Festinger' in Bilisel Uyumsuzluk Kuram

Festinger, bireyin davranlar ile tutumlar arasnda bir uygunluk olduunu, sonuta bireyin davranlarnda bir tutarllk olduunu syler. Uyumsuzluk ise bir ya da daha fazla bilisel e arasnda olabilir. rneim sinemaya gitmek istiyoruz. Ama paramz bilet almaya yetmiyor. Burada bir uyumsuzluk sz konusu olur.

Ya da bir sigara tiryakisi, sigara ile akcier kanseri arasndaki iliki hakkndaki tp raporunu okurken, bu durum onda endie yaratyor. rnein: Facebook'a girmek isteyip orada dolamak bamllk yapmas. Ama bir yandan zararl olduunu dnp baka eylerle urap hesab dondurmak istemesi..

rnein: Yemek yemeyi ok seven fakat bir yandan da kilo alma tehlikesiyle kar karya kalan bir insann durumu

1) Varolan tutumlar destekleyen bilgiler arama 2) Yeni ve endie yaratan bilginin reddedilmesi 3) Uyumsuzluk durumunun neminin azaltlmas 4) Uyumsuz bildiriyi kabul edip, bu konudaki varolan tutumu deitirme

Model, tutum deiimi yerine tutum istikrarn enformasyon alma yerine enformasyon aramay, gnderici yerine alcy n plana karr. Bu balamda aktif izleyici ve " Kullanmlar ve Doyumlar " yaklamnn da temelini oluturur.

Riley' lerin Sosyolojik Modeli

Birincil Grup kincil Grup >>> G LETLER

Birincil Grup A <<<< kincil Grup

Geni Toplumsal Yap Sistemi

Bu modelde, kitle iletiimi hem etki ettii, hem etkilendii daha geni toplumsal srecin paras olarak ele alnr. Gnderici ve alc arasnda karlkl ileti alverii vardr. Ancak bu iliki dolayldr. nk iletiimde hem gnderici hem de alc asndan 1. ve 2. gruplarn etkisi vardr. letinin etkisi gndericinin ve alcnn dahil olduu grup yelerinden geerek ortaya kar.

leti G'nin grubundan A'nn grubundaki kiilere gider ve A'nn gruplar buna yant verirler. Model, kitle iletiimi sosyal bir sre olarak ele alr. Bu anlamda gerekletirdii toplumsal sistemle etkileim halindedir.

rnein, bir grup sac bir grup solcu arasndaki gr farkllklarnn tartlmas

letiim Alannda Bunalm Lazarsfeld grubundan Berelson, 1959' da, gemi aratrmalara ve o zaman yaplanlara bakp, iletiim alannda yaplacak bir eyim kalmad sonucunda vard.

rnein Lazarsfeld grubu, kitle iletiiminin etkisinin gl olmad sonucunu bulmulardr. Bu bulgu, aratrmaclar kiisel etki konusuna itti. Bundan sonra iletiim aratrmalarndan vazgetiler. Herkes kendi uzmanlk alanna geri dnd. Aslnda iletiim alanndaki yaanan bunalmn nedeni, saysz aratrma yaplmasna karn, hepsinde sorunun denge konusuna dayanmasyd. Klapper yeni dnemin almas iin " Kullanmlar ve Doyumlar " yaklamn ne srd.

KULLANIMLAR ve DOYUMLAR YAKLAIMI( SINAV SORUSU ) 1959' da Berelson' un ortaya att iletiim alannn artk tamamlad, alana dair hangi aratrmann yaplmas gerektii dnlyor. Lazarsfeld, Katz, Klapper, iletiim alannda yaanan skntya, izleyiciyi arabann nne koyarak zm buldu.

Katz, iletiim aralarnn halka ne yaptndan ziyade halkn bu aralarla ne yaptna dikkat edilmesi gerektiini syledi.

NOT: Alc burada aktif edilmitir. Alcnn ilk defa aktif oluu burada kuramsallatrlmtr. Kii ile dorudan iletiime geilmitir. Kitle iletiimi balatan alcdr yani izleyicidir.

Kurama gre, insanlarn toplumsal ve bireysel gereksinimleri vardr. Doyum iin kullandklar aralardan bazlar da kitle iletiim aralardr. Bu aralar ve aralarn rnleri arasndan, gereksinimlerini karlamak zere baz seimler yaparlar. rnein , tantm yapmak iin " REKLAMI " kullanmak, Yalnzl gidermek iin sosyal medyay kullanmas. Alcy doyurur.

