Donderdag 18 juli: Justine Pardoen: Opvoeden in een tijd van multimedia-prikkels

Die diepe aandacht heb je nodig om geconcentreerd te kunnen werken, om je volledige denkkracht te kunnen gebruiken en je wordt ook cognitief moe van multitasken. Het is een enorme tol, een prijs die je betaalt als je multitaskt. Facebook, twitter, whatsapp, instagram, jongeren hebben overal accounts. De smartphone is altijd bij de hand, gaat nooit meer uit. We klagen dat jongeren oppervlakkig leven, voortdurend afgeleid zijn. Maar wat is nu precies de invloed van de sociale media op de opvoeding en het onderwijs van jongeren? Justine Pardoen is hoofdredacteur van Ouders Online en gespecialiseerd in mediaopvoeding. Ik weet niet hoe het u vergaat, zelf als u op internet bent. Maar er zijn al heel veel volwassenen die er ook al over hebben geschreven en gesproken. Dat als ze aan het internet surfen zijn, ze toch heel vaak het gevoel hebben, dat ze niet zo goed lezen. Niet met zoveel aandacht lezen, als ze dat gewend waren bij het lezen van een boek. Wie heeft dat gevoel wel eens gehad, dat je denkt: Ja nou heb ik dat stuk wel gelezen, maar eigenlijk ben ik met mijn aandacht niet diep genoeg geweest? En als ik het nou echt goed zou willen lezen, zou ik het willen uitprinten? En wij hadden toen we het internet leerden kennen, al volwassen hersens de meesten van ons. En onze kinderen hebben dat niet. Die hebben nog jonge hersens en die zijn hun hersens aan het trainen met tegelijkertijd deze ervaring. En dan zijn er mensen die denken dat dat er mogelijk toe zou leiden dat je misschien dommer wordt. En niet toekomen aan die diepe concentratie en die diepe kennisverrijking, verwerking. En dat het misschien wel een nieuwe generatie is die eeuwig met puberhersens blijft leven. Dat is wel een heel negatief beeld, maar er is wel iets aan de hand. Nicolas Carr heeft een boek geschreven -- The Shallows -- Het ondiepe in het Nederlands. Hij zegt ook ergens: Vroeger was ik gewend om, als ik een boek las, me diep te concentreren, als een soort diepzeeduiker, terwijl nu als ik over het web surf, meer een oppervlakkige jetskir ben. Ik weet ook zelf, dat als ik aan het surfen ben, heel erg afgeleid word door al die hyperlinks. Die afleiding heeft invloed op de manier waarop je denkt. Je kunt ook minder doen met de informatie: het wordt veel minder makkelijk kennis. We willen dat die jonge mensen uiteindelijk ook leren om zich diep te concentreren en niet oppervlakkige jetskirs zijn. Dat is het hele idee van onderwijs en opvoeding: dat we nu als een soort idioten bezig zijn om dat bij te benen, dat we willen dat die kinderen dat leren. Ik ga nu naar JenaXL. Dat is een middelbare school waar twee scholieren mij hebben uitgenodigd om te komen vertellen over de smartphone in ons leven. Nou zoals jullie weten moeten wij dit jaar ons profielwerkstuk houden en Lisa en ik hebben daar als hoofdvraag wat is de invloed van je mobiele telefoon, en dan met name social media op je schoolprestaties. Toen wij wat dingen op internet gingen opzoeken, zijn wij het boek Focus! tegengekomen en dat hebben wij in huis gehaald, omdat wij daar best veel informatie uit konden halen. We gingen wat achtergrondinformatie opzoeken en toen zijn we erachter gekomen, dat de schrijver ook lezingen geeft en daarom hebben wij vandaag uitgenodigd: Justine Pardoen. Ja, ik ben de schrijver van dat boek. Ik hou me dus dagelijks bezig met wat mensen met media doen, met name wat jonge mensen met media doen en hoe dat hun leven benvloedt. Toen ik jullie leeftijd had, was er geen internet. Sterker nog, ik had gewoon helemaal geen computer. Maar die computer is nu inmiddels overal, want je hebt met je smartphone een hele sterke computer -- sterker dan ik ooit

