Politeknik Dergisi Cilt: 10 Say: 2 s.

123-128, 2007

Journal of Polytechnic Vol: 10 No: 2 pp.123-128, 2007

DGM-Statcom ile Reaktif G Kompanzasyonu

Resul TEL, Zafer AYDOMU Frat niversitesi Teknik Eitim Fakltesi Elektrik Eitimi Blm 23119, ELAZI

ZET
Son yllarda, iletim ve datm sistemlerinin reaktif g kompanzasyonunda geleneksel kompanzatrlere gre daha iyi cevap hzlarna sahip olmalarndan dolay, dntrc tabanl FACTS (Esnek Alternatif Akm letim Hatlar) aygtlar kullanlmaktadrlar. STATCOM, yaygn olarak kullanlan FACTS aygtlarndan biridir. Bu almada, Darbe Genilik Modlasyonu (DGM) teknii kullanan STATCOM un (Statik Senkron Kompanzatr) MATLAB ile benzetimi yaplmtr. Bu benzetimde, bara geriliminin genlii deitirilerek DGM-STATCOM un dinamik cevab gzlemlenmitir. Benzetim program sonularndan, DGM-STATCOM un bu ani deiikliklere cevabnn ok hzl olduu ve g sistemi iin gerekli reaktif gc ksa srede salad grlmtr. Anahtar Kelimeler: Kompanzasyon, DGM-STATCOM.

Reactive Power Compansation By PWM-Statcom

ABSTRACT
In recent years, FACTS (Flexible Alternating Current Transmission Systems) devices are used for reactive power compensation in power systems, transmission and distribution systems, since their response is faster than that of the conventional compensators. One of the most widely used FACTS device is STATCOM. In this study, simulation of the STATCOM (Static Synchronous Compensator) has been realized by using Pulse Width Modulation (PWM). Matlab-Simulink software is used for simulation. In the simulation, dynamic response of PWM-STATCOM has been observed for various bus voltages. From the results of the simulation, it has been observed that response of the PWM-STATCOM to instant variations is very fast and reactive power for power system is provided in short time. Key Words: Compensation, PWM-STATCOM.

1. GR Enerji sistemlerinin kontrolnde en nemli problemlerden biri reaktif g kompanzasyonudur. Reaktif g, iletim sisteminde kayplarn artmasna, iletim hattnn g iletim kapasitesinin azalmasna ve hat sonundaki gerilimin genliinde ok byk deimelere neden olur. Bu yzden alternatif akm g sistemlerinde iletilebilir gc arttrmak ve kayplar azaltmak iin reaktif g kompanzasyonu yapmak gerekir (1). Byk gl ve hzl devreye girip kan yklerin g faktr geleneksel elektromekanik kompanzasyon dzenekleri ile dzeltilemez. Bunun nedeni geleneksel kopmanzasyon sistemlerinin, ykn ani ekilde ihtiya duyduu reaktif g talebine hemen cevap verememesi ihtiya duyulan kapasitif reaktif gcn kompanzasyon sisteminden karlanamamasdr. Ayrca 2000 ylnda yaynlanan ynetmelik ile reaktif g iin izin verilen aralk daraltldndan geleneksel kontaktrl kompanzasyon sistemindeki kontaktrler sk sk devreye girip kaca iin mrleri azalacandan tketiciler ek bir reaktif enerji bedeli demek zorunda olacaklardr (2). Son yllarda enerji iletim ve datm sistemleri iin hzl kompanzasyon ihtiyac giderek nem kazanmaktadr. Gnmzde g elektronii elemanlar, anahtarlama hzlarnn yksek olmas nedeniyle
Digital Object Identifier 10.2339/2007.10.2.123-128

