Professional Documents
Culture Documents
sI.-k-l-tZ-h
kaWw
A_vZp Ipn-Iv,
jn_p t__n-amv,
^mknv {]N-cWX{--fpsS shn-sh-fn--n-tev
Cubmw-]m--Isf t]mse ]d--Sp-p efn-X-am-\-kv
KpP-dmv
P\-kwJy: 60,383,628 (2011)
`q{]-tZiw: 1,96,124 N.-In.ao
P\-km-{X: 258/N.-In.ao
km-cX: 79.31%
icm-icn BbpssZLyw: 66.4
inip-a-cW \ncv : 52/1000 (2008)
kv{Xo/]pcpj \ncv: 921/1000
inip-n-S-bnse kv{Xo/]pcpj \ncv: 878/1000
-Xv. t]jy D-S hgn Cs ate-jy Ctm-t\-jy- Fo cmPy--fp-ambpw KpP-dmnI hym]m-c_w ]pen-bn-cp-p.
hmkvtIm U Kma Fp--Xn\pw cv iXm-_vZ-v apt Xs ISh-gn-bp hym]m-c-p Hcp tI{sa \ne-bn KpP-dmv Adn-b-s-n-cp-p. knv--kp-K hyRvP-\- Fn-h-bvp hym]m-c-]m-X-bmbpw
B{^n-, Ad_v, Gjy cmPy--fn \np hym]m-c-km-[-\- Cy D]-`q-J-WvU-n-tev Fp
kp{]-[m\ Xpd-ap-J-ambpw KpP-dmv Atm-tgpw amdn--gn-n-cp-p.
kzmX-{y]q Cy-bnse hym]m-c--hy-h-kmb `oa-m-cpsS Iq-n Ghpw anI-p-\n-Xpw KpP-dmn hym]m-cnI-fm-bn-cp-p. hmNv locm-N-v, Aw_m-em kmcm-`m-bv, IkvXp-`mbv em`mbv Fn-h DZm-l-c-Ww. KpP-dm-n-Ifmb lnp--sP-bn _\n-b-I Cy-bnse hym]m-c-ta-J-e-I-fn kzX-{-m\w Dd-n-n-cp-p. \qdp-I-W-n\v \mpcm-Py--fpsS BsI-p-I-bmbncp B[p-\nI KpP-dm-ns Cusbmcp hym]m-c-_-- a\-kn-em-n-sm-pthWw KpP-dm-ns km-nI hf-sb hne-bn-cp-m.
km-nI hf tamZn tamU-en\v apv
sam (kw-m-\) KmlnI DXv]m-Z\w
12
10.5
10
10
10.34
9.42
9.34
9.69
8.49
8.3
8
9.17
7.12
6.64
4.94
1900-00
2000-10
2006-11
4
2
0
KpP-dmv
Gujarat
alm-cmjv{S
Maharashtra
Xan-gv\mSv
TamilNadu
lcn-bm\
Haryana
B[p-\nI KpP-dmv kwm\w cq]w sImp-Xv 1960-em-Wv. XpSn-tm-p 50 -hj-m-e-b-f-hn tIm{Kkv, P\-X, P\-Xm-Z, `mc-Xob P\-Xm-]mn XpS-nb ]mn-I KpP-dmv kwm\w `cn-n-cp-p. CXc Cy
kwm-\--fn \nv hyXy-kvX-amb hymh-km-bnI hf ssIh-cn-m KpP-dmv kwm-\-n\v apt Xs
km[n-n-cp-p. hm]n, A-te-iz sXmv talvkm\ hsc-bp kph CS-\mgn (tKmU tImdn-tUm) KpP-dmns hymh-km-bnI hnI-k-\-ns A`n-am\ kvXw`-am-bn-mWv ]cn-K-Wn-s-Sp--Xv. kzmX{ye_v[n-sb-p-Sv
cq]w-sIm Chn-S--fnse hyh-km-b 90-IfpsS a[y-tm-sSp-tm-tgpw htXm-Xn hnImkw {]m]n-n-cpp.
