You are on page 1of 17

l

PRTEI - Clssifico e divesidade dosseres vivos lr'Lfilrli l -{ {r.ss}'lL-{,:o IJlor,{;t{t.l.l imporlnci da cla6sifi@o biolgicr, 3 O que clssi6cd?, 3 O desenvolvinento da classjficao biol eica, 3 Cnl.iosdc clssifi.ao, 3

1,2 Cregorid tsoDmics. 6 O ronceo modenro dc cspcic 1,3 A nonenclitur binomiI. 8

1.4 Os Finos d s86 yiros. 9 ftinos exhten?, 9 Quantos Rcn Nl.ncm Rcln. Proti. 1.5 Classificao e prcniesco evoluivo. I l r{Jvores nbgenticas. I I l3 Quafto Ll A tsna d evouo, Leilu Classificando orgdisnos, 4

ReinoFungo ReinoVe.serrl - Rcino Annat

Vus. ui clto

(litrtuI.: OS VIIU5
2.1 Caraclesti@s gerh d6 vins, l7 2.2 Estrlu e dlvesidade dN yrus, 7 Capsdio \'!1e.i!lgenti. Orrio. A espeificidade dos vtus. 19 2.3 Reproduo dN vrN, 19 Ciclo rcprodutilo de u bcnfago. 19 Cjclo rcprcdutivo de un vns de gnpe. 19 Ciclo reprcdutivo de m elro!us, 2l Prcvtuus Relrovrus, cncer e Aids Vrus e doens,22 Os VRUS, 24 Quidcreslm Leitur PiraLs d c1ul,24

taf tui! I os tiMts Pnoc[tt]NTils; M{}NER.4s


3,1 Divesi.lde e cllsilicao dos noner8, Arqueobclas. 2? 27

3.2 Estutr dr cld bcte.iana, 28 A pede bdeia, 28 Conpos!odr paede bclcrinaClsula Flagelos bactenaos. 30 . Menbrm e citoplasna d lla beleliana, 30 O male.ial gentico da bactna, 31 Ncbnie Plasnidios Orrd io | Od r.dode. olor d dodeG r . r l

3.3 A di!sidde ntriciond d$ eubec.ias, 32 Eubactrid aultlofas, 32 33 Quadro3.2 Cianobactri6, Eubactrid hetetroIs, 34 Respnaoaerbica - Respir4o naerbca Fermentao Eubactriasaerbicase anerbicas, 35 Betrias saprofgicase ptrasitas, 35 3.4 Repoduo ds bcrris. 35 Reproduoassexnada. 35 Divjsobinr- Esporuao Reprcduo sexuada.36 Ttunslom.o Transduo Conjuso 3.5 Impotnci ecolgic mnmi@ d8s bactria8, 38 As bactrid cono deconpositoes, 38 Bacterid e Biolecnologia, 38 Bactrid e fertllizao do soo. 38 Brctrias lssociadas a plantas leg!niDosas Bactrias e doenas.,10 Quadro 3.3 Bct.is e nribiticos,42 REINO MONERA, 43 Qudo-rsDo Laitr A divesidade dasbactns, 44

alnptrlo.l RFIINo {,|tOIS'l,l {l):.{,[]S 4.1 O reinoProtista,48


pozorios e dilenas en1e e Semelhads e difenaserte lgasc vcecan - Senelhnnas 4.2 CaEctesticas geais da6 algas, ,18 A nurio daslgas 4.3 Clssiltc ds lgs, 49 Fllo Clorophyta: clorofced ou algd lerdes.49 Carcterstcsds algs lerdes Habit! e hbitos Filo Pha@phyai feoficeas ou alsas pd.ls (lrrmons). 51 Caracleristi.as dasaleasprdas Fi Rhdopha: rcdofices ou algs vemelhas. 51 Camcresticas das dgls letuelhs Filo Chrysophytar alsas douradas,52 Cuacrsrics das algs doundas Diatom,ic.as Filo Euglenophytai euglenjdes, 53 ' Caractesricas e heerornca doseuglenides doscugcnidcs - Anutdio autolrlc Filo Pytuphyt: dinoflagelados, 54 cmcteicas dos diolllgelldos 4.4 Reproduo ms eks, 54 Reploduo asexuada, 5:l Diviso binria Fgmen!o Tnos)ona Reprcduo sexuada.56 Fsocelularm algsunicclulms - Conjuga en llgas fi lannlosls- lremncia de gera es Quadrc 4.1 Tipos de ciclo de vida, 58 4.5 Dportncia eqtgic @mio ds lgN, 60 Aiga e cadeias]ituetdes, 60 As algas e o cna. 60 ' Utilizaoddalgaspelohomem, 6l Quadro.resumo ALGAS, 62 Liaura Eutroficao. 63

a}rirulo5 Rti\O l'&TISrt {U): I'ROTOZ0RI(S


5J Cclesiios gerls e diveBidde dos protbrioi, 6? ' Hxbnate lanor Clxsific!o dospdozorios

5.2 Filo Sa@dira: potoarios com Dsudpodos,67 D \erid rde do ! .d . odneo, , 6o Qudro 5.I A meba de Eadocei um exempo de sdcodneo. 69 H.lio u.i r..liulir u' f.'rm nil 5.3 Filo Flagllatar p.otoarios que po$uem flagel$, 7l LliYersnlade dosil.gelndo\ 5,4 Filo C ler: protzorios q pcslem cios. ?3 Di!cf sidadcdoscilia.los Quadrc5.2 O pdncio, un exeplo de ciliad.74 5.5 Filo Sporozoa: potobrios qe on espo.os, 7 5.6 Rprcduo noa protozoiN, 76 Reproduoassexuada. ?6 Divis o 5iD iae div is o Lil ita Reprcduo sexada,77 Corjugaao en parrmcnr Alternncirdegetues en esponzoin\ 5.7 Doas causada8 por protozoriG, 77 Amebase ou disenteri amebina.77 SinloDas lofi1.ia Leishnaniose u lcer de Baum, 79 nrtrshs.r ^ScD. Doena de Chagas. ?9 Proliaxia Doena do sono.80 Mltui.81 ]aamcntoc pfof ilaxia 8.1 Quadm-esmo PRoTozoriRlos, LeituE A febre que vem das aves. 85

