(C) = 9, f(C) = 9 + 15 = 24, g(D) = 7, f(D) = 7 + 6 = 13,
g(E) = 13, f(E) = 13 + 8 = 21, g(F) = 20, f(F) = 20 +7 = 27
Nh vy nh tt nht l D (v f(D) = 13 l nh nht). Pht trin D, ta nhn c cc
nh con H v E. Ta nh gi H v E (mi):
g(H) = g(D) + di cung (D, H) = 7 + 8 = 15, f(H) = 15 + 10 = 25.
ng i ti E qua D c di:
g(E) = g(D) + di cung (D, E) = 7 + 4 = 11.
Vy nh E mi c nh gi l f(E) = g(E) + h(E) = 11 + 8 = 19. Trong s cc nh cho
pht trin, th nh E vi nh gi f(E) = 19 l nh tt nht. Pht trin nh ny, ta nhn c
cc nh con ca n l K v I. Chng ta tip tc qu trnh trn cho ti khi nh c chn
pht trin l nh kt thc B, di ng i ngn nht ti B l g(B) = 19. Qu trnh tm kim
trn c m t bi cy tm kim trong hnh 3.2, trong cc s cnh cc nh l cc gi tr
ca hm nh gi f(u).

23

procedure A*;
begin
1. Khi to danh sch L ch cha trng thi ban u;
2. loop do
2.1 if L rng then
{thng bo tht bi; stop};
2.2 Loi trng thi u u danh sch L;
2.3 if u l trng thi ch then
{thng bo thnh cng; stop}
2.4 for mi trng thi v k u do
{g(v) g(u) + k(u,v);
f(v) g(v) + h(v);
t v vo danh sch L;}
2.5 Sp xp L theo th t tng dn ca hm f sao cho
trng thi c gi tr ca hm f nh nht
u danh sch;
end;
Chng ta a ra mt s nhn xt v thut ton A*.
Ngi ta chng minh c rng, nu hm nh gi h(u) l nh gi thp nht (trng
hp c bit, h(u) = 0 vi mi trng thi u) th thut ton A* l thut ton ti u, tc l
nghim m n tm ra l nghim ti u. Ngoi ra, nu di ca cc cung khng nh hn mt
s dng o no th thut ton A* l thut ton y theo ngha rng, n lun dng v tm
ra nghim.
Chng ta chng minh tnh ti u ca thut ton A*.
Gi s thut ton dng li nh kt thc G vi di ng i t trng thi ban u u
0

ti G l g(G). V G l nh kt thc, ta c h(G) = 0 v f(G) = g(G) + h(G) = g(G). Gi s
nghim ti u l ng i t u
0
ti nh kt thc G
1
vi di l. Gi s ng i ny thot
ra khi cy tm kim ti nh l n (Xem hnh 3.3). C th xy ra hai kh nng: n trng vi G
1

hoc khng. Nu n l G
1
th v G c chn pht trin trc G
1
, nn f(G) s f(G
1
), do
g(G) s g(G
1
) = l. Nu n = G
1
th do h(u) l hm nh gi thp, nn f(n) = g(n) + h(n) s l. Mt
khc, cng do G c chn pht trin trc n, nn f(G) s f(n), do , g(G) s l. Nh vy, ta
chng minh c rng di ca ng i m thut ton tm ra g(G) khng di hn di
l ca ng i ti u. Vy n l di ng i ti u.

24

Trong trng hp hm nh gi h(u) = 0 vi mi u, thut ton A* chnh l thut ton
tm kim tt nht u tin vi hm nh gi g(u) m ta ni n.
Thut ton A* c chng t l thut ton hiu qu nht trong s cc thut ton y
v ti u cho vn tm kim ng i ngn nht.
1.5.2 Thut ton tm kim nhnh-v-cn.
Thut ton nhnh_v_cn l thut ton s dng tm kim leo i vi hm nh gi f(u).
Trong thut ton ny, ti mi bc khi pht trin trng thi u, th ta s chn trng thi
tt nht v (f(v) nh nht) trong s cc trng thi k u pht trin bc sau. i xung cho
ti khi gp trng thi v l ch, hoc gp trng thi v khng c nh k, hoc gp trng thi v
m f(v) ln hn di ng i ti u tm thi, tc l ng i y ngn nht trong s
cc ng i y m ta tm ra. Trong cc trng hp ny, ta khng pht trin nh v
na, hay ni cch khc, ta ct i cc nhnh cy xut pht t v, v quay ln cha ca v tip
tc i xung trng thi tt nht trong cc trng thi cn li cha c pht trin.
V d: Chng ta li xt khng gian trng thi trong hnh 3.1. Pht trin nh A, ta nhn
c cc nh con C, D, E v F, f(C) = 24, f(D) = 13, f(E) = 21, f(F) = 27. Trong s ny D l
tt nht, pht trin D, sinh ra cc nh con H v E, f(H) = 25, f(E) = 19. i xung pht trin E,
sinh ra cc nh con l K v I, f(K) = 17, f(I) = 18. i xung pht trin K sinh ra nh B vi
f(B) = g(B) = 21. i xung B, v B l nh ch, vy ta tm c ng i ti u tm thi vi
di 21. T B quay ln K, ri t K quay ln cha n l E. T E i xung J, f(J) = 18 nh hn
di ng i tm thi (l 21). Pht trin I sinh ra cc con K v B, f(K) = 25, f(B) = g(B) =
19. i xung nh B, v nh B l ch ta tm c ng i y mi vi di l 19 nh
hn di ng i ti u tm thi c (21). Vy di ng i ti u tm thi by gi l
19. By gi t B ta li quay ln cc nh cn li cha c pht trin. Song cc nh ny u
c gi tr hm nh gi ln hn 19, do khng c nh no c pht trin na. Nh vy, ta
tm c ng i ti u vi di 19. Cy tm kim c biu din trong hnh 3.4.
Thut ton nhnh_v_cn s c biu din bi th tc Branch_and_Bound. Trong th
tc ny, bin cost c dng lu di ng i ngn nht. Gi tr ban u ca cost l s
ln, hoc di ca mt ng i y m ta bit.
procedure Branch_and_Bound;
begin
1. Khi to danh sch L ch cha trng thi ban u;
Gn gi tr ban u cho cost;
2. loop do
2.1 if L rng then stop;
2.2 Loi trng thi u u danh sch L;

25

2.3 if u l trng thi kt thc then
if g(u) s y then {y g(y); Quay li 2.1};
2.4 if f(u) > y then Quay li 2.1;
2.5 for mi trng thi v k u do
{g(v) g(u) + k(u,v);
f(v) g(v) + h(v);
t v vo danh sch L
1
};
2.6 Sp xp L
1
theo th t tng ca hm f;
2.7 Chuyn L
1
vo

u danh sch L sao cho trng thi
u L
1
tr thnh u L;
end;
Ngi ta chng minh c rng, thut ton nhnh_v_cn cng l thut ton y v
ti u nu hm nh gi h(u) l nh gi thp v c di cc cung khng nh hn mt s
dng o no .
1.6 Tm i tng tt nht
Trong mc ny chng ta s xt vn tm kim sau. Trn khng gian tm kim U c
xc nh hm gi (hm mc tiu) cost, ng vi mi i tng x e U vi mt gi tr s cost(x),
s ny c gi l gi tr ca x. Chng ta cn tm mt i tng m ti hm gi tr ln
nht, ta gi i tng l i tng tt nht. Gi s khng gian tm kim c cu trc cho
php ta xc nh c khi nim ln cn ca mi i tng. Chng hn, U l khng gian trng
thi th ln cn ca trng thi u gm tt c cc trng thi v k u; nu U l khng gian cc vect
thc n-chiu th ln cn ca vect x = (x
1
, x
2
, ... x
n
) gm tt c cc vect gn x theo khong
cch clit thng thng.
Trong mc ny, ta s xt k thut tm kim leo i tm i tng tt nht. Sau ta
s xt k thut tm kim gradient (gradient search). l k thut leo i p dng cho khng
gian tm kim l khng gian cc vect thc n-chiu v hm gi l l hm kh vi lin tc. Cui
cng ta s nghin cu k thut tm kim m phng luyn kim( simulated annealing).
1.6.1 Tm kim leo i
K thut tm kim leo i tm kim i tng tt nht hon ton ging nh k thut
tm kim leo i tm trng thi kt thc xt trong mc 2.3. Ch khc l trong thut ton
leo i mc 2.3, t mt trng thi ta "leo ln" trng thi k tt nht (c xc nh bi hm
gi), tip tc cho ti khi t ti trng thi ch; nu cha t ti trng thi ch m khng leo
ln c na, th ta tip tc "tt xung" trng thi trc n, ri li leo ln trng thi tt nht
cn li. Cn y, t mt nh u ta ch leo ln nh tt nht v (c xc nh bi hm gi
cost) trong ln cn u nu nh ny "cao hn" nh u, tc l cost(v) > cost(u). Qu trnh tm
kim s dng li ngay khi ta khng leo ln nh cao hn c na.
Trong th tc leo i di y, bin u lu nh hin thi, bin v lu nh tt nht
(cost(v) nh nht) trong cc nh ln cn u. Khi thut ton dng, bin u s lu trong i
tng tm c.
procedure Hill_Climbing;
begin
1. u mt i tng ban u no ;
2. if cost(v) > cost(u) then u v else stop;
end;
Ti u a phng v ti u ton cc
R rng l, khi thut ton leo i dng li ti i tng u*, th gi ca n cost(u*) ln

