1

ISI LETM KATSAYISININ BELRLENMES DENEY

1. GENEL BLGLER
Is iletimi; bir kat malzeme veya durgun akkan ierisindeki scak bir blgeden daha
souk bir blgeye doru snn gemesidir. Bir kat cisim iinde scaklk farklar varsa yksek
scaklk blgesinden dk scaklk blgesine s, iletim yolu ile geer. letimle s geii
deneysel gzlemlere dayanan Fourier kanunu ile belirlenir. Fourier kanununa gre herhangi bir
ynde (rnein x ynnde) geen s miktar, x ynndeki scaklk gradyan (scaklk deiim
miktar) dT/dx ve s gei ynne dik alan A ile orantldr. Fourier kanununun matematiksel
ifadesi

dx
dT
kA Q
x
= |W| (1)
eklindedir. Burada; Q
x
, x ynnde ve bu x ynne dik A alan zerinden geen s miktardr.
Orant sabiti k, s iletim katsays olarak adlandrlr ve maddenin bir zeliidir. Eitlik (1) deki
(-) iareti s gei ynn belirler. ekil 1a da grld gibi eer scaklk x ynnde
azalyorsa dT/dx negatifdir ve s geii pozitif x ynnde olmaldr. ekil 1b de grld gibi
eer dT/dx pozitifse Q
x
negatif olur ve bu durumda da s ak negatif x ynndedir.








(a) (b)
ekil 1. Scaklk deiim hzna bal olarak s gei ynleri.
T
x
Is geii
0 Q
0
dx
dT
x
<
>

T
x

Is geii

0 Q
0
dx
dT
x
>
<






















2








x ynndeki scaklk deiimi ise;


x
T
lim
dx
dT
0 x A
A
=
A
(2)

eklinde tanmlanr. rnein ekil 2 deki homojen ve izotropik silindir iin; T
1
>T
2
olmas
durumunda x ynnde A alanndan geen s Fourier s iletim kanununa gre;




L
T T
kA
x
T
kA Q
2 1
x
.

=
A
A
= [W]




ekil 2. Farkl yzey scaklklarna sahip silindirdeki s geii.

eklinde ifade edilebilir. Burada; k, malzemenin s iletim katsays olup SI birim sistemindeki
birimi W/mK'dir.






T
1

L
T
2

k
x
A






3








Tablo 1. eitli maddelerin s iletim katsays deerleri


Tablo 1 de baz katlarn ve akkanlarn s iletim katsaylar grlmektedir. Genellikle katlar
sy akkanlardan daha iyi iletirler. Ayrca elektrii iyi ileten maddeler, rnein metaller, ayn
zamanda sy da iyi iletirler.
Akkanlar katlardan farkl olarak kayma gerilmesi tarlar ve akkanlarda s geii
daha ok tanm yolu ile gerekleir. Akkanlarn s iletim katsaylarnn belirlenebilmesi iin
ise doal tanm etkileri ihmal edilebilecek dzeyde olmaldr. Durgun bir akkanda s geii
sadece iletim yolu ile gerekleir. Kat malzemelerden farkl olarak, s iletim katsays
belirlenecek olan akkann ierisinde doal tanm etkileri grlmeyecek kadar kk bir hazne
iinde yer almas gerekmektedir. Bu ekilde akkan kat gibi davranacandan akkann s
iletim katsaysnn belirlenmesi Fourier Kanunu nun uygulanmas ile belirlenir.








4








2. KATI Malzemelerin Is letim Katsaylarnn Belirlenmesi Deneyi

2.1. Deney Dzenei
Deney dzenei iki metal rnek, elektrikli stc, kalorimetre, Dewar kab, soutma suyu
tankndan meydana gelmitir. Farkl s iletkenliindeki rneklerden uzun olan stten elektrikli
stc ile stlmakta ve sistem alttan su tankndan gelen soutma suyunun dolat bir
kalorimetre tarafndan soutulmaktadr. Bylece Termodinamiin II. yasasna gre yukardan
aaya doru doal bir s ak salanr. Sistemde s kaybn azaltmak iin rnekler ve stc
bir Dewar (yaltm kab) kabnn ierisine yerletirilmitir. Kalorimetre su giri ve k
scaklklarnn okunmas iin iki termometreden yararlanlmaktadr. Metal rneklerin her biri
zerinden scaklk okunmas ise seici anahtara balanan NiCr/NiAl termoeleman iftleri
yardmyla yaplmaktadr (ekil 3).