gehad heb, ook toen ik studeerde -- in je broekzak. De zorg van veel volwassenen is in ieder geval, dat jullie teveel informatie tot je krijgen. En dat dat eigenlijk ook jullie eigen schuld is, omdat jullie voortdurend met al die media tegelijk aan de gang zijn. Misschien heb je wel een koptelefoon op, zit je via Skype, of Ventrilo als je een gamer bent, ook nog met andere mensen te praten. Tegelijkertijd komt er iets binnen via Facebook, je ziet berichtjes binnenkomen. Je hebt je Twitterstream misschien aan. Wie gebruikt er Twitter? Kijk, dat is ook al heel veel. Jullie leeftijdsgroep is de groep in Nederland die het snelst Twitter heeft omarmd van alle tieners. Op dit moment zeggen jullie, jullie leeftijdsgroep tussen twaalf en vijftien in Nederland als je dat onderzoekt, dat zeventig procent op Twitter is en dat je daar tweentwintig uur per week gemiddeld mee bezig bent. Niet alleen maar, want een werkweek is veertig uur. Dat zou betekenen dat je een halve werkweek aan het twitteren bent, en dat als je aan het twitteren bent, je ook altijd iets anders tussendoor doet . Want je hebt ook Whatsapp en wat nog meer. Dus: Facebook, Twitter en Whatsapp. Sms, doen jullie dat ook nog gewoon, smsen? En emailen, gebruik je dat nog wel eens? Dat is echt een soort oude-generatieding h? Ok, en Pinterest bijvoorbeeld, wie doet Pinterest? Niemand? Instagram? Instagram wel. Snapchat? Snapchat ook. Vine? Tumblr? Keek? Als er iemand in jouw groep weer met iets nieuws komt zoals Vine of Keek, dan is het ook wel leuk om dat even uit te proberen. Dus dan ga je daar ook een account maken en voordat je het weet heb je zes of zeven accounts. Dus je moet dat wel een beetje managen. Ok, ik ga aan jullie vragen hoe werkt het, wat gebeurt er? Moet je even gewoon in je gedachten naar de situatie gaan waarbij je achter je laptop zit, want je bent iets aan het doen voor school. Je Facebook staat natuurlijk aan ergens, Twitter misschien, maar je hebt ook je telefoon, die ligt naast je. En dan heb je bedacht dat je even niet gaat kijken. Je hebt bedacht: Ik ga dit nu afmaken, want ik heb straks een afspraakje met iemand. Herken je dat, gebeurt dat wel eens? Dat je besluit: ik kijk nu even niet, ik moet me nu concentreren? Ja? En lukt dat? Vaak niet, h? Maar nu even met zn allen h, probeer terug te gaan naar die situatie dat je Je besluit niet te kijken, dat was je plan. Wat gebeurt er dan? [Leerlingen reageren] Jij? Dan kijk je even snel en dan klik je het weer weg. Jij kijkt, je gaat wel kijken. Ok, en wie heeft het wel eens gekund om niet te kijken? [Leerling:] Ik spreek dan met mezelf af: kijk, je ziet het wel, maar je zegt bijvoorbeeld over vijf minuten ga ik even kijken, dan check ik even alles, leg ik hem weer weg en ga ik weer verder leren. Ah, dat is een heel goede strategie, maar doe je dat elke vijf minuten dan? [Leerling:] Nee, nee, want anders kom ik natuurlijk niet aan leren toe. Maar ja, soms moet je hem gewoon uitzetten, want dan zit je bijvoorbeeld in een Whatsapp-groep en dan word je helemaal volgespamd met berichten en dan doe ik hem gewoon uit. Ja, precies. Ok, nou je hebt hem dan naast je liggen, je besluit ik kijk niet. [Leerling:] Nou dan ben je echt zo verslaafd dat je hem eigenlijk gewoon wilt pakken, dat je echt de dwang krijgt om hem te pakken. En voel je dat in je lichaam? [Leerling:] Ja, als ik