Professional Documents
Culture Documents
PHN LOI THUC TH HU C ...................................................... 8 S BT HP L CA CCH PHN LOI TRONG HO HU C .................. 8 PHN LOI THEO PHN NG PHN TCH M THUC TH THAM GIA ... 9 PHN LOI THEO YOE.........................................................................................10 PHN LOI THEO FEIGL......................................................................................10 PHN LOI THEO WELCHER..............................................................................10 L THUYT V LIN KT PHI TR ................................................. 13 LIN KT HAI IN T ........................................................................................13 NGUYN T HU HIU .......................................................................................15 CU TO IN T CA NGUYN T ..............................................................16 PHNG PHP LIN KT HA TR (VB).........................................................19 L THUYT V TRNG TINH TH .................................................................19 THUYT QU O PHN T (MO)..................................................................... 30 HNH DNG HNH HC CA CC HP CHT PHI TR............................... 37 CNG TRNG PHI T ...........................................................................41 CU TRC PHN T V TAN......................................................................41
CHNG II:
II.10. PHC CHELATE (VNG CNG) ......................................................................... 42 II.11. S N NG KHNG GIAN V CHN LC................................................42 II.12. BN CA HP CHT PHI TR ....................................................................43 II.13. NG HC CA PHN NG TRONG THUC TH HU C. .....................44 CHNG III: NHM CHC PHN TCH V NHM HOT TNH PHN TCH .. 45 III.1. NHM CHC PHN TCH ....................................................................................45 III.2. NHM CHC PHN TCH CA Th .....................................................................48 III.3. NHM HOT TNH PHN TCH.......................................................................... 50 CHNG IV: NHNG LUN IM L THUYT V C CH PHN NG GIA THUC TH HU C V ION V C ..........................................................................53 IV.1. HIU NG TRNG LNG..................................................................................53 IV.2. HIU NG MU .....................................................................................................54 IV.3. HIU NG KHNG GIAN .....................................................................................60 IV.4. THUYT SONG SONG CA KYZHEOB...........................................................61 IV.5. S PHN LY CA MUI NI PHC ..................................................................62 IV.6. LIN KT HYDRO ..................................................................................................64 IV.7. TCH CHIT I VI THUC TH HU C ..................................................67 IV.8. TCH CHIT CC CHELATE............................................................................... 71
http://www.ebook.edu.vn
NGHIN CU C CH TO PHC N PHI T ........................................... 72 XC NH HNG S HYDROXO CA ION KIM LOI................................... 77 XC NH THNH PHN PHC.........................................................................82 THUC TH PHI TR O O............................................................... 86
CHNG VI:
VI.1. PHENYLFLUORONE ..............................................................................................86 VI.2. PYROCATECHOL TM...........................................................................................90 VI.3. CHROMAZUROL S .................................................................................................96 VI.4. NBENZOYLNPHENYL HYDROXYLAMINE V NHNG CHT LIN QUAN................................................................................................................................. 103 VI.5. ACID CHLORANILIC V NHNG DN XUT KIM LOI CA N ........... 110 VI.6. NHNG HP CHT POLY (MACROCYCILIC)................................................ 115 VI.7. CUPFERRON..........................................................................................................122 VI.8. THUC TH HN HP O,ODONATING ........................................................127 VI.9. -DIKETONE .........................................................................................................130 VI.10. PYROGALLOR V BROMOPYROGALLOL .......................................139 CHNG VII: THUC TH O-N .................................................................................144 VII.1. THUC TH ALIZARIN COMPLEXONE..........................................................144 VII.2. THUC TH MUREXID ......................................................................................148 VII.3. HYDROXYLQUINOLINE.....................................................................................150 VII.4. ZINCON ..................................................................................................................157 VII.5. XYLENOL DA CAM V METHYLTHYMOL XANH ....................................... 159 VII.6. ASENAZO I V MONOAZO DERIVATIVES OF PHENYL ARSONIC ACID 162 VII.7. EDTA V CC COMPLEXONE KHC.............................................................. 165 VII.8. HP CHT DIHYDROXYARYLAZO.................................................................172 CHNG VIII: THUC TH NN ................................................................................181 VIII.1. BIPYRIDINE V CC HP CHT FERROIN KHC...................................... 181 VIII.2. TRIPYRIDYLTRIAZINE(TPTZ) V PYRIDYLDIPHENYLTRIAZINE........... 189 VIII.3. DIOXIME............................................................................................................185 VIII.4. PORPHYRIN ..........................................................................................................191 VIII.5. DIAMINOBENZIDINE V NHNG THUC TH TNG T .....................201 CHNG IX: THUC TH VI CU TRC S.........................................................206 IX.1. DITHIZONE AND NHNG THUC TH TNG T ....................................206 IX.2. THIOXIN ................................................................................................................212 IX.3. NATRIDIETHYLDTHIOCARBAMATE V CC THUC TH TNG T 220
http://www.ebook.edu.vn
IX.4. TOLUENE3,4DITHIOL V THUC TH TNG T. ...............................228 IX.5. BITMUT II KHONG CHT II .........................................................................231 IX.6. THIOTHENOYLTRIFLUOROACETONE ...........................................................236 IX.7. THIOMICHLERS KETONE...............................................................................239 CHNG X: X.1. X.2. X.3. THUC TH KHNG VNG .............................................................241 TRI-N-BULTYL PHOSPHATE ............................................................................. 241 TRInOCTYLPHOSPHINE OXIDE.................................................................... 243 DI (2ETHYLHEXYL)PHOSPHORIC ACID.......................................................247 THUC TH KHNG TO LIN KT PHI TR............................251
CHNG XI:
XI.1. THUC TH OXY HA NEUTRAL RED.......................................................... 251 XI.2. BRILLLIANT GREEN ...........................................................................................251 XI.3. THUC NHUM CATION RHODAMINE B......................................................252 XI.4. CC MUI AMONI BC 4 ..................................................................................254 XI.5. TETRAPHENYLASEN CHLORIDE (TPAC) V CC MUI ONIUM KHC 258 XI.6. 1,3DIPHENYLGUANIDINE................................................................................260 XI.7. DIANTIPYRYLMETHANE...................................................................................261 XI.8. NATRI TETRAPHENYLBORATE .......................................................................263 XI.9. CC CHUI ALKYLAMINE MCH DI .............................................................267 CHNG XII: THUC TH HU C CHO ANION ................................................. 272 XII.1. CURCUMIN............................................................................................................272 XII.2. MONOPYRAZOLONE V BISPYRAZOLONE .................................................275 XII.3. 2AMINOPERIMIDINE ........................................................................................278
http://www.ebook.edu.vn
LI NI U Thuc th h c c nhiu ng dng trong ho hc phn tch, n c s dng trong phng php trng lng, chun , trc quang v trong cc php phn tch cng c khc. Trong phn tch trng lng, vic tm ra thuc th 8-Hydroxyquinoline v dimethylglioxim l mt v d in hnh. Trong phn tch th tch, thuc th hu c quan trng nht l EDTA v nhng cht tng t. Trong phn tch quang hc, nhiu thuc th hu c to sn phm c mu vi ion kim loi, c dng phn tch dng vt cc ion kim loi. Ngy nay, nghin cu thuc th hu c hu nh c mt khp cc phng php phn tch. N h tr cho vic tch, chit, ch th v cc chc nng khc lm tng nhy ca php o. Do mi cht ch th c tnh cht ring, c trng ring v mu v kh nng to phcnn nu c nhng hiu bit c bn v thuc th hu c s gip cho ngi lm cng tc phn tch chn la ng ch th cho php th cng nh tm cc iu kin ti u cho phn ng. Bit c tnh cht ca thuc th, nh phn tch cng c th nh hng tng hp cc thuc th mi u vit hn. Ti liu Thuc th hu c gm 2 phn: phn 1 bao gm ni dung l thuyt ca Thuc th hu c v phn 2 l phn tra cu cc Thuc th hu c v ng dng ca chng. i vi sinh vin chuyn ngnh phn tch cn thit nghin cu phn 1, khi lm chuyn v lm kha lun tt nghip phi nghin cu phn 2. Ni dung phn 1 gm cc phn sau y: M u, Phn loi thuc th hu c, Nhm hot tnh phn tch v nhm chc phn tch, Nhng lun im c bn ca v c ch phn ng gia ion v c v thuc th hu c, Lin kt ha hc trong thuc th hu c, D on ph ca thuc th, Tnh ton mt s hng s ca thuc th hu c v phc ca chng, Phn loi v gii thiu tnh cht phn tch ca thuc th hu c, Cc thuc th quan trng Chng ti trn trng cm n nhng kin ng gp ca cc bn c gn xa ln xut bn sau c hon chnh hn. Cc tc gi
http://www.ebook.edu.vn
PHN I: L THUYT THUC TH HU C CHNG M U 1. NH NGHA Mt hp cht ho hc c s dng pht hin, xc nh hay tch trong qu trnh phn tch ho hc mt cht hay hn hp ca nhiu cht c gi l thuc th phn tch. Do thuc th phn tch bao gm c nhng cht ch th, cht iu chnh pH, dung dch ra kt ta Vy mt hp cht cha carbon (CO2, CO, CaCO3) bt k hoc trc tip hoc gin tip c s dng trong ho phn tch c gi l cht phn ng phn tch hu c hoc gn hn l thuc th hu c. Nghin cu phn nh gia thuc th hu c vi ion v c v ng dng n vo phn tch thc cht l nghin cu qu trnh to phc. S pht trin l thuyt ho hc trong nhng nm gn y v c bit l s ng dng thuyt trng phi t vo vic nghin cu cc kim loi chuyn tip v phc ca chng gip cc nh khoa hc ni chung v phn tch ni ring hiu su sc nhng yu t nh hng n bn ca phc cht, bn cht ph hp th ca chng v nhng tnh cht qy gi khc. Chng ta s nghin cu thuc th hu c trong khung cnh ca nhng l thuyt hin i ny. 2. U IM CA THUC TH HU C SO VI THUC TH V C Thuc th hu c c mt s u im ni bt so vi thuc th v c; v vy n c s dng rt rng ri trong thc t ca ho phn tch. 1. Trc ht cn ch n tan rt nh ca hp cht to bi thuc th hu c v ion v c. V vy, ngi ta c th ra kt ta cn thn tch ht cc cht bn m khng s mt i mt lng ng k ion cn xc nh. Ngoi ra, hin tng kt ta theo khi dng thuc th hu c cng ch rt t. 2. Thuc th hu c thng c trong lng phn t ln do thnh phn phn trm ca ion c xc nh trong hp cht to thnh vi thuc th hu c bao gi cng thp hn trong bt k hp cht no to thnh bi thuc th v c. V d: Ion cn Xc nh Hp cht to thnh gia Ion cn xc nh vi thuc th Oxyt nhm Al3+ Oxyquinolinat nhm Iodua Tali Tl+ Thionalidat tali Thnh phn % ca ion cn xc nh trong hp cht to thnh vi thuc th 53,0 5,8 61,7 48,6
Thnh phn phn trm ca ion c xc nh thp trong sn phm cui cng lm gim sai s tnh ton, ngha l lm tng chnh xc ca phng php phn tch. Mt khc th
http://www.ebook.edu.vn
tch kt ta to thnh bi thuc th v c (khi kt ta 1 lng ion cn xc nh nh nhau) do nhy ca phn ng tng ln. 1. 3- Sn phm mu ca thuc th hu c vi ion v c, c cng mu ln v trong nhiu trng hp c cng pht hynh quang ln, do ngi ta c th pht hin c nhng lng v cng nh ion v c v nh lng chng bng phng php o mu hoc o hunh quang mt cch thun li. Thm vo , nhng sn phm mu phn ln l nhng hp cht ni phc nn kh bn v d chit bng dung mi hu c li l nhng thun li khc rt ng k. 4- Cui cng cn ch ra rng, do s khc bit ca rt nhiu loi thuc th hu c nn ngi ta c th chn trong mi trng hp ring bit, thuc th thch hp nht v tm nhng iu kin thun li nht cho phn ng tin hnh v do phn ng phn tch t nhy v la chn cao. 3. MT S C TNH C BN CA THUC TH HU C Khi nghin cu cc thuc th hu c ngi ta thng quan tm n cc tnh cht sau y: tinh khit: Tr mt s t thuc th, hu ht cc hp cht hu c trn th trng l khng tinh khit. Tu theo mi trng hp, c th yu cu c lm sch. V d: Chloranil nh l mt thuc th dch chuyn in tch vi amino acid nn phi lm sch trc kh s dng. y l yu cu u tin trong nghin cu cc thuc th hu c. tan: tan ca thuc th trong dung mi no s quyt nh phng php phn tch ca thuc th y. Bit c tan chng ta s ch ng trong nghin cu. V d: EDTA khng tan tt trong nc (mi trng trung tnh). thay i tan ca n th cn trung ha bng mt baz. 8-Hydroxyquinoline tan yu trong nc, n thng khng tan trong acid acetic dng bng v pha long bng nc, nu phi t hay phc ca n khng tan trong nc. p sut hi: Mt phc c th c p sut hi cao hn cc phc khc. Nhng dn xut ca metoxy hay etoxy c p sut hi cao hn nhng hp cht b m ca chng. Da trn s khc nhau v p sut hi ca cc phi t hay phc ca chng, mt s cht c tch bng phng php sc kh ph. bn: Mt s phc chelate rt bn trong dung mi tr khi phc hnh thnh. Tuy nhin, mt s phc bn vi nhit c tch bng phng php chng ct m khng b phn hu. Mt vi phc nhy vi nh sng v khng kh th phi c bo qun cn thn. phn cc: phn cc ca mt phn t cho bit tan ca n trong dung mi. Mt phn t phn cc s c thun li trong dung mi chit. Bn cnh , s tch da trn s phn cc hay khng phn cc ca phn t cht c chit c s dng mt cch rng ri. 4. HNG NGHIN CU CA THUC TH HU C Hin nay, nghin cu thuc th hu c i vo cc lnh vc chnh sau y: 1. Tng hp nhng thuc th hu c mi. 2. Tm cc phng php phn tch mi theo hng n gin, nhy v chn lc. 3. Nghin cu tc ng ca cc nhm chc. 4. Nghin cu cu trc ca thuc th. 5. Nghin cu ng hc phn ng.
http://www.ebook.edu.vn
6. Phc nha cy hu c. 7. Cc nhm chit. 8. My tnh v chuyn ha furier. 9. Nghin cu phc dch chuyn in tch. 10. Thuc th cho s pht hunh quang v pht quang ha hc. 11. Cht hat ng b mt. 12. Nghin cu trng thi oxy ho.
http://www.ebook.edu.vn
I.1.
