Ludmila Budarjowa

Aktualna analyza serbskeho ulstwa

Howna a wlbna zhromadizna ST 10. 10. 2009 w Serbskim ulskim a zetkawanskim centrumje w Budyinje

Ludmila Budarjowa

Liba Serbow 2009

Swobodny stat Sakska

oficialna liba ri (trochowane) 40 000 23 000

Kraj Braniborska
cykownje 20 000 60 000 7 500 30 500

Ludmila Budarjowa

Liba porodow (julij 2001 do junija 2009)

Zarjadniski zwjazk Pi Klterskej wode

100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0

liba di
78 71 62 60

91 83 74 64

2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015

lto zastupa do ule

Ludmila Budarjowa 3

Problemy:
liba serbsce racych spaduje njepihdne demografiske wuwie njepihdna infrastruktura we uicy wotpuowanje modych swjbow wotpuowanje modych wuerjow zwyenje prestia serbiny

Ludmila Budarjowa

Dace dnjowe pebywania 2009

serbske dospona imersija Witaj-pstowarnje dospona imersija pstowarnje z Witaj-skupinu dlna imersija

Swobodny stat Sakska

9* (5)

3 2 5

11 8 19

Kraj Brani0 borska cykownje: 9* (5)

* serbske po pomjenowanju (hl. karta na foliji 13)

Ludmila Budarjowa 5

Liba di 2009
imersija dospona parcielna + 520 320 rozdlne koncepty 250

Problem: Do wabjenskeho programa za Witaj njejsu witke nmske pstowarnje serbskeho sydlenskeho ruma zapijate.

Ludmila Budarjowa

pstowarnje

Logo pstowarnjow ST

Ludmila Budarjowa

Problemy:
w cyku pemao di pemao di wuknje serbsce z pomocu imersije pstowarnje z Witaj-skupinami njepedu do Witaj-pstowarnjow jeno pola ST naouje so wdnje dospona imersija wutworjenje Witaj-skupinow w Sakskej stagnruje w Braniborskej wutwar Witaj-sye pepomau postupuje posrdkowanje re bjez kriterijow kwality w 1. ltniku pewjele di, ki njejsu pez imersiju serbsce wuknyli witke di dale w uli serbsce njewuknu spchowanje bjez kriterijow kwality (Qualittsstandard) ( 3 SchsKitaG umfassende Zweisprachigkeit) kubarki pobrachuja (NC, wabjenska strategija)

Ludmila Budarjowa

Liba ulerjow 2009/2010

Swobodny stat Sakska Kraj Braniborska cykownje
1 tuchwilne

1994/1995 3 683

2009/2010 2 232 (1 083)2

1 051 4 734

1 824 1 4 056 1

(234)3 (1 317)

liby 2 maernorni a 2plus-ulerjo 3 Witaj-ulerjo

Ludmila Budarjowa 9

Problemy:
rozdlna kwalita wobknjeenja serbiny kriterije po Zhromadnym europskim referennym ramiku (GER) faluja intensiwnos wuwuowanja w serbskej ri te we fachowej wubje jara rozdlna eficienca posrdkowanja serbiny rozdlna serbskorni wuerjo, mentorojo a kubarjo faluja perzna staroba wuerskich kolegijow nhde 50 lt (wosebje zakadna a srjedna ula)

Ludmila Budarjowa

10

Pi- a wotpuowanje ulerjow (Pi Klterskej wode)

Specifiske problemy: Z lta 2005/6 do 2009/10 je 82 di z cuzych gmejnow do 1. ltnikow serbskich ulow pio a 26 di je na nmske ule wotpuowao (do Haltrowa abo Kamjenca). Z lta 2005/6 do 2008/09 je 17 ulerjow 4. ltnika so za nmsku srjednu ulu bjez wuby serbiny rozsudio. W samsnym asu je so 27 ulerjow za nmski gymnazij rozsudio. Jednoarowos serbskich ulow wjede noerske komuny do financielnych wuskosow.
11

Ludmila Budarjowa

Pehlad njedoderenja ulskich wobwodow (1. ltniki 2005/062009/10)

SZ Chrsicy SZ PanicyKukow SZ Ralbicy SZ Worklecy

do Worklec z Worklec

5 1

do Panic-K. z Panic-K.

