GERE ISKALAMAK: Asl Erdoan yklerine Giri Denemesi Bar Acar Ben de btn anlatclar gibi gerei skalyordum.

Asl Erdoan yknn kapsam, farkl uygulanmlar ve ykyle ilgilenen gen kuak edebiyatlarn ynelimlerinin tartma konusu edildii 90larn sonunda yazlmaya balayan bu yaz, o dnem birlikte altm sreli yayn tarafndan yayma uygun bulunmad. Bir yandan ok sayda gen edebiyat tr olarak yky tercih ediyor ve tarihsel belirlenimlerinden habersiz olsalar da, gerekesini herkesin kendine gre aklamaya alt itkilerle durmakszn rn veriyorlard. yk dergilerinin says artm, dergilerde ykye verilen nem oalm, buna bal olarak ok sayda yeni ykcnn kitab yaymlanmaya balamt. Adam yk, nc ykler, Dler ykler, Bir Bilet: Gidi-Dn, Fayton yk, dneminde ykdeki bu patlamann mecras oldu. te yandan, Ankarada yaplmaya balayan yk Gnleri de bu tartmalar bnyesinde barndrmt. Semih Gmn Adam ykde yaymlad Gen ykclerin Azn Bak Amyor ve Aydn ubukunun Evrensel Kltrdeki yknn Sefaleti yazlar, dnemin tartmalarnn ana hatlarn veriyordu. e kapank, ben anlatcl, kurmacaya dayal, insansz, apolitik, karamsar, kapal yklerdi bunlar. Murat Glsoy, Faruk Duman, Sema Kaygusuz, Nalan Barbarosolu, Mge pliki, Hakan enocak, Akn Sevin gibi adn burada anarak ok uzun bir liste oluturabileceimiz pek ok ykc, bu ortamda kendilerini ve yk anlaylarn ortaya koydular. Onlarn yannda bugn ismi ykyle yan yana gelmese de ok sayda gen yazar ve yazar aday ykye soluk verdi. Ayn yllarda, yurtdnda eitli lkelerde srdrd yaantsn brakarak Trkiyeye dnen ve deneyimlerinden hareketle yazd ykleri kitaplatran Asl Erdoan, bu kuak iinde yukardaki eletirilere neredeyse bire bir muhatap olan slubuyla dikkat ekici bir biimde ne kyordu. Yaz, bir yandan Asl Erdoan edebiyatn Mucizevi Mandarin adl yk kitab zerinden deerlendirmeye alrken, bir yandan da genel anlamyla kuaa sirayet etmi ve usta ykclerin eletirilerine konu olan bunalm edebiyat temasn tartmay hedefliyordu. imdi yeniden ele almaya alrken heyecanlarn ve eksikliklerini daha iyi grebildiim bu yaz, incelemek zere olduu yazarla fazla zdelemekle eletirilmiti. Geen yllar iinde Asl Erdoan edebiyatnda deien eyler oldu, deimeden kendini srdren eyler de. Ancak, gzlemleyebildiim kadaryla deimeyen en nemli ey, onun sahihlii, iinde olduu ruh durumunu anlatmaktaki kararll ve baars oldu. yk Gnlerine e dost tavsiyesiyle gelip aralarda makyajn tazeleyen edebiyatsever yazar deil de, Asl Erdoannn kolyesi boynunu skar gibi bir duyguyla, yaayarak seslendirdii satrlar bugne kald diye dnyorum. yklerin zerinden bir kez daha geerek bu yazy deerlendirmek, belki on yl nceki tartmalar yeni ve taze bir bakla ele almay da salayabilir. Bunalm Edebiyat Bunalm edebiyat genel ifadesiyle anlatlann ne olduu, o kadar ak deildir. Buna karn, yle bir dnnce, bu adlandrmayla kastedilenin neliine ilikin belirgin birka zellik kolayca sralanabilir: Anlatmna mutsuzluk, umutsuzluk ve zmszlkn hakim

