Bn cht ca Chnh ph

Chnh ph l mt nh ch c quyn nm gi vic cng ch thc thi mt s quy tc nht nh v ng x x hi trong mt khu vc a l nht nh. Con ngi c cn mt nh ch nh vy khng-v ti sao? V tr tu ca con ngi l cng c cn bn m anh ta c duy tr s tn ti ca mnh, l phng cch anh ta thu nhn kin thc nhm hng li cc hnh ng-nn iu kin cn bn m anh ta i hi l t do suy ngh v hnh ng theo s phn on c l tr ca mnh. iu ny khng c ngha l mi con ngi phi sng mt mnh v hoang o l mi trng ph hp nht vi anh ta. Con ngi c th thu nhn nhng li ch khng l t cc mi quan h gia h vi nhau. Mi trng x hi l mi trng c ch nht con ngi tn ti thnh cng-nhng ch nh vy vi mt s iu kin nht nh. Hai gi tr ln c c t tn ti [theo hnh thc] x hi l: kin thc v trao i. Con ngi l loi duy nht c th truyn ti v m rng kho kin thc ca n t th h ny qua th h khc; lng kin thc tim tng ln hn lng kin thc m bt k c nhn con ngi no c th thu nhn c trong sut cuc i ca anh ta; mi ngi, ai ai cng nhn c nhng li ch khng th ong m t nhng kin thc do ngi khc pht hin ra. Li ch ln th hai l phn chia lao ng: n cho php mt ngi dn n lc vo mt lnh vc c th v trao i thnh qu vi nhng ngi khc chuyn vo cc lnh vc khc. Hnh thc hp tc ny cho php tt c nhng ngi tham gia thu np c nhiu hn kin thc, k nng v doanh li cho n lc ca h, so vi lng kin thc, k nng v doanh li h thu c khi mi ngi phi t sn xut tt c nhng g mnh cn trn mt hoang o hay trn mt nng trang t cung t cp. Nhng chnh nhng li ch ny ch ra, gii hn v xc nh nhng ngi no th c gi tr vi ngi khc v trong nhng kiu x hi no: ch c th l nhng con ngi c lp, c c nng lc, c l tr, trong cc x hi t do, c nng sut, da trn l tr. (o c khch quan trong Phm hnh ca s ch k). Mt x hi cp ot khi tay c nhn sn phm c to ra t n lc ca anh ta, hoc n dch anh ta, hoc tm cch hn ch t do tinh thn ca anh ta, hoc cng p anh ta hnh ng i ngc li s phn on c l tr ca mnh-mt x hi to ra xung t gia cc i hi 4

ca n v nhng i hi thuc v bn cht con ngi-th, tht ra, khng phi l x hi na, m l mt m ng c kt dnh vi nhau bi lut l ca cc bng nhm c th ch ha. Mt x hi nh vy ph hy tt c cc gi tr ca s chung sng con ngi, n khng c mt s bin minh kh d no v l, khng phi mt ngun li ch, m mi e da him nguy nht cho s tn ti ca con ngi. Cuc sng trn hoang o cn an ton hn v ng mong ch hn nhiu so vi s tn ti trong x hi Nga X vit hay c Quc x. Nu con ngi mun chung sng trong mt x hi ha bnh, c nng sut, da trn l tr, v i x vi nhau v li ch tng h, h phi chp nhn mt nguyn tc x hi cn bn m nu thiu th khng th tn ti mt x hi o c hay vn minh no: nguyn tc v cc quyn c nhn. Cng nhn cc quyn c nhn ngha l tha nhn v chp nhn cc iu kin m bn tnh ca con ngi i hi cho s tn ti tha ng ca anh ta. Cc quyn ca con ngi ch c th b vi phm bi vic s dng sc mnh. Ch bng sc mnh, mt k no mi c th cp i mng sng ca ngi khc, hoc bt ngi ta lm n l, hoc cp bc, hoc ngn chn ngi theo ui cc mc tiu c nhn, hoc cng p ngi hnh ng i ngc li s phn on c l tr ca mnh. iu kin tin quyt c mt x hi vn minh l loi b sc mnh ra khi cc quan h x hit thit lp nguyn tc rng nu con ngi mun giao thip vi nhau, h ch nn giao thip bng cc phng tin l tr: bng tho lun, bng thuyt phc v bng tha c t nguyn, khng b cng p. Quyn sng ca con ngi ko theo mt quyn tt yu l quyn t v. Trong mt x hi vn minh, sc mnh ch nn c s dng tr a v ch nhm vo nhng k ra tay s dng sc mnh trc. Mi l do khin cho vic dng sc mnh trc tr nn xu xa u cng lm cho vic dng v lc tr a sau tr thnh mt mnh lnh o c5. Nu mt x hi thi bnh no t chi vic s dng sc mnh tr a, n s phi t ph mc cho k u tin quyt nh vi phm o c. Mt x hi nh th s nhn c ci ngc li vi mong mun ca n: thay v xa b ci xu, n li khuyn khch v tng thng cho ci xu. Nu x hi khng th bo v mt cch c t chc cho cc thnh vin ca n trc sc mnh v lc, n s y tt c cc cng dn ti vic phi t v trang, bin nh thnh pho
5

