Medyada Önyargı Ve Propaganda Nasıl Saptanır

Dnen Adamn Klavuzu
Dikkatli Vatandalar iin
Eletirel Dnme Kavram ve Gerelerine dayanarak
Ulusal ve Uluslararas Haberlerde
Medyadaki nyarg ve Propaganda Nasl Saptanr?
Dr. Richard Paul and Dr. Linda Elder

eviren: Merih Bekta Fidan
Eletirel Dnme Kurumu
Medyadaki nyarg ve Propaganda Nasl Ortaya kartlr?
Sevgili Okur, Yazl basndaki nyarg ve propagandalarn arkasndaki mantk esasnda basit olup tm dnyada ayndr. Her toplumun ve kltrn kendine zg dnya gr vardr. Dnya gr insanlarn grdkleri eylere renk katar ve onu nasl grdklerini belirler. Tm dnya kltrlerinde yazl basn, hakknda yazdklar kltrn dnya grn yanstr. Ancak dnyada olup bitenlere ilikin gerekler, o kltrde olup bitenden ok daha karmaktr. Yazl basnn eletirel bir okuru olabilmek iin kii, bu gerekleri bilmeli ve ona gre okumaldr. Eletirel Dnce doal olan ve insan dncesindeki igdy tersine eviren bir takm karmak beceriler dizisidir. Eletirel olmayan bir mantk, bilinsiz kurallara gre gereklere ulamaya alr: bir ekilde aadaki yazl olmayan
Ben inanyorsam, o dorudur. Biz inanyorsak, o dorudur. Ona inanmak istiyorsak, o dorudur. Bizim menfaat ve ilgilerimize hizmet ediyorsa, o dorudur. Eletirel bir mantk ise, bilinli olarak aadaki gibi iten gelen drtleri adeta dzelten sylemlere uygun olarak gerei aratrr: Ona inanyorum ama o doru olmayabilir. Ona inanyoruz fakat hatal da olabiliriz. Ona inanmak istiyoruz, fakat arzularmz bizi nyargl yapabilir. O, ona inanacak derecede kklemi karlarmza hizmet ediyor , fakat bu menfaatlerimizin gereklikle hibir ilgisi yoktur. Bir toplumdaki popler yazl basn aadaki sylemlere gre hareket eder: Bu bizim bak amza gre olandr; dolaysyla dorusu budur. Bunlar, ilgili konuya olan bak amz destekleyen gereklerdir; bundan dolay, onlar en nemli gerekliklerdir. Bu lkeler bize yakn olan lkelerdir; dolaysyla vlmeyi hakediyorlar. Bu lkeler bizimle iyi geinmiyor; dolaysyla onlar eletirilmeye layktr. Bu ykler, okuyucularmzn az tadna en uygun olan ilgin haber ya da onlarn en fazla etkilendikleri haberlerdir; dolaysyla basnn en nemli ykleridir. Haberleri eletirel tarzda okuyanlar bu sylemleri tersine evirir. Bu klavuz, bunu nasl yapacanz ve dolaysyla nyargnn ve propagandann insan dncesine olan etkisinin nasl azaltlabileciini ortaya koymaya alacaktr. mza Richard Paul Eletirel Dnce Merkezi mza Linda Elder Eletirel Dnce Kurumu
2006 Eletirel Dnme Kurumu
www.criticalthinking.org
evirenden
Modern insan her gn binlerce bilgi, grnt, ses ve imaj bombardmanna maruz kalmaktadr. inde bulunduumuz bilgi anda herkes bilgiyi nasl edinip kullanacan bilmek durumundadr. Ancak bu bilgi younluu ve hz, onun hangi bilgiyi edinmesi gerektiini ve hangi yntemlerle dnerek kendi sonularna varmas gerektiini bilememesine yolamaktadr. Buna dayanarak medyann insanlarn dnme sreleri zerinde ok derin etkilerinin olduunu syleyebiliriz. Medya ancak akllca kullanld ve yaklald takdirde hayatmz kolaylatrabilir. Bilgi toplumu sylenenleri, yazlanlar ve anlatlanlar sistematik bir eletirel analizden geirebilmekle yaratlabilir. Aksi takdirde bireylerin zihinleri bulanr, kararlar salkszlar ve entellektel vatanda olmaktan uzaklarlar. Peki medyann nyarg ve propaganda dolu ynn nasl tanyabiliriz? Bunun zararl etkilerinin nne nasl geebiliriz? Elinizdeki kitapk konuya duyarll arttrma anlamnda atlm pratik ve profesyonel bir admdr. Youn, tutarl, ak ve z bir alma olup ierii itibaryla lkemiz ve dnyamzda olup bitenleri gzel bir ekilde konularla ilikilendirmitir. Kitapn sizlere ulamasndaki desteklerinden dolay yazarlardan Dr. Linda Eldere, Trkeletirme konusundaki katklarndan dolay Prof. Dr. Nilgn Sarpa ve Yardmc Doent Dr. mer ndere, teknik konulardaki desteklerinden dolay Ertan Fidana teekkr etmek istiyorum. nanyorum ki yalnzca lkemizde deil dnyada da eletirel dnmeye ne denli ihtiya duyulduunu farketmekteyiz. Siyasi, sosyal, ekonomik ve kltrel gndemimizin bu kadar scak olduu ve medyann da bu anlamda tm bu olanlarn odanda bulunduu bir dnemde, bu kitap Trk okurlarna ulatrmay kendime bir grev olarak grdm. zellikle rencilerin, eitimcilerin, siyasilerin, yazl ve grsel basn alanlarnn, akademisyenlerin, politika yapclarnn ve lkesine hizmet etmek isteyen herkesin eletirel dnme ve analiz becerilerini anlamak ve gelitirmek durumunda olduklarn dnmekteyim. Tm okuyucularmzn burada anlatlanlar ve nerilen dnme ekillerini daha iyiye ulamann ilk adm olarak kendi hayatlarnda atacaklarna inancm sonsuzdur. Sayglarmla. Merih Bekta Fidan Uzman Psikolog , Aratrmac Nisan 2008, Birmingham, UK merih@fidan.co.uk
indekiler
Demokrasi ve Yazl Basn ............................................................................................ 5 Yazl Basnn Mantn rten Mitler ......................................................................... 6 Yazl Basnda nyarg ve Nesnellik .............................................................................7 Nesnellik Biimleri ......................................................................................................10 Genel Kamuoyunda nyargnn Alglanmas ............................................................. 11 Propaganda ve Haber Yazm ...................................................................................... 11 Kendi Kitlesini Sululuk Duygularndan Korumak .................................................... 13 Biz-odakl (Toplum-merkezli) Dncenin Tevik Edilmesi ..................................... 15 Hikayeleri Arzu Edilen Grlere Dntrmek. ...................................................... 16 Propagandadan ve Standard Haber yklerinden Yararl Bilgiler Nasl Edinilir ? .. 19 Eletirel Bir Haber Alcs Olmann Aamalar ....................................................... 20 Medyann Kendi Yanllnn Farknda Olmas .......................................................... 21 Reklamclara Olan Duyarllk...................................................................................... 21 Hkmete Duyarllk................................................................................................... 21 G Odaklarnn karlarna Hassasiyet ................................................................... 22 Rakiplere Duyarllk ................................................................................................... 23 Yenilie ve Gsterie Olan nyarg ........................................................................ 23 Eletirel Haberler Tketicileri ................................................................................... 24 Haber Medyasnn Yeniden Yaplanmas Mmkn mdr?..................................... 25 Eletirel bir Toplumun Ortaya kmas Mmkn mdr? ..................................... 26 Baat ve Kart Grler: Alternatif Bilgi Kaynaklarn Bulma ................................. 26 Bamsz bir Dnen Olma ...................................................................................... 28 nemsenmemi, Grmezden Gelinmi ya da Haber Yaplmam Haberler............. 29 nterneti kullanma ..................................................................................................... 40 Alternatif Ek Haber Kaynaklar ................................................................................. 42 Sonu .......................................................................................................................... 43 Ksaltlm Eletirel Dnme Kavram ve Terimleri Szl ................................... 44
Demokrasi ve Yazl Basn

Hibir ey, insanlar nce g sahibi yapp sonra onlar bilgiden uzak tutmaktan daha sama olamaz, ki bu bilginin yokluunda g ktye kullanlr. Kendi kendilerini ynettiini dnen insanlar, kendilerini bilginin verdii gle donatmaldr. Popler bilgiye sahip olmayan ya da onu nasl edineceini bilmeyen bir popler ynetim, samala ya da trajediye giden yolu amaktan ya da kimbilir her ikisini haketmekten baka bir i yapm olmaz. -James Maddison Demokrasi , halkn milli ve uluslararas olaylar hakknda ok iyi bilgilendirildii ve halkn olup bitenler konusunda bamsz ve eletirel bir ekilde dnebildii (teorik olarak) lde etkili bir hkmet etme ekli olabilir. Yurttalarn ou haberlerdeki nyarglar gremiyorsa; ideolojiyi, keyfi yorumlar ve arptmay anlayamyorsa; propagandaya maruz kaldklarn fark edemiyorlarsa hangi medyatik mesajlarn ek bilgilerle ayrca aklanmas, kar fikirlerle dengelenmeye tabi tutulmas gerektiini, ya da haberin tmnn atlp atlmamas gerektiini mantkl bir ekilde bilemezler. Dnya apndaki haber kaynaklar, medya mant (kitleleri ikna ve halk maniple etme sanat) anlamnda, giderek daha fazla gelimekte ve karmaklamaktadr. Bu durum ise onlarn hazrladklar ve kurguladklar haberler zerinde nesnellik ve doruluk havas yaratmalarn salyor. Oysa ok az insan haberlerin yayl ve sunulularndaki nyarg ve propaganday anlama becerisine sahiptir. Parmakla gsterilecek kadar az sayda insan, olaylarn nasl tek-tarafl bir ekilde verildiini bilebilir, veyahutta genel yazl basnn sunduklarn karlatrmak zere alternatif bilgi ve dnceleri aratrr. Dnyadaki insanlarn ou hala eletirel dnce konusunda eitimsiz olup lkelerindeki yazl basnn insafna braklmlardr. Dier lkeleri dost ve dman olarak belirleyen dnya grleri, byk oranda medya yoluyla (ve geleneksel inan ve trelerce) saptanmaktadr. arptlm bilgi ne bir entrika ne de bir suikast/fitnedir. Esasnda basite eitim ve ekonomik gereklikle ilgilidir. Gazeteciler ve haber editrleri belli bir kltre (Alman, Fransz, Meksikal, inli, Koreli, Endonezyal, Rus, Cezayirli, Nijeryal, Kuzey Amerikal vesaire) bal insanlardr. Hedef kitleleri ile ayn ekilde dnrler. Milliletirilmi bir tarih anlay, ballk, din, ve genel bir inanc paylarlar. Bir Arap editr, dnyay srailli editrden daha farkl grr. Pakistanl bir editr dnyaya Hindistanl editrden farkl bakar. inli bir editr Amerikali bie editrden daha farkl grr dnyay. Ayn durum muhabir ve dier gazeteciler iin de geerlidir. stelik basn mensuplar, ok kstl zamanlarda (haberleri yaparken) ve kstl alanlarda (yklerin hazrlanmas ya da sunumunda) alr. Bu sebepten dolay haberlerin yapmnda lkeden lkeye ya da kltrden kltre derin farkllklar grmek artc olurdu. Her ne olursa olsun, yalnzca, dnya medyasnn alma sistemini bilenler genel popler basnn kendileri zerinde yaptklar etkiyi kontrol etme ansna sahiptirler. Bu almadaki amacmz okuyucularmza, medyann kendi yaamlar zerindeki etkisini deitirebilmeleri iin herkesin anlayabilecei bir bak kazandrmaktr. Yazl basnda kanlar dnmeksizin kabullenmek yerine onlar eletirel bir
tarzda deerlendirmeye tabi tutmak hepimizin yararnadr. Okuyucularmzn medyadan gelen mesaj ve haberlere tepkilerini verirken bamsz, igr sahibi ve eletirel olabilmelerine yardmc olmay mid ediyoruz.
Yazl Basnn Mantn rten Mitler

Medya, ileyii anlamnda bnyesinde bir dizi mit (efsane) besler. Bu mitlere olan inan, kiinin haberlere eletirel adan bakmasn engeller. Bunlar yle sralanabilir: Haberlerin ou yaplmaktadr. bamsz bir aratrmac gazetecilik anlayyla
Haber yapclar yalnzca gerekleri yazar ve yazlanlar hakknda herhangi bir sonuca varmazlar. Haber yaparken gereklerle dnceler birbirinden ak bir ekilde ayrdedilir. Ortada gzle grlr bir gereklik vardr (gerek haber) ve bu gereklik dnya yazl basnnn verdii ya da tarif ettii eydir (bizim haber yapclarmz bu konuda objektiftir; dman lkelerin medyas ise haberleri sistematik olarak deitiriyor ya da arptyor). Srad (yeni, garip, sama) eyler haber olup sradan eyler deildir.
Yazl Basnda nyarg ve Nesnellik

Haber yapma mant ile tarih yazma mant birbirine paraleldir. Her ikisinde de ilenen olaylarla ilgili olarak, hem gereklikle ilgili ok fazla bilgi hem de bu bilgilere ilikin ok dar bir alan vardr. Her iki durumda da sonu ayndr: gereklerin % 99.9undan asla sz edilemez (aadaki diagram inceleyiniz).
Haber olarak kaydedilenlerin yzdesi
Haber yapmnda nesnelliin veya herkese eit mesafede durmann, btn gerekleri ve yalnzca gerekleri vermeye eit olduu dnlrse (Baslabilecek btn haberler), nesnellik ve eitlik bir yanlsama olacaktr. Hi kimse gereklie ilikin bilginin ok az bir ksmndan fazlasn bilmez, ve kii bunlarn tmn bilse bile tm gerekleri ortaya koymas olanakszdr . Hatta nemli btn gereklikleri bile ortaya koymak imkanszdr, nk pek ok kriter nemli olann ne olduu belirlemeye kalkr. Dolaysyla Bu makalede atlanan ey nedir?; Burada farkl gereklikler aydnlatlm olsayd acaba nasl dnrdm?; Bu makale, yazarn aksine dnen bir bak asyla yazlsayd, nasl olurdu? diye her zaman kendimize sormalyz. rnein, insanlar genellikle kendileri iin anlaml sonular olup olmamas noktasnda gereklerin nemli olduklarn dnrler: herhangi bir olay istedikleri eyi etkileyecek mi, bunun onlara bedeli ne olacak, gelirlerini, yaam koullarn, zevklerini, bunlarn kendilerine uygunluunu nasl etkileyecek? Ad geen olay bakalarn, zellikle uzakta, olaydan habersiz insanlar nasl etkileyecei olduka nemli baka bir konudur. Dolaysyla yazl basnda, dnyada olup bitenlerin hangilerinin anlaml olduklarna ilikin byk bir gr ayrl vardr. Medya, okuyucularn ilgilendii konular zerinde durur. Okuyucular baz inanlarnda mantksz olsalar bile bu yine de byledir (rn.: baz mantk d nefreti beslese bile). Byle olmakla birlikte medya bu nefreti mantkl imi gibi iler.
2006 Eletirel Dnme Kurumu www.criticalthinking.org
te bu sebepten dolay, kleliin ABDde yaygn olarak kabul grd gnlerde medya bunu doal bir eymi gibi yanstmt. lke bu konuda ikiye blndnde, medya nabza gre erbet verme yntemini izlemiti (her haber ya da yaz okuyucularn doru olduuna inand eyleri doru olarak gstermiti). Haber medyasnn, belli bir sosyal gruba ok edici , heyecan verici , iren ya da ho gelen eyleri nasl ele aldn dnn. rnein, plajda stsz gnelenen bir kadn fransz sahillerinde sradan bir Birok insan, zerinde oynanmam grntdr (dolaysyla bu ayp eylerin gerekten ne olduklarna dair karlanmaz ve bu davran haber bilgiyi aramaktan vazgeerek holarna nitelii tamaz). Fakat ayn kadn Lbnanda tutuklanr ve cezalandrlr giden aklama ve arptmalarla yetinmilerdir. (dolaysyla kadnn bu davran ayplanacak ve haber nitelii The Wall Street Journal, tayacaktr. Ya da olimpiyatlar ele 7 Mays 2004. alalm; her lkenin yazl basn kendi atletlerinin baarl olaca oyunlara ilgi gsterir. Ve atletlerinden biri altn madalya kazandnda, bu olay halka sanki madalya kazanamadklar karlamalar nemli deilmi gibi sunulur. Kendi halklar sk sk zaferlerle ar heyecanlanp dierlerinin kazandklaryla ilgilenmez bile. nsanolunun nesnellii yakalamas yle bir idealdir ki hi kimse onu tam anlamyla baaramaz. Yksek dzeyde entellektel tevazu (ok cahil olduumuzun bilgisi) gerektirir ve bu, kiinin nemli yarglara varrken kendi grne rakip dier bilgi ve gr kaynaklarn dikkate alma ihtiyacnn yanrsa zgr bir ekilde kendi grn kabullenmesiyle balar. Anahtar nokta u: Olaylarn belli bir adan baklarak yorumland pek ok tipik bak as vardr. Farkl grlere ak olma ve kendi grlerini sorgulamaya istekli olma nesnellik asndan hayati nem tar. Bu, sklkla ayn tr olaylara birden fazla bak asnn nasl baktn gsteren diyagramda verilebilir (diyagrama baknz, sayfa 7). Nesnellik ancak u koullarda baarlabilir: Kii konuya geni bir perspektiften bakarak ilgili tm grleri renerek, her perspektifi tek tek ele alarak zayf ynlerini ve tarafl grnm arzeden zellikleri belirleyerek, ve rendiklerini daha byk kapsayc, ok ynl bir anlay ierisinde birletirerek baarabilir. Her perspektif bakalarnn yapt abart ve arptmalar dzeltmeli ve bakalarnca aydnlatlmayan gereklere eklemeler yapmaldr.
2 Japon
Not:
3 Gney Afrikali
1 inli
Bir bak asnda, yalnzca baz gerekler zerinde durulur. Btn bak alar, baz gerekleri grmezden gelir ya da onlar zerinde oynar. Hi bir bak as tam bir kavrama salayamaz. Farkl bak alarn anlamak igry artrr.
6 Fransz
4 Orta Amerikal
Alman 5
Bir dizi olay anlamaya ilikin bir dizi gereklikler btn.
Ayn Olaylara Odaklanm Alt Bak As

Nesnellii (hem tarihi hem de haberleri kavramsallatrrken), yk ve aktarmlar zengin bir tarihsel yap iine koyabildiimiz lde baarabiliriz, ve farkl alardan yorumlarz. rnein, ngilterenin Kuzey Amerikadaki smrgeleriyle yapt sava (1776- 1783) anlamak iin, kiinin olaylara en az tarafn gzyle bakmas gerekir: ngiliz Hkmeti, smrge liderleri ve yerli halk gzyle. Nesnel olmay baarmak iin unlar yapmalyz: 1. 2. 3. 4. Haberlerin ya da tarihsel aklamann verildii bak asn belirlemeliyiz, Hedef kitlenin kim olduunu bilmeliyiz, Hangi bak alarnn olumsuzlandn ya da gzard edildiini bilmeliyiz, Ham gerekleri, yorumlardan ve sonradan yaplan eklemelerden ayrdetmeliyiz. Bunlar yaparsak, kimse bizi kolay kolay maniple edemez.
Yarglarmza bamsz bir ekilde ulama konusunda hakkmz daha fazla kullanabiliriz. Bir haberin ya da yknn hangi blmlerinin en fazla sayg ya da en az deeri hakettiini biliriz. Tabii ki bu saylanlar, oklu bilgi kaynaklarn kefetmemisek ve bu kaynaklarn ne zaman en fazla deerli olduklarn belirleme yntemini bulamamsak yapmamz ok zordur.
10
Nesnellik Biimleri
Nesnellik farkl ekilde ortaya kabilir. nesnelliin taklididir. Bunlarn ikisi gerek, birisi ise
Entellektel Alakgnllln Nesnellii

