Professional Documents
Culture Documents
Bai Giang KT Dien
Bai Giang KT Dien
K thut in l ngnh k thut ng dng cc hin tng in t bin i nng lng, o lng, iu khin, x l tn hiu. Nng lng in ngy nay tr nn rt cn thit v ng vai tr v cng quan trng trong i sng v sn xut ca con ngi. Bi ging in t mn K thut in c bin son dnh cho sinh vin cc ngnh k thut khng chuyn v in thuc trng i hc Thy Sn Nha Trang Ni dung bi ging gm ba phn chnh: Phn I: Mch in v o lng in Gm 5 chng cung cp cc kin thc c bn v mch in ( thng s, m hnh, cc nh lut c bn), cc phng php tnh ton mch in mt pha v ba pha ch xc lp, ng thi gii thiu cc c cu o lng in v cc i lng khng in Phn II: My in Trnh by nguyn l, cu to, cc tnh nng k thut v cc ng dng ca cc loi my in c bn thng gp Phn III: Th nghim K thut in Gm 5 bi th nghim gip sinh vin cng c phn l thuyt hc v s dng thnh tho cc thit b in v dng c o trong thc t. Tc gi xin chn thnh cm n Ban ch nhim khoa Khai Thc Hng Hi, B mn in in t hng hi, v Trung tm Cng ngh phn mm thuc Trng i Hc Thy Sn Nha Trang quan tm v to mi iu kin cho tc gi hon thnh bi ging ny. KS. NGUYN TUN HNG
mf
1
a 2
c
3
Hnh 1.1.a a. Ngun in: Ngun in l thit b pht ra in nng. V nguyn l, ngun in l thit b bin i cc dng nng lng nh c nng, ha nng, nhit nng thnh in nng.
Hnh 1.1.b b. Ti: Ti l cc thit b tiu th in nng v bin i in nng thnh cc dng nng lng khc nh c nng, nhit nng, quang nng vv. (hnh 1.1.c)
Hnh 1.1.c c. Dy dn: Dy dn lm bng kim loi (ng, nhm ) dng truyn ti in nng t ngun n ti.
1.2.1. Dng in
Dng in i v tr s bng tc bin thin ca lng in tch q qua tit din ngang mt vt dn: i = dq/dt i
Chiu dng in quy c l chiu chuyn ng ca in tch dng trong in trng. 1.2.2. in p Hiu in th (hiu th) gia hai im gi l in p. in p gia hai im A v B: uAB = uA - uB Chiu in p quy c l chiu t im c in th cao n im c in th thp.
3
Ung
-
U
t
Hnh 1.2.b Khi gii mch in, ta ty v chiu dng in v in p trong cc nhnh gi l chiu dng. Kt qu tnh ton nu c tr s dng, chiu dng in (in p) trong nhnh y trng vi chiu v, ngc li, nu dng in (in p) c tr s m, chiu ca chng ngc vi chiu v.
e( t) Hnh 1.3.1.a Hnh 1.3.1.b Ngun in p cn c biu din bng mt sc in ng e(t) (hnh1.3.1.b). Chiu e (t) t im in th thp n im in th cao. Chiu in p theo quy c t im c in th cao n im in th thp: u(t) = - e(t)
4
b. Ngun dng in Ngun dng in J (t) c trng cho kh nng ca ngun in to nn v duy tr mt dng in cung cp cho mch ngoi ( hnh 1.3.1.c) J( t)
Hnh 1.3.1.c
1.3.2. in tr R
in tr R c trng cho qu trnh tiu th in nng v bin i in nng sang dng nng lng khc nh nhit nng, quang nng, c nng vv. Quan h gia dng in v in p trn in tr : uR =R.i (hnh1.3.2.) n v ca in tr l (m) Cng sut in tr tiu th: p = Ri2 i R
uR Hnh 1.3.2 in dn G: G = 1/R. n v in dn l Simen (S) in nng tiu th trn in tr trong khong thi gian t :
1.3.3. in cm L
Khi c dng in i chy trong cun dy W vng s sinh ra t thng mc vng vi cun dy = W (hnh 1.3.3) in cm ca cuc dy: L = /i = W./i n v in cm l Henry (H). Nu dng in i bin thin th t thng cng bin thin v theo nh lut cm ng in t trong cun dy xut hin sc in ng t cm: eL = - d /dt = - L di/dt Quan h gia dng in v in p: uL = - eL = L di/dt
Hnh 1.3.3 Cng sut tc thi trn cun dy: pL= uL .i = Li di/dt Nng lng t trng ca cun dy:
in cm L c trng cho qu trnh trao i v tch ly nng lng t trng ca cun dy.
1.3.4. in dung C
Khi t in p uc hai u t in (hnh 1.3.4), s c in tch q tch ly trn bn t in.: q = C .uc Nu in p uC bin thin s c dng in dch chuyn qua t in: i= dq/dt = C .duc /dt Ta c: C i
uC Hnh 1.3.4 Cng sut tc thi ca t in: pc = uc .i =C .uc .duc /dt Nng lng in trng ca t in:
in dung C c trng cho hin tng tch ly nng lng in trng ( phng tch in nng) trong t in. n v ca in dung l F (Fara) hoc F
I O
Hnh 1.4.a
Hnh 1.4.b
Hnh 1.5.1
Vi dng in mt chiu ta c cng sut P = I2R. Tac : Ta c: Trong thc t, gi tr c trn cc c cu o dng in I, o in p U, o cng sut P ca dng in hnh sin l tr s hiu dng ca chng. Cc gi tr U, I, P ghi nhn mc ca dng c v thit b in l tr s hiudng.
10
v vct in p
Tng hay hiu ca cc hm sin c biu din bng tng hay hiu cc vc t tng ng. nh lut Kichp 1 di dng vc t: nh lut Kichp 2 di dng vc t: Da vo cch biu din cc i lng v 2 nh lut Kichp bng vct, ta c th gii mch in trn th bng phng php th vct.
(a+jb)- (c+jd) = (a-c)+j(b-d) b. Nhn, chia: (a+jb).(c+jd) = ac + jbc + jad + j2bd= (ac-bd) + j(bc+ad)
c. Nhn s phc vi j ej 90 = 1.( cos90 + j sin90) = j; ej -90 = 1[cos (-90) + j sin (-90)] = - j
Cng sut tc thi ca mch in: pR(t) = uRi = UR .I(1 cos2t) Ta thy pR(t) > 0 ti mi thi im, in tr R lun tiu th in nng ca ngun v bin i sang dng nng lng khc nh quang nng v nhit nng .v. Cng sut tc dng P l tr s trung bnh ca cng sut tc thi pR trong mt chu k.
12
L i /2 I UL a)
b)
u,i,pL
PL UL i 2
/2
c) Hnh 2.6
13
Dng in i = Imaxsint biu din di dng dng in phc: in p uL = ULmax sin(t + /2 ) biu din di dng in p phc:
Cng sut tc thi ca in cm: pL(t) = uL. i = UL I sin2t Cng sut tc dng ca nhnh thun cm: biu th cng qu trnh trao i nng lng ca in cm ta a ra khi nim cng sut phn khng QL QL = ULI = XLI2 n v cng sut phn khng l Var hoc KVar
T th vct ta c:
Trong : z gi l m un tng tr ca nhnh R L - C ni tip. X = XL - XC; X l in khng ca nhnh. in p lch pha so vi dng in mt gc : tg = X/R= (XL XC)/R Biu din nh lut m di dng phc:
iC
IC iL L IL I IR b ) a)
iR A i
IC IL
u Hnh 2.8.2
15
nh lut m di dng phc trong mch R, L,C song song p dng nh lut Kichp 1 dng phc ti nt A:
Cng sut biu kin cn c gi l cng sut ton phn. P, S, Q c cng 1 th nguyn, nhng nv ca P l W, ca Q l VAR v ca S l VA.