{ rtt'rio ltlNC()S
6.1 Cicteicas geais e diiersidade dos fungos. 90 Ntiqo hteolrfica 6.2 Estrt. e ognizao dos fungos,9l Hifls c niciios A pede quiros! dls hi1s Corposde fruiinciciio 6J clsilicao dc tugos, 92 Classe PhycoiyceFs Clase Asconyceres Clsse Bsidionyceres Deoteromlcetes - Classe , gelarituss: mjxomicetos. 95 Quao 6. Fungos 6.:l Reprodo Dosfneos, 97 Rproduoasexuada, 97 fr-sne i t : o B! r - n nu f por ' . ' \ , ' . Repoduo seuada. 97 Ciclo scaulcn n.oi.los Ci.lsxual em lscomiceos Ci.l. seualen hasidionicelos 6.5 Impo.lnci ecolgie e connica do6 funsor. 99 Os inngos cono decomposnores.99 Fungos e produo de liento, 99 Produao depo Produo de bebidas llcolics Poduo de quejos Fungos e prcduo de subst.cias de usofarmeutco,101 ' Relaeseft lungos e ouhs seresvvos, 102 Fungospaasitrs Fungos nut& las: nicoizaseliquens FUNGOS,04 Qdo-rsmo Laiu Bebidas alcolca, 104 Atiiiddes, 106

al:L)!lo t l"L^N

l S Still'{ SE1,!'jNT|S:

{jRltvf{icAi\l$

7.1 O eino vegral 109 Oigeme evoluo dasplants, 109 7.2 classitico dN plrnts, I I I Critgdnrdc ianerg.nrs CripLg ns lva\cuarcs c vasculdrs 7.3 Ciptgns ava6cularsr brifits, 12 Caractericas geais e diveridade das bri1it s, I I 2 \4usgos Hepti.ase utcero\ Reloduo tus bnfitas. I 12 Reprcd!o a$exuada, I 12 Reproduoscxuada, 13 de gerucesCicodc rida dc rnr usg. ^lnci! 7.4 Criptns lsculares. I 14 Cacl,sticas gerah e divc$idade da pteridfias, 15 Organizlqo corpor.l dnspleridlnls - Vrvrs corduorcs Reproduons preridfitas, I I ? Rcprodoasseruda, I l7 Reprodosexuada,I ll Allernncia le gerues Quadro ?. I As licopodincas. I I 9 7.5 Compa ntre ciclc de vida de pteridfi&s e briltts. 121 FaseduradourN do cjclo viul Dependnci da guaprarcpodo Qudro-resum BRIFITAS e PTERDOITTAS. I 22 Leitr Plantas adtigase lomo de cNo. I 23

Crtul. I i''tNOR{rCdH{s: P},l,i't \s {.rOLt ! },rS 5i j!,},i


E,l Cncterstics geais das rnergmas, 128 C asificodrs lnegunras - Ibitt

E2 Oigem eloluo das fnegans. 130 A histriaevolutiradasgimnospemas. 130 A hina evolutivadasdgiospermas,13 8.3 dpts da3 fanegims vidr terstre, 132 Alndepednciadgupdafeproduo. 132 O papeldsemenre, 132 8.4 Reprodoms ginnospear, 133 E{nbilos - Nftgs)oos e risporos Fomraxo do gno de pl.n Fomrao do Ljvulo Ovulo vcgctal. lulo anirul Frna! da semenleem gimospems, 13,1 Polinizaioe Fcundao - Fonnan.do.nbrio 8.s Reprodo nas ngiospemas, 136 Estrutur d flof, 136 Forno d. sementeen mgiospcrmd. I 38 O ganeL1lo lcnriniDo O ga'nerronsculiA {uplalccundo dis nngiosfcns A Lmo dr senente Quadro 8. I A evoluo do procc$o reprodutivo nas plars, 142 Quadro.Esuo FANERGAMAS, 143 Leiturs A eloluo dasplanras. 1,14

C:ip!ulo')

IilSP{):i.lS

9,1 O reino nltual. 149 9.2 Cctelicas gerais d3 spoqis. 149

9.3 Orsdizao

.rporal e fisiolosia d 6poDjts, 151

de espooia 1rioc scuto Tiposde c - StretaiocsquetcnTipos bsicos 154 Aspectos fi siolgicos. Nutno 9.4 Reprcduo a espoDjs, 155 Reproduoassexud,155 Fru8tren1ao - Brctamenlo Genua" Reproduoseada. 155 evolutiv6 dos inis. I56 Qadm9.1 Aqisies Qurdro-resumo ESPoNJAS ou PORFERoS, 162

{ L, l r" { Nl{, iRl(5 "