het niet doe, dan word ik chagrijnig. Ah, maar dat is al een humeur. Maar nog even voor dat je dat gevoel krijgt dat je chagrijnig wordt, waar zit het in je lichaam dat je wilt kijken? [Leerling:] Ik weet het niet. Gewoon, dat je heel erg gespannen bent of zo. Waar zit je spanning dan, probeer dat eens te bedenken? [Leerling:] Gewoon in je buik, denk ik. In je buik? Waar zit het bij jou? [Leerling:] Ja, gewoon in mn hoofd. Dan wil ik gewoon erop kijken. Misschien is het belangrijk. Waarschijnlijk niet, maar ja, misschien wel. Ja, negen van de tien keer is het niks, is het niet belangrijk. Maar die ene keer kan het natuurlijk belangrijk zijn. Ja. Daarom worden we ook steeds ernaartoe getrokken om daarnaar te kijken. Het zou zomaar een heel belangrijk bericht kunnen zijn. Eigenlijk zijn wij biologisch voorgeprogrammeerd om als iemand ons roept, als een ander mens ons nodig heeft, om daar onmiddellijk op te reageren. Dat zit in ons systeem, ons biologisch systeem en zo hebben we als soort ook kunnen overleven. Dat is best wel interessant. Maar als je werkt, heb je tien minuten tijdverlies. Ook al kijk je niet, dan kost het een volle tien minuten voordat je weer terug bent op je oude aandachtsniveau bij je werk. En als je wel kijkt, dus als

je elke keer toch verleid wordt om te kijken, dan kost het je twintig minuten totdat je weer terug bent op je oude aandachtsniveau. Dus elke keer dat je kijkt, kost het tijd. Wat zeg je? [Leerling:] Het is meer dan ik dacht. Dat is meer dan je dacht? Jij dacht? [Leerling: Nou, ik weet niet wat ik dacht, maar het is in ieder geval meer dan dat ik verwacht had. En uit onderzoek blijkt dat je ook bijna twee keer zoveel fouten maakt. Want je hebt die aandacht nodig. Die diepe aandacht heb je nodig om geconcentreerd te kunnen werken. Om je volledige denkkracht te kunnen gebruiken. Je wordt ook cognitief moe van multitasken. Het is een enorme tol, een prijs die je betaalt als je multitaskt. Ook weer iets wat je in je lijf kunt voelen. Dat is best lastig om in je lijf te voelen als puber, moet ik eerlijk zeggen. Dat is voor jullie veel moeilijker dan voor mij. Als ik mijn ogen dicht doe en ik stop met praten, dan kan ik eigenlijk vrij snel mn eigen hartslag voelen. Zullen we het eens even doen, proberen? Ogen dicht is misschien wel een beetje eng nu. Ga het anders gewoon thuis eens proberen als je op de wc zit of zo. Met ogen dicht kan ik mijn eigen hartslag voelen en dat is een heel goede oefening, omdat je moet kunnen reageren op de signalen die je lichaam geeft. Uit onderzoekt blijkt dat er een hele lichte stressreactie komt als je een berichtje krijgt. Je hartslag gaat iets omhoog, je ademhaling verandert, stopt misschien een beetje, of wordt anders. En dat heb je allemaal niet door. Op het moment dat je reageert, dan ben je weer rustig. Dan heb je de behoefte die je hebt, bevredigd. Maar als dat steeds maar doorgaat, en het te veel wordt, als je lichaam het signaal geeft: dit is niet goed voor je, dan is dat dus niet gezond. Dat is een heel goede strategie. Het is een keuze die je kunt maken, daar komt het op neer en feitelijk is het iets wat jullie vanaf nu, de rest van je leven moet leren managen. Al die verschillende stromen informatie via die sociale media, maar ook de invloed van weet ik veel wat er allemaal in je leven nog meer belangrijk is. Want er is nogal wat belangrijk in jullie leven. Dat managen, zo nu en dan alle prikkels uit kunnen zetten, om je goed te kunnen concentreren op iets wat je echt nu wilt afmaken, dat is de grote uitdaging voor