TARHN PENDE

ULUSLARARASITAR Hve SOSYALARA TIRMA LAR DERG S

THE PURSUITOF HISTORY

INTERNATIONALPERIODICALFOR HISTORY ANDSO CIALRESEARC H

Y l:2013,Say :9 Sayfa:37 71

Year:2013,Issue:9 Page:37 71

B R OSMANLI AYDINI BURSALI MEHMED T AHR BEYN MENKIB I HARB RSALES

Ali KOZAN Ali AKIRBA

zet DahaokbiyografivebibliyografyatrndekalemealdeserleriylebilinenbirOsmanl ayd n Bursal MehmedTahirBeyinaskerokullardaverdi i tarihdersleriiinhaz rlam olduunotlardanoluanrisalesi MenkbHarb,dahaBalkanSava s ras ndaSeblr Re ddayay nlanm t r. Menk bHarbadl risaleOsmanl tarihindenbaz kahramanl kmenkbeleri,cihadile ilgilitarih ahsiyetlereaitbaz vecizeler,cihad nfaziletine dairbirmakale ve cihad n faziletinedairOsmanl mellifleri taraf ndanyaz lm olan38adeteserinmellifleriyle birlikte zikredilmesindenolumaktad r. Bual madancelikle tarih kaynakolarakmenk bnmelerzerinde durulmutur. BunumteakipMenk bHarbadl risaleningnmzTrkesineaktarlmas vedeer lendirilmesi yap lm t r. Anahtar Szckler Menk be,Men k bna me,Bursa l Mehmed T hir,Osma nl Mellifleri,Biyogra fi THEP AMPHLETOFMENAKIBI HARBWRTTENBYANOTTOMANINTELLEC TUALMEHMETTAH RBEYFROMBURSA Abstract The pamphletnamelyMenkbHarbwaseditedfromthenotesofthecoursesgivena tmilita ry schoolbyMehmedTahirBey whois betterknownhisbiographic andbibliographiceditedfromthe notes of courses thenpublished a tSeblrRe d duringBa lk a nW a r. The pamphletofMenkb Harbcontains somelegendaryexploitstories fromOttoma nhistory, jihadadagesbelongtosomehistoricalindividuals,anessayaboutthe virtueofjihad andthelistof the 38authorsand workswhichwerewrittenbyOttomanauthorsandaboutthevirtue of jiha d.

Yrd. Do. Dr., Nev ehir niversitesi Fen Edebiyat Fakltesi Tarih Blm retim yesi. alikozan@hotmail.com Okutman, Nev ehir niversitesi Meslek Yksek Okulu retim Eleman, Nev ehir/Trkiye. ali.cakirbas@gmail.com

38 THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH 5/9

Inthiswork,primarilymenkbnameswereheldashistoricalsources.Afterwards theelabora tion a nd tra nscriptionof the pa mphletMen k b IHa rb wa s ma de. KeyWords Menk be,Mena k bna me,Bursa l Mehmed Ta hir,the Ottoma nW ritters,Biogra phy

5/9 ULUSLARARASI TAR H ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARH N PENDE 39

GR I.MENKIBNMEKAVRAMI Menka bekelimesiveo uluolanmen kbkelimesiArap ada, vnlecekgzelihareketvedavranmanas nagelmektedir.Menkabe kelimesiTrkedegaltolarakmenkbe eklinde ifade edilmekte ve yaygnolarakilmeserlerde de bu ekliyle kullanlmaktadr.1Bunun d ndafarkltanmlardamevc uttur.Hadis kitaplarndaHazretiPey gamberin(S.A.V),sahabelerininmeziyetvegzeldavranlarhakknda kullanlanmenkbn,tarih ahsiyetlerinbiyografilerivebaz zmrele rintakdire ayani leriiindekullanldgrlmektedir.2Dinbykle rininyadatarihte roloynamnemliisimlerinyaamlarveolaanst davran lar3ile ilgilihikyelerdebukavramerevesinde de erlendi rilmektedir.AyrcaMenkbekelimesinindestan4kelimesininkarl olarak kullanlmaktadr. Tezkire ve vila yetna me kelimeleri de men kbn me yerine kullanlm tr. Menkbeninstlahanlam;birzatnfazlumeziyetinedelaletedenfk ra vebundanbahsedenmakaleverisleimehdiye5;eklindeolupdinbyk lerinin,kahramanlarnvetarihahsiyetlerinstnvasflarn,ahlkmeziyet lerini,olaanstivedavranlarndestn efsnevbirslplaanlatanfkra, hik yev.b. 6 eklinde de tanmlanmaktadr. Menkbnmelerisebir eyh,veliveyaonunetrafndakimritlere aitmenkabeleriszkonusuedeneserlerdir.Bueserlerde, eyhyada velilerindierinsanlararnekte kiledebilecekbiyografilerianlatlmak tadr.Ayrcabuki ileringsterdiklerikermetlere yerverilmektedir. zellikle eyhlerininmanevstnlnispatetmekiinmritlertara fndankaleme alnanmenkbnmeler,mritleri in retic ioldu u kadartarikatntantlmas ve yay lmas amac yladakullanlmaktadr.7

2 3 4

5 6

Ahmet Ya ar Ocak, Kltr Kayna Olarak Menkbnmeler (Metodolojik Bir Yaklam), TTK Yay nlar, Ankara 1997, s. 27; Ahmet Yaar Ocak, Trk Halk nanlarnda ve Edebiyatnda Evliya Menkabeler i, Kltr ve Turizm Bakanl, Ankara 1983, s. 27; smail Hakk Mercan, Trk Tarihinin Kaynaklarndan Olan Baz Menakbname ve Gazavatnameler Hakk nda Balkesir niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits Der gisi, S.10, C.6, Bal kesir 2003, s. 113. Ahmet Ate , " Menk b", slam Ansiklopedisi, Milli Eitim Basmevi, C. VII, stanbul 1978, s. 701702. Hasan Eren vd, Tr ke Szlk, C. II, Ankara: Trk Dil Kurumu Yay nlar, Ankara 1988, s.563. Emine Seval Yardm, Menkbe ve Menkbnmelerle lgili Eserler in Aklamal Bir Bibliyogr afya Denemesi: 1928-1998, stanbul niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Baslmam Yksek Lisans Tezi, stanbul 1999, s. 1. emseddin Smi, Kms- Tr k, ar Yay nlar, stanbul 1999, s. 1420. lhan Ayverdi, Misalli Byk Trke Szlk, C.2, Kubbealt Ne riyat, stanbul 2006, s. 2000; Ferit Develliolu, Osmanlca-Trke Ansiklopedik Lugat, haz. Aydn Sami Gneyal, Aydn Kitabevi, Ankara 1997, s. 735. Gencay Zavotu, Tasavvuf Bir Eser: Menk b- Evliy ya da Smbliyye, Ak linden Gnl Dilinden nciler , (Ed. Deniz Sara), stanbul 2009, s. 162.

40 THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH 5/9

Menkbnmelerdeyeralankermetler u ekildes ralanabilir:Hz. Muhammed(S.A.V),krklarveyedilerile gr mek,aynandafarkl meknlardabulunmak,ki ininzihnindengeenleriokuyupanlamak,ac ekmedenlmek,kendilmntayinetmek,lydiriltmek,diriyi ldrmek,g e ykselmekve yaratlanlarahkmetmekgibi.8 Menkbnmelerdeanlatlanbukerametlerbazenba kabirveliye, yadabirHristiyanazize aitmenkbelerdende olu abilmektedir.Bir ba kadeyilebirblgedeanlatlanmenkbedahasonraoblgede ya a yanvelileriinde anlatlmaktadr.Yaniaynmenkbeninfarklki iler i inde anlatld durumlarolmu tur. slamiyetinTrkleraras ndayaylmakanallarndanbiriside tasav vufkanalolup.Trklerinslamiyetegiri leris rasndaeskislamncesi kltrlerinide slamiyeteta m lar, amanlarnvebudistazizlerinser giledikleri ola anst durumlarnevliyamenkbelerinde slambir durumabrndrerekyervermi lerdir.9rne inAhmetYesevnin menkbeleriTrkleraras ndayaylarakkutsaladdedilmive bunaina nlm tr. DolaysylaslamiyetinOrtaAsyave Anadoludayay lmas nda menkbelerinbyketkisiolmu tur.Trkslamdnemineaitilkevliya menkbnamesiolanTezkire iSa ltukBu ra Ha nKarahanllardne minde XI.yzy lsonlarndayaz lm tr.10KarahanhkmdarS altuk Bu raHanadnayaz lanbutezkiredehkmdarnhayatvekerametle rindenbahsedilmektedir.BueserlebirliktebalayanTrkmenkbnme edebiyatzelliklebeyliklerdneminde Anadoludahzlayay lm tr. Anadolu daXIII.yzyldaya ayanMevlna,Ynus Emre,HacBek taVel,MuhyiddinArab,Fahrddinrak,Kirman, eyhNec medin Dye,S adreddinKonev,MeyyidddinCend,S adeddinFergan, MahmudHayranveHacbrahimSultangibibykmutasavvflaraait menkbnmelerbualandaverilminemlirnlerdir. II.MENKIBNMELERNZELL KLER Evliyamenkbnmelerininilkzelliimenkbnamelerekonuolan kahramanlarngerekvemukaddeskiilerolduudur.Birdierzellik, anlatlanolaylarnbelirlibiryerde ve bilinenbirzamandage ti idir. nc s;anlatlankonulars rfelenmekvebellibire yayadatabiat
8 9 10

Erman Artun, Dini-Tasavvufi Halk Edebiyat, Edebiyat Tar ihi/Metinler , Karahan Kitabevi, Adana 2011, s.117. Erman Artun, Dini-Tasavvufi Halk Edebiyat, Edebiyat Tar ihi/Metinler , s.117. Ocak, Trk Halk nanlarnda ve Edebiyatnda Evliya Menkabeleri, s. 42; Artun, Dini-Tasavvufi Halk Edebiyat, Edebiyat Tar ihi/Metinler , s. 118.

5/9 ULUSLARARASI TAR H ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARH N PENDE 41

olay nizahetmekiindeil,gerekoldu unainanlanolaylarkapsa maktadr.Drdnc s;yarmukaddestirvebirdomagibikabuledilir. Be inc isi; konu edilen vel hayatta iken de ldkten sonra da menkbnmesiyazlabilir.Altncsise;biimolaraksondereceksave sade biranlatmile kalemealnm lardr.11Dolaysylamenkbnmeler dinve sosyalhayatnierisindecereyanedenolaylarkapsamaktaolup bua dannemlibirerkaynakeserhkmndedirler. Buzelliklerebakarakmenkbnmelerintoplumunsosyalboyutu hakkndadabilgiverdiklerinigrmekteyiz.nkbueserlerinortaya kmas ,kendilerineinanlanbirtopluluunvarlnortayakoymakta dr.Bueserlerdeanlatlanolaylarngerekbirzamanvemekndaolma s ,bueserlerinsadeceharikuladeolaylarnanlatldgerekd hikye lerinyerald eserlerolmad ngstermektedir. Dila s ndanbakldndaArapa,FarsaveTrk e dillerinde ya z lmmenkbnmelerbulunmaktadr.Herkestarafndankolaycaanla lmas i in sade bir dil slubu kullanlm tr. Her dilde yaz lan menkbnmelerdeksa iirlere,menkbesahibineaithatralara,ayetle re,hadislereve bykzatlaraaitvec iz szlere de rastlanmaktadr.12 Menkbnmelergenelliklemritlerinyetimesivetarikatnbtnl nnkorunmas maksadylayazlmtr.Ancaktoplulukd ndanki ile rinde menkbnme yazd olmu tur. III.MENKIBNMELERNE TLER Menkbnmelergeneldeayntrdeneserlerolarakbilinir.Fakatbi raz yakndaninc elendiinde farklzelliklerioldu ugrlmektedir. Menkbnamelerama,ierikvekonuedindii ahslaritibariyle farkl tasniflere tabtutulmaktadr.Buba lamdamenkbnmelerinikigruba ayrld grlmektedir. Birinc i grup, tarih ger eklere dayanan menkbelerolupikincigrupise,hayalmenkbelerdir.Ocakagre evli yamenkabelerininbykksmtarihger eklere dayanmaktayanibi rinc igruptayeralmaktadr.Buzelliklerierevesindetarihekaynaklk ederler.kincigruptakilerisedaha oktasavvufmenkbelerdir.Bunlar toplumsalde erleriveahlakfaziletlerinekarmakiintarihger ek li e dayandrmadanortayakonulmu tur.13Butrmenkbelerde kendi i inde ksmaayrlr.lki,toplumunictimade erlersistemindenkay
11 12

13

Ocak, Kltr Kayna Olar ak Menkbnmeler (Metodolojik Bir Yaklam), s. 32-33. Ocak, Kltr Kayna Olarak Menkbnmeler (Metodolojik Bir Yaklam), s. 33-34; Mercan, Trk Tarihinin Kaynaklarndan Olan Baz Menakbname ve Gazavatnameler Hakknda, s. 116.; Ay enur zkul, Tacl-Arifin Ebl-Vefann Menkb-nceleme ve Metin, Marmara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Bas lmam Yksek Lisans Tezi, stanbul 2008, s. 55-56. zkul, Tacl-Ar ifin Ebl-Vefan n Menkb -nceleme ve Metin , s. 56.