10.1 Cnctesticas ge?is divesidde dos cnidrios, 165 Habn ehbros Organizaocop1, 165 Pliposc nrcdusas de sjheia. 166 Quadrlo.t O conceiro doscniddd$, 168 Cldsificaoe diversidade _ cusseAnlhoToa cla$e HidroToa - cNse scrrphozoa 169 r0.2 ADtoni e tisiologi dos oidric, Antomi micrcscpica, 169 'fposde.hh depideme Cnidoblaosou clulas ufticrntes Tiposde clladr eslodenn Alimentao e digesto, 172 c\1re nnrcelular catidadegasolascula Drgesl.o ^ Coordenaonenosa, I ?3 10.3 Reprcdo DoscridriG, 173 Repoduo asexuada, 173 Brounenro Reprcduo sexada.174 de eeraes Tips de desenlolvimenlo Alernnci l0.2oscois176 Qudrc Qudo-r6no CNIDRlos ou CELENTERDoS. l?7 Leit Um paradoxo nuit engenhoso.1?7

a.prri I I I'l-AlLN{niTOS ll.l gerais dN pldelintos,182 Crrctesric$


, Snnedbiheral Tfs iolhelosgmrnrdvos

11,2 Clsific{o e diveNidde dos platelmints. 183 Csse Trbeldia, i8ll Cla$e TBnatoda. 184 Clase cestoda,184 Exclereprog!iidcs Erobilizo ll,3 ntomi e lisiolosia doc pltlmintos, 186 excrelor sntnasnenosoe Epiderme sisLem!mtrscular Sjsenadigcstro sistenra sensorirl Trocasgasovs

11.4 Reprodo ros platelminlos. 188 Repoduoem turbenos. 188 scxuld! RePrcdoo c repoduaio assexuda-' Reeener!. Reproduoem tienatdeos e cesides, 189 R.prcduio em um.cide It.5 DMIIS hmarss causd.s por paelmintd, 192 Esquistossonose,192 Sintonslralenlocpe\eo ociclo doScfloson,,x,sor

Tenases,194 Sntoms. rtamento c prveni Cisticcr..se humrnx Cistohidtico,194 Qdro"strmo PLATELMTNTOS, 195 Leitura Regenerao. 195

(lt1u1iI2 Nll.l El,lUlN'lOS Cctertiqs gemisdosnentlrninros.201 Habirehibiros 122 natomh fisiologidG nmatetminros, 2Ol Organizao gemdo corpo,201 Pseudocclorna Anatomia intetua.202 Efider Siscas nuscutar c ncNo$ Scmadjgesilo Sistema excrrb. Tnr.rt !a{ r\ Sinem.Eprodlior 123 Dond hul|Ms casadas por nemattmintos, 204 Ascidiase, 204 Ci.lo dev . dea7tsJu"rbrrcoid.s Sinlonns TmcDe treveDo Amarelo uopilao, 204 Cicloderjdadosvenes do aniliio Snomrs Tralrnenlo c tcieno Tnqinose, 20 Ciclodevidadn.jqliexSinnrmastrtamenro c l)'eleno Filda* ou eleft8e. 208 Oxiurose, 208 Qado.Buo NEMATELMINTOS, 210 Leit.aA ceguena dos rios,210 C rp i t!1 { ) 13 I UO LUS CO$ l3.l .2 Caraclrsti6 gerise diyeBiddeds molus6, 21,1 Hrbil! e hbnos Clasilicao dosmotecos, 214 CldseMonoplacophora, 215 ClaseAnphi.eura (ouPolylla.ophom). 215 Cla$eScaphopoda, 216 Clsse Pelecypod (ouBival), 21? CIa$e Gslropoda, 217 Cl6seCephalopoda, 218 t2.l

13.3 Aspectc anatnicN e lisiolos d6 notscos.219 Anatomi coryoral bsica, 2I9 Revestentocoeoral e concha, 219 Estrutu dr concha aepohs - Fonao \..Fr r diA er r \ o, 220 R,dulaEsdlete crisalino Sistema circulat.io, 220 l-rcuDxs ouhcmocels Sntem respirario, 220 Bnqljase pulms Sistema excEtor, 221 Neiidios Sisremas nervoso e sensoriI, 221 i3.:1 Rprodo nosnoluscN,221 Rprodo emhivlves, 221 Reprodo emgasdpodos. 223 Qudrcresuh MOLUScos, 223 Leitur Luid gigmles,224 Atividdes!225

a Nrllo l.l .t{}jl,i!ii:S 14.1 Crctersticas genis e dirridde dG lneldeos. 22? dasnhocrs Eil.e hbitos mponciaecolgica 14.2 A clNicao dor anlds, 228 Cla$e Olicochaeta, 228 Cla$e Polychaeta. Cla$e Eirudinea. 229 228

14.3 Aspecosmstmicc fisiolgi@s dG snelde6. 231 Meranem Celona A minhoca tenestre como exemplo de a.eldeo. 231 co.pordlda niohoca ' Cerdr\ e nrioenao_ Sistemadigeivo Shtcm Oreanizao Ssteanenosoe sensori.i respinrios Sistemaercretor_ cnculio Respirao o pigmentos 14.4 Reprcduo nG aneld@e, 216 externa mascuiino Cpul' Fccundao paElho pproduorlniino - ApaElhoreproduor Qadro-resmo NELDEOS, 237 Ir ua Poliquetos, 239

artLlo Ij .\ rI{'}1"{D{13
l5l 243 Ca.actetio gemh dos tpod6, Organizocorprl bsica, 243 Apndics rticrldos - E\oesqueleto Muda e crescento