Kitle iletiim sreci izleyici tarafndan gereksinimlerini karlamak zere ara semesiyle balar. Bu maksatl seimler sonucunda, gereksinimler giderilir ve gerginlikler azalr.

Doyum, kitle iletiim aralarn kullandktan sonra ortaya kar. rnein kiiler iletiim aralarnda " dinlenme, yalnzln giderme, elenme " gibi doyumlar ararlar. Bu doyumlar elde etmek iin kitle iletiim aralarn kullanmak zere seim yaparlar.

Kullanmlar ve Doyumlar yaklam " AKTF ZLEYC " grn ortaya atmtr. Buna gre insanlar evrelerine etki eden kiilerdir. Amalarna uygun

tercihler yapma gcne sahiptirler. Burada " enformasyon " kiinin yaamdan ve kard anlamdr. Kii , kitle iletiim aralarndan kendi dnyasna zg anlamlar karr.

Aktif izleyici grne gre, iletiim srecinin merkezi herhangi bir durumu anlamlandrmaya alan kiilerin etlinlikleridir.

Kurama ynelik eletiriler unlardr:

1) Kuram, iletiim srecindeki gndericileri ya da iletiim rgtlerini hesaba katmaz. Kurama gre, izleyici, seiminden kendi sorumludur. Kitle iletiim rgtleri ve alanlar bu seimden dolay sorumlu tutamaz. 2) Toplumsal taraf bir kenara braklr. 3) zleyicinin aktif olmas nedeniyle, kitle iletiimcilerinin gnderdikleri ierii ve bu ieriin yaratt etkiyi eletirmek yersizdir. nk izleyici izlememek veya baka kanal semek gibi zgrle sahiptir. 4) Kurama gre gereksinimleri doyuma ulatran her eyin bir ilevi vardr. Bu anlamda kitle iletiim aralar da kiiler iin ilevi olan eylerden biridir. Konuya byle yaklaldnda sistemin kt ilevi olduunu syleyemeyiz. nk sistem kiilere saysz olanak sunarak ona seme ans verir.

15 PUAN DEVDEN Pasif izleyiciden aktif izleyiciye geii anlatn! SINAV SORUSU Medyann Gl Etkisinden Gsz Etkisine geii anlatn Herhangi bir olay iletiim modeline gre uyarlar.

Etki Okulu , ki Aamal Ak Kuram , Kullanmlar ve Doyumlar

LEVSEL BAIMLILIK KURAMI

Kullanmlar ve doyumlar kuram 1970'lerin ortalarnda zellikle Avrupa'da eitli eletirilere urad. De Fleur ve Ball Raceach'n " medya bamll " kuram olarak nitelendirilen model, kullanmlar ve doyumlar kuramn gelitirme abasdr.

Bu yaklama gre, sanayilemi toplumlarda izleyiciler k.i.aralarna enformasyon kayna olarak yksek derecede bamldr.

rnein : kii - Toplumsal dnyay anlama, Bu dnyada etkili bir ekilde davranma, Gnlk sorunlardan kama gereksinimleri nedeniyle medyaya bamldr. Bamllk glendike, enformasyonun izleyicinin alg, duygu ve dnce biimlerini deitirme olasl vardr.

De Fleur ve Ball - Raceach k.i.aralarnn etkilerini 3 balk altnda inceler. 1) Algsal Etkiler 2) Duygusal Etkiler 3) Davransal Etkiler

1) ALGISAL ETKLER Algsal etkiler belirsiz tutumlar ve deerlerle ilgilidir. Belirsizlik yetersiz ya da atan enformasyonun olmasndandr. Bu belirsizlik daha fazla enformasyon salamakta ortadan kaldrlabilir. Kitle iletiim aralar, hangi enformasyonun gnderilecei, nasl sunulacan kontrol ederek izleyicilerin yorum alann snrlandrabilir.

Bir baka algsal etki, inanlar sisteminde olur. Kii k.i.aralarndan dier kiiler ve halklar hakknda enformasyon aldka, bilgi ve inan sistemlerine yenilerini eklerler.

De Fleur ve Ball- Roceach' a gre k.i.aralarn izleyicilere mmkn olann en iyisini seer ve sunar.

Bir dier algsal etki deerlerle ilgilidir. Onlara gre halkn ou konular deer atmas olarak grecek, gerekli ilgi, eilim ya da enformasyona sahip deildir.