26

hn gi ca tt c cc i tng nm trong ln cn ca tt c cc i tng trn ng i t
i tng ban u ti trng thi u*. Do nghim u* m thut ton leo i tm c l ti u
a phng. Cn nhn mnh rng khng c g m bo nghim l ti u ton cc theo
ngha l cost(u*) l ln nht trn ton b khng gian tm kim.
nhn c nghim tt hn bng thut ton leo i, ta c th p dng lp li nhiu ln
th tc leo i xut pht t mt dy cc i tng ban u c chn ngu nhin v lu li
nghim tt nht qua mi ln lp. Nu s ln lp ln th ta c th tm c nghim ti u.
Kt qu ca thut ton leo i ph thuc rt nhiu vo hnh dng ca mt cong ca
hm gi. Nu mt cong ch c mt s t cc i a phng, th k thut leo i s tm ra rt
nhanh cc i ton cc. Song c nhng vn m mt cong ca hm gi ta nh lng nhm
vy, khi s dng k thut leo i i hi rt nhiu thi gian.
1.6.2 Tm kim gradient
Tm kim gradient l k thut tm kim leo i tm gi tr ln nht (hoc nh nht)
ca hm kh vi lin tc f(x) trong khng gian cc vect thc n-chiu. Nh ta bit, trong ln
cn nh ca im x = (x
1
,...,x
n
), th hm f tng nhanh nht theo hng ca vect gradient:
Do t tng ca tm kim gradient l t mt im ta i ti im ln cn n theo
hng ca vect gradient.
procedure Gradient_Search;
begin
x im xut pht no ;
repeat
x x + oVf(x);
until |Vf| < c;
end;
Trong th tc trn, o l hng s dng nh nht xc nh t l ca cc bc, cn c l hng
s dng nh xc nh tiu chun dng. Bng cch ly cc bc nh theo hng ca vect
gradient chng ta s tm c im cc i a phng, l im m ti Vf = 0, hoc tm
c im rt gn vi cc i a phng.
1.6.3 Tm kim m phng luyn kim:
Nh nhn mnh trn, tm kim leo i khng m bo cho ta tm c nghim ti
u ton cc. cho nghim tm c gn vi ti u ton cc, ta p dng k thut leo i lp
xut pht t cc im c la chn ngu nhin. By gi thay cho vic lun lun leo ln i
xut pht t cc im khc nhau, ta thc hin mt s bc tt xung nhm thot ra khi cc
im cc i a phng. chnh l t tng ca k thut tm kim m phng luyn kim.
Trong tm kim leo i, khi mt trng thi u ta lun lun i ti trng thi tt nht
trong ln cn n. Cn by gi, trong tm kim m phng luyn kim, ta chn ngu nhin mt
trng thi v trong ln cn u. Nu trng thi v c chn tt hn u (cost(v) > cost(u)) th ta i
ti v, cn nu khng ta ch i ti v vi mt xc sut no . Xc sut ny gim theo hm m
ca xu ca trng thi v. Xc sut ny cn ph thuc vo tham s nhit T. Nhit T
cng cao th bc i ti trng thi xu cng c kh nng c thc hin. Trong qu trnh tm
kim, tham s nhit T gim dn ti khng. Khi T gn khng, thut ton hot ng gn
ging nh leo i, hu nh n khng thc hin bc tt xung. C th ta xc nh xc sut i
ti trng thi xu v t u l e
A/T
, y A = cost(v) - cost(u).
|
.
|

\
|
c
c
c
c
c
c
= V
xn
,...,
2 x
,
x1
f f f
f

27

Sau y l th tc m phng luyn kim.
procedure Simulated_Anneaning;
begin
t 0;
u trng thi ban u no ;
T nhit ban u;
repeat
v trng thi c chn nhu nhin trong ln cn u;
if cost(v) > cost(u) then u v
else u v vi xc sut e
A/T
;
T g(T, t);
t t + 1;
until T nh
end;
Trong th tc trn, hm g(T, t) tha mn iu kin g(T, t) < T vi mi t, n xc nh tc
gim ca nhit T. Ngi ta chng minh c rng, nu nhit T gim chm, th
thut ton s tm c nghim ti u ton cc. Thut ton m phng luyn kim c p
dng thnh cng cho cc bi ton ti u c ln.
1.7 Tm kim m phng s tin ha. Thut ton di truyn
Thut ton di truyn (TTDT) l thut ton bt chc s chn lc t nhin v di truyn.
Trong t nhin, cc c th khe, c kh nng thch nghi tt vi mi trng s c ti sinh v
nhn bn cc th h sau. Mi c th c cu trc gien c trng cho phm cht ca c th .
Trong qu trnh sinh sn, cc c th con c th tha hng cc phm cht ca c cha v m,
cu trc gien ca n mang mt phn cu trc gien ca cha v m. Ngoi ra, trong qu trnh
tin ha, c th xy ra hin tng t bin, cu trc gien ca c th con c th cha cc gien
m c cha v m u khng c.
Trong TTDT, mi c th c m ha bi mt cu trc d liu m t cu trc gien ca
c th , ta s gi n l nhim sc th (chroniosome). Mi nhim sc th c to thnh t
cc n v c gi l gien. Chng hn, trong cc TTDT c in, cc nhim sc th l cc
chui nh phn, tc l mi c th c biu din bi mt chui nh phn.
TTDT s lm vic trn cc qun th gm nhiu c th. Mt qun th ng vi mt giai
on pht trin s c gi l mt th h. T th h ban u c to ra, TTDT bt chc
chn lc t nhin v di truyn bin i cc th h. TTDT s dng cc ton t c bn sau
y bin i cc th h.
Ton t ti sinh (reproduction) (cn c gi l ton t chn lc (selection)). Cc c
th tt c chn lc a vo th h sau. S la chn ny c thc hin da vo thch
nghi vi mi trng ca mi c th. Ta s gi hm ng mi c th vi thch nghi ca n l
hm thch nghi (fitness function).
Ton t lai ghp (crossover). Hai c th cha v m trao i cc gien to ra hai c
th con.
Ton t t bin (mutation). Mt c th thay i mt s gien to thnh c th mi.
Tt c cc ton t trn khi thc hin u mang tnh ngu nhin. Cu trc c bn ca
TTDT l nh sau:
procedure Genetic_Algorithm;
begin

28

t 0;
Khi to th h ban u P(t);
nh gi P(t) (theo hm thch nghi);
repeat
t t + 1;
Sinh ra th h mi P(t) t P(t-1) bi
Chn lc
Lai ghp
t bin;
nh gi P(t);
until iu kin kt thc c tha mn;
end;
Trong th tc trn, iu kin kt thc vng lp c th l mt s th h ln no ,
hoc thch nghi ca cc c th tt nht trong cc th h k tip nhau khc nhau khng ng
k. Khi thut ton dng, c th tt nht trong th h cui cng c chn lm nghim cn tm.
By gi ta s xt chi tit hn ton t chn lc v cc ton t di truyn (lai ghp, t
bin) trong cc TTDT c in.
1. Chn lc: Vic chn lc cc c th t mt qun th da trn thch nghi ca mi c
th. Cc c th c thch nghi cao c nhiu kh nng c chn. Cn nhn mnh rng, hm
thch nghi ch cn l mt hm thc dng, n c th khng tuyn tnh, khng lin tc, khng
kh vi. Qu trnh chn lc c thc hin theo k thut quay bnh xe.
Gi s th h hin thi P(t) gm c n c th {x
1
,..,x
n
}. S n c gi l c ca qun th.
Vi mi c th x
i
, ta tnh thch nghi ca n f(x
i
). Tnh tng cc thch nghi ca tt c cc
c th trong qun th:
Mi ln chn lc, ta thc hin hai bc sau:
Sinh ra mt s thc ngu nhin q trong khong (0, F);
x
k
l c th c chn, nu k l s nh nht sao cho
Vic chn lc theo hai bc trn c th minh ha nh sau: Ta c mt bnh xe c chia
thnh n phn, mi phn ng vi thch nghi ca mt c th (hnh 3.5). Mt mi tn ch vo
bnh xe. Quay bnh xe, khi bnh xe dng, mi tn ch vo phn no, c th ng vi phn
c chn.

=
=
n
1 i
f(xi) F

=
>
k
i
xi f
1
4 ) (

29

R rng l vi cch chn ny, cc c th c th c thch nghi cng cao cng c kh
nng c chn. Cc c th c thch nghi cao c th c mt hay nhiu bn sao, cc c th
c thch nghi thp c th khng c mt th h sau (n b cht i).
2. Lai ghp: Trn c th c chn lc, ta tn hnh ton t lai ghp. u tin ta cn
a ra xc sut lai ghp p
c
. xc sut ny cho ta hy vng c p
c
.n c th c lai ghp (n l c
ca qun th).
Vi mi c th ta thc hin hai bc sau:
Sinh ra s thc ngu nhin r trong on [0, 1];
Nu r < p
c
th c th c chn lai ghp
T cc c th c chn lai ghp, ngi ta cp i chng mt cch ngu nhin.
Trong trng hp cc nhim sc th l cc chui nh phn c di c nh m, ta c th
thc hin lai ghp nh sau: Vi mi cp, sinh ra mt s nguyn ngu nhin p trn on [0,
m -1], p l v tr im ghp. Cp gm hai nhim sc th
a = (a
1
, ... , a
p
, a
p+1
, ... , a
m
)
a = (b
1
, ... , b
p
, b
p+1
, ... , b
m
)
c thay bi hai con l:
a' = (a
1
, ... , a
p
, b
p+1
, ... , b
m
)
b' = (b
1
, ... , b
p
, a
p+1
, ... , a
m
)
3. t bin: Ta thc hin ton t t bin trn cc c th c c sau qu trnh lai ghp.
t bin l thay i trng thi mt s gien no trong nhim sc th. Mi gien chu t bin
vi xc sut p
m
. Xc sut t bin p
m
do ta xc nh v l xc sut thp. Sau y l ton t t
bin trn cc nhim sc th chui nh phn.
Vi mi v tr i trong nhim sc th:
a = (a
1
, ... , a
i
, ... , a
m
)
Ta sinh ra mt s thc nghim ngu nhin p
i
trong [0,1]. Qua t bin a c bin thnh
a nh sau:
a' = (a'
1
, ... , a'
i
, ... , a'
m
)
Trong :
a'
i
= a
i
nu p
i
> p
m

1 - a
i
nu p
i
< p
m

Sau qu trnh chn lc, lai ghp, t bin, mt th h mi c sinh ra. Cng vic cn
li ca thut ton di truyn by gi ch l lp li cc bc trn.