2.2. Deneyin Yapl
1. rneklerin girecei ene kol yardmyla alr ve dk sl iletkenlie sahip ksa rnek
alta, yksek sl iletkenlie sahip rnek ste yerletirilir. Isl direnci azaltmak iin rneklerin
temas noktalar iyice temizlenir ve silikon gres srlr.
2. Termoeleman iftleri rneklerdeki deliklere srayla yerletirilir.
3. Dewar kab rneklerin zerine kapatlr ve mandallanr.
4. Termometreler kalorimetre taban zerindeki zel szdrmaz deliklere yerletirilir.
5. Su tank ve cihaz arasndaki borular balanr. Besleme suyu alr, cihazdan geen su giri
borusu zerindeki vana aracl ile su debisi ayarlanr. Cihaza su giri ve k scaklklar
arasnda 8 C civarnda bir fark aranr.
6. Cihaz zerindeki girilere dijital multimetre balanr voltaj srekli kontrol edilir.






5








7. Sistem srekli rejim durumuna ulanca deerler alnmaya balanr. Btn ilemler
srasnda su srekli olarak akmaldr. Rejim koulu iki yolla salanabilir:
a. Akm maksimuma ayarlanr (Yaklak 0,55 A). Istcya en yakn termoeleman
iftinden 200 C scaklk elde edilinceye kadar bu durum srdrlr. 15-20 dakika devam eden
bu sre sonunda scaklklar sabit duruma ulancaya kadar akm 0,3 Ampere ayarlanr ve 20-25
dakika beklenir.
b. Akm 0,3 Ampere ayarlanr ve yaklak iki saat beklenir.

















ekil 3. Deney dzeneinin ematik grn.
Elektrikli stc
1 No'lu Numune
2 No'lu Numune
Soutma suyu giri termometresi
Soutma suyu k termometresi
Termoeleman iftleri
Sabit seviyeli su besleme kab
ebekeden souk su girii
Drenaj
Soutma suyu girii
Debi ayar vanas
lekli su toplama kab
Akmler
Akm ayarlayc
rnekleri sktrc
manivela kolu
Termoeleman iftleri seici
anahtar
Ama/kapama anahtar
Dijital multimetre
14 17







16 18 12
13
15
10
11
9
8
7
4
5
3
6
2
1






6








Tablo 2. llen deerler tablosu.
Deney Zaman SICAKLIKLAR(C)
No (sn) T
1
T
2
T
3
T
4
T
g
T

1 0
2 60
3 120
4 180
5 240
6 300
7 360
8 420
9 480
10 540
11 600
Aritme.Ort.De.

2.3. Hesaplamalar

stteki rnekten birim zamanda geen s miktar;


1
3 4
1 1
.
L
T T
A k Q

= |W| (3)
alttaki rnekten birim zamanda geen s miktar;

.
2 1
2 2
2
T T
Q k A
L

= |W| (4)






7








kalorimetre tabanndaki soutma suyunun birim zamanda ald s;

( )
g p k
T T C m Q =
.
|W| (5)

olup, (3) ve (4) denklemleri srasyla (5) denklemine eitlenirse, rneklerin s iletim katsaylar
belirlenir. Buna gre;


( )
( )
3 4
1
1
T T A
L T T C m
k
g p

=

|W/mC| (6)


( )
( )
1 2
2
2
T T A
L T T C m
k
g p

=

|W/mC| (7)

olarak hesaplanr. Burada;
m : Ktlesel debi [kg/sn]
Cp : Suyun zgl ss [4,1868 kJ/kgK]
T

, T
g
: Su giri ve k scaklklar [C]
L
1
, L
2
: Termoeleman ifti arasndaki uzaklk [m]
A : rnek kesit alan [m
2
]
dr.











8




























ekil 4. rneklerde scaklk deiim grafii.





T
0

T
4

T
3

T
2

T
1

T
L

T
0

4 3 2 1
T
L

Q
| 25
7 7 50 25 6,5 6,5
L
4
L
3

T (C)
L (mm)






9








2.4. stenenler

1. Deney hakknda bilgi veriniz.
2. Deney dzeneini ematik olarak iziniz.
3. llen deerleri Tablo 2'de yerine yaznz.
4. Her bir rnein s iletim katsaysn hesaplaynz.
5. Scaklk deiim grafiini (ekil 4) izerek rneklerin u yzey scaklklarn bulunuz ve
kalorimetre tabanna geen toplam s ykn;

A k
L
A k
L
T T
Q
L
2
4
1
3
0
.
+

= |W| (8)
forml yardmyla hesaplaynz.
6. Belirsizlik analizi yaparak, s iletim katsaysndaki belirsizlik yzdesini bulunuz.
7. Sonular irdeleyiniz.