Nguyn bn ting Anh: moral imperative, mt khi nim trit hc ca Kant. (Ngi dch xin cm n dch gi Cao Vit Dng gp cho cch dch cm t ny.)

i, bn vo bt c k l no t chn n cng nh mnh-hoc tham gia mt bng nhm t v no chin u vi cc bng nhm khc c thnh lp cng vi mc ch tng t, v do vy khin cho x hi suy i thnh mt m hn lon vi lut l ca cc bng nhm, tc l lut l ca sc mnh bo ngc, suy i thnh giao tranh lin min gia cc b lc, vi s d man ca thi tin s. Vic s dng sc mnh-ngay c khi nhm mc ch tr a-cng khng th ty vo mun c nhn ca mi cng dn. Cng tn ti trong ha bnh s l iu bt kh thi nu mt ngi phi sng trong mi e da thng trc, rng mt k bt k no quanh anh ta c th s dng sc mnh vo bt k lc no. Cho d cc mc ch ca k l tt hay xu, cho d s suy xt ca hn c l tr hay phi l tr, cho d ng c ca hn xut pht t s suy xt cng bng hay s ngu ngc, t thnh kin hay c -th s dng sc mnh chng li mt con ngi cng khng th l quyt nh ty tin ca bt k ai. V d, hy th hnh dung iu g s xy ra nu mt ngi nh mt v kt lun rng anh ta b n cp. Anh ta bn nhy vo bt k ngi nh no gn tm li v, v bn ngay ngi u tin nm cho anh ta mt ci nhn khng thn thin, bi cho rng ci nhn l bng chng ca ti trm cp. Vic s dng sc mnh tr a i hi nhng lut khch quan do cc bng chng a ra xc nh rng c mt ti c v chng minh ai phm ti c y, cng nh nhng lut khch quan xc nh hnh pht v cng ch thi hnh trng pht. Khng c nhng lut y, nhng ngi mun chng li ti c s bin thnh mt m ng kiu lins6. Nu x hi cho vic s dng sc mnh nhm mc ch tr a ri vo tay mi c nhn, n s suy i thnh lut l ca m ng, lut kiu lins cng bt tn nhng v t th, cu th m mu. Khi sc mnh b cm trong quan h x hi, con ngi cn mt th ch nm nhim v bo v cc quyn li ca h di (s iu chnh ca) mt tp hp cc lut l khch quan. y l nhim v ca chnh ph-ca mt chnh ph ng ngha-l nhim v cn bn nht ca n, s suy xt mang tnh o c duy nht ca n, v l l do ti sao con ngi cn c chnh ph. Chnh ph l hnh thc t vic s dng sc mnh nhm mc ch tr a vo di s iu chnh khch quantc l, di cc lut c nh ra mt cch khch quan.

Lins: phin m t ting Anh lynch, ch li xt x ty tin v hnh hnh d man (tri php lut) ca bn phn bit chng tc M nhm vo ngi da en (ND).

