DP Fen Bilimleri Enstits Dergisi Say 21, Nisan 2010

Statcom ile Bir Enerji letim Sisteminde Gerilim Kontrol M.M.Ertay, Z.Aydomu

STATCOM LE BR ENERJ LETM SSTEMNDE GERLM KONTROL M. Mustafa ERTAY1, Zafer AYDOMU2
1

Dzce niversitesi Teknik Eitim Fakltesi Elektrik Eitimi Blm 81620 Dzce, mustafaertay@duzce.edu.tr 2 Frat niversitesi Teknik Eitim Fakltesi Elektrik Eitimi Blm 23119 Elaz, zaydogmus@firat.edu.tr

Geli Tarihi: 26.05.2009 ZET

Kabul Tarihi: 22.03.2010

G sistemlerinde gerilim kararll ok nemlidir. Reaktif g aklarnn sistem gerilimi ve kararll zerinde ok etkili olduu bilinmektedir. STATCOM reaktif g kompanzasyonu iin kullanlan konverter tabanl FACTS (Esnek Alternatif Akm letim Sistemleri) cihazlarndan biridir. Bu almada bir enerji iletim sistemindeki datm barasnda, yk deiimlerine karn STATCOM ile bara geriliminin kontrol yaplmtr. ncelikle STATCOM alma prensibi incelenmi, daha sonra STATCOM ve enerji iletim sistemi ile ilgili denklemler verilmitir. Datm barasnda STATCOM kurulu olan bu enerji iletim sisteminin benzetimi MATLAB/Simulink ortamnda gerekletirilmitir. Benzetim sonularnda; STATCOMun bara gerilimini istenen deerlerde tuttuu, yk deiimlerine karn hzl bir ekilde reaktif g kompanzasyonu salad ve sistemin gerilim kararlln iyiletirdii gzlenmitir.

Anahtar Kelimeler: Gerilim Kararll, FACTS, STATCOM, Reaktif G Kompanzasyonu

THE VOLTAGE CONTROL IN AN ENERGY TRANSMISSION SYSTEM BY STATCOM

ABSTRACT
Voltage stability is very important in power systems. It is known that reactive power flows are very efficient on the system voltage and stability. STATCOM is one of the converter based FACTS devices used for reactive power compensation. In this study, at the distribution bus of an energy transmission system, in spite of load variations, control of the bus voltage have been done with STATCOM. Firstly STATCOM operation is investigated and then the equations related with STATCOM and energy transmission system is given. The simulation of this energy transmission system which the STATCOM installed at distribution bus is realized in the MATLAB/Simulink environment. In the simulation results; It has been seen that STATCOM hold the bus voltage at desired values, inspite of load variations reactive power compensation is provided very fast and voltage stability of the system is improved.

Key Words: Voltage stability, FACTS, STATCOM, Reactive Power Compensation 1. GR Modern endstri ve yk talebinin hzl bymesi ile g sistemi gerilim kararszl sistem kararllnn birinci tehdidi olmutur. zellikle g sisteminin kontrol iin ok karmak hale gelmesi gibi durumlarda gerilim kararll ok nemlidir [1]. Gerilim kararll, bir g sisteminin normal alma koullarnda ve bozucu bir etkiye maruz kaldktan sonra sistemdeki btn baralarda srekli kabul edilebilir gerilimler salama yetenei olarak tanmlanabilir [2]. G sisteminin gerilim kararllna etki eden birok etken bulunmaktadr; yetersiz reaktif g, otomatik uyar sistemi ve bunun generatre bal olan denetleyicileri, gerilim baml ykler, yk gerilimi dzenleme transformatrleri, iletim sisteminde gerilimi iyiletirmek zere yerletirilmi statik var 91