Bu ilk nesnellik ekli, entellektel tevazu gelitirme ve cehaletimizin farknda olma durumlarna baldr. Dolaysyla, eletirel haber dinleyicisi bir yky duyma ile ykdeki gerekliin ortaya konmas arasndaki fark bilir. Eletirel alclar (ev.: Dinleyiciler/okuyucular) haberlerde gereklik olarak sunulan eylerin gerek olmayabileceini bilir. Haber propaganda, yanl bilgilendirme, arptma ya da yar gerek olabilir. Bunu bilerek, eletirel alc haberlerde inde yaadmz dinlediklerini, okuduklarn ve grdklerini basn,arptmalar hep parantez iinde ele alr. Kendilerinin de dnyasndan uzak deildir. gerekliin ta kendisini bilmediklerini bilir ve The Wall Street Journal, onlara inanma konusunda acele etmezler. Bilgiyi belli bir phe ierisinde alglarlar (Bu 7 Mays 2004 doru ya da yanl olabilir !) rnein, objektif jriler yalnzca bir taraf dinledikten sonra kiinin sulu ya da masum olduu sonucuna varmazlar. Ne yazk ki entellektel tevazu insann sahip olduu ender bir kalitedir. Dnyamzda insanlarn ou dar bak alarna mahkum ediliyor ve kendi kltrlerindeki baat grlerin ok fazla etkisi altnda kalyorlar. Sonu olarak GEREN kendisini bildiklerini dnrler. Bu gven, esasnda nesnellikten uzak olduklarnn bir kantdr. Entellektel alakgnlln ne olduunu bilmezler ve bunu baarma konusunda hi adm atmazlar.
Adil, ok Boyutlu Dnmenin Nesnellii

kinci nesnellik tr birincisinden biraz daha ndedir. Entellektel alakgnlle dayanr. Ayrca sorular, problemleri ve anlamlarla ilgili konular aydnlatrken birbirleriyle elien grler iinde de mantk kurabilme zerine nemli entellktel abay gerektirir. Bu objektiflik, en nemli dnya meseleleri Gazeteler bir makalenin ya da ve byk apl atmalarn karmak imajn nemini, onun konulduu olularna ilikin olumlu bir igr yerin poplaritesiyle gsterme gelitirmeyle ilikilidir. Bu duruma eilimindedirler.... gelebilmeyi baaranlar, birok konuya The New York Times nternational, birden fazla adan bakabilir. Pozisyonunu 11 Mays 2004 aldklar bak alarnn greceli olarak kuvvetli ve zayf taraflarn ortaya koyabilirler. Kart olma adna muhalefet etmeseler bile rahatlkla muhalif roln oynayabilirler. Parti sylemlerini, biz-odakl dnce yaplarn ve entellektel olarak uyum salamay reddederler. Entellektel bamszlklar vardr, sabrldrlar ve entelektel btnlk ierisindedirler.
11
Sofistike Nesnellik
nc tr nesnellik sofistike olandr. Bu entellektel durum, nceden seilmi bir tercihi baskn bir savunma istei ve bir dizi gr zerinde almann sonucu olarak Bir insan ka tane plak Irakl geliir. Bu dnce ekli, ekmeini (ve fotoraf grmek ister? prestijini) g sahiplerinin ilgi ve Col. Allan, Ba Editr, menfaatleri dorultusunda srekli zr New York Post, 10 Mays, 2004. retmekten kazanan entellektellerde yaygndr. Toplumda kk salm bir anlay adna ya da ekonomik karlar adna zr dileyicilik eilimi olduka yaygndr nk iin iine para, mevki ve itibar girer. Halkla ilikiler uzmanlar kadar avukatlar ve politikaclar da tipik bir ekilde byle bir rol oynamaya hazrdr. Birok ulusal haber yorumcusu dzenli olarak bu rol oynar. Okuyucularnn ya da izleyicilerinin ounluunun dnce biimiyle paralel pozisyonlar temsil ederler. Kitleleri ise bu yorumcular, ounluun grn temsil ettikleri lde objektif grr.
Genel Kamuoyunda nyargnn Alglanmas

Son derece doal fakat eletirel olmayan bir ekilde, insanlar kendileriyle ayn grte olanlar objektif, olmayanlar ise nyargl olarak alglar. Bundan dolay haber yorumcular genelin paylat dnceleri liberal eklemelerle verince, yalnzca liberaller tarafndan objektif olarak deerlendirilirler. Hakim anlaylar muhafazakar bir sylem iinde sunulunca bu sefer de yalnzca muhafazakar tarafndan objektif olarak grlrler. te bundan dolay medya, liberal ya da muhafazakar bak alarn kitlelerinin grlerine uygun decek ekilde verir.
Propaganda ve Haber Yazm

Websterin Yeni Dnya Szl propaganday kiinin kendi argmann ilerletmek ya da kartlarna daha fazla zarar vermek amacyla belli fikirlerin, doktrinlerin, pratiklerin vb. sistematik ve yaygn bir ekilde yaylmas olarak tanmlar. Bu tanmda belli bir kitleye haber yapmak ile propaganda yapmak arasnda net bir ayrm yoktur. Her ikisi de sistematik bir ekilde kart gr ya da bak alarnn nemini azaltmaya alr. Mantksal benzerlik ok dikkat ekici. Tarih yazm bile bir grup insan Yceltmek ya da Ktlemek niyetiyle, dayand kavramlar ve favorisi olan ideolojiyi basklayarak ya da o bilgileri grmezden gelerek yazld zaman propagandaya dnr. Propaganda kelimesi aldatma ya da arptma gibi bir olumsuz bir anlam tad iin, ok az yazar bu kelimenin kendi ykleri iin geerli olduunu kabul eder. nsanlar dinledikleri haberlerin byk ounluunu tek bir kltrel ya da ulusal kaynaktan alrsa, bunun grlerine yapaca olas arptma ve aldatma etkileri devam edecektir. Bundan dolaydr ki pek ok insan tek bir dnya grnde skp kalr (nk duyduklar eyler hep ayn bak asndan gelen fikir ve hikayeler olup baka seenekler zerinde ciddi ciddi dnmezler. ) Bu, elbetteki, verilen grn deimez olduu anlamna gelmez. Ayn gr paylaan herkes her konu zerinde anlaacak diye bir ey yoktur. Bir Alman dier Almanlarla her konuda ayn gr paylamaz. Dnyaya Alman gzyle bakan kiilerle rnein, Japon ya da Meksikalnn gzyle bakan kiiler arasnda anlaml
12 igrler
bir farkllk vardr. Esasnda, her bak asnn ideal olarak baz tamasna karn tmnn eit derecede igr ierdii sylenemez.
Bu eilimlerin doruluu dier lke ve kltrlerdeki haberler ele alndnda kolay bir ekilde grlebilir - zellikle dier lke ve kltrler kendi kltrnden olduka farkl ise. srailliler, kendi medyalarndaki eilimin ok az farknda olmalarna ramen Arap medyasndaki nyarg ve propaganday ok kolay grrler , bunun tersi de dorudur. Amerikan Bakan George W. Bush Iran, Irak ve Kuzey Koreyi er ls (axis of evil) olarak gsterdii konumasn Amerikallarn ou olumlu karlad. Dnyay eytandan kurtarma sznn bir devam olarak algland. Bir kahramanlk dalgas lkeyi kaplamt. Ulusal yazl basn, yaygn bir fke duygusu yaymt. Amerikallarn byk ounlu iin Amerikan hkmeti yksek idealler (zgrlk, adalet, demokrasi, serbest giriim, insan haklar) iin almaktadr. lkesini dmanlara kar devasa ordusuyla koruyan Bakan, kahramanlk duygularn yeerten bir imajd. Ancak Bakann konumas lke dnda ayn ekilde alglanmad. ran, Irak ve Kuzey Kore basnnda Bakan hemen suland, kibirli olduu sylendi ve Amerikann ittifak iinde olduu lkelerin karmak yaplarndan habersiz olduu iddia edildi. Aada Fransz ve Alman medyasnn, Bakann konumasn kendi halklarna nasl verdiklerine ilikin baz rnekler verildi: 1 Fransada, gnlk kan leden sonra gazetesi Le Monde, Bay Bushun perian bir halde savatn gsteren karikatr n sayfada bast ve bunu Bay Bush u andaki en son dman gsteriyor eklinde bir yazyla verdi. Fransann 24-saat haber istasyonu olan LCI de bir televizyon editr, bu konumann gezegenimizi dzenleme ve uygun grdnde ceza verme hakkna sahip olduuna kendini inandrm bir erife ait olduunu sylyordu. Alman gnlk Suddeutsche Zeitung gazetesinde, bir editr yazs Chancellor Gerhard Schroderin bu gece Washingtona gidecei iin sempatilerini belirtiyordu ve Zavall Gerhard Schroder, daha yeni seilmi Amerikan Sezarn tahtna varan ilk sinirli Avrupal olmak kolay deildir. diyordu. ran: Bushun niyeti kamuoyunun dikkatini Ortadou meselelerinden uzak tutmak ve Filistin halkna acmasz basklar yapan sraile desteini srdrmek iin zemin hazrlamaktr. ( ran Devlet Radyosu). Kuzey Kore resmi medyas, lkeyi dnyann en tehlikeli lkelerinden biri olarak gsterdii iin Bay Bushla alay ediyordu. Bu bolaflarla dolu tehdidin Amerikann Gney Koredeki varln hakl gsterme niyetiyle savrulduunu sylyordu.
Aadakiler ise ran, Irak ve Kuzey Kore basnnda kanlar:
Hemen hemen her olayda insanlar yabanc basnn nyargl olduuna inandrmak kendi basnlarnn da yle olduuna inandrmaktan tabiiki daha kolaydr. Her lkenin yazl basn, kitlelere o kltrn kendi dorularn verir nk haberler, kitlelerin haberleri alglamalarna uygun decek ekilde dzenli olarak verilir.
Yukardaki tm alntlar New York Times January, 31, 2002, sayfa A12den alnmtr.
13
nsan dnyaya kltr odakl bir pencereden baktnda, daima kar taraf sulayan ve yalnzca kendine hizmet eden bir a ierisinde dnr, ve bizim drstlmzn karsnda, propaganda ve maniplasyonu kullananlarn bakalar (yerli ve kltrel dmanlarmz ya da kartlarmz) olduuna karar verir. Propaganda ve maniplasyonu hep bakalar yapar. Biz zgrce gerei nsayfada kanlardan kanmak, i syleriz. Bu dnce yaps bir komplo ya sayfadakilerden kanmaktan daha da entrika rn deildir. Bu, dnyada zordur. olup bitenleri halkna aktaran ulusal medyann kar elde etme giriimlerinin New York Times nternational, doal ve beklenen bir sonucudur. 11 Mays 2004.
Kendi Kitlesini Sululuk Duygularndan Korumak

Genel (mainstream) medyada en fazla tabu olarak grlen olaylar, o kltrn ahlaki olarak yanl bulduu ve su sayd hareketlerdir. rnein, Amerikan ordusunun Hiroshima ve Nagazakiye att atom bombalarndan sonra olanlar ve yaanan aclarn derecesini dnn. Amerikada konuyla ilgili baz tartmalarn yaplmasna karn bildiimiz kadaryla yaygn medya, bombalamann neden olduu derin aclarla ilgili olarak ok az belge yaynlamtr. rnein, Alman lm Kampnda sivillerin ektii aclara ilikin belgelerle ktlesel atomik radyasyona maruz kalan Hiroshima ve Nagazakideki Japon nfusunun aclarna ilikin yaynlar karlatrlabilir. Olaydan sonraki yirmi yl gzden ...Irak fotoraflarnda grlen geirdiimizde, yalnzca, sivil halkn plaklk ve aalamadan dolay, aclarn detaylaryla veren Kuzey birok gazete n sayfaya konu ile Kaliforniyadaki bir Amerikan gazetesi ilgili makale ve grntleri i olan Santa Rosa Press Democratda bir sayfalara koymay tercih etmitir. makale bulabildik. Makale Honoluluda The New York Times nternational 1965 te CBS televizyonu iin alan ve 11 Mayis 2004 u an Kaliforniya Santa Rosada yaayan David R. Fordun yazd bir misafir editr yazsyd. Yazsndan baz alntlar yle (korkun ayrntlar kartld ): Hiroimaya (Japonya) 1965 ylnda bir i iin gitmitim. Amacm: 6 Aostos 1966da ehrin zerine den atom bombasndan 20 yl sonra hasta ve lmekte olan insanlarla grmeler yapmakt. Kadnlar kouunu ziyaret ederek ie baladm. [Makalede bundan sonra yeralanlar Amerikan okuyucularnn kendi hkmetlerini ceza verir konumda grmeyi ok ac bulacaklar ayrntl ac dolu yk ve imajlardan oluuyordu (Hiroimada o gn 200 bin sivil lmt.)] Amerikan muhabiri bir Japon vatandaa Ama biz halk uyarmak iin milyonlarca bror atmtk. dedi. Gzlerimin iine bakt. Hibir kat atlmad. Hibir uyar verilmedi. Elbetteki biz Amerikann sivilleri nceden uyarmad eklindeki sulamay dorulamak ya da yanllamak durumunda deiliz. Bizim iin bunun anlam, Hiroima ve Nagazaki halknn o dnemde ve 50 yl sonrasnda nasl aclar plaklk , kan ya da iddet ektiini ortaya koyan bilgi ve belgenin grntlerinin yaynlanmasna kesinlikle izin vermeyeceiz.
John Banner, Executive producer www.criticalthinking.org ABCs World News Tonight
14
tamamen olmaydr. Analizimizi hatrlarsak, Amerikan medyasnda bunlarn yeralmay tam anlamyla ulusal yazl basndan bekleyeceimiz bir eydir. nsanlar, kendi uluslarnn ne kadar iyi olduklarn sorgulayan ya da kitlesel aclara yolaanlar sorumlu tutacak haberlere para demez. Dnyada olup bitenleri kendi deerlerini, grevlerini geerli klacak ekilde verildiini grmek iin para derler.
15
Biz-odakl (Toplum-merkezli) Dncenin Tevik Edilmesi

Temel anlay udur. Tm dnyada medya ve basn, olaylar dnyaya hakim lkenin ideolojisinin doruluunu ortaya koymak ya da bunu ima etmek anlamnda sunar. Bizim midimiz haber medyasn deitirmek deildir. Muhabirler ve editrler ilerinin doas gerei mali zorunluluk ve kstlar iinde alrlar. Okuyucular ise eitilmemi bir dnya anlayna hapsedilmitir. Kitlesel medyann heyecanl ve eletirel alclar olarak, genel gr izgisinde yaplan haberlerin kanlmaz olarak biz-odakl anlaya dayandn bilmek durumundayz. Ulusal ve kltrel nyarglar nasl farkedip anlayabileceimizi renmek zorundayz. Kltrmzdeki hakim ideolijinin bakalarnn ideolojilerinden daha doru veya daha fazla derinliinin olduunu varsaymamz iin hibir sebep yoktur. Kiinin kendi kltrne ait imaj dnyaya sunarken tmyle doru ve gerekci olduunu varsaymas, bir dnn deil de biz-odakl tutumun bir kantdr. Biz-odakllk btn lke ve kltrlerde olan bir zelliktir. Yazl medya byle olduunu kabul etmese bile trelerin, alkanlklarn ve tabularn ajanlar olarak alrlar.
Medya Bu alkanlklar, inanlar ve tabular yanstan, glendiren ve onlarn varln kabul eder
Biz-odakllk Treler, inanlar, tabular dnebildiimiz ve yaayabildiimiz tek doru yol olarak grlr
Karlkl Olarak Birbirini Glendiren liki
Genel basnda biz-odakl dnmeyle ilgili birok rnek bulunabilir. Medya ilevsel olduu toplumun ayrlmaz bir parasdr. Ve unu unutmaynz, medya sektrnde alanlar hikayelerini satmak zorundadr. Gazetelerinin, haber bltenlerinin ve dergilerinin piyasada kalabilmesi iin ekonomik olarak baarl olmak zorundadrlar. Medya irketleri zerindeki kar arttrma basks tek bana anlalabilecek bir konu deildir. Amerikan ekonomi tarihi boyunca, her zaman hissedarlar dier eylerin nne koyarak kar en yksek noktaya karma basks olmutur. Yazl basn sahibi byk firmalar, Amerikan i dnyasn 1980 ve 1990larda yeniden ekillendiren, hemen hemen toplumun her kesimini etkileyen btn piyasa eilimlerine ve ekonomik taleplerine aktr. 2 Bir kltrdeki dnce biiminin ou balangta biz-odakldr, yazl basnn bu biz-odakl erevede rettii her eyi paketleme dnda fazla seenekleri yoktur. Bir toplumdaki byk apl iletiim aralar o topluma hizmet eder ve kendi imajn mkemmelletirir. nyargl basn, bir kuraldr, istisna deildir.
The News About the News, by L. Downie and R. Kaiser (New York: Knopf, 2002), p.25
16
Dolaysyla, genel basn btn dnyada kendi lkelerinin dostlarna tarafl, dmanlarna ise nyargldr. Bundan dolay dost lkelerde olup bitenleri mmkn olan en scak ekilde verir, yaptklar olumsuz eyleri arka plana atar ve olumlu eyleri ne plana kartrlar. Dmanlar hakknda haber yaparken de tabii olarak kart tutum ve hareketlerde bulunulur. Dmanlarn en iyi hareketlerinden szeden haber yapmak kabul edilir bir ey deildir. Ayn zamanda, dman hakknda yazlan olumsuz ykler daima poplerdir ve dzenli olarak retilip ortaya atlrlar. Bir haber alcsnn/dinleyicisinin, nyargl hikayeleri bulup ortaya koyabilmesi, onlar zihnen kart bir nyargyla yeniden yazabilmesi ok nemli bir eletirel dnme becerisidir. Bu ekilde, kii haberlerdeki deimi yaplanmalar her yerde grr. Ve kii nyargya karn gerei grebildii zaman, nyargl hikayelerin dnceler zerindeki ikna edici etkisi kaybolur.
Hikayeleri Arzu Edilen Grlere Dntrmek

