STATCOM iin Bulank Mantk Denetleyici

Kenan Yanmaz1 ve smail H. Alta2

1

Giresun Meslek Yksekokulu Giresun niversitesi, Giresun

kenanyanmaz@yahoo.com

Mhendislik Fakltesi Elektrik-Elektronik Mhendislii Blm Karadeniz Teknik niversitesi, Trabzon

ihaltas@ktu.edu.tr enerji almna ve satna imkan tanmaktadr. Son yllarda iletim hatlarnn yklenmesi byk lde artmtr ve bu art devam etmektedir. Yeni hat yapm veya mevcut hatlarn yenilenmesi en ekonomik senaryo olarak karmza kmaktadr. uan kullandmz iletim sistemlerinin ounda fiziksel snrlamalar nedeniyle istenilen miktarda g ak salanamamaktadr. letim sistemleri gnmzde mekanik veya elektromekanik kontrol elemanlaryla kumanda edilmektedir [1]. AC sistemlerde g ak, faz as, hat empedans ve hat geriliminin bir fonksiyonudur. Bu deikenlerin kontrolndeki herhangi bir aksama istenmeyen reaktif g akna, yksek g kayplarna ve yksek veya dk gerilimlere yol amaktadr. Paralel ve seri kompanzasyon yaplarak hat empedansnn kontrol ile gerilim bykl, faz as ve hat akmnn kontrol yaplarak g faktrnn iyiletirilmesi dolaysyla g transferinin arttrlmas mmkndr. G sistemlerinde gerilim kontrol yk bakmndan byk neme sahiptir. Sistemdeki gerilim dm yada ykselmesi beslenen yklerde arzalara ve performans dmne neden olmaktadr. Gelien yar iletken teknolojisiyle byk gte g elektronii elemanlar gelitirilmektedir. Bu elemanlar kullanlarak enerji sisteminin kontrol FACTS: Esnek AC letim Sistemleri ad verilen daha verimli, hzl ve gvenilir bir teknolojinin olumasna imkan salamtr. FACTS cihazlar AC iletim sistemlerinde reaktif g kompanzasyonu, faz as kontrol, iletim hattnn empedans kontrol ile sistemdeki akm ve gerilimin istenilen deerde kontrol gibi uygulamalarda kullanlmaktadr. Yar iletken teknolojisinin gelimesi farkl FACTS cihazlarnn gelitirilmesine olanak salamtr. Bunlardan biride Statik Kompanzatrdr (STATCOM) [2-3]. nerilen sistemde 20 MVA, 6,3 kV, 60 Hzlik bir generatrn rettii g hattan yklere aktarlmaktadr. letim hatt iki adet birbirine paralel olarak balanm 30 km lik hatlardan olumaktadr. Yk olarak 3 MWlk bir stc ile 1,4 MVAlk RL yk bulunmaktadr. Kullanlan 4 MVAlk STATCOM yklere paralel olarak balanmtr.

zet
Bu almada alternatif akm g sistemlerinde kayplar azaltmak ve harmonikleri gidermek iin kullanlan Statik Senkron Kompanzatrn (Static Synchronous Compansator STATCOM) Bulank Mantk Denetleyici (BMD) ile kontrol incelenmektedir. Esnek alternatif akm iletim sistemlerinde (Flexible AC Transmission Systems - FACTS) kullanlan cihazlardan biri olan STATCOM, yke paralel olarak balanarak yaplan uygun denetimlerle sistemde reaktif g dengesini salamakta kullanlr. Simlasyonu yaplan bu sistemde bir generatrde retilen g yklere iletim hatlar vastasyla aktarlmaktadr. STATCOM yklere paralel olarak balanmtr. Kullanlan BMD Matlab/Simulink ortamnda tasarlanmtr. Elde edilen sonular, PI tr denetleyici kullanlarak elde edilen sonular ile kyaslanarak BMDnin etkinlii gsterilmektedir.

Abstract
In this study, a fuzzy logic (FL) controller is designed and used to control a STATCOM, which is called Static Synchronous Compensator, and used to reduce the losses and harmonic components in power systems. STATCOM, which is one of the widely used FACTS devices, is controlled to regulate bus voltage and maintain reactive power balance while minimizing the harmonic effects in the system. A power system consisting of an AC generator, transformers, transmission lines loads and a Fuzzy logic controlled STATCOM is modeled and simulated in Matlab/Simulink/Simpower environment. In order to see the performance of the FL controller, the simulation results are compared with those of PI controller.