Lc cha b ch c cng sut Q1 ca ti: Q1 = P tg1 Lc c b, cng sut phn khng ca mch : Q = Ptg Cng sut phn khng ca mch gm Q1 ca ti v Qc ca t in: Q1 + QC = Ptg QC = - P (tg1 - tg) (*) Mt khc cng sut phn khng QC ca t: Qc = -UC . IC = - U2 C (**) T (*) v (**) ta tnh c gi tr in dung C nng h s cng sut ca mch in t cos1 ln cos:
17
Tm dng in I, I1, I2 bng phng php biu din s phc Tm cng sut tc dng P, cng sut phn khng Q, cng sut biu kin S ca mch in. A XC I C I1 & U AB XL R I2
B Hnh 3.2
Gii mch in bng phng php s phc: Tng tr phc nhnh ZCD = R.ZL/ ( R+ ZL) = 5 ( 1+j) ();
18
Tng tr phc ZAC = - jXC = -10j (); Tng tr phc ton mch ZAB = ZAC +ZCD = 5 ( 1+j) - 10j = 5 ( 1- j) ( ); Dng in phc mch chnh: Gi tr hiu dng dng in mch chnh: I = 10 in p phc nhnh CD: Dng in phc I1: Gi tr hiu dng dng in I1 = 10 (A) Dng in phc nhnh 2: Gi tr hiu dng dng in I2 = 10 (A) Cng sut tc dng ton mch: P = I22 .R = 100. 10 = 1000(W) Cng sut phn khng ca ton mch: Q = I12 XL I2 XC = 100. 10 200. 10 = - 1000 (Var) Cng sut biu kin ca ton mch : S = UAB.I = 1000 (VA) (A)
(1)
(2)
Kt lun: Tng dn tng ng ca cc nhnh song song bng tng cc tng dn cc phn t trn cc nhnh. Cng thc tng qut:
Nu Z1 =Z2 = Z3 = ZY Z12 =Z23 = Z31 =3.Zy b. Bin i t hnh tam gic sang sao ( -Y):
Z1 =Z2 =Z3 = 1+j (); Tm cc dng in I1,I2 v I3 bng phng php dng in nhnh.
20
& E 1
Z1
& I1
a & E 2
A
Z2
& I2
B
b & E 3 & I3
Z3
Hnh 3.4 Gii mch n bng phng php dng in nhnh Mch in c 2 nt (n = 2) v 3 nhnh (m =3) Chn chiu dng in nhnh I1,I2 , I3 v chiu dng cho vng a, b ( hnh 3.4) Vit phng trnh Kichp 1 cho nt B: Vit 2 phng trnh Kichp 2 cho hai vng : Vng a: Vng b: Th s vo 3 phng trnh (1) (2) v (3) ta gii h phng trnh c kt qu:
21
Nhc im ca phng php dng in nhnh l gii h nhiu phng trnh vi nhiu n s.
Dng in trn cc nhnh Nhnh 1: Nhnh 2: Nhnh 3: c. Kt lun Phng php dng in vng c u im l gii h t phng trnh, t n s hn phng php dng in nhnh, thng c s dng gii bi ton mch in phc tp 3.6. PHNG PHP IN P HAI NT a. Thut ton
22
- Ty chn chiu dng in nhnh v in p hai nt - Tm in p hai nt theo cng thc tng qut:
trong c quy c cc sc in ng Ek c chiu ngc chiu vi in p UAB th ly du dng v cng chiu ly du m. - Tm dng in nhnh bng cch p dng nh lut m cho cc nhnh. b. Bi tp Cho mch in nh hnh 3.6 Z1 =Z2 =Z3 = 1+j (); Tm cc dng in I1,I2 v I3 bng phng php in p 2 nt A
& I1
Z1
& I2
& I3
Z2
Z3
& AB U
& E 1
& E 2
& E 3
B Hnh 3.6
Chng minh cng thc tng qut : p dng nh lut m cho cc nhnh Nhnh 1:
23
Suy ra: Cng thc tng qut nu mch c n nhnh v ch c hai nt A,B : trong c quy c cc sc in ng Ek c chiu ngc chiu vi in p UAB th ly du dng v cng chiu ly du m. Gii bi ton trn bng phng php in p hai nt: in p UAB: Thay s vo ta c: p dng nh lut m cho cc nhnh ca mch in :
Kt lun: Phng php in p hai nt thch hp gii cho mch in c nhiu nhnh nhng ch c hai nt.
24
a. Thut ton: Ch cho ngun 1 lm vic, cc ngun 2,3,...n ngh. Gii mch th nht ny tm thnh phn I1 ca dng I cn tm Tip tc vi cc ngn 2,3, ..n., ta tm c cc thnh phn I2,I3, ...In ca I. c n ngun cng lm vic, dng I cn tm l: I = I1 +I2 +I3 +I4 +........+ In.
Khi
25
4.2.2. Cc quan h gia i lng dy v pha trong cch ni hnh sao i xng
a. Quan h gia dng in dy v pha Id = Ip b. Quan h gia in p dy v in p pha
26
Ta c:
V ln: Up UAB = UBC = UCA = Ud = V pha, in p dy UAB , UBC , UCA lch pha nhau mt gc 1200 v vt trc in p pha tng ng mt gc 300 .
4.3.2. Cc quan h gia i lng dy v i lng pha trong cch ni hnh tam gic i xng
a. Quan h gia in p dy v in p pha Ud = Up b. Quan h gia dng in dy v pha p dng nh lut Kichp 1 ti cc nt Nt A: Nt B: Nt C': T th hnh 4.3.b ta c : IA = IB= IC = Id IAB = IBC = ICA = Ip V tr s dng in dy ta c : V pha, dng in dy IA, IB, IC lch pha nhau mt gc 1200 v chm pha so vi dng in pha tng ng mt gc 300
i vi ni sao i xng: i vi ni tam gic i xng: Cng sut tc dng ba pha vit theo i lng dy, p dng cho c trng hp ni sao v ni tam gic i xng:
Ti ni hnh sao: Id = Ip b. Khi c xt tng tr ca ng dy pha Cch tnh ton cng tng t:
Dng in dy: b. Khi c xt tng tr ng dy Tng tr mi pha lc ni tam gic: Z = Rp+jXp Tng tr bin i sang hnh sao
Dng in dy Id:
Dng in pha ca ti :
A Up O Ud C B
& IC
29
Zoo
& I o'o
ZA O ZB ZC
& IB
Hnh 4.6.1.a Dng phng php in p hai nt, in p gia hai im trung tnh O v O:
trong YA= 1/ZA; YB=1/ ZB; YC=1/ ZC; Y0=1/ Z0 l tng dn phc cc pha ti v dy trung tnh . V ngun i xng:
Thay vo cng thc trn ta c: in p trn cc pha ti: Pha A: Pha B: Pha C: Dng in cc pha ti: Dng in trn dy trung tnh I0: b. Nu xt n tng tr Zd ca cc dy dn pha Phng php tnh ton vn nh trn nhng vi:
c. Khi tng tr dy trung tnh Z0 = 0 Nh c dy trung tnh in p pha trn cc ti i xng. Dng in trn cc pha ti Pha A:
Pha B:
Pha C:
30
Ud
& IC
ZCA
& I CA
ZAB ZBC B
& I BC
C C
& IB
Hnh 4.6.2 Ngun in c in p dy l UAB, UBC, UCA Nu khng xt tng tr cc dy dn pha (Zd =0) in p t ln cc pha ti l in p dy ngun. Dng in trn cc pha ti:
p dng nh lut Kichp 1 ti cc nt Ti nt A: Ti nt B: Ti nt C: Nu trng hp c xt tng tr Zd ca cc dy dn pha ta nn bin i tng ng ti ni tam gic thnh hnh sao
31
32
CHNG 5. O LNG IN
5.1. NHNG KHI NIM CHUNG V O LNG IN
5.1.1. nh ngha
o lng l mt qu trnh nh gi nh lng i lng cn o vi n v ca i lng o
33
5.2. C CU BIN I IN C
a. nh ngha Dng c o tng t ( analog) l loi dng c o m ch s ca n l i lng lin tc t l vi i lng o lin tc. Trong dng c o tng t ngi ta thng dng cc ch th in c, trong tn hiu vo l dng in cn tn hiu ra l gc quay ca kim ch th. C cu ny thc hin vic bin nng lng in t thnh nng lng c hc lm quay phn ng mt gc lch so vi phn tnh. = f(X) , X : i lng in b. Nguyn l lm vic ca c cu bin i in c Khi cho dng in vo mt c cu bin i c in do tc dng ca t trng quay ln phn ng ca c cu m sinh ra mt m men quay Mq. Mq = dWt/d ( Wt l nng lng in t trng) Nu ta t vo trc ca phn ng mt l xo cn th khi phn ng quay l xo b xon li v sinh ra mt mmen cn Mc: Mc = K. ( h s K ph thuc vo kch thc v vt liu ch to l xo) Khi phn ng ca c cu nm v tr cn bng: Mq = Mc = 1/K. dWt/d y l phng trnh c tnh thang o C cu bin i kiu in c c 4 loi: 1. C cu kiu t in 2. C cu kiu in t 3. C cu kiu in ng 4. C cu kiu cm ng 5. C cu kiu tnh in
5.2.1. C cu o kiu t in
a. Cu to Nam chm vnh cu (1) c t cm cao c hai m cc t. Li thp hnh tr (2) nhm gim khe h khng kh gia hai cc nam chm lm cho t trng mnh v phn b u. Cun dy ng (3) bng dy ng tit din nh trn khung nhm khung nhm qun dy. L xo (4) dng to mmen phn khng. Trc (5) Kim ch th (6) b. Nguyn l lm vic Khi c dng in mt chiu cn o chy vo cun dy ng, t trng ca n s tc dng vi t trng ca nam chm vnh cu, to nn lc F tc dng ln hai cnh cun dy ng v gy ra mmen quay Mq: Mq =F.*D = BLWI .D = Kq .I Mi quan h gia gc lch kim ch th v dng in cn o:
34
= S.I trong S l nhy ca c cu o c. c im v ng dng u im: C chnh xc cao v cc phn t c cu c n nh cao, t trng cc t mnh nn t b nh hng ca t trng ngoi v cng sut tiu th nh Thang o chia u nhy ln nn o c cc dng mt chiu rt nh. Nhc im: Ch o c dng mt chiu v gc lch t l bc nht vi dng in Tit din cun dy ng nh, nn kh nng qu ti km Cu to phc tp, h hng kh sa cha. ng dng: Ch to o dng in v in p mt chiu: vn k, m pe k. o cc dng, p tr s nh nh: in k, milimpek, milivolk. o in tr : m mt, mgmt Ch to ng h vn nng.