DP Fen Bilimleri Enstits Dergisi Say 21, Nisan 2010

Statcom ile Bir Enerji letim Sisteminde Gerilim Kontrol M.M.Ertay, Z.Aydomu

kompanzatrler vb.. Reaktif g kompanzasyonu hem iletim kapasitesi hem de gerilim kararlln iyiletirmede ou kez en etkin metottur.[1] letim ve datm sistemlerinde reaktif g kontrol yeni iletim hatlarnn yapmndaki zorluklardan dolay zel bir dikkat kazanmtr. evresel ve ekonomik faktrler birok kere yeni iletim hatt projelerini engellemitir [3]. ndktif reaktif g aklar enerji ve iletim kapasitesini harcamakta ve gerilim dmne neden olmaktadr. Bu geri g akn dzeltmek iin ileri reaktif g (gerilime gre ileri fazl akm) salanarak akmn gerilimle ayn fazl olmas salanr. Reaktif g statik veya dinamik VAR kaynaklarndan salanmaktadr [4]. Reaktif g ak kontrol uygun bir gerilim profili salamak iin sabit reaktr ve kapasitr gruplarnn uygulamas ile balamtr. Bu cihazlarn kullanm yk deiimlerinden kaynaklanan gerilim dalgalanmalarn minimize etmi ve kayplar azaltmtr [3]. AC g sistemlerinde, reaktif g problemlerinin stesinden gelmek amacyla uzun yllardr mekanik anahtarlamal kapasitr ve reaktr gruplar kullanlmaktadr. Ancak kapasitr ve reaktr anahtarlamalarn kontrol etmek g mhendisleri iin nemli bir sorun olmutur. nk yava cevap zamanlarndan tr byle elemanlar geici olaylar esnasnda gerekli kompanzasyonu salayamaz ve bozucu etkilerle kar karya kaldktan sonra gerekten sistem kararlln drebilirler [5]. letim hatt anahtarlamalar, gerilim kmeleri, ksa devreler, yk deiimleri gibi dinamik bozucu etkilere destek vermek iin reaktif g kontrol, istenen gerilim seviyeleri ve sistem kararlln salamak amacyla yeterli ve hzl olmak zorundadr. Bu karakteristikler FACTS (Esnek Alternatif Akm letim Sistemleri) denetleyicileri kullanlarak elde edilebilir. Bu cihazlar arasnda ilk olarak TCR (Tristr kontroll reaktr),TSC (Tristr anahtarlamal kapasitr), TCSVC (Tristr kontroll statik var kompanzatr) gibi tristr tabanl cihazlar kullanlmtr . Gnmzde ise GTO, IGBT, IGCT gibi kontroll anahtarlar tabanl cihazlarda uygulanmaktadr. Bu cihazlar ierisinde Gerilim kaynakl konvertere dayanan STATCOM (Statik Senkron Kompanzatr) en ok kullanlan cihazlardan birisidir. [3]. STATCOM bugne kadar ki en hzl reaktif g kompanzasyon cihazdr. STATCOM reaktif akm sisteme enjekte ederek veya sistemden tketerek bulunduu yerdeki gerilimi dzenleyebilir. Bu nedenle gerilim kararll, geici kararllk veya yklenebilirlik eer gerilim dzenleyici hzl ve kararl cevap verirse fazlasyla iyiletirilebilir [6,7]. Bu almada STATCOM kurulu olan bir enerji iletim sisteminin MATLAB/Simulink benzetimi gerekletirilmitir. ncelikle STATCOM alma prensibi incelenmi daha sonra iletim sistemine ait denklemler, STATCOM dinamik denklemleri ve kontrol emas verilmitir. Verilen dinamik denklemler ve kontrol emas kullanlarak STATCOM kurulu olan g sistemi MATLAB/Simulink kullanlarak modellenmitir. STATCOM Kontrol yaps, AC ve DC ksm gerilimlerinin kontrolne dayanmaktadr. Yaplan benzetim almalarnda datm barasndaki, yk deiimlerine gre reaktif g kompanzasyonu ile gerilim kontrol yaplmtr. Ani yk deiimleri ve farkl karakterde yk eitleri uygulanarak STATCOMun dinamik cevab incelenmitir. Benzetim sonular grafikler halinde verilmitir. 2. STATCOM (Statik Senkron Kompanzatr) STATCOM iletim hattna nt olarak balanan bir FACTS cihazdr. Literatrde STATCON veya ASVC (Gelimi Statik Var Kompanzatr) olarak adlandrld almalarda olmutur. ekil 1de STATCOM devre konfigrasyonu gsterilmektedir. Basit olarak STATCOM balant transformatr, konverter ve bir DC kapasitrden ibarettir. Burada V AC sistem gerilimini V0 ise STATCOM k gerilimini ifade etmektedir. TCSVC gibi reaktif nt kompanzasyon iin kullanlabilir. Bal bulunduu bara gerilimini dzenlemek iin iletim hattna reaktif g salayabilir veya iletim hattndan reaktif g tketebilir.

