Yaktlar ve Yanma 2.

Hafta

KULLANIMAISINDANKMRDEARANANZELLKLERBELRLEMEKNYAPILANTESTLER
Takmrnn koklama zelliinin belirlenmesinde kullanlan testlerdir. Ayrca bu testler takmrlerinin snflandrlmasn da referans olur. 1. Dilatometre testi 2. Serbest Kabarma ndexi 3. Gray-King Kok Tipi Testi 4. Roga ndexi

1. DilatometreTesti
Kmrn 350-550oC arasnda oluan yumuama ve ime olaylar ile bu plastik blgede oluan yar kokun daha sonra bzlme blgesinde geirdii hacim deiikliklerini izleyerek retilecek kokun nitelikleri hakknda n bilgi verir.

ArnuAudibertDilatometresikullanlr.

Piston

leklendirilmi etvel

Silindir

Istc

Termokupl

Kmr Numunesi

DilatometreTestineGreKmrnUluslararasSnflandrlmas
Grup No Max Dilatasyon [%] Anlam

D 100 [%]Uzama 50 E 50 350oC 100 K PlastikBlge 550oC

0 1 2 3 4 5

Yumuama Yok Koklamaz Sadece Bzlme 0 0 - 50 50 - 140 140 st ok zayf Koklama Zayf Koklama Orta Koklama Kuvvetli Koklama ok Kuvvetli Koklama

Dmax : Dilatasyon (ime) Kmax: Kontraksiyon (bzlme)

2.SerbestKabarmandeksi
Kmrn zerinde bask yokken stldktan sonra geriye kalan ksm, koklaabilirlilik zellii hakknda bir n bilgi edinilmesini salar. 0.2 mm elekten geirilmi 1 g kmr numunesi 2.5 dk iinde iinde uucu madde kalmayacak ekilde 820oC scakla stlr.

StandartProfiller
100mm
25 mm

Silika pota

150 Kmr numunesi

Istc

SerbestKabarmaGreKmrnUluslararasSnflandrlmas GrupNo 0 1 2 3 SerbestKabarmandeksi 0 0.5 1 2 2.5 4 4.5 6 6.5 9 Anlam Koklamaz okzayfKoklama Ortakoklama Kuvvetlikoklama okkuvvetlikoklama

3.GrayKingKokTipiTesti

0.2 mm elekten geirilen 20 gr kmr retord tpne (kuvars camndan yaplm damtma tp) konur. Dakikada 5oC stlarak 590oC kadar stlr. Retord tp gaz ve uucularn umasna izin verir. 590oC de 15 dk tutulur ve tp iindeki kok standart profil ile karlatrlr. A-Gye snflandrma yaplr. G tipi ime ve daralma olmayan kok tipidir.

G tipi iyi erimi ancak ne imeye nede daralmaya uramam kok tipi demektir. Gray-King Kok Tipi Tespitine Gre Kmrn Uluslararas Snflandrlmas

GrupNo 0 1 2 3

GrayKingKokTipi A B D E G G1 G4

Anlam Koklamaz okzayfkoklama Zayfkoklama Ortakoklama

4.Rogandeksi 1gkmr5gantrasitlekartrlarakelikbirkalpta30ssreile60Palkbirbasntasktrlr. Hazrlananbunumune15dksreile850oCscaklktatutulur. Eldeedilenkok1500d/dhzndaki zelbirandrmatamburuierisinde12000turdndrlerekktlekaybhesaplanr.

RogandeksineGreKmrnUluslararasSnflandrlmas GrupNo 0 1 2 3 Roga ndeksi 0 5 5 20 20 45 45 st Anlam Koklamaz Zayfkoklama Ortakoklama Kuvvetlikoklama

KMRNKOKLATIRILMASI Kmrnhavasz(oksijensiz)ortamdatmuucubileenleriuzaklatrlanakadarstlmas. Kmrnkoklatrlmas5safhadagerekletirilir. nIstma(Kurutma)Safhas SuyunUzaklatrlmasSafhas nGazlamaSafhas EsasGazlamaSafhas SonGazlamaSafhas 20oC 100oC 100oC 250oC.Kmrierisindekisu
tamamenuzaklar.250oCtakatranoluumuve gazlamabalar.

