KLASK OSMANLI MMARSNDE MNARELERN CAM MMARSNE ETKLER: SNAN MNARELERNN EHR SLETNDEK YER

Asl ER AKAN*, Fatma Zehra AKICI* *Ara. Gr., ODTU Mimarlk Fakltesi, Mimarlk Blm, 06531, Ankara asli.akaner@gmail.com, fzcakici@yahoo.com.tr

ZET

slamda namaza ary simgeleyen minare, antlam bir mimarlk esidir. Yzyllar boyunca slam devletlerinde her millet kendi kltr ve sanat anlayna gre farkl ekillerde minareler retmilerdir. Bu srete, cami ve minare mimarisinde kltrler birbirleri arasnda al verii srdrmlerdir. Mimar Sinann eserlerinin de iinde bulunduu Klasik Osmanl Mimarisinde minareler de klasik bir zellie kavumulardr. Klasik dnem cami mimarisinde minare, sultan camilerinde yapnn iki yannda ykselip denge unsurunu salarken, bunun dndaki camilerde ise birden fazla minare kullanlmas gelenee aykr olduundan tek minareli camiler asimetrik bir dzene sahip olmulardr.

Aratrc ve gelitirici zeka ve ustala sahip olan Mimar Sinan

minare yapmnda da bu

zelliini kullanmtr. Minarelerini Osmanl Mimarisi uslubuna uygun bir anlayla yapmtr. Eserlerinde farkl emalar arayan Sinan, minarelerin konumlarnda da farkl ekiller kullanmtr. Mimarlnn, mhendisliinin ve ssleme sanatlnn yan sra ehir tasarmcs da olduunu syleyebileceimiz Sinan cami yerlerini ehirleri gelitiren bir bilinle seerek minarelerin de cami siletindeki yerini ustalkla dzenlemitir. Kendi zellii, estetii ve mimari deeri olan Sinan minareleri cami mimarisindeki yerlerine uyumlu bir ekilde oturmutur.

Bu makalede Osmanl minarelerinin kaideleri, kaideden gvdeye geii salayan kpleri, gvdeleri ve erefeleri incelenip minarelerin cami mimarisindeki nemi vurgulanacaktr. Ayrca, bu incelemeler nda Sinan minarelerinin ehir siletine olan grkemli katksn ortaya koymak hedeflenmektedir.

Anahtar Kelimeler: Klasik Osmanl Cami Mimarisi, Mimar Sinan, Minare, ehir Sileti.

1. GR

Klasik Osmanl mimarisi Mimar Sinan devri olarak da adlandrlr. nk Osmanl Mimarisi en yksek seviyesine Mimar Sinan tarafndan ulatrlmtr. 1539dan 16. yzyln sonuna kadar Osmanl mimarisine damgasn vuran Mimar Sinan eserlerinde eitli plan ve tayc sistemler kullanmtr. Sinann eserlerinde elemanlarn strktrel ahengi silete de yansmaktadr. Byk klliye kompozisyonlar ile Trk ehircilik anlayna byk katklar salam, e hir siluetlerine nemli izgiler kazandrmtr. Arazi eimlerini bir engel olarak grmeyip tasarma katkda bulunan bir unsur haline getirerek yerleme dzenine yenilikler getirmitir.

Sinann rt eleman olarak kubbeyi byk bir ustalkla kullanmas mekan ve d ktle kompozisyonlarnn salanmasnda en byk etkenlerden biridir. Mimari dehasnn yan sra mhendislik bilgisini de konuturan Sinan, cami tasarmlarnda uygulad kubbeyi zirveye tamtr. Sinan camilerinde kubbeler kadar minareler de mimari yapnn ayrlmaz bir

btndr. Yukardan aaya basamaklar halinde yanlara doru genileyerek inen ktle kompozisyonu, iki, drt veya alt minareyle kelerde dengeli ve uyumlu bir grnm sergilemektedir. Bu almada, Osmanl minarelerinin yaps ve minarelerin cami mimarisindeki nemi vurgulanacaktr. Ayrca, bu incelemeler sonucunda Sinan minarelerinin ehir siluetine katksndan bahsedilecektir.