S khc bit cn bn gia hnh ng ca c nhn (t nhn) vi hnh ng ca chnh ph-s khc bit ngy nay hon ton b pht l v lng trnh-xut pht t mt thc t l chnh ph nm c quyn vic s dng sc mnh mt cch hp php. N phi nm c quyn , bi v n l c quan kim ch v chng li vic s dng sc mnh; v cng chnh v l do , cc hnh ng ca n phi c nh ra, phn nh v gii hn mt cch cng rn; trong s vn hnh ca n, khng c php c mt cht thch bt cht, ng bng no; n phi l mt robot v nhn tnh; vi ng lc duy nht l lut php. X hi mun c t do th chnh ph phi b kim sot. Trong mt h thng x hi ng n, c nhn c t do theo php nh tin hnh bt k hnh ng no anh ta mun (min l anh ta khng xm phm quyn li ca nhng ngi khc), trong khi mt quan chc chnh ph th b lut gii hn li trong bt k hnh ng chnh thc no ca ng ta. Mt c nhn c th lm bt k ci g tr phi ci b lut php cm; mt quan chc chnh ph khng c lm bt k ci g tr phi ci c lut php cho php. y l hnh thc t l phi ln trn sc mnh. y l quan nim ca ngi M v mt chnh ph lut php ch khng phi chnh ph con ngi. Bn cht ca lut php trong mt x hi t do v quyn lc ca chnh ph trong x hi , c hai u hnh thnh bt ngun t bn cht v mc ch ca mt chnh ph ng n. Nguyn tc cn bn ca c hai c ch ra trong Tuyn ngn c lp (ca nc M): bo m nhng quyn li (c nhn) ny, cc chnh ph c thnh lp t dn, nhn ly quyn lc chnh ng ca chng t s ng thun ca nhng ngi chu s qun l (tc nhng ngi m chnh ph qun l-ND). Bi v bo v quyn c nhn l mc ch thch ng duy nht cho s tn ti ca mt chnh ph, nn n l i tng thch ng duy nht ca lp php: tt c lut php u phi t trn c s quyn c nhn v u nhm bo v cc quyn . Tt c lut php phi khch quan (v cng bng mt cch khch quan): mi ngi phi bit r, v bit trc khi tin hnh mt hnh ng, l lut php cm h lm nhng g (v ti sao), ci g cu thnh mt ti c v h s phi chu hnh pht g nu phm ti . Ngun gc quyn lc ca chnh ph l s ng thun ca nhng ngi chu s qun l. iu ny c ngha rng chnh ph khng phi l k cai tr, m l y t hay l tay sai ca cc cng dn; ngha l mt chnh ph nh th khng c quyn g tr cc quyn m cc cng dn y cho n v mt mc ch c th.

Ch c mt nguyn tc cn bn m cc c nhn phi thun theo nu h mun sng trong mt x hi vn minh, t do: nguyn tc chng s dng sc mnh v y cho chnh ph quyn t v t nhin ca mi c nhn, nhm thc thi lut mt cch c trt t, khch quan v theo ng nh nhng g lut xc nh. Hay ni cch khc, mi c nhn phi chp nhn s phn bit gia ngha v v thch tht thng (bt k thch no, k c thch ca bn thn c nhn ). By gi iu g s xy ra trong trng hp gia hai c nhn c s bt ng v mt v vic m hai bn u tham gia? Trong x hi t do, mt ngi khng b bt buc phi giao dch vi ngi khc. H ch lm nh th trn c s s nht tr t nguyn, v, khi c thm yu t thi gian, trn c s hp ng. Nu hp ng b ph v do quyt nh ty tin ca mt ngi, iu c th gy ra tn hi v mt ti chnh n mc thm ha cho ngi kia, v nn nhn s khng cn cch no khc ngoi vic gi ti sn ca i phng n b thit hi. Nhng y, li mt ln na, vic s dng sc mnh khng th l quyt nh c nhn ca mt ai. V iu ny dn n mt trong nhng chc nng quan trng nht v phc tp nht ca chnh ph: chc nng lm trng ti gii quyt cc bt ng gia mi ngi vi nhau theo cc lut khch quan. Ti phm l thiu s nh trong bt k x hi bn vn minh no. Nhng vic bo v v cng ch thc thi hp ng thng qua cc ta n dn s l nhu cu ti quan trng ca mt x hi ha bnh; khng c s bo v , khng nn vn minh no c th pht trin hay c duy tr. Khng nh loi vt, con ngi khng th tn ti bng cch hnh ng theo mt lot phn ng tc thi. Con ngi phi t ra cc mc tiu v t c chng trong mt di thi gian; anh ta phi tnh ton cc hnh ng v lp k hoch di hn cho cuc i mnh. Tr tu ca con ngi cng mn tip v kin thc cng rng ln th k hoch ca anh ta cng c tm xa. Nn vn minh cng cao hoc cng phc tp, th cng i hi cc hot ng c tm nhn xa hn-v bi vy i hi c cc tha thun mang tnh hp ng gia con ngi vi nhau cng phi di hn, v nhu cu ca con ngi c bo v an ton trong nhng tha thun nh vy cng cp thit hn. Thm ch mt x hi hng i hng nguyn thy cng khng th vn hnh c nu mt ngi ng i mt gi khoai ty ly mt r trng v ri, sau khi nhn trng, t chi giao khoai ty. Hy hnh dung nhng hnh ng c dn dt bi s tht thng ny s mang li hu qu nh th no trong mt x hi cng nghip ni ngi ta giao nhng hng ha tr