30

V d: Xt bi ton tm max ca hm f(x) = x
2
vi x l s nguyn trn on [0,31].
s dng TTDT, ta m ho mi s nguyn x trong on [0,31] bi mt s nh phn di 5,
chng hn, chui 11000 l m ca s nguyn 24. Hm thch nghi c xc nh l chnh hm
f(x) = x
2
. Qun th ban u gm 4 c th (c ca qun th l n = 4). Thc hin qu trnh chn
lc, ta nhn c kt qu trong bng sau. Trong bng ny, ta thy c th 2 c thch nghi
cao nht (576) nn n c chn 2 ln, c th 3 c thch nghi thp nht (64) khng c
chn ln no. Mi c th 1 v 4 c chn 1 ln.
Bng kt qu chn lc
S liu
c th
Qun th
ban u
x thch nghi
f(x) = x
2

S ln c
chn
1 0 1 1 0 1 13 169 1
2 1 1 0 0 0 24 576 2
3 0 1 0 0 0 8 64 0
4 1 0 0 1 1 19 361 1
Thc hin qa trnh lai ghp vi xc sut lai ghp p
c
= 1, c 4 c th sau chn lc u
c lai ghp. Kt qu lai ghp c cho trong bng sau. Trong bng ny, chui th nht
c lai ghp vi chui th hai vi im ghp l 4, hai chui cn li c lai ghp vi nhau
vi im ghp l 2.
Bng kt qu lai ghp
Qun th sau chn
lc
im
ghp
Qun th sau
lai ghp
x thch nghi
f(x) = x2
0 1 1 0 | 1 4 0 1 1 0 0 2 144
1 1 0 0 | 0 4 1 1 0 0 1 5 625
1 1 | 0 0 0 2 1 1 0 1 1 7 729
1 0 | 0 1 1 2 1 0 0 0 0 6 256
thc hin qu trnh t bin, ta chn xc sut t bin p
m
= 0,001, tc l ta hy vng
c 5.4.0,001 = 0,02 bit c t bin. Thc t s khng c bit no c t bin. Nh vy th
h mi l qun th sau lai ghp. Trong th h ban u, thch nghi cao nht l 576, thch
nghi trung bnh 292. Trong th h sau, thch nghi cao nht l 729, trung bnh l 438. Ch
qua mt th h, cc c th tt ln rt nhiu.
Thut ton di truyn khc vi cc thut ton ti u khc cc im sau:
TTDT ch s dng hm thch hng dn s tm kim, hm thch nghi ch cn l hm
thc dng. Ngoi ra, n khng i hi khng gian tm kim phi c cu trc no c.
TTDT lm vic trn cc nhim sc th l m ca cc c th cn tm.
TTDT tm kim t mt qun th gm nhiu c th.
Cc ton t trong TTDT u mang tnh ngu nhin.
gii quyt mt vn bng TTDT, chng ta cn thc hin cc bc sau y:
Trc ht ta cn m ha cc i tng cn tm bi mt cu trc d liu no . Chng
hn, trong cc TTDT c in, nh trong v d trn, ta s dng m nh phn.

31

Thit k hm thch nghi. Trong cc bi ton ti u, hm thch nghi c xc nh da
vo hm mc tiu.
Trn c s cu trc ca nhim sc th, thit k cc ton t di truyn (lai ghp, t bin)
cho ph hp vi cc vn cn gii quyt.
Xc nh c ca qun th v khi to qun th ban u.
Xc nh xc sut lai ghp pc v xc sut t bin. Xc sut t bin cn l xc sut
thp. Ngi ta (Goldberg, 1989) khuyn rng nn chn xc sut lai ghp l 0,6 v xc sut t
bin l 0,03. Tuy nhin cn qua th nghim tm ra cc xc sut thch hp cho vn cn
gii quyt.
Ni chung thut ng TTDT l ch TTDT c in, khi m cu trc ca cc nhim sc
th l cc chui nh phn vi cc ton t di truyn c m t trn. Song trong nhiu vn
thc t, thun tin hn, ta c th biu din nhim sc th bi cc cu trc khc, chng hn
vect thc, mng hai chiu, cy,... Tng ng vi cu trc ca nhim sc th, c th c nhiu
cch xc nh cc ton t di truyn. Qu trnh sinh ra th h mi P(t) t th h c P(t - 1) cng
c nhiu cch chn la. Ngi ta gi chung cc thut ton ny l thut ton tin ha
(evolutionary algorithms) hoc chng trnh tin ha (evolution program).
Thut ton tin ha c p dng trong cc vn ti u v hc my. hiu bit
su sc hn v thut ton tin ho, bn c c th tm c [ ], [ ] v [ ] . [ ] v [ ] c xem l
cc sch hay nht vit v TTDT. [ ] cho ta ci nhn tng qut v s pht trin gn y ca
TTDT.


32

Chng IV
Tm kim c i th
----------------------------

Nghin cu my tnh chi c xut hin rt sm. Khng lu sau khi my tnh lp trnh
c ra i vo nm 1950, Claude Shannon vit chng trnh chi c u tin. cc nh
nghin cu Tr Tu Nhn To nghin cu vic chi c, v rng my tnh chi c l mt
bng chng r rng v kh nng my tnh c th lm c cc cng vic i hi tr thng
minh ca con ngi. Trong chng ny chng ta s xt cc vn sau y:
Chi c c th xem nh vn tm kim trong khng gian trng thi.
Chin lc tm kim nc i Minimax.
Phng php ct ct o-|, mt k thut tng hiu qu ca tm kim Minimax.
1.8 Cy tr chi v tm kim trn cy tr chi.
Trong chng ny chng ta ch quan tm nghin cu cc tr chi c hai ngi tham gia,
chng hn cc loi c (c vua, c tng, c ca r...). Mt ngi chi c gi l Trng, i
th ca anh ta c gi l en. Mc tiu ca chng ta l nghin cu chin lc chn nc i
cho Trng (My tnh cm qun Trng).
Chng ta s xt cc tr chi hai ngi vi cc c im sau. Hai ngi chi thay phin
nhau a ra cc nc i tun theo cc lut i no , cc lut ny l nh nhau cho c hai
ngi. in hnh l c vua, trong c vua hai ngi chi c th p dng cc lut i con tt, con
xe, ... a ra nc i. Lut i con tt Trng xe Trng, ... cng nh lut i con tt en, xe
en, ... Mt c im na l hai ngi chi u c bit thng tin y v cc tnh th
trong tr chi (khng nh trong chi bi, ngi chi khng th bit cc ngi chi khc cn
nhng con bi g). Vn chi c c th xem nh vn tm kim nc i, ti mi ln n
lt mnh, ngi chi phi tm trong s rt nhiu nc i hp l (tun theo ng lut i), mt
nc i tt nht sao cho qua mt dy nc i thc hin, anh ta ginh phn thng. Tuy
nhin vn tm kim y s phc tp hn vn tm kim m chng ta xt trong cc
chng trc, bi v y c i th, ngi chi khng bit c i th ca mnh s i
nc no trong tng lai. Sau y chng ta s pht biu chnh xc hn vn tm kim ny.
Vn chi c c th xem nh vn tm kim trong khng gian trng thi. Mi trng
thi l mt tnh th (s b tr cc qun ca hai bn trn bn c).
Trng thi ban u l s sp xp cc qun c ca hai bn lc bt u cuc chi.
Cc ton t l cc nc i hp l.
Cc trng thi kt thc l cc tnh th m cuc chi dng, thng c xc nh bi
mt s iu kin dng no .
Mt hm kt cuc (payoff function) ng mi trng thi kt thc vi mt gi tr no .
Chng hn nh c vua, mi trng thi kt thc ch c th l thng, hoc thua (i vi Trng)
hoc ha. Do , ta c th xc nh hm kt cuc l hm nhn gi tr 1 ti cc trng thi kt
thc l thng (i vi Trng), -1 ti cc trng thi kt thc l thua (i vi Trng) v 0 ti cc
trng thi kt thc ha. Trong mt s tr chi khc, chng hn tr chi tnh im, hm kt
cuc c th nhn gi tr nguyn trong khong [-k, k] vi k l mt s nguyn dng no .
Nh vy vn ca Trng l, tm mt dy nc i sao cho xen k vi cc nc i ca
en to thnh mt ng i t trng thi ban u ti trng thi kt thc l thng cho Trng.
thun li cho vic nghin cu cc chin lc chn nc i, ta biu din khng gian
trng thi trn di dng cy tr chi.

33

Cy tr chi
Cy tr chi c xy dng nh sau. Gc ca cy ng vi trng thi ban u. Ta s gi
nh ng vi trng thi m Trng (en) a ra nc i l nh Trng (en). Nu mt nh l
Trng (en) ng vi trng thi u, th cc nh con ca n l tt c cc nh biu din trng
thi v, v nhn c t u do Trng (en) thc hin nc i hp l no . Do , trn cng
mt mc ca cy cc nh u l Trng hc u l en, cc l ca cy ng vi cc trng thi
kt thc.
V d: Xt tr chi Dodgen (c to ra bi Colin Vout). C hai qun Trng v hai
qun en, ban u c xp vo bn c 3*3 (Hnh v). Qun en c th i ti trng bn
phi, trn hoc di. Qun Trng c th i ti trng bn tri, bn phi, trn. Qun en
nu ct ngoi cng bn phi c th i ra khi bn c, qun Trng nu hng trn cng c
th i ra khi bn c. Ai a hai qun ca mnh ra khi bn c trc s thng, hoc to ra tnh
th bt i phng khng i c cng s thng.
Gi s en i trc, ta c cy tr chi c biu din nh trong hnh 4.2.
1.9 Chin lc Minimax
Qu trnh chi c l qu trnh Trng v en thay phin nhau a ra quyt nh, thc
hin mt trong s cc nc i hp l. Trn cy tr chi, qu trnh s to ra ng i t gc
ti l. Gi s ti mt thi im no , ng i dn ti nh u. Nu u l nh Trng (en)
th Trng (en) cn chn i ti mt trong cc nh en (Trng) v l con ca u. Ti nh en
(Trng) v m Trng (en) va chn, en (Trng) s phi chn i ti mt trong cc nh
Trng (en) w l con ca v. Qu trnh trn s dng li khi t ti mt nh l l ca cy.
Gi s Trng cn tm nc i ti nh u. Nc i ti u cho Trng l nc i dn ti
nh con ca v l nh tt nht (cho Trng) trong s cc nh con ca u. Ta cn gi thit rng,
n lt i th chn nc i t v, en cng s chn nc i tt nht cho anh ta. Nh vy,
chn nc i ti u cho Trng ti nh u, ta cn phi xc nh gi tr cc nh ca cy tr chi
gc u. Gi tr ca cc nh l (ng vi cc trng thi kt thc) l gi tr ca hm kt cuc.
nh c gi tr cng ln cng tt cho Trng, nh c gi tr cng nh cng tt cho en. xc
nh gi tr cc nh ca cy tr chi gc u, ta i t mc thp nht ln gc u. Gi s v l nh
trong ca cy v gi tr cc nh con ca n c xc nh. Khi nu v l nh Trng th