2. KLASK OSMANLI MMARSNDE MNARENN YER VE NEM

Klasik Osmanl mimarisinde kubbe ve minare camilerin simgesi olarak grlen gl grsel elemanlardr. Bu dnemin yaratcs olan Sinan, i yapya olduu kadar, d dzenlemelere de nem vermitir. Klasik dnem camilerinde genellikle dikkati eken evre tasarm ve konum zellikleri cephelerin mekan kadar nemle ele alnmadklarn gstermektedir. Ancak yaplarn d grnmlerinin Sinan iin byk nem tad ok net bir ekilde anlalmaktadr [1]. Bu dnemde camilerin dikey olarak kademelenmesinde minareler arlk kuleleriyle uyumlu bir ekilde yaplm, ana ktledeki kademelenme ile minare erefelerinin sra halinde ykselii tam bir uyum salamtr. Cami ktlesindeki bu dikey kademelenmenin minarelerle ve arlk kuleleriyle de uyum salad grlmektedir [2].

Ana mekan ktlesinin genelde yukarya doru daralmas, minare formunda da kaide, pabu, gvde, klah srasna gre aynen yansr. Esas olarak dikey bir form olan minarenin yatay izgiler yardmyla bina ana ktlesiyle bir iliki kurulmaya allmtr. Klasik Osmanl mimarisinde minare ile yapnn bykl ve ykseklii arasndaki oran iyi dnlm, bu mimari unsur asl binay ezecek yerde onu kuatan daha yksek bir bina dncesini oluturmutur [2]. Klasik Osmanl mimarisinde plan ktle kompozisyonuna bal olarak minarelerin konumu ve dalm deiiklie uramtr. Bu devirde minareler iki guruba ayrlr. 1. Gelimi Tipler - Ana Ktle Minareleri: Osmanl Mimarisinde nceki dnemlerden farkl olarak minareler ta kapnn kenarndan ana ktle kelerine ekilmitir. Bu dnemde giri cephesinin sanda, solunda veya her iki kesinde olabildii gibi camii ktlesinin drt kesinde de yer alabilmektedirler [2]. Edirnekap Mihrimah Sultan Camii minaresi giri cephesinin sanda yer alan ana ktle minareleri rneklerindendir. Osmanllarda minare kaidesi yapnn beden duvarlar iinde gizlenmeyip zeminden itibaren ana ktleden bamsz olarak inaa edilmitir.

- Avlu Ke Minareleri: Bu tipte minareler avlu kelerine yerletirilmilerdir. Klasik Osmanl Camilerinden bu tipteki minarelere sahip olan Camiidir. 2. Ara Tipler Fatih Sultan Mehmet tarafndan camiye evrilen Ayasofyaya eklenen minareler ara tip minarelere rnektir [2]. Btn bunlara ek olarak Klasik Osmanl Camilerinde, minarelerde birden fazla erefe uygulamasna geilmitir. Minareler ana ktleye yaklatka erefe saylar da artmaya balamtr. Aadaki ekillerde Sinan camilerindeki minare ve erefeler grlmektedir. rnekler Sleymaniye Camii ve Sultanahmet

5
ekil 1. Sinan Camilerindeki Minare ve erefeler [3]

1.Edirne Mihrimah Sultan Camii: Edirnekap Mihrimah Sultan Camiinin tek erefeli kesme tatan inaa edilmi olan ince minaresi son derece zarif bir grnt sergilemektedir. 2.skdar Mihrimah Sultan Camii: Birer erefeli iki minareye sahiptir. 3.ehzade Camii: ki minare de ikier erefeye sahiptir. 4.Rstem Paa Camii: Tek minareli ve tek erefelidir. 5.Edirne Selimiye Camii: Drt kesinde er erefeli drt minare bulunur. 6.Sleymaniye Camii: Drt minarenin, ikisi avlu kesinde birer erefeli, ikisi cami ktlesi kesinde er erefelidir.