olduu bir edebiyat. Burada mutsuzluk, Georges Bataillen mknszda sevinle badatrd mutsuzlukla trde deildir. Tam anlamyla mutluluun mmkn olmadn syleyen Bataille, daha belirgin ve gl olan mutsuzluk duygusunu yaatc gc yznden kutlar. Oysa mutsuzluk u noktalara dek srdrlm yabanclamayla birletiinde karmza umutsuzluk kar. Gelecek de imdi gibi elden kap gitmitir. Bataillen gerekstc mutsuzlukunu bunalm edebiyatyla birletiren ince izgi ise zmszlktr. nsana ait bir durum olarak bunalm anlatan edebiyat ile bunalm edebiyat adlandrmasnn ierimi arasndaki fark da burada belirir. zmszlk ya da bir zm aramaktan vazgeme durumu. ki yaklam arasndaki fark daha iyi tariflemek iin J.P. Sartre iyi bir rnek olarak gsterilebilir. Sartre, yaptlaryla ve ncs olduu varoluuluk akmyla insan varoluunu sorgular. Bu yzden sk sk benlik aratrmalar yapar; bunalty iler. Ancak ayn adl romannda kahramann dncelerine hakim olan hep bir zm araydr. Bu yzden kahraman kitap boyunca sorular sorar, cevaplar arar. Umutsuzlua dse de pes etmez, pes etmeyi de salk vermez. Bu pes etme/ etmeme ikilemi, bunalm anlatan edebiyatla bunalm edebiyat tanmlamasyla kastedilen yaklam arasndaki ayrm izgisini oluturur. Bunalm edebiyatna hakim olan pes etme durumudur. Yazarlar ve kahramanlar mutsuzdur, umutsuzdur, ama hepsinden de nemlisi zmszdr. ou yle bir noktaya ulamlardr ki zmszl yceltmeyi grev edinmilerdir. zm araylar anlamsz bir abadr onlar iin. Onlar, zamannda zm aramlar ve bulamamlardr. Bulunacak herhangi bir zmn olmad sonucuna varmlardr. Kimi zaman dorudan, ou zaman ise altmetin olarak okuyucularna kabullenmeyi salk verirler. Yaplacak en iyi ey szcklerin i dkclne snmak ya da konumak iin konumaktr. Edebiyat geleneimize 80 ncesinde on yllk srelerle tanmlanan farkl farkl eilimlerden sz edilebilir. Ancak zellikle yk alannda bunlar arasnda ne kanlardan biri edebiyat dnyamza 40 kua yazarlar ile beraber girmi toplumsal hareketlenme olarak belirlenebilirse, bir dieri de 50 kua ile balayan sanat, simge ve dil problemlerini n planda tutan yaklamdr. 80 sonras dnemde, toplumsal hareketlenmeyi destekleyen tm unsurlar lanetlenmeye balam, belirgin bir kesim ise ald yaralardan ikyeti srekli szlanp duran bir edebiyata ynelmilerdir. Bu dnemin yk kahramanlar iine dnk, srekli bir kendini arama, kim olduunu renme abasyla hareket eden ve sonunda intihara eilimli bunalml kiilere dnmlerdir. Mucizevi Mandarin Mucizevi Mandarin, ikisi uzun (alt balklara ayrlan) olmak zere toplam alt ykden oluuyor: Yitik Gzn Boluunda; Mektup, Size; Giderken; Aynann Dibine Yolculuk (mgeler); Unutulmu Topraklar ve Gemi lkesinden Bir Konuk. Mucizevi Mandarin ad, Yitik Gzn Boluunda isimli ilk uzun yknn alt bal. ykler arasndaki balar kitabn akn hzlandracak -hatta bir roman btn oluturabilecekekilde seilmi. Asl Erdoan yklerinde en ok dikkat eken e mekn sorunudur; belki de bir tr meknszlk diyebiliriz buna. Gen ykclere dair tartmalarda da sk sk deinilen bu konunun zn yklerin ya da romanlarn yabanc lkelerde gemesi oluturuyor. Bunalm edebiyat temasnda ne kan bir motifi gereklerden ka olarak dndmzde, bu yadrganas bir durum olmaz. Ancak, Asl Erdoan zelinde bu

