Nou Pran Lapawl

Yon lt kominikasyon pou yon lt sosyete

Vol 13 nimewo 2 Mas - Avril 2009

SA

W AP JWENN NAN

BILTEN SA A:

EDITORYAL ............. ..2 KOMINIKASYON SOU LAT .......................2 ANVIWONMAN ............3 LAVI RADYO...............4 ERITAJ NOU.................4 SANT DOKIMANTASYON.6 POTO MITAN...............8 OGANIZASYON............10 SA KA BON POU KONNEN.....................10 FMASYON..................11 AN NOU KOZE..............13 ERITAJ NOU...............12 KATOGRAFI RADYO......14 ANONS........................15 PWEZI........................16 Moun ki travay nan bilten mwa sa a: Sony ESTEUS Edson W. LOUIDOR Osny AGENOR Brejnev DUPERME Jeanne Claudja JOCELYN Yves JEAN BAPTISTE Mickenson EDMOND Myrlande JOSEPH REFRAKA Andr SEPTIMUS Edit responsab: Sony ESTEUS Enprimri Anri DECHAN
Sosyete

Bilten Nou Pran Lapawl se yon zouti pou kontinye lit la, pou mas yo soti nan je w bouch pe, pou moun sispann pale pou nou. Depi 1994 SAKS te tanmen reyalize bilten sa a pou akonpaye radyo kominot yo epi svi yon zouti edikasyon popil. SAKS ap travay pou bilten sa a vin pi djanm toujou.

AYITI

SAKS, ri Dalankou # 34, Kanapev B.P. 15639 HT-6140 Petyonvil, Ayiti. Tel : (509) 2245-6422 (509) 2 245-0796 URL: www.saks-haiti.org email: saks@saks-haiti.org Sosyal (SAKS)

Animasyon

Kominikasyon

konnen tout peripesi jij sa a te viv jiskaske l te oblije kite peyi a anba presyon. 3 avril 2007, apre Prezidan Rene Preval te fin rive sou pouvwa a pou dezym fwa, li te deklare : blokaj politik ki te anpeche Jan Dominik jwenn jistis la pa la ank . Tout moun ki t ap suiv dosye a te konnen byen se gwo zotobre politik ki te anpeche limy ft sou sasinay sa yo, men l pawl la soti nan bouch Prezidan Repiblik la, anpil moun te kw finalman ankt la ta pral abouti epoutan, 2 lane apre deklarasyon sa a, nad marinad ! Ki sa ki bloke dosye a toujou ? Eske bary politik yo la toujou ? Eske Prezidan Preval te twonpe l l te konprann bary yo pa la ank ? Jan Dominik se te bon zanmi Prezidan Rene Preval epi konseye politik li, yo touye l 3 avril 2000, sa vle di sou gouvnman Preval li te batay pou mete sou pouvwa a epi li t ap defann ak tout senserite. Si ka pa l la pase konsa, e lt malere ki pa gen non yo ? Youn nan gwo revandikasyon pp ayisyen an sitou apre 7 fevriye 1986 se jistis paske depi lontan lajistis te toujou pou moun ki gen plis lajan. Jan Dominik se te youn nan ptpawl batay sa a. Li te ofri vwa pa l ak tout radyo l la pou pote revandikasyon sa a. Batay kont enpinite a tou se te batay pa l. Batay sa yo te lakoz li gen anpil lnmi nan divs sekt. Nou kapab di si l viktim konsa se nan kad 2

batay pou yon lt kalite jistis nan peyi d Ayiti. Kidonk, batay pou jwenn jistis pou Jan Dominik ak Jan Klod Lwisen, se menm batay Jan t ap mennen an menm k ap kontinye. Sekt ki kw nan chanjman, nan yon sosyete san fs kote, dwe kontinye goumen non slman pou dosye sasinay 3 avril 2000 la eklsi, men pou sistm jistis la chanje pou yo sispann bafwe dwa malere ak malerz. Pou enpinite kaba, pou moun ki f zak malont, zak kriminl jwenn pinisyon yo merite. Ka Jan Dominik ak Jan Klod Lwisen an dwe svi km yon senbl pou tout lt viktim ki pa gen non yo nan sosyete a

SASINAY JAN DOMINIK AK JAN KLOD LWISEN: 9 LANE APRE, ENPINITE

PI RD

3 avril 2000, asasen touye Jan Dominik ak Jan Klod Lwisen nan lakou Radyo Ayiti. Depi l sa a Lapolis ak Lajistis mobilize yo di fk yo jwenn lot krim nan, jouk jounen jodi a lankt se pousui. Se vre gen anpil arestasyon ki ft depi ankt la te koumanse 3 avril 2000 lan, men se toujou kk ti malere ki sanble moun ki te al tire viktim yo men gwo palto ki te planifye oubyen ki te peye pou al f krim nan toujou ap flannen k ppz. F n di tou anpil nan moun yo te arte yo mouri yon jan dwl. Soti 3 avril 2000 rive 3 avril 2009, se 9 jij enstriksyon ki pase nan dosye a, men anyen pa tw avanse. Jij ki te pi avanse ak dosye a se te Klodi Gasan ki te enkilpe plizy moun pami yo, gwo zotobre ki te nan pouvwa. Nou

KOMINIKASYON SOU LATE

S ENEGAL / AMARC
MANDE GOUVNMAN

SENEGAL LA POU L LEVE

SANKSYON LI METE SOU RADYO KOMINOT YO

Konsy Nasyonal Regilasyon Odyovizyl (CNRA) nan peyi Senegal entdi 3 radyo kominot nan Senegal fonksyone pandan 3 mwa: radyo kominot Oxyjeunes ak radyo kominot Afia ki nan katye popil Pikine ak katye Grand-Yoff epi radyo Djolof ki nan Liguere nan zn Ndws Senegal.

Konsy regilasyon an, repwoche radyo sa yo pou patisipasyon yo nan kanpay pou eleksyon lokal yo ak vyolasyon atik 18 nan lwa sou Radyo kominot yo ki entdi radyo kominot yo pase emisyon ki gen rap ak politik. Selon atik 18 lwa sa a, radyo kominot nan Senegal yo pa dwe bay enfmasyon, ni emisyon ki gen rap ak politik. Alske jounalis ak animat radyo kominot Senegal yo ak Inyon Nasyonal Radyo Asosyativ ak Kominot yo estime se devwa yo pou f popilasyon an konprann enptans eleksyon lokal yo. Li enptan pou yo tou pou otorite lokal yo rann popilasyon an kont, epi bay kandida yo mikwo pou prezante popilasyon an pwogram devlopman lokal yo, se devwa radyo kominot yo sitou nan peryd elektoral. Yo f konnen gen plis pase 10 lane, depi y ap mennen demach b kote otorite yo nan Minist Kominikasyon ak kote Konsy Regilasyon Odyovizyl yo pou w nan ki mezi yo kapab revize lwa radyo kominot yo, sitou nan atik 18 la pou pmt radyo kominot yo ranpli misyon yo san yo pa rantre pou otan nan politik patizan, jiskounye anyen poko janm regle. Se nan sans sa a, Asosyasyon Mondyal Radyo Kominot yo (AMARC), di l ap pote kole ak radyo kominot Oxyjeunes, radyo kominot Afia, radyo Djolof ak Inyon nasyonal radyo asosyativ ak kominot yo nan batay y ap mennen pou yo genyen yon kad jiridik legal pou pmt radyo kominot yo ranpli misyon yo pandan y ap evite f pwopagann, e AMARC pwofite mande Gouvnman Senegal la yon

lt fwa ank pou leve sanksyon li mete sou radyo kominot sa yo.