92

DP Fen Bilimleri Enstits Dergisi Say 21, Nisan 2010

Statcom ile Bir Enerji letim Sisteminde Gerilim Kontrol M.M.Ertay, Z.Aydomu

ekil 1. STATCOM Devre Konfigrasyonu. STATCOM knda ebeke frekansnda, kontrol edilebilir genlikte ve faz asnda, dengeli faz gerilimleri elde edilir. Bu dzenlemede AC sistem ile aygt arasndaki srekli durum g alverii genel olarak reaktiftir. STATCOM ve AC sistem arasndaki reaktif g al verii konverter k geriliminin bykln dzenleyerek kontrol edilir. Eer STATCOM k geriliminin bykl AC sistem geriliminin bykln geerse ( VO>V ) I akm transformatr reaktans yolu ile STATCOMdan AC sisteme akar ve cihaz iletim hatt iin reaktif g retir. Konverter k akm iletim hatt geriliminden 900 ileridedir. Bu durumda cihaz kapasitif modda alm olur. ekil 2.(a)da bu durum gsterilmektedir. Eer STATCOM k geriliminin bykl AC sistem geriliminin byklnden kk olursa ( VO<V ) akm transformatr reaktans yolu ile AC sistemden STATCOMa akar ve cihaz iletim hattndan reaktif g tketir. Konverter akm iletim hatt geriliminden 900 geridedir. Bu durumda cihaz indktif modda alm olur. ekil 2 (b)de bu durum gsterilmektedir. Eer konverter k gerilimi ile iletim hatt gerilimlerinin byklkleri eit ise (VO= V) AC sistem ile cihaz arasnda herhangi bir reaktif g alverii olmaz [8].

(a)

(b)

ekil 2. STATCOM Reaktif g alveri durumlar (a) Reaktif g retimi (Kapasitif mod) (b) Reaktif g tketimi (ndktif mod) . Kapasitr, konverter iin gerekli DC gerilimi salamak amacyla kullanlmaktadr. Konverter k gerilimi ile AC sistem gerilimi arasndaki faz farkna bal olarak kapasitr arj veya dearj olmaktadr. Srekli durumda konverter k gerilimi AC sistem geriliminden geri fazda tutularak sistemden ekilen aktif g (kk miktarda) ile transformatr ve konverter kayplar karlanmaktadr [8,9]. 93

DP Fen Bilimleri Enstits Dergisi Say 21, Nisan 2010

Statcom ile Bir Enerji letim Sisteminde Gerilim Kontrol M.M.Ertay, Z.Aydomu

Ayn grevi yapan TCSVCden ok stn zellikleri vardr. Cevap sresi TCSVCye gre ok hzldr. Reaktif g retmek iin kapasitr gruplar veya reaktr gruplar kullanmad iin rezonans noktas oluturma potansiyeli yoktur. STATCOM, kapasitr gruplar veya reaktr gruplar kullanmad ve yksek kapasiteli yar iletken g aygtlarnn varlndan dolay kk bir kurulum alan gerektirir. Eer dc kapasitre ek olarak uygun bir enerji depolama aygt ile balanrsa, STATCOM ile aktif g kontrol de mmkndr.

(a)

(b)

ekil 3. (a) STATCOM V-I karakteristii (b) TCSVC V-I karakteristii. ekil 3te TCSVC ve STATCOM V-I karakteristikleri verilmitir. Alak gerilimlerde STATCOM un akm salama kapasitesi TCSVC den ok daha iyidir. STATCOM herhangi bir sistem gerilimi deerinde tam kapasitif veya tam indktif k akm salayabilir. STATCOM tarafndan salanan reaktif g kompanzasyonu miktar TCSVC tarafndan salanan reaktif g miktarndan daha fazladr nk TCSVCde dk bir gerilim dzeyinde reaktif g gerilimin karesi ile orantl olarak azalrken STATCOM da gerilim ile dorusal olarak azalr. Bu STATCOMun reaktif g denetlenebilirliini TCSVCden stn klmaktadr [10]. 3. BENZETM YAPILAN G SSTEM Bu almada ekil 4te verilen g sisteminin benzetimi yaplmtr. Tm sistemin modellenmesinde d-q koordinatlarnda verilen denklemler kullanlmtr. Kullanlan btn denklemlerdeki nicelikler per-unit deerlerdir. Enerji iletim sistemi temel iki makineli bir sistemdir. Vs ve Vr dengeli fazl gerilimler reten sinzoidal gerilim kaynaklardr. Burada STATCOMun ideal kontrol edilebilir, sinzoidal gerilim kayna olduu varsaylmtr. STATCOMu Vsh gerilim kayna temsil etmektedir. STATCOM DC ksm edeeri ekil 4teki devrede yer almamaktadr. DC ksm edeeri ayr olarak STATCOM modeli ierisinde sunulmaktadr. STATCOM bu sistemde enerji iletim sistemi zerindeki bir yk istasyonuna yerletirilmitir. Enerji iletim sistemi burada iki blm olarak yani iletim hatt 1 ve iletim hatt 2 olarak adlandrlmtr.