KpP-dm-ns km-nI hfbvv ]nn 90-I-fn \S-n-em-n-sm-n-cp \h-en-_-d km-nI \bpw LS-\m-]-c-amb ]cn-jvIm-c-pw h-enb ]m-Wp-Xv Fv Am-es km-nI hfm \ncv
]cn-tim-[n-m ImWm Ign-bpw. Nna`mbv ]t apJy-a-{n-bm-bn-cp 1990 apX 1995 hsc-bp Ime-Lw KpPdmv k-Zvhy-h
b
- psS kph-Im-eL
- - a
- m-sWv ]d-bmw. kwm-\v Ghpw IqSp-X hymh-km-bnI \nt]w
\S-n-h Imehpw CXm-bn-cp-p. kzm`m-hn-I-ambpw CtX-p-Sp Ap-hj-mew (1995-2000) KpP-dm-ns
k-Zv taJe 8.01 iX-am\w hf ssIh-cn-p. \tc-{-tamZn `c-W-Im-ev (2001-2010) CXv 8.68 iX-am-\-ambn Db-cp-Ibp-m-bn. AXm-bXv Hcp Zim-_vZw \o tamZn tamU hnI-k-\-n kwm-\-ns km-nI taJ-e-bn
Dmb hf bYm-n 0.67-i-X-am\w am{X-am-bn-cp-p. KpP-dmv kwm\w s]mXp-hn \nt] kulrZ
kwm-\-am-bn-cpp F Imcyw AwKo-I-cn-t--Xp-v. Cusbmcp \bw \tc{ tamZn XpSp-hp F-Im-cyhpw
\mw k-Xn-t--Xp-v. Fm hyh-kmb kulrZ kwm-\-ambn KpP-dm-ns\ \ne-\n-dp-p-hm kzIm-cy-kwcw-`-Iv tamZn `c-W-IqSw sNbvXp-sIm-Sp tkh-\- Fsm-s-bm-sW-p-IqSn \mw ]cn-tim-[n-t--Xp-v.
AXv \mw hgnsb a\-kn-em-p--Xm-bn-cn-pw.
tamZn tamU hnI-k-\ {]Nm-c-I-m-cpsS i_vZ-tIm-em-l-e-n ]e bmYmy-fpw ad-p-sh--s-Sp-p-v. KpPdm-ns km-nI hf-sb-p-dnv kwkm-cn-p-tm CtX coXn-bn km-nI hf t\Sn-sm-n-cn-p
B{-{]-tZ-iv, lcn-bm-\, alm-cm-jv{S, ]m-_v, Xan-gv\m-Sv, D{]-tZiv Fo kwm-\-sfpdnv au\w ]menp-I-bmWv Ah sNp--Xv. 90-I-fpsS ]mXn sXmv \tc-{- tamZn `cn-p-sIm-n-cn-p Cu Ime-b-fhp hsc kmnI hfm-\n-c-n Cy-bn Hmw m\- KpP-dmv F Imcyw \mw Hmn-cn-t--Xp-v. 1990-2000
\S-n-em-n-bh
Icm
BtKmf
\nt-]I Hp shXv/
{]Jym-]n-Xv
ktfw
]-Xn-IfpsS
Fw
\nt]w
tImSn cq]-bn
2011
8,380
8,380
20,83,047.3
248
2009
8,660
8,888
12,39,562
2007
363
454
2005
226
227
2003
76
80
]Wn
\S-p-sIm-n-cn-p-h
\nt]w
tImSn cq]-bn
]-Xn-IfpsS
Fw
\nt]w
tImSn cq]-bn
29.813.58
659
2,49,054.78
1,342
1,04,590.45
872
2,81,620.41
4,65,309.8
160
1,07,897.34
152
1,84,245.06
1,06,160.41
115
37,939.94
22
37,746.00
66,068.5
]-Xn-IfpsS
Fw
42
27,931.8
10,710
apw tamZn hyh-kmb hnI-k-\-ns ad-hn Zm\w sNbvXp-sIm-n-cn-p-I-bm-Wv. sshZypXn hm-pI, `qan Zm\w sNpI Fn-hbvp ]pdsa tKmZm-hcnbnse GXmv 20000 tImSn hne-a-Xn-p F-ti-Jcw \In-bXpw ]pd-ph Imcy-am-Wv. KpP-dm-n AUm\n {Kqn\v thn Fm HutZym-KnI \qem-am-e-Ifpw Ffp--n Xov Ahv
Bh-iy-amb kuI-cy- Hcp-n-sm-Sp-pI F-Xm-bn-cn-pp knhn DtZym-K--m-cpsS I-hyw. sFFFkv F-Xv Cy AUm\n kokv Fmbn amdn-bn-cn-pp KpP-dm-n. {]tXyI km-nI taJ-e-I
cq]o-I-cn-p--Xnepw C-c-n \nc-h[n hgn-hn {]h-\- \S-p-h-cp-pv.