42 THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH 5/9

naklananmenkbeler.kincisi,ahlakbirteolojiyedayananmenkbeler. nc s ise propaganda maksadn gden menkbelerdir.14 Bu menkbelerdeyinetarihe kaynaklkederler.Zirahayalmenkbelerde hayalolansadec e olaylardr.Ki iler,zamanve meknger ektir. Menkbnmelerinfarklbirtasnifinide Atillazkrmltarafndan yaplmaktadr.15 Birinc isi din u runa sava an kahramanlarn hayat hikyeleriveolaanstglerindenbahsedenmenkbelerdir.kinc isi ise dinbykleriveermikiilerin,velilerinmenkbeleridir.kincigrup kendii inde,zahitler,tarikatkurucularvedinselkimliiyanndasiyas ynde bulunankiilerdenbahsedenmenkbelerolarakks mdaele alnabilir. IV.KAYNAKESEROLARAKMENKIBNMELER Menkbnmelerilerindekizayfrivayetlerve uydurmahaberler karld ndanemlibirerkaynakhviyetindedir.Yinede kullanlrken tarihtenkitmetoduile elealnmas vezellikleribilinerekkullanlmas gerekir.Menkbeleryazldblgeninsiyas,kltrel,fikrve sosyal hayathakkndabilgilerierir.Hattasadec e tariha s ndande il,dil, din,edebiyat,sosyoloji,psikolojiveekonomigibialanlarada oknemli bilgileraktarr. Kaynakolarakmenkbelerinnemibatdabizdenyakla kbiras r nc ekefedilmi tir.Batdalgendeshagiographiques16adylaanlanevliya menkbelerizerinetarih,sosyolojik,psikolojikalanlardayaplan a l malar XIX.yzy ldaba lam tr.Bu al malararas ndaHippolyte Delehayenineserlerinemlibiryere sahiptir. OsmanlDevletininkuruludnemineaitkaynaklarbykoranda menkbnmeleredayanmaktadr.Bualandakiennemlikaynaklardan birisiYah iFakihin(XIV.Yzyl)kalemeald Menkbnme iliOs ma nadleserdir.lkzamanlarhanedanlarnvehkmdarlarntarihinin yaz lmas geleneiII.Bayeziddnemindenitibarendei mi,A kpa a zde ile berabereletireltarihanlay balamtr.Ancakklasikdnem tarih ilerininkuruludnemineaitkaynaklarmenkbnmelerolmu tur.Anadoludaherhangibirbynadnayaz lanmenkbnmeler ele alnarak bir Osmanl tarihi yaz lmas , bunlarn rvlerinin tespit
14

15 16

Ocak, Kltr Kayna Olarak Menkbnmeler (Metodolojik Bir Yaklam), s. 34-35; Glay Karaman, Mevlanann Menkibeleri zerine Folklorik Bir nceleme,Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 7/3, Summer 2012, Ankara 2012, s.1679. zkul, Tacl-Arifin Ebl-Vefann Menkb -nceleme ve Metin , s. 56-57; Atilla zk rml , Tr k Edebiyat Ansiklopedisi, C. 3, Cem Yay nevi, stanbul 1987, s. 842. Detay in Bak nz: Jrgen Paul, Hagiographic Literature EI, XI/5, New York 2002, s. 536.

5/9 ULUSLARARASI TAR H ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARH N PENDE 43

edilmesi,olaylarniindeyaayangerekkiilerinveuydurmaolaylarn temizlenerektariholaylaraula lmasilemoderntarih ili intemelleri atlm tr.17Buynylemenkbnmeleryaz lanbuOsmanltarih a l malarnanemlibirkaynakte kiletmektedir.rneinA kpa azde yazd Tevrh iliOsmanadleserindekendindennc ekidnemleri Yah iFakihinmenkbnamesine dayandrmaktadr. Bilimselalmalardamenkbelerinkullanlmas nailkdikkat e kenise FuadKprlolmu tur.1918y lndayazdTrkEdebiyatnda lkMuta savvflar adleserindeAhmetYesevninhayatntenkitmetodu kullanarak menkbelere dayalolarakele alm tr.Bualandakidi er al malaryineFuadKprldenetiminde stanbulniversitesiEdebi yatFakltesiTrkolojiBlmndekendi renc ilerine yaptrd iki lisans tezidir.18FuadKprlnnBelletendekimakalesinde de evliya menkbelerinintarihkaynaolaraknas lkullanlacahakkndabilgiler vermektevebunurneklendirmektedir.Yine aynmakalede Kprl butreserlerhakknda utespitte bulunmu tur.Do ruda ndo ruya Mevlevriclinkermetlerinitasvrvehikyeedenbueserler,hereydenevvel, ta rikatpropagandasmaksadylayazlmaklaberaber,ta rihhakikattenbsbtn a yrlmdeillerdirvemellifler,yaadklaritimamuhitiokdo ruveok ca nlbirsurettea ksettirmilerdir.Ykseksnflaramahsusolarakyazlmola n veta rihkymetlerihiphegtrmeyenbuedebimahsullerle,ha lka ra snda ya y lanvebiry nmasalunsurlarylakararak,ta rihhviyetinibsbtn ka ybedenmenkabelerinsonradantoplanmasylateekkletmiha lka ma hsus men kbkitaplarn,birbirindentamamylaayrmaklazmdr.Tarihima hiyette ola neserleribykbirehemmiyetlekullanmakkbilolduuhalde,aslmenkabe hviyetindeolanikinciksmmahsullerinokbykbirihtiyatla veenskbir tenkdeta bitutularakkullanlabileceiniunutmamaklazmdr. 19Bukonuda 1953y lndaOrhanKprltarafndanyaplmbirdoktoratezi20de bulunmaktadr.BualandaFuadKprlyAbdlbakiGlpnarltakip etmi tir.21AyrcaA.SrrLevend,AhmetAte ,TahsinYaz c ,Mustafa Tat ,CemalKurnaz,C.A.StoreyveJrgenPaulgibiyerlive yabanc

17 18

19 20 21

Franz Babinger, Osmanl Tarih Yazarlar ve Eserleri, ev. Cokun ok, Ankara 1992, s. 11, 27, 39, 83, 173. Bu tezler Fuad Kprl danmanlnda yaplmtr. A.Recep, Trk Edebiyatnda Evliya Menkbeler i, stanbul niversitesi, Mezuniyet Tezi, stanbul 1935; Altan Sunar, Evliya Menkbeleri, stanbul niversitesi, Mezuniyet Tezi, stanbul 1938. Fuad Kprl, Anadolu Seluklu Tarihinin Yerli Kaynaklar Belleten , S. 27, Ankara 1943, s. 422. Orhan Kprl, Tar ih Kaynak Olar ak XIV. ve XV. Yzyllar da Anadoluda Baz Tr ke Menkbnmeler , stanbul niversitesi, Bas lmam Doktora Tezi stanbul 1951. Ocak, Tr k Halk nanlar nda ve Edebiyatnda Evliya Menkabeler i, s. 57.

44 THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH 5/9

bir oktarihi,dilbilimci,ilahiyatveedebiyatmenkbnmelerifarkl ekillerde kullanlm tr.22 MbahatKtko lu,menkbnmelerintarihinszlkaynaklarn danbirisiolduunuvesonradanyazyageirildiiniifade etmektedir. 23 Yakndnemtarih ilerimizdenAhmetYa arOc aktarafndankaleme alnanbir al ma24damenkbnmelerinakademikdzeyde bilimsel birkaynakolaraknas lkullanlabilece ihakkndayntemkonusunda nemlibilgileriermektedir.nceliklekavramlarzerindegenelbilgiler verenesermenkbevemenkbnmelerileilgili al mayapac akara trmac laranemlibirusuleseriniteli indedir. GenelolarakbakldndaMenkbnmelerinpek o undatarihe kaynaklkedecekbilgilere rastlanmaktadr.Anc akyukardadai aret edildi izerebueserlerinsubjektifbirbakvebellibird nc e siste mine duyulanyaknlkd ncesiylekalemealnmolabileceide unu tulmamaldr.Bununi inbutreserlerikullanmadanncemutlakas k birtenkitszgecindengeirmekgerekir.Menkbnmelerdehayalolay lar,kermetlerveolaanstkabuledilendavran lardanbahsedilsede, sonutabuolaylarnanlatld tarihler,olaylarngetiicorafya,olay larnkahramanlarve evresindekilerinisimleriyle ilgilitarihe nemli bilgileraktarmas as ndannemlikaynaklarolarakkabuledilmekte dir. V.MENKIBIHARBMELL FBURSALIMEHMEDTAHR BEY BursalMehmedThirBey,Osmanltarihi,Trkdilive edebiyat, ahlk,tefsir,hadis,fkh,tasavvuf,akaid,kelm,tp,c o rafya,mantk, matematik,astronomi,musikigibibirokbilimvesanatntarihiyleme gulolanbir ahsiyettir.Oaynzamandabirbiyografive bibliyografya limidir.25 OsmanlMellifleriadleseriyleme hurolanBursalMehmedTahir Bey;23Kasm1861tarihindeBursannYerkapMahallesinde do ar. DedesiAbdlmecidinHassaAlaykumandanlarndanskdarlS ey yidMehmedTahirPa adr.Babas isesalksebebiyleaskerliktenayr
22 23 24 25

Ha im ahin, Tarih Kayna Olarak Evliya Menakbnameleri, In Demirkent Ansna, Dnya Yay nlar, stanbul 2008, s. 547-566. Mbahat Ktkolu, Tar ih Ar atr malar nda Usul, Kubbealt Ne riyat, stanbul 1995, s. 20. Bkz. Ahmet Ya ar Ocak, Kltr Tarihi Kayna Olarak Menkbnmeler, (Metodolojik Bir Yaklam), TTK Yay nlar, Ankara 1997. M.F (Kprlzade Mehmed Fuad), Tercme-i Hal: Bursal Thir Bey, Tr k Yur du , Yl: 2, S. 46, 21 Austos 1913, s. 408-409; Adem Ceyhan, Biyografi ve Bibliyografya limi Bursal Mehmed Thir Beyin Eserleri , Celal Bayar niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits Dergisi, C. 8, S. 2, Manisa 2010, s. 2.

5/9 ULUSLARARASI TAR H ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARH N PENDE 45

lpBursaBelediyesinde ktiplikyapanRfatBeydir.26Adndapa a olandedesindenalr.MehmedTahirBeyilkrenimini,evlerininhemen kar s ndakiTaMekteptetamamlar.ArdndanMlkiyeninR diye ksmnda1875ylndabirinciliklebitirir.R diyemektebine giderken Ni deliAliEfendidendinveArabdersleralanMehmedTahir,daha sonrae itimine BursaAskerdadsinde devameder.BursaAskeri ddsinibirinc iliklebitiripstanbuldakiHarpOkulunage enTahir Bey,eitiminestanbuldadevameder.alkanveba arlbir renc i olan Tahir Bey, Harp Okulunudabirinc ilikle tamamlar.TahirBey, HarpOkulunadevamederkentasavvufameraksarar.Haftatatillerinde stanbuldaki tekkeleri dola arak kendisine bir mr id ararken Harrzde ile tan arakonuntasavvufhalkas nagirer.27eyhisayesinde MelmliiseenTahirBey,stanbuldakikalane itimisresinc e mr idiyle balants nkoparmaz.Ancakeyhiningen ya taveftTahir Beyi oketkiler. Harbiyedekieitimini1883ylndapiyadetemeniolaraktamamlar ve ncOrduemrineverilerek,ManastrAskerR diyesinde c o rafya retmeniolaraktayinedilir.(23Kas m1883).AskerR diyedeki retmenliiyanndaMlkiye ddsinde de tarihve hitabetdersleri verir.retmenliktekiyenivefarkleitimmetotlarvesilesiyleyzba l aterfiettirilir.TahirBeyMelmlikyolundakifaaliyetlerineburadada devamederekevreyekendisinitantr.Manastrageli ininbirinc iy lndablgedekiMelmeyhlerindenHoc aMuhammedNrlArab elMelamyiUstrumcadaziyaretederekonabiateder.28Dahasonraki ziyaretindeiseondanicazetalr.eyhin1888 y lndaveftndansonra blgedeMelmliinartkndegelenlerindenbirisiolur.29Manastrda TahirBeybirtaraftan retmenlikyaparkendiertaraftandaara trma larnsrdrrve TrklerinUlmveFnnaHizmetleriadlilkeserini kaleme alr.