kompanzasyon uygulamalarnda tercih edilmektedirler. G sistemlerinde kompanzasyonunun yar iletken anahtarlar ile yaplmas durumunda, gerilim kmelerinin nlenebilecei ve geici ve dinamik kararl iyiletirebilecei grlmtr (3). Yar iletken tabanl dntrcler kullanlarak seri ve nt reaktif kompanzatrler tasarlanabilir. Kompanzasyon iin kullanlan bu tip aygtlara FACTS aygtlar denir. Burada esneklik, alma noktasnda veya kontrol giriinde meydana gelen herhangi bir deiime, sistemin hzl bir eklide cevap verme yetenei olarak anlalr (4). FACTS aygtlar, iletim hatlarnn kompanzasyonunda kondansatr veya reaktr gruplarna ihtiya duymadan, dntrc devreleri kullanlarak g sistemi ile reaktif g alverii yapabilmektedirler (5). Bu almada benzetimi yaplan STATCOM un dinamik cevab; gerilim beslemeli bir dntrcnn, doru ve alternatif tarafndaki gerilimleri kontrol edilerek gzlemlenmitir. Bunun iin gerekli olan dinamik denklemler Park dnm kullanlarak elde edilmitir. Sonu blmnde ise Matlab-Simulink kullanlarak gerekletirilen benzetim programnn sonular verilmitir. 2. DGM-STATCOM STATCOM veya statik kondenser olarak bilinen ASVC (leri Statik VAR Kompanzatr) bal bulunduu

123

Resul TEL, Zafer AYDOMU / POLTEKNK DERGS, CLT 10, SAYI 2, 2007

g sisteminden reaktif akm ekecek ekilde kontrol edilebilen ve endktans-kondansatr gibi bir enerji depolama eleman ile fazl sistem arasna balanan yksek gl kendinden komutasyonlu evirici kullanlarak yaplan bir FACTS aygtdr (6). alma karakteristii asndan g iletim sistemlerinin dinamik kompanzasyonunda, senkron kondenserler gibi kullanlabilirler (7, 8). STATCOM, bir g sisteminde gerilim reglasyonu ve srekli durum iletim karakteristiklerini iyiletirmek iin kullanlabilir (9). ekil 1 de gsterildii gibi STATCOM, bir balant transformatr, bir dntrc ve bir doru gerilim enerji depolama aygtndan (kondansatr) meydana gelir. Dntrc, dolu bir kondansatrn salad doru gerilimi, g sistemi ile ayn frekansta, genlii ve faz as hzl bir ekilde kontrol edilebilir fazl alternatif bir k gerilimine dntrr ve ebekeye bir balant transformatr yardm ile balanr.
Sistem Baras V Balant Transformatr I X V0 DA-AA Dntrc CS

STATCOMun Edeer Devresi

Vo X GBD I V XI Vo I

V = Hat Gerilimi Vo = Dntrcnn k Gerilimi

Fazr Diyagram

V Vo I Vo

V XI

V-I Dalga ekilleri

i(t)

v(t)

i(t)=0

v(t)

v(t)

i(t)

ekil 2. STATCOM un temel alma prensibi

Dntrc ile g sistemi arasndaki aktif g deiimi; STATCOM un bal bulunduu barann gerilimi ile dntrcnn k gerilimi arasndaki faz fark ayarlanarak kontrol edilebilir. Dntrcnn k gerilimi bara geriliminden ileri fazda olacak ekilde kontrol edilirse, dntrc kendi doru gerilim enerji deposundan sisteme aktif g salar. Eer dntrcnn k gerilimi bara geriliminden geri fazda olursa, bu durumda dntrc, ebekeden aktif g ekecektir. STATCOM un rettii/tkettii reaktif g miktar,
Q= V (V Vo Cos) X

(1)

ile ifade edilir. STATCOM un sisteme verdii veya sistemden ald aktif g miktar,
P= V Vo Sin X

(2)

VDA
ekil 1. STATCOM un genel gsterimi

STATCOM tarafndan retilen k geriliminin genlii, dntrc ile g sistemi arasndaki reaktif g alveriini belirler. Dntrcnn rettii k geriliminin genlii bara geriliminin genliinden fazla ise, akm balant transformatrnn kaak reaktans yardm ile dntrcden baraya doru akar ve dntrc, sistem iin kapasitif reaktif g retir. Dntrcnn rettii k geriliminin genlii bara geriliminin genliinden kk olmas durumunda akm baradan dntrcye doru akar ve dntrc endktif reaktif g tketir. Dntrcnn k gerilimi ve bara geriliminin genliinin birbirlerine eit olduu durumda reaktif g alverii olmayacaktr. Bu duruma ilikin dalga ekilleri ve fazr diyagramlar ekil 2 de gsterilmitir.