250oC 450oC. 450oC 800oC.250oCtabalayankatran

teekkl400oCtamaximumaularve600oCta sonaerer.

800oC 1200oC.Katranoluumutamamen
sonlanmtrsadecegazlamaszkonusudur.

KMRNGAZLATIRILMASI Katyaktlardakiorganikksmlarnbazgazvebuharlaryardmylagazrnlere dntrlmesine"gazlatrma"denir.Burada,katvegazfazlarnoluturduuheterojen tepkimelerszkonusudur.Gazlatrcolaraksubuhar,hava,H2,C02 ,02 yadabunlarnkarmlarkullanlr. KmrnGazlatrlmasileEldeEdilenrnler 1.HavaGaz(JenaratrGaz) :Kzgnkmrnzerinebellimiktardahavaflenmesiileelde edilir.Hacimselolarak%35COve%65N2tanoluur.Isldeeridktr. C+O2 CO2 +Q CO2 +C2CO Q 2.SuGaz: KzgnKmrierindensubuhargeirilmesiileeldeedilir.okyksekalev scaklklarnngerektiiyerlerdekullanlr.Bugazbalangtayksekscakltastlpyanmaya sokulur. C+H2O CO+H2 CO+H2O CO2+H2

3.KuvvetGaz :Kzgnkmrzerindenbirmiktarhavailesubuhargeirilerekeldeedilir.Hava GazileSuGaznnkarmdr. ElemanterAnalizi(Hacimsel) %24.6 29.2CO %14.8 10.1H2 %1.6 0.8CH4 %6.0 3.5CO2 %53.0 56.2N2

SIVIFOSLYAKITLAR Petrol Petrol,yeryzndekiatlaklarvekrklardanyeraltnaszarak,eitlihafifhidrokarbonlar, katran,asfaltveyabitmolarakkayalararasndakiboluklardatoplanr.Buoluumzelliinden dolay,Latincepetra(kaya)veoleum(ya)szcklerindentretilenpetroleum(petrol)ad verilmitir.Petroldoadabulunankomplexbirhidrokarbonkarmolaraktanmlanr.

PetrolnTarihesi HeredotM..450deTunusdaveYunanadalarndapetrolszntlarndanbahsetmitir. Savalardayakcmaddeolarakkullanlmtr. 1745deFransadaPechelbronndakipetrollkumlardailkpetrolkuyusualmtr. 1847deiskoyadaJamesYoungtarafndanpetrolleyller(kayalar)iletilmitir. 1857deABDdeDraketarafndanPennsylvaniadailkpetrolretimkuyusualmtr. 19.Yzylortalarnakadarpetrolretimiilkelyntemlerlesrdrlm,asfalt,hampetrol veyaolarakretilipkullanlmtr. 19.Yzyln2.yarsndansonrakablolusondajmakinalaricatedilmisondajcihazlar bundansonragiderekdahadagelitirilmeyebalanmtr. I.dnyasavasonrasdnyadapetrolnnemigiderekartm,otomobilvediermotorlu aralarnyaygnkullanlmayabalamasilepetroleihtiyagiderekartmtr. Dnyadakidevpetrolirketlerikurulmutur.

BritishPetroleum(BP) Shell Mobil Exxon Gulf Texaco Chevron 1960daOPEC(OrganizationofPetroleumExportingCountries)kuruldu.

TRKYEDEPETROLARATIRMALARI lkbulgular19.YzylnsonunadoruTrakyayarmadasndayaplmtr. 1935deMTAnnkurulmasilepetrolaramalarbalamtr. lkretimkuyusu1940daRamandaalmtr.

1954deMTApetrolfaaliyetleriniTPAOyadevretmitir.TPAOeitliyabanclkelerleortak anlamalaryaparakfaaliyetinisrdrmektedir.