26

27

28 29

Muallim Vahy, Mslmanlk ve Trkl Ykseltmeye alanlar : Bur sal Thir Bey, Matbaa-i Orhaniye, stanbul 1334, s. 8; mer Faruk Akn, Bursal Mehmed Thir, Trkiye Diyanet Vakf slam Ansiklopedisi, C. VI, stanbul 1992, s. 452; Ahmet Yasin Tomakin, Bursal Mehmet Tahir ve Tarih ile ilgili Eserleri, Marmara niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits, Baslmam Yksek Lisans Tezi, stanbul 2009, s. 10; Abdlbki Glpnarl , Melmlik ve Melmiler , Gri Yay nlar, stanbul 1992, s. 328-329. Vahyi, Mslmanlk ve Trkl Ykseltmeye alanlar: Bursal Thir Bey, s. 20; Tomakin, Bursal Mehmet Tahir ve Tarih ile ilgili Eserleri, s. 11; Cneyt Sapanca, Osmanllarda Tefsir Usul almalar , stanbul niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits, stanbul, 2007, s. 70; sa elik, Bursal Mehmed Tahir'in Yorumuyla Nazar- slm'da Fakr, Atatrk niversitesi Tr kiyat Ar atr malar Enstits Der gisi, S. 22, C. 10, Erzurum 2003, s. 188-189. Tomakin, Bursal Mehmet Tahir ve Tarih ile ilgili Eserleri, s. 12-13; Vahyi, Mslmanlk ve Trkl Ykseltmeye alanlar : Bur sal Thir Bey, s. 28. Akn, Bursal Mehmed Thir , s. 453.

46 THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH 5/9

1895ylndaskpAskerR diyesinetayini kanTahirBey bu radadabirsre retmenlikyaptktansonra,1896ylndaKola as rt besiile tekrarManastrAskerR diyesineMdrolarakgrevlendiri lir.Manastrda6 y lgrevyaptktansonra1902ylndaS elnikAsker R diyesiMdrl neatanrvertbesi1903te binba l aykselti lir.30TahirBeySelanikAskerR diyesindekigrevis ras ndaMustafa KemalAtatrknhem retmenihemde mdrl nyapar. ManastrveSelanikteAskerR diyeMdrlgrevinisrdr d s radaS ultankinc iAbdlhamidemuhalefetedenGenOsmanl larhareketine katlmas,OsmanlDevletininynetiminielege irmeye al anttihatve TerakkiCemiyetineyeolmasveMelm evredeki faaliyetlerinisrdrmesigibias lgrevid ndakiilerle u ra mas se bebiyledikkatlerizerineeker.Buerevedehakkndadzenleneniki jurnalsonucuSelanikAskerRdiyeMdrl grevinesonverilir. ByleceTahirBeyinretmenlikgrevisonaerervesrgncezas sz konusuolur.AncakbiryakndostusayesindeFizanasrgne gitmek tensonandakurtularakManisaAla ehirAlay Birinc iTaburKuman danl natayinedilir.31 Kaleme aldilkeserinde insanlarmillmeselelerhakkndabilgi lendirme vebilinlendirme gibikonularade inmektedir.Buamac n bazenilimle bazendesiyasetlegerekle tirmekabasierisinde olmu ve bufaaliyetlerioksevdiiretmenlikmesleinibrakmas nasebep olur.S iyasalandakigiri imiise,MustafaKemalin(Atatrk) amda kurdu uVatanveHrriyetadylagizlisiyasc emiyetin,Rumelideki ubesinite kilatlandrmakamac ylagensubaylarlabirliktebucemiyete ye olmasdr.32Yinettihatve TerakkiCemiyetindeki al malaronu 1908 ihtillisonras mebuslu ata r. 1908ylndaII.MerutiyetinilanndansonraTahirBey,Bursadan milletvekiliseilerekMeclis iMebusanagirer.Ancakmebusolarakpar lamentoyagirdiktensonradayesiolduuttihatve TerakkiCemiye tininpolitikalarneletirmektengeridurmaz.Buyzden,politikadan ho lanmaz vebirdahamebusseimlerinde aday olmaz.33Dolay s yla siyasetevedaederekyenidenilimleminednervealmalarnakald

30 31 32 33

Akn, Bursal Mehmed Thir , s. 453. Akn, Bursal Mehmed Thir, s. 454; Glpnarl, Tac'l-Arifin Eb'l-Vefa'nn Menkb -nceleme ve Metin , s. 328-329. Tark Zafer Tunaya, Trkiye'de Siyasal Partiler, C. 1, Hrriyet Vakf leti im Yaynlar, stanbul 1988, s. 21-22. Tomakin, Bursal Mehmet Tahir ve Tarih ile ilgili Eserleri, s. 24-26; Akn, Bursal Mehmed Thir, s. 454; Vahyi, Mslmanlk ve Tr kl Ykseltmeye alanlar : Bur sal Thir Bey, s. 73-74.

5/9 ULUSLARARASI TAR H ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARH N PENDE 47

yerdendevameder.Bundansonrailmal malarnnyanndadne mingazete ve mec mualarndadayaz laryazmayaba lar. MehmedTahirBeyinyazdeserlerininyannda,SratMstakm, S eblrRe d,CerdeiSfiyye,KelimeiTayyibe,TrkDerne i,Trk Yurdu,BilgiMecmuas ,slamMecmuas veKrmMecmuas gibidergi lerde ounluubiyografikonuluolmakzereyaz larbulunmaktadr. Askervesiyaski iliindenziyade busahadayazd eserleriyle dikkati ekenMehmedTahirBey,28Ekim1925deveftederve sk dardaAziz MahmudHdyiDerghhaziresinde topra averilir.34 BURSALIMEHMEDTAHRBEYNESERLER: BursalMehmedTahirBeyinbas lmvebas lmambir okeseri, bibliyografyavebiyografisahasndanemlikaynaklararas ndayeral maktadr. Bas lmolaneserlerindenbaz lar unlardr:35 1.OsmanlMellifleri:Eserlerininierisinde enmhimiolanbuki taponikisenelikbirincelemevearatrmaneticesindeortaya km tr. Eserde1600nzerinde lim, irveevliyztnhalterc mesianlatl m tr.Eser c ilttenolu maktadr. 2.TrklerinUlmve FnnaHizmetleri, 3.Terc eme iHalve Fezili eyhiEkberMuhyiddnArab, 4.KibrMe yihve UlemadanOnikiZatnTerc imiAhval, 5.Me yihiOsmniyyedenS ekiz ZtnTerc imiAhvli 6.UlemiOsmniyyedenAltZtnTerc imiAhvli, 7.MverrihniOsmniyyedenlive KtibelebininTerc eme i Halleri, 8.AydnVilyetineMensbMeyh,Ulem,uar,Mverrihnve EtibbnnTerc imiAhvli, 9.AhlakKitaplarmz, 10.Hac BayramVeli, 11.Mevlne eyhsmailHakkelCelvetHazretlerininMuhtasa ranTerc emeiHlleriyleMatbveGayrMatbsrnHvRisle 12.Katipelebi, 13.S iysete Mtealliksrslmiyye. 14.MenkbHarb
34 35

Tomakin, Bursal Mehmet Tahir ve Tarih ile ilgili Eserleri, s. 29-31; Akn, Bursal Mehmed Thir, s. 454-355; Glpnarl Tacl-Ar ifin Ebl-Vefan n Menkb -nceleme ve Metin , s. 329 Tomakin, Bursal Mehmet Tahir ve Tarih ile ilgili Eserleri, s. 72-95; elik, Bursal Mehmed Tahir'in Yorumuyla Nazar- slm'da Fakr, s. 191-192; Akn, Bursal Mehmed Thir, s. 455-360; Ceyhan, Biyografi ve Bibliyografya limi Bursal Mehmed Thir Beyin Eserleri , s. 3-14.

48 THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH 5/9

15.dre iOsmniyye ZamanndaYeti enKrmMellifleri 16. Dellttefsr: lmi Tefsr ve Mfredt Kurna Dair Malmtc mliyye 17.MntehebtMesrve Ebyt 18.NazarslmdaFakr 19. Manastra Mensup Me yih, Ulem ve uarnn Terc imi Ahvli 20. Menkb eyh Hc e MuhammedNrulArabve Beyn Melmetve AhvliMelmiyye BursalMehmedTahirBeyinBas lmamEserleriise unlardr:36 Mec maiTahir. HasaneynHakkndaerefvridOlanEhds ierfe veTercmeleri. FezilimamAliHakkndaerefvridOlanEhdsierfeve Ter c meleri. mamS uytninEl EhdserfeFis SaltanatilMnferisalesinin terc mesi. Mec maiDurbiEmsliArabiyye ve Frisiyye. ManastraMensupMeyih,UlemveuarnnTerc imiAhvli. MENKB HARB RSALESMUHTEV ANAL Z TahirBeyveeserlerihakknda,BursalMehmedTahirveTarihileilgili Eserleri ba lklbiralmadaMen kb Ha rb;BursalMehmedTahir Beyineserleriaras ndazikredilmektedir.37 MehmedTahirBeyinburisalesinin19141915yllarndaAhmedh sanve reksMatbaaclkileMatbaaiHayriye olmakzere ikiayr basks yaplm tr.Ahmedhsanve reks Matbaac lktarafndan bas lannshas 23sayfadan,MatbaaiHayriyetarafndanyaplanbask s ise 30sayfadanolu maktadr.BursalMehmedTahirBeyinbueseri Osmanlharptarihinde vukubulmubaz kahramanlksahnelerinig zelbirslupile nakletmektedir.TahirBey burisaleye yazmoldu u nszde,butarz biralmanneksikliinidilegetirmekteveeserinya plac akolan al malarayola mas temennilerinde bulunmaktadr. RisaleninieriiTahirBeyinretmenlikyaptyllardatarihders lerimnasebetiyletuttu unotlarveyapt ara trmalars ras ndatop lad milltarihimize aitmenkbelerdenvecihadnfaziletizerineyap

36 37

Adem Ceyhan, Biyografi ve Bibliyografya limi Bursal Mehmed Thir Beyin Eserleri , s.12-14. Bkz. Tomakin, Bursal Mehmed Tahir ve Tarih ile ilgili Eserleri, s. 84.