ANVIWNMAN
MATY PLASTIK YON P W O B L M P O U ANVIWONMAN

yo, bouche kanal, rigl, twou rego, al tonbe nan lanm pou anvayi bl plaj nou yo, dfwa yo konn menm rive sou lt plaj nan Karayib la. Gen moun nan popilasyon an ki pran plezi boule maty plastik sa yo, yo menm konn limen dife ak yo san konnen ki konsekans gaz k ap degaje ak lafimen k ap simaye yo ka genyen sou sante moun ak anviwnman peyi a. Nan ka sa a li enptan anpil pou otorite konsne yo ta mennen yon gwo kanpay edikasyon sivik pou ede popilasyon an konprann ki danje bouty plastik ak sach plastik reprezante pou peyi a. Mete poubl chak kote ki neses pou moun jete fatra ak maty plastik yo, epitou pran bon jan mezi pou sanksyone moun k ap sal lari a. Yon lt b konpayi ak antrepriz k ap svi ak maty plastik yo ta dwe mete bon estrikti sou plas tankou ramase osnon achte maty sa yo epi resikle yo, konsa konpayi ak antrepriz sa yo ta kontribiye nan pwoteje anviwnman peyi a

Aktivite komsyal k ap ft nan prske tout lari Ptoprens ak zn ki tou pre l yo, f kapital la sanble ak yon gwo mache.Yon mache kote ni acht ni vand pa ezite jete tout dech (fatra) pwodui yo fin svi. Dech sa yo ki gaye nan tout kwen kapital la divize an de (2) kategori: Dech perisab (tout dech /fatra ki ka pouri osnon detwi pou kont yo apr yon bout tan ) ak dech enperisab (dech/fatra ki pap janm pouri ) se nan kategori sa a nou jwenn maty plastik yo ki se yon danje pou anviwnman peyi a.

ANIVS RADYO
Se depi 20 mas 1996 radyo Vwa Peyizan Papay ap travay nan kominote Papay nan Plato santral. Peyizan, travay, jn, tout kouch anndan popilasyon an jwenn moso nan travay radyo Vwa Peyizan. Apre 13 lane angajman nan difize emisyon tout kalite, nan boukante konesans tout kalite ak popilasyon an swa l pre oubyen lwen kominote Papay, yon ti mo bn ft pa ase, SAKS gonfle tout fs li nan okazyon sa a pou l di tout moun nan ekip k ap f radyo a mache bon kouraj. Nou di kominote Papay

Sa f kk lane nou w konpayi k ap fabrike bwason gazez ak antrepriz k ap trete dlo pou moun bw nan peyi a ap itilize bouty plastik ak sach plastik. Non slman maty plastik sa yo lakz lari a sal, men tou l lapli tonbe lavalas desann ak 3

bn ft tou, paske ft radyo a se ft yo tou. Li pa yon travay fasil men yo angaje toujou, yo konnen ki kote yo vle rive.
Yon lt fwa SAKS ap di radyo Vwa Peyizan Papay kenbe, pa lage.

Se nan objektif pou fme ak enfme kominote Fondwa ak lt zn ki viwonnen l yo Asosyasyon Peyizan Fondwa te pran inisyativ sa. Menm jan sa rive pou kk lt radyo, pwoblm kouran ak fmasyon se 2 nan ka ki pi prese yo. Radyo Zetwal gen pwoblm enji paske ennvt yo anpn. Depi 2 mwa se sou dlko radyo a ap mache, sa f yo itilize plis gaz pase jan sa konn abitye ft. Radyo a gen yon ekip 16 moun k ap f l mache, 11 gason ak 5 fanm, ekip sa a gen volonte pou travay pou jwenn lt kalte sosyete y ap chache a

l. Youn nan prensipal rivy ki alimante l yo se rivy Gwayamouk ki gen sous li nan Repiblik Dominikn nan yon rivy ki pote non El rio Artibonito ki reprezante 41% nan sipefisi basen an kidonk yon val 2 685 km2, epi pati b Ayiti a genyen yon vale 3 634,3 km2. Se yon baraj ki gen plizy misyon, yon kote Baraj la pmt irigasyon vale Latibonit lan, ki se prensipal zn ki pwodui diri nan peyi a, li svi tou km santral elektrik ki bay rejyon Ptoprens lan, zn ki antoure l yo ak kk zn nan Ba Plato Santral la kouran. Apr plizy lane baraj Pelig ap bay svis, li difisil pou l kontinye ranpli misyon l, kapasite ap diminye chak jou pi plis, motivasyon politik, ekonomik ak anviwnmantal dirijan nou yo pa genyen se kk nan rezon ki lakoz afeblisman baraj la. Baraj Pelig la genyen ladan l twa tibin, yo chak gen yon kapasite 15 megawat, e santral pelig pou kont li genyen yon kapasite 45 Megawat, se yon konpayi italiyn ki te f enstalasyon tibin yo. Nan inogirasyon pelig nan lane 1971 Ptoprens, Leyogan ak Kwadbouk te bezwen 12 Megawat kouran pou yo fonksyone, jounen jodi a, 15 lane apr bezwen sa a vin 4 fwa laval, sa vle di ogmantasyon an pase 120%. Sant idwoelektrik pelig la alimante Mibal slman km pi gwo vil ba plato santral, men pi f komin nan plato a pa gen elektrisite. Kouran ki sti Baraj Pelig pran chimen depatman Lws la, prensipalman vil Ptoprens kapital peyi a

Radyo Vwa peyizan Papay

20 mas 1996 - 20 mas 2009 13 an

ERITAJ NOU LAVI RADYO

Nan lavi radyo jodi a n ap rive nan yon zn ki rele Fondwa sou komin Leyogn se la n ap jwenn Radyo Zetwal ki nan lokalite sa a depi 16 Fevriye 1996. Se yon radyo kominot k ap akonpaye moun nan kominote sa a nan diferan pwogram yo genyen nan radyo a. Chak jou depi 3 radyo Zetwal rantre lakay tout odit ki renmen koute l yo.