Her gazeteci, dnya sahnesinde sevilen ve sevilmeyen oyuncular karakterize ederken hangi terimleri kullanacan sezgisel olarak bilir (kltrel yapda belirlendii gibi). Biz planlarz... Onlar gizlice kurgular. Biz zekiyiz...onlar iten pazarlkl. Biz strateji olutururuz....Onlar komplo teorisi... Bizde sulananlar var. Onlarda ise fanatikler. Biz gururluyuz.. Onlar kibirli. Biz uzun vadeliyiz... Onlar aal ve grltl. Biz kendimizi savunmak iin silah yaparz....Onlar bizi tehdit etmek iin. Biz mdahale ederiz.... Onlar istila. Biz zgrlk savalaryz... Onlar terrist. Biz anlamalar, geersiz olduklar zaman ineriz...Onlar ise sorumsuz, gvenilmez olduklar ve ahlaki (etik) olmadklar iin anlamalar inerler. Gazeteciler okuyucularnn ya da muhatab aldklar kitlenin grleri daha iyi yanstan szckleri zenli ve dzenli bir ekilde seerler. Oysa ilgin bir ekilde, genel yaygn anlayn temsilcisi olan yazarlar, toplumlarndaki hakim grten anlaml bir ekilde farkllaan grleri de ele alarak haber yaptklar zaman nyargl ve sorumsuz olarak adlandrlrlar. Ortalama gre uygun izgide dnrseniz sorumlu, dmezseniz sorumsuz bir insan oluverirsiniz. stisnalar tabiiki vardr. Eer birok insanda elien fikirler varsa, liberal ve muhafazakar grler arasndaki atmalar da olduu gibi, (birok kltrde farkl ekillerde ifade edilir) istisnalar olur. Bu durumlarda her iki bak as, hem arzu edilen hem de edilmeyen ekillerde verilir (kaynan muhafazakarlar ya da liberallerce kontrol edilip edilmemesine bal olarak). Bununla birlikte bir kiinin bak hakim liberal ya da muhafazakar anlaya girmiyorsa, kii kkten bir ekilde safd braklr. Bu iki geleneksel gre katlmadklar iin radikaller tanm gerei sorumsuz olanlardr. Aadaki gazete alntlar, yazl basnn dnyada olup bitenleri objektif bir ekilde vermeyerek hangi ekillerde okuyucularn grlerine uygun olarak getiklerini rnekliyor. Kaynak 1: Press Democrat, March 26, 2003. Foreign Media Shows Different Iraq War Than U.S. Outlets. (ev.: Yabanc medya Amerikann sunduundan daha farkl bir Irak Sava gsteriyor.) Dnyann farkl blgelerindeki gazeteciler Iraktaki sava Amerikan merkezli medyadan ok daha farkl bir ekilde vermektedir, ki bu elim Bush ynetimine ve genelde Amerikann niyetlerine gvensizlik duygularn yanstmaktadr. Farkl lke medyalarndan haber toplayan World Press Review in editr Alice Chasan
17
Dnyann baka yerlerinde insanlarn ok fazla phe iinde olduklarn grrsnz. dedi. ou yabanc haber ABD ne yapmaya alyor?, Sava gerekiyor muydu? eklinde kyor. dedi Chasan. Oysa tam tersine, Amerikan medyasnda bana da bazen ekici gelen bando etkisi ve kahramanlk havas yaratma eilimi var. dedi. Danish Weekendavisen in Amerikan bro bakan Tom Buk-Swienty, Baka yerlerde gremeyeceiniz bir ey bu......bence ou Amerikan gazetecisi sava konusunda ciddi ciddi eletiriye kapal kalmtr.dedi. Bu lkede ulusal konularda heyecanl gzkmeme abasnda olan ve insanlarn ounu memnun etmeye alan bir grup basn, demokrasilerde beklenen gzetim mekanizmas olmak yerine tamamen halkla ilikiler makinesi haline dnmtr. dedi. Kahramanlk duygular New York Postun n sayfasnda bir keyi ssleyen Amerikan bayra ile verilir. Bu arada, blgede Amerikan birlikleriyle iie olmu televizyoncular kii zamiri olarak Bizi kullanmaya baladlar bile. Amerikada bulunan yaynclar ise uzaklardan gelen kt/ac dolu resimlerin kitlelerinin itahn karmasndan ikayet ediyorlar. Kaynak 2: Press Democrat, April 4, 2003. The War Amerikans Dont See, (ev.: Amerikallarn Gremedii Sava), ( Rami G. Khouri, Daily Star Ba Editr, bir Beyrut gazetesi) Arap Basn btn Arap kamuoyu- ounluk olarak ngiliz ve Amerikallarn Iraka yaptklar saldrya kar kmakta ve gazetelerin basayfalarnda, makalelerde ve fotoraflarda bunu sylemekten ekinmemektedir. nk basn ne tam Amerikanc ne de tamamen Amerika kartdr ...... rnekler .... bu hafta Arapa kan (Cezayir szkonusu olsayd Franszca kacakt) baz ba yazlar Amerika ve Arap dnyasnn sava nasl farkl grdklerini gzler nne seriyordu. Fakat Arap dnyasnda ve bunun dndaki baz nc gazeteler, hem Amerikan hem de Irak bak alarn verecek ve ABDni hem saldrgan hem de insancl gsteren etkileyici fotoraflar yaynlayacaklard. Son dnemlerde kan bir ilk sayfa fotorafnda, Irakl bir sivil Amerikan askerine ay veriyordu. Yaygn grntler ise l ve sakat Irakl ocuklar, Amerikan bombalar sonucu len ve akrabalarnn tabutlarna sarlan anne babalar, harabeye dnm sivil binalar, ve Amerikan ve ngiliz birliklerinin aalad Irakl sivillere ait fotoraflard. Bazen, Amerikan gazetesinde zararsz bir ekilde verilen bir grnt, Arap medyasnda daha alayc bir yorumla verilebiliyor. Haberin ileni ekli idolojiyi yanstr. Londrada kan ve Orta Douda baslan Aarq al Awsat ve Al Hayat gibi blgesel basn, bu konularda en dengeli yayn yapanlardandr. Dar okuyucu kitlesi olan ideolojik gazeteler, ekonomik destek aldklar yaplarn hassassiyetlerini yanstr ve okuyucularnn milli, siyasi ve duygusal grlerini aktarrlar. Ke ve ba yazlarn tonu sklkla Amerika kartdr. Zaman zaman Beyrutun AN Nahar gazetesinden Ghassan Tueni gibi Arap yazarlar Saddam Hseyin ve rejiminin gitmesini istediklerini belirtiyorlard (ve bu, Amerikan igalinin reddiyle ikiye katland).... Yorum: Bu ba yaz, tm lke basnlarnn dnya olaylarn, kitlelerinin ( ve ek olarak mali destekilerinin) grlerini dorular ekilde verdii tezini destekliyor. Bu tez sadece ulusal dzeyde deil blgesel dzeyde de dorudur. Bundan dolay, Press Democrat ( Liberal Kaliforniya blgesinde yaynland) Arap basnnn tamamen Amerika kart olmadn yazd. Balk, Amerikallarn bilgi kaynaklarn geniletmeleri gerektii eklinde bir gereksinimden bahsediyordu. (Amerikallarn Gremedii Sava). Bunun tersine, New York Times, Arap basn ile ilgili haber geerken gl bir vurguyla, onlarn Amerika ve srail kart olduklarn yazyordu; halbuki
18 olduuna ak ak
bizler Amerikan basnnn nesnel, dengeli ve adil inandrlmtk. Bir sonraki alntya baknz.
Kaynak 3: New York Times, April 4, 2003. Arab Media Portray War as Killing Field, ( ev.: Arap Medyas Sava ldrme Alan olarak gsteriyor.) O, Arap acsnn ve fkesinin resmiydi. arafl bir kadn akrabasnn cesedi zerine abanm bir haldeyken, gen delikanl bombalanm binann ykntlar arasndan bakyordu. Bu aslnda iki resimdi; biri Iraktaki Amerika liderliindeki savatan, dieri de bu hafta nl gnlk Suudi gazetesi El-Vatann web sitesinde yaynlanan bir grntyle btnlemi Filistin topraklarndand. Bunun anlam ise sradan bir Arap okuyucusu iin akt: Irakta olup bitenler Amerika ve ibirlikilerinin, srekli olarak nerede bulurlarsa bulsun savunmasz araplara yaptklar saldrnn bir parasyd. Irak sava nc haftasna girdiinde, blgedeki medya giderek artan bir ekilde u andaki dmana ve dier atmalarda Arap kan dkmeye alan dier dmanlara odaklanmt. srail bayra Amerikan bayrann zerinde gsteriliyordu. Hallar ve 13.yzylda Badatn Mool istilas, Arap medeniyetine barbarca yaplan saldrlar anmsatyor ve Amerika liderliindeki Irak igaliyle eanlaml olarak kullanlyordu. Korkun aresizlik ykleri - silahsz ocuklar, ezilmi bebekler, ldrlm anneler - gazetelerin basayfalarndan ve televizyon ekranlarndan adeta araplarn oturma odalarna yansyordu. ... medyann kamuoyuna gnlk verdii mesaj; Amerikan askerlerinin duygusuz birer katiller olduklar, ABDne yaplabilecek tek direncin, Arap gururunu canlandrmak olduu ve Irakllarn pan iin Araplarn z-sayg savas- savatklar eklinde idi. Amerikaya kar beslenen bu fke srekli renkli fotoraflarla , l ve yaral Irakllarn deimez bir ekilde Amerikan bombalarnn kurbanlar olduunu gsteren televizyon grntleriyle beslenmektedir. Son gnlerde, her geen gn daha fazla baslan Arapa gazete, askerleri aktan aa sivilleri kasten ldrmekle sulamaktadr. Filistin- srail atmalarndan bu tr grntlere alanlar iin bile gazetelerdeki gnlk sava haberleri ve saatlik televizyon raporlar pekok Arab fkeye bouyordu. Kahiredeki haber operatr Ali Mammouda Arapa eytan szcn kullanarak ve gazetelerinden birindeki renkli bir fotorafla el skn gstererek Bush iin eytan. dedi. Birok arap gazetesinde kan grnt incecik bir kadnn kanl bedenini ve Irak merkezinde bir Amerikan tanknn kurban olduu sylenen bebek cesedini gstermekteydi. zeri ak tahta tabutlarda yatyorlard ve bebein yeil renkli emzii hala aznda idi. Bushunuz sizi zgrletirmeye geliyor, u kadnn haline bakn. O, imdi zgr m ? Suu neydi? Bebein suu neydi? diyordu Bay Mammouda. Yorum: Bu makale, Arap medyasnda Irak Sava kurbanlaryla ilgili hibir dorunun olmadn ima ediyor. The New York Timesn okurlar aslnda tutucudur, ou srail Hkmetini ve Amerika liderliindeki Irak igalini destekliyor. Dolaysyla okuyucular Amerikan kuvvetlerini, Amerikan ya da srail Hkmetini kt gsteren btn yaynlar reddetmeye ynlendirilmitir. Makale, Arap gazetelerinin Irak savan yanstma biimini iddetle eletirdii iin haber saklanmad, geri plana atlmad bilakis nemli haberlerin verildii n sayfada basld.
19
Propagandadan ve Standard Haber yklerinden Yararl Bilgiler Nasl Edinilir?

Propaganda ve tek tarafl haberlerden dahi faydal bilgi edinebilmek ancak, kiinin haberleri eletirel bir ekilde okumas, duymas ve grmesiyle mmkndr. Bu ise u anlama gelir: Haber yklerinin, dnce ve inanlarmz etkilemeye altklarnn bilincinde olmalyz ve yaratmaya altklar fikirleri bilinli olarak analiz etmeliyiz. Kii bunlar, birden fazla perspektifi olan bir tartmann yalnzca bir ynn analiz eder gibi analiz etmelidir. Tek tarafl anlatmlar, biricik ve basit dorular deildir, fakat en azndan sorunun bir ynn desteklerler. Dahas, standart haberlerde, sk sk kart grlerin bir ksmna yer verilir (fakat bunlar kk harflerle olup son pararafta nemsenmeyecek ekilde, okuyucunun o haberi atlayaca varsaymna dayanarak verilir). Eletirel alclar haberlerdeki tek tarafll bilir ve smenalt edilen ya da grmezden gelinen grleri aratrr. rnein, hangi haberin n plana kartlp (n sayfada ) hangilerinin arka sayfalara atlacan bilirler (rn.: 24.sayfada ). Aada haber yklerinin analizi ve yorumunu yaparken sormamz gereken birka nemli soru verilmitir: Hedef kitle kim? Hangi bak asna ncelik tannyor? Hangi grler stnkr geiliyor ya da hafife alnyor? Olumsuz yanstlan grlere (konuyu en zeki ekilde anlayanlara) nasl ulaabilirim? Hangi haberler ve niin nsayfada verilir ? Hangi bilgiler ve niin smen alt edilir ?
20
Eletirel Bir Haber Alcs Olmann Aamalar

1) Haber Yapmndaki temel anlayn ne olduunu bilin. Genel gr yanstan haberlerin yapl amacnn, belirli inan, deer ve yanll olan kitlelere kar amal haber satmak olduunu unutmayn. Ama eitmek deildir. Ama tm taraflar adil bir ekilde temsil etmek de deildir (btn taraflar nadiren hedef kitlede temsil edilir). Haber yklerini bir kitleye satmak iin, haberlerin belli bir kitle ile rtecek; hedef kitlenin inan, deer, nyarg ve dnya grlerini glendirecek ya da onlar geerli klacak ekilde dikkatlice yaplmas gerekir. Gazeteciler tipik bir ekilde hedefledikleri kitlenin inanlarn, deerlerini, nyarg ve bakalarn paylaan kiilerdir. yknn belli bir grte olmas ancak bu ekilde doal olarak baarlabilir. Bir kitle iin haber yaparken nce unlara karar verilir: a) Kitlenin neyi yk olarak dneceine (neyle ilgilenir ya da ne ile ilgilenmezler), b) Kitleye en yakn olabilecek haber ya da en yakn ilgili haberin ne olabileceine, c) Habere balk ya da manetin nasl atlacana (okuyucu iin ilk aamada bir tanm yaratmak iin ) d) Habere ne kadar yer ve zaman ayrlacana, e) Haberi dier haberlerle ve okuyucularn kendilerine ilikin imaj ve dnya grleri ile nasl ilikilendirileceine, f) Haberin profesyonel gzkmesi iin nasl anlatlacana (okuyuculara nesnel ve nyargsz, plak gereklerin en yaln aklamas). 2.Karnzdakinin haber yapma mantn kullann, haberleri nce zmleyerek paralayn sonra onlar farkl bir bak ve anlayla tasavvur ederek yeniden kurun. Yazl basnn eletirel alcs olmak, ncelikle yazl basnn ama ve hedeflerini, yazl basnnn haber yaparken (neyin haber olup olmayacana, hangi haberi yapacaklarna, en yksek reytingleri almak ya da en ok satan olmak iin haberi nasl yapacaklarna karar verirken) kullandklar kriterleri bilmekle olanakldr. Becerikli haber okuyucular /dinleyicileri ulusal, toplumsal ve siyasi neme sahip konular belirlemeyi ve onlar nasl bir deerlendirmeden geirmeleri gerektiini renirler. Satr aralarn okurlar, verilen haberleri alternatif bakalar ve farkl fikirlere gre zihinlerinde yeniden yazarlar. 3. Konular yeniden nasl tanmlamay, hem yaygn /genel gre hem de onun dndaki alternatif kaynaklara nasl ulalacan, olaylarn tarihi bir perpektif ierisine nasl konulacan , varsaymlar ve dolayl sonular nasl tanyp deerlendireceinizi renin. Sistematik sorgulama ve deerlendirme yapabilmek, medya mesajlarn eletirel adan ileyebilmede ok nemlidir. 4. Harcanan abalardan ve gsterilen her trl ilgiden gvenirlii dk haberleri tanmay renin.
21
Yapmcnn kar ya da haber tketicisi iin iine girdiinde veya haberlere byk kitlelerin duygular ( kitlesel korku, fke, nefret, kahramanlk gibi ) kart zaman, haber, en dk krediye sahip bir haber haline gelir. Bir lke savataysa rnein, medyann sava hakknda sylediklerinin hepsi sava boyunca destee gereksinim olaca iin (btn aklamalar dahil) phelidir. Tabu olarak grlen cinsel hareketler de bulunan insanlar hakkndaki haberler buna rnek verilebilir nk okuyucunun yaad irenme duygusu haberin yle yaplmasn gerektirir, bylece normal bir tepki olarak hissedilen irenme duygusu hakl karlsn (plaklar Tutukland, Cinsel Sapk Knand). Kitlesel tutkulara yolaan haberler, byk bir olaslkla tipik bir ekilde doas gerei tek tarafldr, bundan dolay eletirel dnenler iin dk kredili haberler arasnda olacaklardr.
Medyann Kendi Yanllnn Farknda Olmas

Haber medyas kendi yaplanmasndaki nyarg ve propagandann ne derece farknda? Bu sorunun kesin bir yant yoktur. Btn gazeteciler belli bir okuyucu ve dinleyici iin yazdklarn bilirler. Bununla birlikte bu, yaptklarnn ne ima ettiini ve ne anlam tadn bildikleri anlamna gelmez. Kesin bir ey var ki o da baz gazetecilerin dierlerinden daha bilinli olduklardr. srail, Amerika Birleik Devletlerinde sevilen bir mttefik olduu iin sraillilerin Filistinlilere yaptklar bask ve kt muamele medyada genelllikle hakl bir kar koyma olarak yanstlr. Kbal Fidel Castro ABDde dman olarak grld iin genel gre hizmet eden haberciler, Kba Hkmetinin yapt onca gzel hizmetleri (salk hizmetlerinin herkese cretsiz olmas ve dk bebek lm oran gibi) grmezden gelerek ya da nemsemeyerek Castro ve Kbay srekli karalayarak anlatrlar. Haber medyas alanlar, haber yapma yntemlerinin ne olduunu bilirse, bu tr haberleri yazarken daha dikkatli olacaklardr en azndan sorumsuz ve nyargl olarak etiketlenmemek iin.
Reklamclara Duyarllk
Haber medyas iin bir lkedeki her grup eit derecede nemli deildir. Elbette ulusal basn milli kltre, dine, hakim inanlara ve sosyal deerlere taraf olur. Fakat daha karmak modern kltrlerde, baz gruplarn medyada daha gl rolleri vardr. rnein, haber medyas en fazla kar reklamlardan elde eder. Bu grup, finanse ettii haber medyas tarafndan pohpohlanmaz ya da karlarna uygun olarak temsil edilmezlerse hi memnun kalmazlar. Dier bir deyile haber medyas, k noktas itibaryla potansiyel birok haber arasndan seebilecei ve ok kk bir yzdesi olan mevcutlardan da fazlaca seemeyecei iin doal olarak baka eyler eit olsa bile, reklamclar kzdracak haberlerden kanrlar ya da onlar vermezler. Bu ekilde davranmayanlar da vardr kukusuz. ou haber, haberin arpc etkisine ya da haberin hali hazrda kp kmadna baldr.
Hkmete Duyarllk
Ulusal haber medyas hkmetin gcne kar her zaman duyarldr. Hkmet, ncelikle, tipik olarak haber medyasna lisans verir ve medyay yasalarla dzenler. Sonra, haberler ou ulusal haber haber medyasna st dzey grevliler ve acentalar tarafndan verilir. Bu nedenden dolay, haber medyas alanlar hkmeti kkten radikal sylemlerle eletirmekten kanr. rnein, ulusal hkmet dier baz gruplar ya da uluslar dman olarak nitelendirirse, ulusal haber medyas genellikle
22
o dman olabildiince sevilmeyen bir biimde sunar. Eer hkmet baka bir ulusa ordusuyla saldrrsa, ulusal haber medyas bu olay, bir spor karlamasnda sraya giren taraftarlar gibi hkmete sevgi gsterilerinde bulunur. Haber medyas tipik bir ekilde hkmet politikalar ve icraatlar hakknda zrler retir. Ulusal medyann eleri, iktidarda olmayan bir siyasi partiyle ilikiliyse bu kural geerli deildir. Bu durumda, glerini muhalefet partisinden alrlar. Bu durumda siyasi destekilerinin gr ve inanlarna borlu olurlar. ABDde baz haberler karken bazen Demokrat ya da Cumhuriyeti partilerin daha fazla etkisinde kalrlar, fakat iki parti de geni toplum kesimlerinin paylat temel gr ve inanlarda birleir. Her ikisi de ayn lkeleri dost ve dman olarak grr; byk ekonomik glere, zenginlik ve gcn olduu arlk noktalarna ayn lde duyarldrlar. Temel mantk her zaman ayndr. Medya belli bir bak asna gre haber yapar. Bu bak medyann karlln/verimliliini etkileyen ve toplumsal ideolojide yerleik karlar temsil eder. Haber medyas, ister odak noktalar gizlensin, ister arka plana atlsn her zaman kar odakldr. Ulusal televizyonlar medya patronunun giderlerini azaltmak iin muhabir saysn azaltm, yabanc haber brolarn kapatmtr. zleyicilerini ise pahal haber programlar yapmak yerine, yaam biimleri ve nllerle ilgili haberlere yer vererek, elence programlar yaparak; ve dk bteli, yksek karl haber magazinlerini heyecan yaratan seks, su ve mahkeme ykleriyle doldurarak etkilemeye almaktadrlar. 3
G Odaklarnn karlarna Duyarllk

