1

3.AGREGALAR
Agregalar, beton yapmnda imento ve su ile birlikte kullanlan, kum, akl, krmata gibi taneli malzemelerdir. Beton hacminin yaklak %75i agregalar tarafndan oluturulmaktadr. Agrega imento ile genellikle kimyasal etkileime girmez. imento hamuru ile agrega arasndaki balant fiziksel ve mekanik karakterlidir.Bubalantyaaderansdiyoruz. Beton bileimi ierisinde en ucuz malzeme agrega olduundan, mmkn olduu kadar ok agrega kullanlmas daha ekonomik bir beton retimine yol amaktadr. Bu ekonomikliin yan sra agregalarn salad teknik yararlar yle aklayabiliriz; imento hamuru, zamanla kuruyarak bzlme gsteren bir malzemedir.Betonunierisindebulunanagregataneleri,imentohamurununzamanabalgsterebilecei hacim deiikliinin serbeste yer alabilmesini belirli lde kstlar. Agrega dayanmnn yksek olmas, beton dayanmnn da yksek olmasn salamaktadr. Genellikle sert ve salam agregalarla retilen betonlarnanmayakarveyaevreselypratcetkilerekardahadayanklolduubilinmektedir. Beton retiminde kullanlan malzemelerin miktar veya karm oranlarnn bulunabilmesi iin yaplan hesaplamalarda bilinmesi gereken agrega zellikleri unlardr; Granlometri(Gradasyon), karmda yer alacak maksimum agrega tane boyutu (Dmax), Agregadaki mevcut su durumu ve agregann su emme kapasitesi, Birim arlk, zgl arlk, amurlu madde, Organik ve hafif madde miktarlar. Agrega zelikleri betonunzeliklerinietkilediigibi,betonkarmndayeralacakmalzememiktarlarbetonunekonomikliini de etkilemektedir. Ayrca bu malzemelerin maliyeti, kolaylkla ve ok uzak olmayan mesafeden temin edilebilmesihususlardabyknemtamaktadr.

AgregalarnSnflandrlmas
Agregalarfarklzeliklerinegresnflandrlmaktadr; 1.Eldeedilieklinegre, a)Doalagregalar(Doaltaagregas) Nehirlerden, akarsulardan, denizlerden, llerden, dalardan, eski gl ve su yataklarndan ve ta ocaklarndan krlmam (doalekillenmi) ve krlmolarakelde edilen agregalardr. En iyiagregalarsu havzalarndan temin edilenlerdir. b)Yapayagregalar(Sanayirnagregas) Yksekfrncrufu,elikhanecrufu,genletirilmiperlit,izabecrufu,dahanceyapdakullanlmveilemden geirilerekyenideneldeedilenagregadr.

2.Taneboyutlarnagre,
a)nceagregalar nce agrega; taneleri 4mm kare gzl elekten geen agregalardr. Kum, krma kum, ta unu(filler), sanayi rn yapayinceagregalar.Byktalarnkonkasrdekrlmasylaeldeedilenkrmata(mcr)iriagregadr,bununkum iriliindeolannakrmakumdenir.Bazen,kumunbulunmadveyaantiyeyeuzaklnedeniyleeldeedilmesinin ekonomikolmaddurumda,inceagregaolarakkrmakumkullanlmaktadr. ounluu, 0,063mm gz aklkl elekten geen ve tamam 0,25mmden daha kk boyuta sahip ince malzemedir. Filler, zellikletazebetonunayrmasn nleyen yani kohezyonu yksek betonunretimine imkan verenbirmalzemedir. b)riagregalar ri agrega, taneleri 4mm kare gzl elek zerinde kalan agregalardr. akl, krlmam durumdaki tanelerden oluaniriagregalardr.Krmata(mcr),krlmtanelerdenoluaniriagregalardr.Sanayirnolankrlmveya krlmamiriagregalardr(yksekfrncrufu,elikhanecrufu,baritgibi).

Taneboyutu=2mikron60mikron4mm.31,5mm70mm. KilSiltnceagregariagregaBalast
BetonAgregas 3.zglarlklarnagre,
Normal agrega(2.42.8gr/cm3), hafif agrega(2.4 gr/cm3) ve ar agrega(2.84 gr/cm3). Kum, akl ve mcr normal agregalar, genletirilmi perlit, ponza ta hafif agregalardr. Normal arlkl agregadan sz edilirken sadeceagregadenilmekte,dierleriiinkendisfatlarkullanlmaktadr.Hafifagregalarlabirimarldkhafif betonlar retilmektedir. Krlarak taneli duruma getirilmi hematit, magnetit, barit gibi demir cevherleri ar agregalardr. Ar agregalarla birim arl yksek olan ar betonlar retilmektedir. Bu betonlar nkleer santrallerde ve snaklarda olduu gibi radyasyon ve zararl kimyasallarn geiini nlemek amacyla zel olarak retilmektedir. yi nitelikli bir agrega temiz, toplu, sert ve salam olmal, bunlarn yan sra suyun etkisiyle yumuamamal, dalmamal, imento bileenleriyle zararl bileikler meydana getirmemeli ve donatnn korozyonuna kar korunmasntehlikeyedrmemelidir.

Tvonan Agrega: Agrega ocandan doal halde karlan veya konkasrden elde edilerek boy snflarna
ayrlmadanolduugibikullanlandoalkarkagregaya(ykamaelemeileminetabitutulmamagrega)denir.