5/9 ULUSLARARASI TAR H ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARH N PENDE 49

t de erlendirmelerdenolu maktadr.TahirBeybunotlarnnceBal kanS ava larmnasebetiyleSeblrRed gazetesinde yay nlam tr.38 Risaleningiriksmndadorusz syleme ve bununhikmetleri zerinde durulmaktadr.Ardndanburisaleninnas lortaya kt ele alnmaktave ara trmalars ras ndatesadfettiimenkbeleriSeblr Re d gazetesinde yay nlad ndanbahsetmektedir.39Yay nlad bu menkbeleriMen kb Ha rb adaltndatoplamve c ihdnfazileti hakkndaeserverenmelliflerinlistesinide risleninsonunaeklemi tir. Burislede yerverdiiOsmanlMenakbHarbiyesindenBirNebze adl makalesiSeblr Redgazetesinde31 Ekim1912 14 Kas m1912 (18 Te rinievvel13281Terinisani1328) tarihleriaras ndayay nlanm tr. Yine Cihdnfaziletihakkndaeserverenmelliflerinlistesirislede 38 ikenSebilrReadgazetesindekimakalesinde24olarakverilmi tir.Do lay s ylaburisalenindahanceSebilr Readdayay nlananikimakale ve harbmenkbelerinintoplamndanolu tu ugrlmektedir. TahirBeyinburisalesibugnMilliKtphanedeBursalMehmed Tahir,Men kbHarb,Ahmedhsanve reks Matbaac lkOsmanl irketi,Dersaadet1333,DemirbaNo:001816veBursalMehmedTahir, Men kbHarb,Dersaadet1333,DemirbaNo:006035 numaralarile iki ayrkay ttayeralmaktadr.almamzdabunlardan001816 demirba numaral nshakullanlm tr.Bunshay terc ihetme sebebimiz ise di erlerinegreeksikblmlerininolmamas dr.MilliKtphanedeki 006035demirbanumaras nakaytlolannshadasonblmdeyeralan Osmanlmelliflerilistesi31kiiolarakverilmi tir.Yanidi ernshalar da yeralan32 ila38 aras ndakimelliflereksiktir.Yine bunshann sonundadi ernshalardaolmayanBirinciDnyaSavandaanakka le c ephesineaitbirkrokiyeralmaktadr.AyrcaMehmedTahirBursev, Men kbHarb,DemirbaNo:YB00005868/3numaras ylaKonyaBlge YazmaEserlerKtphanesiYusufA ablmnde de eserinfarklbir nshas yeralmaktadr. Yapt mz ara trma erevesindeMenkbHarbrisalesininhenz gnmz harflerine evrilmediini,Osmanlharfleriyle yukardabah sedilen matbaalarda bas lm nshalarnn bulundu unu ve Sebilr Rea d dergisinde yaynlandntespitettik.Buama laMen kb Ha rb

38

39

Bursal Mehmed Tahir Bey, Osmanl Menkib-i Harbiyyesinden Bir Nebze, Seblrred , IX, nr. 217219, (18 Terinievvel 1328-1 Terinisani 1328), s. 165-166, 186-187, 202; Tomakin, Bur sal Mehmet Tahir ve Tar ih ile ilgili Eser ler i, s.84. Bursal Mehmed Tahir Bey, Menkb- Harb, Ahmed hsan ve reks Matbaac l k, Dersaadet, 1333. s. 5.

50 THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH 5/9

risalesinin Trkiyedeki ktphanelerimizde bulunan nshalar ve Seblr Re d dakisz konusumakale tarafmzdaninc elenmi tir. TahirBeymenakblarblmndecihdnfaziletizerinde durmak tave tarihtennemliahsiyetlerincihdzerinemenkbeleriile syle diklerivecizszlereyervermektedir.Risalede bahsekonuolanahsiyet ler;OsmanGazi,OrhanGazi,SleymanPa a,GaziMihalBey,Yldrm Bayezid,TimurtaPa a,FatihS ultanMehmed,KanunS ultanS ley man, Tiryaki Hasan Pa a ve Re id Pa adr. Tarih ahsiyetlere ait menkbeleranlatlrkenkronolojitakipedilmemi ahslarrastgele ele alnm tr. al mamz nbublmnde iserisaledegeenmenkbelerkronolo jiye uygunolarakelealnac akve de erlendirilec ektir.Bunlardanilki OsmanGazidnemine aittir.OsmanGazininkomutanlarndanGazi AliBey,zmitinfethis ras ndaHereke Kalesinimuhasaraederken, d mannsay s navekaleninglolmasnabakmakszndininidevle tinisevena rkamdanayrlmazdeyip,yalnkld manzerineyrm ve kale 4saatierisindeelegeirilmitir.Bus radaGaziAliBeyinsa gznebiroksaplanmolmas nara menGaziAliBey,etrafndaki c engverlerintelanaaldretmedensavamayadevamederekNoldu yi it! Birbaabirgzelvirmezmi? kigzolupdabiriylearkasnaba kma da nisebirgzlebiryreksahibiolubileribakmakdahhayrld r. 40szile askerlerinic esaretlendirmeye al m tr. Birdi ermenkbedeise;OrhanGazidnemindeehzadeSleyman Pa a,Gelibolutaraflarnfethis ras ndaBizans ordusununsay c a ok olmas kar s nda askerlerine birkonu mayapar.Bukonu mas nda ama larnnly kelimetullholdu unu, imdiye kadaroldu ugibi imdide tekyardmclarnnCenabAllaholacan,d mandankesin likle yz evirmemelerigerekti inibelirtirve sava tanfirretmenin slam eriatndabykgnahlardansayldnifade eder.41S leyman Pa annbirkazasonucuvefatndansonrad manakaryaplansava tabirarahezimetszkonusuolur,anc akgazilerS leymanPa ann birka gnnce irdetti ihitabhatrlayarakd managalipgelirler. Tarihkaynaklaraparalelolarakverilenmenkbelerdenbiriside u dur.MuradHdavendigrdnemindeSrp,Macar,BulgarKrallklarile BosnaveEflakPrensliklerindenolu anHa llar,BalkanlardanMsl manlar karmak i in olduk a kalabalk bir orduhaz rlarlar.Bunun zerine bakumandanLalaahinPaa,askerleriierisindenentecrbeli
40 41

Bursal Mehmed Tahir Bey, Menkb- Har b , s. 7. Bursal Mehmed Tahir Bey, Menkb- Har b , s. 10-11.

5/9 ULUSLARARASI TAR H ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARH N PENDE 51

ve kdemlisiolanGaziHaclbeyinibirmiktaraskerile nc kuvvet olarakd manzerinegnderir.Hallarsaycaaz olanMslmanlara galipgeleceklerinid nerekMerinehriboyunc ayay lr.GaziHac lbey d mannbutedbirsizdurumunufrsatbilerekaskerlerinindrt gruba ay rarak, belirlenen saatte hepbirlikte AllahAllahsesleriyle hc memriverir.Dmankalabalksays nara mengec e karanlkta drttarafdangelentaarruz kar snda arpbirbirlerinikltangeirir. S abaholduundahereyanla lramaii tenge er.Osmanlordusu k kbirkuvvetilekoskocaHalordusununstesindengelir.Sava n c ereyanettiibuyerSrpsndolarakbilinmektedir.42Bumenkbe d nemkaynaklarile de sabittir. YldrmBayeziddnemindesavaesnas ndaganmetleraras nda gzelbirkadnesiredilerekTimurtaPaayagtrlr.Pa a,kadnn koc asnbuldurupkadnteslimederkenZevcenizinrz a skerimizin iffetisa yesindekurtulduunubil!43szleriyleordusununesiredilenbir kadnnbile iffetine dokunmad nadikkat ekmi tir. Birdi ermenkbedeFatihSultanMehmedinBelgradMuhasaras s ras ndayaraland yolundabirhaberyaylmas zerine Osmanlor dusundabirarabozulmaemaresigrlrgibiolmu tur.Bununzerine padi ahatnaatlayarakatnmeydanasrmve : Askerler! Dma n mermiytkorkanlarlasaklananlarairir.Demincekbirazsaklanrgibioldum derhlbenibuldu.Baknimdiggsgeriyorumnndekzyordum da ba na gelmiyor,sankimermilerdebendenkorkuyor;itehercesurdanbylekorka rla r ecs m ulviyeyemevd sfliyeiriemez.44szleriyleaskerlerinic esaret lendirereksava nkazanlmas nsa lam tr. Risalede geendierbirmenkbedeYavuz S ultanS elimdnemin dekiseferlerdenbirindeYeni erilerinsava tanusanmas ve bkknlk emarelerigsteripyolsuz hareketlersergilediklerigrlr.Bununze rine Padi ahYenieriAalarnncezalandrlmassonras ndakomutan larn toplayarak; te ba knzterbiyesizlerinbunda nbylegrecekleri mu melebudur.Bendnimbninizzetiinalyorumbuyoldaihrzan vega lebeyealacam. hrzanvegalebeiseaskerinokluunadeilterbiye veec atinamentdur. 45szleriyle ordularnstnlkve ba arka zanmas nnsay caokolmas nadeil,terbiyeve ec aatine ba loldu unuvurgulam tr.

42 43 44 45

Bursal Mehmed Tahir Bey, Menkb- Har b , s. 15. Bursal Mehmed Tahir Bey, Menkb- Har b , s. 8. Bursal Mehmed Tahir Bey, Menkb- Har b , s. 9. Bursal Mehmed Tahir Bey, Menkb- Har b , s. 8-9.

52 THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH 5/9

Birba kamenkbedeKanunSultanSleymandnemine aittir.Bu dnemde Rodoskalesininfethis rasndae itlisebeplerdenmuhasara nnuzamas zerineaskerlerinbirksmuygunsuzhareketlerierisinde bulunmu tur.Bununzerinepadi ahaskerlerisilahszolarakbirmey danatoplattrp ukonu mayyapmtr:Eersizerveerkekolmuolsa nzidisizisilhlarnzilehuzrumagelmeeruhsa tveriridim.nksil h ta makancakeivecesurerkekadamlarayakr.Sizimdiyekadarsilhnzn ha kknveremeyibsilhtamaaliyakdsizbirta kmavraddankorkanadamlar oldu unuzuharekt vakanzinbatitdi.Ha y fsizeolsunkietra fnzba hr, ih tetmemivekamaabiryolbulunmuolsaidiha sm gremezdenevvel imdiyekadarfirarederdiniz.Sizleritedibveemsa liniziterhbidecekvecihle ceza ymlayknzicredeyimdehalinizigrnz.46Padi ahnbuhiddetli konu mas zerineemirlervebeylerpadi ahhuzurunagelipkabahatle rininaffnisteyerekRodosunfethikonusundaszvermilerdirveksa sre sonradafetihger ekle mi tir. Anlatlanbumenkbelerdenba kaFatihSultanMehmedinTada n tu la danibretolanenmkemmelsurlarnehrvekasabtmuhfa za edeme dikleriniokgrdk.Fakatsuruolmayanmemleketleriba h d ra skerintekl ettikleriha tt metinhsnmuhafazaeder.eklindekiveczszveOsman l Devletinin sava gelene ihakknda;Muh rebeetti imizdma n memlikdebulunanzevt rhniyye,kadnla r,ocukla r,ihtiy rfuka ra ve ha stalarbizimdmanmzdeildir.47szleriyle de OsmanlDevletinin sahipoldu uyksekbirmedeniyetseviyesine vurguyaplm tr. KaraMustafaPa annBiradmileriatubdadma ntopra nda nbir meza ramlikolmakgeriekilbdedmanvatanasokmakvebil hereta htel hicbyzsenedahamrsrmekdenbinkathay rldr.48szyle zilletle ya amaktansa erefile lmeninstnl ndenbahsedilmektedir. Yavuz S ultanSelimin,Vatandalarnmallaryladeilgnimilezengin olma yaaln;GaziMihlBeyinDmannh linikefemtea llikola n rya dangzelbirtedbirolamazveenevvelkiibuolma ld r. ve kime ait oldu ubelirtilmemiolanKumandanicabhalindeneferolmaldr,nsan Tebciledenrtbedeildir.Bilakisinsanrtbeyitebciledergibivecizszlere yerverilmi tir.49 Risaleninsonblmnde isecihadnfaziletinedairbirde erlendir me yaplarakbualandaeservermi38Osmanlmellifinineserlerinin listesi,melliflerinvefttarihleriyle birlikte zikredilmektedir.Adeta
46 47 48 49

Bursal Mehmed Tahir Bey, Menkb- Har b , s. 17-18. Bursal Mehmed Tahir Bey, Menkb- Har b , s. 18. Bursal Mehmed Tahir Bey, Menkb- Har b , s. 19. Bursal Mehmed Tahir Bey, Menkb- Har b , s. 18-19.