1. Giri
Gnmzn deien enerji talebine bal olarak enerji iletim sistemlerinde kontrol edilebilirlik ve sistem kapasitesinin arttrlmas konular son derece nem kazanmtr. letim hatlarnn kurulu amac yk ile iletim merkezleri arasndaki balanty salayarak ykteki hava durumuna, saate, blgesel farklla vb. gibi etkenlere bal deiimlerin en ekonomik ekilde karlanmasn salamaktr. Enerji iletim hatlarndan byk g transfer edilmesiyle yeni santral gereksinimi minimize edilerek mevcut santraller verimli bir ekilde kullanlmaktadr. Bunun yannda komu lke ve blgelerden

2. STATCOMlu Sistemin Yaps

2.1. STATCOM STATCOM evirici temelli paralel FACTS kontrolr elemandr. G sisteminden reaktif g ekecek ekilde kontrol edilen ve bir dc enerji depolama eleman ile fazl sistem arasna bir evirici balanarak yaplan FACTS kontroldr [4]. nt balantl reaktif g kompanzatr olup bal olduu g sistemine reaktif g vererek yada sistemden reaktif g ekerek g sisteminin baz parametrelerini deitirebilen bir elemandr. ekil 1de gsterildii gibi bir dntrcnn bir transformatr zerinden sisteme nt balanmasyla oluturulan bir yapdadr. STATCOMdaki aktif ve reaktif g denklem (1) ve denklem (2) kullanlarak hesaplanr.
Vbx Vs sin X Vbx (Vbx Vs cos ) Q= X P=
Vbx = Kontrol edilen hattn gerilimi

2.2. Bulank Mantk Denetleyici 2.2.1. BMD

Bulank mantn birok uygulama alan vardr. Kontrol sistemlerindeki uygulamas bunlarn banda gelen nemli uygulama alanlarndan birisidir. Bulank mantk denetleyicinin genel ak diyagram ekil 2de grlmektedir.
Bulank Mantk Denetleyici Hata Bulanklatrc Hatadaki Deiim Kural Taban Durulatrc k areti

(1)

ekil 2: BMDnin temel yaps.

(2)

Vs = Gerilim kontroll eviricinin gerilimi

X= Hattn reaktans

ekil 2de grld gibi sistem 3 paradan olumaktadr. Bunlar srasyla, Bulanklatrc, Kural Taban ve Durulatrcdr. BMDnin ilk eleman olan Bulanklatrc kendisine uygulanan kesin girileri bulank deerlere evirir. Bu bulank deerler Kural Taban nitesine gnderilerek burada bulank kurallarla ilenir ve elde edilen bulank sonu Durulatrma nitesine gnderilir. Bu ksmda ise bulank sonular kesin sayya dntrlr. Genellikle BMDnin giri deikenleri kontrol hatas (e) ve bu hatann bir rnekleme sresindeki deiimi (de) eklindedir. Bu deikenlere gre BMDnin kural taban nitesinde bir kural tablosu oluturulur. Bu tablo iin bir rnek Tablo 1de gsterilmitir [5].
Tablo 1: Bir tablo rnei.

de e
NB NK S PK PB

NB (Negati f Byk) NB NB NK NK S

NK (Negatif Kk)

S (Sfr)

PK (Pozitif Kk)

PB (Pozitif Byk)

NB NK NK S PK

NK NK S PK PK

NK S PK PK PB

S PK PK PB PB

2.3. BMDnin Matlab/Simulink Modeli

ekil 1: STATCOMun yaps.

Bulank Mantk Denetleyicide temel elemanlar yelik fonksiyonlardr. Bu yelik fonksiyonlar gen, yamuk, sinsoid, gaussian, an ve sigmoid tiplerinde olabilir. Yaplan almada gen yelik fonksiyonu kullanlmtr [6]. BMDnin bulanklatrma ileminin simulink modeli ekil 3de gsterilmitir. Giri uzayndan gelen yelik deerlerinin minimumlar alnarak her kural iin gerekli arlk katsaylar belirlenir.

ekil 3: Bulanklatrma ileminin simulink modeli.

Gerekli arlk katsaylar bulanklatrma nitesinde belirlendikten sonra bu deerler arplmak zere kurallarn ilendii ksma gnderilir. Bu yap ekil 4de grlmektedir.

ekil 6: Giri ve k deikenleri ile BMD.

ekil 6da bulank denetleyicinin giri byklkleri ve kapal blok diyagram verilmektedir. Burada gerilim hatas ve bu hatadaki deiimden yola klarak denetleme ilemi yaplmaktadr. Referans gerilim girii bulank yelik fonksiyonlarnn tanmland kesin uzayn alt ve st snrlarn belirlemek zere BMD blou ierisinde kullanlmaktadr. Bunun dnda gerilim hatas ve hatadaki deiim BMDnin temelde iki kesin girileridir. BMDnin k ise kontrol iaretindeki deiimi vermektedir. Bu deiim bir nceki rneklemede kullanlan denetim iaretine eklenerek yeni denetim iareti elde edilmektedir. Yaplan bu son ilemle BMDnin etkisi bir integral alcnn etkisine benzetilmitir.[5,6]
2.4. Simlasyonu Yaplan Sistem

ekil 4: Kurallarn ilendii ksm.

Durulatrma nitesi ise ekil 5de grld gibidir. Durulatrma nitesinde alanlarn merkezi yntemi kullanlarak kesin deerler elde edilir. Bu kesin deerler denetleyicinin kdr.