15.2 DiveFidade cl$ilico dd trpodo. 245 Qelicerados,246 quiLlodose plpodos,246 Unineos: inselos. Orieem e eroltro dos arirlFdos. 246 Qado 15.1 os oicforos. 247 15.3 kpctos atmicos e lisioleicos dos artpodG, 248 Sistem nusculaf.248 digeslivo. 248 Sistema Sntem cncuhrrio. 2,19 sistena rcspirrio, 249 filfiique.l lraqeil Respirqo Resp rao br.nquial RcsPiRo Sisrena exctor, 249 nlcnais Gllndulas - Tbulosde Malpighi-Cndulscoxais Semasneoso e sensorial,25l Tllo - Olfilo e p.lad Audo _ vsr 15.4 Pricipis gupos de apc'dG. 252 Hbilate harbilos nponcia ccolgicreecon,nica O canaro, nn exepl de dustceo. 253 _ Apndices abd.nrnrais orcicos Apndi.cs.cflicos Apndices A reprcduo dos crustceos. 253 A&ndeos,254 Hnbn.r e hbios A ara.ha. un exeplo de dacrdeo. 255 A rcprodudos mcnideos. 255 Qudro 15.2 Quelicerados mdinhos: tiulus. 256 . ' HJbr-re . J b. ' . - ' t . ' r ' r ' c c o - . . l " O gafanhoro,un exemplo de inseto,259 A reprcduo dos insetos. 259 Quadrc15.3As odens de istos,260 Tipos de desen!lvimeno, 262 inselos scmnetamofose Hemimctbol{^: dnet e indeo Desenvo!ncnnrs ^metbolos: insetos con mctnrorfosc complela HoloneLbolos: nNcros cor meranrise iicomtet-

Insetos sociis: abelhsneliferas, 263 Qunpodos e diplpodos, 263 QuilFdos Diplpdos ARTRPODOS, 26,1 Quidr'-Esmo Leitr Teid de danhas inspnan engenhenos,265

{'.t11lo l6 r.QUI\{)Ita$t}S
16.1 Car&teic$ geris e divrsidade dos equinodemos. 2?3 Hnbiatc hibiros Classtcrao doseqornodem.s l,2 Aspctos natmicos fisiolgicN dos equinodnos, 274 O ourio do-ma, un exemplo de equinodermo, 274 EndocsqueetoCctoD Sistenrd digeivo - Rcspirioee(crecio Sjc,n ncNosoe senqial sj{cmalobul ! on hidrovufnar sena rpoor

16.3 A eprododos equinodemos. 278 Quadrc16.I O pdenhsco cvoluivoentreequjnodemos e cordados,279 Qudrc-smo EQUINoDERMOS. 280 Iaitm Relaesevolutilas enrre os aninais. 281 t'ilidades, 282

flpnilo I I {l0Rlill}OS: Pf} f{Xt(]i}rtn{}S !t } [nTt$t..t{}$ 17.1 Ca.cterticsgeris doscorddos, 284


l?.2 No(ocorda 1r'bo ncyo\o dors! - F.ndis brnnquiais Ctrda Diresidade e clrsiffcao dos codadc, 286

17.3 Potocordados (cordados iNeftebrados), 286 Uf@orddos o tuicddos, 286 . 11 r r pr . .. J . ,,,r.r.,,,. *" f:.1^ 1" 290 Quddrn7 L Hemicordadu\. I7.4

..

,'

I.ni.

.p,.du o rI

Ciractsti.d geris d6 veebdN, 291 Sistema esqeltico, 29t au iJ J\. t - c , u | . q, r . J r u. . 1r .t c J t .n o , c , t . r 'r br 5r\Le mr mu .cu .r.29 1 1 posdeccid. ruscuhr N,fusculrtuns !olutiac invot0ntatr Sistema tegumentar, 292 Clndll.s reguncnlares Sislmasne oso e sensoil, 292 Sislena4igesrilo,293 Sisrena circulatrio. 293 (rirqrlaod Mnlue Dos le\ - C.ulalio do sjngue nos aDtibjos Ct.ulno do raDsuenos . . 1 \ , . , . . .P' S6remaIe\nilno, 29o llrlnquias Plnoes Sisremasexdetor e reprduio, 298 Rim Deson! Ri nerm.fro Apletho rcorodutor s.utirr Aparelhoreproduo, feninno Cloa.a Reprcduodosve.brdos

17.5 Cr.ss Agma (peixs sen mandbutr, 301 Craceriica\gcr!is Hri.hbnos Hislaevoluriv. dosaenalos,301 17.6 Cla$e chondri(hthyq (peixes olasin6os). (-r,.rci. 1 . r . r a - R ! o' . . u 17.7 clsse Osrichthys orixes sseot, 302 Clcte.iicd geris- Rcnroduao Hisrria eyolutiva dos pees, 302 301

17.8 Clase Anphibi (Dbios),303 C@eticas gernis Reproduoc ciclo de vida Histria evolutiv dos anfbios, 304 17.9 CI.s Reptilir (pteis), 104 CdaderGli.rs genis O ovo tee\re Ecioenia c endoleii Hisrria evoltiva dos pteis, 307

17.10Clse ves (ivB), 307 Camcteristic^ eerais Erurua da Pena Adap!cs ao vo ReProduo Hisria evolutiv! das aves,309 1?,rl C|66 Mmmsria (t''mferG), 309 Cncteristicas gerais Histri evoluriva dos manferos, 310 As subclaser de nmfercs, 3 I MoDotrnrdos Mdrsrpiais Placcntrios QarLo 1?.2 As principais ordens de ndferos pleentrios, 312 QuadrGresumo CORDADOS: PROTOCORDADOS E VERTEBRADOS, 314 Litura Sexo e sociedde.315

dosnimais PARTE ll - {niomia e ffsiologi Crpk, lU ]\-U'fRt0 Nl[,It, 326 18.1 Dques nutreD6 aimis?. Alitunrosenulrientes, 32
plsticos Saisninetais aineseDe*icos Proiein.s:ali,nenios Coiduos Lipidios: vrLamlas agua Quadrol8.l vitanm, 327 Nutrientes esenciais, 329 esencian ^minocids Nulrio e necesiddes energticd, 329 ncrgricas Taxasmetabicas - PesocoQoral_Subnutrio - Reserrs l' Q-de 8.'Del,o.prclell)@e bJcrdJ.. 1E.2 Dissro dos linnt6, 333 Digestesracel e eitmcell. 333 Enzias geslivas, 333 qle afetra alividade enztn1ica Falores r83 Diisidrd dc sistns dig4tivG animais. 335 O tutD digeivo, 335 nexas ao Lub Boca Fringeeesligo Papoc noela Eslnago Inteino Clnduas digcstiro- Clocae nus Qua{o 18.3 Especializ!d em sntens eeslivos, 337