Haber medyas giderlerini en aza indirgerken, karlarn en yksek noktaya karmaya alr. Aratrmac gazetecilik, hazr gelen haberlerden daha pahaldr. Halkn gznde gzel bir imaj yaratamazlarsa, kltrel yap iindeki etkin pozisyonlarnn tehlikeye gireceini bildikleri iin gl mali kar gruplar halka ynelik imajlarna srekli yatrm yaparlar. Bundan dolay, gl medya kaynaklaryla (ki bunlar habere ihtiya duyarlar) gl ekonomik karlar (ki bunlar da karlarna uygun haber yapp datr) arasnda hayati ve ayrlmaz bir iliki vardr. Bu, btn uluslarda tam anlamyla varolan bir gerektir. retim, iletiim, tarm, silah yapm, havaclk, hukuk endstrisi (hapishaneler, avukatlar, sosyal almaclar, hapishane kontraktrleri), inaat sektr, bankaclk, oto sektr, sigorta, halkla ilikiler ve reklamclk, yaynclk, elence gibi gl endstrilerin tm gnlk haberleri kendi ilgi ve menfaatleri dorultusunda ekillendirir. Hkmet acentalar ve yneticilik, yasama, hukuk, askeri ve istihbarat birimlerinde st dzeyde posizyonu olanlar gnlk haberlerin kendi ilgilerine gre ekillendirilmesinde rol alrlar. Dini gruplar, profesyonel gruplar, sendikalar ve dier organize gruplar da kendi karlarna yatrm yaparak youn bir ekilde haberleri kendi ilgilerine gre ekillendirmeyle urarlar. 1930larda bagsteren Byk Depresyondan ( ev.: ABDinde ortaya kan byk ekonomik kriz) kinci Dnya Savana ve 1950lerdeki Souk Savan balangcna kadar, haberciler gl olanlarn
The News About the News, L. Downie and R. Kaiser (New York: Knopf, 2002), p.10
23
baarszlklarn ve zaaflarn aa karmak yerine derin devletin grlerine daha fazla yer verir gibiydiler. Hkmetin icraatlerini ya da kendilerinin zel irketlerin basn acentas gibi ilev grdklerini ve elence endstrisini nadiren eletirmilerdi. 44 nk ou insann dnyada olup bitenler hakkndaki temel bilgisi kitle medyasndan gelmektedir. Sevilen medya programlar sevilen bir halk imajnn kazanbilmesinde anlaml bir etkendir.
Rakiplere Duyarllk
Haber medyas haberleri dier medyann getii konular nda yapar. Byk haber ajanslar bir ykye byk haber muamelesi yaparsa, dierleri de tipik olarak gndemi takip edemiyor olmamak iin ayn konuyu gndeme eit derecede tarlar. Byk medya klelikte olduu gibi liderlerini bir sr mantyla takib eder. Sz konusu lkede ulusal ve uluslararas gndem gazeteden gazeteye ok az deiir.
Yenilie ve Gsterie Olan nyarg

Yeni, acayip, heyecan verici ya da farkl olann haber yaplmas ynnde sistematik bir tarafgirlik vardr. Her gn olup bitenler ou zaman -nemli olup olmadklarna aldrmakszn- atlanr. Oysa byk toplumsal olaylar binlerce kez yinelenen gndelik olaylarla iiedir. Bu olaylarn altnda yatan bireysel olaylar ou zaman dramatik ya da ok farkl deildir (fakat sama bir ekilde ok yaygndr). Bir yanda byk bir banka milyonlarca mterisiden dzenli masraf alnca milyonlarca dolar alm olur. Fakat byle bir uygulama haberlerde gemez bile. te yanda bir banka hrsz 10 bin dolar alsa, bu gndeme oturur. Milyonlarca ocuk her gn okulda aalansa, hrpalansa ve bunun etkilerini mr boyunca ekse, bu haber olarak dnlmez. Ancak okulda yalnzca bir ocuk dier ocukla cinsel ilikide bulunsa bu haber olur. Yeryznde her gece milyonlarca ocuk yataa a giderken, bu haber olmaz. Fakat bir okul yemek olarak havyar karsa, bu haber olur. Kadnlar ve ocuklar her gn uluslararas kle ticareti yoluyla satlnca haber olmaz, fakat yalnzca bir retmen rencisiyle cinsel yaknlkta bulununca, bu haber olur.
The News About the News, L. Downie and R. Kaiser (New York: Knopf, 2002), p.19
24
Eletirel Haber Tketicileri

Eletirel dinleyici ve okuyucular artmak, onlar zerinde oyunlar oynamak ok zordur nk:
Olaylar birden fazla grlere gre yorumlamay renerek alternatif perspektif ve dnya grleri zerinde alrlar. Basite kitle medyasna deil de, birok dnce ve bilgi kaynaklarna dayanarak belli bir kavray ve igr peinde koarlar. Haberlerle iie gemi fikirleri tanmay renirler. Haberlerin dier grler esas alndnda nasl verilebilecei zerine dnerek ykleri zihinlerinde yeniden yaplandrrlar. Haberlerin yaplanma biimlerini, gerekliin farkl ekillerde nasl verildiklerini analiz eder gibi analiz ederler (nk baz haberler gereklerin yorumlarla karmndan oluur.) Haber ayrntlarn aklk, doruluk, ilgililik, derinlik, genilik ve anlamllk asndan deerlendirirler. Haberlerdeki eliki ve tutarszlklar farkederler (sklkla ayn ykdeki). yknn hizmet ettii karlar ve ilgileri grrler. zerinde durulan farkederler. gerekliklerle, grmezden gelinen gerekleri
Gereklik olarak verilen eyin ne olduunu anlarlar (tartlmakta olan). yklerde sakl olan tartmal varsaymlar grrler. Neyin ima edildiini farkederler (ancak aktan ifade edilmeyen). Hangi olas etkilerin durulduunu bilirler. grmezden gelinip hangilerinin zerinde
Hangi grlerin sistematik olarak hoa gidilecek biimde hangilerinin ise holanlmayacak biimde verildiini farkederler. ykleri zihinsel olarak sradan olmayan, dramatik ve haz verici olan lehindeki tarafll, bunlar belli bir perspektife koyarak ya da onlar hesaba katmayarak kafalarnda dzeltirler. sorgularlar.
Soru ve sorunlarn tanmlanmasnda kullanlan gelenekleri ve tabular
25
Haber Medyasnn Yeniden Yaplanmas Mmkn mdr?

Halka tarafl olmayan yazlar sunmak iin dnya gazetecilerinin ncelikle bilmedikleri dnya grlerine empati ile yaklamalar gerekir. Burada, kendileri gibi dnmeyen insanlar iin yazdklarn tasavvur etmek zorunda kalacaklardr. Kendi bencilliklerine ynelik bir anlay ve farkndalk gelitirmek zorundadrlar. Ksacas, bu kitapta anlattmz eletirel izleyici ve dinleyicilerin yapmalar gerekenleri yerine getirmeleri gerekecektir. Byle yapmalar durumunda karlaacaklar en nemli sorun, kendi kitlelerinin onlar ve yazdklarn nyargl, etki altnda yazlm ve propaganda olarak grmeye balamalar olacaktr. Bu muhabirler kendi kiisel dncelerini profesyonel gazetecilik yazlarna yansttklar iin sorumsuz kiiler olarak tanmlanacaklardr. srailli gazetecilerin, Filistinlilerin grlerini sempatik bir ekilde yanstan makaleler yazdklarn dnn! Pakistanl gazetecilerin Hintlilerin grlerini sempatik bir ekilde yansttn dnn! in z u: Gazeteciler mesleklerinin ileyiini, doasn ve sektrn taleplerini kendileri belirlemiyor. Okuyucularnn ne isteyip dndklerini ya da neyi sevip neden nefret ettiklerini belirleyemezler. Grevlerinin inde yaadmz medya dnyas, gerektirdii eyler bir arptma dnyasndan baka bir byk toplumun ileyi ekli, halkn inanlar, deerleri ey deildir. ve dnya grleriyle belirlenir. Dnyaya The Wall Street Journal, 7 Mays benmerkezci ve bizmerkezci 2004 (toplummerkezli) kavramlarla bakmak insann doasnda vardr. nsanlarn birou, dncelerinin gelimesi ve artmasyla ilgilenmezler. nandklar eylerin ve deerlerinin vlerek onaylanmasn isterler. Futbol taraftarlar gibi, kendi takmlarnn kazanmasn isterler, ve kazandnda zafer lklar atarlar. Kaybettiinde ise oyunun nemli olmadnn sylenmesini beklerler ya da teki takmn hile yaptn ya da grevlilerin onlarn aleyhlerine olduklarnn sylenmesini isterler. Toplumun geni kesimlerindeki kitlelerin ou, temel gr veya tutkularn glendiren ancak sorgulamayan haberlerin iine ekildike, ekonomik zorunluluklar hep ayn kalacaktr. Bu mantk, bir ulusun yemek yeme alkanlklarn deitirmedeki mantna paraleldir. nsanlar yaca zengin ilenmi gda istedii mddete, piyasa onlara yadan zengin, ilenmi gda satmaya devam edecektir. Ve kitleler kendi benmerkezli ve bizmerkezli dnme biimlerini glendiren, dnyay yalnzca iyi ve ktden (grleri iyi olarak nitelenen okuyucu dnceleri ve istekleri ile grleri eytani/kt olarak nitelenen okuyucularn gr ve tutkular) ibaret gsteren haber ve haber yazlar istedii mddete, haber medyas da bu tr yazlar yazacaktr. Yeni kaynaklarn kar ve reytingleri, medyann okuyucularn nabzlar zerindeki parmaklaryla artmaya devam edecektir.
26
Eletirel bir Toplumun Ortaya kmas Mmkn mdr?

William Graham Sumner, 1906da klasik kitab Folkwaysin son blmnde eletirel toplumlarn geliip gelimeme olasln tartmtr. Byle bir toplumla tanmlanmak istenen, yaama biimlerinin en temel ta olarak eletirel dnmeyi gelitiren topluluklard. Sumner eletirel dnmenin delilik, kandrmaca, gerekd, kendimizin ve dnyadaki koullarmzn yanl kavranmasna kar tek gvencemiz olduunu belirtti. Eitimin, iyi gelimi bir eletirel kavraya yolat srece iyi bir ey olduunu dnyordu. Eletirel dnce alkanl, hayatla ilgili sorunlar ele alma biimi olduu iin bir toplumda sradan bir ey gibi ilev gryorsa ancak o zaman ok faydasnn grleceini sylyor. Bu ekilde eitilen insanlar kargaaya karmaz ve bireylere inanma konusunda yava hareket ederler. Sorunlar bir kesinlik ve ac duygusu hissetmeden her seviyede olabildiince bekletebilirler. Kantlar bekleyerek sabrla tartabilirler, bunu yaparken karmlarn yapld ynde ortaya kan vurgudan ya da gvenden etkilenmezler. Bakalarnn en sert nyarglarna ve her trl kandrmacalarna kar direnebilirler. Eletirel kavramay kazandran bir eitim, salkl, iyi vatandalar yapt sylenen tek gerek eitimdir. Hibir lke veya kltr Sumnerin anlad gibi eitimi dzenli bir ekilde desteklememektedir. Bu tr bir eitim, toplumlarda nadiren verilir. Haber medyasndaki tarafll ve propaganday ortaya koyabilmek, eitli kltrel ve ulusal alternatif duruu temsil eden ve oklu kaynaklardan gelen haberleri izlemeye istekli olunduu srece mmkn olabilir. Bu yalnzca, dalgaya kar yzmeye (okuma, yazma ve yarglarnda da) istekli olanlar iin olanakldr.
Baat ve Kart Grler: Alternatif Bilgi Kaynaklarn Bulma

Bir kltrde baat grleri destekleyen bilgi kaynaklarn bulmak zor deildir. Biroumuz iin sorun olan ey, ortalama genel gr sorgulayacak, zerinde iyi dnlm grleri bulabilmektir. rnein, eski Sovyetler Birliinde Sovyet izgisini eletiren fikirlere ulamak zordu. Egemen fikirlerin tesinde dnenler her zaman kk bir aznlk olmutur. Bunlar, yzeyin altn kazarak toplumun ounluuna ho gelmeyecek ya da ac verecek eyleri ortaya koyar. Bir toplumda o toplumu eletirenler nadiren meydana kar. Elbette ana nokta, dnyadaki her toplumun genel ve kart grlerinin olmasdr. Burada kart grlerin doru, yaygn grlerin ise yanl olduunu sylemediimiz bilinmelidir. atma iinde olan byk grlerden renilecekler de vardr. nemli olan hem yaygn hem de kart grlere yer vermektir (en ince/keskin ve derinden ifade edildii biimlerine bile). deal olan, nemli bir konuda en yetenekli ve kavrayl savunucularn gndeme getirdii grlerin tmne ulaabilmektir. Burada kii iki sorunla karlar: 1) ilgili btn grleri bulmak, ve 2) her byk konum iin en bilgili temsilcileri bulmak . Amerika Birleik Devletlerine bakalm. Amerikann genel/yaygn grn byk Amerikan gazetelerinde bulabilirsiniz. (New York Times, Washington Post, Baltimore Sun, Boston Globe, Chicago Tribune, Cleveland Plain Dealer, Los Angelas Times, Minneapolis Star Tribune, Philadelphia Inquirer, Sacramento Bee,
27
San Francisco Chonicle, ve bunun gibi). Her lke iin benzer yaygn grleri yanstan gazete listeleri yaplabilir. Tabii ki lkeden lkeye ve kltrden kltre yaygn gr yanstan gazeteler arasnda fikir rtmesi olacaktr, bu, paylatklar dini grleri, ekonomik ilgileri ve siyasi gelenekleri ne denli paylatklarna baldr. Farkl lke ve kltrlerdeki kart grleri bulma, muhaliflerin ne derece yeraltna itildiklerine bal olarak zorlar. nemli kart fikirlerle ilgili en iyi genel kaynak, dnyann prestijli magazin ve yaynlarnda bulunur. Zaman zaman konular, genel grlerin temsilcisi olan medyada da ayrntl bir ekilde ileyen yaynlar bulunabilir. rnein, Amerika Birleik Devletlerindeki The Nation byle bir yayndr. Bu yayn 1865te kurulduktan sonra entellektel olarak kart grler iin bir k salamtr. Yayna katkda bulunanlar arasnda u isimler var: Nelson Algren, Hannah Arendt, W.H. Auden, James Baldwin, Willa Cather, Emily Dickinson, John Dos Passos, W.E.B. DuBois, Albert Einstein, Lawrence Ferlinghetti, Robert Frost, Carlos Fuentes, Emma Goldman, Langston Hughes, Henry James, Martin Luther King, Jr., D.H. Lawrence, Robert Lowell, Thomas Mann, H.L. Mencken, Arthur Miller, Pablo Neruda, Octavio Paz, Sylvia Plath, Ezra Pound, Bertrand Russell, Jean Paul Sartre, Upton Sinclair, Wallace Stevens, I.F. Stone, Gore Vidal, Kurt Vonnegut, Alice Walker, and William Butler Yeats. Akas, bu yayn genel/yaygn gr yanstmayanlar iin ok deerli bir kaynaktr. The Nation tartmal siyasi ve kltrel konularda haftalk magazine ek olarak 6500 konu ieren dijital bir Ariv de kurmutur . (www.archive.thenation.coma baknz) Elbette tm haber ve yorum kaynaklar eletirel bir ekilde okunmal, dikkatli bir ekilde analiz edilip deerlendirilmeli, entellektel bamszlk iin aralar, GEREN aralar olarak deil de gerein bir ksm iin kaynak olarak kullanlmaldr . deal olan ise belli bir gr ya da perspektiften bamsz olmaktr.
28
Bamsz bir Dnen Olma

Kiinin, haber medyasndaki nyarg ve propaganday ortaya koyabilmesi iin dnme eylemi zerinde ok durmas gerekir. Bamsz bir dnr olma sreci kendi zamanlarnda yaygn grleri sorgulayan nl muhaliflerin, dnrlerin yazlarn okumayla anlaml bir ekilde gelitirilebilir. Aadaki bireylerin her birisi, yaygn ve gndelik ortalama grleri eletirmi, ve kltrel yapnn dnda dnmt. Tom Paine William Lloyd Garrison Wendell Phillips Margaret Fuller Henry David Thoreau John Stuart Mill Emma Goldman Henry George Thorstein Veblen John Peter Altgeld Lincoln Steffens William Graham Sumner Gustavus Myers Jose Ortega y Gasset William J. Lederer H.L. Mencken Eric Hoffer Matthew Josephson Bertrand Russell C. Wright Mills Howard Zinn Ralph Nader Noam Chomsky (Common Sense, 1776) (The Journal of the Times and The Liberator, 1831) (Speeches, Lectures, and Letters, 1863) (Memoirs [2 vols], 1852) (Essay on Civil Disobedience, 1849) (On Liberty, 1859) (My Disillusionment with Russia, 1923) (Social Problems, 1883) (The Vested Interests and the Common Man, 1919) (Our Penal Machinery and Its Victims, 1884) (The Struggle for Self-Government, 1906) (Folkways, 1906) (History of the Great American Fortunes [2 vols], 1907) (The Revolt of the Masses, 1932) (A Nation of Sheep, 1961) (Prejudices [6 vols], 1977) (The True Believer, 1951)) (The Robber Barons, 1962) (Unpopular Essays, 1952) (The Power Elite, 1959) (A Peoples History of the United States, 1995) (The Ralph Nader Reader, 2000) (Engineering Consent, 1992)
29
nemsenmemi, Grmezden Gelinmi ya da Haber Yaplmam Haberler

Dnyada her gn vuku bulan milyonlarca olayn sadece ok kk bir yzdesi (birka yz) haber yaplr (o kltr ierisinde). Seilen hikayeler tipik bir ekilde toplumun baat kltrel anlayn destekler. Bu baat bak alarn onaylamayan haber ykleri atlanr, es geilir ya da gmlr (ok az yer verilir ve ilgi gsterilir). Bir kltrde gmlen haberler, dier kltrde ilksayfa haberi olabilir. Bu olgu, kltrleraras bir atma olduu zaman daha da younlar. Byle bir durumda, ayn olay ok farkl ekillerde kavramsallatrlr. rnein, zellikle sava zamanlarnda, her lke kendi halkna bu sava yalnzca kendini dorulayan terimlerle anlatr. Her iki taraf da insanlk d eyler yapt halde, kendi yaptklarn saklayarak, inkar ederek ya da nemsiz gstererek yalnzca dmann yapt ktlkleri n plana kartr. Herkes kendisini iyinin (gzelin, adaletin, vb) temsilcisi olarak gsterirken, dmanlarn ise kt glerin temsilcisi olarak gsterir. Kitlesel medyann bu kendine hizmet eden ilevinin ntahmin gc, karlkl olarak izilen dman imaj zerine yaplan aratrmalarda ortaya konulmutur. Dmanlara ilikin imajlar hep birbirlerini yanstr yani her biri ayn stn erdemleri kendilerine ve ayn kt zellikleri dmana atfeder. Biz, gvenilir, bar taraftar, erefli ve insancl insanlarz; onlar ise arkadan vuran, sava yanls ve acmaszlar. 1942de Amerikada yaplan bir alan aratrmasnda, Alman ve Japonlar (dman) tanmlayan ilk be sfat arasnda sava seven ve acmasz olmak da vard. Bunlarn hibiri mttefikleri Ruslar iin ilk be srada sylenmedi; 1966 ylnda ise bu sfatlarn hibirisi Amerikallar gznde Alman ve Japonlar (mttefikleri) iin geerli deildi artk, fakat Ruslar (dmandan ziyade rakip) sava yanls ve kt niyetli olarak belirtiliyordu... Dmana ilikin imajlar tpk ekil deitiren lens gibidir; kendisini teyit eden bilgiyi fazlasyla n plana karan, ve kendisiyle uyumlu olmayan bilgiyi darda brakan camlar gibidir. Bundan dolay medya, dmann hainlii zerine yazar, yayn yaparken insani olan tutumlarn ise grmezden gelir. (Jerome Frank, Chemtech, August 1982, p.467.) Aada Amerikan genel medyasnda grmezden gelinen, gmlen ya da hi yazlmayan haber rneklerini veriyoruz. Smen alt edilen hikayelere ise az ncelik verildi. Grmezden gelinen hikayeler kart ve kitlesel olmayan yaynlarda kmtr. Gzard edilmi her haberde zellikle una dikkat edin; bu haberler byk medyada kt zaman egemen Amerikan imaj ya da Amerikann dnyadaki imajyla nasl ters dtne. Eer bu es geilen haber ykleri kitlesel medyada km olsayd, Amerikann halkn gzndeki zgrle, adalete, insan haklarna saygl, yeryz kaynaklarn koruyan, uluslararas yasalara uyan ve demokrasiyi savunan imaj ok zarar grecektir. Btn lkelerde, medya neyin verilip neyin verilmeyecei, neyin olumlu neyin olumsuz yanstlacan bir dizi eleme sonucunda, o kltre ait en ho grlen zimaj bulup yanstr. Okuyucularmzn ounun Amerikan vatanda olacan dndmz iin rneklerimizde ABDde verilmeyen ya da bask altnda tutularak kartlmayan haberleri setik. Analizimiz kitle medyasnn benzer bir almasyla paralel grlebilir. Elbette haberlerin ne lde arptlaca lkeden lkeye deiir ve ne kadar deiecei de her yknn ayrntl analizinden sonra belirlenir.
30
rnekler:
Bu blmde verilen alntlar genel haber medyasnda zeri rtlen, haber yaplmam ya da grmezden gelinmi yklerden oluan kk bir semedir. Grmezden gelinmi haber hikayelerini, genel medya dnda kalan kaynaklardan topladk, bu kaynaklar ounlukla sradan vatadan bilmedii krt grleri ierir. Her yky, yknn ortaya koyduu sorun formunda vermeyi tercih ettik. Dnceleri yaygn medya tarafndan ekillendirilen okuyucular, sorular olumsuz cevaplandracak ve haberi nyarglolarak nitelendirecektir. 1. Dnyann sayg duyulan lkeleri, Amerikann dnya barna ynelik bir tehdit oluturduunu dnyorlar m? Kaynak: New York Times, 2/3/03. Arrogance may come back to haunt U.S. Bayaz, Nicholas Kristof. Time dergisinin Avrupa basks kendi internet sayfalarnda bir aratrma yapmtr: 2003 ylnda hangi lke, dnya barna en byk tehlikeyi tekil ediyordu? imdiye kadar 318.000 oy kullanld, yantlar yle: Kuzey Kore %7; Irak % 8; ABD % 84. Yorum: Biz bu bilgiyi, Amerikan genel medyasnda yorum eklindeki bir bayaz dnda bulamadk. Amerikann dnya barna en byk tehdit oluturabilecei dncesi, Amerikann z-imajyla derinden elimektedir. 2. Amerika, mttefiklerinin sorumludur? yapt zulmlerden ne derece
Kaynak: Newsweek, Aug. 26, 2003. The Death Convoy of Afghanistan (medyann Kasm 2002deki olaylara atfen yaynlad makale) Ocak aynda, Bostanda nsan Haklar Uzman iki mfetti Afganistandaki eberan Hapishanesine yaptklar yolculuu anlatt. Grdkleri eyler onlar ok etmiti. 3000den fazla Taliban taraftar tutuklu (onlar zaten Kuzey Mttefik Kuvvetlerine teslim olmulard), st ste ylm, hasta, sefil ve a haldeydi. Yalnzca 800 kiinin sabilecei odaya tklmlard. Kuzey Mttefikleri hapishane komutan cesetlerin konulduu yeri grd, grntleri kabullendi ancak parasnn olmadn iddia etti.... Daha derin vahet ykleri ise bizzat mahkumlardan geldi. Koullar ne kadar kt olursa olsun, bu tutuklular ansl olanlard. Yayorlard. Yzlerce yoldann eberandan Kunduz olan yolculuk iin kargo konteynrlarna kapatldn, oksijensizlikten boulmaya terkedildikleri iin yolda ldn sylediler....Pentagon szcleri konu ile ilgili sorular sorulunca arp kaldlar. Ynetimdeki grevliler Newsweek in Amerikann Kunduz, Mezar- erif ve eberan blgelerinde o dnemdeki aktivitelerine ilikin ayrntl bir aklama taleplerine yant vermedi, ve Savunma Bakanl szcleri yanl aklamalarda bulundu. Aziz Er Rahman Razike gre Afgan nsan Haklar rgt Bakan Konteynrlarda binden fazla insann ldn rahatlkla syleyebilirim. dedi. Yorum: Bu haber, Newsweekte smenalt edilmedii iin ok nemliydi. Buna karn haber dier tm ana haber dergileri ve medya kaynaklarnda ya engellenmiti ya da saklanmt. Bildiimiz kadaryla Newsweek te de devam gelmemiti.
31
3. Amerika, Irakta yarm milyondan fazla kiinin lmnden sorumlu mudur?
Kaynak: Mother Jones, Nov/Dec.2001. The Betrayel of Basra, by Chuck Sudetic