Ngi ta c th phn loi thuc th hu c theo nguyn tc rt n gin, l nguyn tc phn loi trong ho hu c (theo cc nhm chc). S phn loi ny ch thun li khi nghin cu nhng hp cht n gin cn khi nghin cu nhng hp cht phc tp n t ra khng p ng c yu cu v cn cha nhiu mu thun. Theo s phn loi th nhng acid phenol carboxylic trong cng mt nhm cn nhng dihydroxybenzene thuc v mt nhm khc. So snh m v ohydroxybenzoic acid vi m v odihydroxybenzene ngi ta thy rng mhydroxybenzoic acid v mdihydroxybenzene (Resocsin) c rt t tnh cht phn tch ging vi ohydroxybenzoic acid (salicylic acid) v odihydroxybenzene (Pyrocatechin). Trong khi c tnh phn tch ca salixilic acid v Pyrocatesin li rt gn nhau. S ng nht tnh cht phn tch trong trng hp ny khng phi l do trong phn t c nhng nhm chc nh nhau m do Pyrocatesin v salicylic acid cng c kh nng to ni phc ln (nh nhm to phc v nhm to mui v tr ortho i vi nhau). V d: cht mu
O2N N N OH
O2N
. Mc d cng loi vi hp cht trn nhng khng cho phn ng y. Theo tnh cht phn tch th 8oxyquinoline (I) v Anthranilic acid (II) tng i gn nhau hn so vi 8oxyquinoline (I) v 7oxyquinoline (III) hoc l so vi antharanilic acid (II) v Paraaminobenzoic acid (IV)
H2N
NH2
OH COOH
NH2
NH2
OH
COOH
(I)
(II)
(III)
(IV)
http://www.ebook.edu.vn
Nhng dn chng nu trn chng t rng cch phn loi thng dng cho cc hp cht hu c, th cn c vo cc nhm chc trong phn t thuc th phn loi l khng hp l.
I.2. PHN LOI THEO PHN NG PHN TCH M THUC TH THAM GIA
Theo s phn loi ny, thuc th hu c c chia thnh 9 nhm. 1) Nhng cht to phc mu 2) Nhng cht to mui 3) Nhng cht c kh nng to nhng hp cht cng hp t tan hoc c mu c trng. 4) Nhng cht ch th 5) Nhng cht mu to phc hp th (sn) 6) Nhng thuc th gy nn s tng hp hu c trong phn ng, ng dng vo phn tch. 7) Nhng thuc th c kh nng to phc vng vi ion kim loi (vng theo thnh hoc l do lin kt ho tr, lin kt phi t hoc l hn hp c hai loi ny). 8) Nhng cht oxy ho 9) Nhng cht kh. H thng phn loi ny cng mang nhiu mu thun ni ti: 1- Mt cht c th c trong nhng nhm phn loi khc nhau. V d: Alizarin c th c nhm 5 v nhm 7. Dipyridin cng c th c nhm 1 v nhm 7. 2- Tc dng ca nhng thuc th trong cng mt nhm vi nhng ion v v li c nhng c tnh khc nhau v nguyn tc. V d: Theo s phn loi trn th acid oxalic, ethyeandiamine dumethylglyoxim phi thuc v nhm 7 v chng u to vng vi nhng ion kim loi.
O C O Ca C O O Cu H2N
CH2
H2N
CH2
SO4 3
Nhng bn cht v c tnh ca oxalat can-xi, triethylandiamino ng sunfat, dimethylglyoximat Ni li khc nhau rt c bn (mui, mui phc, mui ni phc). 3- S tch ring nhm cht oxy ho v cht kh l khng hp l v mt cht tu thuc iu kin ca phn ng, c th ng vai tr cht kh hay cht oxy ho. V d: Methyl da cam.
H3C H3C N N N SO3Na
http://www.ebook.edu.vn
Trong phn ng vi Chlor ng vai tr cht kh cn trong phn ng vi Sn++ li ng vai tr cht oxy ho.
I.3.
Yoe chia thuc th hu c thnh 11 nhm ln (theo mc ch s dng) v mi nhm ln li c chia thnh nhiu nhm nh (theo cch phn loi trong nhm hu c). Vi d: Nhm ln th nht l dung mi v cht lng ra bao gm nhiu nhm nh: hydrocarbon, ru, ester, ether, aldehydeketone Cch phn loi ny thun tin cho vic chn thuc th nhng v c bn n vn mang nhng khuyt im ca cc cch phn loi k trn. V d: Pyrogallol, pnitrobenzeneazoresocsin, 8oxyquinoline trong cng mt nhm nhng c ch tc dng ca mi hp cht vi ion v c li rt khc nhau.
I.4.
Feigl chia thuc th thnh 8 nhm 1) Nhng thuc th to mui 2) Nhng thuc th to mui phc 3) Nhng thuc th to mui ni phc 4) Nhng thuc th to mui hp cht hp th 5) Nhng thuc th dng trong nhng phn ng tng hp hoc phn hu hu c. 6) Nhng thuc th l h oxy ho kh hu c 7) Nhng thuc th tham gia phn ng vi ion v c dng chuyn vi ni phn. 8) Nhng thuc th tham gia vo nhng phn ng xc tc. Mc d cha tht hon ho nhng cch phn loi ny c u im c bn l da trn c ch phn ng v bn cht sau cng phn loi. Nhng thuc th c xp trong cng mt nhm khng phi v cng thc ging nhau m v tnh phn ng m n tham gia ging nhau.
I.5.
Welcher cho rng nhng thuc th hu c c gi tr nht trong phn tch l nhng thuc th to phc vng cng vi ion phn loi. Cn c vo s ion hydro b ion kim loi thay th trong mt phn t thuc th trung ha to thnh mt vng cng, Welcher chia thuc th hu c thnh 3 loi: Loi 1: Loi 2 ion hydro b thay th. Tham gia vo phn ng phi tr loi ny l ion kim loi v anion thuc th 2 in tch v do c mi bc phi tr in tch ca phc s bng in tch ca ion kim loi tr i 2 n v. Nu s phi tr ca nguyn t kim loi i vi thuc th bng in tch ca ion kim loi th phc to thnh l phc trung ha v thng khng tan trong nc. V d: benzoinxim c hai ion H+ c th b thay th, to vi Cu2+ hp cht phi tr c thnh phn 1:1.
http://www.ebook.edu.vn
O C C H
C C H N Cu O N C
2HN Cu O
OH2
OH2
CH
Nu s phi tr ca nguyn t kim loi i vi thuc th vt qu in tch ca ion kim loi th phc anion thng tan trong nc c hnh thnh. C th ly cc phc tan Oxalate (Fe(C2O4)3), Citrate (CaC3H4OH(COO)3), tactrate (Fe(C4H4Oc)+) lm v d. Ngi ta thng s dng cc phc ny ngn cn kt ta hydroxide trong mi trng kim. Loi 2: Loi 1 ion hydro b thay th. Phn ng phi tr xy ra gia ion kim loi v anion thuc th 1 in tch v do c mi mc phi tr in tch tng cng ca phc kim loi bng in tch ca ion kim loi tr i mt n v. Nu s phi tr ca nguyn t kim loi i vi thuc th hai ln ln hn in tch kim loi th hp cht trung ho khng tan trong nc c to thnh v trong a s trng hp, c th chit sn phm phn ng bng nhng dung mi hu c. Cn nhn mnh rng, s phi tr thng dng li mc to phc trung ho ngay c trong trng hp nhng v tr cn cha s dng ht. iu c gii thch nh sau: s phi tr tip theo i hi thuc th phi phn ly, v phi ho tan sn phm khng tan. Phn ln thuc th hu c biu l tnh acid rt yu do s phn ly l khng thun v mt nng lng. V d: 8oxyquinoline (HX) tc dng vi Mg2+ to sn phm dihydrat. Mg(H2O6)2+ + HX MgX2 . 2H2O + 2H+ + 4H2O. S phi tr ca Mg2+ bng 6 nhng in tch trng thnh trung ho sau khi hai phn t thuc th tc dng vi mt ion magie. Cn Al3+ to 8oxyquinolat khng ngm nc v s phi tr ca n ng 2 ln ln hn in tch. Phn ln nhng thuc th hu c c ng dng rng ri trong phn tch iu thuc loi ny: nitroso, naphtol, dimethylglyoxim, dithizone, v.v Loi 3: Loi nhng ion hydro khng b thay th. y phn ng phi tr xy ra l do s thay th nhng phn t nc bng nhng phn t thuc th trung ho. Do sn phm phn ng l cation c in tch ng bng in tch ca cation kim loi ban u. Mc d sn phm phn ng thng tan trong nc nhng i khi c th chit bng nhng dung mi hu c nh cation hu c khi lng ln v nhng anion thch hp. V d: C th chit phc ca Cu v Fe vi nhng dn xut ca 1, 10-phenanthroline bng ru cao phn t. Nhng thuc th to s chelate ln hn vi 1 n phn t thuc th (v d ethylenediaminetetracetic acid v nhng thuc th ni chung) khng to chelate khng thuc vo ba loi hp cht k trn.
http://www.ebook.edu.vn
http://www.ebook.edu.vn
II.1.
LIN KT HAI IN T
Nm 1916, gio s ho hc ca trng i hc Tng hp Canifornia, Lewis pht biu ti Berkle: Lin kt gia hai nguyn t A v B c thc hin bng i in t dng chung ca hai nguyn t. Thng mi nguyn t gp mt in t vo i in t dng chung. Trn c s ca nhng khi nim , Lewis m t cc phn t CH4 v NH3 nh sau: H H : C :H H H : N :H H
: :
Ngy nay ngi ta gi phng php m t l phng php biu phn t Lewis. Biu Lewis cho chng ta thy r rng, nhng phn t NH4+ v NH3 ging nhau im l trong nhng hp cht ny c 2 in t (i in t phn b) lin kt vi mi nguyn t hydro cn i vi cc nguyn t C, N c 8 in t. S khc nhau c bn nht, quan trng nht gia 2 hp cht ny l nguyn t Nit cn mt i in t khng phn chia cho nguyn t hydro. Chnh v vy m phn t ammoniac c kh nng phn ng, n cho i in t t do ca mnh dng chung vi bt k mt nguyn t no khc. Lin kt ny c hnh thnh cng l do mt i in t ngha l cng l lin kt cng ho tr nhng v c hai in t u do nguyn t nit cung cp nn ngi ta gi loi lin kt ny l lin kt cng hp ho tr phi tr. Phn ng ca NH3 vi cc acid to thnh cc mui amoni (1) dn n lin kt cng ha tr phi tr.
H H
+ +
N H H
H H N H H
: :
(2.1)
Song, 4 lin kt trong NH4+ u tng ng. iu chng t rng s khc nhau gia lin kt cng ha tr thng v lin kt cng ha tr phi tr khng ng k. Phn t
http://www.ebook.edu.vn
ammoniac cng c th cho i din t t do ca mnh dng chung vi nhng ion hoc phn t khc. Nu ion kim loi thay th ion hydro th hnh thnh cc phc anion kim loi (Phng trnh (2.2),(2.4), v nhng phn ng ny ch yu xy ra trong dung dch nc nn ni mt cch chnh xc hn l nhng ion kim loi u tin tn ti trong dung dch nc di dng phc nc (phc aqua) v nhng phn t nc phi tr b thay th bi nhng phn t ammoniac (phng trnh (2.5)(2.8)).
Ag+ + H N H H H H N Ag H
+ +
NH3
H H H N Ag N H H H
++
(2.2)
Cu
++
4 NH3
(2.3)
Ni+++ 6 NH3
[H : OH 2 ]+ + : NH 3 [H : NH 3 ]+ + H 2 O
[Ag (: OH 2 )2 ]+ + 2 : NH 3 [Ag (: NH 3 )2 ]+ + 2 H 2 O
+ 6 : NH 3 [Ni ( NH 3 )6 ] + 6 H 2 O
+2
Nhng phn ng tng t, theo Lewis l nhng phn ng acid baz. Theo Lewis acid l nhng cht, nhng phn t c kh nng lin kt i in t (cht nhn), cn baz l nhng cht c kh nng cho in t (cht cho). Kt qu l, phn ng acid baz dn n s to thnh nhng lin kt phi tr theo s : A acid (cht cho) + :B baz (cht nhn) A:B hp cht phi tr (2.9)
Thuyt ca Lewis tng qut hn thuyt ca Arrenius. Theo thuyt ca Lewis th nhng hp cht nh BF3, AlCl3, SO3 v SiF4 cng l nhng acid v u c kh nng nhn in t. Nhng hp cht loi F3BNH3 v C5H5NSO3 thng gi l nhng sn phm cng hp, chng cng l nhng hp cht phi tr.
F F B F
+
H N H H
F H F B N H F H
(2.10)
http://www.ebook.edu.vn
AlCl3
SO3
+
Cl-
AlCl4
C 5H 5N
+
C5H5N SO3
SiF4
2 F-
SiF6
2-
Nhng phi t cho i in t ca mnh dng chung vi nhng kim loi v nh vy theo Lewis chng chnh l nhng baz. Ta c th nu ln nhng phn t H2O:, NH3:, (C2H5)3P:, :CO v :NH2CH2CH2NH2 v nhng ion :Cl:, :CN, :OH, :NO2
OOCCH2 OOCCH2 NCH2CH2N CH2COO CH2COO
4-
(2.14) R rng rng EDTA l nhng phi t 2 v 6 rng. Nguyn t c s i in t khng phn chia ln hn mt c th dng l cu nguyn t
(C2H5)3P Pt Cl Cl Cl Pt P(C2H5)3 Cl
(2.15)
II.2.