-. I 18.4 A dk$io ht|ll'!m, 338 Perhthisno 7 '! Digesto na boca,338 Aniiase saLilaro ptn ina Deglulio, 3.lO Digesto no emgo, 34 gstrc Pepsin e enina Rcgrlanodasecreo Digestdo o intesti.o delgad. 342 homonl ddiecsoincsinal Sucoentrico - Sucopxocreico Bilc _ Regulao Quadro 18.4 Pncrcase Igado, 345 Absoro de nulientes no intestino .lelgad. 347 no lig.do Amazemmenlo de glicogno O inresdo eo$o, 34? Abso4odc 8!a e de eis llor intcsIn Delecao 18.s Dhtrbic e dod{ls do tpmlho dieestiro, 3,r9 Cries denttuias, 349 IDfecesinteslimis, 349 Vmiro, diia e conipao, 349

I
ceras ppicas, 350 Apendicite,35o Cncer de colo inest, 350 Pncreale, 350 Distrbios bepdcs, 350 Litu Vamosdeixlos coner o bolo?.351 rividads,352

|'

(pl]|r

t9 StSl tth{rrs Clt{:Ut,IlOS

19.1 Sistemas circultrios. 358


Conponentes dos sisehrscncuiaros Funes do sisren! cjrcularo Tipos de sisremascirculatnos, 358 Sistems cncularrios abcros ou lcunans- Ssenas cftutatriosfechdos Ardas,veiase cpildessangeos. 360 Anas , Capilaies s.ngncos Veiis 19.2 A cielo sansne hmna. 36 hurfuo,162 Quadrc9.1o sangue O corao,3 Siolese dioles Ciclocada.o O controtc da freqncia cal.daca O sdge n6 arrias, 367 Pressoareril O sangue nasveias, 367 Ciculaes pulnnd sisrmica.368 Cncuropronar Cncuao sistncr- Sngues afienale renoso 19.3 Shleme linti@. 369 A linl - Cnelioslntiicos 19.4 D@nas do parelho cicdrio, 370 Aenoscte.ose Anginadopeio tnl.rrodcnrjoctio l\queniceeba HiDecnsi.., Preve!o dasdocnas cddiovscutaros Litura Uba caa ddilosa: as clulas gerador6 da edula. 3?l Advidads 37,

Crpio 20 RliSPlRr!) 20.1 O pM$o respiratrlo.176 Respnaocuner Respiio branquialRespirto trqueat Respirao pulonar 20.2 T06 gss e trspote de gases, 380 Difusode gases nassuperfcies respjrlrias. 380 venrilao dosrgos respnrios Trnspode deOr,381 , I lemocia :lcm oglobina in T6nsp deCO2, 382 20.3 O sistemaespirrio hummo, 382 Fo$asnasais,382 Fi.ge.383 Cordas rdnis Traquia, bnqos e bbnquolos.384 Di.iaga Alvolos punronlres 20,4 Fisiologiad respireo hDa, 386 Venlilao pulmorar, 386 Crpacdadepulmonar Controle darespao. 38 Quao 20.I A rspilao dasaves, 387 20.5 Dlsti.bios do sislemr sptio,389 Sjnusile. resido e coqueluche, 389 Pnenmonia e lbculosepulnor, 389

Rnil lrgica e asma bnquica 389 e cncer depulno. 389 Bronquite cnic, enfisem Enbolia pulmona., 190 Leitu opeoHeimlich,390 Atividdes,391

ar4iLLLto 2l c{rNl R0r,lt l}{) [Elo rNTERri0:osiuoRRE(;tJl,,to n EXCarl{}


21.1 OsnoEeglo, 395 Oimosc - nmr osnocontcs c oioregulndores Osmoreeulao no anbiente aqulico, 396 estenalinose eurirlinos le gud doce Annais iirhos ^nimris ^nimds 399 Osmoegulo no anbienle tenestre, 21.2 Excreo,399 Tiposdee\c'cas Anima se rsos excrel)les. 400 rsos neftidii-s,400 loloDcft idios - Netnnelridros Glndulas antenis.402 Tbulos de Mbishi, 402 mctneto Rn proncfro- Rin mesoneLio RLnr 21.3 Sirtd dotor hummo, 404 A esllntua ds rins, 404 O rtion coo f!ciolm os rins, 405 dcsubstincis tes FiLl[odo ngue Reabsoro A emin!o da Dnna. .106 UreLeresBcxigaurinia Uret ! 21.4 Regdo d tunciomnnto enal, 406 Regxloda reabsor!o de gE, 40? Reguloda reabsorode sdio, 408 21.5 Disb.bios do sislni excetor, 408 O rnn otificial. .109 Tmsplte nI, 409 Leitu.a A economia de guado rato canguru, 410

a'ptrnr :2 PRo E(:O, SIIPORTE!r t!t01'll1!INTO 416 22.1 Rvtleto corporaltgumento,