tKmZm-hcn t_kn-\nse F-ti-Jcw KpP-dmv s]t{Sm-fnbw tIm-td-js Iogn-em-bXv 2002-em-Wv. Khsans
Xs IW--\p-k-cnv 20 _ney (2000 tImSn) Ata-cn- tUmf aqey-ap F tiJcamWv Ahn-Sp--Xv.
hntZi I-\n-I-fmb Pntbm tm_, Pq_n-e v Ft{]m ss{]hv enan-Uv Fnh-bp-ambn tamZn km DXv]mZ\ ]m-fn Icm-dn Gs-Sp-I-bp-m-bn. Cu cp I-\n-Ipw XnIpw kuP-\y-ambn 10% ]m-fn ]eni
\Ip-I-bm-bn-cp-p. CXn-\p-]-I-c-ambn F DXv]m-Z-\-n-\m-h-iy-amb kmt-XnI klmbw Pntbm tm_ \IpsamWv ]d-b-s-Sp--Xv. Cu I-\n-Isf CXn-\mbn Xnc-s-Sp-Xv Fn-s\-sb-Xv C\nbpw Ah-ti-jn-p
tNmZy-am-Wv. Fs-nepw Xc-n-ep teew hnfn-Itfm Icm Dd-n-tem Dm-b-Xmbn Hcp HutZym-KnI tcJ-Ifpw
]d-bp-n. Cu cv I-\n-Ip-ambn tamZn shp \onb D]-lm-c-ns aqeyw 10,000 tImSn cq]-tbmfw hcp-samWv IW-m--s-n-cn-p--Xv. tamZn hInS hyh-kmb Ip-I-Iv {]nb--c-\m-Ip--sX-n-s\-sbv CXneqsS Duln-mw. tamZnsb {][m-\-a{n m\-tv Dbn-m-p-hm Ahp Xm--cyhpw asm--.
{]apJ km-nI hnZKv tUm. Cnc lnth ]d-bp-Xv {in-pI: (KpP-dmv hnI-k-\s kw_-nv)
\n Fs-nepw tNmZy- Dn-m XpS-n-bm, \n KpP-dmv hncp--s\pw hnI-k\ hncp--s\pw
ap{Z Ip-s-Sp-I-bm-bn. KpP-dm-nse hymh-km-bn-I-h-cWw \n-bn--s-Sp-Xv hn]Wn in-I-fn-eq-sS-b
adnv GXm\pw tIm-td-p-Iv Khsa v \Ip Cf-hp-I-fn-eq-sS-bm-Wv. CXns\ t{ImWn Iym--enkw
FmWv hnfn-t-Xv
C{Xbpw `oa-amb Agn-a-Xn-I \S-p-tm {]Xn-] In-I-fmb tIm{Kkpw apw _l-f-ap-m-m-Xn-cn-p-sXp-sImv? sNdn-sbmcp DZm-l-c-W-an-Xm. apsNm Pq_n-e v Ft{]m ss{]hv enan-Uv I-\n-bpsS DSabmb
iymw kp `mXy lnp-m ssSwkv {Kqns FUn-tm-dn-b Ub-d-IvS-dmb tim`\m `mXy-bpsS `m-hm-Wv.
tIm{Kkv ]mn-bpsS t\man-\n-bmbn cmPy-k`-- -bn Fw]nbmWv tim`\ `mXy. tkmWnb Kmn-bp-ambn hfsc
ASp _-amWv Ahp--Xv. tIm{K-kn\v anm--an-m--Xn\v ImcWw Xnc-tbXn--tm. `c-W--{]-Xn-]
]mn-Ifpw am[y-a-fpw hyh-km-bn-Ifpw tNp \S-p ]p I-h-S-amWv tamUn tamU-en \S-p--Xv.
hyh-kmb hnI-k-\tam `qan Xntm?
hyh-kmb hnI-k-\-ns t]cn h tIm--tdv `oaamv Xp-hn-ebvv {]IrXn hn`-h- sIm-b-Sn-m
Iqp-\np-I-bmWv tamon km-sc--Xn\v \nc-h[n sXfn-hp-I ]pd-p-h-p-sIm-n-cn-p-p. {]tXyI km-nI
taJ-e-bpsS t]cnepw apw htXm-Xn-ep `qan I-S- ]nc-]m-Sn-bmWv KpP-dm-n \S-p-sIm-n-cn-p--Xv.