Kitle iletiim aralarnda gnderilen enformasyon genellikle altta yatan deer atmalarn belirtilmesini de ierir. Deer atmalar k. i. Aralarnca ortaya atldktan sonra izleyicilerin kendi deer pozisyonlarn

Bir dier algsal etki deerlerle ilgilidir. Onlara gre halkn ou konular deer atmas olarak grecek kadar gerekli ilgi, eilim ya da enformasyona sahip deildir. Kitle iletiim aralarndan gnderilen enformasyon genellikle altta yatan deer atmalarn belirtilmesini de ierir. Deer atmalar kitle iletiim aralarnca ortaya atldktan sonra izleyiciler kendi deer pozisyonlarn aka ifade etmeye ynelirler.

levsel bamllk; bir ilevi olan toplumun ya da kiilerin ihtiyalarn gideren veya dengede tutan ey.

DUYGUSAL ETKLER: Holanma, korku, sevgi gibi duygusal srelere ilikin enformasyon gnderildiinde izleyicide duygusal deiim beklenir.

DAVRANISAL ETKLER: Kitle iletiimin izleyici davransal olarak harekete geirecei etkisi incelenir. Oy vermede ya da reklamlar yoluyla izleyicileri tketici olarak harekete geirmede olduu gibi.

KLTREL GSTERGELER ve EKME MODEL

SINAV SORUSU! KESNLKLE

iddetin nedenlerini bulmak ve bu iddeti nlemek adamn amacdr.

George Gerbner 1967 ylnda Pennsylvania niversitesi'nde " DDETN NEDENLER ve NLENMES" konusunda bir aratrma projesi balatt. " Kltrel Gstergeler Projesi " adl proje kapsamnda TV 'de part - time ' da yer alan iddet nicelik ( bir gecede ka iddet eylemi ) ve nitelik asndan incelenmitir.

te EKME KURAMI, Kltrel Gstergeler Projesi adl uzun soluklu projenin elerinden birisidir.

Analiz 2 admdan oluur.

1) Mesaj Sistemi Analizi: Televizyon ieriindeki ortak ve yinelenen imajlarn miktar NCEL belirlenir.( Saysn ve tekrarlama miktarn lyor ) 2) Ekme Analizi: zleyicilerin sosyal gereklii alglamasn televizyonun etkileyip etkilemedii, etkiliyorsa ne kadar etkiledii belirlenmeye allr.

Balangta projenin gndeminde sadece televizyon ve iddet varken, zamanla cinsiyet rolleri, yallk, politik ynelimler, evresel eilimler, bilim, salk gibi konu balklar da eklendi. Benzerleri dier lkelerde de uyguland. nceki kitle iletiim aratrmalarnn ou, belli bal mesajlarn izleyicinin tutum ve davrannda belli bir deiiklik yaratp yaratmad ile ilgilendi.

Ekme analizi ise, televizyon programlarnn tutarl mesajlar sisteminin oluturduu bir btnlk olarak grr ve bireyin ani deiimi yerine sistemin varolan yapy glendirip glendirmediini sorgular. Televizyon iddeti zerindeki dier aratrmalar izleyicileri saldrgan yapp yapmad ile ilgilenirken, Gerbner ve arkadalar toplumda bu durumun abartl bir iddet ortamnda yaanyor etkisi yarattn dndler. Gerbner ekme kuramn ilk olarak 1969 ylnda tantmtr. Gerbner'in temel hipotezi, kltrel imgelemeye youn bir ekilde maruz kalmann izleyicilerin gereklik kavrayna etki edeceiydi.

Gerbner " sembolik imha " (SORU) adn verdii bir fenomene dikkatini younlatrmtr. Bu fenomende temel sosyal gruplar (rnein beyaz, yetikin, erkek, orta snf) youn bir ekilde temsil edilirken, dierleri neredeyse grmezden gelinmektedir. Gerbner bu kitlesel arptmann izleyicilerin bir btn olarak dnya grn nasl etkilediini lmeye alr.

Televizyon bir sahte dnya yaratr ve bu sahte dnyann " ekilmesi " Gerbner ve arkadalar tarafndan " anaakma dahil etme " olarak tanmlanr.