5/9 ULUSLARARASI TAR H ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARH N PENDE 53

c ihadhakkndayaz laneserlerbibliyografyas denebilecekbualmaile risalesinitamamlam tr. SONU Menkbnmeler,Trkslmkltrnde yeralannemliahsiyetle rinhayatlarnadairgenellikleibretvericimahiyetteolaanstolaylarn kaleme alnd biyografitreserlerolarakkar mza kmaktadr.Bu eserlerdeanlatlanolaylargerekbirzamanvemekndagerekle mesi hasebiyle,birertarihkaynakzelli inide ta rlar. BursalMehmedTahirtarafndankaleme alnanburislede,dnem kaynaklarndayeralanfarklrivayetlerinbirarayagetirildiivekaynak mahiyetita yanbireserolmas nnyans ra,yukardamenkbnme trleriaras ndazikredilenvepropagandaamacgdenmenkbnmeler kategorisine dhiledilebilec e igrlmektedir. Yapt mz almadancelikle,esasndabir okkaynaktayeralan rivayetlerinmezcedildiibirrisale hviyetinde olanTahirBeyinbu risalesiorijinalmetindengnmz harflerine aktarlm tr.Risalenin gnmz harflerine aktarlmmetniisealmamznsonunaeklenmi tir.Fakatkanaatimizc e eserias lnemliklanhusus,Osmanltarihikay naklarndayeralanburivayetlerinbirarayagetirilmesindenziyade, yaz lddnemve artlardr.Budnem,OsmanlDevletininCihan Harbine girdi ive dvelimuazzamatabiredilentilafdevletlerine kar bir okcephedemc adeleettiis kntlbirdnemdir. te kaleme alnanbueserde,Osmanlaskerlerinemanevdestekolmakamac yla yaz lanveoaltlanbirpropagandaaracolaraknplana kmaktadr. Eserin,1333/191415y lndaMdfaaiHukukCemiyetitarafndan c retsizolarakvebirhediyeeserolarakbaslmasnnda,CihanHarbine girenOsmanlDevletininsavaunsurlarngazideolojisietrafnda toplamak amac namatufoldu ua ikrdr.NitekimBursalMehmed Tahirde eseriningiriindebud nceyidorularnitelikte,ha ya tda n ziy deva ta nsevdiren,cism iva ta na vurulma kistenilenda rbelerisine i ec atlekarladubmtearrzlarabrn intikmyadrtanvestinenmes siriszdr.ifadeleriylemenkbelerinaz birtoplulu unbykbir o unlu agalebealmasnazeminhazrlayanhikmetliszleroldu unu belirtmektedir.Veyineonagre,mevzu,gayesil,kelimtdahikmetve ha msetlemlolanbirhitbeninbazenbirorduyuvebelkibirmilletiizmihl l denkurta rbevketvezaferinkem lineis le ihidmetetdi ik bil iink r olma yanhkikatlerdendir.Ayrcabueseri,vatanfedkrlarngaleyna getirmekiinkalemeald nve propagandahizmetleriile de halkn moraliniyksektutmayaalanMdfaaiMilliyeCemiyetininyrt

54 THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH 5/9

t anlhizmetlerebirkatkolmashasebiyletelifettiinide eklemek tedir.50 EserincretsizbasmnyapanMdafaaiMilliyeCemiyeti,Balkan S ava larnnolumsuz sonulanmas sonras nda,dahanc e kurulmu olanMzheretiMilliyeCemiyetininamalargeniletilerek13 ubat 1914tarihinde stanbuldakurulanbircemiyettir.Cemiyetinkuruc ular aras ndaba tapadi ahS ultanMehmetReadolmakzereSadrazamve Hric iyeNz rMehmetSaitHalimPa a,HarbiyeNzrEnverPaave DhiliyeNzrTalatPaagibistdzeyynetimkadrolarbulunmak tadr.51Cemiyetinkurulunizamnmesinde de belirtilentemelamac , artlarne olursaolsunorduyadestekolmaktr.Cemiyet,millfelaketler kar s ndamilletitopyeknolarakbirletirmekonusundabyksorum luluklarstelenmi tir.Milletigazvecihdahaz rlamakonusundaBur salMehmetTahirBeytarafndanyaz lmolanMenakbHarbrisle sininbas mi ininstlenilmeside bumeyandager ekle tirilmi tir.52 S ontahlilde,MenkbHarbRisalesindeOsmanltarihindenverilen bukahramanlkmenkbeleriaktarlarakcihadnnemine vurguyapl d grlmektedir.ZiraksabirsrenceCihanHarbinegirenOsman lDevletinincihadarsndabulunmuolmas ve TahirBeyin al mas nndabusrete baslmaseserinneminigzlernnesermekte dir.Birba kadeyi leburisale,Trkslmtoplumununcihadanlay n harekete geirenvedtehditlerekarbirlikveberaberliinekatksa layac aknemlimesajlari erenbireserniteli indedir.

50 51 52

Bursal Mehmed Tahir, Menkb- Har b , s. 3-6. Tark Zafer Tunaya, Trkiye'de Siyasal Partiler, Cilt.1, stanbul, 1984. s. 448. Naz m Hikmet Polat, Mdafaa-i Milliye Cemiyeti, Kltr Bakanl , Ankara, 1991, s. 184-185.

5/9 ULUSLARARASI TAR H ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARH N PENDE 55

EV RMET N
MENKIBI HARB Mdafa i Milliye Ce miye ti Tarafndan Me ccne nhd Olunur Ese r Burusal Me hme d Tahir De rsade t Ahme dhsan ve re ks Matbac lk Osmanlirke ti 1333 [s.3] fde Do ruszyanlfikirleresapanlarndoruyoluanlayub onakavuma larna medrolduugibimeydnehmetdek lcnhakkn tanmak, ta ntmak meziye tidemuhikk birszn,erbirvazfe ninvicdn le ke rde uyandrd kahramanlk hissinin te sirt ulviye sinde n hs l olur. Do ruszdo rufikrin,do rufikirdeistikmetivicdnnmahsldr, istikmetivicdndakendindenrumnparlamasndan,feyzini de fne i e riatdenalmas ndantecelliider.Buhssaya hiz olan bir vicdn, hakk ihllidenhilleriizleitmekindimisretdebirhe nni hamse t gibi mchedeyemukvemetemdebulunur,Allaha,halkatadvazfe nin a rl ile be rabe r ulviye tini bir ihtizz mminne ile hiss ide re k muhfaza ihakyolundahe r drl fe dakrl ihtiyra mnhe mik olur. Hak olanhikmetiylememzc bulunanbirszndn,vatanvazfelerde ne byk te srleryaptazd nmeklederkolunur.Eve tinsandalletten kurtaran, sapk kalplerido rultan,manevhislerize mnipestde n me rte be iulyya karanlevhidldenicebnetalkasnsilbanbirmenba hamsethlinekoyan, binlerce vcdu hni haytlarn ak tdracak bir me ylikahramnilektleimttehidehlinegetirmeeyarayan, fieikalle ile birkesretiuzmya gale be aldracak de re ce de nl me nkabe le r, ce ldetlimisllertevldiden,haytdanziydevatansevdiren,cismivatana vurulmak istenilendarbele ri sine i e catle kar ladub mte arrzlara brn intikm ya drtan ve stin e n me ssiri szdr. l szle rin he r hussda k yme t ve e he mmiye ti byktr. Fakat umma id[s.4]meydnlardave tahss i cihd shalarnda o byklk tasavvurunfevkindeykselir.Zrmahssbirhezmeti,mbirnusrete me rkzbirte reddd,seyylbirfaliyete,mteferrik kulb mte he yyic birvahde tebirangayrmnkesmdatahvlider.Mahznbirkalbete se lli ye tvire n, mevvebirhtrayyolunakoyan, muhtelifze mnlerdeceveln istiddnhzbulunanaklndizginlerinitutacak, nikbedahvle kar

56 THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH 5/9

me tnetvireceksretdefikrihikmette lkn e de n drb i e mslin e lze m kulbde kihasisiliyesidnlrsetesirtbelgasbundanziydeolan hitbelerenederecedeehe mmiye t virilme k lzm ge le ce i bir kat daha takdrolunur. nkmevzu, gayesil,kelimtdahikmetvehamse tle mlolanbirhitbeninbaze nbirorduyuve be lki bir mille ti izmihllde n kurtarb evketve zaferin kemline isle i hidme t e tdii kbili inkr olmayan hkikatle rde ndir. Bu me bhasda ta mk i fikr olunursa k yme tli bir szn e n byk gazlarlemainusretletetvc, enbyk fitne le ri bir intibh kmile ile te sknidebilmesiitibarylasahamedeniyyeve cihdiye isbt ide ge ldii fe vid, umrhrikadahuslege tirdiimenk b,ihtavetasvrolunama yacak birkesretdegrlr.Bumenk b nbirk smtarhleregeebilmi , bir k smda buerefdencdkalarak mellerigibinisynauram ve bazs da ne fiummaml olamayacak sre tde e hs madde nin sne i ke tmnnda mahfz kalm tr. Trhletevaggulidenler,bykvakalardahrikalnetcelerhs l e de n me nkbhitbetvehmasetinbinlerceemslinetesdfiderle r, bunlarn ke sretihernaslsatrhege emeyenaksmndandagnaidebilir;nere ki imdiye kadaro misillmenk b mazbtannbihakk ncemve te lfkyle umme nbudersikahramndenhissedridilmesi ac nacak bir sre tde ihmleurayarak ftraten[s.5]bykyaradlm ,haytndaherkesemyes se rolamayacakmenkbele r gste rmi olanlarn yn takld bulunan e vsfbergzde lerindenbazhavssmstesnolmak zerebirok te nign hamiye t bhabe r kalm tr. Dikkatlebaklrsaezmineimuhtelifedele mislm imh kasdyla yrye nd manlartebkt,kelimetullahilinnrlhnintece lligh olankalblerdenkangaznfernenidlar, fedkranegayretler inzr im tid k yametekadartebclvetakdsolunacakharkalarcmle sinde n oldu una gre bunlarndercve tehrniceihmlvevukuaslate cvz olunma mak lzmge lir.nkdn,vatanbirhidmetytKurniyyeve hads i ne beviyye ninhabervirdiimkft Rabbniyye ile mbe ir olmakla be rabero hidmetiibrza muvaffakolanlarnye titiimilletiundede lyk olduuihtirmamazharolmalaraynseviyedevebelkinlarafksretde zuhrlazme medrolacakve slelerteklider. nlarndrsmenkb, ihlfa yneiimtislolur.uhakkatenazaranenazzbirmevhbeikudre t olancevherihamsetinmeryerlerdesrilmisngste rme sine he r ne gibi eylerhdimisenlarnihmledilmemesibir ve cbe i katiyye dir. Vaktiyle birmektepdetrhdersimzkereve slesiylevkiolante te b butne snas nda te sdf ide bildiim me nk b harbiye yi e vrk pe ri nemekayditmiveevve lcebilmnsebe(SebilrRed) gaze te siyle

5/9 ULUSLARARASI TAR H ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARH N PENDE 57

ne reylemitim,mteaddid, byk cildlervcdagetire ce k bir ke sre tde olannevdiririclinbumisillmenkbelerininbirze rresinibile te kl ide me ye numstahdartsbkamz te cddi htra i me dr, trhe in olanlarnbu rdadasarfhimmetlerinenumneitevk olmak in bir risleeklinde tab itdirme k arzusunda idim. Baz ihvnn e vk i miz te klfle ri de bir tak m me gil [s.6] haylle tiyle te hr ide n o arzumun me vkifilegelmesineyardmetti.MenkbHarb unvnaltnda ne ri ne kararvirdimvefe zilicihdiyye ye dir vcdlarn re ne bildiim srnnevive melliflerihakkndayazub birmddetevve lcerdeisfiyye ile ne r e yle diim ce dve l ile bundan bahs bir makale ninde fde i muallakasitibaryladerc veilvesinimnsib grdm. mid e de rim ki trhmte gavvilleriermeydanlarndasahveticnilehamsetsaan kah ramanlarmznmenkbceldetlerini,havrikhidmetlerinice m ve ne r hussundadayekdierinemsbakaidercesine ibrz himme t e yle rle r. Trhglenlerdentoplanlcakezhrulviyyetinrihisadetbahs vatanfe dakrlarnsermestidereknlarnazreteklide r sre tde me lii kahramnegstermelerineskolanhamiyye tiftriyye lerinigaleyna ge ti re cek mhiyetdeolduuin bunlar ce m ve ne r, rh mille ti ikz ve te nvr e yle r itikdndaym. Bine nleyhbueserciimmuhteremMdfaiMilliyyeCemiyye tinin tkpitdiimadd, manevinl hidme tle re kar drmas ve me nfiini de rhde itdikleriumrhayryye ye sarf itme si zimme tinde ce miyye ti m rnile yhya nczne ithf e yle dim. e nge lky 10 Knni e vve l se ne 330 Bursal Me hme d Tahir [s.7] Osm nl Menk b Harbiyesinden Bir Nebze (1) (1) Baz sar Osmniyye de n intihb e dilmi tir. ZamnndafevkaldemetnetliolanHerekekalas d mann me r ke ziictimidi.Kendisinegve nenve Osmnlk lcndan kurtulan d mandansekizdokuzyzki ioraya tahsniderekaskirislmnhareke ti harbiyye sine mnialar pe yd itme kde n hl kalmazlard. SultnOsmnGzzmitife theazme ylediklerisradayzkadarmn te hib dilve r ile kahramnn me hirde n Gz Ali Be yi guzt OsmniyyedenTimurtPaamerhmunpe de ridir He re ke nin zaptna izm buyurdular. Gzyim rnileyhorayavarrvarmazkalannmetnetine ve d mannkesretinevemaiyye tindekibahdrlarnk lletine bakmaks zn he me nayatozuyla dninidevletinisevenarkamdanayrlm az diye re k yaln k l kalaya do ru hcm e yle r.