eklinde yazlr. Burada V bara gerilimi, Vo dntrcnn k gerilimi, X balant transformatrnn kaak reaktans ve ise STATCOM un bal bulunduu barann gerilimi ile dntrcnn k gerilimi arasndaki faz farkdr. Srekli durumda, dntrcnn k gerilimi, bara geriliminden geri fazda tutularak, aktif g aknn g sisteminden dntrcye doru olmas salanr ( P > 0 ). Bu durumda dntrcde ve transformatrde meydana gelen kayplar g sisteminden karlanr. Basit bir evirici, doru gerilimi yar iletken anahtarlar yardm ile kare dalgaya evirir. yi bir eviricide ama, az harmonikli yaklak bir sinzoidal alternatif gerilim retmektir. Evirici tarafndan retilen gerilimdeki harmoniklerin azaltlmas iin transformatrlerin kullanld ok darbeli yap, ok seviyeli eviriciler ve DGM anahtarlama teknikleri kullanlmaktadr (10). Harmonik ieriini azaltmaya ynelik uygulamalarda kullanlan faz kaydrma transformatrleri, STATCOM un boyutunu ve karmakln arttrr. DGM teknii, dntrcnn alternatif k gerilimini deitirmek iin, ayarlanabilir genilikli ok darbeli yap temeline dayanr. Yksek anahtarlama frekansna sahip denetimli anahtarlarn kullanld DGM teknikleri, harmonik ie-

124

DGM-STATCOM LE REAKTF G KOMPANZASYONU / POLTEKNK DERGS, CLT 10, SAYI 2, 2007

riini azaltt ve transformatr devresini basitletirdii iin STATCOM kontrolnde son zamanlarda tercih edilmektedirler. Geleneksel STATCOM da alternatif k gerilimi, giri tarafndaki doru gerilim deerinin deitirilmesi ile DGM-STATCOM da ise dntrcnn kazanc ayarlanarak kontrol edilir (11). ekil 3 te, bir GBD, dntrcye doru gerilim salayan bir kondansatr, balant transformatrnn kaak reaktans ve dntrcde meydana gelen anahtarlama kayplarn temsil eden bir RK direncinden oluan STATCOM un edeer devresi gsterilmitir.
I DA

eklinde yazlabilir. Burada p, d/dt dir. Denk.(5) e Park dnm uygulanrsa,

Rs i d Ls p = i q i d 1 ( e d v d ) + R s i q Ls (e q v q ) Ls

(6)

denklemi elde edilerek dntrcnn akm dd q bileenlerine ayrlr. Burada, = dir. Dntrdt cnn gerilim vektrleri ise aadaki gibi kontrol edilir.
e d = L s ( x1 i q ) + v d

ea eb
ec

ia R S ib ic
RS RS

LS
LS LS

va vb vc

(7) (8)

VDA

RK

eq = Ls ( x 2 + i d ) x1 = ( k p +

ekil 3. STATCOM un edeer devresi

Sistemin kontrol iin, STATCOM un akm ve gerilimleri Park dnm kullanlarak d-q bileenlerine (aktif-reaktif) ayrlr. Sistem dengeli kabul edilerek Denk.(3) yardm ile STATCOM un akm ve gerilimleri d-q bileenlerine ayrlabilir.
i a i d i q = [C] i b 0 i c

ki * k )(i d i d ) ve x 2 = (k p + i )(i* q iq ) s s eklinde tanmlanan PI kontrolrn k sinyalleridir. Burada kp PI kontrolrn oransal kazanc, ki integral

kazanc, i d referans aktif akm deeri, i q ise referans reaktif akm deeridir. DGM-STATCOM un genel bir kontrol emas ekil 4 te gsterilmitir.