NGUYN T HU HIU
Nhng kh tr (He, Ne, Ar, Kr, Xe, v Ru) l nhng cht in hnh khng c kh nng phn ng, ch mi gn y ngi ta mi iu ch c mt s nguyn t . t lu ngi ta nhn xt rng, nhng hp cht trong mi nguyn t bng cch thay th i in t chung vi cc nguyn t khc c bao quanh mnh mt s in t bng s in t trong nguyn t kh tr l nhng hp cht rt bn vng, gio s trng tng hp Oxford l Sidwick mang khi nim vo lnh vc phc ca kim loi. ng ta khng nh rng, ion kim loi trung tm s c vy quanh mnh mt s phi t sao cho s in t chung trong nguyn t kim loi t ti nh trong nguyn t kh tr. S in t chung trong nguyn t cht to phc kim loi c gi l s nguyn t hu hiu. V d s nguyn t hu hiu ca Co(III) trong [Co(NH3)6]3+ d dng tnh c nh sau: Co c s nguyn t bng 27, c 27 in t Co (III) c 27 3 = 24 in t (NH3) c 2*6 = 12 in t c dng chung t Vy s nguyn t hu hiu ca Co(III) trong phc (Co(NH3)6)3+ bng 24 + 12 = 36 in
S nguyn t hu hiu ca nhiu phc khc c xc nh bng cch , trong nhiu trng hp bng s nguyn t kh tr. Nhng quy lut cng c nhiu ngoi l. V d nh i vi phc [Ag(NH3)6]+ v [Ni(en)3]3+ th s nguyn t hu hiu bng 50 v 38. Nu s nguyn t hu hiu ca kim loi trung tm lun lun chnh xc bng s nguyn t ca kh tr th c th bit c s phi tr ca ion kim loi trong tt c mi phc. Loi hp cht thng tun theo quy lut s nguyn t hu hiu l nhng hp cht carbonyl ca kim loi v nhng dn xut ca n. Nh quy lut ny c th xc nh chnh
http://www.ebook.edu.vn
xc s nhm CO trong phn t nhng carbonyl n gin nht cng nh c th d on nhng hp cht ny c th tn ti di dng nhng monomer hay khng. V d nh s nguyn t hiu i vi cc kim loi trong nhng hp cht Ni(CO)4,Fe(CO)5, Fe(CO)4Cl2, Mn(CO)5Br, CoNO(CO)3, v Fe(NO)2(CO)2 u bng 36. tnh s nguyn t hu hiu trong cc h ny c th cng nhn mt cch thun li l CO, Cl-, Br- cho hai nguyn t to thnh lin kt cn NO th cho 3 in t. Cng thc: (CO)5Mn-Mn(CO)5 l cng thc n gin nht trong s nhng cng thc c th c ca carbonyl mangan nu cng nhn mi nguyn t cn c s nguyn t hu hiu bng 36. S in t ca mi nguyn t Mn = 25 S in t ca 5 nhm (:CO) = 10 S in t ca lin kt Mn-Mn = 1 Tng cng l 36 Nguyn t Mn khi to lin kt vi nguyn t Mn khc c th nhn mt in t. Khi mi nguyn t kim loi gp mt in t to lin kt v nh vy mi nguyn t c chung vi nguyn t khc 2 in t.
II.3.
CU TO IN T CA NGUYN T
Trc khi bn lun v nhng vn l thuyt lin kt, cn thit phi nu ln mt cch ngn gn cu to in t ca nguyn t. Nhng in t trong nguyn t ln lt chim cc mc nng lng. Trn mc nng lng u tin c th c nhiu nht 2 in t, trn mc th hai l 8, trn mc th 3 l 18 v trn mc th t l 32. Nhng mc nng lng chnh t 1 n 7 chia ra lm nhng mc nng lng ph: s, p, d, f. Nhng in t ln lt chim cc mc nng lng ph cha in t c nng lng thp. Trong tt c cc bn lun sau ny chng ta gi thit rng in t s trn mc nng lng thp nht. Trong s mc nng lng (hnh 2.1) r rng rng trong mi mc nng lng chnh, mc nng lng ph s c nng lng thp hn mc nng lng ph p, mc nng lng ph p thp hn mc nng lng ph d v cui cng mc nng lng ph d thp hn mc nng lng ph f. S cng ch ra rng mc nng lng ph 3d c nng lng cao hn mc nng lng ph 4s v mc nng lng ph 4f c nng lng cao hn mc nng lng ph 6s. Nh vy mc nng lng ph ca mt mc nng lng chnh c th c gi tr nng lng cao hn mc nng lng ph thp ca mc nng lng chnh tip theo. Mc d rng gi tr ca mc nng lng ph ca mt mc nng lng chnh lun lun phn b theo trt t sau: s<p<d>f, nng lng tng i ca chng trong cc mc nng lng chnh khc nhau cn chiu nh hng ca s bao quanh ca nguyn t ang xt v ph thuc rt nhiu vo s nguyn t ca n. V d nh trong nguyn t Kali mc nng lng ph 3d cao hn 4s. Trong nguyn t Scandi nng lng ca cc mc ph 3d v 4s bng nhau v trong nguyn t km mc nng lng ph 4s li cao hn 3d. hnh dung mt cch gn ng cc cu hnh in t ca nguyn t ta c th s dng s dn ra hnh 2.1.
http://www.ebook.edu.vn
Trn hnh 2.1, qu o c m t bng cc vng trn nh. S qu o ca mi mc nng lng ph tng ng nh sau: s=1, p=3, d=5, f=7. Trn mi qu o c th c ti a l 2 in t v nh vy s in t cc i ca s l 2, ca p l 6, ca d l 10 v ca f l 14. in t sp xp vo mi mc nng lng ph theo nguyn tc Hund. Theo qui tc ny, in t phi sp xp vo cc qu o ca cng mt mc nng lng ph nh th no c s in t khng ghp i ti a. iu c ngha l in t ln lt c sp xp vo cc qu o trng, bi v chng y nhau v c xu th nm trn nhng qu o khc nhau sao cho cng cch xa cng tt c th din t cu trc in t ca N, Ti v Mn nh trn hnh 2.2. 1s N Ti Mn Hnh 2.2: Cu to in t ca cc nguyn t N, Ti, Mn Nhng in t ca phc ph p ca nguyn t Nit v nhng in t ca mc ph d ca cc nguyn t Ti v Mn khng ghp i khng cn thit phi vit tt c cc mc nng lng ph nh trn hnh v. Thng ngi ta ch nu ln nhng in t lp ngoi v kh tr (nhng in t ha tr) bi v chnh chng tham gia vo s to thnh nhng lin kt ha hc. Cui cng cn nhn xt rng: Sau ny tin li ta sp xp mc ph 3d trc 4s, 4d v 4f trc 5s Sau khi nghin cu cu to in t ca nguyn t chng ta cn xt cu to in t ca ion. Ni chung khi to thnh nhng ion dng, in t ha tr b tch ra khi qu o nguyn t ng vi nng lng cao nht. Trong trng hp ca nhng kim loi chuyn tip, nhng in t s ngoi c nng lng cao nht v do nguyn t mt nhng in t ny trc tin. V vy c th hnh dung cu to in t ca Ti3+ v Mn2+ nh hnh 2.3.
http://www.ebook.edu.vn
Nng lng
2s
2p
3s
3p
3d
4s
1s Ti3+ Mn2+
2s
2p
3s
3p
3d
4s
Hnh 2.3: Cu to in t ca nhng ion Ti3+ v Mn2+ Tip theo cn phi bit dng qu o in t. Ngi ta hiu hnh dng qu o l m hnh hnh hc vng khng gian c xc xut tm thy in t ln nht trn qu o . Chng ta gii hn nhng qu o s, p,d bi v chng thng tham gia vo s to thnh lin kt. Ch cc nguyn t chuyn tip (cc nguyn t t him v actinide) cc qu o f mi tham gia vo s to thnh lin kt in t. Qu o s c hnh dng i xng cu (hnh 2.4), qu o p c hnh dng hnh qu t hng theo mt trong ba trc ta . Qu o px hng dc theo trc x, qu o py hng dc theo trc y, qu o pz hng dc theo trc z (hnh 2.5). Bn trong s 5 qu o d c dng hnh hoa th v mt c hnh qu t v c vnh bao quanh trung tm. Ba qu o hoa th dxy, dxz, dyz hng theo nhng mt phng xy, xz, yz, chng c phn b gia hai trc xc nh mt phng. Qu o th t d x -y hng theo mt phng xy dc theo cc trc x v y.
2 2
http://www.ebook.edu.vn
II.4.
Phng php lin kt ha tr c gio s Pauling (Hc vin K thut California) pht trin v nu ln mt cch d hiu trong quyn sch ca mnh Bn cht ca lin kt ha hc. Ngoi Marie Cuirie, Pauling l ngi duy nht 2 ln c gii thng Nobel (mt ln v ha hc nm 1954, mt ln v ha bnh nm 1962). Quan im ca Pauling nh hng rt ln n tt c mi lnh vc ca ha hc. L thuyt cng ha tr ca ng c kh nng thng nht nhng quan im ca cc nh ha hc v do c ph bin rng ri. Nh thuyt ny, c th gii thch tt cu to v t tnh ca phc kim loi. L thuyt ny c th gii thch c nhng tnh cht khc ca cc hp cht phi tr v d nh quang ph hp th nhng dng nh bng nhng l thuyt khc c th lm nhng vic ny d dng hn. Do , trong nhng nm gn y nhng nh bc hc nghin cu vn ha hc ca cc hp cht phi tr thch th l thuyt trng tinh th, trng phi t v l thuyt qu o phn t hn, Chng ta s ch yu nghin cu cc l thuyt ny. Trc ht cn nghin cu xem phng php lin kt cng ha tr m t s to thnh cc phc cht [CoF6]3- v [Co(NH3)6]3+ nh th no v so snh vi nhng quan im ca l thuyt trng tinh th v l thuyt qu o phn t m chng ta s xt ti sau y. u tin cn nu ln rng [CoF6]3- cha 4 in t khng ghp i trong khi th [Co(NH3)6]3+ tt c cc in t ghp i. Mi phi t (theo Lewis l baz) cho mt i in t to lin kt cng ha tr phi tr. Theo phng php lin kt cng ha tr, cu to in t ca cc phc trn c minh ha hnh 2.6. Lin kt trong trng hp ny l lin kt cng ha tr. Nhng t hp tng ng nhng qu o nguyn t ca kim loi pha ha vo nhau v to thnh dng qu o mi gi l qu o lai ha. Nhng qu o ny to thnh nhng lin kt cng ha tr bn hn gia kim loi v phi t. 3d dxydxzdyz dx2-y2dz2 4s F4p F- F- FNH3NH3NH3 F- F4d
[Co(NH ) ]
3 6
NH3NH3
NH3
Hnh 2.6: S to phc [CoF6 ]3 v [Co(NH3)6]3- theo quan im ca phng php li kt h t Trong 6 phi t phi tr, nhng qu o lai ha hnh thnh do s pha ha nhng qu o nguyn t s, px, py, pz, dx2-y2 v dz2. Su qu o lai ha hnh thnh sp3d2 hng ti nhng nh ca bt din. Ta nhn thy rng i vi phc [CoF6]3- nhng qu o d cng cng c mc nng lng chnh nh qu o s v p. Phc loi ns np3 nd2 gi l phc qu o ngoi bi v nhng qu o d ngoi tham gia vo s to phc. Mt khc, nhng qu o d c chc mc nng lng chnh thp hn qu o s v p tham gia vo s to phc [Co(NH3)6]3+. Nhng phc nh (n-1)d2 ns np3 c gi l phc qu o trong bi v nhng qu o d trong tham gia vo s to thnh chng.
II.5.
Phng php lin kt ha tr v thuyt trng tinh th tnh in khc nhau v bn cht. Phng php lin kt ha tr xut pht t gi thuyt lin kt phi tr l cng ha tr cn l thuyt tnh in th hon ton bc b c tnh cng ha tr ca lin kt v gi thuyt rng
http://www.ebook.edu.vn
lin kt gia ion kim loi v phi t l hon ton ion. C th tnh ton nng lng ca lin kt phi tr khi ta s dng nhng phng trnh c in ca th nng, c k ti lc ht v lc y gia nhng ht nhn tch in. Nng lng lin kt = q1q2/r (2.16) Trong phng trnh (2.16), q1 v q2 l nhng in tch ca nhng ion tng tc, r l khong cch gia nhng trung tm ca nhng ion. Ngi ta s dng phng trnh tng t m t c nhng tng tc ca phn t phn cc khng tch in vi ion. Php gn ng cho nhng kt qu ph hp kh tt vi nhng gi tr nng lng lin kt tm c bng thc nghim i vi nhng phc ca nhng kim loi khng chuyn tip. i vi phc ca kim loi chuyn tip nhng gi tr tnh ton trc thng qu nh. S khng tng ng s c b chnh li mt cch ng k nu ch ti qu o ca nhng in t d v gi thuyt v nh hng ca phi t ln nng lng tng i ca nhng qu o d. Nm 1930, ln u tin nhng nh vt l (Beta v Vanflek) hon thin l thuyt tnh in v s dng gii thch mu v t tnh ca cc mui tinh th. L thuyt ny c gi l l thuyt trng tinh th. Mc d l thuyt ny nu ln trong cng thi gian hoc l sm hn mt cht so vi phng php lin kt ha tr nhng 20 nm sau mi c cc nh ha hc bit ti v s dng. Nguyn nhn c th l do thuyt trng tinh th c vit cho cc nh vt l cn phng php lin kt ha tr th li cho mt quan nim kh r rng v lin kt gia cc nguyn t. Nm 1951, mt s nh ha hc l thuyt s dng thuyt trng tinh th mt cch c lp vi nhau gii thch ph ca phc nhng kim loi chuyn tip. V phng php t ra c hiu qu nn ngay lp tc hng lot cng trnh nghin cu c tip tc. Ngi ta lm sng t rng thuyt trng tinh th rt thun li cho vic gii thch bn nh lng nhiu tnh cht bit ca cc hp cht phi tr. hiu thuyt trng tinh th cn hnh dung mt cch r rng s nh hng khng gian ca qu o d (hnh 2.7). Tng tc ca nhng qu o d ca nhng kim loi chuyn tip vi cc phi t bao quanh, n sn sinh ra hiu ng trng tinh th. minh ha thuyt trng tinh th, ta hy xt phc bt din [TiF6]2-. Trong ion Ti4+ t do nm cch bit trong khng gian, hnh dng in t l nh sau: 1s22s22p63s23p6, khng c in t d. Nm qu o 3d trng trong ion c c trng bng cng mt mc nng lng. iu cho php gi thuyt rng in t c th nm trn mt trong s nhng qu o d vi xc xut nh nhau. Nhng qu o tng ng vi cng mt gi tr nng lng gi l qu o suy bin.
d
http://www.ebook.edu.vn
Hnh 2.7: S mc nng lng ca nhng qu o d ca ion kim loi t do ca phc gi thuyt trong khng c s tch mc bi trng tinh th v ca phc bt din. Trong phc [TiF6]2- ion Ti4+ c bao quanh bi 6 ion F-. Do s c mt ca nhng ion F, tc dng y ca nhng in tch m ca chng gy tr ngi cho s np in t vo qu o d ca ion Ti4+. Ni mt cch khc, nhng ion F- (hoc l nhng phi t khc) khi tin ti gn qu o d lm tng nng lng tng ng ca chng (hnh 2.7). Nu nh 6 ion Fbao quanh ion Ti4+ trong [TiF6]2- phn b trn cng mt khong cch ti 5 qu o d ca Ti4+ th tt c cc qu o d c trng ng vi cng mt gi tr nng lng (chng b suy bin) nng lng tng ng ln hn so vi nng lng vn c ca ion Ti4+ t do. Phc bt din vi tt c cc qu o d suy bin l phc gi thuyt. Phc [TiF6]2- c cu to bt din. tin li cho s nghin cu phc chng ta xem nh 6 ion F- s phn b trn cc trc x, y, z trong h ta Descartes. Trong s phn b nh vy: F z F x F
F F
F y
Cc ion s nm gn cc qu o d x -y v d x nht, l nhng qu o eg (hnh 2.6). S tht l cc qu o eg hng thng ti cc phi t F- trong khi th nhng qu o dxy, dxz, dyz k hiu l cc qu o t2g li hng vo gia cc phi t (k hiu eg v t2g c s dng trong l thuyt nhm ca ton hc, t ch s suy bin bc 3, e ch s suy bin bc 2). Do in t kh chim ch trn qu o eg hn l trn qu o t2g v v vy nhng qu o eg phi c trng bng gi tr nng lng cao hn so vi t2g. S phn chia nh th, nm qu o suy bin ca ion kim loi t do thnh nhng nhm qu o c trng bng nhng nng lng khc nhau l c im ch yu ca thuyt trng tinh th. Hin tng c gi l s tch mc do trng tinh th. Nh trnh by trn, s tch mc nng lng xy ra l do nhng qu o d nh hng khng ng nht trong khng gian nn nhng nguyn t, ion hay phn t bn cch c th lm bin i nng lng ca nhng qu o hng ti chng.