34

gi tr ca n c xc nh l gi tr ln nht trong cc gi tr ca cc nh con. Cn nu v l
nh en th gi tr ca n l gi tr nh nht trong cc gi tr ca cc nh con.
V d: Xt cy tr chi trong hnh 4.3, gc a l nh Trng. Gi tr ca cc nh l s ghi
cnh mi nh. nh i l Trng, nn gi tr ca n l max(3,-2) = 3, nh d l nh en, nn
gi tr ca n l min(2, 3, 4) = 2.
Vic gn gi tr cho cc nh c thc hin bi cc hm qui MaxVal v MinVal.
Hm MaxVal xc nh gi tr cho cc nh Trng, hm MinVal xc nh gi tr cho cc nh
en.
function MaxVal(u);
begin
if u l nh kt thc then MaxVal(u) f(u)
else MaxVal(u) max{MinVal(v) | v l nh con ca u}
end;

function MinVal(u);
begin
if u l nh kt thc then MinVal(u) f(u)
else MinVal(u) min{MaxVal(v) | v l nh con ca u}
end;
Trong cc hm quy trn, f(u) l gi tr ca hm kt cuc ti nh kt thc u. Sau y
l th tc chn nc i cho trng ti nh u. Trong th tc Minimax(u,v), v l bin lu li
trng thi m Trng chn i ti t u.
procedure Minimax(u, v);
begin
val -;
for mi w l nh con ca u do
if val <= MinVal(w) then
{val MinVal(w); v w}
end;
Th tc chn nc i nh trn gi l chin lc Minimax, bi v Trng ch c
nc i dn ti nh con c gi tr l max ca cc gi tr cc nh con, v en p li bng
nc i ti nh c gi tr l min ca cc gi tr cc nh con.

35

Thut ton Minimax l thut ton tm kim theo su, y ta ci t thut ton
Minimax bi cc hm quy. Bn c hy vit th tc khng quy thc hin thut ton
ny.
V mt l thuyt, chin lc Minimax cho php ta tm c nc i ti u cho Trng.
Song n khng thc t, chng ta s khng c thi gian tnh c nc i ti u. Bi v
thut ton Minimax i hi ta phi xem xt ton b cc nh ca cy tr chi. Trong cc tr
chi hay, cy tr chi l cc k ln. Chng hn, i vi c vua, ch tnh n su 40, th cy
tr chi c khong 10
120
nh! Nu cy c cao m, v ti mi nh c b nc i th
phc tp v thi gian ca thut ton Minimax l O(b
m
).
c th tm ra nhanh nc i tt (khng phi l ti u) thay cho vic s dng hm kt
cuc v xem xt tt c cc kh nng dn ti cc trng thi kt thc, chng ta s s dng hm
nh gi v ch xem xt mt b phn ca cy tr chi.
Hm nh gi
Hm nh gi eval ng vi mi trng thi u ca tr chi vi mt gi tr s eval(u), gi
tr ny l s nh gi li th ca trng thi u. Trng thi u cng thun li cho Trng th
eval(u) l s dng cng ln; u cng thun li cho en th eval(u) l s m cng nh; eval(u)
~ 0 i vi trng thi khng li th cho ai c.
Cht lng ca chng trnh chi c ph thuc rt nhiu vo hm nh gi. Nu hm
nh gi cho ta s nh gi khng chnh xc v cc trng thi, n c th hng dn ta i ti
trng thi c xem l tt, nhng thc t li rt bt li cho ta. Thit k mt hm nh gi tt
l mt vic kh, i hi ta phi quan tm n nhiu nhn t: cc qun cn li ca hai bn, s
b tr ca cc qun , ... y c s mu thun gia chnh xc ca hm nh gi v thi
gian tnh ca n. Hm nh gi chnh xc s i hi rt nhiu thi gian tnh ton, m ngi
chi li b gii hn bi thi gian phi a ra nc i.
V d 1: Sau y ta a ra mt cch xy dng hm nh gi n gin cho c vua. Mi
loi qun c gn mt gi tr s ph hp vi sc mnh ca n. Chng hn, mi tt Trng
(en) c cho 1 (-1), m hoc tng Trng (en) c cho 3 (-3), xe Trng (en) c cho
5 (-5) v hong hu Trng (en) c cho 9 (-9). Ly tng gi tr ca tt c cc qun trong
mt trng thi, ta s c gi tr nh gi ca trng thi . Hm nh gi nh th c gi l
hm tuyn tnh c trng s, v n c th biu din di dng:
s
1
w
1
+s
2
w
2
+. . . +s
n
w
n
.
Trong , w
i
l gi tr mi loi qun, cn s
i
l s qun loi . Trong cch nh gi ny,
ta khng tnh n s b tr ca cc qun, cc mi tng quan gia chng.
V d 2: By gi ta a ra mt cch nh gi cc trng thi trong tr chi Dodgem. Mi
qun Trng mt v tr trn bn c c cho mt gi tr tng ng trong bng bn tri hnh
4.4. Cn mi qun en mt v tr s c cho mt gi tr tng ng trong bng bn phi
hnh 4.4:
Ngoi ra, nu qun Trng cn trc tip mt qun en, n c thm 40 im, nu cn

36

gin tip n c thm 30 im (Xem hnh 4.5). Tng t, nu qun en cn trc tip qun
Trng n c thm -40 im, cn cn gin tip n c thm -30 im.
p dng cc qui tc trn, ta tnh c gi tr ca trng thi bn tri hnh 4.6 l 75, gi
tr ca trng thi bn phi hnh v l -5.
Trong cnh nh gi trn, ta xt n v tr ca cc qun v mi tng quan gia cc
qun.
Mt cch n gin hn ch khng gian tm kim l, khi cn xc nh nc i cho
Trng ti u, ta ch xem xt cy tr chi gc u ti cao h no . p dng th tc Minimax
cho cy tr chi gc u, cao h v s dng gi tr ca hm nh gi cho cc l ca cy ,
chng ta s tm c nc i tt cho Trng ti u.
1.10 Phng php ct ct alpha - beta
Trong chin lc tm kim Minimax, tm kim nc i tt cho Trng ti trng thi u,
cho d ta hn ch khng gian tm kim trong phm vi cy tr chi gc u vi cao h, th s
nh ca cy tr chi ny cng cn rt ln vi h > 3. Chng hn, trong c vua, nhn t nhnh
trong cy tr chi trung bnh khong 35, thi gian i hi phi a ra nc i l 150 giy, vi
thi gian ny trn my tnh thng thng chng trnh ca bn ch c th xem xt cc nh
trong su 3 hoc 4. Mt ngi chi c trnh trung bnh cng c th tnh trc c 5, 6
nc hoc hn na, v do chng trnh ca bn mi t trnh ngi mi tp chi!
Khi nh gi nh u ti su h, mt thut ton Minimax i hi ta phi nh gi tt c
cc nh ca cy gc u ti su h. Song ta c th gim bt s nh cn phi dnh gi m vn
khng nh hng g n s nh gi nh u. Phng php ct ct alpha-beta cho php ta ct
b cc nhnh khng cn thit cho s nh gi nh u.
T tng ca k thut ct ct alpha-beta l nh sau: Nh li rng, chin lc tm kim
Minimax l chin lc tm kim theo su. Gi s trong qu trnh tm kim ta i xung nh
a l nh Trng, nh a c ngi anh em v c nh gi. Gi s cha ca nh a l b v b
c ngi anh em u d c nh gi, v gi s cha ca b l c (Xem hnh 4.7). Khi ta c gi
tr nh c (nh Trng) t nht l gi tr ca u, gi tr ca nh b (nh en) nhiu nht l gi tr
v. Do , nu eval(u) > eval(v), ta khng cn i xung nh gi nh a na m vn khng
nh hng g dn nh gi nh c. Hay ni cch khc ta c th ct b cy con gc a. Lp lun
tng t cho trng hp a l nh en, trong trng hp ny nu eval(u) < eval(v) ta cng c
th ct b cy con gc a.

37

ci t k thut ct ct alpha-beta, i vi cc nh nm trn ng i t gc ti
nh hin thi, ta s dng tham s o ghi li gi tr ln nht trong cc gi tr ca cc nh
con nh gi ca mt nh Trng, cn tham s | ghi li gi tr nh nht trong cc nh con
nh gi ca mt nh en. Gi tr ca o v | s c cp nht trong qu trnh tm kim. o
v | c s dng nh cc bin a phng trong cc hm MaxVal(u, o, |) (hm xc nh
gi tr ca nh Trng u) v Minval(u, o, |) (hm xc nh gi tr ca nh en u).
function MaxVal(u, o, |);
begin
if u l l ca cy hn ch hoc u l nh kt thc
then MaxVal eval(u)
else for mi nh v l con ca u do
{o max[o, MinVal(v, o, |)];
// Ct b cc cy con t cc nh v cn li
if o > | then exit};
MaxVal o;
end;

function MinVal(u, o, |);
begin
if u l l ca cy hn ch hoc u l nh kt thc
then MinVal eval(u)
else for mi nh v l con ca u do
{| min[|, MaxVal(v, o, |)];
// Ct b cc cy con t cc nh v cn li
if o > | then exit};
MinVal |;
end;
Thut ton tm nc i cho Trng s dng k thut ct ct alpha-beta, c ci t bi
th tc Alpha_beta(u,v), trong v l tham bin ghi li nh m Trng cn i ti t u.
procedure Alpha_beta(u,v);
begin
o -;
| ;
for mi nh w l con ca u do

38

if o s MinVal(w, o, |) then
{o MinVal(w, o, |);
v w;}
end;
V d. Xt cy tr chi gc u (nh Trng) gii hn bi cao h = 3 (hnh 4.8). S ghi
cnh cc l l gi tr ca hm nh gi. p dng chin lc Minimax v k thut ct ct, ta xc
nh c nc i tt nht cho Trng ti u, l nc i dn ti nh v c gi tr 10. Cnh
mi nh ta cng cho gi tr ca cp tham s (o, |). Khi gi cc hm MaxVal v MinVal
xc nh gi tr ca nh . Cc nhnh b ct b c ch ra trong hnh:


39

Phn II:
Tri thc v lp lun



Chng V:
Logic mnh



Trong chng ny chng ta s trnh by cc c trng ca ngn ng biu din
tri thc. Chng ta s nghin cu logic mnh , mt ngn ng biu din tri thc rt
n gin, c kh nng biu din hp, nhng thun li cho ta lm quen vi nhiu khi
nim quan trng trong logic, c bit trong logic v t cp mt s c nghin cu
trong cc chng sau.