(3)
va vd v q = [ C] v b 0 vc

Burada,
2 2 Cos(t ) Cos (t 3 ) Cos(t + 3 ) 2 2 C = Sin (t ) Sin (t ) Sin (t + ) 3 3 1 1 1 2 2 2

(4)

ekil 4. DGM-STATCOM un kontrol emas

3. BENZETM SONULARI Bu almada, MATLAB-SIMULINK Toolbox kullanlarak DGM-STATCOM un benzetimi yaplmtr. DGM-STATCOM bir balant transformatr yardm ile g sisteminin barasna balanmtr. Benzetimi yaplan g sistemi ve STATCOM devresi ekil 5 te gsterilmitir. ekil 5 ten de grlecei gibi STATCOM devresi; balant transformatr, kontrolr, filtre, iki seviyeli GBD ve GBD iin gerekli olan doru gerilimi salayan bir kondansatrden meydana gelir.

olarak ifade edilebilir (5). ekil 3 te gsterilen edeer devreye gre STATCOM un alternatif gerilim tarafnn denklemi;
i a i a v a e a L.p i b + R. i b = v b e b i c i c v c ec

(5)

125

Resul TEL, Zafer AYDOMU / POLTEKNK DERGS, CLT 10, SAYI 2, 2007

C/2 3-Fazli Programlanabilir Gerilim Kaynagi

A N B C A A B B C C A B C A B C A B A B C a b c A B C A B C A B C Darbeler N +

C B c c C

Tranformator

Filtre

B1

iletim hatti

C/2

Donusturucu

B2 Powergui -Discrete, Ts = 5e-006 s.

A B C

Vabc Vabc*

Vabc Iabc Vdc Darbeler

Yuk 0

Iabc Vdc

Iabc* Vdc*

A.G.Filtre

Kontrolor

ekil 5. MATLAB Simulink te oluturulan g sistemi ve DGM-STATCOM devre modeli

DGM-STATCOM un kontrolr ksmnn iyaps ekil 6 da gsterilmitir. Kontrolr, g sisteminin gerilimini dzenleme, doru gerilimi istenilen seviyede tutma ve g sistemi ile senkronizasyonu salama gibi temel ilevi yerine getirir. STATCOM da doru gerilim kontrol ile sistemden dntrcye ya da dntrcden sisteme akacak olan aktif g miktar belirlenir. llen doru gerilim deeri ile referans doru gerilim deeri karlatrlp bir PI kontrolrden geirildikten sonra referans aktif akm bileeni (IdRef) bulunur. Daha sonra IdRef ile llen aktif akm bileeni (Id) karlatrlr. Hata deeri bir PI kontrolrden geirilerek GBD nin retmesi gereken gerilimin reaktif bileeni (Vq) elde edilir. Ayn ekilde referans reaktif akm bileeni (IqRef) ile llen reaktif akm (Iq) karlatrlp hata deeri bir PI kontrolrden geirildikten sonra GBD nin retmesi gereken gerilimin aktif bileeni (Vd) bulunur. Elde edilen Vd ve Vq tekrar faza evrilerek DGM kontrol iin gerekli olan modlasyon dalgalar elde edilir. Sinzoidal DGM (SDGM) yaps, dier DGM tekniklerine gre daha basit olduundan yaygn ekilde kullanlmaktadr. Bu nedenle, yaplan almada SDGM tercih edilmitir. SDGM de kap darbeleri, modlasyon
Freq

dalgalar ile tayc dalgann karlatrlmas sonucu elde edilir. SDGM ile bir fazl GBD iin kap darbelerinin elde edilmesi ekil 7 de gsterilmitir
+Vd / 2
Modlasyon Dalgas

1'

Tayc Dalga
+ Vd / 2
1 1 1 1 1 1 1 1 1

N
VaN

4 -Vd / 2

4'
-Vd / 2
4 4 4 4 4 4 4 4 4

(a) (b) ekil 7. SDGM ile dntrc iin kap darbelerinin retilmesi a) GBD nin bir faz baca, b) DGM dalgalar