(Mother Jones, yaygn haber ve yorum medya kaynaklar dnda kalan muhalif bir kaynaktr.) Amerika Birleik Devletleri on yldr Irakn yabanc mal ve petrol geliri edinmesine konulan sk engelin devam etmesini en hararetli ekilde savunan bir lkeydi. Bu kstlamalar, Saddamn iktidarn zayflatmamt. Saddam kimyasal, biyolojik ve nkleer silah programlarn brakmaya zorlama konusunda baarsz oldular. Tersine bu yaptrmlarn yaptklar ldrmekti.... srailin Hayfa niversitesinde, Irak uzman olan Amatzia Bahram a gre 1991 ve 1997 yllar arasnda yarm milyon insan beslenme yetersizlii, nlenebilir hastalklar, ila yokluu ve yaptrmlarn yolat dier faktrlerden dolay lmtr; ou yal ve ocuktu. Birlemi Milletler ocuk Fonu ayn dnemdeki lm saysn, 23 milyonluk Irak nfusunda 1 milyondan fazla olduunu belirtti. Bu makaleye gre, Irakllar Saddamn en kt dman olarak Amerikay da artk dmanlar olarak grmeye balamlard...Washington Saddam kart isyankar tutumunu 1991de terketti. imdi, ac somut bir ekilde nmzde duruyor. Ve bu durum Saddamn devrinden sonra yllardr Amerikan kart demagog ve terristlerce ktye kullanlabilecek hale gelecektir. Makale Amerikada yaayan bir Irakldan u alnty veriyor, Bu insanlar kendilerine yaplan unutmayacaklar. Bu onlarn gznde bir Katliamdr. Ve insanlar katliam unutmazlar. 4. Amerika Birleik Devletleri, imza att Uluslararas anlamalara uygun hareket etme konusunda bir sorumlulua sahip midir? Kaynak: Press Democrat, Feb. 9, 2003. Bush Seeks Exemption for Pesticide (kitlesel medyaya ait haber kayna) Bu haber kaynana gre, 1987de dier 182 lkenin yansra ABD, ozon tabakasna zarar veren kimyasal maddelerin yokedilmesine ilikin hazrlanan Montr Protokoln imzalad. Fakat makaleye gre, Amerikan iftileri, her 18 ayda bir solucanlar, bcekleri, rodentlar ve hastalklar ....ldrmesi iin topraa renksiz, kokusuz bir gaz olan metil bromidin enjekte etmekten daha iyi bir alternatif olmadn syediler. Kimyasal maddenin gelimi lkeler tarafndan 2005e kadar yasaklanmas gerekiyordu. Bundan dolay, Bush ynetimi EPAnn 16 kimyasal maddenin kullanmna ilikin muhafiyet almasn istedi. Makale Doal Kaynaklar Koruma Konseyi klim Merkezinin politika direktr David Donigerden u alnty veriyor, Biz birtakm zorluklarn ortaya kacan biliyorduk. Fakat tarm endstrisinin bu sreci ktye kullanacan kesinlikle ummamtk, ayrca Bush ynetiminin yetitiricilere ve kimyasal madde firmalarna bu denli boyun eeceini beklemiyorduk. Bu, uluslararas anlamaya srtn dnmektir. Bu makaleye gre metil bromidden elde edilen bromidin atom bana ozon tabakasna yapt ykc etki CFCden (spreylerde yaygn olarak kulanlan kimyasal maddeler) kan klorinin etkisinden 60 kat daha fazladr. Yorum: Bu makale yerel haberler blmnn arka blmlerinde sakland. 5. Amerikan ordusu, askeri elemanlarna ikence ve cinayet teknikleri zerine eitim verilen bir okul mu iletiyor?
32
Kaynak: Counter Punch, February 1-15,2000. New Army Plan for Torturers School (Counter Punch kart bir yayn olup yaygn olmayan medyann haber ve yorum kaynadr) CounterPuncha gre, Amerikan ordusunun Fort Benning blgesindeki, Geeorgia, Amerikalarn Okulu, (The School of Americas) 60.000 mezun veren bir kurulu olup, mezunlar arasnda Latin Amerika ordusunda en vahi cinayet ve ikenceler yapan kiiler de vardr... Yllar yl Amerikan Ordusu Amerikalarn Okulunu hedef alan ve giderek artmakta olan bir kampanyay kkrtyordu.... Her yl Fort Benning nnde yaplan protestolara bal anaride ok art olmu; geen Sonbaharda 15.000 kii gsteri yapm, 900 kii de olay karmt. Makale, bu gsterilerden dolay Ordunun, imajnda deiiklie gitmesi gerektiini anladn belirtti. Bundan dolay, Kara Kuvvetleri Komutan, Amerikalarn Okulu nun Amerika Birleik Devletleri Yeryz Gvelik birlii Askeri Enstits eklinde (United States Military Institute for Hemispheric Security Cooperation) deitirileceine ilikin bir yasa deiiklii hazrladn syledi. Makaleye gre bu yer ayn fakat isim farklyd. Yaz, yeni okulun ilevinin eski okulun ilevleriyle ayn olacan belirterek, ki bu u demektir ve her zaman da byle olmutur: Amerika mparatorluunun onlardan yapmalarn istedii gzetim/nezaret grevlerini yrtecek ve bu ileri yapmaya istekli yeni tip subaylarn yetitirilecektir. 6. Amerikan hapishanelerinde yatan ruh hastalarn uzun sreli mnzevi halde mahkum etmek insancl mdr? Kaynak: The Nation ( March 3, 2003), The SuperMAx Solution, Regan Good. (The Nation, muhalif ve yaygn haber ve yorum medyas dnda kalan bir kaynaktr). Bu bayazya gre ruh hastas tutuklular giderek artan bir ekilde supermax olarak bilinen uzun sureli tek kiilik hcrelerde tutulmaktadr. Hcrelere yalnz bana 23 saatliine kapatlan tutuklular 8e 12 ebadndaki ayn hcrelerde yllarca yiyip iiyor, uyuyor, dksn yapyor, idrara kyor, becerebiliyorsa okuyup yazyor, izin verilirse televizyon izliyor, ya da radyo dinliyor. Monotonluk, duyularda azalma ve zorlanan isizlik/tembellik.... ciddi ruh hastal olan mahkumlar iin ikence niteliindedir. Makale, tutuklularn byle bir mahkumiyetten ancak hareketlerini dzelterek kurtulabilmenin yollarn renmek zorunda olacaklarn belirtiyor. Fakat Tamms hapishanesinde ruh hastalarna bakan avukat Jean Maclean Snyder birok psikiyatri hastas tutuklunun hcrelerde tek balarna tutulmakla iyileemeyeceklerine iaret etti. nsan iyi edebilecek hibir ey yok, hibir harekete izin verilmiyor. Makale Amerika Birleik Devletlerin de bu ekilde mahkum edilen 25.000 kiinin olduuna dikkat ekmitir. Yorum: Benzer bir konuda yine, 1998de New York Times (5 Ekim), Amnesty International kuruluunun Amerikay kendi lkesinde en temel insan haklarn inediini belirtiyordu ve yaygn bir ekilde ilenen insanlk d ve aalayc uygulamalardan dolay Amerikan ceza hukuku sistemini eletiriyordu. Timesa gre Amnesty Internationaln Genel Mdr Pierre Sane yle sylemitir: Dnyann en gl lkesinin, uluslararas insan haklarn yalnzca bakalarn eletirmek iin kullanmasn fakat ayn standartlar kendine uygulamamasn elikili buluyoruz.
33
7. Amerika, insanla kar ilenen sulara ne denli karmtr? Kaynak: CovertAction Quarterly, Winter 2001. War Criminals, Real and magined, Greorgy Elich (Covert Action Quarterly muhalif bir haber kaynadr) Aadaki blmler, 33 adet referans gsteren bu makaledeki bilgilerin zetidir. Endonezya: 1965te CIA destekli askeri darbe Endonezya Cumhurbakan Sukarnoyu devirdi ve General Suhartoyu iktidara getirdi. Darbeyi takiben 500.000 ila 1 milyon arasnda sivil, Suharto hkmeti tarafndan ldrld. Bu siviller sendika yeleri, kyller, aznlk inliler ve Endonezya Kominist Partisi yeleriydi. Bu dnemde Amerika, Suhartoya Endonezyada ldrmek istedii binlerce koministin listesini verdi ve gizliden askeri silahlarla onu destekledi. Suharto i banda bir Bakan olduu zaman Amerika bu lkeye ekonomik yardm gndermeye balad; ABD ve Bat Avrupa da ekonomik politika planlarna yardm etti. Amerikann yardm, Endonezya yabanc lkeler lehine yatrm yasas kardktan sonra 1969a kadar 200 milyon dolara ykselmiti. Takib eden yllarda, Yeniden Dzen verilen Endonezya yzlerce insan hapse atmaya, ikence etmeye ve ldrmeye devam edecekti. Iran: CIA, 1983te Tudeh Partisi yelerine ait uzunca bir koministin listesini, bu insanlar tehlikeli olarak hedef gstererek ve yakalanp ldrleceini mit ederek Humeyni Hkmetine verdi. Sonunda tm parti, Humeyni Hkmetince 10.000 kiinin lmyle ortadan kaldrld. Tudeh partisi liderine ikence yapld ve televizyonda yalan itiraflarda bulunmaya zorland. 1989da yine Amerikan destekli zel bir komite randa deiik partilere mensup 5000 kiiyi cezalandrarak ldrd. ldrlenler solcu ve dolaysyla Humeyni ynetiminden sonraki dnemde potansiyel bir sorun olarak dnlen kiilerdi. Kamboya: CIA destekli Kzl Kmer (Khmer Rouge) 1975te Kamboya hkmetini devirdi. Btn lke tam anlamyla, ilkel bir tarm ekonomisini oluturmak iin zorlama i kampna dntrlmt. Sonraki iki yl zarfnda, 2 milyon Kamboyal alk, hastalk ve idamdan ld. Yzbinlercesi ikence grdkten sonra ldrld. Kzl Kmer Vietnam igal ettii zaman Kamboyal ve Vietnamllarn balatt intifada ile Kzl Kmer iktidardan drld. Amerika Kzl Kmer in yeni Kamboya sosyalist hkmetine kar balattklar gerilla savan destekledi. Amerikann desteiyle, acemi sosyalist hkmetini desteklemek iin Kamboyada bulunan Vietnam askerleri oradan kartld. Prensleri Norodom Sihanouk ve Son Sann iktidar almaya zorland, Amerikann yardmyla Kzl Kmer yeni hkmette nemli bir rol oynad Fakat Kamboya halknn buna kar kmas ve uluslararas mahkemenin kanlmaz oluu nedeniyle Kzl Kmer lideri Pol Potu Amerikan hkmetine teslim etmeyi teklif etti. Amerika Pol Potu almay redetti. Amerika, Birlemi Milletler davalarn kontrol etmeyi baard iin Kzl Kmerin vahice ktlklerini destekleyen CIAin rol hibir zaman gnna kartlamamtr. 8. Bush ynetimi, Meksikay Birlemi Milletlerin Irak savan onaylamas amacyla tehdit etti mi? Kaynak: Press Democrat, March 10, 2003, Let Them Hate as Long as They Fear, Paul Krugmann bayazs ( Bay Krugman New York Timesda yazyor). Bu bayazya gre Bush ynetimi, Meksikay Amerikann Iraka kar girecei savaa lehte oy vermesi iin Birlemi Milletler Gvenlik Konseyinde tehdit etti. New York Times yazar Paul Krugman Geen hafta Ekonomist dergisinin Meksikay Birlemi Milletler karar lehine oy vermezse Amerikada Meksika
34
kartlnn artaca konusunda uyaran bir Amerikan diplomatndan alnt yaptn syledi. Mevcut durumu, 1941den sonra topraa verilen Japon Amerikallarn durumlaryla karlatrd, ve Meksikallarn sava srasnda venizm ateini yakp yakmayacaklarn soruyordu... Ve Bakan Bushun Copley Haber Servisine yapt grme de bunun zerine geldi. Meksikann Amerikann istedii ekilde oy vermedii takdirde misilleme yapaca ihtimalini ne srd... Krugmann yazsna gre, Bush, Meksika ve dier lkeler Amerikann teklifine kar ktklar takdirde, Bir anlamda disiplin etme konusunun gndeme geleceini syledi. Krugman yle devam etti: Bu sylemler, srekli koruyucu pozisyonunda bulunan Amerikan medyasnda tam anlamyla smenalt edilerek haber yaplmad, buna ramen ayn sylemler Meksikada siyasi bir kaynar kazann olumasna yolat. White House ise olanlar reddediyor ve Bushun disiplinden kastnn tehdit olmadn iddia ediyordu. Grmenin geri kalanna baktnzda ve genelini dndnzde, kastedilenin tehdit olduunu akca grebilirsiniz. 9. Amerikan hkmeti dman olarak phelendii kiileri ldrmeleri iin suikast timleri kurarak uluslararas hukuku ve Birlemi Milletler nsan Haklar Deklerasyonunu iniyor mu? Kaynak: New York Times, August , 12, 2002, Rumsfeld Weighs New Covert Acts By Military Units. Pentagon ve istihbarat grevlilerine gre Savunma Bakan Donald H. Rumsfeld, terrizme kar alan kresel kampanyada Amerikan zel Operasyonlar Kuvvetlerinin roln, Afganistan sava alanlarndan uzakta olan El-Kaide liderlerini yakalamak ya da ldrmek amacyla onlar dnyann deiik yerlerine gndermek de emirle dahil geni anlamda bytmenin yollarn dnmektedir... zel Operasyon Birliklerine, El-Kaide liderlerini yakalama ve ldrme grevini verip vermeme konusunda yaplan tartmalar bir noktada suikastlar yasaklayan st dzey elimektedir. Yorum: BM nsan Haklar Deklerasyonu (ki ABD de imzalayanlardan birisidir), sua karmakla sulanan herkese mahkemede kendini savunma hakkn garanti eder. Fakat Amerikan zel Kuvvetlerince ldrlenler sulu saylacak ve ldrlecekti. Hibir tarafsz mahkeme sulularn delilerine bakmayacak ya da kendilerini savunmalarna izin verilmeyecektir. Amerikann ise ayn artlar altnda baka bir lkenin Amerikallar ldrmeleri durumunda buna hararetli bir ekilde kar kaca ok aktr. Elbette bu elikiye, slami bir gazetede ilgili haber yapldnda yer verilecektir. 10. Amerika Birleik Devletleri kibirli, yalnzca kendini dnen, eletirel olmayan, ilgisiz ve kltrleraras diyaloa isteksiz ya da bu konuda beceriksiz midir? Kaynak: New York Times, July 29, 2002, Panel Urges U.S. to Rewamp Efforts to Promote Image Abroad. Bu hafta kacak raporda D likiler Konseyi, birok lkenin zellikle ounluu slami olan lkelerin ABDyi yalnzca kendi karn dnen, hipokratik, ilgisiz ve kltrleraras ilikilere isteksiz ya da beceriksiz olarak grdklerini belirtti... Rapor Amerikann sraille ilgili politikalarnn mslman lkeler gznde lkenin imajn dzeltmede byk bir engel tekil ettiini ifade etmitir. Ancak hkmeti, Filistinlilerin aclar ve maduriyetleri ile ilgili olarak daha fazla ey yapmamakla suluyor. Bush ynetimininin mttefiklerini kzdran
35
yanl anlalan ve/veya yanl bir ekilde ynlendirilmi politikalar sonucunda lke dndaki pozisyonunu zayflattn ifade ettmitir. Reddettii politikalar arasnda kresel snmay azaltmaya dnk anlamalar yapmak, insansz mayn tarlalarn yasaklamak ve Uluslararas Su Mahkemesi kurmak da bulunmaktadr. Yorum: Ortalama genel medyann yorumlar, Amerikann ciddi bir ekilde eletiriliini dier lkelerin kskanlna ve Amerika zentisine balayarak aklad. ou Amerikal (haberlere yalnzca yaygn medya araclyla ulaanlar) Amerikan politikalarna yaplan eletirilerin salkl olmayp gereklerden uzak olduuna inanyor. Raporun birok versiyonu, Amerikann politikalarn deitirerek deil de imajn (bu makalenin balnda da olduu gibi) deitirerek daha iyi bir i yapacan vurgulad. 11. Amerika (Irak saldr ile tehdit ederken) hukuku kendi tekeline mi alyor ve uluslararas ilikilerde kaos mu yaratyor? Kaynak: Associated Press, Sept 3, 2002, Nelson Mandela condemns U.S. threats to attack Iraq. Johannesburg, Gney Afrika. Nelson Mandela Mondaye Amerikann Iraka yapt tehdit karsnda akna dndn aklad ve ayrca Washingtonu uluslararas ilikilere kaos getirdii iin uyard.... ster sper g isterse kk bir lke olsun BMin dna karak bamsz lkelere saldran her lke bizi gerekten dehete drr...Hibir lkeye kanunlar istedii gibi kullanma hakk verilmemelidir. Syledikleri eyler uluslarars ilikilere kaos getirmektedir ve bunu en gl ifadelerle bunu knyoruz. Yorum: Nelson Mandela Nobel dl kazanm, uluslararas n olan bir liderdir, dolaysyla bu haber, birok yaygn medya organnda yer almad. Nelson Mandelann grlerine Amerikan medyasnda yer vermek Amerikan hkmeti iin utan verici olurdu. 12. Amerika Birleik Devletleri Birlemi Milletlerin ikence kart oyunu veto etmeye alt m? Kaynak: Associated Press, July 25, 2002, U.S. fails to block U.N. anti-torture vote. Birleik Devletler aramba gn yaplan, BMin ikence anlamasn daha fazla glendirme planna ilikin oylamay engelleyemedi, stelik mttefiklerince byle bir eye yeltendii iin epeyce eletirildi. Amerika Birleik Devletleri, protokol olarak bilinen bu denetleme mekanizmasnnn Amerikan hapishanelerine ve Amerikann Kbadaki ss Guantanamo Bayde tutulan terr phelilerine yaplabilecek olas uluslararas ve bamsz ziyaretlere yol aacan ileri srd... Protokoln amac ikence ve insani olmayan ya da aalayc uygulama ve cezalar engellemek iin zgrlkleri kstlanm insanlarn bulunduklar yerlere bamsz ve ulusal kurulularn yapacaklar dzenli ziyaretler sistemini kurmaktr....Amnesty nternational in raporuna gre geen yl, otoriteler 111 lkede ikence yapm ve insanlara kt muamelelerde bulunmulardr. Yorum: Bu haber, genel medyann birok yaynnda smenalt edildi nk bu, Amerikann nsan Haklarn savunan, protokoln knad ikence ve dier insanlkd acmasz ve aalayc muamele ve cezalara kar bir lke olma imajn tehdit ediyordu.
36
13. Birleik Devletler hkmeti, uluslararas sava sular mahkemesinin kurulmasn engellemeye, Amerikay bu kuruluun artlar dnda tutmaya alt m? Kaynak: Press Democrat, March 12, 2003. War Crimes Tribunal Sworn In. Dnyann ilk sresiz sava sulular mahkemesi, Bush ynetiminin engellemelerine ve Amerikay bunun sonularndan muaf tutma abalarna ramen Sal gn Hollandada ald. Uluslararas ne sahip kiiler, mahkemenin kuruluuna destek veren 89 lkenin bir ksmn temsil etmeden nce Birlemi Milletler Genel Sekreteri Kofi Annan, 18 uluslararas hakimin grev yeminlerine bakanlk yapt. Birleik Devletlerin dikkat eken yokluu ise onun resmi temsilcisiydi. Yorum: Amerikan Devlet Bakanlnn, kurulacak dnya mahkemesinin reddine ilikin yapt aklama, kabaca, mahkeme kurulmadan nce bir Amerikalnn sava suu ile sulanmasnn siyasi eksenli olaca eklindedir. Burada sylenmeyen ey, Amerikallarn sava suu ilemekten uzak olduklar varsaymdr. 14. Birleik Devletler, Dnya Salk rgtnn destekledii sigara reklamlarnn dnya apnda yasaklanmasna ilikin anlamay bozmaya alt m?
Kaynak: The New York Times, July 22, 2002. W.H.O. Treaty Would Ban
Cigarette Ads Worlwide. Ceneva: Dnya Salk rgtnn sigara iimini dnya apnda engelleme kampanyasnn bir paras olarak mzakereciler, sigara reklamlarn ve ttn firmalarnn spor etkinliklerine sponsor olmalarn yasaklayan uluslararas bir anlamann ana taslan izdiler... Salk ajans, ttn kullanmnn kresel bir salk tehdidi oluturduunu ve her yl 4 milyon insann sigaraya bal hastalklardan ldn sylyor...Sigara kart kampanyaclar, Bush ynetimini en zor tekliflerden biri olan, zellikle sigara reklamlarnn yasaklanmas ile iligili neriyi nemsememekle sulad. Birleik Devletler ise Amerikan konuma zgrl hakknn inenecei gerekesiyle geni kapsaml yasaa kar kmaktadr....Taslak, anlamay imzalayan ve onaylayan btn lkelerin ttn tketiminin, nikotin bamllnn ve ttn kullanmnn nne geme ve azaltmaya ynelik yasa yaplmasn ngryor. Ttn yetitiricilii ve ttn retimine yaplan yardmlar aamal olarak kesilecek... Dnya Salk rgt, ttn devlerini grme srecini zayflatmak amacyla kapal kaplar ardndan almakla sulad... 15. Birleik Devletler, bilgisinin olduu ve olanlar bilerek durdurmaktan kand eklindeki verilere dayanarak, Ruandada 1994 ylnda 800.000 insann katledilmesine ilikin suu kabul ediyor mu?
Kaynak: Houston Chronicle, August, 22,2001. Papers Show U.S. Officials Knew of Rwanda Genocide.
37
Son zamanlarda halka alan baz hkmet belgeleri, birok st dzey Amerikan yetkilisinin 1994 lkbaharnda Ruandada yaplan soykrmn boyutlarn gerekte bildiklerini, hatta baz yetkililerin bu ie karmamann yollarn aratrdklarn gsteriyor. George Washington niversitesinde zel bir aratrma grubu olan Milli Gvenlik Arivi nin Sal gn kard 16 belge, Ruandada Nisandan Mays 1994e kadar toplu cinayetler yaplrken, Clinton ynetiminin zgrletirme uygulamalarna ynelik yeni ayrntlar gzler nne sermitir. Haziran sonuna kadar tahminen 800.000 kii hkmet destekli milisler tarafndan ldrld... Eski Bakan Clintonn Mart 1998 de Ruandaya yapt ziyaret srasnda, ynetiminin olaylar karsnda hibir ey yapmamasndan dolay derin bir vicdan azab duyduunu ifade etmi ve Batl hkmetlerin olanlarn sorumluluunu paylamalar gerektiini sylemitir... Belgeler ayrca ABD hkmetinin, toplu ldrmeleri soykrm olarak adlandrmaktan kanma kararnn arkaplan hakknda bilgi vermitir... Yetkililer, soykrm terimi kullanldnda, 1948 soykrm kart konvensiyonuna imza atan lkelerden olduu iin Washintonun harekete gemek zorunluluunun doacandan endie etmilerdir. 16. Madde bamlln byk bir su haline getirmek, cezada mantk d insafszla; ynetimi zor ve ar pahal cezaevi sisteminin olumasna m yolayor ?
Kaynak: Newsweek, February 12, 2001. Special Report on Fighting Addiction