40

5.1. Biu din tri thc


Con ngi sng trong mi trng c th nhn thc c th gii nh cc gic quan (tai,
mt v cc b phn khc), s dng cc tri thc tch lu c v nh kh nng lp lun, suy
din, con ngi c th a ra cc hnh ng hp l cho cng vic m con ngi ang lm.
Mt mc tiu ca Tr tu nhn to ng dng l thit k cc tc nhn thng minh (intelligent
agent) cng c kh nng nh con ngi. Chng ta c th hiu tc nhn thng minh l bt
c ci g c th nhn thc c mi trng thng qua cc b cm nhn (sensors) v a ra
hnh ng hp l p ng li mi trng thng qua b phn hnh ng (effectors). Cc
robots, cc softbot (software robot), cc h chuyn gia,... l cc v d v tc nhn thng minh.
Cc tc nhn thng minh cn phi c tri thc v th gii hin thc mi c th a ra cc quyt
nh ng n.
Thnh phn trung tm ca cc tc nhn da trn tri thc (knowledge-based agent), cn
c gi l h da trn tri thc (knowledge-based system) hoc n gin l h tri thc, l c
s tri thc. C s tri thc (CSTT) l mt tp hp cc tri thc c biu din di dng no
. Mi khi nhn c cc thng tin a vo, tc nhn cn c kh nng suy din a ra cc
cu tr li, cc hnh ng hp l, ng n. Nhim v ny c thc hin bi b suy din.
B suy din l thnh phn c bn khc ca cc h tri thc. Nh vy h tri thc bo tr mt
CSTT v c trang b mt th tc suy din. Mi khi tip nhn c cc s kin t mi
trng, th tc suy din thc hin qu trnh lin kt cc s kin vi cc tri thc trong CSTT
rt ra cc cu tr li, hoc cc hnh ng hp l m tc nhn cn thc hin. ng nhin
l, khi ta thit k mt tc nhn gii quyt mt vn no th CSTT s cha cc tri thc v
min i tng c th . my tnh c th s dng c tri thc, c th x l tri thc,
chng ta cn biu din tri thc di dng thun tin cho my tnh. l mc tiu ca biu
din tri thc.
Tri thc c m t di dng cc cu trong ngn ng biu din tri thc. Mi cu c
th xem nh s m ha ca mt s hiu bit ca chng ta v th gii hin thc. Ngn ng
biu din tri thc (cng nh mi ngn ng hnh thc khc) gm hai thnh phn c bn l c
php v ng ngha.
C php ca mt ngn ng bao gm cc k hiu v cc quy tc lin kt cc k hiu
(cc lut c php) to thnh cc cu (cng thc) trong ngn ng. Cc cu y l biu
din ngoi, cn phn bit vi biu din bn trong my tnh. Cc cu s c chuyn thnh cc
cu trc d liu thch hp c ci t trong mt vng nh no ca my tnh, l biu
din bn trong. Bn thn cc cu cha cha ng mt ni dung no c, cha mang mt
ngha no c.
Ng ngha ca ngn ng cho php ta xc nh ngha ca cc cu trong mt min
no ca th gii hin thc. Chng hn, trong ngn ng cc biu thc s hc, dy k hiu
(x+y)*z l mt cu vit ng c php. Ng ngha ca ngn ng ny cho php ta hiu rng,
nu x, y, z, ng vi cc s nguyn, k hiu + ng vi php ton cng, cn * ng vi php
chia, th biu thc (x+y)*z biu din qu trnh tnh ton: ly s nguyn x cng vi s nguyn
y, kt qu c nhn vi s nguyn z.
Ngoi hai thnh phn c php v ng ngha, ngn ng biu din tri thc cn c
cung cp c ch suy din. Mt lut suy din (rule of inference) cho php ta suy ra mt cng
thc t mt tp no cc cng thc. Chng hn, trong logic mnh , lut modus ponens t
hai cng thc A v AB suy ra cng thc B. Chng ta s hiu lp lun hoc suy din l mt
qu trnh p dng cc lut suy din t cc tri thc trong c s tri thc v cc s kin ta
nhn c cc tri thc mi. Nh vy chng ta xc nh:


41

1.11 Ngn ng biu din tri thc = C php + Ng ngha + C ch suy din.
1.12 Mt ngn ng biu din tri thc tt cn phi c kh nng biu din rng, tc l
c th m t c mi iu m chng ta mun ni. N cn phi hiu qu theo ngha l,
i ti cc kt lun, th tc suy din i hi t thi gian tnh ton v t khng gian nh.
Ngi ta cng mong mun ngn ng biu din tri thc gn vi ngn ng t nhin.
1.13 Trong sch ny, chng ta s tp trung nghin cu logic v t cp mt (first-order
predicate logic hoc first-order predicate calculus) - mt ngn ng biu din tri thc,
bi v logic v t cp mt c kh nng biu din tng i tt, v hn na n l c s cho
nhiu ngn ng biu din tri thc khc, chng hn ton hon cnh (situation calculus)
hoc logic thi gian khong cp mt (first-order interval tempral logic). Nhng trc
ht chng ta s nghin cu logic mnh (propositional logic hoc propositional
calculus). N l ngn ng rt n gin, c kh nng biu din hn ch, song thun tin
cho ta a vo nhiu khi nim quan trng trong logic.

5.2. C php v ng ngha ca logic mnh .

5.2.1 C php:

C php ca logic mnh rt n gin, n cho php xy dng nn cc cng thc. C
php ca logic mnh bao gm tp cc k hiu v tp cc lut xy dng cng thc.
1. Cc k hiu
Hai hng logic True v False.
Cc k hiu mnh (cn c gi l cc bin mnh ): P, Q,...
Cc kt ni logic ., v, (, , .
Cc du m ngoc (v ng ngoc).
2. Cc quy tc xy dng cc cng thc
Cc bin mnh l cng thc.
Nu A v B l cng thc th:
(A.B) (c A hi B hoc A v B)
(AvB) (c A tuyn B hoc A hoc B)
((A) (c ph nh A)
(AB) (c A ko theo B hoc nu A th B)
(AB) (c A v B ko theo nhau)
l cc cng thc.
Sau ny cho ngn gn, ta s b i cc cp du ngoc khng cn thit. Chng hn,
thay cho ((AvB).C) ta s vit l (AvB).C.
Cc cng thc l cc k hiu mnh s c gi l cc cu n hoc cu phn t. Cc
cng thc khng phi l cu n s c gi l cu phc hp. Nu P l k hiu mnh th P
v TP c gi l literal, P l literal dng, cn TP l literal m. Cu phc hp c dng A
1
v
...vA
m
trong A
i
l cc literal s c gi l cu tuyn (clause).

42


5.2.2 Ng ngha:

Ng ngha ca logic mnh cho php ta xc nh thit lp ngha ca cc cng thc
trong th gii hin thc no . iu c thc hin bng cch kt hp mnh vi s
kin no trong th gii hin thc. Chng hn, k hiu mnh P c th ng vi s kin
Paris l th nc Php hoc bt k mt s kin no khc. Bt k mt s kt hp cc k
hiu mnh vi cc s kin trong th gii thc c gi l mt minh ha (interpretation ).
Chng hn minh ha ca k hiu mnh P c th l mt s kin (mnh ) Paris l th
nc Php . Mt s kin ch c th ng hoc sai. Chng hn, s kin Paris l th nc
Php l ng, cn s kin S Pi l s hu t l sai.
Mt cch chnh xc hn, cho ta hiu mt minh ha l mt cch gn cho mi k hiu
mnh mt gi tr chn l True hoc False. Trong mt minh ha, nu k hiu mnh P
c gn gi tr chn l True/False (P <-True/ P<-False) th ta ni mnh P ng/sai trong
minh ha . Trong mt minh ha, ngha ca cc cu phc hp c xc nh bi ngha
ca cc kt ni logic. Chng ta xc nh ngha ca cc kt ni logic trong cc bng chn l
(xem hnh 5.1)

P Q lP
P.Q
P v
Q
P=>
Q
P<=
>Q
Fals
e
Fals
e
True Fals
e
Fals
e
True True
Fals
e
True True Fals
e
True True Fals
e
True Fals
e
Fals
e
Fals
e
True Fals
e
Fals
e
True True Fals
e
True True True True

Hnh 5.1 Bng chn l ca cc kt ni logic

ngha ca cc kt ni logic ., v v l c xc nh nh cc t v,hoc l v
ph nh trong ngn ng t nhin. Chng ta cn phi gii thch thm v ngha ca php
ko theo P => Q (P ko theo Q ), P l gi thit, cn Q l kt lun. Trc quan cho php ta xem
rng, khi P l ng v Q l ng th cu P ko theo Q l ng, cn khi P l ng Q l sai th
cu P ko theo Q l sai. Nhng nu P sai v Q ng , hoc P sai Q sai th P ko theo Q l
ng hay sai ? Nu chng ta xut pht t gi thit sai, th chng ta khng th khng nh g
v kt lun. Khng c l do g ni rng, nu P sai v Q ng hoc P sai v Q sai th P ko
theo Q l sai. Do trong trng hp P sai th P ko theo Q l ng d Q l ng hay Q l
sai.
Bng chn l cho php ta xc nh ngu nhin cc cu phc hp. Chng hn ng ngha
ca cc cu P.Q trong minh ha {P <- True , Q<- False } l False. Vic xc nh ng ngha

43

ca mt cu (P v Q) . lS trong mt minh ha c tin hnh nh sau: u tin ta xc nh gi
tr chn l ca P v Q v l S , sau ta s dng bng chn l . xc nh gi tr (PvQ) .lS

Mt cng thc c gi l tho c (satisfiable) nu n ng trong mt minh ha
no . Chng hn cng thc (PvQ) .lS l tho c, v n c gi tr True trong
minh ha {P <- True, Q<-False, S<- True}.
Mt cng thc c gi l vng chc (valid hoc tautology) nu n ng trong
mi minh ha chng hn cu P vlP l vng chc
Mt cng thc c gi l khng tho c , nu n l sai trong mi minh ha.
Chng hn cng thc P . lP.