5.2.2. C cu o kiu in t
a. Cu to C cu gm 2 loi chnh: kiu cun dy phng v kiu cun dy trn Ta xt c cu kiu cun dy phng nh hnh 5.2.2 Cun dy phng phn tnh (1) Li thp (2) L st t mm (3) l phn ng, nm trong lng cun dy phn tnh B phn cn du (4)
Hnh 5.2.2 b. Nguyn l lm vic Khi cho dng in cn o I vo cun dy 1, l st t 3 s b y lm kim quay i mt gc . Trong cun dy c tch ly nng lng t trng: WM = LI2 /2 L: in cm ca cun dy Mi quan h gia gc lch ca kim ch th vi dng in cn o I: = SI2 S: nhy ca c cu o
35
c. c im v ng dng u im: - o c dng xoay chiu v mt chiu - Kh nng qu ti ln do tit din dy qun ln, o c dng v p ln - Cu to n gin Nhc im: T trng bn thn yu, b nh hng ca t trng ngoi. Do tn hao phu c v t tr, nn chnh xc khng cao, nhy thp. Thang o chia khng u. ng dng: Ch to cc ampe k v vn k mt chiu v xoay chiu
5.2.3. C cu o kiu in ng
a. Cu to - Phn tnh l cun dy (1 ) gm hai na cun dy t cnh nhau to ra khong khng gian c t trng tng i u, qun dy tit din ln. - Phn ng l cun dy (2 ) c tit din nh t trong lng cun dy tnh. Ngoi ra cn c l xo v b phn cn du b. Nguyn l lm vic Dng in cn o c a vo cun dy 1( I1) v 2 (I2) to nn 2 t trng y nhau, gy nn mmen quay. Nng lng t trng tch ly trong 2 cun dy: WM = L1I12/2 +L2I22/2 + MI1.I2 L1, L2 : in cm ca hai cun dy; M: h cm gia hai cun dy Mi quan h gia gc lch kim ch th vi 2 dng in cn o: = S. I1 I2 trong S l nhy ca c cu o Nu I1= I2 =I =S I2 c. c im v ng dng
u im: Khng c li thp nn khng c tn hao st t, nn chnh xc cao, ch to dng c o vi cp chnh xc n 0.05. o c dng mt chiu v xoay chiu. Nhc im: Cun dy (2) c tit din nh, nn kh nng qu ti km. Cu to phc tp T trng ca c cu o b nh hng bi t trng ngoi. ng dng: Ch to vn k, ampe k mt chiu v xoay chiu v ch to dng c o cng sut (ot k) l ch yu .
5.2.4. C cu o kiu cm ng
a. Cu to ( hnh v 5.2.4) Phn tnh gm cun dy (2) v cun dy (3) Cun in p (2) c s vng nhiu, tit din nh. Cun dng in (3) c tit din ln, qun t vng Phn ng gm a nhm (1) gn vi trc (4)
36
2 I
3 I
1 4
Hnh 5.2.4 b. Nguyn l lm vic Cho dng in I1 v I2 vo hai cun dy (2) v(3) sinh ra t thng 1 v 2 lch nhau gc . Mmen lm cho a nhm quay: Mq = Cf.1.2 sin Hai cun dy phn tnh ln lt o dng I v in p U cho nn: 1 U ; 2 I ; gc lch pha gia U v I ( v U nhanh pha so vi 1 gc 90 , I cng pha vi 2 ) cho nn = +900 Mq = Cf.1.2 sin KU.I.cos = KP Nh vy mmen quay t l vi cng sut P m ti tiu th . th hin s vng quay ca a nhm, ngi ta gn vo trc c cu ch th m c kh. Lng in nng tiu th A trong khong thi gian t: A = P. t= C.N (N : s vng quay ca a nhm) c. c im v ng dng - iu kin mmen quay l phi c hai t trng - Mmen quay ph thuc tn s dng in - Ch lm vic trong mch in xoay chiu ng dng: Ch to cng t o in nng
5.3. O DNG IN V O IN P
5.3.1. o dng in
o dng in bng cch mc ampe k ni tip vi ph ti c dng in cn o chy qua. in tr trong ca ampe k cng nh cng tt m rng thang o mt chiu, ngi ta dng in tr sn (shunt) Rs ni song song vi c cu o Ta c I = IS+IA K = I/IA = RA /RS + 1 K: h s m rng thang o. Thay i RS ta c cc h s m rng thang o khc nhau RA /RS = 9;99; 999 K = 10;100;1000;... Dng i qua c cu ch bng 1/10; 1/100;1/1000; .. vi dng cn o. o dng xoay chiu dng cc ampemt in t hay in ng.
37
Vi dng xoay chiu ta dng my bin dng m rng thang o. Ampemt in t m rng thang o bng cch chia cun dy tnh ra nhiu on bng nhau v tu thuc vic mc ni tip hay song song ( hnh 5.3.1.b ) Khi cn o dng xoay chiu bng dng c o t in ngi ta phi chnh lu dng xoay chiu thnh mt chiu
I1 RS RS
I2 RS
I3 RS
I4
Hnh 5.3.1.b
5.3.2. o in p
o in p ngi ta dng vn k mc song song vi mch in c in p cn o. kt qu o chnh xc th in tr vn k cng ln cng tt. m rng thang o bng cch mc thm in tr ph ni tip vi vn k Gi k= U/UV : h s m rng thang o. k = U/UV = 1+Rp/Rv Thay i Rp c th t c cc gi tr k khc nhau Khi o in p U ln m rng thang o ngi ta dng my bin p in p.