ekil 4. Benzetimi yaplan g sistemi 94

DP Fen Bilimleri Enstits Dergisi Say 21, Nisan 2010

Statcom ile Bir Enerji letim Sisteminde Gerilim Kontrol M.M.Ertay, Z.Aydomu

SATCOM ve iletim sistemi parametreleri; Rs= 0.0075, Xs=0.075, Xsh = 0.15, Rsh = 0.01, bcap = 2.0, gcap = 0.02, Vs =1.0 30 , Vr=1.0 0 eklindedir [11]. Btn deerler per-unit olarak verilmitir. Sistemin baz deerleri Sb=100 MVA, Vb=400kV eklindedir. Burada Rs ve Xs srasyla iletim hatt rezistans ve reaktansdr. gcap ve bcap bu edeer devrede gsterilmeyen ve blm 3.1.1de sunulan STATCOM DC kapasitrn srasyla kondktans ve sseptansdr. Rsh ve Xsh srasyla nt balant transformatr rezistans ve reaktansdr. Vsh STATCOMu temsil eden ideal gerim kayna. Vs ve Vr srasyla verici ve alc u kaynak gerilimleridir. 3.1. STATCOM Modeli nt reaktif akm ile iletim hattna reaktif g salayarak bara geriliminin kontrol yaplabilir. nt reaktif g enjeksiyonu ile bara geriliminin kontrol iin STATCOM nt akm aktif ve reaktif akm bileenlerine ayrlr. Bu bileenlerden aktif akm STATCOM bara 1 gerilimi (V1) ile ayn fazl reaktif akm ise bu gerilim ile dik fazldr [11]. faz nicelikleri aadaki T1 dnm matrisi ile ds-qs koordinatlarna dntrlr.
2 T1 = 3 0 1 1 2 3 2 1 2 1 2 3 2 1 2 1 2

ids ia i = T i qs 1 b io ic

v a v ds v = T v 1 b qs v vc o

[1]
cos T2 = sin

ds-qs nicelikleri ise T2 dnm matrisi ile d-q koordinatlarna dntrlr.

sin cos

i d i ds i = T i 2 qs q i 0 i0

v d v ds v = T v 2 qs q v o v0

[2] Buna gre STATCOM konverter akm d-q koordinatlarnda aadaki gibi verilebilir.

di dsh R i = sh b dsh + i qsh + b (V dsh V1d ) dt x sh x sh

[3]
diqsh dt = Rsh b iqsh x sh idsh +

b
x sh

(Vqsh V1q )

[4] STATCOM akm d-q bileenleri aadaki gibi aktif ve reaktif bileenlerine dntrlebilir.
i rsh = i dsh cos i qsh sin i psh = i dsh sin + i qsh cos

[5]

95

DP Fen Bilimleri Enstits Dergisi Say 21, Nisan 2010

Statcom ile Bir Enerji letim Sisteminde Gerilim Kontrol M.M.Ertay, Z.Aydomu

Burada as; = tan 1

V1d V1q

eklinde ifade edilir. Bara gerilimi V1 rms deeri olup aadaki ekilde

hesaplanr [11].

V1 = V1d 2 + V1q 2
[6]

ekil 5. STATCOM kontrol emas

ekil 5 teki emada aktif ve reaktif akmlar aadaki gibi d-q bileenlerine dntrlebilir. i dsh = i rsh cos + i psh sin
i qsh = i rsh sin + i psh cos

[7] ekil 5teki ema grld gibi bara gerilimi ile STATCOM DC kapasitr gerilimini kontrol etmede kullanlan bir emadr. Burada kullanlan iki PI kontrolr ile STATCOM aktif ve reaktif akm referans bileenleri ayarlanmaktadr. Bu akm bileenleri d-q bileenlerine dntrlerek nt akm kontrol blounda, denklem 3 ve 4ten STATCOM k gerilimi hesaplanabilmektedir.
3.1.1. STATCOM DC Gerilim Modeli