2 2 2
Nhiu sinh vin cho rng rt kh quan nim mt cch r rng v thuyt trng tinh th v quan im tch mc ca thuyt ny. Trn y chng ti trnh by nhng lun im c bn nht da trn c s nhng m hnh khng gian ca nhng qu o d. l con ng ng n i ti thuyt trng tinh th. Ta c th dn ra mt hnh nh vt l nh hnh 2.8. Chng ta hy ch ti hnh 2.8 v gi thuyt rng ion kim loi v lp v in t ca n c hnh dung di dng qu cu n hi bng bt bin. By gi chng ta hy xem qu cu bin i nh th no nu b lp v hnh cu cng (tng ng vi cc phi t) tc dng ln n t bn ngoi. Th tch qu cu b thu nh li v h s c nng lng cao hn, iu ny c khng nh bi s kin l qu cu n hi t ln ln chim th tch ban u sau
http://www.ebook.edu.vn
khi tch khi lp v rng buc n. S bin i nng lng tng ng vi s tng nng lng pht sinh do s y nhau gia nhng in t trong ion kim loi v in t ca phi t trong phc gi thuyt.
Hnh 2.8 : Hiu ng ca trng tinh th c hnh dung mt cch c th nh l p lc ca lp v hnh cu ln qu cu bng bt bin tt c mi hng v nh l p lc ln qu cu khi tp trung vo nhng ch xc nh. Nu by gi lp v cng tp trung lc tc dng ca n vo 6 im ring bit (v d nh ca bt din chng hn) th qu cu s b lm vo trong nhng im y v li ra ngoi nhng im gia cc im y. Do kt qu ca sc p , nn h bt bin c nng lng cao hn 6 im c p lc cao v c nng lng thp hn nhng im gia chng. iu tng ng vi s tch mc ca trng tinh th v nhng im li ra tng ng vi qu o t2g, nhng im lm vo trong tng ng vi qu o eg. Trc y ta nhn xt rng nng lng tng ng ca nhng qu o d ca ion kim loi tng ln khi phi t tin gn ti ion. iu t n cho php hnh dung rng, phc phi km bn hn ion kim loi v phi t t do. Nhng chnh s kin to phc ch r rng phc l dng c nng lng thp hn sao vi ion kim loi v phi t ring l. S tng nng lng ca nhng qu o d ca ion kim loi hon ton c b tr bng nng lng to lin kt gia ion kim loi v phi t. Trong trng phi t bt din nhng qu o t2g v eg ca ion, tng ng vi nhng nng lng khc nhau. Hiu s nng lng c k hiu l o. C th ni rng, do c im hnh hc ca h bt din, nng lng tng ng ca nhng qu o t2g nh hn 0.4o. so vi nng lng ca nhng qu o d suy bin bc 5 ca phc gi thuyt, tc l phc thu c nu nh khng xy ra s tch mc nng lng trng tinh th (hnh 2.7). Cng do nguyn nhn , nng lng tng ng ca nhng qu o eg ln hn nng lng ca qu o gi thuyt suy bin bc 5: 0,6o. Trong phc bt din (v d [Ti(H2O)6+] c mt in t nm trn qu o d c mc nng lng thp nht. Bng thuyt tnh in n gin th khng th xc nh c rng trong phc cht nhng qu o d li tng ng vi nhng gi tr nng lng khc nhau. Do thuyt ny gi thuyt rng in t d cn phi c mc nng lng ca qu o d suy bin gi thuyt. S tht th qu o d ri vo t2g c nng lng nh hn nng lng qu o suy bin gi thuyt 0,4o v do phc s bn hn so vi phc da trn c s m hnh tnh in n gin. C th ni mt cch n gin rng, in t d v do ton b phc c nng lng nh l do n nm trn qu o d(t2g) l qu a c th tch xa phi t nht. i vi phc, gi tr 0,4o gi l nng lng n nh ha bi trng tinh th. Trong bng 1 di y, chng ti s dn ra nng lng n nh ha bi trng tinh th i vi nhng ion kim loi trong phc bt din. Bng 2.1: Nng lng n nh ha bi trng tinh th i vi nhng ion kim loi trong phc bt din S in t d t2g eg Nng lng t2g eg Nng lng n
http://www.ebook.edu.vn
n nh ha 0,4 0,8 1,2 0,6 0,0 0,4 0,8 1,2 0,6 0,0
nh ha 0
Ta nhn thy rng nng lng n nh ha bi trng tinh th c th tnh mt cch d dng bng cch thm vo gi tr 0,4o cho mi in t chim qu o t2g v gi tr -0,6o cho mi in t chim in t eg. Nh vy, nng lng n nh ha bi trng tinh th i vi h c 5 in t d: Hoc l bng: 3*(0,4o) + 2*(-0,6o) = 0,0o Hoc l bng: 5*(0,4o) + 0*(-0,6o) = 2,0o Ngha l ph thuc vo s phn b 5 in t trn qu o t2g v eg Thuyt tnh in n gin coi ion kim loi nh ht nhn nguyn t c bao quanh bi m my in t hnh cu. Thuyt trng tinh th ngh m hnh tt hn v thuyt ny gi thuyt rng nhng in t d to thnh m my in t khng phi c dng hnh cu do xu hng trnh nhng v tr m phi t chim gi (nhng in t ny to thnh nhng m my in t khng c hnh dng hnh cu bng cch t sp xp mt cch la chn vo nhng qu o c gi tr nng lng thp, hng vo gia nhng phi t). Do , thuyt trng tinh th gii thch mt cch hon ton c th hiu c nguyn nhn v sao nhng tnh ton tnh in n gin cho ta nhng gi tr thp hn v bn ca phc v nhng hp cht ca nhng kim loi chuyn tip. Thuyt tnh in n gin b qua s phn b in t khng theo hnh dng hnh cu v hu qu pht sinh do hin tng nng lng n nh ha bi trng tinh th. Mt trong nhng im gy nn s phn i vic ng dng thuyt tnh in n gin cho lin kt trong phc kim loi l s bt lc ca thuyt ny trong khi gii thch s to thnh nhng phc phng vung. C th chng minh rng nu 4 in tch m c gi xung quanh ion trung tm dng ch bng lc tnh in, th nhng in tch m phi nm nh ca t din. Ch c s phn b nh th, nhng nhm mang in m mi nm khong cch cc i i
http://www.ebook.edu.vn
vi nhau v chu lc tnh in nh nht. iu ch ph hp vi thc t trong iu kin, nu ion trung tm c i xng cu. Nhng s i xng khng in hnh i vi nhng ion ca kim loi chuyn tip bi v in t nm trn qu o c nng lng thp hng vo gia nhng phi t v do khng c i xng cu. Trong phn cui ca chng ny, chng ta s nu r, thuyt trng tinh th cho php gii thch s tn ti nhng phc phng vung cng nh d on tnh khng bn ca mt s phc bt din.
dx2y2
s p
dz2
e
dxy
dx -y dz
dz
dxydxzdyz
T din
Bt din
dxz dyz
Hnh 2.9: S tch mc nng lng bi trng tinh th nhng qu o d ca ion trung tm trong nhng phc i xng khc nhau. Ch s ca l k hiu cho nhng i xng khc nhau. Nh vy,chng ta nghin cu xong trng hp tch mc nng lng ca trng tinh th i vi phc bt din, v s xt nhng phc c cu to hnh hc loi khc. thun tin ta bt u xt s tch mc bi trng tinh th vi cu hnh bt din v theo di xem s tch mc s bin i nh th no khi hnh hc hnh dng bin i (hnh 2.9). Khi chuyn t cu hnh bt din sang cu hnh phng vung, hai phi t no vn nm v tr i din trong bt din b tch ra. Nu nhng phi t trn trc z s nhng v tr nh th no khong cch kim loiphi t ln hn mt cht so vi khong cch ca 4 phi t trong mt phng xy th s thu c cu to t gic (hnh 2.10). iu kin cho php nhng phi t trong mt phng xy tin gn ti ion trung tm. Nhng qu o d tng ng trong mt phng xy s chu lc y ca cc phi t ln hn so vi lc y trong cu to bt din v do nng lng ca nhng qu o d x -y v dxy tng ln (hnh 2.10). Trong khi nhng qu o d trong mt phng xy v yz s chu lc y nh hn ca cc phi t tch xa ra theo trc z thm mt khong cch no . Hin tng
2 2
http://www.ebook.edu.vn
dn ti s gim tng i nng lng ca qu o d x v s gim khng nhiu nng lng ca qu o dxz v dyz so vi dng bt din.
2
Hnh 2.10: Phc t din, nguyn t trung tm chnh gia Chng ta cng quan st thy hnh nh tng t v s tch mc i vi cu to chp vung, trong mt phi t nm trn trc z cn 4 phi t cn li v ion trung tm phn b trong mt phng xy. S tch hon ton hai phi t trn trc z dn ti s to thnh dng thng vung km theo s tng nng lng ca qu o d x -y v dxy v s gim nng lng ca cc qu o d x , dxz, dyz.
2 2 2
Hnh dung mt cch r rng s tch mc nng lng bi trng tinh th nhng qu o d i vi cu to t din s gp kh khn hn. Trc ht, cn tng tng hnh t din v trong khi lp phng (hnh 2.10) sao cho 4 nh ca t din phn b vo 4 nh ca khi lp phng. Nu by gi ta v cc trc x, y, z sao cho chng i qua trung tm ca khi lp phng v qua cc trung tm ca 6 mt gii hn th c th hnh dung v tr ca 4 phi t tng i theo cc qu o d ca ion trung tm. Nhng qu o d nm dc theo h trc Decartes ( d x -y v d x ) cch xa cc phi t hn l nhng qu o phn b gia cc trc (dxy, dxz, dyz). Do nhng qu o eg ( d x -y v d x ) tng ng vi gi tr nng lng thp, nhng qu o t2g (dxy, dxz, dyz) c c trng bng gi tr nng lng cao hn. Ngi ta pht hin ra rng trong trng hp ny c hiu s nhng gi tr nng lng ca nhng qu o eg v t2g, ngha l b tch mc bi trng tinh th k hiu l t, ch bng mt na o. Do , hiu ng trng tinh th to iu kin thun li cho s to phc bt din hn l cho s to phc t din
2 2 2 2 2 2
T tnh ca phc nhng kim loi chuyn tip cng c gii thch m mn bng thuyt trng tinh th. Nhng kim loi chuyn tip c cc mc nng lng ph d mi ch c in t lp y mt phn, trn nhng qu o theo nh lut Hund s c nhng in t khng ghp i. V d: ion kim loi c 3 in t d (gi l h d3) c th c 3 in t khng ghp i i v 3 i in t , cn ion kim loi c 8 in t d c th c 2 in t khng ghp .
Cht c nhng in t khng ghp i b t ht gi l cht thun t (sc ht tng i yu hn so vi nhng vt liu Ferro t nh st), gi tr lc ht ca t i vi mt cht xc nh s in t khng ghp i ca n.
http://www.ebook.edu.vn
C th o thun t mt cch tng i n gin bng cn. t mu vo trong ng treo trn cn, ri cn trng lng mu khi c v khi khng c lc tc dng ca t trng. Nu mt cht l thun t th trng lng ca n s tng ln khi t di tc dng ht ca t trng. S tng trng lng l s o s in t khng ghp i trong hp cht. Ngi ta pht hin rng mt s phc ca kim chuyn tip khng tun theo quy lut Hund. V d mt s phc ca Co(III) c cu hnh in t d6 nh [Co(NH3)6]3+ khng b t trng ht (nhng phc ny c tnh nghch t). Nhng phc, trong mt s in t khng ghp i ca ion kim loi trong trng thi kh c ghp i c gi l nhng phc spin thp. Phc ca Co(III). [CoF6]3- thun t v c 4 in t khng ghp i. l v d ca phc spin cao. Trong phc ny, s phn b in t trong nhng ion kim loi to phc tng t nh khi n trng thi kh. S phn b in t ca hai phc c th hnh dung nh sau: v Cc phc ny c nhiu tn, v d: [Co(NH3)6]3+ [CoF6]3: Phc spin thp ni orbital ghp i : Phc spin cao ngoi orbital.
By gi cn phi hiu v sao in t trong nhng h li phn b trn orbital d theo nhng cch khc nhau. Trc ht cn phi cng nhn, s phn b in t c quyt nh bi hai yu t. Th nht, in t c xu hng sp xp nh th no c th c s in t khng b ghp i cc i, ph hp vi quy tc Hund. cho in t ghp i cn tiu tn nng lng ln thng lc y ca hai in t trn cng qu o. Th hai, trong trng tinh th nhng in t d c xu hng chim nhng qu o c nng lng thp ngha l trnh c cng nhiu cng tt tc dng y ca phi t. Nh vy, nu bn t c () ln thng s mt i ca bn do s ghp i in t th in t s ghp i v ta s thu c phc loi spin thp. Khi s tch mc bi trng tinh th () khng ln th in t gi trng thi khng ghp i ca mnh v phc spin cao s xut hin. Hnh 2.11 ch cho ta thy rng gi tr o ca [CoF5]3- nh hn gi tr o ca [Co(NH3)6]3+. Phc c gi tr ln s ch yu l phc spin thp.