58 THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH 5/9

anme ydnlarndakimsedengerkalmamave cibihamiyetdenbi le nOsmnlbahdrlardaharkasndanayrlmazlarve drtsat zarfnda kalay fe th ide rle r. GzAliBe yinisehcms rasnda sa gzne bir ok isbe t ide r, o timsliecatisegznesaplanmolanokueliyle e kub atar. Byle bir fciaileazmindeftrgstermediindenbakayanndabulunangenc bir gznin te l n grnce : Noldu yiit!Birbaabirgz elvirmezmi?kigzolupdabiriyle arkasna bakm akdan isebirgzlebiryrek shibiolub ileribakmakdahhayrldrszyle latfe since be sle t olarak onu da te c ide r. [s.8] As lismiHseyinikennehfetivcdiyyesiyleberaberher nne ge le npe hlivnyenmekdeve zimmidresiniele ald frkay dima glib itme kdeolduundandolaybeynelguztTimurtaunvnn ihrz bu yurmuolanTimurtPaaisemlkmzde heraskerinvcduyla iftihr ide ceimerdanolub mevkilerininsarblcihetiylezabtlerihaylimegl olan Rumili kalalarn ancak e cati sye sinde fe th itdi. Bucmle denolarak Pirlepekalasnahcmitdii s rada ibtid kala burcuna bayraelindeolarakkendisiipek kemendiylektve badelfeth: Burca k ncaya kadar, hendekteinediimehitlerin yedisi akrabam dan idi dimi di. Y ldrmByezdHndevrindeAnadolumuharebesindeki askirde n bazlarhcmiledhilolduklarbirmahalde gye t gze l bir k z kayd e saretegiriftridpemvliganmeninnahibesiolmak hase biyle Timurt Pa amerhmatakdmolunur.anl,anlolduukadardanefsine hkim, gy askirimerkmebumehpreyiehvetelindenkurtarmak midiyle ge tirdikleriniirblaibutavrvehare ke tle rinde n dolay bir sre ti fe v kaldedetatybve taltfiderekderhlmezbre nin ze vc i me runu bul durmu ve ke ndisine te slm itmi olduu s rada: Zevcenizinrz askerimiziniffetisayesindekurtulduunubil! szyle te kdi iffe t e yle yub hitb itmi dir. Ce nne tmeknYavuzSultnSelmHnHazretlerininicritdikleri se fe rle rindenbirindeaskerlerebazmrettibeusange lipharptenbkm ve bazmre ttibeyolsuzhareketlerde ve mnse be tsiz [s.9] nmyi le rde bulunmuolduklarndanehriyrzaferirderhlyenieriaasncelb ile ce z ysezsnvirdikdenvemerysireyiharemgh zafir iktinhlar nne dave t e yle dikde n sonra: tebak nzterbiyesizlerinbundanbylegrecekleri m um ele budur. Ben dn im bninizzetiin alyorumbu yoldaihrzn vegalebeyealacam . hrzn vegalebeiseaskerinokluunadeilterbiyeveecatina mentdur.

5/9 ULUSLARARASI TAR H ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARH N PENDE 59

Te hddifaalnesiyleordusundaterbiyeiaskeriyyeyi te yd e yle mi dir. FtihSult nMe hmedHnHazretleriEdirneordughnstanbulanakl e yle dii s rada ird buyurduu bir nutukda: lm adamabirdefgelirkorkuiselmgelenekadartemdettiinden her an birlmacshissettirir; elhslkorkulmektenhemzorhemacdr.fkras n de rme yn buyurmu tur. Be lgradmuhrebesindeFtihSultnMehmedHnHazretleri yaralan dcihe tleorduyOsmndebirdereceyekadarbozgunluk almeti grl dnde n he mn Hazre ti Ftih te krr atn me ydna srb: Askerler!D manmermiytkorkanlarlasaklananlarairir. Dem incek bi raz saklanrgibioldumderhlbenibuldu. Baknimdiggsgeriyorum.O gnde k z yordumdabana gelmiyor, sankimermilerdebenden korkuyor;itehercesurdan byle korkarlar ecsm ulviyeye m evd sfliye iriem ez. Yolunda birhitbetileskagibitekrrmeydnmuharebeye giri mi ve hidii dilr y m muvaffakiye ti de rag e tmi dir.[s.10] Muhre bededmanndnelerietrfageldike de h e tte n yzkoyun ye rle re kapanan baz aske rle re Hazre ti Ftihin: Putpe restler!Demirparasnasecde idiyorsunuz! Hitb itb mizi he mnhitbetve hamsetiaskeriyye iunpek byk bir numne ittihz olunsa be cdr. Osmnlserdrlarndanbirinesvrnin silhmyoksaatmmukaddem dir? de yu ird olunn sule ce vbe n: At svrnin cnsilhcnnmuhfazasdr.Cn olmayncasilha nelzm kalr. dimi Sniimlk iliOsmnSultnOrhanHazretlerininhengmsaltana tnda e hzdeSleymanPa ann Rumili k tas na sokulup da Akde niz bo aznnkilidimesbesindeolanGeliboluyuve sir me vkile ri zapt e di inde n,stanbulmparatoru (Bizantin) de vle tinin Osmanl e linde mahv olacanaklkesmekle,te ebbstvakasndan bir numra i mfde hs l ide me yeceiniidrkiderek TrkleriRumiliktasndansrmekze reordu sunute klileOsmnlya karyrmekteolduunumrnileyhhabe r almaklaresyaskiritoplayp uve chilebirhitbeibelave messire ird e yle di. Ey m chidler,!Byleecnebmemlikindebizimgibikallladedmchidle rin az vakitindemazharolduumuz buncafetihvezafer, mcerredhsn i niye tim izemkfatenimdtvetevfkiilhsemeresioldu unda itibhyoktur. im di zerimizegelen askergerikesretlidir, dehetlidir,lkinbizibu anakadardman larm za glip eden avn u Rabbniden [s.11] m dim iz m unkati deildir. Malm durkiemelimizil ikelimetullhilulyvefseblillhehdetbizimin

60 THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH 5/9

m ceb isadetiukbdr. ayetbuaralktabenimveftmvakibulursaolmaya ki d m andan yz eviresiniz.Zirbilirsinizkiert slmiyede firr anl zehr kebri zunbdand r. Se rdrmrnileyhbirgnkazlmneuramve mtte fike yn ordusudahda largibigelipatmidi. Osmnlordusukendilerininizf mudifolanbuordununkar s nda he zme te yz tutmu ike n se rdr me rhmunbirka gnakdemirdeyle mi olduu hitbe sini namdrn re saydvetahatturide re k bir gayre ti fe vkalde izhr itme le riyle bi te vfkihTelOsmnlordusumazhrmuzafferiyetolduktanba ka, bu vukatlOsmannRumilik tasndatemekknvetemelkne bir mu kadde me i muazzama olmu dur. 1150se nesidman tarafndan muhsara alnan Banaluka kalas imddnagide norduyhmynunserdrliitebribulunanzt ordu yhmynunonmislbulunandmanordusunabirbuuk sat kadar te karrb edbbilcmleaskervemerilelzmgelenlerelarm, Pa a larm, Yiitlerimdiyerekayrayriltifttansonracmlesinehitbenuvech le bir hitbe ye ba lar: Ey gziler, bugnbendahsizinleberabercenbbrnin birabdiciziyim . tebugn din imbnyoluna kurbanolacak, velnnmetimizvebasi istirhat veasyiimizolanpadihslmEfendimizin urunabavecn fededecek gn dr. D m anazafer, sebtkademiiddetle,sabrmetnetleolageldiim cerreb ve m ukarrerdir.Greyimsizi,dniMuhammedyolunda negnhidmet ve pdiah u runda nevecihleizhrecatidersiniz![s.12]Bunutkun iddetitesriyleo gnaskerislmdagrlenecatfevkalde bir muzaffe riye ti azme yi intc e yle mi dir. Kanijekalasnnhengmmuhasarasndadmanaske rinin ke mli idde tlekalayahcmlarna dir hazrlklar grme kte olduunu Gzi me hrTirykHasanPaamerhmhissetmekleummenaskeribiryerde ce milebirldvntertpiderek u mukadde mt ile mchidni te c e yle di. Ey Gzler! D m annharektndahcmemrelerigrlyor.Mateyusunordusuylabe raberburayageliinebaklrsa serdrmzya nlarndediigibim alm olm u ve yahdbenimzannmgibisefermevsimigetiinden bu kalay sizin gayretinize em netb rakarakk laa dnm,hakkatherhangisiolursa olsunbizburadaserdr iun harb etmiyoruz,elhamdulillhmslmanz.Mukbelem ize gelen d m anla vazfeicihdicretmekzerimizefarzdr.Padiahkuluyuz vel nim etim iz olan halfei slmnbirkalasdeilbiravutopraiun cnmz fediderekyediimiz ekm eikendimizehellitmekcmlemizevciptir.Milletimizserhad n em niyetini

5/9 ULUSLARARASI TAR H ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARH N PENDE 61

bizdenbekliyor. kikavmarasnda alanmeydn m ubrezenin kararn bizim gayretim iz verecek.aydrakaldk.Yastk yerine k lca yasland k. Bu kadar ihvn mzgzmznnndeehdoldu. imizdeyarayemedik insan kalm ad . Kalalariundeyuvarlandk bu kadarhidmetin bu kadargayretin netcesini bugn greceiz. Elhamdulillhcmleniz bilirsiniz kidmankarsndaveftidenlerimiz ehd olur.Kalanlarmz gerekdnyadagerek hirettenectveselm et bulur. Ben bu d man n hcmunubilirim.Birkereyz dnerse m a lp oldu u gndr. Yerlerinizde[s.13]sebtedin. lk hcmdan ylmayn.Ondan sonra biavnillh nusretbizimdir.iye alayarakaksakalze rineincidnesigibiya dktve guzt muvahhiddiye nin se lme tine hayr dular e yle di Nihye tfe rdsgndmanhcmaibtidreyledi.Drtdefaseyrlere kmikenyinetardolundular.Yedisatmiktr idde tli bir hcmdan sonra dmanricatedipaskirislamiyesiperlerdentarafrlayarak azbir zamanindeHasanPaannhuzrunarivyetisahhaze reonsekiz bin ke lle ge tirdile r. Me crhlar buna k ys oluna. Sadre sbkRedPaamerhmunMoramuhrebelerinde d mann yapmolduklartabyalarnahz ve zaptna azme t ve niye t olunmu ve hcmve iktihmaaskerhazrlanmaktaikenve sergerdelerden(Veys) a aske rin ile risine kub: Askerler! Bu tabyalaralmaa veyryden yz evirmeeazimve niyetiniz var m d r?Eersahhniyetinizvarisebumaksatyleuzaktan tfenk vetabanca atm akla hslolamaz.Bu maksadaancakkllarmzveb aklarmz d m an n kafasna eritirm ekilenlolabiliriz.n niun itebentfenkidetabancan n da ta larn attm . Veklcmdaektim.Sizdebenitakldeyleyiniz. yollu rd ke lm ile askerinurukecatleriniteheyy ve tahrkve Allah Allah diye d mana e ne vve lhcmiderek derhlaskerdahtakib eylemekletabyalar ile pe k m klgrnenmahlleridahkemlisuhletlezapteylemilerdirkiyiit lik olursabukadarolur.Tfenkvetabancannterkiylebylemerdne d mana hcmeylemekmilletimuhterememizemahssbirhasle ti ce lle i makbleolduundan[s.14]s ras na gre bu gibi hare ke tle rde n istifde olunmu tur. Eslfizmtarafndanhengmmuhrebedepek okkimselera ktan a a vcdlarnefnfedeylemilerdir.Ee rcebuhussamislyazmak lzmge lirsebumakales maz. Trhle rimizin he r paras byle bir fe dakrlklarilemze yyendir.Ezcmle(Kanije)kalasnnmuhsarasnnon be incignkulukvaktikaladernunda e sir bulunan birslm ne fe ri se rdrnattglledenalandeliikapamakze re hidme te gnde rildii s radacephneninkapusnakbulmuve e vke tislm iln iun he r nas lsaelinegeirebildiibiryalkfitilibyk kantrdanmtecvizbarutun