Kararl bir gerilim elde etmek iin DC gerilimin uygun bir modeli gelitirilmelidir. Byle bir devre ekil 6da grlmektedir. Bu model anlk aktif g dengesi prensibine dayanmaktadr [12,13].

ekil 6. STATCOM DC ksm edeer devresi

Bu model kullanlarak STATCOM DC gerilimi iin aadaki dinamik denklem elde edilir.
g cap b V dc dV dc = + b I dc dt b cap b cap

[8]
96

DP Fen Bilimleri Enstits Dergisi Say 21, Nisan 2010

Statcom ile Bir Enerji letim Sisteminde Gerilim Kontrol M.M.Ertay, Z.Aydomu

Bilindii gibi Vdc gerilimi STATCOM kontrol deikenlerinin bir fonksiyonudur. Buna gre g dengesi prensibine dayanarak STATCOM DC gerilimi aadaki gibi yazlabilir.

gcapbVdc b Vdshidsh + Vqshiqsh dVdc = + dt bcap bcap Vdc

[9]
3.2. Enerji letim Sistemi Modeli

Enerji iletim sistemi, iletim hatt 1 modeli ve iletim hatt 2 modelinden olumaktadr. letim hatt 1 modelinde, bara 1 gerilimi V1 hesaplanmaktadr. letim hatt 1 modeli iin aadaki denklemler kullanlmtr [14].

V1d = Rs id
[10]
V1q = Rs iq

b dt

x s did

+ x s iq + Vsd

x s diq x s id + Vsq b dt

[11] Burada id ve iq akmlar STATCOM, iletim hatt ve yk akm d ve q bileenlerinin toplamdr. Vsd ve Vsq kaynak gerilimi d-q bileenleridir. letim hatt 2 modelinde hat akm Ih hesaplanmaktadr. letim hatt 2 modeli iin denk. 12 ve 13 kullanlmtr.

di dh R i = s b dh + i qh + b (V 2 d V rd dt xs xs
[12]
di qh dt = R s b i qh xs i dh +

b
xs

(V2q Vrq )

[13]

3.3. Yk Modeli

Yk STATCOM bulunan sistemde bara 1 ksmna balanmtr. Bu yk yerel bir yktr. Yk akm matematiksel olarak aadaki gibi ifade edilmektedir. Yk burada gerilim baml bir g tketicisi olarak temsil edilmektedir [14].
I yk =

(Pyk jQ yk )
V yk baras

[14] Pyk = fP (| V yk baras |)

Q yk = fQ (| V yk baras |)

[15] 97

DP Fen Bilimleri Enstits Dergisi Say 21, Nisan 2010

Statcom ile Bir Enerji letim Sisteminde Gerilim Kontrol M.M.Ertay, Z.Aydomu

4. SSTEMN SMULNK BENZETM

STATCOM kurulu olan enerji iletim sisteminin simulink modeli ekil 7de gsterilmektedir. Sistemin simulink modeli 3. blmde elde edilen matematiksel denklemler ve STATCOM kontrol emas kullanlarak modellenmitir.

ekil 7. STATCOM kurulu olan g sisteminin simulink modeli (ekil 4).

ekil 8. STATCOM kurulu olan g sisteminin simulink modeli prensip emas (ekil 7).

98

DP Fen Bilimleri Enstits Dergisi Say 21, Nisan 2010

Statcom ile Bir Enerji letim Sisteminde Gerilim Kontrol M.M.Ertay, Z.Aydomu

ekil 8deki prensip emasnda grld gibi iletim hatt 1 bloundan elde edilen bara 1 gerilimi (V1), STATCOM blounda referans deeri ile karlatrlmaktadr. Aradaki hata PI kontrolre gnderilmektedir. Bara 1 gerilimi (V1), nt konverter akm (Ish) ile dzenlenmektedir. Ayn zamanda iletim hatt 1 bloundan elde edilen sin ve cos bilgileri STATCOM blouna ve yk modeline gnderilmektedir. Bara 1 gerilimine ilikin Sin ve Cos bilgileri ile STATCOM aktif ve reaktif akmlar ve yk akmlar, d-q bileenlerine dntrlmektedir. Bara 1 geriliminin dzenlenmesinde rol oynayan nt akm (Ish) ve yk akm (Iy) iletim hatt 1 blouna verilmektedir. 4.1. STATCOM Modeli STATCOM modeli blm 3te verilen ilgili kontrol emas kullanlarak modellenmitir [11]. Bu ema literatrde ska kullanlan bir emadr. ekil 9da STATCOM modelinde, letim hatt 1 bloundan elde edilen V1 gerilimi ve DC gerilim modeli bloundan elde edilen Vdc gerilimi, STATCOM modeli blounda referans deerleri ile karlatrlmaktadr. Aradaki hata PI kontrolrlere gnderilmektedir. PI kontrolr klar, nt akm aktif ve reaktif referans bileenleridir. nt akm aktif ve reaktif referans bileenleri iletim hatt 1 bloundan elde edilen sin ve cos bilgileri ile nt akm kontrol blounda d ve q bileenlerine dntrlmektedir [14].