5.5. O IN TR
a. o gin tip o in tr ta dng Ampe k o dng in I v vnk o in p U. in tr cn o: Rx = U/I Ta c Rx +RA = U/I, in tr ampek gy sai s php o. Ta c: I = U/Rx + U/Rv Rx = 1/ (I/U 1/Rv) in tr vn k gy nn sai s php o, dng o in tr c gi tr nh b. o bng m k (hnh 5.5.2)
Rcc I E
1 Rx
2 Rbt
Hnh 5.5.2 m k dng o cc in tr c gi tr nh Cu to: Ngun pin E C cu ch th kiu t in Rcc Rbt - in tr dng iu chnh v tr khng. Rx - in tr cn o
39
Khi ni Rx cn o vo mch, dng in i qua c cu o I: I = E/( Rbt + Rx) E v Rbt khng i th I ph thuc Rx, c c I ta suy ra in tr Rx Trn thang o khc theo n v in tr tng ng vi dng in I Sau mt thi gian s dng E ca pin gim, nn trc khi o cn ngn mch 1, 2 chnh kim v v tr 0, sau mi bt u o. c. Mgmt ( lgmt t in) Dng o in tr ln nh in tr cch in Phn tnh l mt nam chm vnh cu c li thp . Phn ng gm hai khung dy 1 c in tr R1, khung dy 2 c in tr R2 Ngun cung cp c in p t 500 1000V do my pht in 1 chiu quay tay to ra in tr ph dng iu chnh Rp1 mc ni tip vi in tr R1 , Rp2 mc ni tip vi in tr R2, in tr cn o Rx mc ni tip vi in tr Rp1 Dng in qua 2 khung dy: I1 =U/(R1+Rp1 +Rx); I2 =U/(R2+Rp2); Gc quay ca mgmt t l vi t s ca hai dng: =f(I1/I2) =f[(R2+Rp2)/ (R1+Rp1 +Rx)] Do R1, Rp1 R2, Rp2 khng thay i, nn = f(Rx) d. Cu o in tr in tr cn o l Rx l mt nhnh ca cu, cc in tr R1, R2, R3 c th iu chnh c. iu chnh cc in tr R1, R2, R3 cho in k G ch khng, cu cn bng: Rx/R2 = R3/R1 Rx =R2. R3/R1
1. Chuyn i in tr - Bin tr in tr ca bin tr : Rx= R.L/LX LX l khong di chuyn ca con chy . Bin tr dng o di chuyn thng hoc nu c loi bin tr xoay - Chuyn i in tr lc cng Cu to gm ming giy mng lm , trn dn si dy mnh bng hp kim platin. Sau dn ln chi tit cn o bin dng. S bin thin in tr chuyn i : R/R = K ./E K : nhy ca chuyn i : ng sut tc dng ln chuyn i cn o E: mun n hi 2. Chuyn i in t Chuyn i cc di chuyn thng hay gc thnh thay i in cm, h cm v xut hin sc in ng 3. Chuyn i in dung (nh hnh 5.6.1.c) in dung ca t in C: C = . S/d : hng s in mi S: din tch bn cc d: khong cch gia hai bn cc S di chuyn ca khong cch gia hai in cc, gc quay hay chiu dy in mi dn n s bin thin ca t in
t0
t0 II
t0
Hnh 5.6.1.d em hn hai thanh kim loi khng ng cht I v II, nhit t1 v t0 khc nhau dn n xut hin sc in ng trong mch gi l sc nhit in ng
41
t1
t1
Rt
Hnh 5.6.2.b S di chuyn ca vt th dn n s thay i khong cch 2 bn cc ca t C, dn n thay i in dung C, bin thin in p v tn hiu c a ra c cu o. C cu o s c khc vch khong di chuyn tng ng. 5.7. O LNG S a. Nguyn l ca ch th s
42
i lng o x(t) sau khi qua b bin i thnh xung (BX). S xung c c a vo b m ha (MH) c s 2 sau n b gii m (GM) v a ra b hin s nh hnh 5.7.1
x(t)
BX
MH
GM
Hnh 5.7.1 b. Thit b hin s C nhiu loi thit b hin s quang hc khc nhau nhng dng ph bin nht l b hin s bng LED ghp 7 thanh v loi tinh th lng. it pht quang l cht bn dn pht sng khi t vo in p mt chiu, cn tinh th lng di tc dng ca in p s chuyn pha t trng thi trong sut sang trng thi m v ta c th nhn thy mu sc nn ng sau. Tinh th lng tiu th cng sut rt nh (0,1 mt thanh) cn it pht quang l 10mA. Cc thit b k thut s dng m c s 2. c thng tin o th hin ra bn ngoi ta bin i m c s 2 thnh m c s 10
CC 2
3
+5V a
22 21 20
a b c d e f g
R1 R2 R3 R4 R5 R6 R7
a b c d e f g
f e
g d
b c
Hnh 5.7.2 Thit b lm nhim v ny l b gii m Ngi ta s dng 7 vch t a n g b tr nh hnh 5.7.2 . Nu tt c cc vch u sng ta nhn c s 8. B gii m 7 vch c ch to di dng vi mch kiu SN 74247 c cc u ra h cc gp. Dng iu khin b ch th LED c chung ant +5V . m bo dng ant mong mun cn thm 7 in tr bn ngoi. Cc b gii m nh thp phn 7 vch c ch to kt hp vi khi hin th di dng vi mch . Trong vi mch b tr cc b nh m lu tr cc bin vo B ch th s gm nhiu ch s . Hot ng ca b ch th l ni tip ch khng phi song song vi vic s dng cch ni ma trn v ch dn knh c th rt gn ng k s dy ni.
43
PHN II. MY IN
CHNG 6. KHI NIM CHUNG V MY IN
6.1. NH NGHA V PHN LOI
6.1.1. nh ngha
My in l thit b in t, nguyn l lm vic da vo hin tng cm ng in t. My in dng bin i dng nng lng nh c nng thnh in nng (my pht in) hoc ngc li bin i in nng thnh c nng (ng c in), hoc dng bin i thng s in nng nh bin i in p, dng in (my bin p, my bin dng), tn s (my bin tn).
6.2.1. nh lut cm ng in t
a. Trng hp t thng bin thin xuyn qua vng dy Khi t thng bin thin xuyn qua vng dy dn, trong vng dy s xut hin sc in ng cm ng ec tnh theo cng thc: ec = - d/dt Chiu sc in ng cm ng c xc nh theo quy tc vn nt chai Cun dy c W vng, sc in ng cm ng ca cun dy: e = - W.d /dt b. Trng hp thanh dn chuyn ng trong t trng
44
trong dng in ij c chiu ph hp vi chiu chn theo quy tc vn nt chai s mang du dng, khng ph hp s mang du m Hk: cng t trng trong on mch t th k lk: chiu di trung bnh ca on mch t th k Wj: s vng dy ca cun dy th j Wj ij :c gi l sc t ng ca cun dy th j Hk lk: t p ri ca on mch t th k Cho on mch t (hnh 6.2.3): p dng nh lut mch t: H1. L1 + H2 .L2 = W1. i1 W2.i2
6.3. CC VT LIU CH TO MY IN
Vt liu ch to my in gm: Vt liu dn in, vt liu dn t, vt liu cch in v vt liu kt cu.
6.3.1. Vt liu dn in
Dy qun my in thng bng ng hoc nhm, tit din trn hoc ch nht. Khi c yu cu c bit, ngi ta dng cc hp kim ng, nhm hoc dng thp
6.3.2. Vt liu dn t
Vt liu dn t dng ch to cc b phn ca mch t, ngi ta dng cc vt liu st t lm mch t: thp l k thut in, thp l thng, thp c, thp rn. on mch t c t thng bin i vi tn s 50hz thng dng thp l k thut in dy 0.35 0.5 mm, trong thnh phn thp c t 2 5 % Si . on mch t c t trng khng i, thng dng thp c, thp rn.
4. Cc loi men, sn cch in 6.3.4. Vt liu kt cu Vt liu kt cu l vt liu ch to cc chi tit chu cc tc ng c hc nh trc, trc, v my, np my. Cc vt liu kt cu thng l gang, thp l, thp rn, kim loi mu v hp kim ca chng, cc cht do.
46
CHNG 7. MY BIN P
7.1. KHI NIM CHUNG CA MY BIN P
bin i in p (dng in) ca dng xoay chiu t gi tr cao n gi tr thp hoc ngc li ta dng my bin p.