Snflandrlm Agrega:

Tvonan agregann karldktan sonra basnl suyla ykanp elenerek

temizlenmivetaneboyutlarnagresnflandrlmagregadr. KarmAgregas:Snflandrlmagreganninceveiriagregakarmnakarkagregadenilmektedir.

Yuvarlak Agrega, Keli Agrega, Yass Agrega, Uzun Agrega: Tanelerinin boyutu da
birbirine yakn deerde olan agregaya yuvarlak(toplu) agrega denir. Nehir yataklarndan elde edilen akllar genellikle buekildedir. Krmata agregalarda olduu gibi tane yzeylerinde, krlma ilemi nedeniyle, kntlar bulunanagregalarkeliagregaolaraktanmlanrvebuagregalarnyzeyiprzldr. Yassagrega,birboyutudierikiboyutunagreokazolan(parayabenzer)bireklesahiptir.Uzunagregaise, ikiboyutudarfakatyksekliifazlaolan(kalemebenzer,sivri)eklesahiptir. Yass ve uzun taneler ekilce kusurlu taneler olarak adlandrlr. Kusurlu taneler taze betonun su ihtiyacn artrmakta, hapsolmu hava miktarn artrmakta, bu da sertlemi betonun dayanm ve dayankllnn daha az olmasna yol amaktadr. Agrega tanelerinin ekli taze betonun ilenebilme zelliini ve buna bal olarak su ihtiyacn etkilemektedir. akl gibi yzeyi dzgn agregalarla yaplan betonun ilenebilmesi daha iyidir, ancak yzeyinparlakolmasimentohamuruileaderansnzayflatmaktadr.

AgregalardaNumuneAlmalemi
Bir agrega ynndan numune alnrken dikkat edilmesi gereken en nemli nokta, numunenin agrega ynn temsil edebilmesidir. Aksi halde yanl sonulara varlacaktr. Bir antiyede depolanm agrega ynndan alnacak rnekler, ynn tepe ve etek ksmlarndan deil, orta ksmlarndan farkl noktalardan alnmaldr. Alnanrneklerdahasonrahomojenbirekildekartrlarakbirdeneyiinistenenmiktaraindirilmelidir.Agrega zerinde hangi deney yaplmak isteniyorsa, o deneyle ilgili standartta tek deney iin gerekli en az deney numunesimiktar,enbyktanebyklnebalolarakbelirtilir.rnein,enbyktaneboyutu16mmolan bir agregada birim arlk tayini 5 kg agrega kullanlarak gerekletirilmelidir. Deney numuneleri, toplam numuneyi drde blerek eyrekleme yntemi ile veya blge kullanarak elde edilir. Bu yntemlerden biri tek deneyiingereklienazmiktareldeedilinceyekadarsrdrlr.Sonutaeldeedilennumunezerindeistenilen deneygerekletirilir.

DrdeBlerekNumuneAlma(eyrekleme)

Blge(NumuneAyrac)

Fizikselzellikleri
Agregalardarutubetdurumu
Agrega tanelerinin ierisinde iki tr boluk mevcuttur. Bunlardan biri tane yzeyinde balayp ieriye doru devam eden ve birbiriyle balantl olan su geirgen boluklar, dieri tanelerin i ksmlarnda olumu olan su geirmez boluklardr. Su geirgen boluklara slanma ve kuruma ile su girip kabilmektedir. Daryla temas olmayankapalboluklaraiseagregasuierisindetutulsadasugiriiolmamaktadr. Agrega taneleri boluk iermesinden dolay yapsnda bulundurduu su veya rutubete gre drt farkl durumda olabilir; FrnKurusu:Agregatanesiiindekitmboluklarnkuruolmas Hava Kurusu: agrega kuru havada tutulduunda, yzeyden itibaren belirli derinlikte boluklarn rutubetsiz, i ksmnnrutubetliolmas YzeyKuruSuyaDoygun:Agregadakiboluklarntamamensuyladolu,yzeyinisekuruolmas Islak:Agregannyzeyindedeserbestsuyunbulunmasdurumudur. Szkonusurutubetdurumlarekildegsterilmitir;

FrnKurusu(G0)HavaKurusu(G1)

YzeyKuruSuyaDoygun(G2)Islak(G3) AgregalardaFarklRutubetDurumlar Suemmekapasitesi=G2G0/G0,Toplamsu=G3G0/G0 Yzeysuyu(serbestsu)=ToplamsuSuemmekapasitesi

6
nce agrega olarak kumun hacmi, ierdii rutubet miktarna bal olarak deiir. ekilde kumlarn hacmindeki art miktarnn rutubet ieriine ve granlometrisine bal olarak ne ekilde deitii gsterilmitir. ekilden anlalaca zere, belirli bir rutubet yzdesi iin kumun incelii arttka kumun hacmindeki art daha fazla olmaktadr. antiyelerde kumun hacim esasna gre sipari edilmesi halinde kumun bu zelliini ekonomik adandikkatealmakgerekir.Yaklak%5suieriinesahiptanelerbirbiriniiterekdahagenibirhacmikaplarve dolaysyla birim hacim arlklar azalr. Hacimdeki bu art %3040 mertebesine varabilmektedir. Bu olay, sahil kenarlarnda suyun ekilmesinden bir mddet sonra yrndnde kumun kabararak boluklu, iskeletli bir yapyasahipolmasndananlalabilir. Agrega zeliklerini belirlemek iin yaplan deneylerde ve beton karm hesaplarnda agregann yukardaki hallerinden yzey kuru suya doygun (YKSD) durumu esas alnr. Bir antiyedeki veya beton santralindeki agregalarn mevcut su ierii dikkate alnarak, YKSD durumuna gre bulunan beton bileimlerinin miktarlarnda gerekli dzeltmeler yaplmaldr. Aksi halde, gereinden daha ok su kullanlm olacandan bu durum beton dayanmnndmesinenedenolacaktr.