0
Co ( NH 3 )6
3+
[CoF6 ]
Hnh 2.11: Gi tr tng i v tch mc bi trng tinh th (o) i vi nhng qu o d ca phc bt din spin cao v spin thp ca Co(III) Mt s v d khc v s tch mc bi trng tinh th v s phn b in t trong phc c dn ra trn hnh 2.12. Nh trnh by trn y, gi tr tch mc bi trng tinh th quyt nh vic cc in t d trong ion kim loi ghp i hay l tun theo quy lut Hund. i lng ny nh hng nhiu n tnh cht ca kim loi chuyn tip. Mc tch mc
http://www.ebook.edu.vn
bi trng tinh th ph thuc vo nhiu yu t. Bn cht ca phi t gy nn trng tinh th l yu t c bit quan trng. Ph hp vi nhng khi nim tnh in, nhng phi t c in tch m ln v nhng phi t c th tin gn ti ion kim loi (nng lng ion nh) gy nn s tch mc ln nht. Nhng ion c in tch khng ln khi tin gn n qu o d lm cho nhng qu o ny khng thun li cho in t v mt nng lng. iu ny c khng nh bng thc nghim qua s kin: nhng ion F- c kch thc nh nn gy nn hiu ng trng tinh th ln hn so vi nhng ion c kch thc ln hn nh: Cl-, Br-, I-. V s tch mc bi trng tinh th l kt qu ca tng tc mnh ca phi t vi cc qu o hng ti gia chng nn tch mc ln ch c th t c khi nhng phi t hi t nhng in tch m ca mnh ln qu o. Ta c th hnh dung d dng rng phi t c mt i in t t do (v d nh NH3) c kh nng hi t ln hn so vi nhng phi t c 2 hoc c mt s i in t t do ln hn (III) v (IV)
: Cl :
[Fe(H O ) ]
2 6
3+
Fe(CN )6
]3
[Cu (NH ) (H O ) ]
3 4 2 2
2+
[Ni(CN )4 ]2
Hnh 2.12: S tch mc bi trng tinh th v s phn b in t theo mc nng lng i vi mt s phc. Hai phc u tin c cu to bt din, nhng phc khc (t tri qua phi) c cu to t gic, phng vung v t din (hnh 2.10)
http://www.ebook.edu.vn
:
[CoCl4 ]2
C th s dng tnh cht nu trn gii thch hin tng, nhng phn t NH3 trung ha in gy nn s tch mc ca trng tinh th ln hn trng hp ca nhng phn t nc hoc l ca nhng ion halogen mang in tch m. Ni chung, ta s thy kh r kh khn khi s dng m hnh tnh in n gin gii thch kh nng gy s tch mc ca trng tinh th ca nhng phi t khc nhau. Ngi ta thy rng, kh nng gim theo trt t dn ra di y: Trng phi t mnh Trng phi t trung bnh Trng phi t yu CO, CN->Phen>NO2>en>NH3>NCS->H2O>F->RCO2>OH->Cl->Br->I gii thch dy cn phi t b m hnh hon ton ch c tnh cht ion tnh in i vi lin kt trong phc v cng nhn rng y tng tc cng ha tr cng tn ti. l l do xut hin thuyt trng phi t. Bin dng ca thuyt trng tinh th l thuyt trng phi t. Theo thuyt ny th trong phc cht cn tn ti lin kt cng ha tr, t nht th thuyt ny cng c th gii thch mt cch nh tnh gi tr tch mc bi trng tinh th gy nn bi nhng phi t khc nhau. Nhng ht nh CO, CN-, Phen v NO2- l nhng phi t to nn trng tinh th mnh nht, chng ta c kh nng to lin kt vi nguyn t kim loi trung tm. Lin kt c th lm tng mnh s tch mc bi trng tinh th. Trng thi oxy ha ca ion kim loi v loi cc in t d ca n cng nh hng n mc tch. Trng thi oxy ha cao ca ion kim loi gy nn s tch mc ln hn. Phc [Co(NH3)6]3+ nghch t v l phc spin thp cn phc [Co[NH3)6]2+ li thun t v l phc spin cao. S tch mc bi trng tinh th trong phc Co(III) gn hai ln ln hn so vi phc ca Co(II). iu c gii thch bng s ghp i cc in t. Gi tr o ln i vi Co(III) c th gii thch nh sau: V ion kim loi c th tch nh hn v in tch cao hn nn phi t tin gn hn v do tng tc mnh hn vi cc in t d cu n. S tch mc bi trng tinh th trong cc phc [Rh(NH3)6]3+, [Ir(NH3)6]3+, ln hn so vi phc [Co(NH3)6]3+. Ni chung s tch mc nhng phc c cha cc in t 5d th ln hn cn s tch mc nhng phc c cha cc in t 3d th nh hn. C th gii thch s kin nh sau: Nhng qu o 5d tri di trong khng gian xa hn v nh vy tng tc vi cc phi t mnh hn. Thnh tu ln nht ca trng tinh th l gii thch thnh cng mu ca nhng hp cht ca kim loi chuyn tip. Hiu s nng lng khng ln trong nhng phc kim loi chuyn tip l hu qu ca chuyn in t t mc nng lng thp ln mc nng lng cao (gia nhng qu o d khng tng ng: t2g v eg) c thc hin nh s hp th nh sng trng thy. l nguyn nhn gy mu ca phc, v d dung dch nc ca Ti(III) mu tm, mu c gii thch bng ph hp th ca phc [Ti(H2O)6]3+ (hnh 2.13). S hp th nh sng ca phc trong vng ph trng thy c gii thch bng s chuyn in t qu o t2g ln eg (hnh 2.14).
http://www.ebook.edu.vn
% nh sang b hp th bi mu
100
Xanh
Vng
50
Hnh 2.13: Ph hp th ca phc [Ti(H2O)6]3+. Dung dch [Ti(H2O)6]3+ c mu tm , v n hp th cc tia vng cho qua cc tia xanh v . eg nh sng 5000 t2g t2g eg
[Ti(H O ) ]
2 6
3+
[Ti(H O ) ]
2 6
3+
Hnh 2.14: S chuyn in t d-d gy nn mu tm ca phc [Ti(H2O)6]3+ Ph hp th ca nhng phc c s in t d ln hn mt phc tp hn v s cch chuyn in t nhiu hn. Phng trnh Plank (2.17) lin h nng lng chuyn in t vi di sng ca nh sng b hp th.
E =
h: Hng s plank (6,62 erg/giy). C: tc nh sng (3,00 cm/giy).
hc
(2.17)
Nng lng c o bng erg trn phn t cn o bng cm. T phng trnh 2.17 c th xc dnh c hiu s nng lng in t i vi nhng qu o d m in t thc hin b chuyn. Thay nhng gi tr h, C v s dng nhng h s chuyn tng ng (s Avogadro 6,021023 phn t/mol) v hng s Ioule 4,18107 erg/kcal) th c th thu c cng thc (2.18)
http://www.ebook.edu.vn
E =
2, 8 4 * 1 0 5
(2.18)
E: o bng kilocalo/mol v o bng . Ngi ta pht hin cc i trong ph hp th ca [Ti(H2O)6]3+ nm = 5000. Cc i tng ng vi gi tr hiu nng lng gia nhng qu o t2g v eg khong 57 kilocalo/mol l i lng bc nht vi nng lng lin kt. Mc d rng, i lng nh khng ng k so vi nhit hydrate ha ca Ti3+ (phng trnh 2.19) l 1027 Kcal/mol, i lng ny rt quan trng v cn thit hiu ha hc ca cc kim loi chuyn tip. Ti3+(trng thi kh)+H2O[Ti(H2O)6]3+(trong dung dch nc)+1027Kcal/mol (2.19) C s ion ca thuyt trng tinh th cho ta m hnh n gin gii thch nhiu tnh cht ca kim loi chuyn tip, cu to, bn, ph hp th ca phc. Nhng cn nhn xt rng m hnh ion n gin ca thuyt trng tinh th khng cho mt khi nim r rng v lin kt trong nhng hp cht ca kim loi chuyn tip. Mt khc, trong khi nghin cu phc cht, ngi ta thu c nhiu bng chng thc nghim khng nh vai tr ca c hai loi lin kt: lin kt ion v lin kt cng ha tr. Thuyt phn nh trung thnh c hai c tnh y trong lin kt ca phc l thuyt qu o phn t.
II.6.
Thuyt qu o phn t cng ngy cng ph bin i vi cc nh ha hc. Thuyt ny ch ti c c tnh cng ha tr c c tnh ion ca lin kt ha hc mc d khng nu ln nhng im ny. Phng php MO xem xt s phn b in t trong phn t ging nh l thuyt hin i gii thch s phn b in t trong nguyn t. Trc tin l v tr ca cc ht nhn trong nguyn t v ca cc qu o quay quang chng c xem nh l xc nh, nhng qu o phn t ny (MO) phn b trong nhng vng c xc sut tm thy in t ln nht trong khng gian. Thay th cho s phn b ca mt nguyn t nhng qu o phn t ny tri ra trn ton phn t hoc l trn mt phn ca n. Di y ch dn ra nhng tnh ton dng qu o phn t cho trng hp nhng phn t n gin nht. V s tnh ton da trn c s nhng nguyn tc chung gp nhiu kh khn nn ngi ta thng s dng phng php tnh gn ng t hp tuyn tnh nhng qu o nguyn t (LIKAO). Tt nhin l, MO ca phn t cn phi lm cho ngi ta nh li nhng qu o nguyn t m t phn t c xy dng ln. Xut pht t nhng dng bit ca qu o nguyn t c th s b hnh dung cc dng MO c trng. T hp tuyn tnh cng v tr hai qu o s cho hai qu o phn t c m t trong hnh 2.15. Mt qu o phn t xut hin do s cng nhng phn xen ph ca qu o nguyn t. Cn mt qu o khc xut hin do s tr cc vng xen ph ca AO. Qu o phn t thu c do s cng vng xen ph ca hai qu o s chim vng khng gian gia hai ht nhn, qu o ny c gi l qu o phn t lin kt. Nng lng tng ng vi qu o phn t ny thp hn nng lng ca mi qu o nguyn t s to thnh n. Qu o phn t thu c bng cch tr nhng vng xen ph ca qu o nguyn t khng chim vng khng gian cha nhng ht nhn, c nng lng cao hn nng lng ca nhng qu o nguyn t khi u c gi l qu o phn t phn lin kt. Hiu nng lng ca nhng qu o phn t phn lin kt v lin kt c th tnh c nu ch rng in t ca qu o lin kt nm di tc dng ca c hai ht nhn cn in t ca qu o phn t phn lin kt th ch chu tc dng ca 1 ht nhn.
http://www.ebook.edu.vn
phn lin B
Qu o lin kt Tr xen ph
Qu o A phn lin kt Cng xen ph Qu o lin kt Hnh 2.15: S to thnh qu o phn t theo phng php KAO T hp nhng qu o nguyn t s cho qu o phn t (sigma). T hp nhng qu o nguyn t p nh ch r trn hnh 2.15, c th cho hoc l qu o phn t hoc l qu o phn t . Trong trng hp qu o phn t mt phng qua hai nhn c xc xut in t tm thy bng khng. in t trong qu o phn t ch nm trn hoc di trc lin kt. minh ha vic s dng MO, c th xem biu nng lng MO vi mt s phn t n gin. Biu nng lng phn t H2 c nu ln hnh 2.16. Trong nhng nguyn t Hydro ring bit, mi qu o nguyn t ch c mt in t. Trong phn t H2 c hai in t cng nm trn qu o phn t lin kt c nng lng thp. Phn t H2 bn hn nhng nguyn t hydro t do bi v c hai in t trong phn t u nm trn qu o c nng lng thp. Hiu nng lng gia nhng qu o nguyn t v qu o phn t lin kt ph thuc vo vn l nhng qu o nguyn t trong phn t xen ph ln nhau nhiu hay t. Xen ph nhiu gy khc nhau ln v nng lng v do lin kt nhau cht, xen ph t th s khc nhau v nng lng nh v trong trng hp ny phn t s c gi tr nng lng ch nh hn mt cht so vi nhng nguyn t ring bit.