3. MNARELERN EHR SLETNE KATKILARI

Osmanl minareleri, dier slam lkelerinde grlmeyen bir incelie sahiptir. Gkyzne sanki bir mzrak gibi ykselirler (ekil 2). Merdiven basamaklar minarenin ekseninde silindirik bir ekirdek oluturacak ekilde genellikle tek tatan yontulmutur. Silindirik ekirdek birbirine zvana ile balanmtr. Basamaklar dier ynde minarenin d evre duvarna oturur ve kenetle balanr. Kurunlu balantlar deprem ve rzgarn yatay etkilerini yumuatr. Minarelerin kimisinde bir, kimisinde iki veya erefe bulunmaktadr. erefelere ayn merdivenden ulalr.

ekil 2. Minarelerin ehir Siluetine Etkisi zerine Bir rnek-stanbul [4]

Aratrc ve gelitirici bir zekaya sahip olan Sinan, Selimiye Camiisinde ilk defa her erefeye birbiriyle balants olmadan ulaan ayr merdiven yapmtr. Minare klah, orta eksene dikilen ahap bir diree dayanan merteklerin nce ahap, sonra kurun kaplamasyla oluur [3]. Sinann ustalk eseri olarak adlandrlan hafif eik bir tepe zerinde yer alan Selimiye Camiinin kubbesi, yarm kubbeleri, payandalar ve pencereleri kartlmaktadr (ekil 3). drt minaresi ile adeta gklere

ekil 3. Selimiye Camiinin Gece Grn [5]

Her eserinde olduu gibi camilerinde ve minarelerinde de farkl emalar arayan Sinan, minarelerin cami mimarisinde ve ehir siluetindeki nemini btn eserlerinde vurgulamay baarmtr. Kanuni Sultan Sleyman tarafndan Mimar Sinan'a yaptrlan Sleymaniye Camii, stanbul'un 3. tepesinin zerinde yer almaktadr. Sleymaniye Camii minarelerinde dekorasyon asndan klasik slubun getirdii btn yenilikleri grmek mmkndr. Bu camide avlunun drt kesinde ykselen minareler cami ile klliye binalarnn oluturduu btn iinde Klasik slubun gzelliini vurgulamaktadrlar. Sleymaniye'nin 4 minaresi ve minarelerin toplam 10 erefesi bulunmaktadr. erefelerin saysnn Kanuni'nin 10. Osmanl padiah oluunu sembolize ettii sylenmektedir. Caminin bahsedilen bu zelliklerini aadaki ekilde grmek mmkndr (ekil 3).

ekil 4. Sleymaniye Camii Minarelerinin ehre Etkisi [6]

4. SONU
Klasik Osmanl Mimarisinin rnleri arasnda yer alan minarelerde dier eserler gibi klasik slubun getirdii yeniliklerden etkilenmitir. Bu dnemde minareler ktle kompozisyonunda sabit llere ve konuma kavumulardr. Kukusuz bu dnemin ba yaptlarnn sahibi olan Mimar Sinann, minarelerin geliiminde byk rol bulunmaktadr. Mimarlnn yansra ehircilik anlaynn da minarelerin yap ile balantlarnda oluturduu ahenge katks byktr. Sinann gerekletirmi olduu bu uyumun ehir siluetine katks tartlamaz. Bu anlayn gnmz mimarisinde de kullanlmas iin, bu dnemdeki yaplarn her ynyle incelenmesi gerekir. Bu sayede ehrin genel tabiatna uygun yaplar elde edilebilir.

5. KAYNAKA [1] Jale Erzen, Mimar Sinan Dnemi Cami Cepheleri, Ankara: Kelaynak Yayinevi, 1981. [2] Aygn lgen, Klasik Devir Osmanl Camilerinde Minarenin Konumu, marmara universitesi, Doktora Tezi, 1993. [3] Reha Gnay, Mimar Sinan ve Eserleri, Yap-Endstri Merkezi Yaynlar, 2002. [4] Asl Er Akan Fotoraf Arivi-2005 [5] www.tatildunyasi.com/ images/otel/selimiye-3.JPG [6] http://scatar.20m.com/resim/suleymaniye.jpg