yaklam konuya yzeysel bir bak olarak nitelenebilir. nk yazarn birok konumasnda, rportajnda belirttii gibi yurtdnda geirdii srelerin oluturduu bir durumdur bu. Yazarn yaznsan abas zerinde de yaamnn kritik bir dneminin (kendisi byle betimlemektedir) etken olmas kanlmaz grnmektedir. Bylece mekn olarak seilen yabanc lkeler bir ka olarak deil de, daha ok yaanmln bir paras olarak deerlendirmeli. te yandan, az sonra deineceimiz gibi, mekn sorununda belirleyici olan ey; anlatlann neresi olduu deil, anlatlann iinde nelerin ne karld ve ne ekilde ele alnd olmal. Asl Erdoann meknlar en genel ifadesiyle arka sokaklardr diyebiliriz. Cenevrede ya da stanbulda arka sokaklar dolamay, oralar anlatmay seviyor yazar. Hibir ayrnty atlamyor. Hatta diyebiliriz ki mekn baznda anlatt eyler zellikle ayrntlar. svirenin gizlenmeye allan yzn grmek istiyor. Sarholarn, yoksullarn, dlanmlarn meknlarnda geziniyor bu yzden. Yitik Gzn Boluunda adl ilk ykdeki Cenevrenin (zellikle kent merkezinin, yani Eski Kentin) anlatmyla; Gl kysna iner, Rhne Irmandaki kk kprlerden birinden karya geer ve sabahn ilk saatlerini kentin fuhu ve uyuturucu merkezi Pakide karlarm. Rousseau adacn, ecinsel iftlerle dolu ngiliz Parkn, Cenevreyi Cenevre yapan, lks barlarla, otellerle, lokantalarla dolu caddeleri btnyle atlarm. Karanlklar, glgeleri, eskiyi, yasadn seerim ben. D geree, gemii bugne, acy umuda ye tuttuum iin her halde.(s.13) Son yk olan Gemi lkesinden Bir Konukta okuyucuya stanbulu semt semt dolatrrken yazarn kulland anlatm, setii meknlar sk skya rtmekte; Benim iimde tadm stanbulda, Pera, Hali, Ayasofya kadar mraniye de var. Beyolundaki sinemalar ve sahaflar, Balkpazar, Boaz, Ortakydeki, Salacaktaki yaz akamlar, nasl hep benimleyse, bu aralk gecesi mraniye giriinde, polisin gtrd iki yoksul adam da hep benimle kalacak.(s.107)

Yazarn tutumu tam anlamyla betimleyici. Kendi varln izleyici olarak konumlandran bir anlatcyla kar karyayz. Bu izleme edimi, Erdoann yklerindeki kiileri yaam yks olmayan yaratklara, bir anlamda meknn bir parasna eviriyor. Tek bir kiinin, anlatcnn yaantsnn birer tezahr onlar. Arka sokaklarda yaayanlar bu yklerde meknn bir paras olarak var oluyor. Hayatlar bilinmiyor ya da yazar bununla o kadar da ilgilenmiyor. Bir izleyici olarak, canl dnyay mekna evirerek donuklatryor. Geriye bir tek yk kalyor: Kahramann (kendi bunalmn yaayan kadn kahramann) yks. Canl olan bir tek o. ykler boyunca da bir tek Onun trajedisi anlatlan. Kadn Olmak Sorunu Mucizevi Mandarinde, mekn bir kenara braktmzda, genele yaylm ekilde duran yabanclamann ilendii en nemli izlek phesiz kadn sorunu. Yazarn arpclkta mekn olgusunun tesine getii en nemli sorundur bu. Asl Erdoan bu sorunu yklerinin arasna sktrrken, ataerkil geleneklere gre dzenlenmi ve erkein egemenlii dncesi zerine oturtulmu kapitalist toplumu tehir eder. Ortadou insanna kader olarak biilen rolden domu Ortadou kadnnn Avrupa kadn karsnda ayrcalkl eziliini yle dile getirir. Avrupann orta yerinde bile Ortadoulu kadnlar bir bakta ayrt edebilirim. Hepimizin gzlerinde derin bir korku ve hzn var. zgvenimizi hibir zaman kazanamamz,