47
Hnh 7.2.2 Khi my bin p c ti, di tc ng ca sc in ng e2, c dng in th cp I2 cung cp in cho ti. T thng bin thin hnh sin = max sint Ta c: e1 = - W1 d/dt = 4,44 f W1max sin(t- /2) e2 = - W2 d/dt = 4,44 f W2max sin(t- /2)
48
trong E1=4,44 f W1max, E2 =4,44 f W2max k = E1/ E2= W1/ W2 , k c gi l h s bin p. B qua in tr dy qun v t thng tn ra ngoi khng kh ta c: U1/ U2 E1/ E2 = W1/ W2 = k B qua mi tn hao trong my bin p, ta c: U2 I2 U1 I1 U1/U2 I2/I1 =W1/W2 = k
t1 I1 u1 e1 e2
t2 I2 u2 Zt
Hnh 7.3.a
49
i1
u1
R1
L1
Hnh 7.3.b
R2
L2
i2 e2 u2 Zt
50
Trong : T h phng trnh trn ta xy dng c s thay th cho my bin p (hnh 7.4.a)
R1
X1
R'2
X'2
I1 U1 E1
Rth
I2 U2 Zt
I0
= E2
Xth 2
Hnh 7.4.a
Rn: in tr ngn mch my bin p Xn: in khng ngn mch my bin p. zn : tng tr ngn mch my bin p Zn rt nh cho nn In rt ln: In = U1m/zn (10 25) I1m ( tnh trng s c)
52
Xc nh tn hao trn in tr dy qun v cc thng s R1, X1, R2, X2 S th nghim ngn mch Dy qun s cp ni vi ngun qua b iu chnh in p . Nh b iu chnh in p, ta c th iu chnh in p t vo dy qun s cp bng Un sao cho dng in trong cc dy qun t gi tr nh mc. Un % = Un /U1m 100% = (310 %) U1m Cng sut o trong th nghim ngn mch Pn l tn hao trong in tr 2 dy qun. a. Tng tr ngn mch: zn = Un /I1m b. in tr ngn mch: Rn= Pn/I21m c. in khng ngn mch d. Thng s dy qun R1 =R2 = Rn /2 X1 =X2 =Xn/2 Bit h s bin p, tnh c thng s th cp cha quy i. R2=R2/k2 ; X2=X2/k2
7.7. CH C TI CA MY BIN P
Ch c ti l ch trong dy qun s cp ni vi ngun in p nh mc, dy qun th cp ni vi ti. H s ti : kt = I2/I2m= I1/I1m kt=1 ti nh mc, kt<1 non ti, kt >1 qu ti. a. bin thin in p th cp.
U2% = (U2m-U2)/ U2m .100%
b. c tnh ngoi ca my bin p Quan h U2 = f(I2), khi U1 =U1m v cost = const. in p th cp U2 l: U2 = U2m -U2 = U2m (1 - U2%/100) c. Tn hao v hiu sut my bin p - Tn hao trn in tr dy qun s cp v th cp gi l tn hao ng P =P1+P2 = I12R1 +I22R2 = kt2Pn trong Pn l cng sut o c trong th nghim ngn mch . - Tn hao st t Pst trong li thp do dng in xoy v t tr gy ra.. Tn hao st t bng cng sut o khi th nghim khng ti. Pst = P0 Hiu sut my bin p : =P2/P1 = P2/(P2 + Pst +P) = ktSm cost /( ktSm cost +P0 +kt2Pn) P2= S2 cos t = ktSm cost Nu cost khng i, hiu sut cc i khi /kt = 0 kt2Pn =P0 H s ti ng vi hiu sut cc i:
i vi my bin p cng sut trung bnh v ln, hiu sut cc i khi h s ti kt= 0.5 0.7
53
Up1
Up2 Ud2
Ud1
/
Hnh 7.8.1 T s in p dy trong 4 trng hp c bn: Ni Y/Y:
/:
/:
54
/:
T ni dy ca my bin p cho ta bit cch mc ca cun s cp, th cp v gc lch pha gia in p dy s cp v in p dy th cp. V d: T ni dy k hiu /- 21; pha s cp v th cp ni sao, gc lch pha gia in p dy s cp v th cp l 12x300 =3600
I1 I2
a
55
U1
W1
Hnh 7.10.1 Ta thay i v tr tip im trt a, s thay i c in p U2. My t bin p c tit din li thp b hn my bin p thng thng nhng vn m bo cng sut My t bin p trong cun thp p l mt phn cun cao p cho nn tit kim c dy dn, v gim c tn hao. My t bin p c nhc im l mc an ton in khng cao
U1
U2 V
Hnh 7.10.2.a b. My bin dng in Dng bin i dng in xoay chiu ln xung dng in nh o lng v mt s mc ch khc. V dng in th cp nh hn dng in s cp nn s vng dy th cp nhiu hn s vng dy s cp. Tit din dy qun th cp nh hn tit din dy s cp
56
I1
a I2 A
Hnh 7.10.2.b
CHNG 8. MY IN KHNG NG B
8.1. KHI NIM CHUNG
57
My in khng ng b l loi my in c phn quay, lm vic vi in xoay chiu, theo nguyn l cm ng in t, c tc quay ca rto khc vi tc quay ca t trng. My in khng ng b c tnh thun nghch, c th lm vic ch ng c in v my pht in. My pht in khng ng b c c tnh lm vic khng tt nn t c dng. ng c in khng ng b c cu to v vn hnh n gin, g thnh r, lm vic tin cy nn c s dng nhiu trong sn xut v i sng. ng c in khng ng b gm cc loi: ng c ba pha, hai pha v mt pha.
Hnh 8.2
Hnh 8.2.1.a a. Li thp Li thp stato hnh tr do cc l thp k thut in c dp rnh bn trong, ghp li vi nhau to thnh cc rnh theo hng trc. Li thp c p vo trong v my (hnh 8.2.1.b)
58
Hnh 8.2.1.b b. Dy qun ba pha Dy qun stato lm bng dy dn in c bc cch in (dy in t) c t trong cc rnh ca li thp. Dng in xoay chiu ba pha chy trong ba dy qun ba pha stato s to ra t trng quay. Dy qun ba pha c th ni sao hoc tam gic c. V my V my lm bng nhm hoc bng gang, dng gi cht li thp, c nh my trn b, bo v my v trc rto (hnh 8.2.1.c )
59
Hnh 8.2.2.b Rto dy qun gm li thp v dy qun. Li thp do cc l thp k thut in ghp li vi nhau to thnh cc rnh hng trc Trong rnh li thp rto, t dy qun ba pha. Dy qun rto thng ni sao, ba u ra ni vi ba vng tip xc bng ng (vnh trt), c ni vi ba bin tr bn ngoi iu chnh tc v m my ng c khng ng b c hai loi: ng c rto lng sc v ng c rto dy qun
X N 2 1 2 3 4 1 4 S X A A
Hnh 8.3.1.a Cn c vo chiu dng in ta v c chiu t trng theo quy tc vn nt chai, dy qun to ra t trng p mch c hai cc ( p=1; p l s i cc), t trng ny c phng khng i, nhng c chiu v ln bin thin hnh sin theo thi gian. Tng t ta t dy qun AX trn 4 rnh to ra t trng 4 cc p mch ( p=2).