Baraj Pelig, yon konstriksyon ki fin ft nan lane 1956 yo konsa, pmt kreyasyon yon lak atifisyl ki pote menm non an. Li chita nan Ba Plato Santral la e li gen yon distans 52 kilomt l w ap sti Ptoprens epi 9 kilomt l w ap sti Mibal. Se sou gouvnman Fanois Duvalier konstriksyon Baraj Pelig la te ft. Baraj Pelig f pati yon basen idwografik (sa ki konsne etid dlo) ki mezire 6 615 km2, se flv Latibonit ak kk lt rivy ki alimante 4

A YITI : V YOLANS

SOU

FANM YO AP KONTINYE, MEN FANM VIKTIM YO KOUMANSE AP RETIRE BABOUKT NAN BOUCH YO

Oganizasyon fanm yo nan peyi Dayiti ap reyalize yon gwo travay sou kesyon lit kont vyolans k ap ft sou fanm yo nan peyi a . Sitiyasyon fanm yo k ap sibi vyolans grav anpil, men kounye a gen plis nan viktim yo ki f deklarasyon ak pote plent malgre tout silans ak tabou ki antoure pif nan yo lakay yo ak nan vwazinay yo. Plizy ganizasyon k ap travay sou kesyon vyolans sou fanm f konnen gen gwo pa ki ft nan lit pou retire baboukt nan bouch fanm ki viktim vyolans yo , sa a se youn nan rezilta yon ankt 2 jounalis AltPrs, Maude Malengrez ak Ronald Colbert, te mennen b kote ganizasyon sa yo nan okazyon Jounen Entnasyonal Fanm yo ki se 8 mas 2009. Rezilta ankt sa a te pibliye, jou ki te 6 mas 2009, sou sit entnt Altprs nan atik Hati-Violences faites aux femmes : Le silence seffrite . Yon lt kote, nan yon rap plizy ganizasyon k ap milite pou kz fanm yo nan peyi a pibliye, ganizasyon sa yo felisite divs kouch nan popilasyon an, sitou fanm ki viktim vyolans yo, pou detminasyon yo montre pou yo kase chenn la perz pou yo pale.

Pou lane 2009 la, ganizasyon sa yo bay tt yo objektif ranfse mobilizasyon kont moun k ap agrese tifi, jn fi ak medam yo. Dapr enfmasyon Magalie Marcelin ki se pt pawl Kay Fanm te bay, gen gwo evolisyon ki ft nan travay ganizasyon yo sou teren an kote gen plis plent ki pote. Responsab Kay Fanm nan kontinye pou l di, pou kounye a yo jwenn plis fanm k ap denonse zak yo te viktim, fanm yo sispann f silans menm l genyen ki toujou rete nan laprz. Soti janvye pou rive desanm 2008, Kay Fanm te akonpaye plizy viktim, tankou tifi, jn fi ak fanm. Sou 1.627 moun ki te vin deklare yo viktim nan Sant la, pif nan ka sa yo konsnen sitou vyolans konjigal (ant mari ak madanm) ak lt tip agresyon seksyl kote yo te bezwen ankadreman sikolojik oubyen medikal pou yo. Jounalis Altprs yo nou te site nan kmansman atik sa a rapte yo te gen chans swiv dosye yon tifi 9 lane yon granmoun 33 lane te vyole ; granmoun sa a se mari yon fanm ki te resevwa l lakay li apr inondasyon ki te ft Gonayiv yo nan fen lane 2008 la. Tifi sa a te gen chans jwenn sip medikal b kote Kay Fanm ; li te non slman viktim nan katastwf ki te ravaje lakay li, men li te viktim tou anba vyolans yon granmoun 33 lane. Apr vyl la, madanm mesye a te oblije kite lakay li, paske fanmi ng la t ap f gwo presyon sou li, paske li te pote plent kont mesye a. B kote pa l pou lane 2008 la, Solidarite Fanm Ayisyen yo (SOFA) te rive jwenn 1.430 ka fanm ki viktim vyolans sikolojik, seksyl, fisik ak ekonomik nan 21 Sant 5

douvanjou ganizasyon sa a genyen nan peyi a. Dapr Olga Benoit, responsab seksyon nan SOFA k ap lite kont vyolans medam yo ap sibi, fanm yo tounen aktris nan lit la epi yo koumanse pran konsyans yo pa ka rete nan silans ank l yo viktim vyolans,, alske anvan yo pa t konsa : yo te plis konsidere batay la pa te gade yo. Malgre lt ganizasyon yo pa gen menm kantite chif la, kantite fanm ki pote plent lan ogmante pandan lane 2008 la, dapr enfmasyon Inite Rechch ak Aksyon Medikal (URAMEL) te bay nan rap 6 premye mwa lane 2008 la, nan kad pwogram konstasyon nasyonal kont vyolans k ap ft sou fanm yo. Dapr menm rap sa a, tan viktim yo pran ant l yo sibi vyl la ak l yo vin deklare sa a bese anpil depi lane 2005. Anvan sa a se te slman 45% viktim yo ki te konn vin deklare anvan 72 z tan, sa vle di 3 jou del ki prevwa pou evite viktim yo kontamine ak VIH, viris ki bay maladi SIDA, epi evite gwoss yo pa ta swete ak gwoss tw bon. Alske pou lane 2008 la plis pase 80% viktim yo vin deklare : se yon siy ki montre medam yo kmanse pran konsyans yo pa ka rete nan silans ank l yo viktim vyolans seksyl, selon sa URAMEL konkli nan rap a

SANT DOKIMANTASYON
sosyal nou yo jwenn anpil bary, men yo toujou la. Men evolisyon sosyete a pap soti nan syl ni reyalize yon sl kou, se rezilta batay divs fs kontradiktwa. Ann Ayiti eleksyon 87 ak 90 yo montre akl gwos enter ki dy batay sa a, l mas pp la te deside enpoze chwa li epi chape anba kontwl fs reyaksyon nasyonal ak entnasyonal yo. Anpil ganizasyon popil k ap reflechi sou kesyon vt yo rele inivsl la (kote tout popilasyon an ka vote), panse menm si se rezilta lit divs pp, sa pa anpeche li chaje limit e yo konsyan sou limit sa yo. Pou ganizasyon sa yo, eleksyon pa yon finalite: li se yon mwayen. Men pou nou rive nan chanjman n ap bouske a li enptan pou n konprann dirijan politik yo gen yon gwo wl nan defini oryantasyon ak pspektiv k ap pmt nou gen kontwl demen. Kouman eleksyon ka ede nou rive nan transfmasyon sosyal nou reve a? L gen eleksyon, se sitwayen yo ki gen reskonsablite chwazi dirijan politik k ap anchaje pou pran desizyon epi mete yo an pratik pou pmt sosyete a vanse. Se la tout reskonsablite sitwayen an chita nan zaf eleksyon. Jounen jodi a gen anpil pawl k ap pale nan sosyete a sou kesyon eleksyon. Lide anpil moun genyen sou reskonsablite politik yon sitwayen pa kl. Gen moun ki deklare yo pa nan politik, men ki slman al vote jis pou yo ranpli 6

devwa sitwayen yo. Md pozisyon sa a vini akoz jan yo f nou w kesyon politik la ak kesyon sitwaynte a. Konsa, gen moun ki deside pa al vote apre yo fin byen reflechi, men gen lt tou ki panse bagay sa a pa regade yo ditou. Yon sitwayen dwe konnen vote pa vle di al mete bilten nan bwat vt slman, konmsi se yon bagay tout moun ap f san yo pa bezwen konnen. Anpil fwa, moun yo al vote san yo pa pran konsyans enptans egzsis sa a, epi l sa yo vote sou baz santimantal, pafwa sou baz fo pwoms oubyen sou presyon sikolojik. Sitiyasyon sa yo prezante anpil ann Ayiti pliske anpil pati politik ki nan kous elektoral yo pa gen yon bon jan pwogram e yo blije ap rabat sou fo pwoms. Nan sans sa a, vt sitwayen yo pa yon vt lib ni yon chwa kl. Nan yon atik ki pale sou reskonsablite sitwayen nan eleksyon, nan jounal ki soti Matinik ki rele ASE PLERE AN NOU LITE Edmond Mondsir prezante 3 pwen ki ka pmt yon sitwayen f yon chwa kl: 1- Sans listwa Kesyon istwa se yon bagay fondamantal nan sosyete kote moun ap viv. L listwa byen rapte, se li k ap pmt sitwayen an egzse reskonsablite l byen, k ap pmt li konprann chak epk epi analize konjonkti l ap viv la. Kidonk yon Ayisyen ki pre pou f chwa nan eleksyon ta dwe konnen evolisyon istwa nou km pp (soti depi nan esklavaj jis rive jodi a) e sa dwe svi km plan ki anba chwa li gen pou f a nan pspektiv pou demen. Fk