Simlasyonu yaplan sistem ekil 7de grlmektedir. nerilen sistemde 20 MVA, 6.3 kV, 60 Hzlik bir generatrn rettii g iletim hattndan yklere aktarlmaktadr. Yk olarak 3 MWlk bir stc ile 1.4 MVAlk RL yk bulunmaktadr. Generatrden retilen 6.3 kVluk gerilim T1 trafosunda 35 kV deerine karlmtr. Daha sonra ekil 8de grld gibi iki adet 30 km lik paralel olarak balanm hattan geirilerek T2 trafosuna gnderilmitir. Burada 35 kVluk gerilim 3.5 kV deerine drlmektedir. STATCOM ise T2 trafosunun knda yklere paralel olarak balanmtr.

ekil 7: Simlasyonu yaplan sistem.

ekil 5: Durulatrma ileminin simulink modeli.

ekil 8: letim sistemi.

Sistemdeki STATCOM hem PI hemde BMD ile kontrol edilerek iki denetleyici kyaslanmtr. Kullanlan STATCOM blou Matlab/Simulink ortamndaki hazr blok olup bu bloun ierisindeki AC gerilim reglatrnde PI denetleyici yerine BMD tr kontrolr kullanlm ve kyaslama yaplmtr. Sistemde kullanlan BMD tamamen Matlab/Simulink ortamnda modellenmi ve STATCOM iin gelitirilmitir. Sistemin simlasyonu srasnda deiimleri daha iyi grebilmek iin bir adet step fonksiyon blou kullanlmtr. Taban deer olarak 1 pu deerine oturmas istenen sistemin 0.6. 0.8. ve 1. saniyelerde referans deer srasyla 0.97, 1.03 ve 1 deerlerine deitirilmitir. Bu deiime gre sistemin tepkisi incelenmitir.

ekil 10: BMD denetleyicili sistemin gerilim ve reaktif g deiimleri.

4. Deerlendirme
PI denetleyici ile yaplan simlasyonda sistemde yk zerindeki gerilimin 1 pu deerine oturmad grlmektedir. Ayn zamanda referans deiikliklerinde de PI denetleyici yeterli kontrol yapamamaktadr. Sistemde salnmlar bulunmaktadr. Bu ekil 9da grlmektedir. BMD denetleyici ile ayn sistem iin yaplan simlasyonda ise yk zerindeki gerilimin referans deere oturduu ve referanstaki deiimlerden etkilenmedii grlmektedir. Ayrca gerilimdeki salnmlar da giderilmitir. BMD denetleyicinin PI denetleyiciye gre ok daha iyi alt ekil 9 ve ekil 10 kyaslandnda grlmektedir. Reaktif g bakmndan da BMD, sistemde kullanldnda iyileme gzlenmitir.

3. Sonular
ekil 9da PI tr denetleyici kullanlarak yaplan kontrolden elde edilen sonular grlmektedir. Yk zerindeki gerilim ile referans gerilim deiimleri st ste izilmitir. Ayrca reaktif gcn deiimi de ekil 9da grlmektedir.

5. Kaynaklar
[1] A. Demirren, L. Zeynelgil, Elektrik Enerji Sistemlerinin Kararll Kontrol ve almas Birsen Yaynevi, 2004. [2] N. G. Hingorani, L. Gyugyi, Understanding Facts, IEEE Press, 2000. [3] M. S. El-Moursi, A. M. Sharaf, Novel Controllers for t he 48-Pulse VSC, STATCOM and SSSC for Voltage Regulation and Reaktif Power Compensation, IEEE Transactions on Power Systems , vol.20 no.4, November 2005. [4] E. Deniz, S. Tuncer, M. T. Genolu, Statcom ile letim Hatlarnda Reaktif G Kompanzasyonu, EVK2007 Enerji Verimlilii ve Kalitesi Sempozyumu, Kocaeli, s:189-193, 2007. [5] I. H. Altas and A. M. Sharaf, A Generalized Direct Approach for Designing Fuzzy Logic Controllers in Matlab/Simulink GUI Environment, International Journal of Information Technology and Intelligent Computing, Int. J. IT&IC no.4 vol.1, 2007. [6] K. Yanmaz, . H. Alta ve O. . Mengi, ok Blgeli G Sistemlerinde Yk Frekans Kontrolnn Bulank Mantk Denetleyici ile Gerekletirilmesi, Akll Sistemlerde Yenilikler ve Uygulamalar Sempozyumu ASYU08, Isparta, s: 259-263, 2008.

ekil 9: PI denetleyicili sistemin gerilim ve reaktif g deiimleri.

ekil 10da BMD tr denetleyici kullanlarak yaplan kontrolden elde edilen sonular grlmektedir. Yine burada da ayn ekilde yk zerindeki gerilim ile referans gerilim deiimleri st ste izilmitir. Reaktif gcn deiimi de ekil 10da grlmektedir.