Epdeme Denne Tecidobcutineo (hiPodecl Diferenciaes legunentues dos venebrados,41? garas. cascos e cos G!ndulas Escmas Plos- Penas - Unhas. 22.2 Sistma equeldco,,l21 Esqeleo hidrosttico. 421 Ex@squeleto,422 de atlrpodos E\oesqueleto de nroluscos Exoesqueleto End@squeleto,422 Esqueleto cilginoso, 424 Esqueleto seo. 424 ljunc\dosossos A loaao dosossos luntsc nfticul4cs - Ligamntos Arquitetua do esquelerohunano, 425 Cabea,425 Troco,427 Crixa torcrx Colunavcftebal Cinluns articulms e ebrcs slpiores e infenores,428 dosnenbios supcriores CiLunesapularOssos - Cinura plvic O$os dosnle.brosinfLiorcs

22,3 Sislcmmuscula, ,130 'fipos de tecidonuscular,4l0 IIU!cltr erirdrc\qc iticn Ntuscutlntra tis. N,tu\cuxtraeslrilfrc. incr O mecanhmo d. coDtraonusc!r, 4:12 Tcoi lole s z x nr c nbdo\ l lnm c bsO t a jeld o c t c t . n r . o t n q i i o r n r \ c u l x r O p r e l . o A ] , t ' .!c.nnaqiion\culr O p.pel f! ins.alin m c(nnrno nrcuh A lemcna:; Liric! no\ ms.ulos A espo$ musculr, 435 Tetnnir c frdlg nnrscul:tr Ail..r:onis) mFcltr FibrnsmFcutarest.trlase rpids l.nu\ aculxr ,eitr Esiru.u de rm oor oleculr, 43

{lr'r.rl.li

ll;'l tt{t{}

}] ( {}r.r?n{},}l 1J r: St!il!l.i,

ttl:Dtt:1{}

23,1 Sistema endcno.,1-,11


( omo xgc os h.rdDos bomo nalpot b.d-bd.i, 442 Quadro2r. I Regulo 23.2 Sistema endoin humdo, 4,13 Hipolano.,ll|3 Neu hipfkc. ,1.15 Oct.cin! H.nnio nnLidtu i.o lDH ou vsoJre$jmr Adeno hiplise, 44 Horonrc docfcsc denro - Pr.o[.iD Entonofinxs Holioe\iiulnncrle nelnncit. Hornnn\ trilcos lip oire oid is n o- Bc ioet t c o. u. M c nc iit H i p c r n . . i d t { o e b j o e r o i r L i t m . . PdiIes,448 Delcinciadc N,rtonnnio Iillr! l)iibele mcjio clu.ngon aoDoL ar l n\!l egl i cosc
D o nnguc 1(i.lo emocional,

Nleduhrdrerl Cex dr$i1 C.ocortic d.s lnernlocoti.irle\ honnarnios ldreniis e docnns 'leslosteron! Ergeno etng.cr.ni Qladtu 23.2 Os hormnios dos inveebrdos, 452 Litur Descobetas mdics acidentais: a insuliD,453

C.tllrlr

l1

l}t{;IAi(]

l al{i'}{l-l.l

1i9: 5I$ 't

NtitV{}S{}

24.1 O sistn nenoso.458 24.2 Clulsnerycs: nunic,458 Pnes do neurnio A redede Dcurnlos Culns dr gti 2,1.3 Ntureza do imDulso nvoso, 46t P.tcncir le rctouso l)espofunzxio re,! . Llr .\.. Rctnti urtro prulreJJo J !Dullo ne rvo so l,e idot r d. - orDidr ee n ul. in h B . h . r L l r i c | r . . o , l u , . " j n r n t , . . ; , , o n r Trnsnisso do inpuho nervoso enc clulas:sinapses,463 Sinnps.s. nelird.e\qui..s Snpsc\ncumnu,cunresSn,tscselri.s 24.4 Sistna nrv6o em ieebrd{'s. 465 Sie nn ncrvo s or ilur o. Si{ c n leNos o. c nnr t i T l d r jC r d e i n g x n g l nr n r 24.5 Sistm neNoso em vtebrsdos, 46 Sistem ncnoso cenrra. 466 Suhincl.s bnnca ccitr7ei(n Nlcnjngcs t,i.lr rlo cncifal. Sistea nervoso pedfrico, 4? Ne.vosc Snglios nes osos Ner os sensiiivosmolores e i\nrs , NcNos catri.nos - NcNos e\pinisou fqultliino\ Cngliosespinrs

24.6 Fisioogil do sistena nenoso de rrrebrados, 470 Fnes do encfalo, 470 Crebro,470 Quadro24.1Ondascdebis,4?2 T1mo e hipoliamo, 473 Tronco eceflico, 473 CeEbelo,473 Funesda medula espinal, 474 Alos reilexos, 474 (o! patetlt RenerorctLrliano Divisofncionaldosisletu neNosoperifrico (SNp).4?4 sNP voruniio, 4?5 SNP autnono.,1?5 SNP atnomo simpric e SNP aunomo pssinpri@, 476 Nlediadores qtrnicor no SN'A sipitico c paEssipritico 24.7 Dist'irbios do sislemi nervoso. 478 Acjdenrevdculdcrehrl(AvC),478 Aqes epilpcos, 478 Doenasdegeneralivasdo sisrena neryoso. 478 Esclercsc rlripl DoendcPaknson Doen dc Huntjnglon Doenrde Doenas infaciosasdo siste@ nenoso,479 ^tzheter Icitr A uio u slnpse.4?9

- \' {;R \{. \O f ( O\ t R(,.t.,ilt,: i't:t.t{}p! \t\ \\ot{ '' r'J.. 25.1 Sistem snrorial, 487
Cidsilco dos receploressensonis,487 Coo funciom os reos dossenddos.,188 25.2 Paladar e olfto,488 Paladar e olfato os inverteb.ados,488 Paldd e olfato nos venebrdos,489 o paldd na 4pcie hulma,190 Papihsgusrti!as O olfat na esp.ie hlmna,490