gi mt t la theo hnh thc bn chu, tr dn, hay k nhng hp ng xy cc cng trnh hng t la, hay k hp ng cho thu thi hn n chn mi chn nm. Hnh ng n phng vi phm hp ng gn lin vi vic s dng v lc mt cch gin tip: v bn cht, n l khi mt ngi nhn cc gi tr vt cht, hng ha hay dch v, t mt ngi khc, sau t chi thanh ton v do gi hng ha bng v lc (thun ty l s chim gi vt cht), ch khng phi bng quyn-tc l, gi hng ha m khng c s nht tr ca ngi ch s hu. Tng t, ti la o cng lin quan ti vic gin tip s dng v lc: n l vic ot ly gi tr vt cht m khng c s ng ca ngi ch s hu, nh ha ho hoc nut li ha. Trn lt l mt bin tng na ca vic s dng v lc gin tip: l vic ot ly cc gi tr vt cht m khng phi trao i ly gi tr khc, bng cch e da dng v lc, bng bo lc hoc gy thng tch. Mt s trong cc hnh ng k trn r rng l hnh vi phm ti. Nhng hnh ng khc, chng hn vic n phng vi phm hp ng, c th khng mang ng c ti c, nhng do s thiu trch nhim hoc thiu l tr gy ra. Chng cng c th l cc vn phc tp khi c hai bn tham gia u i cng l. Nhng d th no, tt c cc vn nh vy u phi c a ra trc nhng lut nh khch quan v phi c gii quyt bi mt trng ti v t thc thi lut php, tc l bi mt quan ta (v mt ban hi thm, trong trng hp cn thit). Hy quan st ci nguyn tc cn bn iu chnh cng l trong tt c nhng trng hp ny: n ni rng khng ai c php ot ly bt c gi tr g t ngi khc m khng c s ng ca ch s hu-v, nh mt h qu tt yu, rng cc quyn ca con ngi khng th c giao ph cho mt quyt nh n phng, cho s la chn ty tin, cho s phi l tr, tnh tht thng ca ngi khc. V bn cht, l mc ch ng n ca mt chnh ph, nhm lm tn ti x hi tr thnh iu kh thi i vi mi ngi, bng cch bo v li ch v u tranh chng nhng ci xu m con ngi c th gy ra cho nhau. Cc chc nng ng n ca mt chnh ph c giao vo tay ba lc lng ln, tt c u lin quan ti vn s dng sc mnh v bo v nhn quyn: cnh st, bo v con ngi khi ti c-cc lc lng v trang, bo v con ngi khi cc th lc ngoi xm-ta n, gii quyt tranh chp gia con ngi vi nhau theo cc lut khch quan. Ba lc lng ny ko theo nhiu vn nh l h qu tt yu v phi sinh ca chngv vic thc thi chng di hnh thc lp php c th th v cng phc tp. Ci ny thuc v lnh vc ca mt khoa hc c bit: trit hc v lut php. Nhiu sai lm v bt ng c th 9

