Atterberg Limitleri ATTERBERG LMTLER DENEY Boluklardaki suyun varl zeminlerin mhendislik davrann, zellikle de ince taneli zeminlerinkini

etkilemektedir. Bir zeminde ne kadar su bulunduunu () bilmek tek bana yeterli olmamaktadr. Bu su ieriinin belirli mhendislik davrann veren standart deerler ile karlatrlmas gerekmektedir. Atterberg limitlerine gre numunenin su ieriinin nerede olduunu bilmek, onun mhendislik davran hakknda bilgi sahibi olmak demektir. Dolaysyla Atterberg limitleri, zemin davrannda belirli limitlerdeki veya kritik aamalardaki su ieriini ifade etmektedir.

ekil 1 Atterberg Limitleri

LKT LMT DENEY AMA Likit Limit, zeminin plastik kat halden sv hale getii noktadaki su ieriini ifade eder. Casagrande aletinin anak ksmna konan zemin numunesinde oluturulan yarn, anan 25 defa drlmesiyle kapanmasna karlk gelen su muhtevas olarak hesaplanr. Pratikte yarn 25 dte belirtildii kadar kapanmasn salayacak su ieriini yakalamak ok zordur. Bu sebeple, yarn deiik d saylarnda kapanmasn salayan su ierikleri ve vuru saylar grafie aktarlr; 25 de karlk gelen su ierii LL olarak tespit edilir. ARA
o o o

Casagrande aleti (ekil 2) Casagrande ba Etv (1105C)

o o o

Terazi (0,01 g duyarllkta) Su ierii tayini iin metal kaplar No40 Elek (0,425 mm aklkl)

Atterberg Limitleri

ekil 2 Casagrande aleti

YNTEM Etvden alnan kuru numune, taneleri krlmayacak ekilde lastik tokmak ile bir miktar ezilir (Bu sayede topaklam haldeki ktleler ufalanr). 40 numaral elekten geen numuneden yaklak olarak 100 g rnek alnr. Alnan numune kartrma kabna konur ve yaklak macun kvamna gelene kadar saf su eklenerek kartrlr. Numune macun kvamna geldikten sonra kartrma kabndan azar azar alnarak Casagrande kabna kenarlardan ortaya gelecek ekilde yerletirilir. Zemin rneini Casagrande kabna yerletirirken ierisinde hava boluklar brakmadan homojen bir sklkta yerletirilmesine ve yerletirme esnasnda kabn aletin tabanna oturuyor olmasna dikkat edilmelidir. Yerletirme ileminden sonra kabn iindeki rnein st yzeyi aletin tabanna paralel olacak ekilde kartrma spatulas ile dzlenir. Oluk ama bann her konumda aletin tasna dik olmasn salamak amacyla ba tutan eli bilekten itibaren kvrmak suretiyle bir hamlede, kabn ierisindeki rnein ortasnda bir oluk aarak rnek iki ksma blnr.

Atterberg Limitleri Dme kolu, Casagrande kabnn 10 mm ykseklikten saniyede iki d yapmasn salayacak hzda, zemin rneinin ortasnda alan oluk tabandan itibaren 13 mm boyunda kapanncaya kadar evrilir. Alan oluk, 40 zerinde bir d uygulandktan sonra hala kapanmadysa rnek kat kvamda demektir. Bu durumda deney durdurulur ve aletin kabndaki numune kartrma kabna alnarak bir miktar daha su ilave edilir ve kartrma ilemine devam edilir. Bu ilemden sonra numune tekrar kaba yerletirilir ve yukardaki ilemler tekrarlanr. Eer alan oluk 10dan ok az bir d saysnda kapand ise numuneye ok fazla su katld demektir. Byle durumda rnein kvamn arttrmak iin kesinlikle kuru rnek kartrlmamaldr. Bunu yerine numune kvama gelinceye kadar kurumaya braklmaldr. Daha sonra numune tekrar kaba yerletirilip ayn ilemler tekrarlanr. Oluun 13 mm boyunda kapanmas iin uygulanan d says deney fyne not edilir ve oluun kapand blgeden numune alnr. Bo arl ve kap numaras deney fyne not edilmi olan rnek kabnn iine konur ve Kap + Ya Numune not alnarak deney formuna kaydedilir. Son olarak numune etve konur ve kurutulur. Kurutulduktan sonra su ierii hesaplanr. Su ierii iin rnek alndktan sonra Casagrande kabnda kalan rnek, kartrma spatulas ile toplanarak kartrma kabna alnr ve Casagrande kab temizlenir. Kartrma kabndaki numuneye, d saysnn 25-30 arasnda olmasn salayacak kadar saf su ilave edilir ve homojen bir karm elde edilinceye kadar birka dakika kartrldktan sonra ayn ilemler tekrarlanr. nc tekrardaki d says 20-25, drdnc tekrardaki d says ise 15-20 olacak ekilde saf su ilave edilerek ayn ilemler tekrarlanr.