PetrolnOluumu Petrololuturanhammaddenin; norganik(Anorganik) Organik olmakzereikiayrkaynaolup,petrolnoluumundabukaynaklaradayananikiteorigrubu ortayakmtr(norganikOluumTeorileri OrganikOluumTeorileri). Organikoluumteorilerignmzdehemenhemenherkestarafndankabuledilmeklebirlikte inorganikoluumteorilerizerindedehaladurmaktadr. BununnedeniinorganikbirelementolanH2ninpetrolnoluumuzerindeoynaddr. Bazbiliminsanlarpetrolnhalenbulunduukapaniindeveyahemencivarndameydana geldiinikabulederken; Biroklarpetrolnbakayerlerdeolutuunusonradanmigrasyon(getme)ileimdikiyerine tandnkabuletmektedir.

norganikOluumTeorileri lkolarak1866daBerthelottarafndanortayaatlanve1879daMendeleyevtarafndan desteklenenbirteoriyegrepetrolinorganikkkenlidir. Laboratuardametan,asetilenvebenzolgibimaddelerieldeedenbukimyagerlerdoadaki petrolndeyeraltndakimyasalreaksiyonlarvevolkanikolaylarlaolutuunuilerisrmlerdir. Berthelota gre; Yerkatmanlarierisindeserbestolarakdolaanalkalimetaller,CO2 iletemasageinceyksek snnyardmileasitilitleri oluturmakta,bunlarnH2Oilereaksiyonuasetilengazn(C2H2)yani hidrokarbonlarmeydanakarmaktadr. Mendeleyevegre; Yerinderinliklerindebolmiktardademirkarpitbulunmaktadr,bunlaryukardanaayainen yzeysularveaynzamandasvebasncnyardmilehidrokarbonlarmeydanagetirmilerdir. 1927deGaedickyarinorganikbirteoriortayaatt. Gaedicke gre; KarasularradyoaktifminerallerinyaydklarnlarnetkisiileO2 veH2neayrlm,buekilde meydanagelenH2 okaktifolduundaninorganikveyaorganikkkendengelmekarbonla birleerekhidrokarbonlaroluturmutur.

1956daPeyveve1966dadaSubbottinbykvederinfaylardankanhidrokarbongazlarna dayanarak,bugazlarnmantodankpkabukierisindedepolandklarnvesvpetrole dntkleriniilerisrdler. norganikoluumteorileriokfazlamiktarlardakiH2ninoluumunuaklayabildikleriiinkabul grmlerdir.Buteorilerinpetrolnoluumunuaklayamamasnnsebepleri: 1.Petrolnounlukladeniztabakalariindebulunmas.Volkaniktalarierisindebulunmas isemigrasyon(getme)nunsonucudur. 2.Yerinderinliklerineindikepetrolnartdiyebirkuralyoktur.Tamtersieneskiveenyal tabakalardaenazpetrolbulunmaktadr. 3.Petroloptikbakmdanaktiftir(polarizeyanstr).Ayrcapetroliindebulunanpyridineve porphyrinemaddelerideorganikkkenlidir.

4.norganikteorilerbirkabasithidrokarbonoluumundandahailerisiniaklayamaz.Oysa petrolkarmakbirkimyasalyapyasahipbirhidrokarbondur.

OrganikOluumTeorileri Petrolnorganikkkendengelmesinidestekleyensebeplerunlardr: 1.kelmikayalariindebulunanokbykmiktarlardakiorganikmaddeler. 2.Petrolnierisindeporphyrinemaddesivardr.Bitkilerinklorofilmaddesindeneldeedilen porphyrineorganiktir. 3.HemenhemenbtnpetrollerdeN2bulunmas.N2 proteinliorganikmaddelerinayrmas sonucuoluurveaminoasitlerinesasmaddesidir. 4.Optikaktivite.YaplanaratrmalarpetrolebuzelliiverenC26H45OH(kolesterol)maddesi sadecebitkivehayvanlardabulunmaktadr. Sonuolarak; Birpetrolyata,pepeegerekleenolaylarsonucuoluanhidrokarbonlartopluluudur.lk eleman,hammaddelerdenilebilecekbirincilkaynakorganikmaddelerdir;Yeralttabakalarnda tortuveyabirikintilerlekarkhaldetoplananbuhammaddelerbasn,scaklkvezaman parametrelerinebalolarakokeitlivekarmakfiziksel,biyokimyasalvekimyasal reaksiyonlarlatransformasyonaurayarakpetrolednr.