Chng ta s gi mt m hnh (modul) ca mt cng thc l mt minh ha sao cho
cng thc l ng trong minh ha ny. Nh vy mt cng thc tho c l cng thc c mt
m hnh. Chng hn, minh ha {P <- False , Q <- False , S<-True } l mt m hnh ca cng
thc (P =>Q) . S .
Bng cch lp bng chn l (phng php bng chn l ) l ta c th xc nh c
mt cng thc c tho c hay khng. Trong bng ny, mi bin mnh ng u vi mt
ct, cng thc cn kim tra ng u mt ct, mi dng tng ng vi mt minh ha. Chng
hn hnh 5.2 l bng chn l cho cng thc (P=>Q) .S. Trong bng chn l ny ta cn a
vo cc ct ph ng vi cc cng thc con ca cc cng thc cn kim tra vic tnh gi tr
ca cng thc ny c d dng. T bng chn l ta thy rng cng thc (P=>Q) .S l tho
c nhng khng vng chc .


P Q S P=>Q
(P=>Q) .
S
False False False True False
False False True True True
False True False True False
False True True True True
True False False False False
True False True False False
True True False True False
True True True True True

Hnh 5.2 Bng chn l cho cng thc (P=>Q) .S

Cn lu rng, mt cng thc cha n bin, th s cc minh ha ca n l 2
n
, tc l
bng chn l c 2
n
dng. Nh vy vic kim tra mt cng thc c tho c hay khng bng

44

phng php bng chn l, i hi thi gian m. Cook (1971) chng minh rng, vn
kim tra mt cng thc trong logic mnh c tho c hay khng l vn NP-y .
Chng ta s ni rng (tho c, khng tho c) nu hi ca chng G
1
.........G
m
l
vng chc (tho c, khng tho c). Mt m hnh ca tp cng thc G l m hnh ca
tp cng thc G
1
.........G
m
.

5.3 Dng chun tc

Trong mc ny chng ta s xt vic chun ha cc cng thc, a cc cng thc v
dng thun li cho vic lp lun, suy din. Trc ht ta s xt cc php bin i tng ng.
S dng cc php bin i ny, ta c th a mt cng thc bt k v cc dng chun tc.

5.3.1 S tng ng ca cc cng thc

Hai cng thc A v B c xem l tng ng nu chng c cng mt gi tr chn l
trong mi minh ha. ch A tng ng vi B ta vit A B bng phng php bng chn
l, d dng chng minh c s tng ng ca cc cng thc sau y :
A=>B lA v B
A< = > B (A=>B) . (B=>A)
l(lA) A
1.14 Lut De Morgan
l(A v B) lA . lB
l(A . B) lA v lB
1.15 Lut giao hon
A v B B v A
A . B B . A
1.16 Lut kt hp
(A v B) v C Av( B v C)
(A . B) . C A. ( B . C)
1.17 Lut phn phi
A . (B v C) (A . B ) v (A . C)
A v (B . C) (A v B ) . (A v C)

5.3.2 Dng chun tc :

Cc cng thc tng ng c th xem nh cc biu din khc nhau ca cng mt s
kin. d dng vit cc chng trnh my tnh thao tc trn cc cng thc, chng ta s
chun ha cc cng thc, a chng v dng biu din chun c gi l dng chun hi.
Mt cng thc dng chun hi, c dng A
1
v ... .v A
m
trong cc A
i
l literal . Chng ta

45

c th bin i mt cng thc bt k v cng thc dng chun hi bng cch p dng cc
th tc sau.

B cc du ko theo (=>) bng cch thay (A=>B) bi (lAvB).
Chuyn cc du ph nh (l) vo st cc kt hiu mnh bng cch p
dng lut De Morgan v thay l(lA) bi A .
p dng lut phn phi, thay cc cng thc c dng Av(B.C) bi (A v B)
. ( A v B ) .

V d : Ta chun ha cng thc ( P => Q) v l(R v lS) :
(P => Q) v l(R v lS) (lP v Q) v (lR . S) ((lP v Q)vlR) . ( (lP v Q) v S) (l P v Q v
lR) . (lP v Q v S). Nh vy cng thc (P=> Q) v l(R v lS) c a v dng chun hi (lP v
Q v lR) . (lP v Q v S).
Khi biu din tri thc bi cc cng thc trong logic mnh , c s tri thc l mt tp
no cc cng thc. Bng cch chun ho cc cng thc, c s tri thc l mt tp no
cc cu tuyn.
Cc cu Horn:
trn ta ch ra, mi cng thc u c th a v dng chun hi, tc l cc hi ca
cc tuyn, mi cu tuyn c dng
lP
1
v........v lP
m
v Q
1
v.....v Q
m
trong P
i
, Q
i
l cc k hiu mnh (literal dng) cu ny tng ng vi cu
lP
1
v........v lP
m
=> v Q
1
v.....v Q
m
???? p1^ .... ^ pm => Q
Dng cu ny c gi l cu Kowalski (do nh logic Kowalski a ra nm 1971).
Khi n <=1, tc l cu Kowalski ch cha nhiu nht mt literal dng ta c dng mt
cu c bit quan trng c gi l cu Horn (mang tn nh logic Alfred Horn nm 1951).
Nu m>0, n=1, cu Horn c dng :
P
1
....... P
m
=> Q
Trong P
i
, Q l cc literal dng. Cc P
i
c gi l cc iu kin (hoc gi
thit), cn Q c gi l kt lun (hoc h qu ). Cc cu Horn dng ny cn c gi l
cc lut if ... then v c biu din nh sau :
If P
1
and ....and P
m
then Q .
Khi m=0, n=1 cu Horn tr thnh cu n Q, hay s kin Q. Nu m>0, n=0 cu Horn
tr thnh dng lP
1
v......v lP
m
hay tng ng l(P
1
^...^ P
m
). Cn ch rng, khng phi mi
cng thc u c th biu din di dng hi ca cc cu Horn. Tuy nhin trong cc ng
dng, c s tri thc thng l mt tp no cc cu Horn (tc l mt tp no cc lut if-
then).

5.4 Lut suy din


46

Mt cng thc H c xem l h qa logic (logical consequence) ca mt tp cng
thc G ={G
1
,.....,G
m
} nu trong bt k minh ha no m {G
1
,.....,G
m
} ng th H cng ng,
hay ni cch khc bt k mt m hnh no ca G cng l m hnh ca H.
Khi c mt c s tri thc, ta mun s dng cc tri thc trong c s ny suy ra tri
thc mi m n l h qu logic ca cc cng thc trong c s tri thc. iu c thc
hin bng cc thc hin cc lut suy din (rule of inference). Lut suy din ging nh mt th
tc m chng ta s dng sinh ra mt cng thc mi t cc cng thc c. Mt lut suy
din gm hai phn : mt tp cc iu kin v mt kt lun. Chng ta s biu din cc lut suy
din di dng phn s , trong t s l danh sch cc iu kin, cn mu s l kt lun
ca lut, tc l mu s l cng thc mi c suy ra t cc cng thc t s.
Sau y l mt s lut suy din quan trng trong logic mnh . Trong cc lut ny o,
o
i
, |, l cc cng thc :

1. Lut Modus Ponens
o=>|,o
|
T mt ko theo v gi thit ca ko theo, ta suy ra kt lun ca n.
2. Lut Modus Tollens
o=>|,l|
lo
T mt ko theo v ph nh kt lun ca n, ta suy ra ph nh gi thit ca ko theo.
3. Lut bc cu
o=>|,|=>
o=>
T hai ko theo, m kt lun ca n l ca ko theo th nht trng vi gi thit ca ko
theo th hai, ta suy ra ko theo mi m gi thit ca n l gi thit ca ko theo th nht, cn
kt lun ca n l kt lun ca ko theo th hai.
4. Lut loi b hi
o
1
.........o
i
..........o
m

o
i
T mt hi ta a ra mt nhn t bt k ca hi .
5. Lut a vo hi
o
1
,.......,o
i
,........o
m

o
1
.........o
i
........ .o
m

T mt danh sch cc cng thc, ta suy ra hi ca chng.
6. Lut a vo tuyn
o
i

o
1
v.......vo
i
.v.......vo
m


47

T mt cng thc, ta suy ra mt tuyn m mt trong cc hng t ca cc tuyn l cng
thc .
7. Lut gii
o v |,l| v
o v
T hai tuyn, mt tuyn cha mt hng t i lp vi mt hng t trong tuyn kia, ta
suy ra tuyn ca cc hng t cn li trong c hai tuyn.

Mt lut suy din c xem l tin cy (secured) nu bt k mt m hnh no ca gi
thit ca lut cng l m hnh kt lun ca lut. Chng ta ch quan tm n cc lut suy din
tin cy.
Bng phng php bng chn l, ta c th kim chng c cc lut suy din nu trn
u l tin cy. Bng chn l ca lut gii c cho trong hnh 5.3. T bng ny ta thy rng ,
trong bt k mt minh ha no m c hai gi thit o v | , l| v ng th kt lun o v
cng ng. Do lut gii l lut suy in tin cy.

o | o v | l| v o v
False False False False True False
False False True False True True
False True False True False False
False True True True True True
True False False True True True
True False True True True True
True True False True False True
True True True True True True

Hnh 5.3 Bng chn l chng minh tnh tin cy ca lut gii.