1 5

do Ralbic z Ralbic

1 2

do Worklec z Worklec do Worklec z Worklec do Panic-K. z Panic-K.

1 1 11 0 1 1

do Chrsic z Chrsic do Chrsic z Chrsic do Chrsic z Chrsic

5 1 2 1 1 5

do Ralbic z Ralbic do Panic-K. z Panic-K. do Ralbic z Ralbic

0 0 0 0 0 11

Problem: ehodla so ulske wobwody njedodera, byrnje su zakonsce pedpisane a byrnje so wude jednotnje po principje 2plus wuwuuje?
Ludmila Budarjowa 12

 Ludmila Budarjowa

13

Druiny ulow 2009

Sakska zakadne ule srjedne ule gymnazij serbske 2plus cuza r serbske 2plus cuza r serbske cuza r 6 Braniborska zakadne ule Witaj cuza r (5)1
1

11

cykowne a wye ule cuza r 5

gymnazij serbske cuza r (1)1 1

222

ule z Witaj-wubu 2 tuchwilne liby

Ludmila Budarjowa

14

Status serbiny
Swobodny stat Sakska Kraj Braniborska maerna, druha a cuza r druha=dowa a cuza r

Problemy:
heterogene rjadownje diferencowanje we wubje wubny material fachowi wuerjo diferencowane wukubanje wuerjow
15

Ludmila Budarjowa

Stupaca liba di w pstowarnjach ST 2009

di Nmcy Rowno Maleecy Chrsicy Ralbicy Wotrow ylow Choebuz
Ludmila Budarjowa

pewzata
01.04.1999 01.06.1999 01.10.2000 01.01.2001 01.01.2004 01.01.2006

skupiny 2/3 2/3 2/3 6/8 4/7 2/3

di 26 27 26 60 66 24

aktualne liby 01.10.09 20 37 45 136 137 35

noer
ST z.t. ST z.t. ST z.t. ST z.t. ST z.t. ST z.t.

Braniborska/Brandenburg
01.03.1998 01.01.2002

3/3 2/4

45(12) 50

54 52

ST z.t. ST z.t.
16

Stupaca liba di w pstowarnjach ST 2009

di 140 130 120 110 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 Nmcy Rowno Maleecy Chrsicy Ralbicy Wotrow ylow Cho ebuz 26 20 27 37 26 24 45 35 66 60 50 45 54 52 136 01.10.2009 137

Ludmila Budarjowa

17

Rna konstelacija di w pstowarnjach ST 07/2009

di Chrsicy Ralbicy Wotrow Maleecy Nmcy Rowno Choebuz ylow
ST 510

serbske 72 70 21 0 0 0 0 0
163

mane (serbsko-nmske) 40 51 10 2 4 0 0 3
111

nmske 17 7 5 42 16 35 63 54
236
18

Ludmila Budarjowa

Rna konstelacija di w pstowarnjach ST 07/2009

nmske 46%

serbske 32%

mane 22%

510 di: 254 hlcow a 256 holcow

Ludmila Budarjowa 19

Rna konstelacija di w serbskich pstowarnjach ST 07/2009

nmske 10%

mane 37%

serbske 53%

Ludmila Budarjowa

20

Rna konstelacija di w serbskich pstowarnjach ST 07/2009

% 60 55 50 45 40 35 30 25 20 15 10
5,5 13,2 13,9 31,0 27,8 39,8 55,8 54,7 58,3

serbske mane nmske

5 0 Chrsicy (72+40+17=129) Ralbicy (70+52+7=129) Wotrow (21+10+5=36)