RESKONSABLITE
S I T W A Y E N N A N ELEKSYON

Eleksyon se pwosesis ki pmt Leta renouvle moun k ap dirije l yo. Se moman divs gwoup nan sosyete a pwofite f pase lide yo, yon fason pou yo ka pran pouvwa. Se moman tou yo pmt yon patisipasyon mas popil yo nan al depoze bilten vt yo. Jan sa ta sanble ft lt kote, se moman anpil pati politik ap chche jwenn vt pp la nan prezante pwogram yo genyen ki ka pmt peyi a vanse, men pa b isit nou konstate nan divs eleksyon ki pase yo, se pa pwogram vre ki detmine chwa yo. Si nou pale sou pwogram ki dwe mennen nan chanjman an se paske li jwe yon wl fondamantal, pliske eleksyon pa rete nan senp egzsis al vote, men se moman pou di nan ki sans sosyete a dwe evolye, ki nouvo wout li dwe pran. Kesyon nouvo wout sa a dwe ale nan sans pi bon ganizasyon sosyete a yon fason pou tout moun ka viv pi byen, menmsi rv pou lap, lajistis ak pwogr

sitwayen an rive konprann reskonsablite politik li genyen jounen jodi a nan jwe wl akt li nan konstwi demen. Fk li konprann konstwi demen mande yon plan ki anbrase kesyon ekonomik yo, kesyon sosyal ak kiltirl yo ki ka mennen nan devlopman tout bon. Se l sitwayen an rive konprann bagay sa yo li ka f yon chwa kl sou ki ekip moun l ap chwazi pou mennen bak Leta a. L sa a, li an mezi pou poze tt li kesyon: Kils pami moun ki prezante yo, ki ale nan sans evolisyon sosyal (chanjman)?

Apre depa diktat Duvalier a, mouvman popil a te reklame eleksyon lib ak demokrasi e si eleksyon dwe konsidere tankou yon mwayen nan kad lit y ap mennen, li enptan pou yo kl sou vr finalite politik la yon fason pou yo f chwa kl e sa a se reskonsablite tout sitwayen.

ki reskonsab. Jaden lwen gonbo di, wout la plen pikan kwenna e li long, men e si n eseye kounye a demach pou antre nan yon lt faz listwa ki se faz reskonsablite sitwayen?

3- Enter jeneral ak enter patikilye Yonn nan mal k ap dechire sosyete nou an se mank kapasite pou mete enter jeneral yo anvan. Yon sitwayen dwe kmanse li menm mete enter ki konsne tout moun anvan enter psonl li. Li kl, l enter jeneral la satisf, se mwayen pou enter grenn moun yo satisf tou depi sa ft nan yon demach ki balanse. Nan lide sa a yon sitwayen reskonsab dwe anmezi pou detekte pami kandida yo, kils ki gen vizyon, pwogram ki ka chanje sistm nan ak kapasite tout bon vre pou mete enter jeneral yo an premye, e nan sans sa a ske l gen kapasite pou ini moun olye l divize. Finalman, pwogr sosyete chita sou 2 wch: Politisyen yo ki dwe angaje tout bon nan batay pou vansman sosyete a epi sitwayen reskonsab ki ka f bon chwa kl. Yon refleksyon konsa ka f nou di n ap reve, l n ap asiste sa k ap pase lakay nou, men tou lt kote nan mond lan. Bagay sa yo f anpil fwa nou pran pozisyon dekouraje, kote nou panse nou pa ka aji e nou dwe aksepte bagay yo jan yo ye a. Yon konptman konsa pa kadre ni ak ganizasyon k ap batay ni sitwayen 7 Kk dokiman n ap jwenn nan sant dokimantasyon SAKS

2- Finalite politik Nou ka konsidere politik la nan 2 asp: lit pou pouvwa ak jesyon sosyete a yon fason pou rive nan bon tout moun. Men si nan yon sosyete kesyon politik la tounen lit pou pouvwa slman (premye asp a), l sa tout mwayen bon pou rive nan pouvwa menmsi sa plonje sosyete a nan vyolans, chirepit, vyolasyon dwa moun, enjistis, elatriye kontrman ak dezym asp a ki bay politik la tout vr sans li. Depi 1987, Ayiti ap viv md eksperyans sa yo kote nan batay pou pouvwa pi f eleksyon debouche sou kriz l pa gen beny san. Sa montre akl politik b isit se batay pou pouvwa slman. Sa eksplike poukisa divs gouvnman ale vini sou pouvwa a, poutan sitiyasyon peyi a pa janm chanje paske se nan kous pou pouvwa yo te ye, yo pa t gen okenn plan ki ale nan sans chanjman. Genyen pouvwa se te finalite batay yo.

- PATISIPASYON SITWAYEN NAN LETA: SERI PATISIPASYON N 1, Pwogram pou yon Altnativ Jistis (PAJ), Ptoprens, 1993, 58, nimewo 1 nan seri Patisipasyon. -PATISIPASYON ANDEDAN ASOSYASYON YO P A T I S I P A S Y O N ASOSYASYON YO NAN LETA : SERI PATISIPASYON N 2, Pwogram pou yon altnativ jistis (PAJ), Ptoprens, 1994, 74 p, nimewo 2 nan seri Patisipasyon. - PATISIPASYON KOM METOD POU FE TRAVAY KONSYANTIZASYON : SERI PATISIPASYON N 3, Pwogram pou yon altnativ jistis (PAJ), Ptoprens , 1997, 41 p nimewo 3 nan seri Patisipasyon. - COUP DETAT ELECTORAL LA DURE VERITE, PIERRELOUIS Serge, Imprimeur II Hari, 1997, 124 p

- POLITIK AK TANDANS POLITIK : DOSYE POU FOMATE AK MONITE (SIJE 400), Pwogram Fmasyon Sitwayen Kretyen Legliz Metodis d Ayiti, Legliz Metodis d Ayiti, Ptoprens, 50 p - TANDANS POLITIK YO : ELEKSYON AK OPERASYON POU FE POU RIVE NAN JETE BILTEN - DOSSIER POU FOMATE AK MONITE (SIJE 400), Pwogram Fmasyon Sitwayen Kretyen Legliz Metodis d Ayiti, Ptoprens, 40 p - LETA AK TWA GRAN POUVWA YO : DOSYE POU FOMATE AK MONITE (SIJE 500), Pwogram Fmasyon Sitwayen Kretyen Legliz Metodis d Ayiti, : dokiman pou f fmasyon, Ptoprens, 62 p - LA SEDUCTION POPULISTE - ESSAI SUR LA CRISE SYSTEMIQUE HAITIENNE ET LE PHENOMENE ARISTIDE (1986-1991), RENE Jean Alix, Deschamps, 2003, Port-au-Prince, 279 p.