Ign Hcp Zim-_vZ-m-e-ambn XpSp-sIm-n-cn-p tamZn `c-W-n Iogn tIm-td-p-Iv e`n km-\ - f p s S
GXm\pw sXfn- tamZn `c-W-n KpP-dmv I-\n-I-fpsS hf
hp-I CXm.
`mhv\K Pnbnse alp- h bn Xoc-{]-tZi--fnse
Npm- p- I v
J\-\-n-\mbn
\na I-\nv
3460 slIv S
e-amWv
tamZn A\p- h Znp \In- b Xv. ^e-`q-bn-jvSamb Irjn- ` qanbpw ]pssaXm-\--fp-amWv
Cu coXn- b n
\nbvv
]Xn-p-\In-bXv. Ij-I-cpsS
apssI- n
htXm-Xne
p
I\n
Bho sU\nwkv
152
2533
AUm\n Fss{]kkv
31,059
8615
Asew-_nIv
220
205
Ac-hnv
2,484
1254
sIan-kv
449
7138
KpP-dmv B-sseUv
1,109
2000
353
1318
KpP-dmv Atmtfm
212
1683
dne-bkv CU-kv{Sokv
4,61,624
1357
bpss\-Uv t^mkv^-dkv
5,497
87995
Fen-tm Fn &
a-Xm-Wv. thX-\- \nc-nse hhn-Shv sImp-sN-s-n-p-Xv htXm-Xn-ep Nqj-W-n-tepw Icm sXmgn-emfn-Isf IqSp-X IqSp-X-embn D]-tbm-Kn-p--Xn-te-p-am-bn-cn-pw. \K-c--fnse A\u-]-Nm-cnI sXmgn taJ-e-bnse
icm-icn thX\w 106 cq]-bm-sWv \mj-W kmn kt 2011 Nqn-m-p-p. CtX kabw tIc-f-n-enXv 218
cq]-bm-Wv. {KmaoW taJ-e-bn 152 cq]-bp-ambn ]m_v apn \np-tm 83 cq]-bp-ambn KpP-dmv 12mw
m\-m-Wv. km-n-I--hym-h-kmbnI hfsbn hmtXm-cmsX kzbw {]iw-kn-p-sIm-n-cn-p tamUn-bpsS
KpP-dm-n 98% kv{Xo sXmgn-em-fn-Ifpw 89% ]pcpj sXmgn-em-fn-Ifpw sXmgn sNp-Xv A\u-]-Nm-cnI taJ-e-bnem-sWpw kt ^ew sXfn-bn-p-p. (\mj-W kmn kt HmK-ss\-tk-j 2011).
kmaqlyhfm \ncv
km-nI taJ-e-bn-epw hymh-km-bnI taJ-e-bnepw h hfm-\n-cv ImgvN-sh-m KpP-dm-n\v Ign-n-p-sXv hmkvX-h-am-sW-nepw tamZn `c-W-n sImn-tLm-jn--s-Sp--{Xbpw hen-sbmcp hnI-k\w \S-n-n-sp
Xs-bmWv IW-p-I ]d-bp--Xv. AtX-k-abw kmaq-ly-ta cwK--fnepw Zmcn-Zy-\nm\ ]cn-]m-Sn-bnepw
Hs KpP-dmv av kwm-\--tf-m hfsc ]nn-em-sW kXyw tamZnbpsS hnI-k\ ]cn-]m-Sn-I Bsc Dtin-p--XmWv Fv hy-am-n--cp-p-v. Zmcn{Zy tcJbvv Xmsg-bp P\--fpsS IW-p-I ]cn-tim-[n-m
Cmcyw a\-kn-em-m km[n-pw. tIc-fw (19.7%), ]m-_v(20.9%), lnam-N {]tZ-iv (22.9%), lcn-bm\(24.1%) Fo
kwm-\--sf-mfpw F{Xtbm Xmsg-bmWv KpP-dm-ns (31%) \ne-hnse m\w. kmaq-ly-ta cwK-sf Hsmmbn ]cn-tim-[n-p-Xv tamZn hnI-k-\-ns s]m--c- a\-kn-em-p--Xn\v klm-b-I-am-bn-cn-pw.