gururumuz Rasputin gibi yaralarla dolu. Batl kadnlarn bedenlerini tayndan eser yok bizde. (s.15) Ancak hemen arkasndan; Daha yllar yl gndemi hep erkeklerin belirledii masalarda, toplantlarda, yemeklerde oturacak ve saa sola gller datr gibi glmsemeler saacak; bedeni iin her trl lgnla girimeye hazr gibi grnenlerin gz ap kapayncaya dek ayn bedeni nasl kmsediklerini, nasl didik didik ettiklerini grecek...(s.22) diyerek, Avrupa kadnnn yaam tarzn da benzer bir ezili olarak ortaya koyar. Ksacas kadn olmak, hele de geri braktrlm Ortadouda kadn olmak, aalanmaya, ezilmeye, meta ile e tutulmaya mahkm olmak demektir. Asl Erdoan daha derine inmeye alr: Erkeklerin benimle ilgili uydurduklar masallardan genellikle honutumdur, gereklikle balantlarn aratrmak gibi etin ve d krklklar ieren bir ie kalkmam bile. Nasl olsa onlar beni deil, kendi yarattklar bir imgeyi sevecekler, yarglayacaklar, aalayacaklar, terk edecekler, ona hem ak olup hem de sava aacaklar. (s.26) Yazar, burada tavrn aka gstermektedir. Bir yandan erkein egemen olarak kendine bir d yarattnn ve bu dle yaadnn zerinde durur, bir yandan da kadn kahramann buna kar gsterdii tepkisizlikle durumun olumlanmasna neden olur. Yani tam anlamyla bir sorun saptand ve bunalmn almas iin imdi zme giriebiliriz, diyecekken, yazar bu abadan vazgeer. Bylece sorun psikolojik boyutuyla bir kez daha tartmaya alr. Sevime srasnda ve sonrasnda geen bir diyalog ve dnceler ise konunun arpclamasna yardmc olur. - Kabul et. Hayatn gzel olabileceini kabul et. u anda hayat gzel deil mi? - Evet. Evet. Evet.(...) Gemi gelecek ve korkular silinmi. Dnya benim bedenimden oluuyor, sonsuzluk yalnzca bir an. u anda ben varm, varm, varm. Sergio da. Nefesimi tutuyor, sonra salyorum. - Olaanst, diye fsldyorum. - Nasl bir duygu bu? Tekrarla! - Olaanst! (s.43) Bam gsne yaslayp hkrklara boulmam, gzyalar iinde trajik anlar anlatmam, yara izlerimi onun efkatli ellerine sunmam nasl da bekliyor! kenceden gemi bir kadn kusursuzca sevebileceine, aknn tlsml gcnn en derin yaralar iyiletireceine ylesine inanm. Nasl da kendine gveniyor! Beni bir ac antna, gnah kartmak iin nnde diz kecei bir tapnma nesnesine dntrmek istiyor. (s.45) Erkek, egemenliinin bysne kendini yle kaptrmtr ki, her eyin kendi evresinde dndn grmek ister. Hayat veren de can alan da Odur! Kadn bu oyunun iinde dizgeyi bozacak bir harekette bulunma gcnden mahrumdur. Kabullenir ve bu boyuneile kendini var eder: Evet. Evet. Evet. Varm, varm, varm.