iC = Imax sin(t-2400) iA chy vo cun dy AX, iB chy vo cun BY, iC chy vo cun CZ Nu iA >0 th dng i vo A ra X, nu iA<0 th dng i vo X ra A Xt t trng tng do dng ba pha gy ra ti 3 thi im: Thi im pha t= 900 Dng in pha A cc i v dng, cc dng in pha B v C m v c ln bng nhau. Dng quy tc vn nt chai ta xc nh chiu ng sc t trng BA, BB, BC, Btng Thi im pha t= 900+1200 Dng in pha B cc i v dng, cc dng in pha A v C m. Dng quy tc vn nt chai ta xc nh chiu ng sc t trng BA, BB, BC, Btng . Vc t t trng tng Btng quay i mt gc l 1200 so vi thi im trc theo chiu ngc chiu kim ng h. Thi im pha t= 900+2400 Dng in pha C cc i v dng, cc dng in pha A v B m. Vc t t trng tng Btng quay i mt gc l 2400 so vi thi im ban u theo chiu ngc chiu kim ng h. Vy dng in ba pha to ra t trng quay b. c im ca t trng quay - Tc t trng quay Tc t trng quay ph thuc vo tn s dng in stato f v s i cc p. Tc t trng quay l n1 =60f/p ( vng /pht) - Chiu quay ca t trng Chiu quay ca t trng ph thuc vo th t pha ca dng in t cc i Mun i chiu quay ca t trng ta gi nguyn mt pha v thay i th t hai pha cn li vi nhau . V d : Dng in iB cho vo dy qun CZ, dng in iC cho vo dy qun BY, t trng s quay theo chiu ngc li tc l cng chiu kim ng h. - Bin ca t trng quay T thng ca t trng quay xuyn qua dy qun bin thin hnh sin v c bin bng 3/2 t thng cc i ca mt pha max = 3/2 pmax c. T trng quay ca dy qun hai pha Khi c dy qun hai pha t lch nhau trong khng gian 1 gc 900 in, dng in trong hai dy qun lch pha nhau v thi gian 900 , cng phn tch nh trn, t trng hai pha l t trng quay v c bin : max = pmax d. T thng tn B phn t thng ch mc vng ring r vi mi dy qun gi l t thng tn
61
T trng quay ct cc thanh dn ca dy qun rto v cm ng cc sc in ng. V dy qun rto ni kn mch, nn sc in ng cm ng s sinh ra dng in trong cc thanh dn rto. Lc tc dng tng h gia t trng quay ca my vi thanh dn mang dng in rto, ko rto quay vi tc n < n1 v cng chiu vi n1
N n Ft
n Ft S
Hnh 8.4 Tc quay ca rto n lun lun nh hn tc t trng quay n1 v tc bng nhau th trong dy qun rto khng cn sc in ng v dng in cm ng, cho nn lc in t bng khng. H s trt ca tc : s = (n1-n)/n1 Tc ca ng c : n= 60f/p. (1-s) (vng/pht)
R1 I1
X1
R2/s
X2
I2 I0 Rth
U1 Xth
Hnh 8.6
th mmen theo h s trt M = f(s) ( hnh 8.7.a) Thay s = (n1-n)/n1 vo biu thc ta c mi quan h n=f(M)
63
M Mmax
n n1
Mc Mq
O
a)
O
b)
Mmm
Hnh 8.7 ng c s lm vic im Mq =Mc ( hnh 8.7.b ) c im ca mmen quay: a. Mmen t l vi bnh phng in p MU12, nu U1 thay i, mmen ng c thay i rt nhiu. b. Mmen c tr s cc i Mmax ng vi gi tr ti hn sth
c. Mmen m my Mmm
64
Khi Rm tng th Mmm tng Nh c Rm dng in m my gim xung v mmen m my tng l u im ca ng c rto dy qun.
8.8.2. M my ng c lng sc
a. M my trc tip Phng php ng trc tip ng c in vo li in. Khuyt im ca phng php ny l dng in m my ln, lm tt in p mng in rt nhiu. Phng php ny dng c khi cng sut mng in (hoc ngun in) ln hn cng sut ng c rt nhiu. b. Gim in p cung cp cho stato Khi m my ta gim in p vo ng c, cng lm gim c dng in m my. Khuyt im ca phng php ny mmen m my gim rt nhiu, v th ch s dng c i vi trng hp khng yu cu mmen m my ln. Cc bin php gim in p nh sau: - Dng in khng ni tip vo mch stato Lc m my, cu dao K2 m, cu dao K1 ng. Khi ng c quay n nh th ng K2 v ngt K1. Nh c in p ri trn in khng, in p trc tip t vo ng c gim i k ln, dng in s gim i k ln, song mmen gim i k2 ln (v MU2) Dng my t bin p
Gi k l h s bin p ; U1 l in p pha li in ; zn l tng tr ng c lc m my. Dng in I1 li in cung cp cho ng c lc c my t bin p : I1=Ic/k =Uc/kzn = U1/k2zn Khi m my trc tip, dng in I1 =U1/zn Dng in ca li in gim i k2 ln. in p t vo ng c gim k ln, nn mmen s gim k2 ln. - Phng php i ni sao tam gic Phng php ny ch dng c vi nhng ng c khi lm vic bnh thng dy qun stato ni hnh tam gic. Khi m my ta ni hnh sao in p t vo mi pha gim . Sau khi m my ta i ni li thnh hnh tam gic nh ng quy nh ca my. Dng in dy khi ni hnh tam gic: Dng in dy khi ni hnh sao:
Qua cc phng php, chng ta u thy mmen my gim xung nhiu. khc phc iu ny, ngi ta ch to loi ng c lng sc kp v loi rnh su c c tnh m my tt.
Nhc im ca phng php ny l gim kh nng qu ti ca ng c, phm vi iu chnh hp, tng tn hao v ch s dng cho cc ng c cng sut nh
Trong P1 l cng sut tc dng (in) ng c tiu th bin i sang cng sut c P2. Q1 l cng sut phn khng m ng c tiu th to ra t trng cho my. Khi ti tng, cng sut P1 tng v cos c tng ln t n gi tr nh mc cos= 0,8 - 0,9. Khi qu ti dng in vt nh mc, t thng tn tng, Q1 tng; do cos li gim xung. Cc ng c tuyn c th hin trn hnh v 8.10
67
n, M, I n cos
I1 cos0 I0
O
Hnh 8.10
P2
68
Dy qun ph t trong cc rnh stato, sao cho sinh ra mt t thng lch vi t thng chnh mt gc 900 trong khng gian. Dng in dy qun ph v dy qun chnh sinh ra t trng quay to ra mmen m my. dng in trong dy qun ph lch pha vi dng in trong dy qun chnh mt gc 900, phi ni tip vi dy qun ph mt t in C.
CHNG 9. MY IN NG B
69
Hnh 9.1.2 cc li in cng sut nh, my pht in ng b c ko bi cc ng c izen hoc xng, c th lm vic n l hoc hai ba my lm vic song song b. Ch ng c ng c ng b cng sut ln c s dng trong cng nghip luyn kim, khai thc m, thit b lnh, truyn ng cc my bm, nn kh, qut gi .v.v. ng c ng b cng sut nh c s dng trong cc thit b nh ng h in, dng c t ghi, thit b lp chng trnh, my b ng b
9.2. CU TO MY IN NG B
Cu to my in ng b gm hai b phn chnh l stato v rto . Stato l phn tnh (cn gi l phn ng ), rto l phn quay (cn gi l phn cm ).
Hnh 9.2.2.a
70
Hai u ca dy qun kch t ni vi hai vng trt t u trc, thng qua hai chi than ni vi ngun 1 chiu. C hai loi: rto cc t n v rto cc li a. Rto cc li Dng my c tc thp, c nhiu i cc. Rto cc li dy qun kch t qun xung quanh thn cc t b. Rto cc n Thng dng my c tc cao 3000v/ph c mt i cc. Rto cc n dy qun kch t c t n trong cc rnh.
E0
71
Hnh 9.4.a Ti thun cm T thng phn ng ngc chiu 0 gi l phn ng phn ng dc trc kh t, c tc dng lm gim t trng tng (hnh 9.4.b)
E0
I o N
Hnh 9.4.b Ti thun dung T thng phn ng cng chiu 0, gi l phn ng phn ng dc trc tr t c tc dng lm tng t trng tng.
E0
I o N S
Hnh 9.4.c Ti bt k Phn tch t trng phn ng thnh hai thnh phn: Thnh phn ngang trc lm lch hng t trng tng Thnh phn dc trc kh t hoc tr t ty theo tnh cht ca ti (hnh 9.4.d)
E0 n
72
Hnh 9.4.d Phn ng phn ng ca my pht in ng b va ph thuc vo dng in ti I ( ln b) va ph thuc vo tnh cht ca ti ( thun tr, thun cm v thun dung).