jullie. Dit is - voor de goede orde, en ik wil ook dat jullie dat even heel goed horen - niet een verhaal om jullie van het internet af te krijgen, of om jullie te vertellen dat je moet stoppen met het gebruik maken van al deze middelen. Tegenwoordig hebben we het over mediawijsheid, en mediawijsheid is wat mij betreft leren omgaan met al deze middelen op zon manier dat het goed voor jou is. Dat je niet lijdt onder slaaptekort of het in de war brengen van je biologische ritme. Dat je niet met slechte cijfers komt te zitten omdat je teveel afgeleid bent, maar dat je daar dus zelf de regie in kunt hebben. Dat is wat ik zou willen. Ja? [Leerling:] Heel persoonlijk vind ik het heel moeilijk om mijn telefoon aan de kant te leggen. Want als ik hem aan de kant leg en ik kijk er ook niet naar, ik weet niet of ik berichtjes krijg, denk ik de hele tijd, heb ik een berichtje, heb ik een berichtje?, want ik ben heel verslaafd aan mn telefoon. Ja, en dus wat zou je dan het liefst willen kunnen doen? [Leerling:] Dat ik me toch kan concentreren. Want op dit moment kan ik, als ik mn telefoon wegleg, mij niet concentreren. In welke klas zit jij? [Leerling]: In de vierde. Vier havo? Ja. Volgend jaar moet je examen doen. Moet je je voorstellen dat je straks een examen moet doen. Wat duurt dat, tweenhalf, drie uur? Hoe ga je dat doen? Ja, dat wordt nog een mooie opgave. Ja, ik heb dat nu gehoord h, van mensen die examen deden, dat ze het gewoon eigenlijk niet aankonden om drie uur lang achter elkaar zich te concentreren zonder dat ze op hun telefoon konden kijken. Als je dit nou hoort en je weet dit van jezelf, of als ik jou dit verhaal zou vertellen, wat zou je mij dan voor advies geven? Ja, toch proberen! Trainen, oefenen, ja. Je wilskracht, je wilskrachtspier oefenen. Eigenlijk is dit soort aandacht en wilskracht net als een spier, daar kun je voor naar de fitness.

Ik heb die kinderen in die gastles verteld dat het belangrijk is om te begrijpen dat multitasken iets is wat je hersens niet kunnen. Je kunt niet twee dingen tegelijk doen die van dezelfde hersendelen gebruik maken, dan gaat dat in de weg zitten. Nou ja, sommige kinderen denken Ik kan dat helemaal prima, maar uit onderzoek blijkt dat degene die zeggen dat ze heel goed kunnen multitasken, juist de mensen zijn die het het minst goed kunnen. Als je er met ze erover gaat praten, is een aantal leerlingen zich er ook heel erg van bewust dat dat lastig is, om dat allemaal tegelijk te doen. En als je dan vraagt: Waarom doe je het toch?, dan zeggen ze: Ja, nou ja goed, er is niemand die zegt dat ik het niet mag doen. Dus Niet dat jullie nou iets fout doen als je het niet doet, maar kinderen kunnen zichzelf dus niet aan hun haren uit het moeras trekken, bij wijze van spreken. Ze weten dat het niet goed voor ze is en toch handelen ze daar niet naar. Dat is eigenlijk de definitie van een puber, die zijn sowieso met hun hele systeem maximaal in het nu, hier, met mijn vrienden. En dat je over 10 jaar gaat werken of solliciteren, dat zit niet in het systeem van een puber. Dus er is nooit een fase in je leven waarin je zo maximaal in het nu leeft. Dat internet sluit daar helemaal op aan. Ja, ik zal het hem even laten zeggen, het is echt zo mooi. Hij is een gamer. [Introductie filmpje] Het is een fotofilmpje. [Geportretteerde tiener:] Ik speel verschillende games, je zit in een andere wereld, je bent even weg van deze wereld. Bijvoorbeeld in Supremacy 1914 ben je een wereldleider. Dan heers je over een land. Hier ben je maar gewoon een kind dat nog op de