BirimArlk
Birim arlk, yn halindeki bir agregann taneleri arasndaki boluklar da dahil birim hacminin arldr. Bu tanmagrebirimarlk,

=Ga/V
Denklemiyleeldeedilir.BuradaGa=Agregannarl,V=lkabnnhacmidir. Agregalarda birim arlk gevek veya skk deney yntemleri ile belirlenir. Gevek birim arln belirlenmesinde agrega l kabna stten serbest ekilde boaltlarak doldurulur. Bu srada agregann skmamasnaveayrmamasnazengsterilmelidir. Skk birim arln belirlenmesinde ise agrega l kab ileme ubuu ile sktrlarak veya kaba titreim uygulanarakyerletirilmelidir.Doalolarakbiragregannskkbirimarldeerigenelde1.20ile1.80kg/dm3 arasnda deiir. Birim arlk deerleri, agregann granlometrisine, kusurlu malzemenin miktarna, yerletirme ekline ve agregann zgl arlna baldr. Beton retiminin hacim esasna gre yaplmas durumunda birim arlagerekvardr.

zglArlk
zgl arlk, agrega tanelerinin igal ettii mutlak birim hacmin arldr. Bu deerin hesabnda taneler arasndakibolukdikkatealnmaz.Aadabiragregayaaitzglarlnnbelirlenmeyntemigsterilmitir.A eklinde agrega deney numunesi ile az cam kapakla kapatlm ii su dolu l kab birlikte tartlmaktadr. B eklindeiseagreganumunemilkabiinekonulduktansonratartyaplmaktadr. A
AGREGA

kitartarasndakifarklkabndantaansuyunarlnyaniagregadeneynumunesindekitanelerintoplam hacminiverir.Budurumdazglarlk;

=WI/(W1+W2W3),Agreganndolu(mutlak)hacim:V=W1+W2W3
eklindehesaplanr.Burada,

=Agregannzglarl
W1=Numunearl W2=Suiledolulkabarl W3=inenumunekonmu,sudolukabnarldr. Normal beton agregalarnn zgl arl genellikle 2.50 ila 2.90 kg/dm3 deerleri arasndadr. Beton karm hesabn yapabilmek iin retimde kullanlacak agregalarn arlklarn bilmek gerekir. Dier yandan bir agregannzglarleldeedildiikayannkkeninebaldr.

Kompasite
Herhangi bir agregann birim arl () ve zgl arlnn () bilinmesiyle ayn zamanda bu agregann
kompasitesi, yani birim hacimdeki tanelerin igal ettii gerek hacim belirlenmi olur. Agregann kompasitesi(k),

k=/ifadesiylehesaplanabilir.
Birim arlk daima zgl arlktan kk olduuna gre kompasite 1 den kk deer alacaktr. Agrega taneleriarasndakiboluk(porozitep),kompasiteyi1etamamlar.(p+k)=1

GranlometriErisi(TaneDalm)
Biragregayn(numunesi)ierisindebelliboyutlardakitanelerindalmngstereneriyegranlometri erisi denir. Agregann granlometri erisi elek analizi deneyi ile belirlenir. TS 706 EN 12620 ya gre elek analizi deneyinde deiik gz aklklarna sahip kare delikli standart elekler kullanlr. Bir agrega yn zerindeelekanalizideneyininnaslyaplacaTSEN9331debelirtilmektedir. Granlometrinin belirlenmesinde agrega yn ierisindeki taneler byklklerine gre belirli boy gruplarnaayrlmaktadr.Agregaynndakitanelerindeiikboyutlardaolmas,sabitbirhacimierisinde yer alan taneler arasnda daha az boluk olmasna neden olur. Elek analizinde alnan numuneler srasyla 31,5 mm., 16 mm.,8 mm., 4 mm., 2 mm., 1 mm., 0,5 mm., 0,25 mm.lik eleklerden geirilir ve eleme sonunda her elek zerinde kalan malzeme tartlp yml olarak toplanr. Bylece her boy aralndaki agrega miktar toplamn ne kadarn oluturduu % olarak hesaplanm olur. Elek analizi sonularn daha kolay yorumlayabilmek iin elekten geen malzeme yzdeleri dey eksen, elek boyutu logaritmik lekteki yatay eksen zerinde gsterilerek, her elekten geen malzeme yzdeleri grafiin zerinde iaretlendiktensonra,bunoktalarnbirletirilmesiylebirerieldeedilir,bunagranlometrierisidenir. Deney, kumlarda en az 1kg, iri agregalarda en az 3 kg numune zerinde yaplr. Elek analizine tabi tutulacakagregannelenebilmesiiinkurutulmasgerekir.rnek;kurutularakalnan3kgagregazerinde yaplanelekanalizisonularaadaverildiigibibulunmuolsun;

ELEK BOYUTU (ELEK NO) (mm)

ELEK ZERNDE KALAN ELEKTEN YIIIMLI MKTAR (gr) YZDE

GEEN

31.5 16 8 4 2 1 0.5 0.25 Alt Kap

25 100 900 1510 2080 2260 2570 2690 3000

99 97 70 50 31 25 15 10 -

Granlometrierisinnizimindeyatayeksenzerindebulunanveelekakln(elekno)gsterenbu deerler (0.25 0.50 1.0 0.50 1.0 2.0 4.0 8.0 16 32 mm) eit mesafelerde alnarak gsterilir.Diyagramzerindeiaretlenennoktalarizgiylebirletirilerekeriizilir.