Tablo 3. NiCr/NiAl termoeleman iftleri kalibrasyon tablosu [1].
C mV C mV
20C 0C 50C 20C 0C 50C
0 0,00 310 11,82 12,62 10,60
10 0,40 320 12,24 13,04 11,02
20 0,00 0,80 330 12,65 13,45 11,43
30 0,40 1,20 340 13,07 13,37 11,85
40 0,81 1,61 350 13,49 14,29 12,27
50 1,22 2,02 0,00 360 13,91 14,71 12,69
60 1,63 2,43 0,41 370 14,33 15,13 13,11






10








70 2,05 2,85 0,83 380 14,75 15,55 13,53
80 2,46 3,26 1,24 390 15,17 15,97 13,95
90 2,88 3,68 1,66 400 15,59 16,39 14,37
100 3,30 4,10 2,08 410 16,02 16,82 14,80
110 3,71 4,51 2,49 420 16,44 17,24 15,22
120 4,12 4,92 2,90 430 16,86 17,66 15,64
130 4,53 5,33 3,31 440 17,28 18,08 16,06
140 4,93 5,73 3,71 450 17,70 18,50 16,48
150 5,33 6,13 4,11 460 18,13 18,93 16,91
160 5,73 6,53 4,51 470 18,56 19,36 17,34
170 6,13 6,93 4,91 480 18,98 19,78 17,76
180 6,53 7,33 5,31 490 19,41 20,21 18,19
190 6,93 7,73 5,71 500 19,84 20,64 18,62
200 7,33 8,13 6,11 510 20,27 21,07 19,05
210 7,73 8,53 6,51 520 30,69 21,49 19,47
220 8,13 8,93 6,91 530 21,12 21,92 19,90
230 8,54 9,34 7,32 540 21,54 22,34 20,32
240 8,94 9,74 7,72 550 21,97 22,77 20,75
250 9,35 10,15 8,13 560 22,40 23,20 21,18
260 9,76 10,56 8,54 570 22,82 23,62 21,60
270 10,17 10,97 8,95 580 23,25 24,65 22,03
280 10,58 11,38 9,36 590 23,68 24,48 22,46
290 11,00 11,80 9,78 600 24,10 24,90 22,88
300 11,41 12,21 10,19







11








3. Akkanlarn Is letim Katsaylarnn Belirlenmesi Deneyi

3.1. Deney Dzenei

Deney dzenei, silindirik lm nitesi ve ana konsol olmak zere iki ksmdan
olumaktadr. Silindirik lm nitesinin ematik resmi ekil 5' te, ana konsolun ematik resmi
ise ekil 6 da grlmektedir. Is iletim katsays belirlenecek olan akkan silindirik lm
nitesinde, lme kontrol paneli ise ana konsol zerinde bulunmaktadr.
Silindirik lm nitesinin iinde, ekil 5' te grld gibi bir stc ve bu stcy
evreleyen alminyum bir tapa bulunmaktadr. Bu tapann d ksmnda, s iletim katsays
belirlenecek olan akkann enjekte edildii Ar=0,345 mm kalnlndaki silindirik hazne yer
almaktadr. Silindirik lm nitesinin en d ksmnda ise szdrmazln contalar ile saland
soutma suyu ceketi bulunmaktadr. Silindirik lm nitesi iindeki stc, ana konsol
zerinden kontrol edilmektedir. Alminyum tapa ve soutma suyu scaklklar termoelemanlar
yardmyla ana konsol zerindeki dijital scaklk gstergesinden okunmaktadr. Ana konsol
zerinde dijital scaklk gstergesi, stc balant soketi, termoeleman ifti balant soketi,
gerilimler, gerilim ayarlayc ve bir sigorta bulunmaktadr.

ekil 5. Silindirik lm nitesi [1].