Bamlln yolat sonular genelinde toplam olarak dnldnde olduka sarscdr. Amerikan cezaevlerindeki tutuklu saysnn son 20 ylda e katlayarak 2 milyona yaklatn dnn, bunlarn yzde 60 ila 70inin yakalandklarnda uyuturucu test sonular pozitif idi. Bu tutuklular 2.4 milyon ocuun ebeveynidir ve ocuklarn orantsz bir ekilde anne babalarn taklit ederek hapse dme olasl olduka yksektir. Brown niversitesinde yaplan bir almann stel matematiine gre hapishane nfusu bu oranda bymeye devam ederse, 2053e kadar Amerikada ierideki insan says dardakilerden daha fazla olacaktr... Bir zamanlarn ateli savunucusu George Pataki ar madde sulular iin assgari cezann 15 yldan 8 yla indirilmesini ve hakimlere daha fazla yetki verilmesini nermitir. Pataki zel aff gzden geirdiinde inanlmaz derecede adaletsiz cezalar olduunu insanlarn bu ilere ok az kara bile, 15 yl ceza yediklerini grmtr. Fakat eyalet dzeyinde, szde zorunlu asgari ceza gerekelerinin yaknlarda iptal edilme tehlikesi yok. Harcamalardaki ncelikleri imdilik sama ve mantksz gzkmektedir. Bamllk ve Madde Ktye Kullanm Merkezi geen hafta, eyaletlerin toplam btelerinin yzde 13 nden fazlasn yalnzca bamllk enkazn temizlemeye harcadn gsteren bir alma yaynlamtr - bu miktar, yksek eitime yetecek kadar olup nlem ve tedaviye harcanan parann 100 katdr. Rand irketinin yapt bir baka aratrma ise tedaviye harcanan her dolarn hizmetlerde yedi dolar tasarruf ettiini gstermektedir. Bunun sebebi, bamllarn yeni bir krize girseler bile tedavi boyunca maddeden uzak durmalardr ki bu da akut salk masraflarnda ve hukuki konularda milyonlarca dolar tasarruf edilmesine yolamaktadr. 17. Biyolojik silah yapmnda kullanlan salaycs Birleik Devletler midir? biyolojik ajanlarn esas
38
Kaynak: New York Times, March 16, 2003. Iraq Links Germs For Weapons to
U.S. and France. Irakn Birlemi Milletlere en son sunduu silah deklerasyonunu inceleyen Amerikan yetkilileri ve yabac diplomatlara gre Irakn rettii arsenalde bulunduuna inanlan ve biyolojik silahlarn yapmnda kullanlan btn yabanc hcre rneklerinin kayna olarak, Virginiadaki biyolojik madde deposunu ve bir Fransz enstitsn gsterdi... Amerikan ve Fransz firmalarnn 1980 ylnda Iraka silah programlarnda kullanmak zere 17 eit biyolojik ajan sattn ortaya koyuyordu. Bunlar antraks ve bilinen en lmcl zehirler arasnda olan botulinum toksin yapmnda gerekli olan bakterilerdi... Silahlarn Kontroln yrten aratrma grubu, Wisconsin Projes direktr Gary Milhollin biyolojik silah salayclarnn Irakn zellikle Iran-Irak savanda Iran askerlerine kar kimyasal silah kulland bilindii iin silah yapmak iin toz rnekleri kullanabileceini unutmamalar gerektiini syledi. Bay Milhollin, satn alan lkenin kimyasal silahlar program zerinde altn biliyorsanz, mal gndermekten ok baz sorular sorma zorunluluunuz vardr. dedi. 18. F.B.I. ve Adalet bakanl elektronik izlemenin bir ihtiyaolduu konusunda hakimleri kastl olarak yanl m ynlendirdi? F.B.I. ve Adalet Bakanl bylesi izlemeler araclyla edindikleri bilgiyi ktye kulland m?
Kaynak: New York Times, August 23, 2002. Secret Court Says F.B.I. Aides
Misled Judjes in 75 Cases. Halka duyurulan ilk yarg kararna gre Milli istihbarat mahkemesi, Federal stihbarat Brosunun sunduu belgelerle 75ten fazla davada yanl ynlendirilmiti. FBI sunduu dkmanlarda kablo balantlar ve dier elektronik izleme aygtlarna neden ihtiya duyduunu kantlamaya alyordu. Maysta bildirilen ancak Kongre tarafndan bugn halka duyurulan Yabanc stihbarat zleme Mahkemesinin iddialar, F.B.I. ve Adalet Bakanlna ynelttii eletirilerinde olduka can yakcyd. Mahkeme, F.B.I. ve Adalet Bakanlnn istihbarat bilgilerinin dedektiflerle serbeste paylalmasna izin vererek Kongrenin isteine kar kmaya altn belirtti... Esasnda mahkeme, F.B.I. ve Adalet Bakanlnn gizli dinleme servisinden gelen bilgileri mahkeme incelemeleri olmadan ceza verilmesinde serbeste kullanlmasna izin vererek hukuku ihlal ettiklerini; ve su mfettilerinin kar istihbarat balantlarnn kullanm tam anlamyla ynetedemediklerini syledi... Washingtondaki Amerikan Sivil zgrlkler Ulusal brosunun yardmc bakan Gregory T. Nojeim, sylenenlerin F.B.I. ve Adalet Bakanlnn saduyulu aratrmalar durdurmaya ynelik Drdnc Dzeltme koruyucular konusuna bir son verme abalar anlamnda hayret verici olduunu syledi. 19. Birleik Devletler ikence yaplmasn onaylyor mu? Kaynak: The Nation, March 31, 2003. In Torture We Trust? (Eyal Pressin makalesi). El Kaide lideri Halid eyh Muhammetin geenlerde yakalanmas, ikenceyle ilgili tabunun yklmasna dair en son iaretti. Muhammetin yakalann takib
39
eden gnlerde, ismi aklanmayan bir yetkili Wall Street Journala Amerikan yarglarn terrizmle sava kapsamnda yakalananlarn sorgularnda hafif dereceden tokatlamaya izin vereceklerini syledi. Dierleri, Birleik Devletlerin Muhammeti laxer kurallarnn uyguland baka bir lkeye gnderilmesini nerdi. st dzey bir eyalet hukukusu, dergiye Muhammetin Miranda haklarnn ya da ona eit haklarn olduu yakn bir yere gitmemesinin bir sebebi olduunu syledi. Bu adam pistol ile dvmemize izin veren baka lkelere gidiyoruz. dedi.... Geen yl 26 Aralkta Washington Post, 11 Eyll terrist saldrlarndan beri binlerce pheliye yaplan ikence ve insanlk d muamele iddialarn ayrntlaryla veren bir n sayfa haberi yaynlamtr. Muhabirler, avukatlar ve farkl ajanslara tamamen kapal olan CIA sorgu merkezlerinde tutulan El-Kaide yeleri dzenli bir ekilde Amerikan Ordusu zel Kuvvetlerince sorgulanmadan nce duvara arpma, kafasn rtme, uykusuz brakma, iddetli a maruz brakma ve ac veren posizyonlarda bantlanm bir halde tutulmalarna ek olarak ayrca yumuatlmlard yani dvlmlerdi... Ayn makale yaklak 100 phelinin Amerikann mttefii olan ve vahi ikence yntemlerinin uyguland dier lkelere gnderildii kaytlara geerek Suudi Arabistan ve Fas a transfer edildiklerini belirtmitir.... Bir yetkili Posta Biz onlar [kfrl konuma] bamzdan atmyoruz dedi. Baka lkeler kfrl konuma- onlar atsn diye gnderiyoruz... Afganistanda Bagram ssnde Amerikan gzetimi altndayken len iki El-Kaide phelisinin lm belgesi ikisinin de kaba kuvvete bal yaralanmalarndan ldklerini gsteriyordu. Dier tutuklular da zincirlerle tavandan asldklarn syledi. 20. Birleik Devletler Hkmeti, Irakn kimyasal silahlarn imha ettiini biliyor muydu ve Hkmet bunu bildii halde yalan m syledi? Kaynak: The Nation, April 7, 2003. The Big Lie? (Russ Bakerin makalesi) Newsweek 3 Mart saysnda, Bush ynetiminin Irak aklayan bilgiyi kastl olarak gizlediini ortaya koymutur- daha nce ayn gvenilir kaynaktan gelen bilgiler, Irakn 1991 Krfez Savandan beri kitle imha silahlarn gelitirdiini dorulad iin ynetim tarafndan kullanlmt. Bu aa karmann tersine Newsweek bunu yeterince ilememeyi yelemitir... te bunun arkaplan: 1995 yaz mevsiminde, o zaman Saddamn damad olan, Eski Irak askeri sanayi bakan ve Irakn nkleer/kimyasal/ biyolojik programlarndan sorumlu Tugeneral Hseyin Kemal iltica etmi ve tamamen doru olduu bildirilen o silahlara ait ayrntl bilgileri vermiti. Kemalin salad bilgiler ok nemli kantlar olarak ve Iraka yaplan saldrlarda anahtar sebepler saylmt. Devlet bakan Collin Powel BM Gvenlik Konseyine yapt 5 ubat sunumunda unlar sylemitir: Irakn lmcl sinir gaz VXten drt ton rettiini kabul etmesi yllar ald.. Bu kabullenme mfettilerin Saddamn damad Hseyin Kemalin terkinin sonucu olarak toplanan belgelerden sonra olabildi ancak. Fakat Newsweekten John Barry Ynetimin, Kemalin - kiisel olarak Irakn btn kimyasal ve biyolojik silah depolarn ve bunlar tayacak fzeleri yokettiini bildiine dair ahitliinin temel elemanlarn ortaya koyduklarn belirtti... Habere gre Birlemi Milletler mfettileri daha fazla bilgi almak zere Saddama blf yapmak istedikleri iin bu bilginin aa kmasn rtbas etmilerdi. Fakat Powelin Kemalin sylediklerinin yalnzca yars kullanmasnn sebebi neydi? Ve niin Newsweek ve geri kalan Amerikan medyas bu ok nemli habere bu kadar
40
az yer vermiti? Newsweek, haberi kapak yapmak veya Bush ynetiminin savaa hibir sebep olmadan alelacele girdiine ilikin uzunca bir makalenin odak noktas yapmak yerine ksa, 500 kelimelik bir yazy periskop (ev. :Denizaltlarda denizstn grmeye yarayan bir tr drbn) blmnde yaynlamay semitir. Kimbilir dier medyann da Kemalin yksn ilememeleri srpriz deildir: Byk gazete ve dergiler, rakipleri tarafndan haberin es geildiinin bilinmesinden nefret ederler. Hseyin Kemalin verdii bilgiler Iraka ait belkide havada yakalanabilecek en byk haberlerdi, ancak tek anlaml ey de bu deili. Milli Gvenlik Kurulunun BM Konsey yelerini temsil eden diplomatlar, Irak grmeleri srasnda istihbarat yoluyla izlediklerine dair ngilizlerin verdii bilgiden Washington Postun ok az szetmesi ve Busha basn toplantsnda hibir soru sorulmamas olduka dikkate ayandr... Barrrynin Kemal ile ilgili yazs, btn bir sonu olarak, Collin Powelin ngiliz istihbarat diye bir lisans rencisinin tezinden alnt yaptn, Irakin nkleer silah gelitimesine ilikin ileri derecede ingiliz kantnn ynetim tarafndan uydurulduuna ynelik aklamalar, -yalan bir kant yaratmak ve lkeyi ve dnyay kandrmak iin- korkun bir Byk Yalann ileme konulduunu gsteriyordu.
zet
Her dnya vatanda, o kltre ait kitle medyas araclyla insanlara kazandrd benlik imajn sorgulayan haber kaynaklarna ve yorumlarna ulamak ihtiyacn hisseder. Hibir kltr yanstt ve yaratt bu imaja ulaamaz. Kendi kendine hizmet eden bir imajn gerekle ne kadar uyumlu olduu, eletirel olarak iyi bilgilendirilmi bir halk iin deerlendirme yapmak anlamnda nemlidir. ABD olaynda ise yukardaki haberler ve haber ykleri, byk medyann gndeminden gizlenen ya da kart ve kitlesel olmayan medyada ou zaman okunmadan geen bir dizi habere rnektir. Muhalif yaynlarn Birleik Devletlere ilikin izdii portre baat olarak kontrol elinde tutan byk medyada sunulan olduka pozitif zimajla tutarl deildir. ou Amerikan haber dinleyicisi iin, Amerikann z-imaj insan haklar, kiisel zgrlk, demokratik deerler ve sosyal adalet savunucusu olarak tartmasz bir ekilde dorulanmaktadr. Bununla birlikte hatrlamamz gereken ey birok haber dinleyicisinin/alcsnn smenalt edilen bilgileri nasl ortaya karacaklarn bilmedikleridir. Haberleri eletirel bir gzle nasl okuyacaklarn bilmiyorlar. ou, lkesinin imaj zerinde ciddi ciddi dnmemitir bile. Dolaysyla kart grteki haberleri aratrmak iin hibir sebepleri yoktur ya da olduka milliyeti olan kendi z-portrelerini sorgulamak iin de sebepleri yoktur. te bundan dolay yapc eletirellie olan hayati ihtiyacn bilinmesinden kaynaklanan yksek dzeydeki vatanseverlii baaramamaktadrlar. Byle bir vatanseverlik ise bir lkenin olmaya alt eyi gerekletirmesine yardm eden bir olgudur.
nterneti kullanma
nternet, dnyann herhangi bir yerinde insanlarn paylat hem yaygn genel grleri hem de kart grleri renmek amacyla kullanlabilir. Aadaki bilgi kayna yaygn inanlar dndaki bak alarn bulabileceimiz kaynaklardr. Her zaman olduu gibi kaynaklar MUTLAK DORULAR olarak deil de ana haber medyasnda verilenlere alternatif tekil eden grlere ulamaya yardmc olarak neriyoruz.
41
Baz durumlarda, zellikle kart grleri olanlarn hapse konulduu ya da ldrld lkelerde, kart grler o lkede yaayan vatandalardan deil de o lkeden g edenlerden aratrlmaldr. Amnesty nternational (www.amnesty.org), grleri zor kullanarak bask altna alnan bireyleri bulup ortaya karma anlamnda iyi bir kaynaktr. Organizasyon yerkre zerindeki btn lkelerin dahil olduu insan haklar ihlallerini ortaya koymaya odaklaan ylda drt kere kan bir haber dergisi yaynlyor (Amnesty Now). (http://www.aiusa.org sayfasn ziyaret edin). nemli kaynak trne ikinci bir rnek, internetten ulalabilen Statewatch tr. Statewatch bir st denetleme kuruluu olup amac Avrupa Birlii devletlerini ve sivil zgrlkleri izleme amal bir veritaban olarak hizmet vermektir. Mkemmel ileyii ile ilgili olarak bir bilgi verecek olursa: Statewatch 1991den beri veritabanna yeni grnt, kaynak ve rapor ieren 25.500 bilgi girii yapmtr. Kitapk ve raporlara ek olarak ylda alt kez Statewatch dergisini yaynlyor. (http://www.statewatch.org sayfasn ziyaret ediniz) nc kaynak rnei CovertAction Quarterlydir (info%covertactionquarterly.org); amac istihbarat ajanslarnn (CIA, SDECE, MI-6, PIDE-DGS, SDCI, BOSS, MOSSAD vb. ve Amerikan, Fransz, ngiliz, Portekiz, talyan, Gney Afrika ve srail istihbarat servisleri) kartklar insan haklar ihlallerini, uluslararas ve ulusal hukuku ineyen hareketleri belgelemektir. Bu yayn, tipik olarak mali destek veren lkelerin stlenmedikleri eylemleri belgeler. Kaynaklar ise zgr aratrmalar yapan gazeteciler, bilimadamlar ve daha nce ajanlk yapan kiilerdir. Bir baka strateji ise Japon Perspektifleri, Asya Perspektifleri, in Perspektifleri, Orta Amerika Perspektifleri, Gney Amerika Perspektifleri, slami Perspektifler gibi tanmlayc kelimeleri internete girerek aratrma yapmaktr. Bu yntem, bir dizi kltrel ve siyasi duru noktalarn grmenize yardm edecektir.
42
Alternatif Ek Haber Kaynaklar