http://www.ebook.edu.vn
AO
MO
AO
Nng lng
s* 1s s H H-H H 1s 1s
Nng lng
s* 1s s H H : He+ He 1s 1s
Hnh 2.17: Biu mc nng lng qu o phn t ca ion diheli. Ion He2+ (ion diheli) l h ba in t, biu mc nng lng ca nhng qu o phn t ca n c nu ln hnh 2.17. V trn mt qu o ch c th dung np 2 in t nn in t th ba phi i vo qu o phn t phn lin kt *, qu o ny tng ng vi nng lng cao hn nng lng qu o nguyn t ca nhng nguyn t Heli ring bit. Nh vy, s np in t vo qu o phn t * c c trng bng s mt i nng lng v do h to thnh km bn hn. iu ph hp vi nhng quan st thc nghim. Nng lng lin kt ca He2+ ch bng 5 Kcal/mol trong khi nng lng lin kt ca phn t He2 l 103 Kcal/mol. Phn t He2 c 4 in t khng bn hn so vi 2 nguyn t Heli t do. Biu mc nng lng MO trong trng hp tng qut i vi phn t AB c din t trong hnh 2.18. i vi phn t ny c th c mt s v hn MO c nng lng cao cng nh nguyn t A v B c th c mt s v hn qu o nguyn t c nng lng cao, nhng iu ng ch l nhng qu o c nng lng thp, trn c in t. Nu nh c hai
http://www.ebook.edu.vn
loi nguyn t khc nhau th nng lng qu o nguyn t cng khc nhau (v d: nng lng tng ng vi nhng qu o 1s ca nhng nguyn t A v B l khc nhau). Qu o nguyn t nhng nguyn t m in hn c nng lng thp hn. S khc nhau v nng lng ca nhng qu o nguyn t ca hai nguyn t (hnh 2.18 nhng i lng b v d) l thc o mc ion ca lin kt. Trong phn t H2, nhng qu o 1s ca hai nguyn t hydro tng ng vi cng mt gi tr nng lng v do lin kt khng c c tnh ion. AO c 2S Nng lng a 1 MO 2 c 2S AO
a b 1S A
2 a 1 1S B
AB
Hnh 2.18: Biu mc nng lng qu o phn t ca phn t AB. S khc nhau ln v nng lng ca hai qu o nguyn t t hp thnh qu o phn t c c trng bng tnh ion cao ca lin kt. Trong phn t AB, nng lng qu o phn t 1 gn vi nng lng ca qu o 1s ca nguyn t B. iu c ngha l qu o phn t 1 ging qu o 1s ca B nhiu hn so vi qu o 1s ca A. Nu mi nguyn t A v B u a ra mt in t to thnh qu o phn t th s dn ti s chuyn in tch t nguyn t A n nguyn t B bi v gi tr nng lng ca 1 gn vi gi tr nng lng ca qu o nguyn t B hn l ca A. Nhng i lng a v c cn c rt ng ch trong mt mi quan h khc, chng ph thuc vo mc xen ph nhng qu o nguyn t ca A v B v l mc cng ha tr ca lin kt. Trn hnh 2.18: a < c v nh vy c ngha l mc xen ph nhng qu o ca cc nguyn t A v B trong khng gian khng ln trong trng hp 1s, cn trong trng hp ca nhng qu o 2s th ln hn v chng tri di ra xa ht nhn hn. Gi tr nng lng thot ra khi to thnh lin kt AB ph thuc vo s in t v nng lng in t ca cc nguyn t A v B tham gia vo s to thnh phn t. Bng 2.2 minh ha nhng iu trnh by trn. Bng 2.2: Nng lng thot ra khi to thnh phn t AB in t ca A tham gia vo lin kt 1s1 0 1s1 in t ca A tham gia vo lin kt 0 1s1 1s1
http://www.ebook.edu.vn
2a+b 0 c+d C 2c C 0
Biu mc nng lng qu o phn t i vi phc kim loi tng i phc tp hn so vi nhng phn t hai nguyn t n gin. Nhng cui cng da trn biu nng lng qu o phn t cng c th pht hin kh tt nhng c im bit ca phc, v d: [Co(NH3)6]3+ v [CoF6]3- (hnh 2.19). Pha bn tri m t nhng qu o nguyn t 3d, 4s v 4p ca Co2+. Nhng qu o nguyn t c nng lng cao hn hoc thp hn chng ta khng cn ch ti. Khi cng hp 6 phi t th ch cn bn phi ca biu l khc mt cht so vi nhng biu trnh by trn. y ch nu ln mt mc nng lng tham gia vo s to thnh lin kt (i khi ngi ta s dng biu nng lng phc tp hn). V 6 phi t ng nht nn mc nng lng tng ng vi nng lng qu o ca mi phi t. Nng lng qu o ca phi t ni chung thp hn nng lng ca kim loi v v vy lin kt c c tnh ion n mt mc no . Do nhng qu o phn t lin kt ging qu o phi t hn l ging qu o kim loi v s chuyn in t ca kim loi vo nhng qu o phn t y dn n s chuyn in tch t ion kim loi n phi t. Hai qu o d (qu o eg: d x -y v d x ), qu o 4s v 3 qu o p hng dc theo cc trc x, y v z trn phn b phi t. Do s xen ph qu o kim loi v phi t dn n s to thnh 6 qu o phn t lin kt v 6 qu o phn t phn lin kt: s(1), p(3), d(2), d*(2), s*(1), p*(3). Nhng qu o t2g (dxy, dxz, dyz) khng hng ti qu o ca phi t v do khng tham gia vo s to thnh lin kt . Nng lng ca chng khng bin i v chng c gi l nhng qu o khng lin kt.
2 2 2
http://www.ebook.edu.vn
3 p*
s*
4p Nng lng 4s 3d
u *
dXYdyzdxz d1 p s
2
Phi t
Co(III)
Co ( Fe )
6FAO
AO
MO
3 p*
s*
4p Nng lng 4s 3d
u *
2d1 p s Co(III)
Co ( NH 3 )
3
Phi t
6NH
Hnh 2.19: Biu mc nng lng qu o phn t ca phc spin cao [CoF6]3- v phc spin thp [Co(NH3)6]3+. Nhng in t ca Co(OH) v phn t nm trn qu o phn t ca phc th chng lp y 6 qu o lin kt phn t, tng ng vi 6 lin kt kim loi phi t. Nhng in t cn li phn b trong s nhng qu o phn t khng lin kt (qu o t2g) v qu o phn t
http://www.ebook.edu.vn
d* (phn lin kt). Qu o phn t d* l kt qu tng tc nhng qu o dx2-y2 v dz2 ca kim loi vi nhng qu o ca phi t nhng v nhng qu o phn t d* gn v gi tr nng lng vi nhng qu o d x -y v d z ca kim loi, chng khc nhau khng ng k. Do , s phn b nhng in t d trn cc qu o phn t t2g v trong s phn b in t ca m hnh trng tinh th nu ln trc y cng vi s in t phn b gia nhng qu o t2g v eg.
2 2 2
Nu s khc nhau v nng lng gia nhng qu o t2g khng lin kt v nhng qu o phn t d* t, th qui lut Hund c thc hin. Phc [CoF6]3- hon ton ging trng hp ny, nhng in t d phn b theo cc qu o t2g, d*2. Hai in t nm trn qu o d* lm gim s in t trn qu o lin kt d v do lm yu lin kt CoF. Nu ln nh [Co(NH3)63+] tt c cc in t c xu th chim qu o t2g. Nguyn nhn ca s phn b nng lng gia nhng qu o t2g v d* hoc l eg theo hai thuyt l khc nhau. Theo thuyt trng tinh th th s tch mc nng lng l hu qu ca tc dng y tnh in ca phi t i vi nhng in t d. L thuyt qu o phn t th ch yu li qui s tch mc cho s to thnh lin kt cng ha tr. Nhng qu o eg ca kim loi v qu o ca phi t xen ph ln nhau cng nhiu th nng lng ca nhng qu o d* cng cao. L thuyt qu o phn t c th gii thch nh hng ca lin kt n bn ca phc kim loi v n gi tr tch mc ca trng tinh th gy nn bi nhng loi tinh th khc nhau. V s gii thch nh lng tng i phc tp nn y ch a ra s gii thch nh tnh. Trn y nu ln rng, lc tng tc cng ha tr ph thuc vo mc xen ph nhng qu o nguyn t ca 2 nguyn t lin kt. Trong cc v d trc ta mi ch nghin cu s xen ph . Trong [Fe(CN)6]4- v trong phn ln nhng phc khc c ng thi c lin kt v lin kt (hnh 2.20). Trong lin kt phi t s dng nh l mt baz Lewis v a i in t ca mnh vo qu o trng eg ( hnh 2.20, d x -y ) dng chung. Trong lin kt ion CN- x s nh l mt acid Lewis v nhn in t t nhng qu o t2g hon thnh ca kim loi (trn hnh 2.21, t qu o dxy). S c mt ca lin kt cng nh ca lin kt lm tng lin kt kim loiphi t v lm cho ion [Fe(CN)6]4- bn mt cch c bit. Trong nhng ion cha oxy nh MnO4- lin kt v cng rt quan trng. Trong trng hp ny phi t (oxy) a in t to lin kt .
2 2
C th gii thch hiu ng trng tinh th ln to bi nhng phi t nh CN, CO v cc phi t khc to lin kt cng bng con ng nh vy. Nhng qu o t2g ca kim loi trong phc bt din hng thng theo nhng lin kt (hnh 2.20). Nh nhn xt trc y, nhng qu o t2g hng ti gia nhng phi t v do khng c th to lin kt . Trong lin kt vi cc phi t loi CN nhng in t t2g mt phn chuyn ti cc phi t. Qu trnh (tng tc lin kt) h thp nng lng nhng qu o t2g. Trn hnh 2.7 r rng rng qu trnh h thp nng lng nhng qu o t2g phi lm tng 0. Tt c nhng iu trnh by trn y ch l phng php n gin ca thuyt qu o phn t. Phng php ny ch minh ha c mt s lun im c bn v s ch li ca thuyt ny. L thuyt qu o phn t rt c hiu qu tnh ton, s ng gp ion v cng ha tr vo lin kt kim loiphi t. Cui cng ta hnh dung mt cch r rng rng c 3 thuyt trong nhng trng hp tt nht cng ch c mt gn ng m thi. C 3 thuyt trn u c th gii thch mt cch nh tnh nhiu c tnh ca phc kim loi. Hin nay c 3 thuyt u c s dng, hoc l thuyt ny hoc l thuyt khc c th thun li i vi mt trng hp no . Thuyt qu o phn t l linh hot nht v c th l gn ng vi s tht nht. ng tic l thuyt ny
http://www.ebook.edu.vn
l phc tp nht v khng thun li cho mt khi nim r rng, c th v mt ha hc i vi nhng nguyn t lin kt.
Lin kt Fe-CN
Lin kt c to thnh nh s dng qu o d y in t ca ion Fe2+ v qu o phn lin kt ang cn trng ca CN- (xem * trn hnh 2.15).
II.7.
Ngi ta xc nhn rng phc kim loi c cu trc rt l khc nhau. Phc ca Ag thng l thng hng, phc ca Be thng l t din. St to cc hp cht carbonyl c cu trc tam gic lng chp, phc ca Co(III) th lun lun l bt din cn ta phi tr quanh mnh 8 nguyn t F (hnh 2.21). Mc d rng phc kim loi c cu trc v s phi tr rt khc nhau nhng ngi ta vn thng hay gp s phi tr l 4 hoc 6, chng thng tng ng vi dng t din v phng vung (i vi s phi tr l 4) v bt din (i vi s phi tr l 6). Khi nghin cu phc kim loi ta s thy r rng v sao dng bt din l thng gp nht. Thuyt lc y ca i in t ha tr cho ta hnh nh gn ng v rt c li d on cu hnh nhng hp cht ca nguyn t trung tm c s phi tr bit. H qu rt ra t thuyt ny l kt lun: Nhng phc c s phi tr l 4 v 6 ch yu c hnh dng t din v bt din. Nhng phc ca kim loi chuyn tip i khi khng tun theo quy lut y v chng c nhng in t d. Thuyt trng tinh th cho ta s gii thch n gin nht v nh hng c th c ca nhng in t d n cu trc ca phc.
http://www.ebook.edu.vn
OH Be OH Thng hng OH OH T din O2N Co F O2N Bt din NO2 F i lng tr vung F NO2
F Fe F F
Hnh 2.21: Nhng hp cht minh ha mt s cu hnh ca phc kim loi. L thuyt ny khng nh rng nhng qu o d c dng hnh hc v hng trong khng gian c bit ng thi nhng in t d nm trn nhng qu o xa ht nhn nht. Nhng in t d trong nhng phc cht c s phi tr l 6 v 4 gy nn s mo m hnh dng bt din v t din. S mo m cu hnh l do phi t trnh nhng v tr m nhng in t d chim xung quanh ion kim loi. V d trong phc [Ti(H2O)6]3+, xung quanh ion Ti3+ c 6 phn t nc do hy vng rng phi t s phn b theo hnh bt din. Nhng cn phi nghin cu nh hng ca nhng in t d ca kim loi n cu trc ca phc. Nu nh trn mc ph d ngoi c khng, nm (khng ghp i) hoc l 10 in t d th nhng in t ny khng gy nn s mo m cu hnh. Mc ph d hon thnh 10 in t, th c s i xng in t hnh cu. Nhng ht tch in (v d phi t) nm trn mt cu c ion kim loi trung tm s chu tc dng ca lc tnh in ng nht, khng ph thuc vo v tr ca ht trn mt cu. Nu trn 5 qu o d c mt in t th ion kim loi cng c i xng cu. Nh vy, trong nhng trng hp ny, nhng in d s khng nh hng g n v tr ca phi t. Phc [Ti(H2O)6]3+ c mt i in t, in t ny s y nhng phi t gn n. Theo thuyt trng th in t ny nm trn qu o t2g c nng lng thp v tri di ra gia nhng phn t H2O. Bi v in t nm trn qu o dxy nn s c s thay i ca cu hnh bt din d on. V qu o dxy nm gn 4 phi t trong mt phng xy nn nhng phi t ny s tch xa ion kim loi hn 4 phi t kia. Hiu ng cng xy ra tng t nu in t nm trn cc qu o dxz hay dyz . V nhng qu o t2g hng ti gia nhng phi t nn nh hng ca in t nm trn mt trong cc qu o s kh nh. S tht khng c nhng bng chng thc nghim v s thay i t gic cu hnh ca phc [Ti(H2O)6]3+ hoc l h d khc. Trong nhng phc bt
http://www.ebook.edu.vn
din cha 2 hay 3 in t , chng chim cc qu o t2g tri di gia nhng phi t. Mt d c th hy vng s thay i t nhiu cu hnh ca h d2 bt din nhng mt ln na iu khng c xc nhn bng d kin thc nghim. Trong phc d3 bt din nh [Cr(H2O)6]3+ trn mi qu o t2g c mt in t. i vi cc orbital d, mi mt phi t trong s 6 phi t phn b theo hnh bt din, s nm gn 2 in t d v do chu lc y. Trong trng hp ny khng nn ch i mt s thay i cu hnh no c v iu cng khng c pht hin bng thc nghim. Phc [Cr(H2O)6]3+ l h d4 spin cao, ba in t u tin ri vo nhng qu o t2g v khng gy nn s thay i cu hnh bt din. in t th 4 ri vo mt trong nhng qu o eg hng ti phi t. Nu in t nm trn qu o d x -y th n b 4 phi t trn mt phng xy y. S tht, ngi ta thy rng nhng phc kim loi d4 c s phi tr l 6 c cu to thay i trong tt c mi trng hp c nghin cu. V d trong phc MnF3 , mi nguyn t Mn(III) c bao quanh bi 6 ion F, phn b nh th no cho 4 phi t trong s gn vi ion Mn3+ hn 2 phi t khc ( hnh 2.22).
2 2
By gi cn nghin cu s thay i cu hnh bt din do s c mt ca 0, 1, 2, 3, 4, 5 (khng ghp i) v 10 in t gy nn. Nhng h spin cao d6, d7 , d8 v d9 tng t nh h d1, d2, d3 v d4 tng ng (nm in t u tin cho m my in t i xng cu, nhng in t cn li gy nn s mo m). nhng phc d9 c s phi tr l 6 th s thay i t gic cu hnh c th nhn thy ging nh nhng phc d4. Nhng phc ca Cu (II) thng c ly lm v d. Trong phc [Cu(NH3)4]2+, xy ra s thay i t gic mnh n l thu c phc phng vung.