ekil 9. STATCOM modeli. 4.1.1. STATCOM DC gerilim Modeli

ekil 10. STATCOM DC gerilim Modeli

STATCOM DC gerilim modeli blm 3te verilen ilgili denklemler kullanlarak simulink bloklaryla modellenmitir. letim hatt 1, iletim hatt 2 ve yk modeli blm 3.2 ve 3.3te verilen denklemler kullanlarak modellenmitir. 99

DP Fen Bilimleri Enstits Dergisi Say 21, Nisan 2010

Statcom ile Bir Enerji letim Sisteminde Gerilim Kontrol M.M.Ertay, Z.Aydomu

5. BENZETM SONULARI

Benzetim almasnda deiken ykte, reaktif g destei ile bara 1 geriliminin kontrol yaplmtr. Benzetim parametreleri; Vs =1 30 pu, Vr =1 0 pu, Vref=1 pu, Vdcref =3.4 pu. Yk, 0.1t0.2 aralnda P+jQ=3+j2.25, 0.2t0.3 aralnda P-jQ=3-j2.25 pu, bara 1 gerilimi kontrol t=0.04te devreye girmektedir. STATCOM bara 1 gerilimi kontrol t= 0.3te devre d kalmaktadr. Yk t=0.1 de devreye girmekte ve t= 0.3te devre d kalmaktadr. Elde edilen sonular aadaki gibidir.

ekil 11. Bara 1 geriliminin t =0.05te geniletilmi grafii.

ekil 12. STATCOM k geriliminin (rms) zamana gre deiimi.

ekil 13. STATCOM akm Iqsh bileeninin zamana gre deiimi.

ekil 11de grld gibi t= 0.1 snde P+jQ endktif yk devreye girdii zaman bara 1 gerilimi azalarak yaklak 0.98 pu deerini almaktadr. Azalan bara 1 gerilimi ok ksa srede STATCOM bara 1 gerilimi kontrol ile referans deer olan 1 pu deerine ykseltilmektedir. STATCOM 0.1t0.2 aralnda sisteme reaktif g 100

DP Fen Bilimleri Enstits Dergisi Say 21, Nisan 2010

Statcom ile Bir Enerji letim Sisteminde Gerilim Kontrol M.M.Ertay, Z.Aydomu

salamakta ve kapasitif almaktadr. ekil 12den grld gibi STATCOM k gerilim deeri endktif yk devreye girdii zaman (t= 0.1) ykselmektedir. Bu durum sisteme reaktif g saland anlamna gelmektedir. ekil 13te ise bunlara paralel olarak 0.1t0.2 aralnda, STATCOM reaktif akmnn (Iqsh) pozitif olduu grlmektedir. P+jQ yk t=0.2de devre d kalmaktadr. P-jQ kapasitif yk t=0.2de devreye girdii zaman (ekil 11) bara 1 gerilimi ykselerek yaklak 1.02 pu deerini almaktadr. Ykselen bara 1 gerilimi ok ksa srede STATCOM bara 1 gerilimi kontrol ile referans deer olan 1 pu deerine drlmektedir. STATCOM 0.2t0.3 aralnda sistemden reaktif g ekmekte ve indktif almaktadr. ekil 12den grld gibi STATCOM k gerilim deeri kapasitif yk devreye girdii zaman (t= 0.2) azalmaktadr. Bu durum sistemden reaktif g ekildii anlamna gelmektedir. ekil 13te ise bunlara paralel olarak 0.2t0.3 aralnda, STATCOM reaktif akmnn (Iqsh) negatif olduu grlmektedir. P-jQ yk t=0.3te devre d kalmaktadr.