62 THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH 5/9

ie risineb rakarak dmandanbindenziydeAde mi isl nr cahm idpke ndisidahdindevle ti urunda u fe dakrl ihtiyr ile ihrz sade ti ulviyye e yle mi tir. (Me vl rahme t e yle ye ) te e cat ve yiitlik, kahramnlk ve fe dakrlk byle olur. Bunundie rbirnevdahavardr yle ki: Kala i me zkre yi se rdr muhsaraittiizamandmanacizkalarakorduyslma e li gnde rdi le r. Fakatkalateslimoluncayakadarserhdslmnmehurgzlerinde n Pe oylu (Koca Sinn) avu me rhmu re hin tarkiyle iste dile r. Se rdrisedmannnakzahdetmek ihtimlini mtala ide re k is tinkfe yledi. BumaddeSinnavumerhmun me smu oldukda kk re miarslankesilerek kemli te hayyle se rdr me rhmun huzuruna ge le re k ve e te ine sarlarak: Pa a yarnAllahnhuzurundasenin(silik)eteinesarlacamsenden dava edeceim .Sanabirkala veriyorlarda benimgibibiraya ukurdabir ihtiyr m rehin etmeek skanyorsun.diyerekecatve kahramnln izhr e yle di. Hatta me clisteserdrvesirleridehettenalamaa baladlar.Serdrdah mte vzine : [s.15] Hakk nvarbabacmiktizedersebenderehin olarak giderim , yr Hakk m unimizolsun.kavliylemuvaffakgsterdi. Ve trhte muharre r olduu ze re urt lzme ye tatbke n Kanije kalas fe th olundu. Rumilik tasndabulunanMslmanlarsrp karmak zere yz bi nimte cvizmtte fikeynordusuon bin kadar me vcdu bulunanslm ordusuze rineseylibelgibiak nak ngelmekteolduklarn ba kuman danLalaahinPaamerhmhaberalmaklaume ry aske riyye nin e n k de mlive tecrbelisiolan(GzHaclbeyi)birmikdraskerilekef sre tinde ile ri gnde rdi. Mtte fike ynordusuRumilindemiktrczden ibre t bulunan m cahidnihiesayarak vedet Mslman ordusuna glip ge le ce kle rine ke ndilerinceyaknhslidereksermestbdeigurrolduklarhalde(Me ri) ne hriboyunayaylmolduklarngzimrnileyhfrsatittihzetmek le zikri ti hudaa ile hb girn me stide olanlar uyarm tr. yle kigiceyekadarnutkendinigstermeyipnsflleylde me vcd maiyye tibulunanczbiraskerigze lve msteid zab tlara te rfk ide re k drtk smataksmedipherbirksmndmannetrfe rbaas na uzaktan tynide rek cmlesininvaktimalmda sady Allah Allah ile d man ordusunahcm e yle me le rini te rtb e de r. Ve hulli vakti malmda mchidninhcmileAllahAllahferydlardman ordusunu a rtub ta bisabahbirbirlerinik rpk ltangeirmitirkimahllimezkrelyevm (Srp Snd) nmyla yd olunmaktadr.

5/9 ULUSLARARASI TAR H ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARH N PENDE 63

Kanijerislesindemuharrerolduuze redokuz bin me vcd maiyye tiyle drtyzbind manamtecellednekarduranTirykiHasanPa a, se rdrdanistimddetmeklegnderdiidemin[s.16]bircevb fi ge tir me sinemuntaziridi.Nihyetserdrdange lenmektblarme linde mdi hayrolmadnanlaranlamaze fkraskeribastrmakinbirhleyeslk ile me ryaskeriyye yegayettantanal bir ayak dvn te rtb e yle di. Ve ke ndisibir krsii l ze rine kud ve gy sadrazamdan ge le n vad me ktbunu te krimd fka ile k rat ide re k ve e trafn sze re k: tegzlerbiz buradadipalnkahkmndebirufack kalan n muhfazsna m em ruz. Birkabin padiahkuluyuzhlbukiserhadzerinde devletim izin her ta bunungibibirkala deerincememleketleri vard r ki her birinde bizim yz m islimiz mchidlerdmanerrindenmuhtaralarindeduruyor.Halbyleiken yinepdihmznserdrkirmmcerredbizimgsterdiimizgayretvehidmete hrm eten veaskeri slmnn ilaenbukalayanlarn cm lesine terch etm i im ddmza geliyoryaimdibukadarmeakkat ekdikden sonra serdrn bizler hakk ndaolan mdinihebyavirmekgayreteyakrm?Ben cmlenizden evvel kindenziydehimmetimemliderekgreyimsizihalfeir yizemne nasl hid m etideceksiniz.akvlimtecellednesiyle ve u yolda gste rdii hle ile askericagetirerekmuhsaradanbzrolmak yle dursun bize imdd ge liyormu diye re k cmle si mukbe le de dilrne se bt e yle dile r. Hazre tiFtihineyymsaltanatlarndaMorayavuku bulan se fe rde ve zriazamMahmudPaatalaifrkasylaazmeteyledi. Lakin askiri slmiyye ninvuslndenevve lFirenklerMoraya kub (Ge rme ) hisrn tamrve tahkmitdikdensonraMoramuhfz bulunan Sinn Be yin ka panm olduu (Korint=Kordos) kalas n muhsara e yle mi le r idi. SinnBe yfenahaldes k lb yetbirmddetdahtedfi[s.17]hareke t le mahsrkalacakolsakalayd mannistilideceinianladndanhadi harb yolunasulkilebirgeceyzkadargzde Osmnldilverinibadeten Fire nklerinze rinehcmitdirdi.Firenklerkala halk nn harce hcm e tme kihtimlinihibirvakittehatrlarna ge tirme dikle ri ve ve zri azam ordusununkarb birmahaldegeldiinimalmlarolduucihetlege celeyin ze rile rinegelenaskirin sadrazam ordusu olduuna zhib olarak bu e vhmileyzkadaraskirislmiyyeninmdafasna mkte dir olama yub mnhe zim ve pe ri n oldular. Buaralk MahmudPaadahvslolarak(Germe)hisrn bis suhle te shrveFirenkleritakb vetedmritdiindenbunlarnbakiyyetssyfu g hlile sefnelerinebinubsavumuolduu Haberi Sahhin cmle i mnde rictndandr. SultnSle ymnHnKanunHazretleriRodoskalasnnfethiinkl liye tliaskerdenmrettebolarak kala y me zkre ze rine bir ordu se vk

64 THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH 5/9

buyurmu larisedeahz ve te shri hayli mdde t uzam olmas aske rin me ysiyetinimceb olubyolsuzhareketleretasaddvemcserete yle mi olmalarinfili e hriyryi mste lze m bulunarak on be bin aske r is tishb ylaorduyhmynlarna iltihk ve kala y me zkre pi ghn te rfbuyurarakvusllerign orada me vcd aske rle rinin e slihlarn badennezhuzr ehriyrnelarinecelbve cemilebilistishbge tirdik le rimsellhaskerile askiri me zkre nin e trfn ku attkdan sonra: Eersiz erveerkek olmuolsanzidisizisilhlarnz ile huzrum a gelm ee ruhsatveriridim.nk silhta makancakecivecesrerkek adamlarayak r. Siz imdiyekadarsilhn z n hakk n veremeyib silhta maa [s.18]liyakdsiz bir tak m avraddan korkanadamlaroldu unuzu harektvakanzinbtitdi.Hayfsize olsun kietrafnzbahr,ihtetmemivekama a biryolbulunmu olsaidi hasm grem ezdenevvelimdiyekadarfirrederdiniz.Sizleritedb ve em slinizi terhb idecek vecihlecezymyelkan z icredeyimdehlinizigrnz. diye aske re birtavrmnfailnevegzbaneilehitb buyrduklarnda me zkr m se llhbulunanaskertenbholunduklarvechze rederhlhmil olduklar palalarnekib bunlarnzerlerinehcmaibtidrdafe rmn e hriyryi mte rakkib olmu lar ve o hlde hzr olan vze r y azmdan biri hdve ndigrmrnileyhhazre tlerininayaklarna kapanub crm ve kabahatlerininafvnniyzve artkurpdihdecnfe de de re k hid me te yleyeceklerinetekefflveahdeteyledikdeartkcezlarnn icrs n imdilik tehrevekabahtlerininkmilenafvhussunuRodos Kalas nn addanahzufe thinetalkettimdeyuemru fe rmn buyurmu oldukla rndanaskirimerkmebireldenhimmetilekalaymezkre nin fe th ve te shri mye sse r olmu tur. Ta dantuladanibretolanenmkemmel surlarn e hr ve kasabt muhfaza edemedikleriniokgrdk. Fakatsuru olmayan me mle ke tle ri bahdr aske rin te kl e ttikle ri hatt me tn hsni muhfaza e de r. Ftih Sultn Mehm ed nsantebclittiren rtbe de ildir. Bilakis insan rtbe yi te bcl e de r. Kez Muhre beettiimizd manme mlikde bulunan ze vt rhniyye , kadnlar,ocuklar,ihtiyrfukarve hastalar bizim d manmz de ildir. Kez Kumandn icb hlinde ne fe r olmaldr. Kez [s.19]Vatandalarnmallaryladeilgnimileze nginolmaa al n. Yavuz Sultn Selm hrz nve galebeaske rin okluuna de il te rbiye ve e catine me nttur.

5/9 ULUSLARARASI TAR H ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARH N PENDE 65

Kez Uzunuzunte rtibtharbiyeimeclisderabetetmeyenaskermin ve che nbyk cengverlerimizdir. Bunlarmeydnicryakemlievk ve arzu ile he rke ste n e vve l gire rle r. Kez D mannhlinikefemteallikolanrydangze lbirte dbr olamaz ve e n e vve lki i bu olmaldr. Gz Mihl Bey Biradmileriatubdad mantoprandanbirmezramlikolmak ge ri e kilbdedmanvatanasokmakve bilharetahtelhicb yzsene daha mr srme kde n bin kat hayrldr. Kara Mustafa Pa a Fezli Cihd Hakk nda Mellift Osm niyye Cihdkitahkkvcubundahermmin in bir e mri marfdur. Bu fe zlihemnherkesceicmlenmalmhkmnde dir. Ancak gzve t ve e hdetemteallik akidimukaddesenintesri lahtiye siyle hiz e re f girmbaholancihdnegibiahvldefarzkifyevehangihusustdafarz ayndr? Sebeb vehikmetinedir?stidtbe de niyye ve maliyye ye mlik olanlaraemredildiive zifii tirakiyye ilebubbdagste rile ce k itin y fe dakrnenintemnedeceimehsinvemsvebtnedenibretdir? Bun lardanimtinavetebdvukuuhalindetevldedecektesrtve ukbt ne de re ceyekadarvarabilir?Azok buahkmate mlivukfedilmek e lze m dir. ytke rmeilememdhlhiveehdis inebevyye ilemazhrteb cl [s.20] nmte nh olan cihd, din, nms ve vatan gibi re vb t muazze ze nin hfz ve te ydine mte allik olduu in e hli mann o ahkmistiknhveiktisb etmektenkasrhimmetetmesiaslrev grle me z. Me se leicihdadirderme yn idile ce k bir bahs, ird olunacak bir ke lmlisnkudretolanyetikermeifurkniyyedeniktibsfeyze dilmek ve n irihkmetbulunanehdisicelleirisletpenhdenistinre olun mak suretiylemevzuve gye sinin uluvviye ti nisbe tinde mze yye n ve me dllolurisemaksdolante sribelhuslegelir.Bununhsdmesse re sienziydeirdnutk vehitbetleterhmzyasnagiri ildii vakti ru ne m olur. Sirfurztslmiyyegibifarzcihdhakkndada re nilme si vacib kavde recesindebulunanmalmtveve zfimerannnerve tammi ne me rtebemuhsentaliyyeyedolacavresteitasvrdir.Binenleyh ricliilmiyyenincevmidevaazve nashatesns ndabumebhisdemn de mic ahkmve dekik ikutsiyeyikulbmminnenak veilg e de ce k sre tdeerhvetebeyyineylemi leri, aradas radaihtilsvakt ile bu bbda te lfiasriledetammifevdetmelerihakkatenbirve cbeihamiyyetve