10
Granlometrierisininzellikleriniifadeedecekolursak; *Bueriartanbireridir,snrdurumdaancakyataydoruparalarolabilir. *Erinin % 100 izgisine yakn olmas, karmn ince olduunu, % 0 izgisine yakn olmas ise agrega ynnninceolduunugsterir.ncemalzememiktar(4mmdenkk)%31,irimalzemeise%69dur. *Eri tm elek blgesinde mevcuttur. Erinin %100 veya % 0 yatay izgileri ile akmas o blgelerde bulunmadanlamnagelmez. *Birbiriniizleyenikieleknumarasnakargelen%ordinatlarnnfark,agregaynndaoikielekarasnda kalanmalzemeyzdesiniverir.rnein,1ila2mmarasndaolanagrega;%25%14=%11dir.

ncelikmodl
ncelik modl elek analizinde standart elekler zerinde kalan agregann yml yzdeleri toplamnn 100e blmdr. ncelik modl, agregadaki tanelerin byklnn ortalama olarak ne mertebede olduunu,yaniagreganninceliini(yadakalnln)belirtmektedir.rneimizdeincelikmodl, k=4.03bulunur.

Agregagranlometrisininuygunkabuledilebilmesiiinbelirtilensnrdeerler
Agrega numunesindeki tanelerin deiik boyutlarda olmas, belli bir hacim ierisinde daha az boluk kalmasnayolamaktadr.Bunubasitbirbenzetmeyleaklayacakolursak;birkabnierisinesadececeviz iriliindeki agregalar yerletirecek olursak taneler arasnda byk boluklar oluacaktr. Oysa, kabn ierisindecevizbyklndekitanelerinyansrafndk,leblebivesusambyklndekitanelerbirlikte yerletirilirse,birbirininboluunudoldurmaksuretiyledahayounbirpaketoluturacaktr. Bu alanda yaplan pek ok deneysel alma sonunda ideal granlometri, referans granlometri veya standart granlometri erileri bulunmutur. deal granlometrinin amac, gerekletirilebildii oranda minimum boluklu ve toplam yzeyi minimum olan bir agrega karm elde etmektir. Doadaki agregalar genellikle bu granlometriye uymazlar. Bu nedenle iki veya daha ok sayda agrega trn belirleyeceimiz oranlarda kartrarak ideal granlometrilere en uygun bir karm elde etmektir. Bu ilemekartrlacakagregalarnelekanalizleriyaplpgranlometrikbileimleribulunarakbalanr.Agrega standartlarnda belirtilen snr deerlere uygunluunu bulabilmek iin karmn maksimum agrega tane boyutuna gre hangi ideal granlometri erilerinin kullanlabilecei belirlenir.ki veya daha fazla agrega numunesinin elek analizleri yaplm ve granlometrisi biliniyor ise bu numunelerin hangi oranlarda bir

11
araya getirilmeleri halinde istenilen granlometrik zellie sahip agrega karmnn elde edilebilmesi hesapyntemiylebelirlenmektedir.

AGREGA KARIIMI N REFERANS ERLER

Dmax=8mm
Elek No A
B C 8 100 100 100 4 61 74 85 2 36 57 71 1 21 42 57 0,50 12 26 39 0,25 5 11 21

Dmax=16mm
Elek No A
B C 31,5 100 100 100 16 100 100 100 8 60 76 88 4 36 56 74 2 21 42 62 1 12 32 49 0,50 8 20 34 0,25 3 8 18

Dmax=20mm(*)
Elek No A
B C 31,5 100 100 100 20 100 100 100 16 85 89 96 8 52 65 84 4 30 52 70 2 18 40 58 1 10 30 45 0,50 7 19 31 0,25 3 8 17

12

Dmax=25mm(*)
Elek No A
B C 31,5 100 100 100 25 100 100 100 16 76 86 93 8 46 67 81 4 28 51 68 2 16 39 56 1 9 29 44 0,50 6 19 30 0,25 2 8 16