ekil 14. STATCOM reaktif gcnn zamana gre deiimi.

ekil 15. DC gerilimin zamana gre deiimi.

ekil 16. (a) STATCOM kompanzasyon karakteristii. 101

DP Fen Bilimleri Enstits Dergisi Say 21, Nisan 2010

Statcom ile Bir Enerji letim Sisteminde Gerilim Kontrol M.M.Ertay, Z.Aydomu

ekil 14ten grld gibi STATCOM 0.1t0.2 aralnda sisteme kapasitif reaktif g salamakta, 0.2t0.3 aralnda ise sistemden indktif reaktif g ekmektedir. ekil 15te ise STATCOM DC geriliminin deiimi grlmektedir. Yk deiimlerinde DC gerilimde ksa sreli deiimler olsa da gerilimin sabit ve kararl olduu grlmektedir. ekil 16. (a)da STATCOM kompanzasyon karakteristii grlmektedir. Endktif yk devreye girdii zaman (t=0.1) ekil 16. (b)de grld gibi STATCOM akm gerilimden yaklak 90o ileride olmakta ve kapasitif alma yaplmaktadr. Kapasitif yk devreye girdii zaman ise (t=0.2) ekil 16. (c)de grld gibi STATCOM akm gerilimden yaklak 90o geride olmakta ve endktif alma yaplmaktadr. ekil 17 ve ekil 18de ise srasyla STATCOM k gerilimi ve kaynak gerilimi (Vs) a fazlarnn deiimi grlmektedir. Elde edilen sonular literatrle uyumludur [15,16,17].

ekil 16. (b) STATCOM t=0.15te geniletilmi kompanzasyon karakteristii. (Vsha: STATCOM k gerilimi a faz, Isha: STATCOM k akm a faz, V1a: Bara 1 gerilimi a faz)

ekil 16. (c) STATCOM t=0.25te geniletilmi kompanzasyon karakteristii. (Vsha: STATCOM k gerilimi a faz, Isha: STATCOM k akm a faz, V1a: Bara 1 gerilimi a faz)

102

DP Fen Bilimleri Enstits Dergisi Say 21, Nisan 2010

Statcom ile Bir Enerji letim Sisteminde Gerilim Kontrol M.M.Ertay, Z.Aydomu

ekil 17. STATCOM faz k geriliminin zamana gre deiimi.

ekil 18. Kaynak faz geriliminin zamana gre deiimi.

ekil 19. Bara 1 aktif ve reaktif g aklarnn zamana gre deiimi.

ekil 20. STATCOM kontrol ve STATCOM kontrol olmadan bara 1 geriliminin karlatrmal olarak zamana gre deiimi

103

DP Fen Bilimleri Enstits Dergisi Say 21, Nisan 2010

Statcom ile Bir Enerji letim Sisteminde Gerilim Kontrol M.M.Ertay, Z.Aydomu

ekil 21. STATCOM kontrol ve STATCOM kontrol olmadan bara 1 reaktif g aknn karlatrmal olarak zamana gre deiimi.

ekil 20de karlatrmal olarak kompanzatrn bara 1 geriliminin kontrolne etkisi grlmektedir. Kompanzatrsz sisteme gre yk deiimlerinde gerilim istenen referans deerine ulamaktadr. ekil 21de kompanzatrsz sisteme gre reaktif g aklarnn STATCOM ile azaltld grlmektedir.
6. SONULAR

Bu almada bir enerji iletim sistemindeki datm barasnda STATCOM ile gerilim kontrol yaplmtr. Yaplan benzetim almasnda sisteme endktif ve kapasitif ykler eklendiinde STATCOM ile gerekli reaktif g kompanzasyonunun hzl bir ekilde saland grlmtr. Buna paralel olarak bara gerilimi deerinin ani yk deiimleri ve farkl yk karakterlerine ramen istenen referans deerini ald gzlenmitir. Kompanzatrn dinamik cevab hzldr. Elde edilen sonular literatrle uyumludur. STATCOMun geleneksel mekanik anahtarlamal cihazlara gre daha hzl bir kompanzasyon salad aktr. Reaktif g aklarnn sistem zerinde gerilim kararll asndan olumsuz etkiler oluturduu grlmtr. Bu olumsuz etkiler STATCOM ile reaktif g aklar azaltlarak hzl bir ekilde giderilebilir. Benzetim sonular STATCOMun iletim sistemi gerilim kararlln iyiletirdiini ve sistemin gvenilirlik ve kapasitesini artrmaya yardmc olduunu gstermitir.