Atterberg Limitleri HESAPLAMALAR Her denemede elde edilen su ieriine karlk gelen vuru says, yar logaritmik bir grafik kd zerinde iaretlenir. Bu ilem iin, su ierii deerleri ordinat ekseni (dey eksen), vuru says deerleri ise logaritmik apsis ekseni (yatay eksen) olarak alnr ve karlkl deerleri aktrlarak iaretlenir. Bu doruya akma dorusu ad verilir. Akma dorusunun iziminde pratik bir kural olarak; dorunun altnda kalan noktalar ile stnde kalan noktalarn doruya dik mesafelerinin birbirine eit olmasna dikkat edilmelidir. Akma dorusu izildikten sonra 25 dn yer ald noktadan yukarya doru dikey olarak klarak akma dorusunu kestii nokta bulunur. Bu noktann yatay dorultuda su ierii eksenine doru gidilerek bu ekseni kestii noktadaki su ierii deeri okunur ve zeminin likit limiti olarak belirlenir.

Atterberg Limitleri PLASTK LMT DENEY AMA Plastik Limit, zeminin yar kat halden plastik hale getii noktadaki su ieriini ifade eder. Cam plaka zerinde el ayas ile yourularak inceltilen zemin silindirlerinin 3 mm apa geldiklerinde paralanmaya baladklar su muhtevasnn belirlenmesidir. ARA
o

Cam plaka Etv (1105C) Terazi (0,01 g duyarllkta) Su ierii tayini iin metal kaplar

o o o

YNTEM Likit Limit deneyi yaplrken 2. tespit ncesinde ya da deney sonunda kalan numuneden plastik limit deneyi iin 30-35 g kadar rnek ayrlarak bir kaba konur ve plastik limit deneyi yaplr. Kartrma kabnn iinde azar azar saf su ile kartrlarak ele yapmayacak kvamda numune elde edilir. Cam plakann zerinde el ile yuvarlatlarak iplik haline getirilmeye allr. Numune ap 3 mm olunca tekrar yourarak yuvarlatlr. Cam zerinde yuvarlatma parmaklar bitiik halde yaplmal, numune uzadka ortadan blnp yars alnmal, kalanla ileme devam edilmelidir. 3 mm kalnlkta numunede ufalanma, atlama balaynca deneme tamamlanm demektir. Ufalanm paralar, bo arl ve kap numaras deney fyne not edilmi olan rnek kabnn iine konur ve Kap + Ya Numune not alnarak deney formuna kaydedilir. Bu deneme en az 2 defa yaplmaldr. Numuneler 105Cde etve konulup 24 saat bekletilir. Kap + Kuru numune ktlesi de deney formuna ilenir.

Atterberg Limitleri

ekil 4 Numune tartma ilemi

ekil 3 LL ve PL deneyleri sonras numuneler

HESAPLAMALAR Her 2 numuneye ait su ierikleri hesaplanr. Sonuta bulunacak 2 deerin ayn veya birbirine yakn olmas gerekir. %2den fazla fark olursa deneme tekrarlanr. Atterberg, zeminin plastik olduu durumdaki su ierii araln Plastisite ndisi olarak tanmlar. PI ile gsterilen plastisite indisi; likit limit ve plastik limit deerleri arasndaki saysal farka eittir.

Plastisite indisi ince taneli zeminlerin snflamasnda faydaldr. Bir zeminde ne kadar su bulunduunu () bilmek tek bana yeterli olmamaktadr. Bu su ieriinin belirli mhendislik davrann veren standart deerler ile karlatrlmas gerekmektedir. Bir zeminin doal su ieriinin kyaslanmasnda kullanlan indis Likitlik ndisi olarak tanmlanr ve aadaki denklem ile ifade edilir. ( )

n :
LI < 0

Zemine ait doal su ierii ise ise ise zemin kesmeye maruz kaldnda atlak gzlenir; zemin plastik gibi davranr; zemin kesmeye maruz kaldnda sv gibi davranr.
6

0 < LI < 1 LI > 1

Atterberg Limitleri