POTO MITAN
TI LESON
KREYL

8
YO

MAS

JOUNEN

ENTNASYONAL

F ANM

Nan ti leson kreyl pou bilten masavril la, an nou gade yon seri mo ki soti nan imajinasyon pp Ayisyen an pandan nap gade rasin mo sa yo (nan ki kote yo jouke) : a) Gen yon seri mo ki soti nan lt mo tankou: - Blte soti nan mo bl - Bke soti nan bk - Betize soti nan betiz - Chicha soti nan chich - Klete soti nan kle - Lwanj soti nan lwanj - Tafyat soti nan tafya b) Gen mo ki soti km non epitou km vb pami yo nou jwenn : - Bale : pran bale a pou w bale lakou a - Batay : ou vle batay rantre nan batay - Blese : Si nou pa vle gen blese pa chche blese lt - Manje: Mwen manje bon manje lakay mwen - Travay: yo travay anpil men travay la pa vanse Sous: Tit : Dis pa nan lang ayisyen an Ot: Woje Saven

YON

SELEBRASYON KI

NESES!

8 mas se yon dat k ap pran plis enptans chak jou nan anpil peyi sou fas t a. Chak ane, gen gwo selebrasyon ki ft nan dat sa a toupatou nan mond lan. Selebrasyon sa yo konn pran plizy fm tankou: jounen refleksyon, pot ouv, konferans deba, mach, siting, manifestasyon, ft, elatriye Anplis gwoup ganize yo (ganizasyon fanm yo sitou) gen kk lt akt tankou leta, ak legliz k ap enplike nan fete dat sa, san konte ONG ki toujou pre pou depanse gwo lajan pou dat sa pa pase nan silans. Ki kote jounen 8 mas la soti? Se nan lane 1857, nan vil Nouyk, peyi etazini, gen yon izin twal ki te regwoupe anpil ouvriye, men te gen plis fanm ladan l. Medam sa yo t ap travay nan tout move kondisyon, kote yo pat rekont ni respekte yo km moun ki gen dwa viv nan tout diyite yo. 8 Mas 1857, ouvriye fanm yo te deside f yon gwo manifestasyon pou denonse move kondisyon travay yo t ap sibi anndan faktori sa a. Medam yo te denonse

Sant Dokimantasyon SAKS louvri chak jou sti lendi pou rive vandredi 8 nan maten pou 4 nan apremidi. Adrs: Ri Dalankou, Kanapev # 34

dominasyon yo t ap sibi paske yo se fanm: sal pa yo te pi piti pase gason yo pou menm travay la, yo pa t genyen dwa pou yo te ansent, anplis tizonnay seksyl yo t ap sibi anndan travay la. Reyisit gwo manifestasyon sa a te f medam yo ranmase plis fs pou yo ale pi lwen ak batay la. Konsa, yo monte pwp pati sosyalis fanm pa yo ktakt ak gwo pati sosyalis ki te genyen gason ak kk grenn fanm ladan l nan epk la. Andan pati sosyalis fanm sa a, medam yo komanse rale kk grenn gason ki pou ede yo pote revandikasyon ki konsnen fanm yo espesyalman. Medam yo te kw, si mouvman sosyalis la vle defann pi bon kondisyon lavi pou tout moun, li pa ka kite fanm yo nan sitiyasyon enjistis sa a. Travay la pa t fasil, men te gen a n p i l detminasyon, anpil solidarite fanm nan plizy lt peyi tankou Almay, Ewp, Danmak, pou kenbe lide premye gwo manifestasyon 8 mas 1857 la. Gen nan medam sa yo ki f aktivite ansanm, genyen tou ki te ft aktivite lakay yo dirkteman. Istwa batay fanm yo nan peyi d Ayiti Nan peyi d Ayiti, listwa a koumanse depi 1934 sou peryd bout di Divalye a, medam yo te komanse f rebelyon, nan denonse move

sitiyasyon enjistis yo t ap sibi pakse yo se fanm. Tankou dwa pou yo patisipe nan aktivite politik peyi a, dwa pou yo rekont yo kom granmoun ki ka deside sou tt yo pou kont yo elatriye Batay la pa t piti, genyen nan medam yo ki pdi lavi yo tankou Lydya Occide Jeanty, Alice Garoute, ak Yvonne Hakim Rimpel. Medam yo vin jwenn dwa vt nan lane 1950 men yo pral ka egzse dwa sa a jouk 7 lane apr, an 1957, e jouk rive nan lane 1982 yo kontinye konsidere fanm ayisyn yo tankou timoun ki pa ka pran desizyon pou k yo.

la ki se Jounen mondyal fanm, gen 3 Avril li menm ki se Jounen Nasyonal Mouvman Fanm Ayisyn. Reyalite Fanm ap viv Pi f moun k ap viv nan popilasyon ayisyn nan se fanm, dapre dnye resansman yo sou chak 100 moun nan popilasyon an, plis pase 51 se fanm. Men sitiyasyon fanm yo tris anpil. Fanm yo travay plis pase gason nan mond la, yo leve pi bon e yo domi pi ta, malgre sa, se yo ki posede pi pi piti richs mond la genyen. Ann Ayiti, pi f fanmi nan peyi a se yon fanm k ap kenbe l pou kont li san papa yo pa pran responsablite yo, sa vle di peye kay, lekl, bay manje, tout sou do fanm yo slman, poutan sosyete a pa menm rekont yo km chf fanmi yo. Se sa ki lakoz ou konn tande y ap pale de feminizasyon povrete, twaka fanm nan peyi a pa ka rale yon souf ak lamiz, kote pif nan yo ap viv nan move kondisyon, anpil pa konn ni li ni ekri, ti ponyen ki konn li ak ekri a dwe travse anpil barikad pou rive gen yon avni nan mond pwofesyonl la. Fanm k ap viv nan zn rekile yo ki pa jwenn okenn enfmasyon ak fmasyon ki ka pmt yo devlope tt yo km moun. Pif nan fanm yo pap travay, se yon ti ponyen k ap degaje yo e se nan pran ponya pou f ti koms, nan travay t, sa ki rive nan klas avanse yo oblije kite zn riral yo pou antre nan yon gran vil oubyen nan kapital la pou vinn chche lavi. Fanm yo sibi anpil vyolans, yo bat yo, maltrete yo, f kadejk sou yo, tiye yo. Pou lane 2008 la dapr rap SOFA (Solidarite Fanm Ayisyn) f soti pou