xy ra trong vic thc thi, nhng iu ct yu y l nguyn tc cn c thc thi: ci nguyn tc pht biu rng mc ch ca lut php v ca chnh ph l bo v cc quyn c nhn. Ngy nay, nguyn tc ny b qun lng, pht l v lng trnh. Kt qu l tnh trng hin nay ca th gii, nhn loi i git li v tnh trng v lut php ca mt ch c ti tuyt i, v s tn bo thi nguyn thy ca vic cai tr bng s d man. Khi phn i khuynh hng ny, mt cch thiu cn nhc, mt s ngi ang t ra cu hi liu chnh ph c phi vn bn cht l xu xa v phi chng v chnh ph l h thng x hi l tng? V chnh ph, khi l mt khi nim chnh tr, l mt tng tru tng ngy th: v tt c cc l do tho lun trn, x hi no thiu vng mt chnh ph c t chc s b giao ph vo tay k xu u tin xut hin, k s y n vo s hn lon c to nn t xung t gia cc bng nhm. Nhng kh nng pht sinh s v o c ca con ngi cha phi l l do duy nht phn i h thng v chnh ph: ngay c mt x hi, ni m tt c cc thnh vin u c l tr y v o c tt, khng phm li no, cng khng th hot ng trong tnh trng v chnh ph: bi v ci nhu cu v cc lut khch quan v mt v trng ti gii quyt cc bt ng thn thin gia con ngi vi nhau, chnh nhu cu lm cho vic thnh lp mt chnh ph tr thnh cn thit. Bin th gn y ca l thuyt v chnh ph ang lm m hoc mt s ngi tr tui c sy cho t do. l ci th qui d gi l cc chnh ph cnh tranh. Tha nhn nhng tin cn bn ca cc nh thng k hin i-nhng ngi khng nhn thy s khc bit gia chc nng ca chnh ph v chc nng ca cc ngnh sn xut, gia ng lc v sn xut; nhng ngi c sy cho quc hu trong kinh doanh-cc nhn vt xng chnh ph cnh tranh nhn vo mt kia ca ng xu v tuyn b rng v cnh tranh c li nh th cho kinh doanh, nn cng c th p dng chuyn cnh tranh cho chnh ph. Thay v ch c duy nht mt chnh ph c quyn, h tuyn b cn c mt s chnh ph khc nhau trong cng khu vc a l, cnh tranh ginh c s trung thnh c nhn ca mi cng dn, mi cng dn u c t do i mua hng v h c lui ti bt k chnh ph no anh ta chn. Hy nh rng kim ch con ngi bng sc mnh l dch v duy nht m chnh ph phi cung cp. Hy t hi mnh xem cnh tranh trong dch v s thnh ra nh th no. Ngi ta khng th bo l thuyt ny l mu thun khi nim, bi v r rng n khng cho thy mt s thng hiu v hai khi nim cnh tranh v chnh ph. Ngi ta cng khng th bo n l mt s khi qut ha linh hot, bi v n khng c mi lin h no hoc