Ta c nhn xt rng, lut gii l mt lut suy din tng qut, n bao gm lut Modus
Ponens, lut Modus Tollens, lut bc cu nh cc trng hp ring. (Bn c d dng chng
minh c iu ).

Tin nh l chng minh.
Gi s chng ta c mt tp no cc cng thc. Cc lut suy din cho php ta t cc
cng thc c suy ra cng thc mi bng mt dy p dng cc lut suy din. Cc cng thc
cho c gi l cc tin . Cc cng thc c suy ra c gi l cc nh l. Dy cc
lut c p dng dn ti nh l c gi l mt chng minh ca nh l. Nu cc lut
suy din l tin cy, th cc nh l l h qu logic ca cc tin .

48

V d: Gi s ta c cc cng thc sau :
Q . S => G v H (1)
P => Q (2)
R => S (3)
P (4)
R (5)
T cng thc (2) v (4), ta suy ra Q (Lut Modus Ponens) . Li p dng lut Modus
Ponens, t (3) v (5) ta suy ra S . T Q, S ta suy ra Q.S (lut a vo hi ). T (1) v Q.S ta
suy ra G v H. Cng thc G v H c chng minh.

Trong cc h tri thc, chng hn cc h chuyn gia, h lp trnh logic,..., s dng cc
lut suy din ngi ta thit k ln cc th tc suy din (cn c gi l th tc chng minh)
t cc tri thc trong c s tri thc ta suy ra cc tri thc mi p ng nhu cu ca ngi s
dng.
Mt h hnh thc (formal system) bao gm mt tp cc tin v mt tp cc lut suy
din no (trong ngn ng biu din tri thc no ).
Mt tp lut suy din c xem l y , nu mi h qu logic ca mt tp cc tin
u chng minh c bng cch ch s dng cc lut ca tp .
Phng php chng minh bc b

Phng php chng minh bc b (refutation proof hoc proof by contradiction) l mt
phng php thng xuyn c s dng trong cc chng minh ton hc. T tng ca
phng php ny l nh sau : chng minh P ng, ta gi s P sai ( thm ( P vo cc gi
thit ) v dn ti mt mu thun. Sau y ta s trnh by c s ny.
Gi s chng ta c mt tp hp cc cng thc G ={G
1
,.....,G
m
} ta cn chng minh
cng thc H l h qu logic ca G . iu tng ng vi chng minh cng thc
G
1
^....^G
m
-> H l vng chc. Thay cho chng minh G
1
^..... ^G
m
=>H l vng chc, ta chng
minh G
1
^....^G
m
^( H l khng tha mn c. Tc l ta chng minh tp G= ( G
1
,.......,G
m
,(
H ) l khng tha c nu t Gta suy ra hai mnh i lp nhau. Vic chng minh cng
thc H l h qu logic ca tp cc tiu G bng cch chng minh tnh khng tha c ca
tp cc tiu c thm vo ph nh ca cng thc cn chng minh, c gi l chng
minh bc b.

5.5 Lut gii, chng minh bc b bng lut gii

thun tin cho vic s dng lut gii, chng ta s c th ho lut gii trn cc dng
cu c bit quan trng.
* Lut gii trn cc cu tuyn
A1 v. . ............. vAm v C
( C v B1 v.. ............. v Bn
A1 v.. ......... v Am v B1 v.... v Bn
trong Ai, Bj v C l cc literal.

49


* Lut gii trn cc cu Horn:
Gi s Pi, Rj, Q v S l cc literal. Khi ta c cc lut sau :
P1 ^. ..............^Pm ^ S => Q,
R1 ^. .............^ Rn => S
P1 ^........^Pm ^ R1 ^...... ^ Rn =>Q

Mt trng hp ring hay c s dng ca lut trn l :
P1 ^...............^ Pm ^ S => Q,
S
P1 ^................^Pm => Q
Khi ta c th p dng lut gii cho hai cu, th hai cu ny c gi l hai cu gii
c v kt qu nhn c khi p dng lut gii cho hai cu c gi l gii thc ca
chng. Gii thc ca hai cu A v B c k hiu l res(A,B). Chng hn, hai cu tuyn gii
c nu mt cu cha mt literal i lp vi mt literal trong cu kia. Gii thc ca hai
literal i lp nhau (P v ( P) l cu rng, chng ta s k hiu cu rng l [] , cu rng khng
tho c.
Gi s G l mt tp cc cu tuyn ( Bng cch chun ho ta c th a mt tp cc
cng thc v mt tp cc cu tuyn ). Ta s k hiu R(G ) l tp cu bao gm cc cu thuc G
v tt c cc cu nhn c t G bng mt dy p dng lut gii.
Lut gii l lut y chng minh mt tp cu l khng tha c. iu ny c
suy t nh l sau :



nh l gii:
Mt tp cu tuyn l khng tha c nu v ch nu cu rng [] e R(G ).
nh l gii c ngha rng, nu t cc cu thuc G , bng cch p dng lut gii ta dn
ti cu rng th G l khng tha c, cn nu khng th sinh ra cu rng bng lut gii th
G tha c. Lu rng, vic dn ti cu rng c ngha l ta dn ti hai literal i lp
nhau P v ( P ( tc l dn ti mu thun ).
T nh l gii, ta a ra th tc sau y xc nh mt tp cu tuyn G l tha c
hay khng . Th tc ny c gi l th tc gii.

procedure Resolution ;
Input : tp G cc cu tuyn ;
begin
1.Repeat
1.1 Chn hai cu A v B thuc G ;
1.2 if A v B gii c then tnh Res ( A,B ) ;
1.3 if Res (A,B ) l cu mi then thm Res ( A,B ) vo G ;

50

until
nhn c [] hoc khng c cu mi xut hin ;

2. if nhn c cu rng then thng bo G khng tho c
e lse thng bo G tho c ;
end;

Chng ta c nhn xt rng, nu G l tp hu hn cc cu th cc literal c mt trong cc
cu ca G l hu hn. Do s cc cu tuyn thnh lp c t cc literal l hu hn. V
vy ch c mt s hu hn cu c sinh ra bng lut gii. Th tc gii s dng li sau mt s
hu hn bc.
Ch s dng lut gii ta khng th suy ra mi cng thc l h qu logic ca mt tp
cng thc cho. Tuy nhin, s dng lut gii ta c th chng minh c mt cng thc bt
k c l h qu ca mt tp cng thc cho hay khng bng phng php chng minh bc
b. V vy lut gii c xem l lut y cho bc b.
Sau y l th tc chng minh bc b bng lut gii

Procedure Refutation_Proof ;
input : Tp G cc cng thc ;
Cng thc cn chng minh H;
Begin
1. Thm (H vo G ;
2. Chuyn cc cng thc trong G v dng chun hi ;
3. T cc dng chun hi bc hai, thnh lp tp cc cu tuyn g ;
4. p dng th tc gii cho tp cu G ;
5. if G khng tho c then thng bo H l h qu logic
else thng bo H khng l h qu logic ca G ;
end;

V d: Gi gi G l tp hp cc cu tuyn sau
( A v ( B v P (1)
( C v ( D v P (2)
( E v C (3)
A (4)
E (5)
D (6)
Gi s ta cn chng minh P. Thm vo G cu sau:
( P (7)
p dng lut gii cho cu (2) v (7) ta c cu:
( C v ( D (8)

51

T cu (6) v (8) ta nhn c cu:
( C (9)
T cu (3) v (9) ta nhn c cu:
( E (10)
Ti y xut hin mu thun, v cu (5) v (10) i lp nhau. T cu (5) v (10) ta
nhn c cu rng []. Vy P l h qu logic ca cc cu (1) --(6).

52

CHNG VI :
LOGIC V T CP MT


Logic mnh cho php ta biu din cc s kin, mi k hiu trong logic mnh
c minh ha nh l mt s kin trong th gii hin thc, s dng cc kt ni logic ta c th
to ra cc cu phc hp biu din cc s kin mang ngha phc tp hn. Nh vy kh nng
biu din ca logic mnh ch gii hn trong phm vi th gii cc s kin.
Th gii hin thc bao gm cc i tng, mi i tng c nhng tnh cht ring
phn bit n vi cc i tng khc. Cc i tng li c quan h vi nhau. Cc mi quan
h rt a dng v phong ph. Chng ta c th lit k ra rt nhiu v d v i tng, tnh cht,
quan h.
* i tng : mt ci bn, mt ci nh, mt ci cy, mt con ngi, mt con s. ...
* Tnh cht : Ci bn c th c tnh cht : c bn chn, lm bng g, khng c ngn ko.
Con s c th c tnh cht l s nguyn, s hu t, l s chnh phng. ..
* Quan h : cha con, anh em, b bn (gia con ngi ); ln hn nh hn, bng nhau
(gia cc con s ) ; bn trong, bn ngoi nm trn nm di (gia cc vt )...
* Hm : Mt trng hp ring ca quan h l quan h hm. Chng hn, v mi ngi c
mt m, do ta c quan h hm ng mi ngi vi m ca n.

Logic v t cp mt l m rng ca logic mnh . N cho php ta m t th gii vi
cc i tng, cc thuc tnh ca i tng v cc mi quan h gia cc i tng. N s
dng cc bin ( bin i tng ) ch mt i tng trong mt min i tng no .
m t cc thuc tnh ca i tng, cc quan h gia cc i tng, trong logic v t, ngi ta
da vo cc v t ( predicate). Ngoi cc kt ni logic nh trong logic mnh , logic v t cp
mt cn s dng cc lng t. Chng hn, lng t (vi mi) cho php ta to ra cc cu
ni ti mi i tng trong mt min i tng no .
Chng ny dnh cho nghin cu logic v t cp mt vi t cch l mt ngn ng
biu din tri thc. Logic v t cp mt ng vai tr cc k quan trng trong biu din tri thc,
v kh nng biu din ca n ( n cho php ta biu din tri thc v th gii vi cc i tng,
cc thuc tnh ca i tng v cc quan h ca i tng), v hn na, n l c s cho nhiu
ngn ng logic khc.