Hnh 2.22: V d hiu ng phc An Telep Nhng cn nhn xt rng nhng phn t dung mi trong dung dch phc loi chim cc v tr di v trn mt phng. Chng nm xa ion kim loi hn nhng nhm nm trn mt phng. S thay i cu trc i xng l h qu ca s lp y tng phn nhng mc nng lng in t (trong nhng trng hp ny l mc ph d) c gi l hiu ng An Telep. Cng cn thit phi xt s thay i cu hnh bt din c quan st thy nhng dng spin thp. Nhng h d6 spin thp tng t nh nhng h d3, 6 in t lp y nhng qu o t2 .V mi mt trong s 6 phi t u nm gn trc tip 2 trong s nhng qu o nn s thay i khng xy ra v ngi ta quan st thy cu hnh bt din u n. Nhng phc d8 spin thp tng t nh nhng h d4. Hai in t cui cng ri vo mt qu o eg v tc dng mnh vi nhng phi t hng v pha qu o ny. S thay i d nhn thy l trng hp khi hai phi t b tch xa ion trung tm tng i nhiu so vi 4 phi t khc. S tht l, hu nh tt c nhng phc d8 spin thp, khng c s ngoi l no u phng
http://www.ebook.edu.vn
lun. S thay i nhng phc bt din gy nn bi nhng in t d c nu ln trong bng 2.3. Nh vy, chng ta thy s thay i cu trc bt din do nhng in t d gy nn, nhng phc kim loi c th c cu trc t din nhng n t ph bin hn phc bt din v nhng dng bt din thay i. Nu ion kim loi b vy quanh bi 4 phi t th c th hy vng cu hnh t din. Nhng in t d c th gy nn s thay i t din. Bng 2.3: S thay i cu hnh bt din do nhng in t d gy nn. H Spin cao d1, d6 d, d
2 7
Cu trc d on
Ghi ch
Khng quan st thy Khng quan st thy Khng nh bng thc nghim Khng nh bng thc nghim
Cn nhn xt 2 ngoi l, nh thy t 2 v d trn y, nhng phc d8 spin thp, phi t 4 l phc phng vung cng nh nhng phc phi t 4 d9 v d1 spin cao. Nhng phc kim loi cha 0, 5 v 10 in t khng ghp i khng gy nn s thay i ng k nh nhn thy trc y. Trong phc bt din, nhng in t trn nhng qu o hng ti nhng phi t khng gy nn s thay i ng k. Nh vy, nhng phc t din d1, d2, d6, d7 c l l b thay i. Trong nhng h t din d3, d4, d8, d9 hiu ng An Telep th hin kh r rng. Nhng nhng v d ca cc hp cht loi c rt t. Nhng phc t din spin thp khng cn phi bn lun g ti, v nhng v d v nhng phc cht loi ny khng c l s tch mc bi trng tinh th (t) trong phc t din qu nh khng lm cho nhng in t ghp i. Mt d rng d on ha tp th ion phc ca ion trung tm vi s phi t bit l kh chnh xc, nhng d on s phi tr ca ion trung tm l tng i kh khn. S ht tnh in ca nhng din tch m ca phi t (hay l ca nhng phn t phn cc) i vi ion kim loi tch in dng l nguyn nhn gy s phi tr cao. L thuyt lin kt ha tr tin on rng: s ln lin kt gia nhng nguyn t dn ti bn ln ca hp cht to thnh. Xu hng to phc c s phi tr cao mu thun vi nhng yu t tp th v vi s y nhau tnh in gia nhng phi t (hoc l qui tc Pauli). Cn nhn xt rng nhng kim loi chuyn tip thng c s phi tr l 6. S phi tr 4 c quan st thy ch yu nhng phc cht ca nhng anion tng i ln nh Cl, Br, I v O2 hoc l ca nhng phn t trung ha c th tch ln. Nhng kim loi chuyn tip dy th 2, th 3 cng c s phi tr cao, v d l 8.
http://www.ebook.edu.vn
II.8.
Nng lng y electron trong phc kim loi chuyn tip t obitan t2g n obitan eg thng trong vng kh kin. S hp th sng bc x c th lm cho nhng electron dch chuyn. Ph hp th l kt qu ca nhng nng lng y ny. Cng ca phi t c suy ra t s o ph ca s tch obitan v chng c sp xp nh sau: I- < Br- < SCN- < Ce- <NO3- < F- <NO2- ~ OH- < HCOO- < C2O42- < H2O < -NCS<CH2(NH2)COOH < EDTA4- <Pyridin ~ NH3 < Ethylenediamine ~ diethylenetriamine < triethylenetetramine < dipyridyl< CN-.
II.9.
Mt trong nhng yu t nn c ch khi chn thuc th ha hu c trong phng php trc quang, chun v kt ta l tan. tan ca mt phn t trong nc l c mi lin h vi s phn cc ca cc phn t. Mt phn t cha cc nhm OH; SO3H; COOHrt phn cc, tan nhiu trong nc. Mt phn t cha nhm bo hoc a nhn th tan t trong nc, nhng tan tt trong dung mi khng phn cc. Trong phng php trng lng, s kt ta c mi quan h vi tan trong nc. Nhng cht kt ta l nhng cht t tan trong nc. Trong dung mi chit, nhng cht chit nn tan t trong nc nhng tan nhiu trong dung mi hu c. tan ca thuc th hu c rt quan trng trong thuc th phn tch. c trng ca phn ng ca thuc th hu c trong phn tch ph thuc ln vo s c mt ca cc nhm chc v cu trc chnh ca phn t. iu ch nhng hp cht vi s chnh sa cu trc ci thin c trng ca thuc th, bng cch lm tng tan ca chng trong nc hay trong dung mi hu c hoc lm gim tan ca sn phm phn ng. Khi mt cht tan trong nc c lc vi mt dung mi hu c khng trn ln, c s cnh trnh gia hai dung mi. Mt cht phn cc th tan trong dung mi phn cc, cht khng phn cc th tan trong dung mi khng phn cc. Mt th d v s chnh sa cu trc phn t c th tm ra s ng dng ca salinaldehyde nh l thuc th ca hydrazin. V tr ca nhm OH so vi cc nhm nh l =CO, NO2; N=N, nhng nhm ny to lin kt cho nhn vi nguyn t hydro trong nhm OH, nh hng n tan. Nhng hp cht cha nhm OH v tr octo th tan yu trong nc so vi cc ng phn meta hoc para. v tr octo c th do nguyn nhn hnh thnh phc chelate thng qua lin kt hydro. tan ca mt cht trong nc lun lun gim khi thay nguyn t oxi bng nguyn t lu hunh trong phn t, do kh nng to lin kt vi nc ca nguyn t lu hunh yu hn nguyn t oxi. Nguyn t N trong nhm amine l mt trung tm hot ng to c lin kt vi nc. Thng qua s proton ha, nhng hp cht th amoni c hnh thnh t nhng amine. Chng phn cc rt mnh v tan tt trong nc. S proton ha cng c th lm gim kh nng tan trong nc ca cht hu c. Mt vi cht mang nhm COOH trong mi trng acid mnh th tan yu hn trong mi trng acid yu. Trong mi trng trung tnh hoc acid, phenol tp trung ch yu pha hu c sau khi c lc vi nc. Tuy nhin, trong dung dch baz mnh th phenol chuyn v dng ion phenolat mang in tch m v kt qu l n c chit t pha hu c vo pha nc.
http://www.ebook.edu.vn
Kh nng tan trong nc ca hp cht hu c ph thuc phn ln vo kh nng phi tr vi phn t nc. S hydrate ha nhng hp cht c khi lng phn t ln nhn chung khng thay i tan ca chng so vi nhng hp cht c khi lng phn t b. Khi thay th nhm methyl trong dimethylglyoxim bng hai nhm furyl th lm tng nhy vi Ni ln ba ln. S thay i cu trc c th gp phn lm tng nhy.
nh hng ca phc chelate: Mt tnh cht ni bc ca phc chelate l bn ca chng khng n nh. Chng ging vi nhng hp cht thm hu c. Khng phi hp cht hu c no cng to c phc chelate vi kim loi. Mt phi t trong phc chelate phi c 2 nhm nhng electron hoc hai nhm acid hoc mt nhm acid vi mt nhm nhng electron. Hu ht cc nhm c tnh acid hu c u cha cc nhm: OH; SH; NH. Phi t cha cc nguyn t O, N, S thng to lin kt phi tr vi ion kim loi. Nhng phi t ny phi nh c trong phn t ti nhng v tr m c th to vi kim loi nhng vng 5 hoc 6 cnh.
AM: hot ca M, 0 n l hng s cn bng ca phn ng. V d : nh hng ca pH ln s cn bng ca acid EDTA. M: ion kim loi, Y l EDTA4M + Y MY H+ HY,H2Y,H3Y.... S nh hng ca hydro ln s cn bng c tnh thng qua Y
Y 4- Y 4- Y = = 234Y' [ H 6 Y ][ H5 Y ][ H 4 Y ] H3Y H 2Y HY Y [ ]
[Y4-] nng ion Y4- t do, [Y] l tng nng ca Y trong dung dch. nh hng ca phi t cnh tranh lm cn bng ca EDTA vi kim loi dch chuyn sang tri. M + Y MY L ML nh hng ca phi t ln s cn bng c tnh thng qua M
M =
[M] [ M']
[M] Nng ion kim loi Mn+ t do trong dung dch , [M] tng nng ion kim loi M trong dung dch. v M c tnh theo cng thc sau:
1 2 3 n =1+K1 [ L] +K 2 [ L] +K 3 [ L ] +......+K n [ L ] M
k1, k2....kn l hng s bn cc phc ML, ML2....MLn. Hng s bn iu kin KM'Y' c tnh nh sau:
K M'Y' =
[ MY ] [ M ][ Y ]
m [ Y ] = Y [ Y'] v [ M ] = M [ M']
http://www.ebook.edu.vn
suy ra:
K MY =
K MY Y M =K M'Y' =
vy hng s bn kin
K M'Y' =
[ MY ] [ M'][ Y']
http://www.ebook.edu.vn
CHNG III:
Nhiu hp cht hu c cha nhm amine bc 2 (> NH) phn ng vi mui bc. Mt trong nhng hp cht y l rhodamine.
HN S C S C O
CH2
Rhodamine to vi bc rhodaminat bc mu vng (AgOSC3H2ONS2) trong dung dch acid. Feigl cho rng rhodamine c 4 dng tantomer
HN S C S C O S HN C S C
OH
N C S
C
CH2
OH
N C S
CH2
CH
SH
CH2
(I)
HN S C S
(II)
C O R''
(III)
HN C S C O
(IV)
CHR'
CHR'
R= CH3, C2H5. R= C6H5NH=N, C6H5N=N C kh nng phn ng vi AgI cng nh rhodamine nn khng c c s cho rng rhodamine phn ng vi AgI dng tantomer II v IV (nhm OH v SH v ni i trong vng). Hp cht c cu to
NH S CS
L hp cht khng th no chuyn v ni phn to nn lin kt i gia nit v nguyn t carbon khng cha lu hunh trong vng lu hunh cng phn ng vi AgI nh rhodamine. Do , quan im cho rng rhodamine phn ng vi AgI dng tantomer III cng khng ng vng. V vy ch cn c th cng nhn rhodamine phn ng vi AgI dng tantomer I. Nghin cu nhiu dn xut ca rhodamine Feigl nhn dimethylaminolanzyliden rhodamine l thuc th nhy nht ca AgI. xt rng: p
http://www.ebook.edu.vn
HN S C S
O
CH3
C H
N CH3
N C S
O
CH3
C H
N CH3
Ag
N C S
O
CH3
C H
N CH3
VI
Nhng d kin ca Feigl v ca mt s tc gi khc hon ton ph nhn nhng cng thc cu to trn (V;VI). Bi v ngi ta khng th chp nhn s tn ti loi hp cht ni phc vng 4 nh trn c. Hn na, khng phi tt c nhng mui ca rhodamine (c bit l mui AgI) v ca nhng dn xut ca n u tan trong dung mi khng nc. Vy mui ca AgI vi pdimethylbenziliden rhodamine phi c cng thc:
Ag
N C S
O
CH3
C H
N CH3
Tng kt nhng d kin thc nghim ngi ta cng nhn nhm chc phn tch ca AgI l: S=CNHC= III.1.2. Nhm chc phn tch ca Cu(II)
R CH OH CH OH C NOH C NOH
Cha nhm nguyn t l nhng thuc th c trng ca CuII (phn ng xy ra trong mi trng ammoniac). Nhng hp cht ny ng vai tr nh mt acid kp v to vi Cu(II) mui mu lc khng tan trong nc v c cng thc:
R CH "R O Cu N O C
R"
http://www.ebook.edu.vn
Khi nghin cu tc dng ca axyloinoxim vi Cu(II) ngi ta chia chng ra lm 2 loi: Mt loi bao gm nhng hp cht to mui vi Cu khng tan trong ammoniac (trong nhng hp cht ny ng bo ho phi t) Mt loi bao gm nhng hp cht to mui vi Cu tan trong ammoniac (trong nhng hp cht ny ng cha bo ho phi t) Mui ng to thnh thuc loi ny hay loi khc l do bn cht nhng gc c trong phn t quyt nh: Nu trong phn t thuc t c gc thm th mui ng tng ng khng tan trong ammoniac. Nu trong phn t c gc bo th mui ng trong nhiu trng hp tan trong ammoniac. Trng lng ca gc khng nh hng n tan ca mui ng trong ammoniac. Feigl ngh cng thc cu to mui ni phc khng tan trong ammoniac ca ng vi xyloxinin nh sau.
R
CH
C N Cu
R"
C th dng tan ca mui thu c trong dung mi khng nc (v d trong chloroform) lm c s ng h ngh ca Feigl. Mui ca ng vi 1,2xyclohexanolonoxim khng tan trong nc nhng tan trong ammoniac. iu c gii thch l cyclohexim bo ho phi t v do khng c kh nng phi tr vi ng. Do , nu phn t cha nhng gc cha bo ho phi tr th mui ng to thnh (do phi tr ni phn) khng tan trong ammoniac. Nu nh nhng gc ny bo ho phi tr th mui ng tan trong ammoniac.
HC O
C N Cu O
C th rt ra kt lun l khi s dng nhng axyloinoxim lm thuc th cho Cu(II) th mui to thnh s khng tan nu vng l vng 5.
C O
C N Cu O
http://www.ebook.edu.vn
Khng th to vng 5 c nn nhng hp cht ny khng th to mui ng khng tan. Epharan khng nh rng nhm
C C H OH
NOH
Trong nhn thm cng l nhm chc phn tch ca CuII (v d salicylaldoxim to mui ni phc)
C C H O
OH N Cu
SO3H
SO3H
(II)
AsO3H2 N N HO AsO3H2 N N OH OH
HO3S
SO3H
HO3S
SO3H
(IV)
http://www.ebook.edu.vn
COOH
OH
OH AsO3H2
HO
N SO3H
C H
(VI)
HO3S
SO3H
Mc d to kt ta vi mui Th(IV) nhng khng gy nn s i mu. Tt c nhng iu trnh by trn cho php chng ta cng nhn nhm nguyn t.