Anaakma dahil etme, bireylerin farkllklarnn, az televizyon izleyenlere oranla ok televizyon izleyenlerin zihninde daha az yer bulmasn salayan sretir. Dier bir deyile ok seyredenler az seyredenlere gre daha homojen bir hala gelirler. Kiiler ne kadar fazla televizyon seyrederlerse o kadar anaakma dahil olur. ( O sisteme dahil olmana , herkes ayn standart yapya sahip olmana etki ediyor. )

FT DOZ veya SMGESEL MHA NEDR? SINAV SORUSU!

Gerbner ayrca televizyonun " ift doz etkisi " nden bahseder. rnein kiinin bir yakn televizyonda gsterilene uygun bir grnmdeyse, ekme etkisi daha fazla olur. Ya da ok televizyon izleyen kadnlar, televizyondaki kurban kadnlar nedeniyle ift doz etkisi altndadr. Normalin iki kat etki etmesidir. Televizyon tutum davran ve dnya grnn etkiler.

Gerbner'e gre ekranda grlen iddet sadece temel anlamyla iddet deildir. Televizyon toplumsal rolleri ve toplumda ileyen korku mekanizmasn dzenler. rnein; adamn paras olduunda daha ok kadnlarla beraber olmas. Kadnlar iin daha gzel olmaya, erkekler iinde daha ok paraya sahip olmaya iter. Erkein yle yaparak kadnn vcudun

cinsel bir obje olarak alglamasna yol aar.

Gerbner aka iddet zerine kurulmu reality showlar, aksiyon filmleri, izgi filmleri veya komedi dizilerini ayrmaz. Gerbner " Biz elence iin kitle retimi iinde formle edilmi iddetle urayoruz. Buna ben "mutlu iddet" diyorum. O akkan, acsz ve etkilidir. Her zaman mutlu sonra balanr " diye yazar.

Mutlu iddet hem izgi filmlerde hem de komedi filmlerinde karmza kar. Bu yapmlarn hepsinde sorunlar iddet yoluyla zlr.

Gerbner' e gre insanlar, hikayelerle ynlendirilen bir dnyada yaar. Bu hikayelerin ou da televizyon tarafndan anlatlr. Aslnda iddet ierikli hikayelerin tarihi ok eskidir. Masallarda da karmza kar. Yeni olan bu hikayelerin artk standartlam ve ticarilemi olmasdr. Televizyon bu grevi ailenin, kilisenin, okullarn, eitli cemaatlerin elinden almtr.

Gerbner'e gre televizyondaki iddet ile zihinler nce uyuturulur sonra da " militarize " olur. Bu da Gerbner' in " acmasz dnya sendromu " dedii eydir. Bu sendrom ok televizyon izleyenlerin zerinde, dnyann olduundan ok daha kt bir yer olarak alglanmas sonucuna yol aar.

rnein Amerikallarn lm cezasna 30 yl ncekinden daha fazla destek olmasnda bu sendromun rol byktr.

Ksaca televizyonun etkilerini yle sralamak mmkndr:

1) ok televizyon seyredenler, daha kat kanun ve dzen oluumlarn desteklemektedir. nk Gerbner'e gre iddet ykl bir toplumda bymek, belirli kiilerde saldrganl, ounlukla da yaltm, gvensizlik, korunmaszlk ve kzgnl ortaya karr. Kii televizyonda ne kadar iddet grrse, kendini

o kadar iddet tarafndan tehdit altnda hisseder. 2) Televizyon, iddetin normal ve problem zmenin etkili bir yolu olduu dncesini insanlara alar. 3) Televizyon, acya ve kurban olma durumuna kar kiileri duyarszlatrr. 4) Televizyon, gvensizlik duygusunu gittike artrr.

GNDEM BELRLEME KURAMI

lk olarak Kahen tarafndan 1963 ylnda ortaya atlyor. Mc Combe Show 1970 ylnda gelitiriliyor. Bu kurama gre k.i.aralar halka ne dnecekleri deil ne hakknda dneceklerini anlatr. Kurama gre k.i. Aralar tutumlar yerine farknda olmay yaratr. Bylece dikkatler k.i.a grleri biimlendirilmesinden halk zerinde bellir bir idraakn oluturulmas zerindeki rolne evrilmitir. Halkn grleri k.i.a verdikleriyle etkileim halindedir. K.i.a. Konulara verdii ncelikler izleyiciler tarafndan renilir. Baz konular ki.a. Gndeminden halkn gndemine geebilir. Byle k.i.aralarnn ncelikleri halkn ncelikleri olur.

rnek: Babakan Erdoan'n Milli kimiz Ayrandr polemiini yaratarak dier olayla ilgili grleri aklamayarak bunu 2. plana atarak gndemi deitirmi halk uyutmutur!.