Aada, yaygn ve genel grleri veren medyann dnda kalan haber kaynaklarn ve haberlerin perde arkas veriliyor. Bu kaynaklar da tpk yaygn anlaylarn yanstld haber yklerinde nerdiimiz ettiimiz gibi ayn eletirellikte okuyacanza inanyoruz. Bir kez daha, bu kaynaklar MUTLAK GEREKLER olarak deil de ortalama grleri veren yaygn medya haberlerine alternatif yardmc bak alar olarak veriyoruz.
Harpers www.harpers.org The Progressive www.progressive.org Counter Punch www.counterpunch.org Common Dreams www.commondreams.org Indy Media Center www.indymedia.org The Nation www.thenation.com Mother Jones www.motherjones.com Free Speech T. V. www.freespeach.org
In These Times www.inthesetimes.com Z Magazine www.zmag.org AlterNet www.alternet.org The Multinational Monitor www.essential.org/monitor Dollars and Sense www.dollarsandsense.org The Guardian www.guardian.co.uk The Village Voice www.villagevoice.com Project Censored www.projectcensored.org
43
Sonu
Ulusal ve dnya haberlerinde medyaya ait nyarg ve propagandalarn nasl anlalaca ve nasl ortaya konulacan renmek zaman isteyen bir sanattr. nk bu entellektel sorumluluk, btnlk ve zgrlk iin de ok nemli bir sanattr. Bu minik klavuz haberin ayrntlarna uygulanacak entellektel analiz ve deerlendirmenin gelitirilmesine ynelik bir balang noktas sunuyor. Kii kendini bu sanatta gelitirdiinde, sosyal doktrinlere ballk ve toplum-merkezcilik gibi eilimlerinde nemli krlmalar yaar. Elbette sonunda, hepimiz neye inanacamza ve nasl hareket edeceimize karar vermek zorundayz. Bunu eletirel ya da eletirel olmayan, rasyonel ya da irrasyonel, bencilce ya da adil bir ekilde yapabiliriz. Ya somut olarak sosyal artlanmlmz ve ona elik eden ideolojilerimizi kabul edeceiz ya da bu artlanmann tesine gidip byme salamak iin bilinli bir seim yapacaz. Seim bizimdir. Hi kimse bizim admza karar veremez. Sosyal artlanmalarmzn ve kendimizi dnmenin biraz daha tesine gemeyi seersek, zgr kiiler ve bilinli hareket eden/saduyulu vatandalar olabiliriz.
44
Ksaltlm Eletirel Dnme Kavram ve Terimleri Szl

Eletirel dnme: Kendi kendini ynlendiren, z-disiplinli, kendi kendini gzleyen ve kendini dorulayan dnmedir. Olduka kat mkemmellik standartlarn ve bunlarn dikkatli kullanmnn kabuln varsayar. Doamzda varolan ben-merkezciliin ve toplum-merkezciliin stesinden gelebilmede, etkili iletiim ve problem zme becerilerini ve fedakarl gerektirir. Herkes dnr; doamz gerei byle yaparz. Ancak dnme eylemi ou zaman kendi haline braklr, bu durumda da nyargl, arptlm, tarafl, bilgilendirilmemi ya da tamamen kart halde kalr. Batansavma bir dn hem para hem de yaam kalitesi asndan olduka pahaldr. Eletirel dnme ile varlan dnsel mkemmellik sistematik bir ekilde desteklenmelidir. yi yetimi bir eletirel dnr, ak ve tam olarak formle ettii hayati sorular sorar ve problemler ortaya koyar; konuyu etkili bir ekilde yorumlayabilmek iin soyut grleri kullanarak ilgili ilgileri toplar ve deerlendirir; iyi sonulara ve zmlere ancak bunlar ilgili kriter ve standartlara uygulayarak varr; alternatif dnce sistemleri ierisinde kendi varsaymlarn, beklentilerini ve sonularn gerektii gibi bilerek ve deerlendirerek ak bir ekilde dnr; karmak sorunlara zm bulmada bakalaryla etkili iletiimler kurar. Kltrel varsaym: Kltrn benimsettii (sklkla aktan olmayan) ve hibir deerlendirmeye tabi tutulmam inanlardr. Bir toplum ierisinde bydmz iin toplumun bak alarn, deerlerini, inanlarn ve pratiklerini fazla dnmeden iselletiririz. Bunlarn her birisinin temelinde pekok varsaym vardr. Bu varsaymlar iinde algladmz, zdeletiimizi, dndmz ve deneyimlerde bulunduumuzu farketmeden eyleri gzktkleri kltrel adan deil de esasnda olduklar gibi grdmz zannederiz. Kltrel kabullerimizi eletirel olarak irdeleyebilmemiz iin onlarn farknda olmak, ok nemli bir eletirel dnme boyutudur. Veri: Kendileri araclyla sonulara varlabilecek ya da yorum ve teorilerin onlar zerlerine ina edilebilecei gereklikler, saylar ve bilgilerdir. Eletirel dnen kiiler olarak esas ana veriyi, yaptmz karmlardan ve vardmz sonulardan ayrdetmeliyiz. Ben-merkezcilik: Hereyi kendisiyle ilikilendirerek grme eilimidir; olgularn grndkleri andaki alglarn gereklerle kartrmak; kendine odakl olma eilimi ya da yalnzca kendini ve kendi karn dnme eilimidir; bencillik. Kiinin arzular, deerleri ve inanlar (ki bunlar kendi kendini kantlar ekilde dorudur ve dier hereyin zerindedir) genellikle btn yaplan yarglamalarn ve deneyimlerin normlar olarak eletirilmeden ska kullanlr. Ben-merkezcilik eletirel dnmeye engel en temel etmenlerden birisidir. nsan eletirel dnmeyi rendike daha rasyonel ve daha az ben-merkezci olur. Irk - merkezcilik: Kiinin kendi rkn ve kltrn daha stn grme , ona imtiyaz tanma eilimi olup derinlerde yatan kendi toplumunun dier btn toplumlara stn olduu inancyla beslenir. Toplum-merkezcilik ben-merkezciliin kiiden topluma uzanm biimidir. Eletirel olmayan veya bencilce dnme ekli doas gerei ya ben-merkezlidir ya da toplum/grup-merkezlidir. (Toplum-
45
merkezcilik daha geni kapsaml olmas, rnein, kiinin meslei gibi sosyal grupla ilikili olmasna karn rk-merkezcilik ve toplum-merkezcilik terimleri birok yerde e anlaml olarak kullanlr.) Irk-odaklln ya da toplum-merkezciliin tedavisi kar grup ve kltrleri empatik bir tutum ierisinde anlamaya almaktr. Fakat byle bir empatik dnce nadiren oluur. Bunun yerine insanlar ou zaman toleransa sadece dudak ucuyla dokunurken kendi kltrnn inan, pratik ve normlarna ncelik tanrlar. Eletirel dnenler ise ait olduklar gruplarn dier gruplarn zerinde olduklarn varsaymazlar. Bunun yerine her gr doru bir ekilde kendi iinde gl ve zayf noktalarn belirlemeye alrcasna kritik etmeye alrlar. Bir lkeye olan ballklar o lkenin ilke ve idealleriyle ilikilidir; kiilere, partilere ya da geleneklere bal deildir. Tarafszlk/ak grllk: yi eitilmi bir akl, dnen kiinin konuyla ilgili tm perspektiflere nesnel bir tutumla yaklamasn salar. Kiinin kendi duygu ve bencil menfaatlerine, veyahutta arkadann, grubunun ya da milletinin duygu ve karlarna referans gstermeksizin btn bak alarna ayn derecede yaklamaya bilinli bir gereksinim duymay gerektirir. Bireylerin kendi menfaatlerini ya da grubunun stnlklerini referans almadan entellektel standartlar izlediini gsterir. nsan doas: Btn insanlarn ortak niteliidir. nsanlarn hem birincil hem de ikincil doalar vardr. Birincil doamz kendiliinden, ben-merkezli ve gl bir ekilde igdsel dncelerimize temel olan... gereki olmayan inanlarn olumasna eilimlidir. nsanlarn inanmak istedikleri eye, ncelikli karlarna neyin hizmet ettiine, kiisel rahatlk ve hakllk duygularn neyin koruduuna, tutarszlk duygularn neyin en aza indirgediine ve kendi doruluklarnn neye dayandna inanmalar iin eitime ihtiya duymazlar. nsanlarn evrelerindeki insanlarn neye inandklarna: ebeveynlerinin ve arkadalarnn neye inandna, dini ve okul otoritelerinin onlara ne rettiklerine, medyann sklkla tekrarlad eylere ve iinde yetitikleri lkede yaygn ekilde inandklar eylere inanmalar iin zel bir eitime gereksinim duymazlar. nsanlarn kendi dncelerine katlmayan insanlarn yanl yaptklarn, belkide tarafl olduklarn dnmeleri iin eitime ihtiyalar yoktur. nsanlar kendilerini en temel inanlarnn kendiliinden doru veya kantlarla da kolayca dorulandn zannetmeleri iin eitime ihtiya duymazlar. nsanlar doal olarak ve kendiilinden kendi inanlaryla zdeleirler. Birok fikri anlamazl kiisel saldr olarak tecrbe ederler. Bunun sonucu olarak gelien savunuculuk ise dier grlere scak bakma ya da o grler iinde dnme ile karr. nsanlarn rasyonel kiiler olarak yeterli ilev grme kapasitesi yani ikinci doalarn gelitirebilmeleri iin geni kapsaml ve sistematik uygulamalara ihtiyalar vardr. Rasyonel olmayan inanlarn geliimine yolaan eilimleri tanyabilmek iin geni kapsaml ve sistematik pratiklere gereksinim duyarlar. nsanlarn, tutarszlklardan holanmamak, ak olabilmek, neden ve kant arama tutkusu iinde olmak ve bakalarnn grlerine kar adaletli olabilmek iin geni kapsaml uygulamalara ihtiyalar vardr. nsanlarn belli bir bakasna ihtiya duyduklarn, karmlar dorultusunda yaadklarn, gerekliin bilgisine ulaabilecekleri dorudan bir hattn olmadn, kiinin dncelerinin doruluu hakknda iinden gelen baskn duygusu olmasna ve yine de dnd eyin yanl olabileceini kavrayabilmesi iin geni apl pratikler yapmaya ihtiyalar vardr.
46
Entellektel otonomi: Kiinin inanlar, deerleri ve karmlar zerinde aklc kontrolnn olmasdr. Eletirel dnmenin ideali, kiinin kendisi iin dnmeyi, dnce sreci zerinde kontrol salamay renmektir. Entellektel otonomi srarcl, inatl ya da isyankarl gerektirmez. nanlar, onlar sorgulamak aklc olduunda sorgulamak, onlara inanmak gerektiinde inanmak ve onlara uygun davranmak aklc olduu zamanlarda ise yle davranmak iin sebep ve delillere dayanarak analiz etmeyi ve deerlendirmeyi gerektirir. Entellektel gven ya da manta gven: Uzun vadede, manta olabildiince yer verildii mddete kiinin ve insanln yksek menfaatlerine hizmet edilebileceine olan gven, bu, insanlar kendi rasyonel melekelerini gelitirerek sonulara kendilerinin ulamalarn tevik ederek; insanlarn rasyonel bak alarn esas alarak (tam bir tevik ve iyi bir eitimle) kendileri iin dnmeyi, mantkl sonular karmay, tutarl ve mantkl dnmeyi, birbirini manta dayanarak ikna etmeyi ve mantkl olmay, insanolunun doasnda ve toplumun derinliklerine yerlemi engellere karn renebileceklerine ilikin bir inan gelitirmelerini tevik ederek baarlabilir. Kiinin dierinin anlad, mantk kullanarak problemleri zd, mantk kullanarak ikna ettii, mantkla ikna edildii deneyimler sonrasnda akl yrtmeye olan gveni daha da geliir. Kiinin bir otorite ya da sosyal bask sonucu baz eylere inanmas beklendiinde ise, manta olan gveni sarslr. Entellektel cesaret: zerinde normalde ciddi bir ekilde durmadmz dnce, inan ya da bak alarmza tam tersini yaptmzda bizde oluacak olumsuz tepkilerimize aldrmadan, onlarla yzleme ve dengeli bir ekilde deerlendirme isteidir. Bu cesaret tehlikeli ve sama olduu dnlen dncelerin kimi zaman mantken (tamamen ya da ksmen) dorulanabileceini, evremizdekilerin benimsedii ya da kafamza yerletirilen sonu veya inanlarn bazen yanl ya da yanltc olabileceini bilmekten gelir. Kendimiz iin neyin ne olduunu belirleyebilmek iin rendiimiz eyleri pasif bir ekilde ve eletirmeden kabul etmemeliyiz. Entellektel cesaret burda iin iine girer, nk bir ekilde tehlikeli ve sama olduu dnlen grlerin ksmen gerekleri yansttn, ve ait olduumuz sosyal gruplarn gl bir ekilde inandklar baz konularda ksmi arptma yaptklarn ya da iinde biraz yalan olduunu anlayacaz. Bylesi zor durumlarda dnce eklimizde doru olabilmek cesaret ister. zerine titrenilen dnceleri sorgulamak zordur ve normalin dna kmann cezalar ounlukla ar olur. Entellektel empati: Kiinin bakalarn anlayabilmesi iin kendini imgesel olarak onlarn yerine koymas gerektiini bilmesidir. Anlk alglarmza veya uzun sredir sahip olduumuz inanlarmzla ilgili gerei belirleyebilmek iin ben merkezci eilimlerimizin olduunu bilmek zorundayz. Entellektel empati dierlerinin dn ve mantklarn yeniden doru bir ekilde oluturmak, ve terimlerden, varsaymlardan ve bakalarnn fikirlerinden bir mantk gelitirebilme becerisiyle ilikilidir. Bu zellik ayrca, kesinlikle hakl olduumuza inanmamza karn hatal olebileceimizi dnp, yeniden ayn hataya debileceimizin farknda olmay gerektirir. Entellektel alakgnllk: Ben-merkezci eilimlerinin kiiyi yanltma ihtimalinin bulunabilecei koullara kar duyarl olmas gerektiini, ve kiinin kendi grlerinin yanl, nyargl oluu ve ayrca baknn snrl oluu da dahil her trl bilgisinin kstl olduunu bilmesidir. Entellektel tevazu, hi kimsenin gerekte bildiinden daha fazlasn iddia etmemesi temeline dayanr. Bu, basite
47
karaktersizlii ya da teslimiyetilii gerektirmez. Entellektel gsteriiliin, kendini beenmiliin ya da kibrin olmadn; kiinin en temel inanlarnn gl ve zayf ynlerinin neler olduuna ilikin bir igrs olduunu gsterir. Entellektel drstlk: Kiinin kendi dn biimine kar drst olmas, entellektel standartlarnda tutarl olmas, dmannn dncelerine bile ayn derecedeki zor delil ve kantlar uygulamas, bakalar iin savunulan eyi uygulamaya koymas, ve kendi dnce ve eylemlerindeki eliki ve tutarszlklar drste kabul etmesi gerektiine ilikin bilintir. Bu zellik ancak destekleyici atmosfer altnda geliebilir; bu tr ortamlarda insanlar kendilerini gvende hissederler, elikilerini drste, serbest bir ekilde kabullenirler. nsanlar bylesi ortamlarda elikili tutum ve dncelerini dzeltme yolunda gereki yollar gelitirip ve bunlar paylaabilirler. Daha ileri dzeydeki bir tutarlln baarlabilmesi iin karlalan glklerin drste kabullenilmesi gerekir. Entellektel disiplin: Entellektel standartlara, entellektel zene, dikkate, dzene ve bilinli kontrole uygun dnebilme zelliidir. Disipline edilmemi bir dnr gvenilir olmayan sonulara vardn, kafa kartran fikirlere daldn farkedemez, ilgili kantlar dnemez. Dolaysyla, entellektel disiplin eletirel bir kii olmann zdr. Kiinin elindeki entellektel deve odaklamas, gereken kantlar bulmas ve dikkatlice deerlendirmesi, soru ve problemleri sistematik bir ekilde analiz etmesi ve bunlara iaret etmesi, dnme srecini aklk, netlik, tamlk, tutarllk gibi entellektel standartlara gre yapmas iin akln disipline etmesi gerekir. Entellekteel sabr/gayret: Entellektel igr ve gerekleri tm zorluklara, engellere ve engellemelere karn yine de onlar izlemeye istekli ve bunun bilincinde olmaktr; bakalarnn irrasyonel kar klarna ramen rasyonellik ilkelerine sadk kalma ihtiyac, daha derin bir anlay ve igr gelitirmek iin gerekirse daha fazla zaman harcayarak kafa karkl ve zme ulamam sorun ve sorularla mcadele etme ihtiyacdr. Entellektel adalet duygusu: Tm dnce biimleriyle sempati duyarak ilgilenmek ve kiinin duygular, derin ilgisi ya da arkada, grubu veyahutta kendi ulusunun duygu ve karlarna bavurmadan ayn entellektel standartlarla bu bak alarn deerlendirme istei ve ihtiyacdr. Kendinin ya da ait olduu grubun stnlklerine bavurmakszn entellektel standartlara uyulmasn gerektirir. Yorum/Yorumlama: Kiinin kendi kavrayn, deneyim, perspektif, bakas ya da felsefesini belli bir yapya oturmak iin kullanmasdr. Yorumlar gerekliklerden, kanttan ve durumdan ayrdedilmelidir. (Bir insann sessizliini bana kar bir dmanln ifadesi olarak yorumlayabilirim. Byle bir yorumlama doru olabilir ya da olmayabilir. Kendi motivasyon ve davran rntlerimi o kiiye yanstm olabilirim, ya da doru bir ekilde bu yapy dierinde grm olabilirim.) En iyi yorum, kantlar en fazla dikkate alandr. Eletirel dnen kiiler yorumlarnn farknda olurlar, yorumlar kantlardan ayrdedebilirler, alternatif yorumlar dnr, ve yeni kantlar nda yorumlarn tekrar gzden geirebilirler. ok-mantkl (ok-boyutlu) sorunlar: Birden fazla dnce hatta birbiriyle elien dnce ve referans yaplaryla analiz edilebilen ve kendilerine bu ekilde yaklalabilen problemlerdir. rnein, birok ekolojik sorunun bir dizi boyutu vardr: tarihi, sosyal, ekonomik, biyolojik, kimyasal, ahlaki, siyasi ve bunun gibi. Birok mant bir arada rahata kullanabilen bir kii oklu perspektifler ierisinde
48
diyalojik ve diyalektik bir ekilde dnme, entellketel empati kurma, farkl disiplinler ve alanlar arasnda dolaarak dnebilme konusunda hi sknt ekmez. ok-mantkl dnme: Sempati duyarak birden fazla bak as ierisinde dnmek ve akl yrtmektir. Ulusal nyarg: lkesinin inanlar, gelenekleri, pratikleri, imaj ve dnce tarz lehinde taraf olmaktr, bir tr toplum-merkezcilik ya da rk-merkezcilik biimidir. Bu, iinde doup bydkleri inan, gelenek, uygulama ve dnya grnn hep lehinde dnenler iin kanlmaz olmasa bile yine de doaldr. Maalesef bu favori eilim ou zaman bir tr taraflla dnr daha fazla ya da az kat olmak, mantk d ego-farkllamas ki bunlar kiinin kendi milleti ile ilgili ve, daha byk lekte, dnya ile ilgili grlerini arptr. Bu eilim, kiinin fazla dnmeden kendi hkmetininin tarafn tutma, dier uluslarla olan sorunlarnda hkmetin yapt aklamalar eletirmeden kabul etme, dman lkelerin deerlerini aalarken eletirel olmayan bir ekilde kendi lkesinin deerlerini abartma eilimleri eklinde ortaya kar. Ulusal nyarg dnyadaki btn uluslarn yazl ve grsel medyasna yansr. Olaylar, o lkeye hakim olan ortamda anlaml gzken eylere gre ya yaynlanr ya da yaynlanmaz, ve ykler o bak asn geerli klacak ekilde biimlendirilir. Belli bir dnya grne uyacak ekilde kurgulanmalarna karn, haber ykleri yansz ve objektifmi gibi sunulur, ve eletirilmeden olduu gibi kabuledilir nk insanlarn olaylar hakkndaki dncelerinin gerekleri yansttn varsayarlar. Sorumlu, eletirel dnen, drst ve saduyulu kiiler olabilmek iin, insanlarn eletirel olmayan milliyetiliin de tesinde perspektiflerini geniletmeleri iin haber ve haber yazlarnda ulusal nyarglarn neler olduunu bulup karmay deneyip uygulamaldrlar. Bak as (perspektif): nsan dncesi ilikisel ve seiidir. nsanlar, olaylar ve olgular her adan her an iin anlamak imkanszdr. Amalarmz sklkla olgular grme eklimizi kontrol eder. Eletirel dnme, dncelerin analizi ve deerlendirilmesinde bu gerein dikkate alnmasn gerektirir. Bu, insan dncesinin gerei kavrayamayaca ve nesnellii baaramayaca anlamna deil de insana ait gerekliin, nesnelliin ve igrnn her zaman snrl, yanl olup mutlak olmad anlamna gelir. Bir bak as ierisinde mantk yrtmekten sylemek istediimiz ey, dnme biimlerimizin kanlmaz olarak belli bir odak noktas veya eiliminin olduudur. Dncemiz baz konulara baz alardan odaklar. Odaklandmz eyi ya deitirebiliriz ya da odaklama amz deitirebiliriz. Bir konu hakkndaki dnme amz genellikle isimlendiririz. rnein, bir konuya siyasi, bilimsel, iirsel ya da felsefi adan bakabiliriz. Olaylara muhafazakar adan, liberal, dini ya da sekler alardan bakabiliriz. Bir konuya kltrel ya da maddi adan veya her ikisi asndan da bakabiliriz. Kiinin bir soruya ya da konuya nasl yaklatn bilirsek (geni apl derin perspektiflerinin ne olduunu) o kiinin mantn anlama konusunda daha iyi bir pozisyonda oluruz. nyarg: Gereklikler lehte ya da aleyhte - bilinmezden nce oluan bir karar, inan, dnce ve bak as kanta ve manta direnlidir, ya da elitii gerekleri hie sayar. Kendi kendini bildiren nyarg enderdir. nyarg hemen hemen her zaman belirsiz, belli bir manta oturtulmu, sosyal geerlilii salanm, ilevsel biimlerdedir. nsanlarn bakalarnn haklarn gaspederken geceleri rahata uyumalarn salar. nsanlarn istediklerinden daha fazlasn edinmelerini veya istediklerini daha kolay elde etmelerini salar. ou zaman abartlarla ve kendi kendini dorulamayla onaylanr. Sosyal kurumlarmzda bencilce dncelerin
49
gelimesine yolaan bu gl eilimleri, stn eylemlerde ve ahlaki retoriklerde ortaya kan eylerde bile, farketmedike dnce ve eylemlerimizdeki nyarg problemiyle etrafl bir ekilde yzleemeyiz. Eletirel olmayan ve bencilce bir eletirel dnce ounlukla nyargldr. Kendi kendini-aldatma: Kiinin gerek motivasyonlar, karakteri veya kimlii hakknda kendini kandrmasdr. nsan trnn bir tanm da Kendini Kandran Hayvan olmasdr. Kendini kandrma insan hayatnn temel problemi olup yaanan aclarn bir nedenidir. Eletirel dnmenin temel amac z-yanstma yoluyla kendini kandrmann nne gemektir. Sosyal eliki: Toplumun sylemleriyle uygulamalar arasndaki tutarszlktr. Her toplumda o toplumun kendi imaj ile toplumun gerek karakteri arasnda bir miktar tutarszlk vardr. Sosyal eliki, tipik bir ekilde insanlarn sosyal veya kltrel dzeyde kendilerini aldatmalaryla yakndan ilikilidir. Eletirel dnme, tutarszlklarn bilinmesinde nemlidir, ve bu bilme sreci deiimin olumas ve sonunda ortaya kacak btnlk asndan nemlidir. Toplum/grup-merkezlilik: Kiinin ait olduu sosyal grubun dier grup ve toplumlara znn gerei olarak ve kendi kendini kantlar bir ekilde stn olduu varsaymdr. Bir grup ya da toplum, kendini stn grd zaman, dncelerini doru veya tek manta dayal ya da spatlanabilir bak alar olarak her hareketinin hakl bir nedeni olduunu dndnde, bu stnlk duygusunu doal olarak btn dnme biimlerine uygulayacak dolaysyla sonu olarak dar grl olacaktr. Belli karlar peinde olmak: 1) Bakalarnn harcanmas pahasna bile olsa kiisel avantaj peinde komak 2) Grup olarak i gren, bakalarn kullanarak kendi kollektif bencil amalarnn peine den ve bakalarn etkilemeye alan insanlar. Birok grup, yasalarn zel olarak onlara salad imkanlar kullanarak Kongreye para, g ve kar salamak iin lobi yaparlar. kar terimi klasik olarak halkn kar teriminin kartdr. Halkn kar iin Kongreye lobi yapan bir grup, birka kii iin zel avantaj peinde olmaz, btn toplumun ya da ounluun korunmas iin aba sarfeder. Soluduumuz havann kalitesini koruma halkn karna olan bir konudur. Ama birka gvenlik aksam olan ucuz araba retimi ise bir grubun karnadr (araba reticilerine daha fazla kazandrd iin).
50
Dnenin Klavuzu Ktphanesi