Ludmila Budarjowa

21

Problemy:
w serbskich pstowarnjach je nhde poojca maernornych di pibraja di z rnje manych a nmskich swjbow awtentiskos serbskich wsow je wohroena nmski socio-kulturny wobswt so zesylnja delegowanje zamowitose serbskorneho kubanja ze swjbow do pstowarnjow nowa strategija dobywanja rneho potenciala

Ludmila Budarjowa

22

Rna konstelacija di we Witaj-pstowarnjach ST 07/2009

serbske 0% mane 4%

nmske 96%

Ludmila Budarjowa

23

Rna konstelacija di we Witaj-pstowarnjach ST 07/2009

%

100 95 90 85 80 75 70 65 60 55 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0

100,0 95,5

100,0 94,4

80,0

serbske m ane n mske

20,0

4,5 0,0 0,0

5,6

Maleecy N mcy Rowno Choebuz ylow (0+2+42=44) (0+4+16=20) (0+0+35=35) (0+0+63=63) (0+3+51=54)

Ludmila Budarjowa

24

Naoowanje serbiny w swjbje (serbske pstowarnje ST 07/2009)

% 75 70 65 60 55 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 stajnje nmsce zwjeta nmsce serbsce a nmsce jenak zwjeta serbsce stajnje serbsce
7,9 5,5 6,3 2,4 8,1 4,2 18,8 19 65,4 62,3

CR+RA+WO ma (292)

CR+RA+WO nan (284)

Ludmila Budarjowa

25

Rna konstelacija w uli (Sakska) 2009/2010

zakadne ule Budyin Chrsicy Panicy-Kukow Radwor Ralbicy Worklecy Slepo Wojerecy srjedne ule Budyin Radwor Ralbicy Worklecy gymnazij Budyin 176 32 130 338 maernorni 18 59 46 27 68 34 0 2 maernorni 14 13 100 54 2plus 27 6 33 36 24 39 30 12 2plus 23 39 3 36 pidrunicy a serbina jako cuza r 148 2 3 57 0 1 54 41 pidrunicy a serbina jako cuza r 174 110 0 14 211 162 103 104 193 67 82 120 92 74 84 55

Ludmila Budarjowa

26

Problemy:
rozdlne znajomose serbiny oficialny status serbska ula wohroeny (Budyin, Radwor) pewjele pidrunikow a serbinarjow (status cuza r) serbina jako maerna, druha a cuza r (metodika, didaktika, wubny material) serbina jako wobchadna r na ulach wohroena serbskorni wuerjo, mentorojo a kubarjo faluja

Ludmila Budarjowa

27

Hodinska tabulka 2plus (sakske zakadne ule) 2009/2010

rjadownja serbskorna wuba (w tydenju) 1 11 2 11 3 13 4 14 Serbina a wcna wuba so serbsce podawatej, dala wuba bilingualnje.

Problem:
wotwisnos wot serbskorneje kwalifikacije wuerjow

Ludmila Budarjowa

28

Hodinska tabulka serbina jako cuza r (sakske zakadne ule) 2009/2010

rjadownja 1 2 3 4 serbskorna wuba (w tydenju) 1 3 3 3

Problemy: serbina zwonka oficialneje wuby (nakromne hodiny) pemao maernornych wuerjow ulerjo njedocpja aktiwnu serbskornu kompetencu ulerjo njewuknu dale serbinu w srjednych ulach

Ludmila Budarjowa

29

Hodinska tabulka 2plus (sakske srjedne ule) 2009/2010

Doporuenje za rozdlenje hodinow serbiny a nminy serbina jako maerna abo druha r rjadownja 5 6 7 8 a) winowatostny wobuk maernorny 9 8 6 6 serbina/nmina (4/ 5) (3/ 5) (3/ 3) (3/ 3) cykowne hodiny (bjez wlbno-obligatoriskeho wobuka) 32 32 31 32

9 7 (3/ 4) 34

10 6+1 (2/ 4)+1 30+1

Pidatnje maja so znajmjea ti wcne pedmjety serbsce wuwuowa: Stawizny, wumstwo, hudba, biologija, geografija, sport, naboina a towarnowda.
Ludmila Budarjowa 30