9.6. NG C IN NG B
9.6.1. Nguyn l lm vic
Khi cho dng in ba pha Ia, Ib, Ic vo ba dy qun stato, dng in ba pha stato s sinh ra t trng quay vi tc n1 = 60f/p Khi cho dng in mt chiu vo dy qun rto, rto bin thnh mt nam chm in
73
Khi t trng stato quay vi tc n1, lc tc dng y s ko rto quay vi tc n = n1 Phong trnh in p ca ng c in ng b:
9.6.2. M my ng c in ng b
Mun ng c lm vic, phi to mmen m my quay rto ng b vi t trng quay stato. Trn cc mt cc t rto, ngi ta t cc thanh dn, c ni ngn mch nh lng sc ng c khng ng b ( hnh 9.6.2)
Hnh 9.6.2 Khi m my, nh c dy qun m my rto ng c s lm vic nh ng c khng ng b . Trong qu trnh m my dy qun kch t s cm ng in p rt ln, c th ph hng dy qun kch t, v th dy qun kch t s c khp mch qua mch in c in tr ln bo v dy qun kch t Khi rto quay n tc bng tc ng b n1, ng ngun in mt chiu vo dy qun kch t, ng c s lm vic ng b.
9.6.3. My b ng b
ng c in ng b lm vic ch khng ti v dng in kch t iu chnh qu kch thch ng c pht ra cng sut phn khng vi mc ch nng cao h s cng sut li in. Cng sut phn khng: Q= mU (E0cos-U)/Xb m E0 ph thuc Ikt Tng Ikt tng E0 Q >0 ng c pht ra cng sut phn khng vo li in, ng c lm vic qu kch thch. H s cng sut li in cosL
74
Hnh 10.1.2.a a. Li thp v dy qun Li thp hnh tr, lm bng cc l thp k thut in ghp li vi nhau. Cc l thp k thut in c l thng gi v rnh t dy qun phn ng. Mi phn t ca dy qun phn ng c nhiu vng dy, hai u ni vi hai phin gp. Cc phin gp t trn c gp b. C gp v chi than
75
C gp gm cc phin gp bng ng c ghp cch in, c dng hnh tr , c gn u trc rto. Cc u dy ca phn t dy qun rto ni vi phin gp. Chi than lm bng than graphit, cc chi than c t cht ln c gp nh l xo
Hnh 10.2.2 Khi phn ng quay c na vng, v tr hai thanh dn v hai phin gp 1 v 2 i ch cho nhau, i chiu dng in trong cc thanh dn v chiu lc tc dng khng i cho nn ng c c chiu quay khng i Khi ng c quay, cc thanh dn ct t trng v sinh ra sc in ng cm ng Etrong dy qun rto Phng trnh in p ng c in mt chiu:
76
U = E + R I
77
b. Khi ti ln, dng in phn ng ln, t trng phn ng ln, t thng ca my b gim xung, ko theo sc in ng phn ng E gim, in p my pht U gim . ch ng c, t thng gim lm cho mmen quay gim, v tc ng c thay i khc phc hu qu trn, ngi ta dng cc t ph v dy qun b . T trng cc t ph v dy qun b ngc chiu vi t trng phn ng nhm trit tiu t trng phn ng .
Mch kch t : Ukt = Ikt ( Rkt + Rc) Khi dng in I ti tng, dng in phn ng I tng, in p U gim xung do hai nguyn nhn: 1. Tc dng ca t trng phn ng lm cho t thng gim, ko theo sc in ng E gim. 2. in p ri R.I tng. ng c tnh ngoi U=f(I) khi tc v dng in kch t khng i ng c tnh iu chnh Ikt = f(I) , khi gi in p v tc khng i My pht kch t c lp c u im v iu chnh in p, thng gp trong cc h thng my pht - ng c, truyn ng my cn, my ct kim loi, thit b t ng trn tu thy, my bay v.v
10.7. NG C IN MT CHIU
79
Da vo phng php kch t, vic phn loi ng c in mt chiu ging i vi my pht mt chiu. Sc in ng ca ng c in mt chiu E: E= pN/60a *n = kEn Mmen in t Mt ca ng c: Mt = pN/2a I = kM I
Rm I
Rc
E = U - RI = kE n. n = (U - RI)/ kE iu chnh tc bng cc phng php: - Mc in tr iu chnh vo mch phn ng Khi thm in tr vo mch phn ng, tc gim. Dng in phn ng ln, nn tn hao cng sut ln. Phng php ny ch s dng ng c cng sut nh. - Thay i in p U Dng ngun in mt chiu iu chnh c in p cung cp in cho ng c. Phng php ny c s dng nhiu. - Thay i t thng Thay i t thng bng cch thay i dng in kch t. Khi iu chnh tc , ta kt hp phng php thay i t thng vi thay i in p th phm vi iu chnh tc rt rng.
81
Phng trnh c tnh c c dng hypecbn Khi khng ti hoc ti nh, dng in v t thng nh, tc ng c tng rt ln, v th khng cho php ng c kch t ni tip m my khng ti hoc ti nh. b. ng c tnh lm vic
82
Vn nm iu chnh ca BAT v v tr 0 ( Ngc chiu kim ng h ). - Sau khi gio vin kim tra mch in, ng cu dao CD cung cp in cho BAT. - iu chnh in p ra ca BAT l Ungun = 60V ( V4 = 60V ). - Thay i gi tr ca in dung (u ni tip hoc song song cc t) hoc thay i gi tr in cm (chnh khe h mch t ca cun cm hoc u ni tip cc cun cm) sao cho mch mang tnh cm ( UL > UC ). - Ly s liu ghi vo bng 2. - iu chnh t C hoc cun cm L mch mang tnh dung ( UC > UL ). - Ly cc s liu ghi vo bng 2.
Kt qu o UR UL UC
Ghi ch
Da vo kt qu o c v gin vct khi mch mang tnh cm, mch mang tnh dung. Sinh vin phi v gin vct khi mch mang tnh cm Sinh vin phi v gin vct khi mch mang tnh dung b. Mch R L C mc song song Trnh t thao tc Mc mch in mch R L C mc song song Vn nm iu chnh ca BAT v v tr 0 ( Ngc chiu kim ng h ). Sau khi gio vin kim tra mch in, chnh nm vn ca BAT theo chiu kim ng h c in p ra l 60V (V4 = 60V). ng cu dao CD cung cp in cho BAT Thay i t C v cun L sao cho mch mang tnh cm ( IL > IC ). Ly s liu ghi vo bng 3 Thay i t C v cun cm L sao cho mch mang tnh dung ( IC > IL). Ly s liu ghi vo bng 3 Bng 3 Kt qu o Tnh cht It IR IL IC mch Tnh cm Tnh dung Da vo s liu o c v gin vct khi mch mang tnh cm, mch mang tnh dung. Sinh vin phi v gin vc t khi mch mang tnh cm v gin vc t khi mch mang tnh dung
84
ICA
IA
b. Mch in hnh sin 3 pha ph ti i xng ni sao - Mc s mch in ph ti i xng ni sao - Sau khi gio vin kim tra mch in, ng cu dao CD. - Ly cc s liu ghi vo bng 6. - Da vo bng 6 v th vct. Bng 6 Kt qu o UAB UBC UCA UAX UBY UCZ
IA
IB
IC
Sinh vin v th vct dng p trng hp ni tam gic v trng hp ni sao 3. Kho st vai tr ca dy trung tnh Dy trung tnh c tc dng lm cn bng in p 3 pha khi ph ti cc pha khng i xng
85
a . Mch 3 pha khng c dy trung tnh ph ti khng i xng ni sao. - S mch in 3 pha khng c dy trung tnh ph ti khng i xng ni sao. Bng hai cng tc K1, K2, iu chnh Za Zb Zc (s bng n 3 pha khc nhau). - c s liu ghi vo bng 7. - Da vo s liu trong bng 7 v th vct Bng 7 Trng hp Kt qu o UAB UBC UCA UAX UBY UCZ UOO IA IB IC IOO Khng c dy trung tnh C dy trung tnh Sinh vin phi nhn xt: b. Mch 3 pha c dy trung tnh ph ti khng i xng ni hnh sao S mch in trong O l im trung tnh ca ngun, O l im trung tnh ca ti. Ampe mt A0 ch gi tr IOO ng cu dao CD c s liu, ghi vo bng 7. Da vo s liu trong bng 7, v th vct. Sinh vin phi v th vct trng hp khng dy trung tnh v trng hp c dy trung tnh
Sau khi gio vin kim tra mch in ng cu dao CD cung cp in cho BAT. Chnh nm vn BAT theo chiu kim ng h c in p ra l 110V (V10 = 110V ). Theo di a ca cng t quay 1 vng ht bao nhiu giy. T hng s ca cng t bng 400 vng/1000wh ta tnh c cng sut tiu th ca MBA khi khng ti. 1000 . 3600 /( Po = 600 . s giy ng vi 1 vng ) Da vo kt qu o c tnh cc thng s MBA Kt qu o v tnh ghi vo bng 8. Bng 8
U10
U20
I10
P0
R0
X0
cos0
I10 bng khong (2% 10% )I1m b. Th nghim ngn mch Mc s mch in my bin p ch ngn mch - Xoay nm vn ca bin p t ngu v 0 ( ngc chiu kim ng h). - Sau khi gio vin kim tra mch in, ng cu dao CD cung cp in cho BAT, xoay nm vn ca BAT theo chiu kim ng h tng in p ng ra sao cho dng in trong dy qun s cp v th cp ca my bin p t gi tr nh mc: ( ga tr ny c trn ng h A1) I1m = I1ng = 8A ( ga tr ny c trn ng h A2) I2m = I2ng = 5A o cc s liu ri ghi vo bng 9. Da vo kt qu o, tnh cc thng s ngn mch ri ghi vo bng 9. Cng thc tnh cc thng s ngn mch.