Conta Conta
Isl letkenlii llecek Akkan
Boluu
Su Girii
Su k
Tapa
Su Ceketi
Akkan
Enjeksiyon
Balants
Hava k
Elektrikli Istc
T
2
T
1

0,345mm







12




























ekil 6. Ana konsol





Dijital Scaklk
Gstergesi


Gerilim ler

Ama-Kapama
Anahtar

Gerilim
Ayarlayc

Istc Balant
Soketi

Termoeleman Soketi

Termoeleman Seici
Anahtar

Sigorta

ANA KONSOL







13








3.2. Deneyin Yapl

1. ebeke suyu musluu alr ve yaklak 30 ml/dak debisinde soutma suyunun ceketten
dolaarak drenaja gitmesi salanr.
2. Is iletim katsays llecek olan sv (veya gaz) yavaa sisteme enjekte edilir. Bu srada
sv akkan ierisinde hava kabarcklarnn olumamas iin enjeksiyon ileminin dikkatlice
yaplmasna zen gsterilmelidir. Eer bir gaz akkann lm yaplacaksa akkan k
hortumu sv dolu bir kaba batrlarak gaz akkan ortamdan izole edilmelidir.
3. Ana konsol zerinde bulunan ama/kapama anahtar alarak sistemin stcs altrlr.
4. Sistem; gerilim ayarlayc ile uygun bir gerilim deerine ayarlanarak, dijital scaklk
gstergesinde okunan scaklk deeri sabitleninceye kadar beklenir.
5. Gerilimlerden gerilim (V) deeri, dijital scaklk gstergesinden alminyum tapa
scakl (T
1
) ve dijital gstergenin hemen altnda bulunan seici anahtar aa doru baslarak,
yine ayn dijital gstergeden soutucu akkan scakl (T
2
) okunur ve bu deerler not edilir.
6. Gerilim ayarlayc ile gerilim deeri biraz artrlarak yeni durumdaki deerler alnmak
zere, sistemdeki scaklk deerleri sabitleninceye kadar beklenir. Bu ilem farkl gerilim
deerleri iin tekrarlanr. llen deerler iin Tablo 4 kullanlacaktr.

Tablo 4. llen deerler tablosu.
V(Volt) 40 45 50 55 60
T
1
(C)
T
2
(C)










14








3.3. Hesaplamalar

Hesaplarda kullanlacak deney dzeneine ait veriler aadadr:
Istc eleman diren deeri : R=54O
lm haznesi radyal boluk mesafesi : Ar=0,345 mm
lm haznesi silindirik yzey alan : A=0,0133 m
2

Deneyde llen byklkler; stc gerilim deeri (V), alminyum tapa scakl (T
1
) ve
soutucu akkan scakl (T
2
) olmak zere; stc tarafndan verilen s;


R
V
Q
e
2
=

|W| (9)

eitlii ile hesaplanr. Is iletim katsays llecek olan akkann temasta olduu iki yzey
arasndaki scaklk fark olan AT=T
1
-T
2
deerine gre ekil 7' deki kalibrasyon erisinden Q
i

kaak s deeri belirlenir. Bylece akkandan soutma suyuna geen net s miktar;


i e c
Q Q Q

= |W| (10)

olarak elde edilir. Bu deere gre; ortalama akkan scakl deerinde (T
ort
=(T
1
+T
2
)/2)
akkann s iletim katsays;


T A
r Q
k
c
A
A
=

|W/mK| (11)
eitlii ile hesaplanr [2].






15








0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
20
K
A

A
K

I
S
I
0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50
SICAKLIK FARKI

ekil 7. Is kaa iin kalibrasyon erisi.
T
ort
[
o
C]
14 15 16 17 18 19 20 21
k

[
W
/
m
K
]
0,2
0,3
0,4
0,5
0,6
0,7
Literatr
Deneysel

ekil 8. Is iletim katsaysnn ortalama scakla gre deiimi rnek grafii.







16








Not: Gaz akkanlarda lme 20 V deerinden, sv akkanlarda ise 40 V deerinden
balanarak maksimuma kadar 5'er V artmlarla lmler yaplr.

3.4. stenenler

1. Deney hakknda bilgi veriniz.
2. Deney dzeneini ematik olarak iziniz.
3. llen deerleri Tablo 4'de yerine yaznz.
4. Akkann s iletim katsaysn hesaplaynz.
5. Farkl gerilim deerlerinde yaplan lmler sonucunda belirlenen s iletim katsays
deerlerinin akkann ortalama scakl ile deiimini bir grafik zerinde gsteriniz.
6. Belirsizlik analizi yaparak s iletim katsaysndaki belirsizlik yzdesini bulunuz.
7. Sonular irdeleyiniz.

4. KAYNAKLAR

1. Dasz, A. K., "Teknikte Scaklk llmesi", T Yayn No : 838 , stanbul, 1971.
2. Thermal Conductivity of Liquids and Gases Unit, Experimental Operating and
Maintenance Manual, August 1994.