Problemaj:

wotwisnos wot serbskorneje kwalifikacije a kapacity wuerjow tandemowa wuba (diferencowane socialne formy, koordinowanje)

Ludmila Budarjowa

31

Cyodnjowske poskitki w serbskej ri

o o o o o o o o

chr rejowanska skupina diwado pomniki domizny poarski kurs modi reporterojo sportowe zabry hrajemy hry

Problemy: koordinacija mjez ulemi trbna rozrjenje kataloga serbskornych poskitkow zapijee serbskich institucijow a towarstwow
Ludmila Budarjowa 32

Braniborska
Serbina w rozdlnych wuwuowanskich formach: 1. Witaj-Projekt (druha r = dowa r serbina) 2. serbina (status cuza r) 3. zetkawanska r 4. dowe zjednoenstwo (AG) 5. bilingualna wuba (fachowe pedmjety wot 7. ltnika)

Ludmila Budarjowa

33

Braniborska
Problemy: zakonske rjadowanje Witaj-skupinow w peduli faluje kontinuita serbskorneho kubanja wot pstowarnje ha k uniwersitnemu kubanju njeje zaruena kubanska sy (Bildungsnetzwerk), jeno wobmjezowane po mstna koordinatora gymnazij: mjee rjadownje, eficienca posrdkowanja serbiny rozdlna pesadenje serbskich wuerjow serbskorni wuerjo, mentorojo a kubarjo faluja wuwuowanski material faluje zwonkaulske serbskorne rumy faluja

Ludmila Budarjowa

34

Wubny plan Braniborska (2008)

Implementierung zum Rahmenplan Sekundarstufe I str. 29 (ABC, dr. Liebo)

7. Sprachenspezifik Sorbisch (Wendisch) Sorbisch (Wendisch) ist, im Unterschied zu Englisch, keine "Lingua franca", sondern eine in ihrer Existenz stark bedrohte Minderheitensprache. Den Schulen im sorbischen (wendischen) Siedlungsgebiet fllt die Rolle einer Sprachdomne zu, die das Anwendungsgebiet der Minderheitensprache erweitert und an Stelle der Familie die Weitergabe der Sprache an die nchste Generation sttzen soll.
7.2 Sorbisch (Wendisch) als Zweitsprache (SaZ) Der SaZ-Unterricht ist Bestandteil des bilingualen deutsch-sorbischen Spracherwerbskonzeptes Witaj. Er sttzt bilingual-immersive Unterrichtsangebote mit integriertem Sprachunterricht ab.
Ludmila Budarjowa 35

Hodinska tabulka Delnjoserbski gymnazij 2009/2010

688 gymnaziastow (5.13. ltnik) rjadownja 5 6 7 8 9 10 rjadownja 11 12 13
Ludmila Budarjowa

serbskorna wuba (w tydenju) 4 4 4 4 3 3 zakadny kurs wukonowy kurs 3 5 3 5 3 5

36

Dala wuba podawa so bilingualnje.

Delnjoserbski gymnazij
ulerske liby 700 600 500 400 300 200 100 0 1990 1995 2000 2005 2007 2009
37

675 645

688

515 430

195

Ludmila Budarjowa

Wubne materialije
ca. 300 jednotliwych pozicijow (2009/2010) hornjoserbsce: zakadna ula za w pedmjety 60 piruki 4 wudosponjacy material 38 delnjoserbsce: zakadna ula 30 5 37 srjedna ula a gymnazij 64 18 22 cykowne a wye ule; gymnazij 10 3 17
38

za w pedmjety piruki wudosponjacy material

Ludmila Budarjowa

Problemy:
heterogenos rjadownjow a skupinow ada sej wjace materiala ha w nminje fachowcy za spisanje wubnicow, wubnych materialijow a za metodiku/didaktiku faluja pemao serbskornych medialnych poskitkow (internet, prawopisny program, DVD etc.) wosebita pidatna potrjeba w Delnjej uicy (206 hs. a 102 ds.), wosebje za gymnazij a cykowne ule