53

6.1 C php v ng ngha ca logic v t cp mt.

6.1.1 C php.

Cc k hiu.
Logic v t cp mt s dng cc loi k hiu sau y.
Cc k hiu hng: a, b, c, An, Ba, John,...
Cc k hiu bin: x, y, z, u, v, w,...
Cc k hiu v t: P, Q, R, S, Like, Havecolor, Prime,...
Mi v t l v t ca n bin ( n>0). Chng hn Like l v t ca hai bin, Prime l v
t mt bin. Cc k hiu v t khng bin l cc k hiu mnh .
Cc k hiu hm: f, g, cos, sin, mother, husband, distance,...
Mi hm l hm ca n bin ( n>1). Chng hn, cos, sin l hm mt bin, distance l
hm ca ba bin.
Cc k hiu kt ni logic: . ( hi), v (tuyn), ( ( ph nh), (ko theo), (ko theo
nhau).
Cc k hiu lng t: ( vi mi), - ( tn ti).
Cc k hiu ngn cch: du phy, du m ngoc v du ng ngoc.

Cc hng thc
Cc hng thc ( term) l cc biu thc m t cc i tng. Cc hng thc c xc nh
quy nh sau.
Cc k hiu hng v cc k hiu bin l hng thc.
Nu t
1
, t
2
, t
3
, ..., t
n
l n hng thc v f l mt k hiu hm n bin th f( t
1
, t
2
, ..., t
n
) l hng
thc. Mt hng thc khng cha bin c gi l mt hng thc c th ( ground term).
Chng hn, A
n
l k hiu hng, mother l k hiu hm mt bin, th mother (A
n
) l mt
hng thc c th.
1.18 Cc cng thc phn t
Chng ta s biu din cc tnh cht ca i tng, hoc cc quan h ca i tng bi
cc cng thc phn t ( cu n).
Cc cng thc phn t ( cu n) c xc nh quy nh sau.
Cc k hiu v t khng bin ( cc k hiu mnh ) l cu n.
Nu t
1
, t
2
,...,t
n
l n hng thc v p l v t ca n bin th p( t
1
,t
2
,...,t
n
) l cu n.
Chng hn, Hoa l mt k hiu hng, Love l mt v t ca hai bin, husband l hm
ca mt bin, th Love ( Hoa, husband( Hoa)) l mt cu n.
1.18.1 Cc cng thc
T cng thc phn t, s dng cc kt ni logic v cc lng t, ta xy dng nn cc
cng thc (cc cu).
Cc cng thc c xc nh quy nh sau:
Cc cng thc phn t l cng thc.
Nu G v H l cc cng thc, th cc biu thc (G . H), (G v H), (( G), (GH), (GH)
l cng thc.

54

Nu G l mt cng thc v x l bin th cc biu thc ( x G), (- x G) l cng thc.
Cc cng thc khng phi l cng thc phn t s c gi l cc cu phc hp. Cc
cng thc khng cha bin s c gi l cng thc c th. Khi vit cc cng thc ta s b i
cc du ngoc khng cn thit, chng hn cc du ngoc ngoi cng.
Lng t ph dng () cho php m t tnh cht ca c mt lp cc i tng,
ch khng phi ca mt i tng, m khng cn phi lit k ra tt c cc i tng trong
lp. Chng hn s dng v t Elephant(x) (i tng x l con voi ) v v t Color(x, Gray)
(i tng x c mu xm) th cu tt c cc con voi u c mu xm c th biu din bi
cng thc x (Elephant(x) Color(x, Gray)).
Lng t tn ti (-) cho php ta to ra cc cu ni n mt i tng no
trong mt lp i tng m n c mt tnh cht hoc tho mn mt quan h no . Chng
hn bng cch s dng cc cu n Student(x) (x l sinh vin) v Inside(x, P301), (x trong
phng 301), ta c th biu din cu C mt sinh vin phng 301 bi biu thc -x
(Student(x) . Inside(x,P301).

Mt cng thc l cng thc phn t hoc ph nh ca cng thc phn t c gi l
literal. Chng hn, Play(x, Football), ( Like( Lan, Rose) l cc literal. Mt cng thc l
tuyn ca cc literal s c gi l cu tuyn. Chng hn, Male(x) v ( Like(x, Foodball) l
cu tuyn.
Trong cng thc ( x G), hoc -x G trong G l mt cng thc no , th mi xut
hin ca bin x trong cng thc G c gi l xut hin buc. Mt cng thc m tt c cc
bin u l xut hin buc th c gi l cng thc ng.
V d: Cng thc xP( x, f(a, x)) . -y Q(y) l cng thc ng, cn cng thc x P(
x, f(y, x)) khng phi l cng thc ng, v s xut hin ca bin y trong cng thc ny
khng chu rng buc bi mt lng t no c (S xut hin ca y gi l s xut hin t do).
Sau ny chng ta ch quan tm ti cc cng thc ng.

6.1.2 Ng ngha.

Cng nh trong logic mnh , ni n ng ngha l chng ta ni n ngha ca cc
cng thc trong mt th gii hin thc no m chng ta s gi l mt minh ha.
xc nh mt minh ho, trc ht ta cn xc nh mt min i tng ( n bao gm
tt c cc i tng trong th gii hin thc m ta quan tm).
Trong mt minh ho, cc k hiu hng s c gn vi cc i tng c th trong
min i tng cc k hiu hm s c gn vi mt hm c th no . Khi , mi hng
thc c th s ch nh mt i tng c th trong min i tng. Chng hn, nu An l mt
k hiu hng, Father l mt k hiu hm, nu trong minh ho An ng vi mt ngi c th
no , cn Father(x) gn vi hm; ng vi mi x l cha ca n, th hng thc Father(An) s
ch ngi cha ca An

.
Ng ngha ca cc cu n .
Trong mt minh ho, cc k hiu v t s c gn vi mt thuc tnh, hoc mt quan
h c th no . Khi mi cng thc phn t (khng cha bin) s ch nh mt s kin c
th. ng nhin s kin ny c th l ng (True) hoc sai (False). Chng hn, nu trong
minh ho, k hiu hng Lan ng vi mt c gi c th no , cn Student(x) ng vi thuc

55

tnh x l sinh vin th cu Student (Lan) c gi tr chn l l True hoc False tu thuc trong
thc t Lan c phi l sinh vin hay khng.
Ng ngha ca cc cu phc hp.
Khi xc nh c ng ngha ca cc cu n, ta c th thc hin c ng ngha
ca cc cu phc hp (c to thnh t cc cu n bng cch lin kt cc cu n bi cc
kt ni logic) nh trong logic mnh .
V d: Cu Student(Lan) . Student(An) nhn gi tr True nu c hai cu Student(Lan)
v Student(An) u c gi tr True, tc l c Lan v An u l sinh vin.
Cu Like(Lan, Rose) v Like(An, Tulip) l ng nu cu Like(Lan, Rose) l
ng hoc cu Like(An, Tulip) l ng.
Ng ngha ca cc cu cha cc lng t.
Ng ngha ca cc cu x G, trong G l mt cng thc no , c xc nh nh
l ng ngha ca cng thc l hi ca tt c cc cng thc nhn c t cng thc G bng
cch thay x bi mt i tng trong min i tng. Chng hn, nu min i tng gm ba
ngi {Lan, An, Hoa} th ng ngha ca cu x Student(x) c xc nh l ng ngha ca
cu Student(Lan) . Student(An) . Student(Hoa). Cu ny ng khi v ch khi c ba cu
thnh phn u ng, tc l c Lan, An, Hoa u l sinh vin.
Nh vy, cng thc x G l ng nu v ch nu mi cng thc nhn c t G bng
cch thay x bi mt i tng trong min i tng u ng, tc l G ng cho tt c cc
i tng x trong min i tng.
Ng ngha ca cng thc -x G c xc nh nh l ng ngha ca cng thc l tuyn
ca tt c cc cng thc nhn c t G bng cch thay x bi mt i tng trong min i
tng. Chng hn, nu ng ngha ca cu Younger(x,20) l x tr hn 30 tui v min i
tng gm ba ngi {Lan, An, Hoa} th ng ngha ca cu -x Yourger(x,20) l ng ngha
ca cu Yourger(Lan,20) v Yourger(An,20) v Yourger(Hoa,20). Cu ny nhn gi tr True
nu v ch nu t nht mt trong ba ngi Lan, An, Hoa tr hn 20.
Nh vy cng thc -x G l ng nu v ch nu mt trong cc cng thc nhn c t
G bng cch thay x bng mt i tng trong min i tng l ng.
Bng cc phng php trnh by trn, ta c th xc nh c gi tr chn l (
True, False ) ca mt cng thc bt k trong mt minh ho. (Lu rng, ta ch quan tm ti
cc cng thc ng ).
Sau khi xc nh khi nim minh ho v gi tr chn l ca mt cng thc trong
mt minh ho, c th a ra cc khi nim cng thc vng chc ( tho c, khng tho c
), m hnh ca cng thc ging nh trong logic mnh .
Cc cng thc tng ng
Cng nh trong logic mnh , ta ni hai cng thc G v H tng ng ( vit l G
H ) nu chng cng ng hoc cng sai trong mt minh ho. Ngoi cc tng ng bit
trong logic mnh , trong logic v t cp mt cn c cc tng ng khc lin quan ti cc
lng t. Gi s G l mt cng thc, cch vit G(x) ni rng cng thc G c cha cc xut
hin ca bin x. Khi cng thc G(y) l cng thc nhn c t G(x) bng cch thay tt c
cc xut hin ca x bi y. Ta ni G(y) l cng thc nhn c t G(x) bngcch t tn li (
bin x c i tn li l y ).
Chng ta c cc tng ng sau y:
1. x G(x) y G(y)

56

-x G(x) -y G(y)
t tn li bin i sau lng t ph dng ( tn ti ), ta nhn c cng thc tng
ng .
2. ( (x G(x)) -x ( ( G(x))
( ( -x G(x)) x ( ( G(x))

3. x (G(x) . H(x)) x G(x) . x H(x)
-x (G(x) v H(x)) -x G(x) v -x H(x)
v d : x Love(x, Husband(x)) y Love(y, Husband(y)).