10

tham chiu no ti thc tin v khng ti no c th ha n vo thc tin c, thm ch d ch mt cch phc tho hay i khi m thi. Mt v d minh ha l : gi s ng Smith, khch hng ca Chnh ph A, ng rng hng xm nh bn ca ng l Jones, khch hng ca Chnh ph B, n cp ca Smith. Qun ca Cnh st A bn n nh ng Jones v chm mt qun ca Cnh st B, phe ny tuyn b rng h khng chp nhn hiu lc ca khiu ni ca ng Smith v khng cng nhn quyn ca Chnh ph A. Chuyn g xy ra khi ? Qu v t rt ra kt lun. S pht trin ca khi nim chnh ph tri qua mt qu trnh lch s di v quanh co. Nhng ngh m h v chc nng ca chnh ph dng nh tn ti trong tt c cc x hi c t chc. Nhng ngh y tng xut hin khi ngi ta nhn ra s khc bit ngm (thng khng tn ti) gia mt chnh ph v mt bng cp; nhn ra vng ho quang tn knh v quyn lc o c m chnh ph c hng vi t cch ngi bo v lut php v trt t; nhn ra ci thc t rng ngay c nhng nh nc xu xa nht cng thy cn thit phi duy tr cht v b ngoi ca trt t v cng bng gi hiu, d ch do thi quen hay do truyn thng, v phi kim c vi li bin minh o c cho cho quyn lc ca chng-huyn b hoc mang tnh x hi. Cng ging nh cc v hong Php phi vin n Quyn lc Thn thnh ca Nh Vua, cc nh c ti hin i ca Lin X phi dc tin vo tuyn truyn bin minh cho s cai tr ca h trc nhng i tng b h bt p lm n l. Trong lch s nhn loi, vic hiu c cc chc nng ng n ca chnh ph l mt thnh tu ch mi t c gn y: cch nay 200 nm v bt ngun t thi cc v t khai quc ca Cch mng M. Cc v ny khng ch xc nh bn cht v nhng i hi ca mt x hi t do, m h cn pht minh ra phng thc bin n thnh thc tin. Mt x hi t donh bt k sn phm no ca con ngi-khng th c to ra nh cc phng thc ngu nhin, hay bng vic ch ngi m c, hay bng cc mong mun thin tm ca lnh t. Mt h thng php ch phc tp, da trn cc nguyn tc c hiu lc khch quan, l iu kin bt buc phi tha mn lm cho x hi t do v gi cho n t do-mt h thng khng ph thuc vo cc ng c, phm cht o c hay mong mun ca bt k mt quan chc no, mt h thng khng mt c hi no, mt k h lut php no cho c ti pht trin. H thng kim tra v cn bng ca M l mt thnh tu nh th. V mc d nhng mu thun nht nh trong Hin php to k h cho s pht trin ca ch nh nc trung ng tp quyn, nhng thnh tu v song t c l khi nim hin php nh l phng tin gii hn v kim ch quyn lc ca chnh ph.

11

Ngy nay, khi thnh tu ny ang b ngi ta m mu xa b, khng phi l tha khi nhc li rng Hin php l s kim ch i vi chnh ph, ch khng phi vi cc c nhnrng n khng quy nh o c ca cc c nhn, m ch quy nh o c ca chnh phrng n khng phi l mt c quyn i vi chnh ph, m l mt hin chng cho vic bo v cc cng dn trc chnh ph. By gi hy xem mc o ln v o c v chnh tr ca chnh ph ngy nay. Thay v bo v cc quyn con ngi, chnh ph ang tr thnh k xm phm quyn con ngi nguy him nht; thay v canh gc t do, chnh ph ang xy ch n l; thay v bo v con ngi khi nhng k khi xng v lc, chnh ph ang khi xng v lc v p bc theo bt k cch no v trong bt k vn g n mun; thay v ng vai tr nh mt cng c khch quan trong quan h gia con ngi vi con ngi, chnh ph ang to ra mt triu i ngm, cht chc, y bt trc v ng s, bng cc hnh thc lut phi khch quan, m vic din gii lut ph thuc vo nhng quyt nh ty tin ca cc v cng chc ty tin; thay v bo v con ngi khi b thng tn bi nhng cn tht thng, chnh ph ang i hi cho n quyn c hnh x tht thng khng gii hnn mc chng ta ang nhanh chng tin n thi k o ngc hon ton: thi k m chnh ph c t do lm bt k ci g n mun, trong khi cng dn ch c th hnh ng nu c php; l mt giai on trong thi k en ti nht ca lch s con ngi, giai on cai tr bng s d man. Thng khi c nhn xt cho rng, bt chp cc tin b v vt cht, nhn loi khng t c mt mc tin b ng k no v o c. Nhn xt ny thng c mt vi kt lun bi quan v bn tnh con ngi ph ha. Qu tht, cht lng o c ca nhn loi ang i xung mt cch ng h thn. Nhng nu ngi ta nhn vo s vi phm o c y ma qu ca chnh ph (chnh ci c v tha tp th lm cho s vi phm ny thnh iu c th xy ra), m trong phn ln lch s, nhn loi phi sng vi s vi phm y, ngi ta s bt u t hi lm th no m nhn loi c th bo tn c, d ch ci v ngoi ca nn vn minh, v vt tch no ca lng t trng khng b tiu dit i mt m gip h ng thng trn i chn ca mnh? Ngi ta cng bt u nhn thy r hn bn cht ca nhng nguyn tc chnh tr-vn phi c chp nhn v c sy nh mt phn trong cuc chin cho s Phc Hng ca tr tu con ngi. (Thng 12/1963)

12

13