KAYNAKLAR

[1] [2] [3] [4] [5] [6]

M.H. Haque, Best location of SVC to improve first swing stability limit of a power system, Electric PowerSystem Research, vol.77, pp1402-1409, (2007). P. Kundur, Power System Stability and Control, McGraw Hill,United States of America, (1994). N.G. Hingorani and L. Gyugyi. Understanding FACTS:concepts and technology of transmission systems,IEEEPress. New York, (1999). flexible ac

Fangxing (Fran) Li, D. Tom Rizy, Brendan Kirby, John Kueck,Ndeye K. Fall, Reactive Power from Distributed Energy ,The Electricity Journal, Volume 19, Issue 10, s 27-38.December (2006). M. M. Oliveira, Power Electronics for Mitigation of Voltage Sags and Improved Control of AC Power Systems, Stockholm 2000 Doctoral DissertationRoyal Institute of Technology Phd thesis, (2000). L.Gyugyi. Fundamentals of Thyristor-Controlled Static Var Compensators in Electric Power System Applications. IEEE Special Symposium on Application of Static var systems for systems dynamic performance, IEEE 87'Mol87-5-PWR, s 8-27 (1987). C. Schauder, M. Gemhardt, E. Stacey, T. Lemak, Gyugyi L. Cease T.W.. Edris A. Operation of l00 Mvar TVA STATCON, IEEE Tram. PowerDeIivery, vol. 12, no. 4, 1805-1811, (1997). 104

[7]

DP Fen Bilimleri Enstits Dergisi Say 21, Nisan 2010

Statcom ile Bir Enerji letim Sisteminde Gerilim Kontrol M.M.Ertay, Z.Aydomu

[8] [9]

E. Uzunovic, C. A. Canizares Reeve J.Fundamental Frequency Model of Static Synchronous Compensator, North American Power Symposium (NAPS),Laramie, Wyoming, 49-54, (1997). U. Eminoglu, S. Herdem, T.Yalnz, invertr temelli facts cihazlar kullanarak Reaktif g kompanzasyonu ile gerilim kontrol, Elektrik -elektronik -bilgisayar mhendisligi 10. Ulusal kongresi, 152- 155, (2002). J. Paserba, J. Reed, G. F.Takeda, M. Aritsuka, T. FACTS and Custom Power Equipment for the Enhancement of Power Transmission System Performance and Power Quality, Symposium of Specialists in Electric Operational and Expansion Planning (VII SEPOPE) Curitiba, Brazil, May 21-26, (2000). K. R. , Padiyar, A.M. Kulkarni, Control Design and Simulation of Unified Power Flow Controller, IEEE Transactions on Power Delivery, Vol. 13, No. 4, 1348-1354, (1998). Q. Yu, L. Norum, T. Undeland, S. Round, Investigation of Dynamic Controllers for a Unified Power Flow Controller, industrial Electronics, Control, and Instrumentation, Proceedings of the 1996 IEEE IECON 22nd International Conference on Volume 3, 5-10 Aug. (1996).

[10]

[11] [12]

[13] C. Schauder,; H.; Mehta, Vector analysis and control of advanced static VAr compensators Generation, , Transmission and Distribution [see also IEE Proceedings-Generation, Transmission and Distribution], IEEE Proceedings C Volume 140, Issue 4, 299 306, (1993). [14] [15] M.M. Ertay, Enerji iletim sistemlerinin UPFC ile kontrol,Yksek Lisans Tezi, Frat niversitesi Fen Bilimleri Enstits, (2006). K. K. Sen, Statcom - Static synchronous Compensator: Theory, Modeling, and Applications 99WM706, IEEE Transmission and Distribution Committee of the IEEE Power Engineering Society for publication in the IEEE Power Engineering Societys 1999 Winter Meeting Conference Proceedings (1999). M. S. El-Moursi, and A. M. Sharaf. Novel Controllers for the 48-Pulse VSC STATCOM and SSSC for Voltage Regulation and Reactive Power Compensation, IEEE Transactons On Power Systems, Vol. 20, No. 4, November (2005). N. Voraphonpiput and S. Chatratana, STATCOM Analysis and Controller Design for Power System Voltage Regulation, IEEE/PES Transmission and Distribution Conference & Exhibition: Asia and Pacific Dalian, China,(2005).

[16]

[17]

105