Dnenin Klavuzu serisi pratik, pahal olmayan, rencilerin ve eitimcilerin eitim (ana kitaplara ek olarak), renme ve retme kalitelerini iyiletirecek tanabilir referanslar/ kaynaklar salamaktadr. Birok eyi ieriyor olmas rencilerin ister snf iinde ister snf dnda istedikleri her an ona ulaabilmelerini kolaylatrr. Az ve z oluu ise temel eletirel dnme ilkelerinin hatrlanmasn kolaylatrr.
renciler ve Eitimciler in
Critical Thinking The essence of critical thinking concepts and tools distilled into a 19-page pocket-size guide. (124 copies $4.00 each; 25199 copies $2.00 each; 200499 copies $1.75 each) #520m Analytic Thinking - This guide focuses on the intellectual skills that enable one to analyze anything one might think about questions, problems, disciplines, subjects, etc. It provides the common denominator between all forms of analysis. (124 copies $6.00 each; 25199 copies $4.00 each; 200499 copies $2.50 each) #595m Asking Essential Questions - Introduces the art of asking essential questions. It is best used in conjunction with the Miniature Guide to Critical Thinking and the How to Study miniguide. (124 copies $6.00 each; 25199 copies $4.00 each; 200 499 copies $2.50 each) #580m How to Study & Learn - A variety of strategiesboth simple and complexfor becoming not just a better student, but also a mast_er student. (124 copies $6.00 each; 25199 copies $4.00 each; 200499 copies $2.50 each) #530m How to Read a Paragraph - This guide provides theory and activities necessary for deep comprehension. Imminently practical for students. (124 copies $6.00 each; 25199 copies $4.00 each; 200499 copies $2.50 each) #525m How to Write a Paragraph - Focuses on the art of substantive writing. How to say something worth saying about something worth saying something about. (124 copies $6.00 each; 25199 copies $4.00 each; 200499 copies $2.50 each) #535m
51
The Human Mind - Designed to give the reader insight into the basic functions of the human mind and to how knowledge of these functions (and their interrelations) can enable one to use ones intellect and emotions more effectively. (124 copies $5.00 each; 25199 copies $2.50 each; 200499 copies $1.75 each) #570m Foundations of Ethical Reasoning - Provides insights into the nature of ethical reasoning, why it is so often flawed, and how to avoid those flaws. It lays out the function of ethics, its main impediments, and its social counterfeits. (124 copies $6.00 each; 25199 copies $4.00 each; 200499 copies $2.50 each) #585m How to Detect Media Bias and Propaganda - Designed to help readers come to recognize bias in their nations news and to recognize propaganda so that they can reasonably determine what media messages need to be supplemented, counterbalanced or thrown out entirely. It focuses on the internal logic of the news as well as societal influences on the media. (124 copies $6.00 each; 25199 copies $4.00 each; 200499 copies $2.50 each) #575m Scientific Thinking - The essence of scientific thinking concepts and tools. It focuses on the intellectual skills inherent in the well-cultivated scientific thinker. (124 copies $6.00 each; 25199 copies $4.00 each; 200499 copies $2.50 each) #590m Fallacies: The Art of Mental Trickery and Manipulation Introduces the concept of fallacies and details 44 foul ways to win an argument. (124 copies $6.00 each; 25199 copies $4.00 each; 200499 copies $2.50 each) #533m Engineering Reasoning - Contains the essence of engineering reasoning concepts and tools. For faculty it provides a shared concept and vocabulary. For students it is a thinking supplement to any textbook for any engineering course. (124 copies $6.00 each; 25199 copies $4.00 each; 200499 copies $2.50 each; 500999 copies $1.75 each; 10001499 copies $1.50 each)) #573m Critical Thinking for Children - Designed for K6 classroom use. Focuses on explaining basic critical thinking principles to young children using cartoon characters. (124 copies $5.00 each; 25199 copies $2.50 each; 200499 copies $1.75 each) #540m
52
Eitimciler iin
Active and Cooperative Learning - Provides 27 simple ideas for the improvement of instruction. It lays the foundation for the ideas found in the mini-guide How to Improve Student Learning. (124 copies $3.00 each; 25199 copies $1.50 each; 200499 copies $1.25 each) #550m How to Improve Student Learning - Provides 30 practical ideas for the improvement of instruction based on critical thinking concepts and tools. It cultivates student learning encouraged in the How to Study and Learn mini-guide. (124 copies $6.00 each; 25199 copies $4.00 each; 200499 copies $2.50 each) #560m Critical and Creative Thinking - Focuses on the interrelationship between critical and creative thinking through the essential role of both in learning. (124 copies $6.00 each; 25199 copies $4.00 each; 200499 copies $2.50 each) #565m Critical Thinking Reading and Writing Test - Assesses the ability of students to use reading and writing as tools for acquiring knowledge. Provides grading rubrics and outlines five levels of close reading and substantive writing. (124 copies $6.00 each; 25199 copies $4.00 each; 200499 copies $2.50 each) #563m Socratic Questioning - Focuses on the mechanics of Socratic dialogue, on the conceptual tools that critical thinking brings to Socratic dialogue, and on the importance of questioning in cultivating the disciplined mind. (124 copies $6.00 each; 25 199 copies $4.00 each; 200499 copies $2.50 each) #553m Critical Thinking Competency Standards - Provides a framework for assessing students critical thinking abilities. (1 24 copies $6.00 each; 25199 copies $4.00 each; 200499 copies $2.50 each) #555m
Detecting Media Bias Guide Price List: (+ shipping and handling), Item #575m 124 copies $6.00 each 25199 copies $4.00 each 200499 copies $2.50 each 500999 copies $1.75 each 10001499 copies $1.50 each For More Information (To order guides or to inquire about other resources) Phone: 707-878-9100 Fax: 707-878-911 E-mail: cct@criticalthinking.org Web site: www.criticalthinking.org Mail: Foundation for Critical Thinking P.O. Box 220 Dillon Beach, CA 94929
Eletirel Dnme Vakf

Eletirel Dnme Vakf, eitimde, toplum ierisinde adil bir ekilde dnmeyi, entellektel empati, entellektel tevazu, btnsellik ve entellektel sorumluluu temel alan bir dnce tarz gelitirerek temelden bir deiimi amalamaktar. Zengin bir entellektel ortam, eitimin temeline eletirel dnmeyi yerletirerek baarlabilir. Niin? nk renciler rendiklerini derin ve esasl bir ekilde hayatlarna uygulayabilirlerse, entellektel ortam geliir. Dahas, hzla deien dnyada, artan karmaa ve birbirine olan artan bamllkta , eletirel dnme, imdi, ekonomik ve sosyal hayatta kalma iin bir gereklilik olmutur. Yaynlarmz, videolarmz, oturumlarmz, konferanslarmz ve profesyonel geliim programlarmz hakknda daha fazla bilgi almak istiyorsanz bizimle iletiime geiniz.
Yazarlar hakknda
Dr. Linda Elder psikoloji ve eletirel dnmeyi kolej dzeyinde reten bir eitim psikoloudur. Eletirel Dnce (ED) Kurumunun Bakan ve ED Merkezinin Ynetim Kurulu Bakandr. Dr. Elder dnce ve duygu, bili ve duygulanm arasndaki iliki zerine zgn bir aratrma yapm ve eletirel dncenin aamalarna ilkin zgn bir teori gelitirmitir. Geliimsel Eitim Dergisinde Eletirel Dnce zerine olan bir ke de dahil olmak zere eletirel dnce zerine yazlm bir dizi makalenin hem yazarln hem ikinci yazarln yapmtr. Eletirel Dnce: Kendi renme biiminiz ve yaammzla ilgili sorumluluu alma gereleri, ve Eletirel Dnce: Profesyonel ve Bireysel Yaammzda sorumluluk almaya ynelik gereler adl iki kitabn ikinci yazarln yapmtr. Kendisi dinamik bir sunucudur.
Dr. Richard Paul uluslararas eletirel dnce (ED) hareketinin nemli bir lideridir. ED merkezinde aratrma yneticisi olup National Council for Excellence in Critical Thinking kuruluunun bandadr. 200 makale ve 7 kitap yazmtr. Eletirel dnce zerine yzlerce workshop ve PBS iin 8 ED video program yapmtr. Eletirel Dnme ile ilgili grlerine The New York Times, Education Week, The Choronicle of Higher Education, Educational Leadership, Newsweek, US, News and Worl Report, ve Readers Digest kendi yaynlarnda yer verilmitir.
Eletirel Dnme Vakf

www.criticalthinking.org 707-878-9100 800-833-3645 cct@criticalthinking.org ISBN 0-944-583-20-2 tem # 575m

Medyada Önyargı Ve Propaganda Nasıl Saptanır

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Medyada Önyargı Ve Propaganda Nasıl Saptanır

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Dnen Adamn Klavuzu

Dikkatli Vatandalar iin

Eletirel Dnme Kavram ve Gerelerine dayanarak

Ulusal ve Uluslararas Haberlerde

Medyadaki nyarg ve Propaganda Nasl Saptanr?

Dr. Richard Paul and Dr. Linda Elder

Eletirel Dnme Kurumu

Medyadaki nyarg ve Propaganda Nasl Ortaya kartlr?

2006 Eletirel Dnme Kurumu

Medyadaki nyarg ve Propaganda Nasl Ortaya kartlr?

2006 Eletirel Dnme Kurumu

Medyadaki nyarg ve Propaganda Nasl Ortaya kartlr?

2006 Eletirel Dnme Kurumu

Medyadaki nyarg ve Propaganda Nasl Ortaya kartlr?

Demokrasi ve Yazl Basn

2006 Eletirel Dnme Kurumu

Medyadaki nyarg ve Propaganda Nasl Ortaya kartlr?

Yazl Basnn Mantn rten Mitler

2006 Eletirel Dnme Kurumu

Medyadaki nyarg ve Propaganda Nasl Ortaya kartlr?

Yazl Basnda nyarg ve Nesnellik

Haber olarak kaydedilenlerin yzdesi

Medyadaki nyarg ve Propaganda Nasl Ortaya kartlr?

2006 Eletirel Dnme Kurumu

Medyadaki nyarg ve Propaganda Nasl Ortaya kartlr?

Bir dizi olay anlamaya ilikin bir dizi gereklikler btn.

Ayn Olaylara Odaklanm Alt Bak As

2006 Eletirel Dnme Kurumu

Medyadaki nyarg ve Propaganda Nasl Ortaya kartlr?

Entellektel Alakgnllln Nesnellii

Adil, ok Boyutlu Dnmenin Nesnellii

2006 Eletirel Dnme Kurumu

Medyadaki nyarg ve Propaganda Nasl Ortaya kartlr?

Genel Kamuoyunda nyargnn Alglanmas

Propaganda ve Haber Yazm

2006 Eletirel Dnme Kurumu

Medyadaki nyarg ve Propaganda Nasl Ortaya kartlr?

Aadakiler ise ran, Irak ve Kuzey Kore basnnda kanlar:

2006 Eletirel Dnme Kurumu

Medyadaki nyarg ve Propaganda Nasl Ortaya kartlr?

Kendi Kitlesini Sululuk Duygularndan Korumak

John Banner, Executive producer www.criticalthinking.org ABCs World News Tonight

Medyadaki nyarg ve Propaganda Nasl Ortaya kartlr?

2006 Eletirel Dnme Kurumu

Medyadaki nyarg ve Propaganda Nasl Ortaya kartlr?

Biz-odakl (Toplum-merkezli) Dncenin Tevik Edilmesi

Karlkl Olarak Birbirini Glendiren liki

2006 Eletirel Dnme Kurumu

Medyadaki nyarg ve Propaganda Nasl Ortaya kartlr?

Hikayeleri Arzu Edilen Grlere Dntrmek

Medyadaki nyarg ve Propaganda Nasl Ortaya kartlr?

2006 Eletirel Dnme Kurumu

Medyadaki nyarg ve Propaganda Nasl Ortaya kartlr?

2006 Eletirel Dnme Kurumu

Medyadaki nyarg ve Propaganda Nasl Ortaya kartlr?

Propagandadan ve Standard Haber yklerinden Yararl Bilgiler Nasl Edinilir?

2006 Eletirel Dnme Kurumu

Medyadaki nyarg ve Propaganda Nasl Ortaya kartlr?

Eletirel Bir Haber Alcs Olmann Aamalar

2006 Eletirel Dnme Kurumu

Medyadaki nyarg ve Propaganda Nasl Ortaya kartlr?

Medyann Kendi Yanllnn Farknda Olmas

2006 Eletirel Dnme Kurumu