p dng cng thc trn tnh Png Bng 9 Kt qu o U1ng U2ng I1ng I2ng Png U1ng% Zng Kt qu tnh Rng Xng cosng
Sau khi gio vin kim tra xong, ng cu dao CD cung cp in cho BAT Vn nm vn ca BAT theo chiu kim ng h khi V2 = 220V Gi nguyn nm vn ca BAT Thay i RPT bng cch thay i s lng bng n (ng cng tc K) Cc s liu o c ghi vo bng 10. Da vo kt qu o c tnh cc thng s cn li ri ghi vo bng 10. Cng thc tnh cc thng s c ti : P2 = U2 I2 cos P1 = U1 I1 cos = P2/P1.100% Bng 10 Kt qu o Kt qu tnh RPT U1 U2 I1 I2 P1 P2 % 0 3 bng 5 bng 8 bng 11 bng 15 bng Theo kt qu bng 10, sinh vin phi dng c tnh ngoi ca MBA, t a ra nhn xt v cht lng ca MBA. Nhn xt ca sinh vin: Sinh vin phi v ng c tnh ngoi
Bng 11 Stt 1 2 3 4
Tn thit b
K hiu 220V~ C3 V1 V
88
S lng 1 1 1 1
5 6 7 8 9 10
M VOM K2 A1 KW BAT
30 A 220V/250V/6.6A
1 1 1 1 1 1
A Z
B X
C Y M
Hnh 11.4.2.a d . o in tr ba cun dy stato Dng ng h DVM ( ng h s) giai o in tr o in tr ba cun dy AX, BY, CZ. RBY = RCZ = Ghi cc gi tr in tr ca ba cun dy stato: RAX = Nu RAX = RBY = RCZ th tt Nu RAX RBY RCZ th dy qun stato b chm, c s c, phi sa cha. Ch : Hai u dy ca mt cun c mt gi tr in tr no ( khong vi m ti vi chc m). cn hai u dy khc cun c in tr bng . V d AY, BX, CX c in tr bng e. Xc nh cc u u A, B, C v cc u cui X, Y, Z ca ba cun dy stato Khi t vo 2 cun dy stato ca ng c mt in p Um m r to ng yn th tng ng vi hin tng ngn mch ng c, dng in trong dy qun rt ln s lm chy ng c, do phi hn ch in p t vo ng c sao cho dng in I qua ng c l Im ( trong th nghim ny th Im = 0,4A). Sau khi gio vin kim tra mch in, xoay nm vn ca BAT v 0
89
( vn ngc chiu kim ng h). ng cu dao CD cung cp in cho BAT. Chnh nm vn BAT theo chiu kim ng h sao cho dng in qua ampe k A1 l 0,4A. Nu kim lch phi v vn k ch vi vn th cc u dy trn s l ng (X ni B: cui cun ny ni u cun kia ) Nu vn k ch 0V th cc u dy trn s l X ni Y, cui cun ny ni cui cun kia nh hnh 11.4.2.c 3 A
Im
A1
X B Y
A X Z
Hnh 11.4.2.d f. Cho ng c chy th Mc mch in theo s hnh 11.4.2.e ( ng c u sao) Ghi cc gi tr : IA = IB = IC = Nu IA = IB = IC v ng c quay khng c ting l tt. Ch cho php IA , IB , IC lch nhau 15% Dng in khng ti I0 tnh theo phn trm Im ca ng c 3 pha tra theo bng 12 Bng 12 Pm (KW) nb(vng/ph) 0,1 - 0,5 3000 55(%) 1500 70(%) I0 1000 80 (%) 750 90(%)
90
40 35 25 20 18
55 50 45 40 35
60 55 50 45 40
65 60 55 40 45
g. Khi ng trc tip v o chiu quay ng c 1. Khi ng trc tip - Mc s mch in o chiu quay ng c Yu cu gio vin kim tra mch in. Ch : Cu dao o K2 c 2 v tr: Y v Ik v I0 bng ampe k A2 nhng ti cc thi im khc nhau. - ng K2 sang v tr Y, ng cu dao CD, ly s liu ghi vo bng 13 - Ngt cu dao CD ng c ngng quay (n = 0) - ng K2 sang v tr , ng cu dao CD, ly s liu ghi vo bng 13 Ch : Dng in khi ng (Ik) v cng sut khi ng (Pk) l dng in v cng sut ngay ti thi im va ng cu dao, cn quan st ngay. Cn I0 v P0 l cc gi tr khi ng c t tc nh mc v khng ti. Bng 13 I0 Pk P0 Ch khi ng sao sang tam Ik gic Ni hnh sao Ni hnh tam gic 2. o chiu ng c i v tr 2 pha A, B, gi nguyn pha C Phn nhn xt ca sinh vin: h . Khi ng sao tam gic ( Y/ ) Khi ng Y/ gim dng khi ng ca ng c Gi nguyn s mch in ng K2 sang v tr Y. ng CD cung cp in cho ng c. Ghi s liu vo hng 1 bng 14 ng c ang quay chuyn K2 sang v tr Ghi s liu vo hng 2 bng 14 Bng 14 Ch khi ng Ik Ni sao Ni tam gic
I0
Pk
P0
91
Bng 11 Stt Tn thit b 1 2 3 4 5 6 7 Ngun 220V xoay chiu ng c khng ng b 1 pha Vn mt Vn mt Megaohm ng h vn nng Ampe mt
S lng 1 1 1 1 1 1 1
M A2 B2
92
Hnh 11.5.2.b Bt cng tc ca DVM ( ng h s) ti v tr o in tr hai cun dy A1A2 v B1B2, hnh 11.5.2.b ang o in tr ca B1B2 Ghi gi tr ca chng vo bng 1 v kt lun cun no l cun chy, cun no l cun Bng 1 Gi tr in tr Kt lun Cun A1A2 Cun B1B2 Ch : in tr cun ln hn in tr cun chy. o in p ngun, in p ca t in, in p ca cun chy v cun . Ghi cc gi tr o vo bng 2 Bng 2 in p Gi tr Ghi ch T in C Cun Cun chy in p ngun e. o chiu ng c 1 pha. Mun o chiu ng c 1 pha ta o u cun chy hoc o u cun Quan st chiu quay ca ng c ng c c o chiu quay khng? C Khng
93
94
95
96
97
98
99
100
101
102
103
104
105
106
107
108
109
110
111