BtcmKyw
sXmgn taJ-e-bnse Ipd thX-\-\n-cv P\--fpsS hmti-jnsb Kpcp-X-c-ambn _m[n-p-p-v. CXv {]I-Sambpw _m[n-p-Xv kv{XoI-fp-sSbpw Ipn-I-fp-sSbpw Btcm-Ky-s-bm-Wv. nXn-hn-h-c--W-p-I ]d-bp-Xv
Fsv t\mp-I. 40-50 iX-am-\-n-\n-S-bn Ipn-I `mc-p-d-hp--h-cm-sWv an\nkv{Sn Hm^v mn-nIvkv B v
t{]m{Kmw Cwn-sa-t-j dntmv Nqn-m-p-p. (Nn{U C Cy, 2012-F mn-n- Ass{]-k). taLme-b, Oo-kvK-Uv, D{]-tZiv, Hdo-k Fo kwm\fmWv Cu ]n-I-bn s]Sp av kwm-\-. 2011
se lyqa sUh-e-vsa v dntmv ]d-bp--Xv, KpP-dm-nse ]Ip-Xn-tbmfw Ipn-I t]mj-Im-lm-c-p-dhv A\p-`hn-p--h-cm-sW-m-Wv.
inip-a-c-W-\n-cns Imcy-n KpPhnZym-`ym-kw, BtcmKyw Fo taJ-e-I-fn sNe-h-gn-p
dmv 11mw m\-mWv FXpw tamZn]W-ns h-\hv iX-am-\-n (2004-2010)
bpsS hnP-b-ns almyw shfn-ss]mXp-hn-Zym-`ymkw
s]mXp-P-\m-tcmKyw
Sp-p-p-v. Cy-bnse inip--2012 kwm\w
dntmv ]d-bp-Xv {in-pI: inip- B{m-{]-tZiv
12.1
14.3
a-cW \ncv KpP-dm-n Ctmgpw Bkmw
9.1
25.7
hfsc Db-Xm-Wv. 1000 Ipn-I-fn 44 _olm
16.7
22.4
t] acn-p-p-sh-mWv nXn-hn-hc
-
- - Oo-kvKUv
20.6
17.2
W-p-I ]d-bp--Xv. {KmaoW taJ-e- KpP-dmv
10.6
10.9
bnse BtcmKykwc- W kuI- c y- lcn-bm\
21.2
28.4
hfscpd-hmWv F-Xp-sIm-p- Im-SI
14.6
12.1
Xs ]n-I-Pm-Xn--]-n-I-h hn`m-K-- tIcfw
12.2
19.8
nS-bn inip-a-cW \ncv htXm- a[y-{]-tZiv
13.2
11.5
Xn kw`-hn-pp F-Xn bmsXm- Cy
14.9
14.4
c-p-X-hp-an-.
bp\n-sk-^ns 2012
dntmn KpP-dm-ns\ Ipdnv kqNn- Source: Rao, M. Govinda (2012). States Fiscal Development and Implications for Regional
n-p-X
- n-s\: Av hb-kn Xmsg- Development. National Institute of Public Finance and Policy. August.
bp Ipn-I-fn 50-i-X-am-\hpw t]mj-Im-lm-c-p-dhv A\p-`-hn-p--h-cm-Wv. \men aqv Ipn-Ifpw hnf _m[n-h-cm-Wv. KpP-dm-nse A-am-cn aqn-sem-cm At-b-s t]mj-Im-lm-c-p-dhv A\p-`-hn-p--h-cm-sWpw
dntmv ]d-bp-p. Ghpw `b-s-Sp-p hkvXp-X, Av hb-kn Xmsg-bp Ipn-In-S-bnse inip ac-W-\ncv AtX-]Sn XpSp-sIm-n-cn-p Fp--Xm-Wv.