\l

25.3 Eqilbio e audio, 492 Os senddosde equilhi e de adio nos invertebrdos..192 Eatochtos Cono os atrpodos.ven _ Orgos de eqribno dos veebrads,493 Cmas senicrcllarcse percepo demolncDo Sculo, utrculoc frcepo da ira gEtacionll Outrosrgos queconrbuen paho eqljl'brio _ Orgos de audio em verlbhdos, 496 Audoernpeixes Linha lcral Audioemanfibios ldiqeD rpreis e aves Audicor, ' namfercs 'fomp de Eusquio Cclea Como ouvnos os sons Qudrc 25.1 cno rc percebea qulidade dos sons?,50 25.4 vieo,503 0rg6 foldaeprorcs. 503 Ocelos Olbos Os olbos dos verlebndos, 503 E\cletica e crnea Codcefh Crilino e msculos .iliaes Quadrc 25.2 Coreo de problenas de viso. 50 O potrto cegoda retina- Fvea A rsiio en trsdnenses Os olhos dsinverrebados, 509 Olho composo - Olho sinples O oo dd ceflpodo..5' 25.5 ftDo seDsorial di pele huma. 5l I Leitm A trasdia dos grilos. 5I 3 Atiddes.5l3

, Jt,, 't. r l)-'s \s Tl) c(lR( geisde defss corDoI,57 26.1 MecantuDor inlJnarrir Pele erucosls Fagcios - Resposh t6,2 Sirremaiuditio. 519 Clls do sisrenainuditririo, 519 -iDfcitor'f B Nlrcrfgos - Linlcls Orsos do sislnaimutrio, 520 linlicos e digdairs Bao Grglios - Adennes Como atua o sistemiNnitiio,522 _Merin celular lnelelcitras nnuoi.ir lmunidde lumoa e rnticorposIn idade vcinse soM, 523 26.3 Imuni?es liva e p6iv: Soros inunes, 524 26.4 Doens e BtutenimDiio. 525 525 Rejeio a ansplanles, 525 Aulo imunidade. Choque llaiLtico dqrida:Aids, 526 Sidrcme <Ljmunodeficincia 527 Estre$ee imunidade. Iit Febre: miga ou irimisa?, s2? Ati&des,528

NIII'{IS LOS r(r :7 RPRODLOn DnSnNVLVTVIEN'rO crqrft


27.1 Modos de reprcduo, 532 Reproduoasexuada. 532 Botanento Fragnetrto - ParteDognese Reprdoseruad, 533 lecddes extem. e inea r\nimaisdiicose nonicos Fec!ndaqocruzadxeauLofecn.da. 27.2 Si.m reptudutor hl|l'No. 5.14 sisten prdnr mscino, 534 Pnis Sa.o cs.rrll - Teculo Espematogncsc - Epiddino vlsos derenles - UElru Vesicasscninis P.l GlnduhsbulbouEtris Ejrclho Sislema reproduto feninino. 538 ovainnos Olula. Tonpls de Falpio to Vagrna_ Orros Ovulognesc Folculos cxtcma- Manrs GeniLli!fniDina 27.3 Homnios exo.is, 542 h. onah na puberdade Aieraes tlnios sertrais masinos, 542 Te no n 1'r . Homos exuds fenininos, 5,12 Estrgen trogesrerona Contole homonal do ciclo menstrual 543 27.4 Concepo, gftvide pirto, 5,13 l-^'ologrdo" F,poqa sexual, 541 de og.ino Fasedcexcitaio F.se deeslabiLiTao-Fsc Ferilizrro Ndaio Quadro 2?. I Contra.epo. 547 vilosjdadcs corinicas - Phcel Hornniose gn!dez O11o 27.5 DesnvolvlneDto nimd, 553 Tipos de desenvolvimenlo. 553 Desenvohinedto direo Dcscnvornnenloidneo Etapasdo desenvolvinero, 555 celular torfognese Muldplic!occuaf- DifeEDciaiio

Fasede dissoluii

Eslgios inicais do desenvolvimenlo embriorio, 555 Clivagens Mrula e blula canrl{ao - Organognese Anexos eb.ionios dos vtebrados lerestres, 557 Reproduo e conqusra do nbientetcrcsrre Crjoe mio - Aantide-Sacovnenico Quadrc 2?.2 O qe sogneos?, 560 2 7.' Porqr e bebe. de p oLeLl 5l Qu ad ro Leitura A pula mticoncelcionl, 562

PARTE III - Antomia fisiologi dos vegetis ( frio :8 ir{oRFOt,OCl:\ trXTItR|ir\ D,\S PLNTIS .\!CIOSpl.lR}ts 28.1 Orgoizao gerr demaplat , 574 2A.2k^iz,574
As tunes dasrazes Puterdaiz Quadro28.1Tiposde mizes,575 28.3 Caul.,577 As funcs do caule Gemas Quadro 28.2 Tilos de caules, 578 28.4 Folha,580 Pdtes da folha - Plannsdecduas e abs.nofolilr 28.3 Cla$ificaodasfolhas,58l Qudro 26.5 Hor 582 Floresnondnls e dicjnas, Veticilosnoras Foresconplets e inconrples Clice. .oroh e peri.nLo - Eancs Carpels - Diugora floEl Quadro 28.4 Clasco das flores, 584 Inflscncias, 586 Ponizaoe fecundao,586 Anemofilia- Enlomoliie omitofila- Fccund!o 24.6 Frulos *ments,587 Ongen e eslrut do fnto, 587 Partesdo luto Qadrc 28.5 Clasificao dos frulos, 588 Pseudofrrlos. 589 Oiigem e estruturada semenr. 589 E(rutur do enbriiio - Paftcsdaseenle Dhsemina de frutose semedtes,59l Qudrc 28.6 Principi difercnA entre pldlls mono e dicoliledneas, 592 Leit A odgem de alguns legues e lerdtrs. 593