ARA GNDEM

Her k.i.a konuya verdii neme gre bir gndem belirler. 1975 ylnda Danimarka'daki genel seimlerde muhabirlerin neyi izleyeceklerine dair enformasyonu siyasetilerden aldklarn ortaya koyuyor. Yani izleyicilerin gndem belirlemede hemen hemen etkisi yoktur. K.i.a. Gndem belirleme ile enformasyonu denetler. Bu kuram ile EK BEKS kavram ve ARA GNDEM belirginlemitir.

Gndem belirlemede izleyiciye sunulacak enformasyon araca verilmeden eitli eik b. Tarafndan denetlenir. Eik B. Seme, sememe, tekrarlama, kstlama, zamanlama ile ilgili kararlar denetimlerimin nemli parasn oluturur. Buna gre eik b. Enformasyonu denetlemedeki oynad roller yledir;

1) Eik b. Seim karar verirken izleyiciyi dnmez. zleyicinin ne ile ilgilendiinden ziyade, basncnn ve yaymcnn ne dnd nemser. 2) D haberlerde ve siyasi haberlerde eik b. Ayn konular zerinde durur ve ayn haberleri verirler. 3) Eik b. Haber kaynann ou resmidir. 4) zellikle seim zamanlarnda k.i.a tarafndan ncelik verilen konular oy verenler tarafndan nemli olarak alglanr.

SUSKUNLUK SARMALI

Alman sosyolog Elisabeth Noelle Neumann tarafndan ortaya srlen bu kuram, k.i. Aralarnn gl etkileri olduunu, ancak bu etkinin aratrma kstlamalar yznden gemite kestirelemediini savunur. Kurama gre, bireyler genellikle bilinsiz ve belki genetik temelli bir yantlma korkusuna sahiptir. Bu korku onlarn srekli olarak, kabul edilen kanaat ve davran modellerini aratrmalarna neden olur. Hangi kanlarn yaygnlatn, hangilerinin gzden dtnn deerlendirirler. Bu deerlendirmelerin sonular halkn davranlar - zellikle de fikirlerini aklama konusundaki istekleri zerinde etkili olur.

Eer insanlar kendi kanaatlerinin kamuoyunda paylaldna inanrlarsa, fikirlerini aklama konusunda gvenli olurlar. nsanlar aznlkta kaldklarn hissediyorlarsa, o zaman dncelerini davurmada ihtiyatl ve suskun olurlar. Bylece kamuoyunda onlarn grlerinin zayfl konusundaki izlenim daha da glenir. Bu da suskunluk sarmalnn giderek bymesine neden olur.

Ksacas suskunluk sarmal kuram, aadaki varsaymlara dayanr;

1) Toplum, ayrlan bireyleri yaltmayla tehtid eder. 2) Bireyler srekli yaltlma korkusu yaarlar. 3) Bu yaltlma korkusu, bireylerin srekli olarak fikir iklimini deerlendirmesine neden olur. 4) Bu deerlendirmelerin sonular kamudaki davran, zellikle aka ifade etmeyi ya da kanlarn saklanmasn etkiler. 5) Hepsi birlikte kamuoyunun biimlenmesinden korunmasndan ve deimesinden sorumlu saylr.

Suskunluk sarmalnda k.i. Aralar nemli bir rol oynar.

nk bireyler, kamunoyunun nasl daldn, hangi fikirlerin temsil edildiini desteklendiini k.i. Aralarna bakarak renir.

rnek: Alkolizmin lkeden ok byk sorun olduunu gsterirler. Fakat ondan baka daha farkl ve nemli sorunlar vardr. Bunlara muhalif olan insanlar ya susarlar ya da tepkilerini ak olarak ortaya koyamazlar. ( SOSYOLOJK TOPLUMSAL DENGE )

Neumann' n kurami Festinger' in Bilisel Uyumsuzluk modelinin psikolojik alandan alnp sosyolojik alana uygulanmasdr.

Uyumsuzluktan ka ve i dnyadaki psikolojik denge aray, Neumann' da yerini d dnyadaki sosyolojik denge arayna brakmtr.