Menm apre peryd bout di diktati Divalye a, medam yo pral oblije mennen anpil lt batay pou mande rekont yo epi entegre yo nan posesis rekonstriksyon peyi a, se pou sa 3 Avril 1987, medam yo oganize plizy gwo manifestasyon nan plizy vil nan peyi a tankou Okap, Ptoprens, Gonayiv ak Tigwav pou te reklame yon jounen nasyonal mouvman fanm ayisyn. Se pou sa nan peyi d Ayiti, akote 8 mas 9

premye sems lane a gen plis pase 648 fanm ki viktim kadejak ki gen ant 2 rive 85 lane. Sitiyasyon nou sot dekri la a jwenn rasin nan fason sosyete a bati, mete sou sa kesyon Globalizasyon an ki mache ak yon seri pwogram ki vinn rann leta pi fb. Jounen jodi a sosyete a pa ka devlope nan bon sans si li pa pran an kont majorite popilasyon an ki se fanm yo, k ap viv nan sitiyasyon enjistis total, nan soufrans ak nan fnwa. L fanm yo ap reflechi pou rezoud pwoblm ki gen rap ak sitiyasyon yo, se nan benefis tout sosyete a yo f l. Paske fanm yo pa andey sosyete a, si batay yo a rive pmt sosyete a devlope se tout moun k ap jwi fwi travay sa a. Konsa li enptan pandan jounen 8 mas 2009 la pou nou kontinye reflechi seryezman sou ki nouvo oryantasyon nap bay lit pou resp dwa fanm nan, yon manny pou konbat tout fm diskriminasyon sou fanm, pou rive kaba vyolans sou fanm, pini malfekt kap f kadejak sou fanm. Batay pou konvansyon leta ayisyen ratifye yo rive respekte ak aplike tout bon. Vote yon lwa ganik sou kesyon vyolans sou fanm nan menmjan sa ft nan peyi venezyela. Paske klkeswa rezon ak rasin jounen entnasyonal fanm nan genyen, li rete enptan pou mouvman fanm e toutan pa gen egalite nan mitan fanm ak gason sou lat, nan tout sosyete, nan tout kominote n ap bezwen selebre 8 mas.

GANIZASYON
ANN
APRANN KONNEN GANIZASYON YO

menen lit pou chanje lavi peyizan yo pou kont yo, fk gen yon seri aksyon ki menen ansanm ak tout lt ganizasyon tout kote nan peyi a. Bagay yo pa tw bon pou peyizan nan 3m seksyon Tibi Davzak k ap goumen anpil pou w kijan yo ka fse Leta a pran responsablite l, sitou nan pwoblm popilasyon Kanperen an ap viv ak dlo Laravin l li desann. Lt gwo pwoblm ganizasyon MP3K ap chache solisyon pou li se difikilte peyizan yo genyen pou achte semans yo, (Pwa, mayi elatriye) kote l pou yo plante yo blije achte ch tandiske l moman rekt pri pwodui yo bese

Nan nimewo bilten sa a, zanmi lekt nou pral pataje ak ou eksperyans, travay ak difikilte yon ganizasyon peyizan k ap feraye nan 3m seksyon kominal nan Kanperen.

MP3K, se Mouvman Peyizan 3m seksyon Kanperen. Nan lane 1990, yon dizn gwoupman peyizan nan zn 3m seksyon Tibi Davzak nan Kanperen te w nesesite pou mete tt yo ansanm pou kreye yon ganizasyon, pou ede yo lite pi byen pou chanje kondisyon lavi kominote yo ak sitiyasyon lavi peyizan yo. Konsa yo mete kanpe MP3K ki se yon regwoupman ganizasyon peyizan ki gen yon komite egzekitif ki gen 7 manb k ap jere l e ki soti nan asanble jeneral. Jounen jodi a, ganizasyon 3m seksyon kominal Kanperen an, gen plis pase 193 gwoupman yo ka evalye ak 2895 manb (Fanm tankou gason) ladan l. MP3K, travay nan tt kole ak plizy ganizasyon baz nan anpil kote nan peyi a pou w kijan yo kapab bay kout men pa yo nan batay pou rive nan yon lt kalte sosyete a. Yo rete kw yo pa ka 10

SA KA BON POU KONNEN

Youn nan etap enptan ki make pasaj tout moun sou lat, se lanm. Menm jan ak l yon moun ft, l l ap reyalize yon seri aktivite nan lavi l tankou batm, maryaj, kominyon elt., lanm a gen yon jan yo ganize l, tou depan zn, relijyon ak kilti moun yo. Jodi a nou pral pale de Vy yon aktivite ki ft pou bay moun ki mouri yon dnye ochan anvan yo chante antman li. Kisa Vy la ye? Vy la se yon sware aktivite anvan antman yon moun kote fanmi, zanmi, vwazen ak anpil lt moun rasanble pou bay moun ki mouri a yon dnye ochan. Nan tradisyon pa nou depi lanjelis sonnen tout

vwazinay, zanmi, fanmi debake nan kay m a pou kmanse veye a. Depi nan apr midi yo kmanse ba yo manje, bw bwason tankou kafe, te ak kleren. Pandan tout vy la moun yo chante kantik, yo priye, li sm, sa se anbyans andan kay. Men dey lakou a, se yon lt anbyans kote domino, kat ak lt jwt ap marye, anpil blag ak kont ap tonbe swa sou sa m te konn f, swa sou sa ki te konn pase nan tan lontan. Kalite Vy la depann tou de enptans moun ki mouri a te genyen nan fanmi li oubyen nan kominote a, plis moun lan te ch pou moun yo plis vy la gen rl, men sa pa anpeche sware a svi moman pou pase chagren nan k moun yo. Ki enptans vy la genyen? Vy antre nan tradisyon nou, se yon eleman kiltirl ki ede nou aprann epi konprann yon pakt istwa ki maknen ak lavi nou km gwoup kiltirl. Genyen tou yon pwosesis sosyalizasyon ki ft nan moman Vy la. Sosyalizasyon sa a genyen plizy sans, li kreye yon anbyans nan mitan moun yo. Li pmt yon b moun yo konble vid absans moun ki mouri a kreye nan yon anbyans pou resoude fanmi moun nan ak kominote a, Yon lt kote, li pmt moun yo viv egzistans moun ki mouri a paske nan mantalite vodou a, vodouyizan yo gen yon lt fason yo konprann lanm, pou yo, moun ki mouri a dispart men li pa ale nt li kountinye jwe yon wl nan kominote a se sa yo rele lespri m yo. Se mantalite ki f anpil moun l yo gen pwoblm ale nan simity pou rankontre ak yon m oubyen lespri m pou eksplike tray y ap pase epi mande yo konkou.

Nan moman ft gede a yo menm pase lanm nan betiz paske pou yo moun lan toujou la. Jounen jodi a gen anpil bagay nan tradisyon sa nou kmanse pdi, fason Vy yo te konn ganize, manje ak bwason ki konn svi nan Vy yo ap chanje chak jou pi plis. Gen anpil Vy k ap ft kounye a se espageti ak by ak lt kalte manje ak bwason k ap svi, tandiske lontan se te kafe, te ak kleren yo te konn bay. Yon lt asp ank nou ka konsidere se kesyon animasyon andan Vy la kote kounye se yon gwoup ki vini pou anime Vy la pandan 2 a 3 zdtan san patisipasyon aktif kominote a. Mete sou sa jounen jodi a pi f vy, sitou nan vil yo, ganize nan salon finer oubyen legliz, sa ki retire tout sans tradisyon vy la te genyen nan tan lontan kote li te plis svi moman fratnite ak solidarite nan sosyete a.

