Manyetizma

F-255 Elektrik ve Manyetizma Laboratuar

A.. Fizik Blm
19 Kasm 2007
Aysuhan OZANSOY
erik
1. Tarihe
2. Mknats ve Manyetik Alan
3. Ampere Kanunu
4. Manyetik ndksiyon ve Faraday Kanunu
5. Noktasal Yke Etkiyen Kuvvet
6. Manyetik Dipol Moment ve Akm Halkasna Etkiyen
Tork
7. Biot-Savart Kanunu
8. Solenoid (Akm Kangal)
9. Dnyann Manyetik Alan
10. Madde ve Mknatslk
11. Yaplacak Deneyler

1.Tarihe
Manyetizma M..2000li yllarda Eski Yunanda, Magnesia
blgesindeki baz gizemli kaya paralarnn metalleri ektii
gzlendi. (Bu kaya paralarna manyetit(Fe
3
O
4
) ad verilir).




Mknatsn ilk kullanmpusulada!
M.. 1100ler inli gemiciler
pusula kullanlyor.
Manyetizmann varl biliniyordu ancak manyetizma ile ilgili
aklamalar 19.yy balarna kadar yaplamamt.
Magnetizma olgusu
zerine ilk nemli yaptn
yazar ngiliz bilim adam
William Gilbert(1544-
1600)dir. 1600 ylnda
yaynlanan De Magnet
adl yaptnda Gilbert
dnyann de bir mknats
olduunu ve pusulann
ibresinin dnyann
manyetik kutbunu
gsterdiini syledi.

Manyetizmann, elektrik ile ilgisi
1820 ylna kadar anlalamamtr.




1820 ylnda Hans Christian Oersted(1775-1851)
pusula inesinin yaknndaki bir telden akm
getiinde pusula inesinin saptn grd.
Oersted, bir telin iinden akm geirildiinde telin
evresinde manyetik alan olutuu sonucuna da
vard.



Yine ayn yl Fransz matematiki
ve fiziki Andre Marie Ampere
(1775-1836) zerinden akm geen
iki telin birbirlerine kuvvet etkittirdiini gzlemledi.

Tellerden geen akmlar ayn ynl iken teller birbirini
ekiyor, zt ynl iken itiyordu.

Ampere, manyetik alan ile bu alan douran akm arasndaki
ilikiyi matematiksel olarak formlze etmeyi baard.


Oersted, elektrik akmn manyetik alan
Dourduunu bulmutu. ngiliz kimyac ve
fiziki Michael Faraday(1791-1867)
mknatslarn elektrik akm yarattn ve
deien manyetik alann elektrik alan
dourduunu buldu.
Tm manyetik olaylar hareketli yklerden
kaynaklanr!
Elektrik + manyetizmaElektromanyetizma
Elektromanyetik kuramn kurucusu
sko bilim adam James Clerk Maxwell(1831-1879)

Maxwell, n bir elektromanyetik dalga olduu grn benimsedi.
Elektrik ve manyetizmann temel kanunlar Maxwell denklemleri olarak
bilinen bir dizi diferansiyel denklemdir.
Kanunu Maxwell Ampere
t
E
c
j B
yoktur monopol Manyetik B
Kanunu Faraday
t
B
E
Kanunu Gauss E

c
c
+ = V
= V
c
c
= V
= V

2
0
0
1
0 .
.

Elektromanyetizma ve Maxwell Denklemleri

Manyetik alan izgileri
1. Mknatsn iki ucu kuzey ve gney kutbu
olarak adlandrlr.
2. Her mknasn evresinde manyetik alan
vardr. Mknatsn manyetik alan izgileri
kuzey kutbundan kar, gney kutbunda son
bulur.


3. Ayn kutuplar birbirini iter, zt kutuplar
birbirini eker.
4. Mknats sadece manyetik maddelere etkir.
5. Manyetik kuvvetler bir uzaklkta etkirler.

2. Mknats ve Manyetik Alan
Magnetik Alan Kaynaklar
Magnetik tek-kutup yoktur..!
Bir mknats 2ye blerseniz
iki yeni mknats elde edersiniz.
S
N
Magnetik tek-kutup yani manyetik yk
(monopol) yoktur.
Manyetik alan birimleri
MKS
CGS
[T] : [kg]/[C][s]
1T= 10
4
G
Tesla(T)
Gauss(G)
(Nikola Tesla 1856-1943)
(Johann Carl Friedrich Gauss
1877-1855)
3.Ampere Kanunu
Elektrik
akm
Manyetik
alan
inden akm geen bir telin
oluturduu manyetik alan, telin
evreledii kapal bir yol boyunca
alnr.
C erisi
S yzeyi
} }}
= =
C S
a d j I s d B

. .
0 0

Akm younluu
4.Magnetik ndksiyon ve Faraday Kanunu
Magnetik aknn deiimi elektrik akm
}}
= u
S
B
a d B

.
ndksiyon akm
ndksiyon akmn meydana
getiren kuvvet= ndksiyon emk
S yzeyinden geen manyetik ak
dt
d
B
u
= c
Magnetik akdaki deiim bir
elektrik voltaj (emk) retir
}
=
C
s d E

. c
ndklenmi emk elektrik alan
cinsinden ifade edilebilir
}}
}
=
u
=
S
B
C
a d B
dt
d
dt
d
s d E

.
.
Faraday Kanunu
5. Noktasal Yke Etkiyen Manyetik Kuvvet
Noktasal q ykne B manyetik alan iinde etki eden
manyetik kuvvet:




Manyetik kuvvetin yn sa el kural ile bulunur.