]nWn, t]mjm-Im-lm-c-p-dhv Fn-h-bpsS Imcy-n KpP-dm-ns m\w hfsc ]nn-em-Wv. s]mXphn ]nWn
Ipdp sImp-h-cp-hm kwm-\-n\v Ignp Fnepw av kwm-\--fp-ambn Xmc-Xayw sNp-tm nXn
Hpw Bim-h-l-a FmWv ]T-\- kqNn-n-p--Xv. 2004-2010 Ime-b-f-hn Zmcn{Z \nm-\ns Imcyn hf-sc-b-[nIw apt-dm Hdok kwm-\-n\v Ign-p-shv (20.2%) \mj-W kmn kt dntmv
shfn-s-Sp-p-p. AtX-k-abw KpP-dm-n CXv 8.6% am{X-am-Wv. Bkq-{XW Io-j dntmp-I A\p-k-cnv
Zmcn{Zy \nm-\-ns Imcy-n 20 kwm-\--fpsS ]n-I-bn 11maXm-Wv. BZn-hmkn hn`m-K-n-Sbn Ign Hcp Zim-_vZ-n-\n-S-bn ]nWn \ncv hnpI-bm-Wp-m-bXv Fpw nXn-hn-h-c--W-p-I
]d-bp-p.
hnZym-`ymkw
hymh-km-bnI taJ-e-bnse IpXn-p-Nm--s-p-dnv hmNm-e-cm-Ip tamZn ` ]t kmaq-ly-ta taJ-e-bnse
\nt]w kw_-nv au\w ]men-p-Xv \apv ImWmw. AXn Ghpw henb DZm-l-cWw hnZym-`ymk taJ-e-
bnse ]ntm-m-h--bm-Wv. hnZym-`ymk taJ-e-bn hfsc Ipd \nt]w am{Xta tamZn-bpsS t\Xr-Xz-nep lnpXz km \S-p-p-q. Db hnZym-`ymk \ne-hmcw X-fpsS AP--I \S-n-em-p--Xn\v
hnLm-X-am-Ip-sav ^mknv in-Iv \m-b-dn-bmw. `mc-Xob P\Xm ]mn-bqsS sXc-s-Spv am\n-s^tm
Ipn-I-fpsS hnZym-`ym-ks kw_-nv Fsms Ah-Im-i-hm-Z- D-bn-mepw nXn-hn-h-c--W-p-I asmmWv \tmSp ]d-bp--Xv. bpss\-Uv \mjkv sUh-e-vsa v t{]m{Kmw nXn-hn-h-c--W-p-I- \tmSv ]d-bpXv, ]mT-im-e-I-fnse hnZymn-I-fpsS XpS \ne-\np--Xn kwm-\w 18m-as m\-mWv Fm-Wv.
Ipn-I ]mT-im-e-I-fn XpS-cp hj-ns IWv (School Life Expectancy of Children) tIc-f-n 11.33
BsW-n KpP-dm-n AXv 8.79 BWv. km-cXm \nc-n KpP-dm-ns m\w 15-B-Wv.
kwm-\s hnZym-`ymk \ne-hmcw DbtXp-sv bp\n-sk^v A`n-{]m-b-s-Sp-p-v. hnZymn-I-fn ]IpXn-bn-te-sd-tcpw X-fpsS {]mb-n-\-\p-k-cnv Fgp-Xmt\m hmbn-mt\m Adn-bm--h-cm-sW--XmWv kXyw. hnZym`ymk taJ-e-bnse km D-c-hm-Zn-Xz- Ism-gn-bp--Xn-s\-p-dn-mWv tamUn Nnn-p--Xv. {]mY-anI Xe-fn ASn-m\ kuI-cy- t]mepw Hcp-n-sm-Sp-m kwL-]-cn-hm km bq\n-thkn-n-Ifpw av DX
hnZym-`ymk m]-\-fpw kzIm-cy-ta-J-e-bn Bcw-`n-p--Xns\pdn-mWv Kuc-h-]qw Btem-Nn-p--Xv.
ip-P-ew, ipNnXzw
2011se skkkv A\p-k-cnv, {KmaoW taJ-e-bnse 43% hoSp-I-fnepw IpSn-shw e`n-p-Xv Ah-cpsS Xs Xmak--e--fn \nmWv. 16.7% s]mXp-Sm-p-I-fn \nv ip-Pew kzoI-cn-p-p. \K-c--fn CXn\p Xp-ey-amb
IWv 84%, 69% Fm-Wv.