kalte: leve kanpe politik, katastwf natirl yo ki te frape preske tout peyi a... Nou te analize tou konsekans sitiyasyon politik ak anviwnmantal sa yo te genyen sou reyalizasyon aktivite nou te planifye pou lane a ak sou rezilta nou t ap chache jwenn yo pa rap ak objektif nou te fikse pou ane a. Li te pmt nou pataje ansanm avk ou tou planifikasyon nou pou lane 2009 la. Kote anndan l nou te jwenn yon pwoj SAKS ap reyalize nan kolaborasyon ak twa (3) lt enstitisyon zanmi (ICKL, PAJ, REFRAKA) nan enter radyo kominot ak ganizasyon k ap sipte radyo yo. Pwoj sa pote non : Kominikasyon, Dwa Moun ak Ranfsman Mouvman Radyo Kominot a. Nan nimewo sila a, nou pral gen pou gade wout nou deja franchi nan reyalizasyon pwoj a, kk nan prensipal aktivite pwoj a, rezilta n ap chache jwenn nan bout pwoj a osnon kk nan pwoblm pwoj a ap chache rezoud. Ankenn sitiyasyon pa ka chanje ni transfme si diferan akt ki bay tt yo misyon pou chanje l la pa gen tout konesans ki neses, sou pwoblm osnon sitiyasyon yo vle aji sou li a. Anpil eksperyans moutre patisipasyon benefisy yo nan diferan etap tout pwoj k ap chache pote chanjman nan kondisyon lavi yo, se yon bagay ki kapital nan reyisit ak dirabilite pwoj yo. Soti nan idantifye pwoblm nan, pwopoze solisyon k ap pi adapte yo, pase nan ekzekisyon pou rive nan swivi ak evalyasyon. Reyalite sila a, enstitisyon patn pwoj a (ICKL, PAJ, SAKS, REFRAKA), pa

FMASYON
P W O J KOMINIKASYON, D WA M OUN AK RANFSMAN MOUVMAN RADYO KOMINOT A ,
KI KOTE NOU YE JOUNEN JODI A?

Zanmi lekt Nou Pran Lapawl, nan nimewo Janvye-Fevriye a, nou te jete yon kout je sou lane 2008 la ki te make ak yon seri evnman tout 11

neglije l se menmjan pou benefisy yo (radyo kominot ak ganizasyon yo). Konsa, se nan lide pou bay reyalite sa a sans, ansanm patn ki angaje yo nan reyalizasyon pwoj a te bay tt yo misyon pou al fouye pi fon reyalite radyo ak ganizasyon k ap benefisye pwoj a ap viv jounen jodi a. Konsa yo ganize yon seri vizit sou teren ki reyini radyo ak ganizasyon yo, nan chita pale ak brase lide, pou rive pi byen ranmase epi analize pwoblm, bezwen ak difikilte patn yo rankontre. Chita pale sa yo ft yon manny pou oryante epi adapte nannan fmasyon nou yo ak demann epi bezwen nou idantifye ak analize nan fonksynman radyo kominot ak ganizasyon ki dy radyo yo. Kidonk, premye vizit kontak sa a, ki se yon travay dyagnostik sou reyalite radyo ak ganizasyon yo jounen jodi a, se premye etap nan reyalizasyon pwoj Kominikasyon, Dwa Moun ak Ranfsman Mouvman Radyo Kominot a . Ki kote yon lide pwoj konsa soti ? ki prensipal aktivite ki f nannan pwoj a ? Kominikasyon, Dwa Moun ak Ranfsman Mouvman Radyo Kominot, se yon repons ak yon seri febls, ki te part nan yon seri travay evalyasyon SAKS te rive idantifye nan fonksynman radyo ak ganizasyon yo. Anpil fwa febls sa yo svi bary pou kontinite ak dirabilite fmasyon SAKS bay radyo yo. Men tou yo pa san konsekans sou rezilta n ap chache

nan fmasyon yo pou radyo ak ganizasyon yo. Kidonk, yon gwo moso nan prensipal aktivite pwoj a, se yon seri fmasyon k ap gen pou dewoule sou ranfsman ganizasyonl ak lidchip pou manm ganizasyon ki dy radyo yo. Fmasyon sa yo vize ranfse ak konsolide baz ganizasyon yo, yon manny pou pmt gen yon pi bon rapwochman nan mitan ganizasyon ak radyo yo. ganizasyon yo dwe re-sitiye radyo yo nan mitan prensipal aktivite yo pandan y ap rive f yon pi bon itilizasyon zouti a nan batay y ap mennen pou chanjman ak transfmasyon sosyete a. Yon lt kategori fmasyon k ap gen pou w ak Dwa Moun, ki yo menm ap chache ranfse kapasite ekip radyo yo nan sa ki gen pou w ak pwodiksyon pwogram ki marande ak Dwa Moun, ki pral gen pou ranfse pwogramasyon radyo yo. Lt aktivite anndan pwoj a, se yon seri pwodiksyon k ap gen pou reyalize sou pwoblematik dwa fanm anndan sosyete a, k ap gen pou difize sou tout radyo benefisy pwoj a. Lt bagay, se rive mete kanpe yon mekanis k ap ankouraje radyo yo pwodwi pandan y ap kreye kondisyon nan ankouraje yon estrikti k ap pmt radyo ak kominote yo rive devlope yon pi bon relasyon alevini. Yon espas k ap pmt yon pi bon patisipasyon kominote yo nan lavi radyo yo. Ki rezilta n ap chache jwenn nan bout pwoj a? Pwoj sa ap gen pou l reyalize sou yon peryd ki pa depase 18 mwa, kidonk yon lane edmi konsa. Pwoj 12

sa a pou kont li pap kapab pote repons pou tout pwoblm radyo ak ganizasyon yo ap viv jounen jodi a. Men li dwe pmt nou rive apresye kk chanjman nou ka mezire sou jan radyo ak ganizasyon yo t ap mache. Konsa, nan bout pwoj sila a, diferan ganizasyon lokal k ap sipte radyo yo dwe ranfse sou plan ideyolojik. Yo dwe vin pi dinamik, pandan y ap rive sansibilize sou enptans ak wl zouti kominikasyon an nan batay yo angaje tt yo pou chanje ak transfme sosyete a. ganizasyon yo dwe rive mete sou pye aktivite ekonomik pou pmt radyo yo rive jwenn mwayen lajan pou yo fonksyonnen. Konsa, radyo yo ap vin ranfse epi konsolide nan nivo ideyolojik ak ekonomik. Ekip radyo yo dwe vin pi dinamik, nan moutre plis angajman ak motivasyon nan travay radyo yo. Radyo yo vin tounen veritab zouti nan men mas popil a nan svis sekt popil a, nan lit pou chanjman ak pou transfmasyon kondisyon lavi mas popil a. Nan lt nimewo nou yo, ou kapab gen chans jwenn lt enfmasyon toujou sou vansman pwoj a, ak sou rezilta li pmt nou koumanse apresye nan nivo radyo yo, men tou nan nivo ganizasyon k ap sipte radyo yo

AN NOU KOZE

Se pa jodi a anpil moun toujou konnen yon krm glase se yon bon des e genyen tout kalite krm. Nan tan lontan timoun lekl te toujou renmen achte krm tikawl ki te reprezante yon distraksyon nan rekreyasyon. Anplis krm tikawl gen plizy lt ank tankou krm kone. Machann krm sa a yo vann nan yon bwouwt ki gen yon bout dwoum ki kouvri anndan l, se ladan l krm nan ye.

men l li devan lekl yo se la li di nou ki gen plis af. Likn ap eksplike nou kijan yo prepare krm nan pou kliyan yo. Dapre li pou krm sa a ft, gen yon kote yo prepare yon ji avan, se la tout machann al achte pa mamit. Sa depan mezi lajan w ak lavant lan, ou ka achte senk oubyen sis mamit. Operat a mezire kantite w ap pran an, li vide l nan yon apary epi voye l nan chanm fwad pou l kapab jele. Konsa l ji a fin friz, li vin bay krm nan. Ji yo gen tout kalite tankou: anana, kowosl ak zoranj.