Ancak oyun sevime sonrasnda bozulur. Gerekler gl gelir ve kadn grmek istemedii hegemonyayla yzleir. E zamanl olarak varln da kaybeder. Uzun uzadya ele aldmz bu blm, yazarn yaklamndaki temel eksiklii grmemize de yardmc olur. Kahraman kadn olmasnn yaratt nesneye dnme tuzandan sz etmekte, ancak ne buna kar bir araya girimekte ne de zm iin her hangi bir giriimde bulunmaktadr. Tamamiyle edilgen bir durumda kalmtr ve byle kalmaya da devam edecektir. Bu ynyle kadn sorunu, Erdoann elinde asl olgu olarak deil de adeta satr aralarnda, bir dnceden dierine geite kullanlr. zm aranan bir sorun deildir. Doal olarak, geriye yaamn acmaszl ve ekilmezliinden baka bir ey anlatmayan bir metin kalr. Varolu Sorunu u anda ben varm, varm, varm.(s.43) Yitik Gzn Boluunda yksnde, anlat biteviye bunalml tonda srp giderken bir yandan da varlk sorunu kapya gelip dayanr. yknn kahraman, bir gzn yitirmekte olan bir kadn. Admlarm dinliyorum, kalp atlarm ritmik ve gven verici. Var-m, var-m, var-m. (s.31) Mektup, Size yksnde: Cezal bir ocuk gibi sabah bekleyen bir piyano sonat dinleyerek alayan, yaamnda artk en dar hapishaneye, hatta bir tabuta varm olan yazlm ya da yazlmam her szn g isteminden baka bir ey olmayacann bilincine erien bir kiinin mektubunu okuyoruz. Kssadan hissesi de sonunda bulunuyor: Unutun bunlar; slubumu, tlerimi, hayallerimi, size yazdklarm ve yazacaklarm, hepsini unutun ltfen. (s.73) Giderken yksndeyse benzer bir gece, yine benzer bir yamur yknn kahramanna biraz daha mutsuz olmasn fsldyor. Kahramanmz da yaamn an gzyalaryla rmeyi seiyor zaten. Bu ann gemi oluundan i szs duyuyor ve var olabilmek iin izler istiyor; kanayan, kabuk balayan yaralar, belki de gerek lmler. Bir dten uyanr gibi hayattan uyanmay bekliyor. Szn ettii durumda yle umutsuz bir noktadaki, bunun lm bile olmadn sylyor. lm ok grltl diyor. Giderken, tek avuntum, kmltszl talarn. Yaamn kavranlnn bu kadar duraanlatrlmas, lm gibi bile olmayan, daha kmltsz, daha cansz bir ey haline getirilmesi bir varlk sorununu deil bir varlk kipini ele veriyor; bunalm edebiyat ifadesini gerektirecek bir kipi. mgeler yksnn kahraman bir kuyunun dibinde unutulmu bir l. yknn anlatt; yok olmak, yitirmek, dnmekten vazgemek, bo yere beklemek, lmek, olmak, uzaklardaki bir aynaya doru paralanarak yrmek, lm yaamndan nce renmek, hilie feda olmak gibi eyler. Hemen canlanabilecek Niye? sorusunun cevab da hlihazrda var: Yaamn sesinin zayfl. Bu cevap tatmin etmezse, daha ak sylenmii de var: nsan karanlk, dipsiz bir kuyudur. Acsnn derinliklerinde boulur. Drt ksa yknn sonuncusuna geelim: Unutulmu Topraklar. Btn yklere yaylm, zellikle de son ykye damgasn vurmu bir kzlderili hikayesi bu. Ksa ksa be alt bal var. Bir: Varlk. Bir toprak parasn kiiletirerek, belki ona dnce eklenerek kuruluyor yk. Daha ilk cmleler: Ben hep olduum yerde dururum. Benim varoluum