{KmaoW taJ-e-bn 67% hoSp-Ipw iuNm-e-b--fn FXv asmcp hkvXp-X. Cu taJ-e-bnse P\--fn
65%hpw Xpd e--fn-emWv ae-hn-k\w \S-p--Xv. kzm`m-hn-I-ambpw Pe aen-\o-I-c-W-n\v CXv Imc-W-amIpp. amen\y \nm\w t]mep Imcy--fn A[n-Ir-Xv bmsXmcp Xm-cy-hp-an-. \K-c-am-en-\y-
{KmaoW taJ-e-I-fnse Xpd e--fn sImv XpI FXv Fm-bn-S--fn-sebpw t]mse KpP-dm-n-sebpw
km[mcW \S-]-Sn-bm-Wv.
Zfn-Xv--B-Zn-hmkn]ntm hn`m-K- tamZn `c-W-n\p Iogn
\tc{ tamZnsb Fpw kt-l-tmsS am{Xw In-p kmaqly hn`m-K--fmWv Zfn-Xv--B-Zn-hmkn]ntm
hn`m-K-. kzbw hnImkv ]pcp-j-\mbn Ah-X-cn-n-p-tmgpw Cu hn`m-K--fpsS ta-s-kw-_-nv Hcn-epw
kwkm-cn-m hyn-bmWv tamZn. a[yh-ns h-m-hm-bn-mWv tamZn kzbw Dbn-m-p--Xv. Ahn-Sbnse km-nI hf-sb-p-dnv am{X-am-bn-cpp Atlw Fpw hmNm-e-\m-bn-p--Xv. kmaq-ly-ta taJ-ebn ]ntm hn`m-K-v thn tamZn sNe-h-gn XpI-I-fpsS IWpw Ign Hcp Zim-_vZ-n-\n-S-bn
Ahn-S-bn Fp am--fmWv Dm-bn-cn-p-Xv Fpw ]cn-tim-[n-m Cu hn`m-K--tfm-Sp tamZn-bpsS at\m`mhw hy-am-Ipw.
P\-kw-Jy-bn 27.8% hcp ZfnXv (11.3) BZn-hmkn (16.5) hn`m-K--sf-qSn Dsm-n-p-sIm- tamZn hnI-k\
{]h-\- \S-p--Xv. tZiob sXmgn-ep-dv ]-Xn-I-fn t]mepw BZn-hmkn ZfnXv hn`m-K--fpsS ]mfnw tZio-bi
- c
- m-ic
- n-sb-m (22.67%) aqn-cn Ipd-hmWv KpP-dm-n(7.83%). hnI-k\
-
- s t]cn asm kwm\--fn-ep-sa t]mse Cc-I-fm--s-Sp hn`m-Khpw Ch Xs. ZfnXv B-Zn-hmkn hn`m-K--fpsS Btcm-Kym-h-I ]cn-K-Wn-p-tmgpw kwm-\-ns \ne-hmcw Hpw Db-X-. A\m-tcm-Ky-ap BZn-hmkn (5-h-b-kn\v Xmsgbp `mc-p-dhv A\p-`-hn-p-) Ipn-I-fpsS iX-am-\--Wnepw Cu Acw ImWmw. tZiob icm-icn 54.5%
BsW-n KpP-dm-n CXv 64.5%amWv.
kz-ambn `qan ssIh-i-ap--h-cpsS F-nepw h hnShv Is-m km[n-pw. BZn-hmkn hn`m-K--fn 92.1%
hpw ZfnXv hn`m-K--fn 89.4% hpw av ]ntm hn`m-K--fn 81.6% hpw `qc-ln-Xtcm As-n Htc--dn Xmsg
am{Xw `qan-bp--htcm BWv KpP-dm-n. BZn-hmkn hn`m-K--fpsS icm-icn amk hcp-am-\-ns Imcy-n ]m_v (1,501cq]), Bkmw(1,032), tIc-fw(1,208), D-cm-J-WvUv(1016), lnam-N {]tZiv (1307) Fo kwm-\--sf-m
]nn-emWv KpP-dm-v (879).