Upilul19 N.{'fOMl l}S PLN'|S .\NIOSII}IS


29.1 A clulaveget!|, 598 A pdede da clulavegeLl,599 Estntura da parcde cetulavegeta Plredes prnnafaesecundria Vcolo cerffal, 600 Osnse na clula veget1, 600 Turgescn.la Plnlise - Su.oceluld 29.2 Tecidd yegelais. 603 Tecids de revestimero, 03 Epidetuq603 Cuicula Estnatos Pos Hidrkidn^ Periderne, 605 Tecidos pdenquimaiosos ou pdnquins. 605 Tecidos codutores, 606 Elenenosd vaso-'fEqudes

Tuboscri!dos Cnhs-conrpmheirN Tecid$ desusteLo. 608 Colnqnnna - Esclernqujma 609 Tecidonedstenticos, primftios s*undrios Menemas - McrktenN 29,3 E3rutun intema ila rrz,611 primria, Estrulum 6l l deionoe dicotilednels Cex- Cilidro cental Rlizcs 612 ktrotu.a secundia, subegenoou Glognio Cnbiolasclhr Cnbio Origemdasraiks 1leis. 613 29,1 Estut lnrni do caul., 614 genas das axilnre\ Origem Estrra nria 614 Fcxcs libe.olenhosos Cnbiotuscicul Estrurura secund.ia. 614 _Ccrne nuas ou1lo8nio Anis e llburno Cnho v.sclar Cnbiosubcr8eno 29.s Estrulaintm ds folhd, 617 Nevura fblires Iait O tempo registrado em anis, 61? Atiddes,618

DrlR-4\1sr'olE: xlx.nMr] I.L(];lvl,t crpinro30 slsTlftts


3Ol Inpotnoa do6sietnsde transporb. 626 30.2 Absorod ntientq pel .iz, 626 Zoddeahoro.626 para dcsais oileta endoderne Plssecn Tnnspocanavsda d *ir hnl. 628 30.3 Conduo Clildidde. 628
Adcso e coeso

Pres positiv d raiz, 629 Cutao A reoria da lenso co4o, 629 30.4 cottule d tnspirso. 631 A ranspio nd pluta!,631 Quadro 30. I Medi.do a transpio das?lantas, 63 I lnpornciada tmnspirao Esutur dos emros, 632 guddas Proprledades dasclus Flos anbieniais que fean a abeu.a ds estmlos, 633 . inlncid d! luz nflunciadoCOz- lnflunci! do suprinentohico Mecdisno de aberta e fechment dos estmatos.633 Luz e nigno dc posio - O papeldo cidolbsck'co 30.5 Condo da siv lbrd., 634 MMisno de irnspr o fl@m 634 o FdruJe VLn(h An(l l( Vr r'El Leitud Plmtascon netholisno CAM,636

a:p|llor

NUTRIq0Ds PLANl-As

31.1 Como a plant!6 s nurftm. 644 31.2 O solo como fotrte de Dutridres. 644 Conpo.enles inorsnicos do solo, 45 Ar c guano solo componenles rgcos do solo, 645 OfgaDisos d solo Mjconizas

3r3

Nutientes inoreic@ esenctis, 6 Manuientes e micrcnuienres. 646 Deicincia nutlicionl, 647 Adubos ou frrilizanres, 647 Adubosi.orricos Inpornciadidubao A impo1ncia do pH do solo ^drbosorgnnicos r'e -!"o Fixao de nitrcgnio, 648 Bactiasfiradora\dc njrognio_ Fixao porbrctdassnbjonGs de nrrognio Quadro 31.1 Expedmenlos sobrc foosntese, 50 Fot6snrere,651 Fatoresqe afetan a lbrossntese,651 Concentmo de CO: - TeoperLura - Lunnosnjade

3l

31.5 Rspira{,652 Pnrode conpenso luminsa,653 PlanLas desol c planusde somb! Qdro 3l .2 Deteminao do ponto de compenso ftico, 653 31. Folorgpio, pldtas Ca e pants C., 654 ciclo daspenroses, 654 Fotnespirao,655 Plts Cr e C{ 656 Leiture O vlordo solo.658 atividades, 659 --.:fii.i! :l: 32. li{S'i'lilr]1S nil {t{}-ax{)t.| ri,1S gl,,tr\",'tS

Movinentos n3 plints, 664 Tropisms. 664 Turgo! e movimonto, 64 jlia e rirmo ciEldiano c tegunnosas Movimentor4ridoem fohsdc n rrosx - N,oltmento 32.2 ormnios vegetis, 66 Auni666 Efcirosd.auxina- Auinae tophmos Auxnc doDind.jaapical Auxin. e odcseololvmento dostrutos Apicaes .me.cias d !uin6 Quado 32.1 A descobefladd auxinas. 668 GibdelinN, 670 Funes dsgiberelins Citminioas,6?0 Futres dascitocinlnls , cido abscsico,672 Funes do cidorbscsico Elileno,672 32.3 Fotoperiodhmo,6T4 clasificao das planrasquanro ao fotoperlodismo, 674 Pl.l.s dediclno Plntas de di longo- ptanras iditrencs 32,4 Fit'ocrcm6 dsenyotmenro, 675 Filocmmos e foiope.odisno, 675 Tr' J( |r . r r on". r , p. l lo I r . r u|. u r " \ ; ' brGromoseeerminaJo. 676 Lia Reflees sobrefisiologia e ecologi das plantas,677 atilidid$, 678

Respostas "A Bioogia no vesribular',, 685 BibliogrIi. 696 Indice remissivo. 698

You might also like