66 THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH 5/9

diyne ttir.Gerihukkdevletehukkve icbt harbe dir me bhis i mhimme mevcdisedeherkesin bunlar thsli tl e tme si muhl ve me seleninmaddvemanevaksmhakkndaktbife thiyye de ve baz re sildemndericebhsve malumtmatnave vecibidnyyeve vata niyye ninidarnve ihtsnave semertmbcelesinintemni huslune hakk yla hdim olaca bir burhn zi ke mldir. He ziniasrOsmniyedenmstefdolunduum s rada me llifni Osmniyye mizin ulm ve fnnun he r k smnda tatbit, ne riyt ir dkrnedebulunduklargibiemricihdhakk ndadaicrytamigtve te te bbutdange ridurmamve bubbdadaihlfabir hayli asr gzide b rakm[s.21]olduklarn nzr krn ve minne tle grdm. Bunlarn te drikve mtlaasihvndnintezydiistifdelerinevebumebhsda daha ziydetenvriefkrvekifyr e tme le rine me dr olur mlhazas zahnma tebdiritdi.Binenleyhbunlarnmellifleriyleberaberbir ve che zru arzu e smsini lzme i kadir insi ittihz e yle r: (Te rcemeiSeyriKebr):1238deAyd n da ve ft e de n (Hoca Mnib ) Efe nditarafndantercemeolunanbevirilive cismineksermnde re cat fe zli cihd ile buna id me vd lzme de n bahs olub matbutdr. (RisleiFezliCihd):901destanbuldavefteden (Hatibzde Mu hiddin Efe ndi) tarafndan me lle fdir. (RisleiFezliCihd):920destanbuldavefteden(KirmastlYusuf Efe ndi) tarafndan me lle fdir. (RisleiFezliCihd):1026daHiczdaveft e de n Manastrl Kad Mahmud Efe ndi (RisleiFe zli Cihd) : 1070 de Ms rda ve ft e de n (Kone v Nuh Efe ndi) tarafndan me lle fdir. (MuhimmtlGzfMe ydnlMe gz) : Alay mfts (Kayse rili Me hme d Fikri Efe ndi) tarafndan me lle f olub matbdur. RisleiFezliCihd): 1311destanbulda ve ft e de n Gm hane li (Hac Ahme d Efe ndi) tarafndan me llif olub matbdur. (Ne ylrRe dfEmrulCihd) : 1156 da tark i haccda ve ft e de n Emirzde Slim Efe ndi tarafndan, matbdur. (Fe zliCihd):1008deDersadetdeve ftedenehrime hr (Abdl bki) Efe ndi tarafndan (Rytnnasrvelrd):1272deKstendildevefteden mfti (Me h me de m) Efe ndi tarafndan [s.22] (Se yflCihdfNasrulbd):1318deDersadetdeve ft ide n Edirne Mfts (Me hme d Fe vzi) Efe ndi tarafndan matbdur. (mdlCihdFezllCihd):(DervilibinMustafayBosnev) ta rafndan,

5/9 ULUSLARARASI TAR H ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARH N PENDE 67

(Ne hcrRedfEmrlCihd)Mft(Ahme dHafz) Efe ndi tarafn dan matbdur. (Te vktlCiydfilAzvlCihd): 1130dave fteden (Abdrre zzak bin Abdlata Lazk) tarafndan, (Fe zliGz MenkbCihd): AliGalibBeytarafndan matbdur. (Ke vke blMesdfKevkebetlCnd):1264deveftedensahflar e yhzde (Me hme d Esd Efe ndi) tarafndan matbdur. (DstrlMchidnlizze ddn)Furkanlkirmmtekidle rinde n Kayse rili (Mustafa Hilmi Pa a) tarafndan matbdur. (Tahrsl Mchidn) Hanyal (Ahme d) Efe ndi tarafndan (RisleiCihd Ke br): 1151 de stanbulda ve ft e de n shib i k tphne (arrah Ve liddin) Efe ndi tarafndan (Fe zliRemy)ibnRendimeklemarf(MehmedHatib) tarafndan (RisleirdiyyeFezli Cihd) Mithd Pa a Vapurumm (Hac Hamdi Efe ndi) tarafndan matbdur. (TarktlCihd)1706da vatanolan(Mora)nn(Tibsastifa) e hrinde ve ft e de n (Atina) mfts (Birte v Ali ) Efe ndi tarafndan (Hkme tlGz ifFezliCihdvelGz)HocaMnib Efe ndi ta rafndan (Te rgbilMchidnilNikyetiadddn)asr[s.23] Me cid Hnn da be inciAlybaimm(Mustafas mbinMehmed)Efenditarafndan, (e re fl Mchidn) Erzincan Me dre se le rinde n Diyorikli (Ahme d Mikdd) Efe ndi tarafndan matbdur. (Fe zliCihd): 981tarihindeirtihledenbirkyMe hmedEfenditara fndan (Fe zliCihd): SultanbrahimzamanKuztndan(EsatEfendi)tara fndan (Cihd Ekbe r) : Me hme d Hlis Efe ndi tarafndan matbdur. Fe zliHarbiyye iBahriyye: BahriyeYzbalarndanskdarlHasan Latif Efe ndi tarafndan matbdur. Cihd: [E.F] Efe ndi tarafndan matbdur. Me vizulCihdve ddn:AlaymftsHaczze t Efe ndi tarafndan matbdur. Cihdhakk ndaehlislma,askerislmagirseslmdanbirhitb: Si nop me busu Fazl Hasan Fe hmi Efe ndi tarafndan matbdur. Cihdda slmnVazife si:Re sne Kady Sab k Manisali Halil Hilmi Efe ndi tarafndan matbdur. Risle i Cihd: Me hme d Halid Be y tarafndan matbdur. slmdaCihd:eyhlislamMusaKazmEfendiHazretleri tarafndan matbdur.

68 THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH 5/9

RisletlGuztve ehadt: Varnal Sle yman Ve hbi Efe ndi gayr matbdur. cle tsSeferveRisletzZafer:OsmanKrmEnde run gayr mat bu. Se ne 1149. Tahkkl Guzt: Ahme d Fe hmi Efe ndi gayr matbdur. Hitm

5/9 ULUSLARARASI TAR H ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARH N PENDE 69

KAYNAKA
AKN,merFaruk,Bursal MehmedThir,TrkiyeDiyanetVakfslamAnsiklope disi,C.VI,stanbul 1992,ss.452 461. AltanSunar,EvliyaMenkbeleri,stanbulniversitesi,MezuniyetTezi,stanbul 1938. ARTUN,Erman,DiniTasavvufi HalkEdebiyat ,EdebiyatTarihi/Metinler,Karahan Kitabevi,Adana2011. ATE ,Ahmet,Menkb,slamAnsiklopedisi,MilliEitimBas mevi,C.VII,stanbul 1978,s.701702. AYVERD,lhan,MisalliBykTrkeSzlk,C.2,Kubbealt Ne riyat,stanbul 2006. BAB NGER, Franz, Osmanl TarihYazarlar ve Eserleri,ev.Cokunok,Ankara 1992. Bursal MehmedTahirBey,Osmanl MenkibiHarbiyyesindenBirNebze,Seblr re d,IX,nr.217219,(18Terinievvel13281Terinisani 1328),s.165166,186 187, 202 Bursal MehmedTahirBey,Menk b Harb,Ahmedhsanve reks Matbaac l k, Dersaadet,1333. CEYHAN,Adem,BiyografiveBibliyografyalimi Bursal MehmedThirBeyinEser leri,CelalBayarniversitesi,Sosyal BilimlerEnstitsDergisi,C.8,S.2,Manisa 2010,ss.1 16. EL K,sa,Bursal MehmedTahirinYorumuylaNazarslmdaFakr,Atatrkni versitesi TrkiyatArat rmalar EnstitsDergisi,S.22,C.10,Erzurum2003,ss.187 207. DEVELL OLU,Ferit,Osmanl caTrkeAnsiklopedikLugat,haz.Ayd nSami Gney al,Ayd nKitabevi,Ankara1997. EREN, Hasan, vd, Trke Szlk, C.II,Ankara:TrkDil KurumuYay nlar ,Ankara 1988. GLPINARLI,Abdlbki,Melmlikve Melmiler,Gri Yay nlar ,stanbul 1992. KARAMAN,Glay,Mevlanan nMenkibelerizerineFolklorikBirnceleme,Turkish StudiesInternationalPeriodical ForTheLanguages,LiteratureandHistoryofTur kishorTurkicVolume 7/3,Summer2012,Ankara2012,s.1675 1693. KPRL,Fuad,AnadoluSelukluTarihininYerli Kaynaklar Belleten,S.27,Ankara 1943,ss.379 458. KPRL, Orhan, Tarih KaynakOlarakXIV.ve XV.Yzy llardaAnadoludaBaz Trke Menkbnmeler,stanbulniversitesi,Bas lmam DoktoraTezi stanbul 1951. KTKOLU,Mbahat,TarihArat rmalar ndaUsul,Kubbealt Ne riyat ,stanbul 1995. M.F(KprlzadeMehmedFuad),TercmeiHal:Bursal ThirBey,TrkYurdu,Yl: 2,S.46,21 Austos1913,ss.408 409; MERCAN,smail Hakk ,TrkTarihininKaynaklar ndanOlanBazMenk bnme ve GazavtnamelerHakk ndaBal kesirniversitesi,SosyalBilimlerEnstitsDergisi, S.10,C.6,Bal kesir2003,ss.107 130. OCAK,AhmetYaar,KltrKaynaOlarakMenkbnmeler(MetodolojikBirYakla m),TTKYay nlar ,Ankara1997. OCAK,AhmetYaar,TrkHalknanlar ndave Edebiyat ndaEvliyaMenkabeleri, Kltrve TurizmBakanl ,Ankara1983. ZKIRIMLI,Atilla,TrkEdebiyatAnsiklopedisi,C.3,CemYay nevi,stanbul 1987. ZKUL,Ayenur,Tacl ArifinEblVefannMenk b nceleme ve Metin,Marmara niversitesi Sosyal BilimlerEnstits,Bas lmam YksekLisansTezi,stanbul 2008.

70 THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH 5/9

PARLATIR,smail,vd.,Trke Szlk,C.2,TDKYay nlar ,Ankara1998. PAUL,Jrgen,HagiographicLiteratureEI,XI/5,NewYork2002. POLAT,Naz mHikmet,MdafaaiMilliyeCemiyeti,KltrBakanl ,Ankara,1991. SAPANCA,Cneyt,Osmanl lardaTefsirUsulal malar ,stanbul niversitesi,Sos yal BilimlerEnstits,stanbul,2007. AHN,Haim,TarihKayna OlarakEvliyaMenak bnameleri,I nDemirkentAn s na,DnyaYay nlar ,stanbul 2008,s.547 566. emseddinSmi,Kms Trk,ar Yay nlar ,stanbul 1999,s.1420. TOMAKN,AhmetYasin,Bursal MehmetTahirve Tarihile ilgili Eserleri,Marmara niversitesi, Sosyal BilimlerEnstits,Bas lmam YksekLisansTezi,stanbul 2009. TUNAYA,Tar kZafer,TrkiyedeSiyasal Partiler,C.1,HrriyetVakf letiimYaynlar, stanbul 1988. VAHY,Muallim,Mslmanl kveTrklYkseltmeyeal anlar:Bursal ThirBey, Matbaai Orhaniye,stanbul 1334. YARDIM,EmineSeval,MenkbeveMenkbnmelerlelgiliEserlerinA klamal Bir BibliyografyaDenemesi:19281998,stanbul niversitesi Sosyal BilimlerEnstits, Bas lmam YksekLisansTezi,stanbul 1999. ZAVOTU,Gencay,Tasavvuf BirEser:Menk b EvliyyadaSmbliyye,Ak lindenGnl Dilindennciler,(Ed.DenizSara),stanbul 2009,s.162.

5/9 ULUSLARARASI TAR H ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARH N PENDE 71

EK:Bursal MehmedTahirin,Menk b Harbadl eserininkapakve giri k sm .