Dmax=31,5mm
Elek No A
B C

31,5 100 100 100

16 62 80 89

8 38 62 77

4 23 47 65

2 14 37 53

1 8 28 42

0,50 5 18 28

0,25 2 8 15

*TSdebulunmayanancakuygulamadaenokkullanlanDmaxolduundanbudeerler

enterpolasyonlahesapland

13

Dmax8mmiinreferansgranlometrierisi

Dmax16mmiinreferansgranlometrierisi

14

Dmax31,5mmiinreferansgranlometrierisi

Dmax63mmiinreferansgranlometrierisi

15
Maksimum agrega tane boyutu, agrega numunesindeki tanelerin tmnn geebildii en kk boyutlu elek numarasdr. Beton yapmnda kullanlacak maksimum agrega tane boyutu aadaki llere uygun olmaldr; Maksimumtaneboyutu1/5xendarkesitlikalpgenilii 3/4xikidonatarasndakienkkmesafe 1/3xdemederinliiartlarnbirliktesalamaldr. Binakatbetonlarndakullanlanmaksimumtaneboyutubelirtilenprojezelliklerindendolaygenellikle18 ila 25 mm arasnda olmaktadr. Beton retiminde kullanlacak karm agregasnn granlometrisi ideal granlometri erileri ile uyumal veya ideal blgeler denilen blgeler iinde kalmaldr. Maksimum agrega tane boyutuna gre verilen bu blgelere baktmzda, A B erileri arasndaki blge beton retiminde kullanlacak en iyi, B C aras ise kullanlabilir blgeler olmaktadr. A ve C erileri dnda kalanagrega,betonretimindekullanlmamaldr. Beton karm agregasnn ideal blge iinde kalmasnn istenmesinin en nemli nedenlerinden biri kompasitenin yksek olmasdr. Dolaysyla kompasitesi ykselen betonun dayanm da byk deer alacaktr. Dier taraftan kompasitesi yksek agregann kullanlmasyla tanelerin arasn doldurmak iin daha az imento gerekecek, bylece daha ekonomik beton retilmi olacaktr. Agrega granlometrisinin idealblgeiindekalmasylasuynndendeoptimumbirzmsalanmaktadr.nkagregatanelerini slatmak iin gerekli su agregann granlometrik bileimiyle yakndan ilikilidir. Sonuta, ideal blge koulunusalayangranlometriyesahipbiragrega,ilenebilmeynndendebirsorunyaratmayacaktr. Genelliklebiragregatrndenistenentanedalmeldeedilememektedir.Butakdirde,ikiveyadahaok sayda agrega tr belli oranlarda kartrlarak uygun granlometride bir karm elde edilmi olur. Uygulamadadahaziyadelkarm;kum,mcrIvemcrIIkullanlmaktaolup,bunabazentatozuveya bir baka drdnc bir agrega ilave edilmek suretiyle daha uygun karm kompozisyonlar elde edilmektedir. Beton retiminde agrega tanelerinin imentoya yapabilmesi iin tm tane yzeylerinin ince bir su filmiyle slanmas gerekir. Tane boyutlar kldke tanelerin toplam yzeyi artar. Toplam yzey ayrnca da bu yzeyleri slatmak iin gereken su miktar artacaktr. Karmda gereinden fazla su kullanmann betonayapacazararlarhaylikabarkolmaktadr.

16

Mekanikzellikler
Betonda kullanlacak agregann kolayca krlmayan, abuk anmayan, sert ve salam olmas gerekmektedir. Agregann mekanik zellikleri arasnda betona etki yapan balca zellikleri basn dayanm, anma dayankll, sertlii, donmazlmeye dayankll ve tokluudur. Agregann elastisite modlvepoissonorandamekanikzellikleriarasndaanlmaktadr. Tane dayanm; Yksek dayanml beton elde etmek iin mekanik dayanm belirli deerlere ulaan agregalara ihtiya vardr. Bu nedenle agregalarn tane dayanmlarnn belirlenmesi gerekir. Agregalar basndayanmtanelerineldeedildiikayaparalarnnbasndayanmlarnabaldr.Birkayatanagrega elde edebilmek iin basn dayanmnn en az 600 kg.f/cm2 olmaldr. Bu deer ortalama olarak kalker kkenliagregalarda1600kg.f/cm2,kumtanda1300kg.f/cm2,granitte2000kg.f/cm2vekuvarsta3300 kg.f/cm2 civarnda olmaktadr. Nehir yataklarndan elde edilen agregalar genellikle yksek dayanml sert agregalardr. Anmadayanm;Betonyzeyininanmayamaruzkalacadurumlardakullanlacakbetonun(yolvehava alan betonlar gibi) anmaya dayankl agregalardan yaplm olmas gerekir. Agregalarn anma dayanmn bulmak iin en ok LosAngles deneyi uygulanr. Trk standartlarna gre agregann basn dayanm 1000 kg.f/cm2 den az ise veya agregann anma dayankllndan kuku duyuluyor ise, anma dayanklldeneylebelirlenmelidir. Deneyin ayrntlar TS EN 10972 de aklanmaktadr. Bu deneyde kullanlan cihaz iki taraf kapal, ekseni etrafnda dnebilen, elik silindirden olumaktadr. Silindir iinde belirli arlkta ve sayda elik bilyalar mevcuttur. Tane bykl snfna gre, miktar ilgili tabloda gsterilen agrega silindir tambur iine konaraktamburdndrlmeyebalanr.Deneysrasndatanelerelikbilyalarnarpmasylaparalanrve ufalanr. Alet devir sonunda otomatik olarak duracak ekilde ayarldr. Bu devirler sonunda silindirden karlan numune 1.6 mm lik kare gzl elekten elenerek, alta geen miktarn % si hesaplanr. Bu deer deneysonrasndakikaypyzdesiniifadeeder. KaypYzdesi=Elekaltndakalanagrega/Toplamagrega Genellikle yass ve uzun taneli agregann kayp yzdesi, yuvarlak taneli agregannkinden daha byk olur. Budeneyiriagregalardayaplr. Dona dayankllk;Soukiklimlerderetilenbetonundonmaetkisiyleyzeyininsoyulmamasvebirbtn olarak betonun paralanmamas istenir. Betonun dona dayankllnda agrega nemli rol oynar. Bu nedenle donma etkisinde kalacak betonlarda kullanlacak agregann da dona dayankl olmas istenir.