duraanlktr. ki: Gkyz. Unutulmu bir lkeye gitme zlemi zerine kurulu. Son cmle: Hibir ey hatrlamayacam.: Aalar. yknn btnne gre en canl yeri. Ancak mutsuzluk ve umutsuzluu artran eyler yok deil: Zaman ilgisiz seyrederiz. Drt: Yokluk. Bir Kzlderili efsanesi. Olduka melankolik ve idealist bir sonu: Artk ller de geri dnmek istemiyor. Sonuncusu: Unutulmu Topraklar. Yine Kzlderili mitolojilerinden km bir yk. Yok olmann onurunu reneceiz lafndan balayp, artk ruhlarnn bile bu topraklar brakp gitmesine kadar ilerliyor. Dnyay adm adm katettim, gzme ilien her delie, ukura, kovua ellerimi uzatp kar kar aradm. Avularmda bulduum hep boluktu, kader izgilerimin arasnda bulduum boluk. Yaam btnyle skaladm. (s.93) Kitabn btnlne yaylan atmosferde bir varlk sorunu olduunu syleyebiliriz. Yabanclama yaayan karakterler (ya da bir karakter) sz konusu. Yani 80 sonras edebiyat dnyamzn her yann saran, ne ya da kim olduunu aramaya km umutsuz, da dnk olmayan, srekli ayn soru etrafnda ve adeta onu zemeyeceini bilmenin rehavetiyle dnp duran kahramanlar, ykler bunlar. D geree, gemii bugne, acy umuda ye tuttuum iin herhalde. (s.13) Dnya acmasz bir kararllkla beni izliyor (s.17) Kendi mezarna gmlm bilincim sadece karanl ve glgeleri seebiliyordu. (s.86) Yaam yaamaya deer klacak bir inan, bir dnce, bir insan olmalyd bir yerlerde. (s.93) Hi kprdamyor, bir mumya gibi dimdik, kaskat, hareketsiz dikiliyordum. Tek duyduum bitmez tkenmez bir inatla devam eden soluum. (s.100) Yaam korkunluklarla, irenliklerle, doluysa eer, yaamaya demiyorsa, lm daha kolay kabullenebiliriz, deil mi? (s.108) 1950lerin edebi yaklamyla kyaslayacak olursak, bata verdiimiz Bataille rneinde olduu gibi, ne gerekliin neliine ilikin bir aratrma ne onun tmyle alaa edilip yeni bir gereklii yaratma giriimi var bu yklerde. Onat Kutlarn kahramanlarnn k araylaryla, Leyla Erbilin toplumsal cinsiyet aratrmalaryla, Ferit Edgnn dille sarmalanm karakterleriyle bir akrabalk yok Asl Erdoan yklerinde. Bu ynyle bir dekadans a karakteri tayorlar. Bu yzden mutsuzluk, bu yzden umutsuzluk, bu yzden zmszlk sayor onun cmleleri. Benlik hesaplamas anlamnda Sartren Bunalt romanndaki gibi eline bak saplayan bir karaktere kadar ulayoruz bu yklerde. Asl Erdoan, yaadklarn anlatmakta ok baarl. Gzlem gc ve ayrntlar semedeki ustal onu, 90l yllar tanmlayan, kurmacaya dayal, oyuncakl ykler yazan iinde bulunduu kuaktan ayryor. Anlatmak istedii duyguyu kendi bedeninde bir terihe girierek kanndan, iliklerinden kartyor. te yandan, yazdklar insana ait bir durum olarak bunalm ileyen edebiyatn deil de, tam da bunalm edebiyatnn rnekleri olmaktan syrlamyor. Kahramanlar karanlk iinde el yordamyla dolayor ve trajedilerini yinelemekten baka bir ey yaptklar da yok! Kk burjuva hayflanmalar iinde mr tketen, bencil, yalnz, uzak karakterler bunlar. Gerek dnyayla balarn yitirmiler. Gerekliin yalnzca bir tasarm deil, ayn zamanda bir olanak olduunu hesaba katmyorlar. Bu yzden ehrin arka

sokaklarn oluturan onca soluk alp vermekte olan insan dekorun tesine geemiyor. Yazar, o yaantnn iinde deil, giremiyor, girmek istemiyor da. Onun yerine bir gzlemci olarak yabanc kalmay tercih ediyor. Byle olunca da trajedi trajedi olarak kurulamadan dramatik yapnn iinde eriyor, katharsisin arndrclyla ucuz kahramanlka dnyor; tekleiyor ve yceleiyor. Bir alegori yaparak Ben de btn anlatclar gibi gerei skalyordum. diyor, Erdoan. Yanlyor! Ayn alegoriyi kullanarak diyebiliriz ki; anlatcnn ilmik ilmik rdkleridir gerek, istense de skalanamaz! Erdoan, anlatlaryla, gerein hem temsilcisi hem de yaratcs olarak retmeye devam ediyor.