Benzetim programnda DGM-STATCOM un dinamik cevabn gzlemlemek iin bara gerilimi 0.2 sn ye kadar STATCOM gerilimi ile ayn genlikte ve 1 pu ya (1 pu = 600 V), 0.2. ile 0.3. sn ler arasnda 0.97 pu ya, 0.3. ile 0.4 sn ler arasnda 0.94 pu ya, 0.4. sn den sonra ise 1.02 pu ya ayarlanmtr. ekil 8 de bara akmnn reaktif bileenin deiimi (Iq) gsterilmitir. DGM-STATCOM un bara geriliminin genliinde

1 Vabc

-KVpu

Vabc (pu)

wt sin_cos Vabc Iabc Vd V Iq_Ref Vref IdIq IdIq Vd IdIq_Ref Vda VdVq

wt

Sin_Cos

PLL 2 Iabc -KIpu

Vabc (t) VdVq

1 Ust

Olcumler

Vref

Bara Gerilim Kontrolu

Vd-q 'nun Elde Edilmesi

Modulasyon Dalgalarinin Elde Edilmesi

3 Vda Vda_Ref

Vdc Id_Ref Vdc_Ref

Dogru Gerilim Kontrolu

ekil 6. STATCOM devresinin kontrolr ksm

126

DGM-STATCOM LE REAKTF G KOMPANZASYONU / POLTEKNK DERGS, CLT 10, SAYI 2, 2007

meydana gelen bu deiimlere gre g sistemine endktif/kapasitif kompanzayon akm ok ksa bir srede salad ekil 8 den grlmektedir. Referans reaktif akm bileeni, g sisteminin ihtiyac olan kompanzasyon akmdr. Benzetim sonucundan, STATCOM un rettii reaktif akm bileeninin bu deeri ok yakndan takip ettii grlr. Bara gerilimi ile STATCOM un rettii gerilim deerleri arasndaki farka gre STATCOM un rettii reaktif akm deerleri Tablo 1 de gsterilmitir.

ekil 10 da STATCOM un aktif akm bileeni gsterilmitir. Aktif akm bileeni pozitif bir deerde olduundan, aktif g ak g sisteminden STATCOM a dorudur. Bylece transformatr ve dntrcde meydana gelen kayplar, doru gerilim kontrolr vastasyla g sisteminden STATCOM a doru bir aktif g ak meydana getirilerek sistemden karlanm, kondansatr gerilimi istenilen deerde tutulmutur.

ekil 8. STATCOM un bal bulunduu bara akmna ait Iq bileeninin deiimi Tablo 1. Bara gerilimi ile STATCOMun rettii gerilim deerleri arasndaki farka gre STATCOM un rettii reaktif akm deerleri STATCOM STATCOM un rettii Bara un Gerilimi Reaktif Akm Deeri (A-pu) Gerilimi (V-pu) (V-pu) 1 1 0 0.97 1 0.48 0.94 1 0.85 1.02 1 -0.22

ekil 10. STATCOM un bal bulunduu bara akmna ait Id bileeninin deiimi

DGM-STATCOM larda dntrcnn doru geriliminin deeri sabittir. Dntrcnn doru geriliminin deiimi ile ilgili benzetim program sonucu ekil 11 de verilmitir. Grld gibi bara geriliminde meydana gelen deimelere ramen doru gerilim kontrol dngs kondansatr gerilimini istenilen deerde sabit tutmutur. Bu, g sisteminden STATCOM a doru bir aktif g ak salanarak baarlmtr.

STATCOM, 0.4 sn ye kadar kapasitif bir reaktif g retmi (bara gerilimi referans gerilimden dk olduu iin), 0.4 snden sonra ise endktif bir reaktif g retmitir. Bu durumla ilgili benzetim program sonucu ekil 9 da gsterilmitir.

ekil 11. STATCOM un doru geriliminin deiimi

ekil 9. STATCOM tarafndan retilen reaktif g

ekil 12 de STATCOM un bir fazna ait akm ve gerilimleri arasndaki iliki verilmitir. ekil 12 den grlecei gibi STATCOM, 0.4 sn ye kadar bara gerilimi nominal geriliminin altnda (sistem endktif) olduundan kapasitif bir reaktif akm, 0.4 sn den sonra ise bara gerilimi nominal geriliminin zerinde (sistem 127