17
Agregann dona dayankll esas olarak don deneyleri ile belirlenir. TS 706 EN 12620, TS EN 13672 ye gredeneyyaplarakiriagreganndondanzarargrpgrmeyeceianlalr.

AgregalardaBulunabilecekZararlMaddeler
Agrega tanelerinin yzeyinde veya aralarnda baz yabanc maddeler yer alabilmektedir. Bu maddelerin oran yksek olduu takdirde betonun zellikleri olumsuz etkilenmektedir. Zaral maddeler, betonun prizine(katlamasna) veya sertlemesini olumsuz etkileyen, betonun dayanm ve dayanklln azaltan, donatnnkorozyonakarkorunmasntehlikeyedrenmaddelerolaraktanmlanmaktadr. nce maddeler(Ykanabilir maddeler); Tane boyutu 0.063mm (63mikron) den kk olan taneler ince maddeler olarak tanmlanr. Baz standartlarda ince madde bykl, 0.075 den kk maddelerdir. Ykanabilirincemaddeleragregalardabulunmaskstlananmaddelerolupbunlardanenzararlskildir.Kil, silt ve ta unu gibi 63 mikrondan daha ince taneli malzeme agregada topaklanm halde veya toz halde dalveyatanelerinyzeyineyapmolarakbulunurlar.Enktsyzeyeyapmhaldeolandr.nk bu durumda agrega ile imento hamuru arasndaki ba (aderans) ok zayflayabilir ve sonuta betonun dayanm nemli lde debilir. Dier yandan kil ve siltin ok fazla olmas betonun karm suyu ihtiyacn artracandan, dayanm yine olumsuz ynde etkilenecektir. Kil topaklar betonun hacimsel kararln bozarlar, zira bunlar su aldnda ierler, ayrca hibir dayanma sahip olmadndan beton iinde bolu gibi davranrlar. Avu iinde ezilerek, ele yapma durumu ve kokusuna bakarak kil olduklar anlalr.Bunlarnvarlkeltmedeneyiveya63mikronlukelektenslakelenmeksuretiyleykamadeneyi ile belirlenir. Elek boyutu dikkate alnrsa belirlenen deer kil+silt olmaktadr. Standartlarda ince malzemenin kumlarda %5 den, iri agregalarda %2 den fazla olmas istenmez. zellikle eski gl ve nehir yataklarndan elde edilen agregalarda ince madde miktarlar fazla olabilir. Bu agregalar, ancak ok iyi bir ekildeykandndakullanlabilirler. Organikmaddeler;Organikkumlardahaokkumlardarastlanrvezayfasitkarakterindedir.rmbitki kkleri, turbalk zeminler, humus topraklar agregaya karabilir. Organik maddeler betonun prizini ve sertlemesini geciktirerek dayanmn dmesine neden olmaktadrlar. Bunun dnda betonun yzey grnmndebozmaktadrlar.Agregalardaorganikmaddeninvarlnanlamakiin%3konsantrasyonlu (sodyum hidroksitNaOH) eriyii hazrlanr ve agrega bu eriyik ierisine konarak iyice kartrlr. zeltinin iine karan organik madde svnn rengini deitirecektir. Eriyiin rengi 24 saat sonunda deiecektir. Renk koyu sar, kahve rengi olursa agregadaki organik madde ierii (hmik asit) zararl dzeyde olduu kabuledilir.Renkaksarveyaakrenktonlarndaiseorganikmaddeninolmadveyazararszdzeyde olduuvarsaylr.

18
Hafif madde; Agregalarda bulunabilecek hafif maddeler; kmr, fosil, deniz hayvan kabuklar, odun paracklargibiyounluklarnormalagregayagredahahafifolurlar.Bunlarmekanikdayanmynnden yetersizdirlervebetoniindebulunmalaristenmez.Bunlarsuyualdndaitiklerindenhacimsabitlikleri bulunmaz. Bu maddelerin agregalarda fazla bulunmas betonun dayanm ve dayanklln olumsuz etkilediklerigibibetonunyzeygrnmndebozarlar. Alkali agrega reaksiyonu; Alkaliagrega reaksiyonu (ASR), betonda atlamalara yol aan kimyasal bir reaksiyondur. Bu reaksiyon betonda kullanlan baz agregalarda bulunan aktif silis ile imentodan gelen sodyumvepotasyumalkalilerarasndaoluur.Betonunhacimsabitliinibozarveaeklindeskatlaklar meydana getirerek hasara neden olur. Bu olay uzun yllar sonra meydana gelmektedir. ASR nin olumas faktrebaldr; 1. imentodakialkalioksitler(Na2O+K2O)miktar%0.6danbykise, 2. Agregada alkaliye duyarl silissi minerallerbulunuyor ise, alkaliye duyarl tanelerin; opalli kumta, dieropallitalar,akmaktagibi, 3. Betondayeterlimiktardarutubetbulunuyorsa, ASRikiaamadazararletkisinigsterir; Alkali+SilikaJel(alkalisilikatzeltisi) Jel+RutubetGenleme Meydanagelengenlemeatlamalarayolaarak,betonuhasarauratr.Agregalarda(kumlarda)butrbir reaksiyonayatknolupolmadnanlamakzerestandardnauygunharubuklarhazrlanarak6ayve1 ylsreylesabitbalnemdevescaklktatutulur.Boylardakiuzamaoranlar6ayda%0.5den,birylda% 1.0denbyksealkalireaktivitesininvarlnakararverilir. RNEKPROBLEM: antiyede depo edilen 3 cins agrega bulunmaktadr. Bunlarn elek analizleri yaplarak aadaki sonular