HamPetrolnKimyasalYaps Kimyasalyapsounluklakarbonvehidrojendenolumaktadrveksacahidrokarbonolarak adlandrlr.HampetrolnierisindeazmiktardaSdebulunur.Smiktarnnazolmasnaramen rnkalitesizerineetkisinemlidir.

Element C H2 O2 N2 S V,Fe,Mg,Ca,P,Zn,Co

KtleselYzde 82 87 12 18 0.1 7.4 0.1 2.4 0.1 5.5 0.1 1.2

BaekillerineGreHamPetrolnYapsndakiHidrokarbonlar

1.Alifatik(Zinciryapsnda) Parafinler Olefinler Asetilenler Diolefinler

2.Karbosiklik(Halkayapsnda) Aromatikler Naftenler

1.AlifatikHidrokarbonlar Parafinler KapalGenelForml:CnH2n+2 TmCatombalarHatomlariledoldurulmutur.BuyzdendoymuHCsnfndadrlar. Catomlardzveyadallanmzincireklindeolabilir.Dallanmolanlaraizoparafindenir. C7H16 nHeptan

C5H12 izopentan

 Olefinler KapalGenelForml:CnH2n TmCatombalarHatomlariledoldurulmamtr.BusebeplePetroliindekihavaile reineleirler. Kraking(krma)olayesnasndaokfazlamiktarlardaoluurlar. C4H8 Bten

Asetilenler KapalGenelForml:CnH2n2 TmCatombalarHatomlariledoldurulmamtr.BusebepledoymamHC snfndandrlar.

C2H2 Asetilen

C4H6 Btadien

 Diolefinler KapalGenelForml:CnH2n2 Kapalformlleriitibarileasetilenleaynolmalarnaramenasetilenlerdendahafarkl moleklyapsierirler. 2.KarbosiklikHidrokarbonlar Aromatikler KapalGenelForml:CnH2n6 DoymamHCsnfndandrlar. Moleklyaplarhalkaeklindedir. Keskinkokularvardr.

C6H6Benzen

 Naftenler KapalGenelForml:CnH2n Halkaeklindemoleklyapl. DoymamHCsnfndandrlar.

C5H10 Siklopentan

C6H12 Siklohekzan

Ham Petroln Fiziksel zellikleri Younluk Hacim Viskozite Krlmandeksi Floresanszellii RenkveKoku IslDeer ParlamaNoktas Younluk Hampetrolnyounluuonunkimyasalbileiminiyanstr.Petrolierisindekihidrokarbon yzdesi,gazmiktarveasfaltgibiarhidrokarbonlarnoran,slfroran,scaklkgibi faktrlerpetrolnyounluunuetkiler. BirmaddeninYOUNLUU,bellihacimdekimaddeninarlnnaynhacimdekisuyun arlnaolanorandr. BirmaddeninZGLAIRLIKise,bellihacimdekimaddeninarldr. PetroliinzglarlkyerineAmerikadaA.P.I.(AmericanPetroleumInstitute)derecesi AvrupadaiseBAUMEderecisikullanlr.

A.P.I .o =

141.5 131.5 d 60
60oF

BAUME =

140 130 d 60
60oF

d 60

60oF

zglktleoran:60oF(15.6oC)scaklktakipetrolnzglktlesininayn scaklktakisuyunzglktlesineoran. zglArlkveA.P.I.onegrePetroleitleri zglArlk(g/cm3) 0.7 0.8 0.8 0.9 0.9 1.0 A.P.I.o 70 45 45 25 25 10 Petroleidi okHafif Hafif Ar

Hacim Hacmietkileyenfaktrlerscaklk,basnvepetrolnierisindeznmolanmaddemiktardr. Svpetrolnhacmi600Fdeve1atmosferbasntallrvevarilcinsindenifadeedilir. 1varil=159litre. Viskozite Viskozitebirsvveyagaznakmayakardirenciniifadeeder.Yaniakkanlntersidir. Petrolnviskozitesipetrolnbileiminebaldr.Younlukvearbileenmiktararttka viskozitedeartar.Scaklkvegazmiktararttkaviskoziteder. ViskozitebirimiPoizdr. Birsv1cm2 kesitindekibirtpierisinde1dynekuvvetaltnda,1saniyede1cm ilerleyebiliyorsaviskozitesi1Poizdr.