middelbare school derde klas zit. Als je daar heel veel bent, dat ze je daar aanbidden voor wat je hebt bereikt, waarom zou je dan hier moeite doen? Dus dan ga ik liever op mn computer, naar www. supremacy1914.nl en aanklikken en ik ben meteen weer god zal ik maar zeggen. En heel veel jongens voelen dat zo. Waar zouden ze de motivatie vandaan moeten halen om de beheersing op te brengen, zelfbeheersing op te brengen om de beloning n uit te stellen voor een beloning ergens lter over een paar jaar? Hoe dwing je een kind dat het hier al zo goed heeft, nog zn best te doen om te investeren, moeite te doen, door te zetten als het moeilijk wordt, voor later? Is ons verhaal nog wel goed genoeg? Ik zit ineens te denken het is natuurlijk toch zo, dat het verhaal wat wij nu vertellen aan kinderen, en ook de dingen die wij belangrijk vinden, de waarden die daarbij meekomen, die gaan echt uit van de dingen die wj belangrijk vinden. Maar misschien is het juist wel goed om te leren stoppen, heel snel, zodra je ziet dat het niet meer lukt wat je doet. Niet door te zetten, maar zo snel mogelijk om te schakelen en een nieuwe kant op te bewegen. Dus er ontstaan als het ware binnen deze generatie, door al die media-ervaringen, misschien ook wel nieuwe waarden. Dat we het ook belangrijk gaan vinden om de details te zien, om snel te kunnen reageren op alle prikkels om je heen. Het gaat om een soort mens dat we nodig hebben in tijd van crisis. Die crisis is morgen niet voorbij. De werkeloosheid zal toenemen, er zullen steeds meer mensen zelfstandig actie moeten ondernemen zonder dat ze in loondienst zijn, zonder dat ze een pensioen hebben, om nog hun brood te verdienen. En misschien is het dan wel veel makkelijker of veel handiger, veel slimmer om juist de kansen te pakken op het moment dat je ze ziet. Dus die jongens en meisjes die nu hun diploma niet halen maar denken: Oeps, er komt iets voorbij, via internet kan ik n geld verdienen, of ik zie nu een mogelijkheid om iets te ontwikkelen wat nog niet bestaat. Misschien hebben we juist wel heel veel meer van dat soort mensen nodig. En nu worden juist deze kinderen afgestraft als ze niet geduldig zijn, als ze niet willen investeren, als ze niet willen wachten, later wordt het beter, eerst je diploma. Maar als ze denken: wat kan mij het schelen dat diploma, ik ga nu, nu is mijn kans, nu ga ik de wereld in. Ik heb mijn ouders niet nodig, ik

heb school niet nodig, ik ga ondernemen wat op mijn pad komt. Misschien zijn we er nu wel aan toe om verder te kijken dan wat we in de vorige eeuw gedaan hebben, en vooral open te staan voor wat deze jonge mensen aan nieuwe ervaringen hebben en wat ze ons daarvan kunnen leren en toevoegen aan de waarde die we hadden. Het is een ontdekkingstocht. Ja ik denk dat: dat zijn kansen. Ik wil nog een ding aan haar vragen, want zij heeft dus onderzoek gedaan onder jullie en gevraagd, geprobeerd te onderzoeken of het gebruik van die smartphone en de mate waarin je het gebruikt of dat ook echt iets te maken heeft met je cijfers? [Leerling:] Nou, wat wij tot nu toe hebben gezien, is eigenlijk wel heel erg het verschil van de mensen die geen smartphone hebben en wel, dat er toch een heel groot verschil zit in cijfers, want de mensen zonder smartphone slapen veel meer en zo. En je ziet toch wel een duidelijk verschil met de cijfers, dus dat is wel wat wij eruit halen eigenlijk. Je hoeft hem niet weg te leggen of terug te geven, maar hou er rekening mee en maak je beste keuzes. Succes!

Dit is een transcriptie van het tv-programma - NTR - 2013