ElekgzBoyutlar (mm) II.NoluMcr akl Kum

Elektengeenmalzeme(%)leri 16 100 100 100 8 5 97 100 4 0 55 100 2 0 10 98 1 0 0 80 0,50 0 0 40 0,25 0 0 15

19
bulunmutur. Bu agregalardan hangi oranlarda kullanlmal ki elde edilen karmn granlometrisi A16, B16 erilerinin arasnadsn? rnein 3 kg kum, 4 kg akl, 3 kg mcr kartrlrsa 10 kg arlnda bir karm elde edilir ve bu karm oranlarise; %30Kum %40akl %30Mcrdanoluur. Karm zerinde granlometri deneyi yaplarak granlometrisi bulunabilir. Ancak buna gerek yoktur, sperpozisyonkuralgeerliolduundan,bugranlometrierisihesapladabulunabilir. Elekgzboyutu 1684210,50,25

Kum(%30)30303029,424124,5 akl(%40)4038,8224000 Mcr(%30)301,500000 Karmagregas10070523324125 Elde ettiimiz karm agregann A16 B16 erilerinin ortasna dtn gryoruz.u halde, 0.3, 0.4 ve 0.3oranlarsorununcevabolmaktadr. Problemin normal izleniinde bu oranlar bilinmeyendir, bunlara x, y, z diyelim. Bu bilinmeyenler arasnda zorunluolarak, x+y+z = 1,0 eitlii mevcuttur. Bu denklem dnda her elek ap iin bir denklem yazlabilir. rnekteki agregalariin(kumx,akly,mcrzolarakadlandrlarak) 8mmelektex.100+y.97+z.5=(60+76)/2=68 4mmelektex.100+y.55+z.0=(56+36)/2=46

20
2mmelektex.98+y.10+z.0=(42+21)/2=31,5 1mmelektex.80+y.0+z.0=(32+12)/2=22,0 0.5mmelektex.40+y.0+z.0=(20+7)/2=13,5 0.25mmelektex.15+y.0+z.0=(8+3)/2=5,5 6adetdenklemyazlabilir.BudenklemlerinsayanlarA16veB16erileriniortalayanerininordinatlardr. Zorunlu birim hacim denklemini de (x+y+z=1,0 denklemi) dnrsek toplam denklem says 7 olur, bilinmeyen says ise 3tr. Yani bu sistem zlemez. Nitekim son denkleme gre x iin 3 farkl sonu kar. SONU: karmn oranlar cebrik denklemler kurularak zlemez. Bunlar denemeyanlma yntemiyle bulunabilir. Beton teknolojisi ynnden en ince taneli bileeni (kumu) minimum deerde tutmak iyidir. Bylece agrega toplam yzeyi azalr, slatma suyu ihtiyac azalr. Yukardaki rneimizde kum miktarn %20 alarak bir denemeyanlma yapalm. akl veya mcr iinde bir oran sememiz gerekir. Mcr fazla olursa, keli tanelerin artmas sonucu reteceimiz beton kolay yerlemez,u halde mcr orann da kstlamamz uygundur.Mcriinde%30deeriniseelim.aklorandabuseimlersonucuzorunluolarak, y=1,0(0,2+0,30)=0,50dir. Buoranlaragreyaplacakkarmngranlometrisiaadakigibidir: ElekGz 16 Boyutu(mm) KumunPay aklnPay McrnPay Karmagreg. EldeedilendeerlerA16B16erileriileberaberizilir. 20,0 50,0 30,0 100,0 20,0 48,5 1,5 70,0 20,0 27,5 0 47,5 19,6 5,0 0 24,6 16,0 0 0 16,0 8,0 0 0 8,0 3,0 0 0 3,0 8 4 2 1 0,5 0,25

21

%20kum m,%50aklve v %30mcrileeldeedile enkarmII'de,ncese tiimizkarmIgibiA16B16erileri arasndadr.uhaldeherikikarmdabirer zmdr.Anc cakkarmII,incetaneler rblgesindeAl6'yadaha akta, yani da aha iri taneli i olmaktadr. . Bu durumd da karm II ile yaplacak k beton bira az daha zor yaklama yerletiri ilebilir trded dir. Bu bakmdan m karm I i tercih ed deriz. Grld d gibi problemin pek ok zm olabilir,ama a bunlararasndabirta anesidahauy ygundur. Deneme eSnama ilemini daha ko olaylatrmak k zere "ince elik modl" kavramndan n yararlanabiliriz. Ancak incelik modl m yardmyla zm m iki cins ma alzeme iin uygundur. u Aada gsterilen iki bilin nmeyenli iki denklem mden karmdaki m malzem me oranlar bulunur ve e daha sonr ra bu oranl lar kullanlar rak karm agregasnngranlom metrikbileim mihesaplanr.. k1.x+k2.y=ks,x+y=1denklemlerindex,y:malze emeyzdeleri k1,k2:malzeme elerinincelikmodlleri, m ks:referansincelikmod ldr. ncelikno odlgranlo ometrierisinitekbirsay yileifadeetm meyiamalar.Busaygran nlometrierisi r ile%100 dorusu arasnda kala an alanla ora antldr. Bu alan ne kadar r kkse, eri %100 dor rusuna o kad dar yakndr, yani agre ega ince tane elidir.u hald de incelik mo odl ne kad dar kkse, agrega o kad dar ince tane eli olacaktr, diyebiliriz.