]cn-nXn \nb-a- An-a-dn--s-Spp
ssSw amK-kn \tc{ tamZn-sb-p-dnv FgpXn: HSp-hn ssN\-bp-ambn InS-]n-Sn-m Hcn-y aptm-p hn-cn-pp. KpP-dm-ns hnI-k\ hfsb ssN\-bp-ambn Xmc-X-ay-s-Sp-n-sm-mWv ssSw amK-kn Cs\ Fgp-Xnb-Xv. nXn-hn-h-c--W-p-I \tmSp ]d-bp-Xv av Nne-Xm-sW-nepw Nne hnj-b--fn-se-nepw KpP-dm-n\v
ssN\-bp-ambn Xmc-Xayw km[y-am-Wv. ]mcn-n-XnI XI-bpsS Imcy-n CXv \qdp-i-X-am-\hpw icn-bm-sWv ]dbm Ign-bpw.
]mcn-n-XnI hn\m-i-ns Imcy-n ssN\ Csn\np AtX Ah--bn Xs-bmWv KpP-dmpw
sNs-n-\np--Xv. Dev]m-Z\ hf-bnepw `uXn-I-hn-I-k-\-nepw hymh-km-bnI apt--nepw am{Xw {i
tI{o-I-cnp \np KpP-dm-n ]cn-nXn kwc--W-sa-Xv ]mT-]p-kvX-I--fnse Nne ]cm-ai- am{Xam-Wv.
hymh-km-bnIh-cWw Ghpw IqSp-X tI{o-I-cn-n-p hm]n--A--te-iz kph CS-\mgn Cv Ghpw aen-
KpP-dmv Xnf-pp
inip-a-cW \nc-v : 11mw m\w
ssiih hnhmlw: 4mw m\w
hnZym-`ymkw XpS-cp kvIq hnZymn-I-fpsS
F-n : 18mw m\w
lyqa sNh-e-vsa v CUIvkv : 11mw m\w
kv{Xo-]p-cpj \ncv : 24mw m\w
Pe-a-en-\o-I-c-W-ns tXmXpw Fm koa-Ifpw ewLn-n-cn-pI-bmWv KpP-dm-n Fv nXn-hn-h-c--W-p-I shfn-s-Spp-p. 14 Pn-I-fn-embn 74 Xmeq-p-I-fn `qK` Pe-a-en-\o-I-cW-ns Afhv `bm-\-I-amb coXn-bn Dbn-cn-pp. `qK`
Pe-nse ImUvanbw, tIm, seUv, sapdn XpS-nb L\tem-l--fpsS Afhv DbXv ip-Pe e`y-Xsb Kpcp-X-c-ambn
_m[n-n-cn-p-I-bm-Wv.
References:
1. Corporate Cronyism in Vibrant Gujarat; M.Mehta, Hardnews, July 2012.
2. Urban Segragation and the special political zone in Ahmedabad: An emerging paradigm for religio-political violence;
Arvind Rajagopal, South Asia Multidisciplinary Academic journal, May 2011.
3. Economic Liberalisation, Electoral Coalitions and Private Investment in India, Kanta Murali, Politics of FDI Conference,
Sept, 23-24, 2011.
4. The Remaking of Narendra Modi; Shiv Viswanathan
5. Deciphering the Gujarat Growth Paradigm, Dhirtiman Gupta, India Spend, 19 June 2012.
6. Vibrant Gujarat? Your Coast is not Clear, Mr. Adani; Anumeha Yadav, Tehelka Magazine, Vol 8, 26 Feb., 2011.
7. Social Development or Industrial Growth? Comparing the Success and Failure of Development policies in Kerala and
Gujarat; Allan Kapoor, Univ. of California, Santa Barbara, Dept. of Global & International Studies, March 2012.
8. The Times of India; Oct 3 , 2010
9. State, Market & Economy: Big Industry before Independence-1860-1950, Anupriya Singhal & Aoneha Tagore
Socio-Economic Review, Gujarat State, 2011-12.
10. United Nations Childrens Fund (UNICEF), 2012 State-wise report.
11. Children in India, 2012A Statistical Appraisal, Ministry of Statistics and Programme Implementation.
12. Human Development Report 2011.