Ludmila Budarjowa

39

Dorost kubarjow za dace dnjowe zarjadnia

Sakska: Serbska fachowa ula za socialnu pedagogiku pi Powoanskim centrumje za hospodarstwo w Budyinje: o serbina obligatoriska za wch o maernorni jeno 2 hodinje serbiny pidatnje Problemy: 80 ulerjow (12 % Serbow) numerus clausus (1,5) wot 2008/9 wosebita rjadownja za powoanje pewodace 4-ltne wukubanje (z 28 ulerjow jeno 6 Serbow) noerjo (nimo ST) njepodpraja wukubanje Braniborska: faluje wotpowdnik za Serbsku fachowu ulu, wosebite kursy jeno pola RCW a Serbskeje rneje ule
Ludmila Budarjowa 40

Wuerske wu- a dalekubanje

wukubanje: o maturana dstanu garantiju za pistajenje o numerus clausus za Saksku a Braniborsku (jeno w kombinaciji ze serbinu w Lipsku!) o propedeutikum w Choebuzu (kak dale?) o bachelor zawseny (serbskorny podl pe snadny) o master (problem wuwuowanskeho personala w Lipsku) o referendarojo (numerus clausus) dalekubanje: o dotalne kursy wuspne (problem financow a zamowitosow) o dalewjedenje kursow (jeno hie zwonka wuby)

Ludmila Budarjowa

41

Institut za sorabistiku w Lipsku (2009)

wdomostny personal:
4,5 mstna z wuwuowanskim kontigentom 48 hod. na tyde (wot toho 0,5 mstna z Braniborskeje)

studena (w ltnim semestrje 2009):

(z wlbnym wobukom a wukrajnymi stipendiatami) 42 studentow a 2 doktorandaj, z nich 21 studentow wuerstwa

Problemy:
pemao wuwuowanskeje kapacity (pistajeneho wdomostneho personala), wosebje na polu fachoweje didaktiki o pemao studentow wuerstwa za tuchwilnu potrjebu w praksy, wosebje za Delnju uicu o pemao filologow (6 dohromady)
o

Ludmila Budarjowa

42

Facit
Dotalne zakonske postajenja su we hownym dobre, nad doderenjom tutych ma so straowa. krtkodobne naprawy: o intensiwne wabjenje za serbske a Witaj-pstowarnje abo Witajskupiny o zesylnjenje da ze starimi (wabjenje, spchowanske towarstwa) o pomjeenje liby pidrunikow w uli o rozrjenje zwonkaulskeho (cyodnjowskeho) serbskorneho poskitka o polpenje ulerskeho transporta do srjednych ulow a gymnazija o dobywanje pedagogiskeho dorosta (aktualizowanje lisiny studentow, referendarow) o zwyenje eficiency wuknjenja a wuwuowanja o koordinacija serbskornych poskitkow
Ludmila Budarjowa 43

Facit
dlodobne naprawy: o rozrjenje Witaj-sye o stabilizowanje a rozrjenje serbskeje ulskeje sye o precizowanje zakonskich postajenjow o runostajenje serbskorneho kubanja w Sakskej a Braniborskej o nadanje rneje analyzy a strategije o zhromadne zamowitose starich, komunow (noerjo), statnych instancow, serbskich a politiskich gremijow o sobupostajowanje Serbow (alianca) o polpenje a rozrjenje multimedialneho pedstajenja Serbow o zbhnjenje nahladnose serbskeje re pola Serbow a wosebje pola Nmcow o polpenje financielneho wuhotowanja serbskeho ulstwa

Ludmila Budarjowa

44

 Ludmila Budarjowa

45

Ludmila Budarjowa
Serbske ulske towarstwo z.t. Pstowe namsto 2, 02625 Budyin/Bautzen www.sorbischer-schulverein.de www.witaj.de Serbski institut Budyin Dwrniowa 6, 02625 Budyin/Bautzen ludmila@serbski-institut.de www.serbski-institut.de

Ludmila Budarjowa

46