Resul TEL, Zafer AYDOMU / POLTEKNK DERGS, CLT 10, SAYI 2, 2007

kapasitif) olduundan endktif bir reaktif akm salad grlr. STATCOM 0.4 sn den sonra kapasitif almadan endktif almaya gemitir. STATCOM, yaklak olarak 2.5 ms sonra endktif reaktif akm salamaya balamtr. Bu sre geleneksel kompanzasyonla karlatrld zaman (Statik anahtarlamal kontaktrler ile bir kademenin devreye alnmas yaklak 60 ms dir) ok ksa bir sre olduu grlr.

deimelere kar kompanzatrn bu deiikliklere verdii dinamik cevap gzlemlenmitir. Benzetim programnn sonularndan, DGM-STATCOM un sistem iin gerekli olan kompazasyon akmn, geleneksel kompanzasyona gre olduka ksa srede (2.5 ms) karlayarak bal bulunduu baraya reaktif g destei salad ve g sisteminde meydana gelen deimelere ok hzl cevap verdii grlmektedir. STATCOM un g sisteminde meydana gelen deimelere ok hzl cevap vermesi ve g sistemi iin gerekli olan gerekli reaktif gc ok ksa srede salamas, iletim ve datm sistemlerinin dinamik kararll zerine olumlu etkisi vardr. 5. KAYNAKLAR
1. Gyugyi, L., Power Electronics in Electric Utilities: Static Var Compensators, Proceedings of the IEEE, Vol. 76, No. 4, pp. 483-494, 1988. 2. Kocatepe, C. ve di., Endstriyel Tesislerde Reaktif G Kompanzasyonu in Statik Var Kompanzasyon Sisteminin Gerekletirilmesi, Proje.

ekil 12. STATCOM un bir fazna ait akm ve gerilimleri arasndaki faz ilikisi

DGM-STATCOM larda doru gerilim deeri deimediinden dntrcnn k geriliminin deeri, modlasyon indeksi yardm ile deitirilir. Benzetim programnda modlasyon indeksinin deiimi ekil 13 te gsterilmitir.

3. Gyugyi, L., Dynamic Compensation of AC Transmission Lines by Solid-State Synchronous Voltage Sources, IEEE Trans. On Power Delivery, Vol. 9, Issue: 2, 904-911, 1994. 4. Cavaliere, C. A. C., Watanabe, E. H., Aredes, M., Comparison between the Conventional STATCOM and the PWM STATCOM, Vol. 2, COBEP99, Brazil, 1999. 5. Hingorani, N. G., Flexible AC Transmission Systems. IEEE Spectrum, 1993;405. 6. Schauder, C., and Mehta, H., Vector Analysis and Control of Advanced Static VAR 7. Compensators, IEE 4,pp.299306, 1993. Proceedings-C,Vol. 140, No.

8. Gyugyi, L., et al, Advanced static Var Compensator Using Gate Turn-off thyristors for utility applications, CIGRE, pp. 23-203, 1990. 9. Edwards, C. W., et al., Advanced static Var Generator Employing GTO thyristors, IEEE PES Winter Power Meeting, pp. 38WM109-1, 1988. 10. Uzunovic, E., EMPT, Transient Stability and Power Flow Models and Controls of VSC Based FACTS Controllers, Phd. Thesis, Waterloo, Ontario, Canada, 2001. ekil 13. Modlasyon indeksinin deiimi

4. SONU Bu almada, MATLAB-Simulink Toolbox kullanlarak DGM-STATCOM un benzetimi yaplm ve bara geriliminin genliinde meydana gelen

11. El-Moursi, M. S. and Sharaf, A. M., Novel Controllers for the 48-Pulse VSC STATCOM and SSSC for Voltage Regulation and Reactive Power Compensation, IEEE Trans. On Power Systems,Vol. 22, No. 4, 2005. 12. teli, R., STATCOM ile G Ak Kontrol, Y. Lisans Tezi, Frat niversitesi Fen Bilimleri Enstits, 2006.

128