Krlmandisi Birmaddeninkrlmaindisi,omaddedeyolalann,boluktayolalanagrenekadar yavailerlediinigsterenbirkatsaydr. ni=cv/ci cv:InBoluktakiHz ci:InMaddeOrtamndakihz ni:Krlmaindisi

SnellBants Sin/Sin=n2 /n1

Krlmaindislerimaddelerintrleri,saflkdereceleriilekonsantrasyonlarnntayinindeve yaplarnnaydnlatlmasndakullanlmaktadr.

PetrolnkrlmaindisiRefraktometrikYntemle(AbbeRefraktometresi)llr. Petrolnkrlmaindisionunkimyasalbileiminebalbirzellikolupyounluunagre1,39ile 1,49arasndadeiir,hafifpetrollerinkrlmaindisidekktr.

Floresanszellii Petrolultraviyole(mortesi)kaltndasaryeilmavirenklerdegrlr.Buzellikpetroln kolaycabelirlenmesinisalar. RenkveKoku Petrolnrengiyansyanktayeilimsi,iindengeen(krlan)ktaiseaksar,krmzvebazen desiyahtr.zglarlkarttkarenkdekoyular. Hafifhidrokarbonlupetrollerhokokulu;doymamHC,SveNierenpetrollerisekt kokuludur. IslDeer Petrolnsldeeri(Hu)zglarliletersorantldr. zglarl0.9g/cm3 APIo 17olanpetrolnsldeeri:10500cal/g zglarl0.7g/cm3 APIo 70olanpetrolnsldeeri:11700cal/g ParlamaNoktas Istlanpetrolzerinealevtutulduunda;petrolbuharnnilkalevalmaanndakipetroln scaklonunparlamanoktasdr.Bunoktapetrolnbileiminegredeiir.

HAMPETROLNSINIFLANDIRILMASI

Parafinik ParafinikHamPetrol ParafinikHCdanoluur. Bykmiktardawax(mum)ierir.

Naftenik(Asfaltik)

Kark

Buyzdenbupetroldenkaliteliyalamayalareldeedilir. Parafinikhampetroldeneldeedilenrnlerinzellikleriunlardr: Yalamayalarnnviskoziteindexiyksektir. Madeniyalarnakmanoktasyksektir. MadeniyalarnAPIo yksektir. Benzininoktansaysdktr. Motorinindieselindexiyksektirveyanmakalitesiyksektir. Gazyannisnoktasyksektir.

Naftenik(Asfaltik)HamPetrol NaftenikHClardanoluur. Bykoranlardaasfaltikmaddeierirler. Hemenhemenhiwax(mum)bulundurmazlar. Bupetroltipinden,zelrafinasyonmetotlarileeldeedilenyalamayalarkaliteolarak parafinikhampetroldeneldeedilenyalamayalarnaedeerdir. Normalyollarlaeldeedilenyalamayalarisescaklakarhassastr. Naftenikhampetroldeneldeedilenrnlerinzellikleriunlardr: Yalamayalarnnviskoziteindexleridktr. Benzininoktansaysyksektir. Wax(mum)bulundurmadndandieselyakt(motorin)kolayretilir. Yksekkaliteliasfalteldeedilebilir. EldeedilenrnlerinSoranlaryksektir.

KarkHamPetrol Hemparafinik,hemnaftenikvebirmiktardaaromatikHClarierir. zellikleriparafinikvenaftenikyaplhampetrollerinarasndadr. Genelolarakparafinikleredahayakndr. Karkhampetroldeneldeedilenrnlerinzellikleriunlardr: Benzininoktansaysyksektir. Wax(mum)ierirler. Hacimsel%0.25 1.0arasndaSieririler. Yalamayalarnnkalitesiparafinikhampetrollerdeneldeedilenyalarnkalitesineedeerdir.

HamPetroldenEldeEdilenrnler
Benzin Motorin Gazya(aydnlatmavejetyakt retimi) Petrolgaz(Lpg) Fueloil(gemi,santral,stma amalyakt) Makineyalar Asfalt(okamal) eitlikimyevimaddeler Mumvecilalar