Yo panse tou se ak sl li ft, epoutan se pou pwodwi a kapab konsve, pou l pa fonn yo svi ak sl la. Nan sans sa a, pi f moun vin neglije tout krm yo w nan lari a, sa lakoz lavant lan ralanti. Kanta pou pri krm nan li antre soti, li vann 5 goud, 7 goud. Sitwayen sa a pa ka fin di kl konbyen lajan li reyalize nan yon jounen, si l depanse jiska san karant dola (stsan goud) li gen dwa pa fin vann l sa a rs ki rete a fonn. Sl sa ki kapab ft kounye a se retounen nan fabrik la pou yo jele l pou machann nan ank pou l pa pdi kb la

SAKS ANKOURAJE TOUT PATN KI VLE PATISIPE NAN BILTEN AN, VOYE
ENFMASYON SOU SA K AP PASE B LAKAY YO OSNON NAN GANIZASYON YO.

OU KA Krm sa a vann nan yon kone ki svi veso pou deplase ak li se avk farin yo f l nan zn Channmas b ponpye a, se la machann achte yo, se dominiken ki prepare yo. Sach kone Likn byen fmen pou evite salte se konsa koms pa l mache. Dapr sa yo f nou konnen pou jwenn bon krm nan, yo bezwen konn chwazi, konn ki kote pou achte yon fason pou machandiz la pa rete nan men yo, sitou lajan pa gwo, fk yo degaje yo vit selon jan lari a ye pou gen tan f yon ti benefis. Ki preparasyon pou kliyan yo? Likn se yon machann krm ki gen yon sl pitit, l ap degaje l nan biznis sa a depi lane 2006, bwouwt li nan Ou kapab manje kone a san pwoblm, li ft pou sa menm. Yon moun dwe konnen preparasyon krm nan ft 2 fason : li ft alamen epi li ft nan machin. Kote ki f yo nan move kondisyon an se nan zn Ptay Leyogn paske nan zn sa a se nan yon chody yo f krm yo, alamen, b lari a. Se sa ki f, tout moun kw se menm kote krm yo soti. 13

VOYE YON ATIK POU

F MOUN REFLECHI, YON BL BLAG, YON DEVINT OSNON YON PWOVB.

EKRI NAN LANG KREYL. A, SOU ADRS IML

FK SA OU DESIDE VOYE A OU SAKS:

OSWA

KA VOYE L NAN ADRS BIWO SAKSHT@YAHOO.FR

NAN BWAT POSTAL LI: 15639 PETYONVIL AYITI

NOU KONTE SOU

PATISIPASYON W POU BILTEN AN GEN LT VWA KI PRAN LAPAWL. MSI DAVANS!

14

ANONS
KONKOU PWODIKSYON EMISYON SOU DWA MOUN

Nan kad Pwoj Kominikasyon, Dwa Moun ak Ranfsman Mouvman Radyo Kominot yo, Ajans Kanada pou Devlopman Entnasyonal finanse atrav Fon Api pou Demokrasi ak Lap ann Ayiti, Sosyete Animasyon Kominikasyon Sosyal (SAKS) ap envite tout radyo kominot patn li yo pou vin patisipe nan yon Konkou pwodiksyon ki ap ft sou Dwa Moun. 3 radyo ki ranpte lamayl la ap jwenn yo chak yon (1) estidyo pwodiksyon dijital k ap gen : yon ti konsl, mikwo, yon dinat ak lojisyl pwodiksyon dijital, yon lekt k-7, yon lekt cd. Kondisyon pou yon radyo patisipe nan konkou a: 1) Fk Radyo a ap fonksyone. 2) Fk radyo a pa ko gen estidyo pwodiksyon 3) Fk radyo a prezante yon pwoj ki montre l ap pwodui 12 emisyon sou dwa moun 4) Fk radyo a bay lis tm/sij l ap trete nan 12 emisyon yo 5) Fk nan 12 sij yo li ranmase tout dwa yo: sivil, politik, ekonomik, sosyal ak kiltirl 6) Fk emisyon yo konsidere dwa espesyal kk kategori sosyal tankou: fanm, timoun, moun andikape 7) Emisyon yo pa dwe dire mwens pase 20 minit epi yo pa dwe plis pase 30 minit. 8) Yo dwe abiye emisyon yo ak mizik, ef son 9) Yo dwe ft nan lang kreyl. 10) Fk radyo a dak patisipe nan lt aktivite pwoj Kominikasyon, Dwa Moun ak Ranfsman Radyo kominot yo (fmasyon, difizyon, gwoup ekout...) 11) Fk radyo a dak difize emisyon dwa moun ki soti nan 2 lt radyo kominot ki ap genyen nan konkou a. 12) Fk se yon radyo ki abitye respekte angajman l ak SAKS nan zaf pwodiksyon emisyon Konkou a lanse depi 23 fevriye, radyo ki enterese yo gen jouk 20 mas pou yo prezante pwoj emisyon yo a; apre dat 20 mas la, nou pap resevwa dosye. Radyo ki vle patisipe nan Konkou a ka pote dosye pwoj yo nan lokal SAKS ki chita nan: Ri Dalankou # 34, Kanapev, B.P. 15639 HT-6140 Petyonvil, Ayiti. 15

TANDE RL MN YO, TANDE RL SOUS NOU YO, KISA W AP F?

O ! Mezanmi Vin tande rl sous yo ak mn yo Kisa n ap f pou sa ? Sitwayen, sitwayn Moun andey, moun sou montay Ann bay pye bwa yo yon chans Ann sispann f debwazman Se pou nou tout retounen nan rebwazman Sispann fouye twou nan montay yo Mezanmi ann pa fouyo wch nan mn yo Ann pa jete fatra nan sous dlo Se pou nou bay sous yo plis val Pou n pa tande jemisman yo Si jodiya nou tande rl yo, rs jou k ap vini Olye n ap koupe pye bwa kale mn yo Se pou nou mete men ansanm Pou n rebati Ayiti pou yon lt jenerasyon Pou n sispann tande rl sous yo ak mn yo Fk tout chabonye pran konsyans Paske sous yo se lavi pou tout pitit peyizan Ann bay mn yo misk pou t yo ka konsve Apre pou ewozyon pa pote t yo ale Pa bliye fatra se polisyon Koupe pye bwa se dezas Pou nou gen bon jan anviwnman Fk gen dlo, fk mn yo solide ak soulajman Si nou pa konsve pye bwa Nou pa ankadre montay yo Pitit pitit nou yo pap janm viv anp Tt mn yo fin kale akoz tout debwazman yo Ewozyon pouse tout t yo nan gran rivy Tout kote nou pase tounen se dez

Soly la vin cho chak jou Sous yo rele jis yo vin sch Mn yo pa ka kenbe wch yo Paske t a fin kale tout pye bwa ak zz mouri Yon peyi ki te rich anpil ak bon t Men kounye a li fin kraze pa gen inite Fk nou f plis ef [pi t a konsve Fk tout ayisyen met men ansanm Pou n delibere Ayiti dey bary a.

AGOT VENIEL

16