22
ncelik modl, granlometri ordinatlar 100'den karlp, bu farklar toplanarak ve 100'e blnerek hesaplanr.Saysalrneimizdekiincelikmodlleriaadakigibihesaplanmtr. Mcriin: (100100)+(1005)+(1000)x5 =5,95 100 akliin: (100100)+(10097)+(10055)+(10010)+(1000)x3=4,38 100 Kumiin: (100100)x3+(10098)+(10080)+(10040)+(10015)=1,67 100

A16veBl6ortasndangeenreferanserisiiinise: (100100)+(10068)+(10046)+(10031,5)+(10022)+(10013,5)+(1005,5)=4,14 100 Karm oranlarnn bulunmasnda incelik modllerinden yararlanmak bize bir ikinci denklem daha salar: karmnincelikmodl,referanserisininincelikmodlneeitolmaldr.Busuretlekarmvereferans erisibirbirlerine,tmnoktalardikkatealndndadahadengelibirbiimdeyaklarlar. Karmn incelik modl ise gene sperpozisyon kuralna gre bileenlerin incelik modllerinden itibaren hesaplanabilir.k,k2,k3,ku_,aklvemcrnincelikmodlleriisekk,karmnincelikmodl: kk=k1.x+k2.y+k3.z'dir kk.isekR(Referansincelikmodl)'eeitolmaldr.

Saysalrnekiinbusylediklerimizyleolacaktr:

23
Zorunluolan,x+y+z=1,0 denkleminde ele alndnda, tek bir bilinmeyenin seilmesiyle problemin zmne gidilebilir, rnein kummiktar%30alnrsa, 1,67x0,30+4,38y+5,95z=4,14 0,30+y+z=1,0 4,38y+5,95z=3,64 y+z=0,7 y=0,34 z=0,36vex=0,30zmnevarlr. Bunczmiingranlometrideerleriaadahesaplanmtr:

Elektengeenmalzeme(%)leri Elekgzboyutlar(mm) 16 KarmAgregas Agregalar, farkl zgl arlklarda olduundan, izilen erilerde oranlarn "mutlak hacim" cinsinden olduu anlalr.Nitekim,x+y+z=1,0denkleminefizikselbiranlamdaverebiliriz.x,y,zdeerleri,1m3dolu(mutlak) hacim kaplayan karm agregada, kum, akl ve mcrn mutlak hacimlerini ifade ederler, rnein 0,30 m3 kum,0,30m3akl,0,360m3mcrgibi. ncelik modl ile zm aramak, zellikle 2 bileenli karmlarda byk kolaylk salar. Bu durumda denemesnamaya lzum kalmaz. Ancak sonuta granlometri erilerini izip kontrol etmek daima yararldr. bileenli olarak incelik modlleri ile zm yntemini kullanmak istediimizde birisinin orann sabit tutarak dierlerinin oranlarn buna bal olarak yukardaki denklemlerle hesaplarz (ya sabit bir oran kabul ederiz, ya da herhangi ikisini birbirine eit alarak) ki, bu da denemesnama yntemine benzer bir ynteme dntrlmolur. 100 8 64,8 4 48,7 2 32,8 1 24,0 0,5 12,0 0,25 4,5

24

Problem
Bir beton retim tesisine 2 ayr agrega getirilerek beton retilecektir. Bunlar zerinde yaplan elek analizi (granlometri)sonucu(Kum2000gr,akl4000gr)elekzerindekalanymlmiktarlargsterilmitir. zgl ar.(kg/)

Elekno

16mm

8mm

4mm

2mm

1mm

0,50mm

0,25mm

0 Kum 0 akl

400gr

800gr

1600gr

1800gr

2,60

3200gr

3500gr

3800gr

4000gr

4000gr

4000gr

2,70

a) Buikimalzemeninelektengeen%leriniveincelikmodllerinihesaplaynz. b) yle bir karm hazrlaynz ki, karmn incelik modl 3,80 olsun. Karm oranlarn ve elekten
geen%bulunuz.Karmagregasnnzglarlnhesaplaynz.

c) Karmda tane boyutlar 2 ila 8 mm arasndaki taneler toplam malzemenin yzde kadr.
Karmn%kainceagregadr.

d) Bu iki malzemeyi A16 B16 arasnda olacak ekilde dzenleyerek karmn granlometrisini
referanserileriilebirlikteiziniz.

e) Elektengeenyzdeleriverilmibirtvonanagregannyukardakiagregalarlabirliktekullanlmas
istendiinde ( A32 B32 ) arasnda kalacak ekilde en uygun karm oranlarn ve karmn tane dalmnbulunuzvereferanserileriilebirlikteayngrafikzerindeizerekgsteriniz. Elekno Tvonan Agrega 31.50 16 8 4 2 1 0,50 0,25

100

20