ELETREL KURAM

Eletirel yaklamlar olarak nitelenen bu yaklamlar, genel olarak Marx' n tarihsel materyalist dncesinden etkilenmitir.

Bazlar iletiimi alt yap balamnda ele almlardr. Bazlar da iletiimde tmyle dil, kltr ve ideoloji gibi st yapy incelemitir. Alt yap st yapy belirler. Alt yap ekonomik balamdadr. Ekonomik sistemin olduu bir yapdr. O toplumda hangi ekonomik sisteme sahipse bir insan o da onun dili , yaps her eyiyle onunla ayn olur. letiim alannda alt yapnn oluumu medyann belli bir sermayenin szcln yapar. O Snfn kar politikasn ynetir. Ona gre iletiim alannda almalar yapar.

"letiim" kavram, Marksist okulda gnderen mesaj alc izgisel modelinden farkl olarak ele alnr. Konu gndericinin mesajda yaratt etki deildir. Toplumsal bir olgu olarak ele alr eletirel kuramlar iletiimi. Dz izgisel bir sistem yoktur, toplumsal bir etki vardr iletiimde.

"Etki" konusu eletirel kuramda, ideoloji, bilin ynetimi, sahte bilin, ekonomik kar salama asndan ele alnr.

Bu yaklam, mesajlarn etkisini anlamak iin psikolojik anlam verme zmlemesi ve klasik niceliksel analizdeki gibi mesaj ierii zmlemesi yapmaz. Mesajn toplumsal anlam ve sonular zerinde durur. " Gnderen " konusu ise rgtl yaplar ve profesyonel ilikiler balamnda dnlr. "

Anaakm yaklamn "alc" anlay 1940' lara kadar "pasif izleyici" eklindeydi. Sonradan "aktif izleyici" gr egemen oldu. Anaakmda alclar birbirleriyle balantsz atomlam kiiler olarak grlr. Bazen de aile, arkada grubu, cinsiyet, ya gibi alt gruplar olarak incelenir.

Eletirel yaklamlar alcy toplumsal snf iine konumlandrr ve snflar aras ilikiler asndan deerlendirir.

Bu balamda alc, k.i. Aralarna sahip olan, fakat retim ve datm aralarna sahip olamayan, retim datmnda emeki olarak alan kiiler olarak ele alnr. rnein; tv olmadan sosyal ortam takip edemeyiz. Bunun iin tv alnr ekonomi salam olmaldr. nternete girmek iin telefon almak lazm ve para gerekiyor. Ve bunu da alarak o sisteme ister istemez dahil olunuyor.

Anaakm yaklamlarn aksine, alclar mesajn ieriini ve retim koullarn saptama olanaklarna sahip deildir.

retici (maal) olarak alp rettiklerini tketici olarak "seip" alma olanana sahiptirler. Aslnda toplumsal anlamda alc-gderen toplumdur. Alc ve gnderen toplumsal yap iinde hem egemenliini hem de mcadeleyi yaayanlardr.

Eletirel okullarn dilinde " grlt " kavram yer almaz. Oysa anaakm yaklamlarda gndericinin kodlanm amacna yani mesajna engel olan her ey " grlt " olarak nitelenir. Onlara gre grlt ortadan kaldrlr ya da etkisi azaltlrsa iletiim salanr.

Bu gr, gndericinin alc zerindeki istenen etkiyi yaratmas amacna hizmet eder. letiimi tek tarafl olarak ele alan bu gre gre iletiimsizlik grlt veya iletiim kmesi nedeniyle olur. Grlt sadece ses dzeni deil, Gezi Parkndaki eylemciler iktidara kardr. Grlt bu anlamda iktidara dik gelendir.

Oysa eletirel kurama gre iletiimsizlikten bahsetmek mmkn deildir. nk iletiimsizliin varl insann ait olduu biyolojik ve toplumsal yapnn da sonlanmas demektir. letiim yoksa toplum da yoktur. nk iletiim olmadan toplum da olmaz. nsanlar arasnda iletiim kmez, iletiim tarz deiir. Ksknlk de bir iletiim tarzdr.

Eletirel okullarda " geribesleme " kavram da kullanlmaz. nk onlara gre geribesleme iletiimde belli beklentileri gerektiren bir durumdur. Yani bir anlamda gnderenin karna uygun tepki vermektedir.

Ordu gibi rgtl yerde geribesleme bir emri yerine getirmektir. Ya da kapitalist bir irkette geribesleme alann iini doru yapmasdr.