] [ B v q F
B

=
Lorentz kuvveti (noktasal q ykne E ve
B alanlar iinde etkiyen kuvvet)
] [ B v E q F

+ =
6. Manyetik Dipol Moment ve Akm Halkasna
Etkiyen Tork
A I

=
A I

=
B U

. =
Her manyetik dipoln bir manyetik dipol
momenti vardr ve ile gsterilir.
B manyetik alan iinde akm halkasna etkiyen tork
Tork, akm halkasn, ile B hizalanacak ekilde
dndrr.
Dipoln sahip olduu potansiyel enerji;
B

= t
7. Biot-Savart Kanunu
0
2
0

4
r l d
r
I
B d =

t

Sonsuz kk dl elemannn P noktasnda

oluturaca B manyetik alannn yn ve
bykl Biot-Savart yasas ile bulunur.
dB
Toplam katk tm iletken zerinden integral alnarak bulunur.
}
=
iletken Tm
B d P B

) (
Boluun manyetik geirgenlii Bal manyetik geirgenlik
Jean-Baptiste Biot (1774-1862)
Felix Savart (1791-1841)
8.Solenoid (Akm Makaras=Akm Kangal)
In
L
N
I B
0 0
= =
N: Sarm says
L: Kangaln boyu
I: Kangaldan geen akm
n: Birim uzunluun sarm says
Akm kangal, manyetik alanda enerji depolar
Akm kangalnn manyetik alan izgileri ubuk
mknatsn manyetik alan izgilerine benzerdir.
Eksen boyunca manyetik alan hemen hemen
sabittir.
Eksenden uzaklatka alan izgileri zayflar.
9. Dnyann Manyetik Alan
Dnyann ekirdek ksmndaki baz akmlarn olumas,
dnyann manyetik alannn kayna olarak
dnlmektedir.
Bunu daha iyi anlayabilmek iin dnyann merkezinde
bir ubuk mknats olduu dnlr.
Corafi kutup ekseni ile manyetik kutup ekseni
arasnda bir a vardr.
Corafi kuzey kutup, manyetik gney kutuptur.



Ekvator dnda kalan blgelerde
yerin manyetik alannn yzeye dik
bileeni vardr.
10. Madde ve Mknatslk
Manyetik zelliklerine gre maddeleri 3 grupta inceleyebiliriz:
1. Diamanyetik maddeler Su, karbon,bakr, gm. Diamanyetik
maddelerde i manyetik alan d alandan zayftr.



2. Paramanyetik maddeler Sodyum,alminyum,bakr oksit.D manyetik
alan atomik manyetik dipol momentlere paraleldir.



3. Ferromanyetik maddelerlenmi demir, permalloy(%55Fe-%45Ni ).
D manyetik alan uygulanmasa bile manyetizasyon ok kuvvetli.
11. Yaplacak deneyler
a. Tek Kangaln Manyetik Alan
b. Helmholtz Bobinlerinin(ift Kangaln) Manyetik
alan
c. Manyetik ndksiyon
d. Dnyann Manyetik alan
e. Farkl Malzemelerin Dieleltrik Sabiti
(Kondansatrler)

b. ift Kangaln (Helmholtz Bobinlerinin) Magnetik Alan
G
kayna
Teslametre
Helmholtz
bobinleri
Magnetik alan alglaycs
(Hall probu)
a. Tek Kangaln Manyetik Alan
Merkezdeki manyetik alan
I, L ve n nin bir fonksiyonu
olarak lmek
Eksen zerindeki manyetik
alan lmek
Helmholtz
bobinlerinin pratik
yarar
ki bobin arasndaki
uzakla Bnin
naslbal olduu
c. Magnetik ndksiyon
ndksiyon emksnn

Magnetik alann iddetinin,
Magnetik alann frekansnn
ndksiyon bobininin sarm
saysnn
ndksiyon bobininin enine-
kesitinin

fonksiyonu olarak belirlenmesi.


d. Dnyann Manyetik Alan
B
b
: Bobin alan B
b
=kI
b

B
d
: Dey bileen
B
y
: Yatay bileen
k, kalibrasyon faktrnn bulunmas
Farkl o(sapma as) iin I
b
deerlerinin
llmsi
Yatay ve dey bileenlerin belirlenmesi

e. Farkl Malzemelerin Dielektrik Sabitin Bulunmas
d
A
C
0 0
c =
V
Q
C =
0
Sa (Birimi Farad)
Paralel plakal kondansatr iin sa
A: Plakalarn yzey alan
d: Plakalar aras uzaklk
c
0
: Boluun dielektrik geirgenlii
E
0
: Plakalar aras boken oluan
elektrik alan
d
+Q
-Q
E
0

A
2
0
2
1
V C U =
Depolanan enerji:
Plaklar aras dielektrik (yaltkan) bir malzeme ile
doldurulursa, yaltkan malzemenin atom ve moleklleri
elektrik alan ynnde kutuplanr. Bylelikle i elektrik
alan E
ind
oluur.
Kondansatr plakalar arasndaki net elektrik alan
der. Ancak sa artar.
E
0

E
ind

E
0
c
k
c
=
0
E
E
k
=
0
C C k =
Dieletrik arpan
Kulanlan malzemenin Dielektrik
geirgenlii
>1