B N A HO
A: =N, CH B: AsO3H2, COOH L nhm chc phn tch i vi ThIV. III.2.1. Quan im hin nay v nhm chc phn tch
Ngy nay, khi nghin cu tc dng ca thuc th hu c vi ion v c ngi ta ch n 2 iu c bn nht l cu to ca thuc th hu c v kin trc in t ca ion v c. Cng nhn cu to ca thuc th hu c v kin trc in t ca ion v c quyt nh c ch phn ng gia chng th chng ta khng th cng nhn c mt nhm nguyn t no (trong thuc th hu c) li ch phn ng vi mt ion m li khng c phn ng vi nhng ion khc c kin trc in t tng t. Trn c s , ngy nay ngi ta cng nhn c nhng nhm nguyn t c trng cho phn ng vi mt s nguyn t c tnh cht ho hc gn nhau ngha l nhm chc phn tch i vi mt s nguyn t tnh cht ho hc ging nhau. Quan im trn chng nhng rt ng n v mt l thuyt m cn c ngha thc t ln bi v nu cng nhn c nhng nhm nguyn t c trng ch phn ng vi mt ion th nhng nh phn tch hay ho hc ni chung s chy theo phng hng tng hp ra nhng
http://www.ebook.edu.vn
thuc th ch phn ng vi mt ion no m thi m iu v nguyn tc l khng th thc hin c (Trng hp iodide phn ng vi h tinh bt ch l mt ngoi l c mt khng hai). Chng ta ch c v s ch c nhng thuc th tc dng vi mt s ion m nhim v ca nhng nh phn tch l phi to nn nhng iu kin cn thit (lm thay i ho tr, to phc, iu chnh pH, tch .) cho phn ng tr thnh c trng cho mt ion no cn xc nh.
Cng thc
O C NH C S S
H3C N H3C
H3C N H3C
AsO3H
Zr(III)
[SnCl6]2-
H3C N H3C N
C H
C H3C HON
CH2
C CH3 H2 C C CH2
Hg22+
http://www.ebook.edu.vn
H3C N H3C
H2 C
CH3 N CH3
CH3 N CH3
N H3C
H3C N H3C
C H
H C N CH3
Zn2+, SCN-
T cc dn chng nu trn chng ta d dng nhn thy rng trong tt c cc thuc th u c cha nhm (CH3)2N. S c mt ca nhm ny khng phi l ngu nhin. Mt khc, nhng thuc th nu trn l thuc th c trng nht la chn t mt s thuc th cha cng mt nhm chc phn tch. Do vy chng ta c th suy lun mt cch hon ton hp l rng: Nhm pdimethyl aminobenzene l nhm lm cho thuc th tr thnh c trng hn, nhm l nhm hot tnh phn tch. Trong nhng phn ng to kt ta, khi a nhng nhm Cl-, Br-, CNS, I- vo nhn quinoline, nhn pyridin vo phn t thuc th, hoc bin nhn benzene thnh nhn naphthalen, cng lm cho nhy ca phn ng tng ln. Nhng nhm cng l nhng nhm hot tnh phn tch (V d: nhy tng (khi chuyn hp cht bn tri thnh hp cht bn phi)).
NO ONH4 N NO ONH4
Cufferon
AsO3H O
Neocuferon
AsO3H
CH3
CH3
2 Methyl pyridine
2 methyl quinoline
http://www.ebook.edu.vn
http://www.ebook.edu.vn
Cng thc
TLPT 93
CH3
143
N
CH3
193
CH3
2methyl benthiazol
N
173
CH3
S
13
Iodidemethylat 2 methylbenzthiazol
I
N
CH3
2,5
C2H5
Khi a nhng nhm solvat ho, nh nhm sulfo vo phn t thuc th th nhy ca phn ng to kt ta gim xung. Ta ly mt v d minh ha Cng thc
SO3H N N
TLPT 378
nhy (/ml) 1
http://www.ebook.edu.vn
SO3H N N
458
SO3H
SO3H N N HO SO3H
100
538
SO3H
500
(Ni nh vy khng c ngha l khi ta c nhng nhm solvat ho vo phn t thuc th l lun lun gy kt qu m m ngc li, trong nhng phn ng o mu. Chng ta cn to nhng sn phm mu tan th cc nhm solvat ho li gip ta rt c lc). Nh vy, khi chn nhm lm tng trng lng a vo phn t thuc th cn rt thn trng. Nhng gc thm, gc bo v nhng nguyn t Halogen l nhng nhm bo m nht: Nhm th a vo cng cch xa phn xc nh c ch phn ng ca phn t thuc th cng bo m khng gy hiu qu phn tch m. Khi a vo phn t thuc th nhng nhm solvat ho thng lm gim nhy ca phn ng. Nhng nhm ny l: nhm hydroxyl, nhm amino, nhm sulfo
IV.2. HIU NG MU
Mu ca phn t thng lin h vi nhng lin kt i trong phn t v vy trc ht chng ta hy xt c im ca loi lin kt ny. IV.2.1. Lin kt mch lin hp
Lin kt gia 2 nguyn t c to thnh bi nhng orbital S c tnh cht i xng cn, ch hng theo ng ni lin kt 2 ht nhn ca 2 nguyn t c gi l lin kt . Lin kt cng c th c to thnh bi nhng electron p v s. V d nh nhng lin kt HO v HN. Nhng lin kt ny cng l nhng lin kt bi v mt in tch ca nhng m my in t to lin kt l ln nht trn ng ni lin ht nhn 2 nguyn t tng ng. Mt cch tng t, lin kt c th c to thnh bi cc electron sp, min sao mt in t tp trung ln nht trn trc lin kt thng. c im ca lin kt l rt bn nn t b kch thch. Do , nhng hp cht to bi lin kt thng khng hp th nh sng trong min trong thy hoc l trong min quang ph gn t ngoi. Ngoi ra, khi kch thch gc hoc nhng mng khc nhau. Nh vy, nhng hp cht ch to bi nhng lin kt khng phi l nhng hp cht ng ch i vi phng php o mu m nhng hp cht quan trng nht phi l nhng hp cht c ni i. Ngay c khi ch xut hin mt phn lin kt i cng dn ti kt qu l lm chuyn cc i hp th v pha sng di. Ta c th ly ion nitrat lm v d. Khi to thnh ion NO3- c s ghp i cc electron 2px, 2py, 2pz ca nguyn t nit vi mt trong 2 electron p khng ghp i ca mi nguyn t oxy.
http://www.ebook.edu.vn
Nh vy l trong hp cht to thnh (NO3-) mi nguyn t oxy cn li mt electron p cha ghp i. V O l nguyn t m hn N nn c th cho rng mt trong s 3 electron (ca 3 nguyn t) trng thi t do gy nn in tch m ca ion NO3- cn 2 in t cn li th ghp i vi nhng in t 2s2 ca N to thnh lin kt th 2. Nhng do h qu ca hin tng lai to li nn tt c nhng lin kt gia N v O l nh nhau v phn b trong cng mt mt phng ng thi mi lin kt NO u l trung gian gia lin kt n v lin kt i. S to thnh mt phn lin kt i dn ti kt qu l ion nitrat c cc i hp th min t ngoi 305mm. Trong khi nghin cu v cc phn ng mu, s hp th nh sng ca cc hp cht hu c c cc ni i c ngha c bit quan trng. Lin kt th hai hoc th ba to nn bi cc electron p c gi l lin kt . Lin kt ny c nhng c im ring. V d: trong phn t ethylene CH2=CH2 do lai to sp2 nn cc lin kt nm trong cng mt mt phng l ng nht v gc gia cc lin kt gn vi 1200. Nh vy, mi nguyn t carbon cn li 1 in t p. Nhng in t p ny to lin kt nm trong mt phng thng gc vi mt phng ca lin kt .
c im ca lin kt l km bn v do d b kch thch. Ethylene c cc i hp th 180mm. Nhng cht mu hp th mnh nh sng trong min trng thy thng c trong phn t mt s lin kt i, c bit l nhng lin kt i xen k vi nhng lin kt n to thnh mch lin hp, di tc dng ca nh sng th khng ch nhng electron ring bit b kch thch m c h mch ni i lin hp b kch thch. Do nh hng mnh n mu. C nhiu thuyt gii thch nh hng ca mch lin hp ln mu nh thuyt ph bin nht l thuyt mu kh in t. Theo thuyt ny th khi in t nm trong nhng nng lng c di bng di ca mch lin hp. i vi nhng cht mu n gin c cu to i xng v c mch lin hp thng th c th s dng cng thc sau y tnh di nh sng ca cc i hp th th nht.
= hc 8mCl2 N N = =K 2 E h N+1 N+1
(4.1)
h l hng s plank, C l tc nh sng, E l nng lng lng t hp th, m l khi lng in t, l l di ca mt mt xch ca mch, N l s in t tham gia vo mch lin hp cng chnh l s mt xch ca mch lin hp. Sau khi thay cc hng s vo ta thu c gi tr ca hng s K=63,7. Nh vy i vi nhng cht mu mch thng, i xng, di sng ca cc i hp th trong min trong thy ch ph thuc vo s mt xch N ca mch lin hp. Di y, dn ra nhng d kin tnh ton v thc nghim i vi nhng gi tr N khc nhau trong cht mu xyamine i xng c cng thc cu to nh sau
http://www.ebook.edu.vn
C2H5
H C
C H
C H
N+
C2H5
Cl-
S mt xch ca mch bt u t C2H5N (bn tri) n =NC2H5 (bn phi) bng N=102n S n 0 1 2 3 S N 10 12 14 16 tnh ton (nm) 580 706 834 959 thc nghim (nm) 590 710 820 930 Nhng d kin tnh ton v thc nghim kh ph hp vi nhau. i vi nhng cht mu khng i xng, s tnh ton tng i phc tp v thng ch c tnh cht nh tnh, tc l s ph thuc tuyn tnh gia di sng ca cc i hp th vo s mt xch ca mch lin hp. Cn nhn mnh rng, phng trnh nu ln s ph thuc ca vo N l hon ton theo kinh nghim ch cha c chng minh bng l thuyt. IV.2.2. Nhm mang mu, nhm tng mu
c im ca nhng cht mu hu c c dng lm thuc th trong phn tch do mu xc nh cc kim loi c cha h ni i lin hp. i vi h ni i lin hp th di tc dng ca nh sng, khng phi ch l nhng in t ring bit m l c h lin hp b kch thch, do nh hng mnh n mu. Vy h lin hp l nhm mang mu ph bin v quan trng; nhng mt cht khi ch cha h lin hp th thng hp th nh sng yu. Cc i hp th s chuyn v pha sng di v cng hp th s c tng cng nu trong phn t ca cht hp th nh sng xut hin nhng in tch ion. Nhng khng phi tt c nhng nhm ion ho (nhm to mui) u c nh hng n ph hp th nh sng. Nhm sulfo SO3H, Cl, F, Br v mt s nhm khc c in tch in t c nh hu nh khng nh hng. Ngc li, nhng nhm cha nhng i in t khng phn chia tc l nhng nhm cho in t nh NH2, (NR2), OH, SH v nhng dn xut ca n li th hin nh hng rt mnh. Nhng nhm c in t hoc l nhng nhm nhn in t v d nh NO2 > C =O NOCN > SO2, N=N v mt s nhm khc cng nh hng tng t. C hai loi nhm ny c gi l nhm tng mu. Khi trong phn t mt cht c cha 2 loi nhm tng mu c c tnh ngc nhau th nh hng n mu li c bit mnh. Ta c th minh ha iu ny qua v d sau y:
http://www.ebook.edu.vn
NO2
NO2
NO2
Ngi ta quan st thy trt t tng mu ca nhng nhm tng mu nh sau: CH3O < OH < NH2 < (CH3)2N < (C2H5)2N < C6H5NH Nhng ion v c cng c tc dng mang mu v ng gp phn ca mnh vo mu sc ca hp cht to thnh gia ion v c vi thuc th hu c. Bng 4.2 : Nhm mang mu quan trng nht ca cc nguyn t Nhm mang mu MeO MeS MeN MeHal IV.2.3. Nguyn t Cu, Au, Ti, V(IV)(V), Nb, Cr(III)(IV), Mo, W, U, Pu, Mn(II)(VII), Re, Fe, Co, Ni, Ru, Rh, Ir. Cu, Au, In, Sn, Sb, Bi, Mo, U, Fe, Co, Ni, Os. Cu, Re, Fe, Co, Ni, Ru, Pd. Cu, Au, Ti, Sb, Bi, Fe, Co, Ni, Ru, Pd, Os, Ir, Pt. Mt s qui lut to phc mu
Trong nhng cng trnh ca mnh KyzHeob i n kt lun nh sau: Mu ca nhng phn ng gia thuc th hu c v ion v c l do 2 nguyn nhn: Tc dng ca nhm mang mu trong phn t thuc th Tc dng mang mu ca ion v c Nu trong phn t thuc th c cha nhng nhm mang mu th bn thn thuc th c mu v phn ng mu ch l s bin i (i khi l s tng cng ) mu thuc th. Nu ion v c c tc dng mang mu (ion c mu) th phn ng mu c th xy ra gia ion kim loi v thuc th khng mu. Do khng th xut hin phn ng mu gia thuc th khng mu v ion kim loi khng c tc dng mang mu. Phn ng ca cc nguyn t c mu ring vi cc cht mu hu c nhy hn nhng li km la chn hn so vi phn ng mu gia cc ion ny vi thuc th khng mu. V d: xc nh CuII di dng Amonicacat la chn hn xc nh Cu bng dithizone. Ag+, Zn(II), Cd(II) v cc nguyn t khng c mu ring khng cn tr phn ng mu gia Cu(II) v ammoniac nhng nhy ca phn ng ny li thp. H s hp th phn t ca amonicat ng khong bng 120. Xc nh Cu bng thuc th mu nh dithizone, pyridinazoresocsin th nhy hn (h s hp th phn t ca nhng hp cht y khong 2.104 v ln hn) nhng la chn ca nhng phn ng ny li thp. Ag(I), Zn(II), Cd(II) v nhng cation khc cho phn ng mu vi dithizone u cn tr phn ng ny.
http://www.ebook.edu.vn
Bng con ng thc nghim ngi ta rt ra c kt lun sau y: max ca phc ph thuc vo mc ion ca lin kt kim loiphi t, m ion ca lin kt tt nhin phi ph thuc vo bn knh ion kim loi. Do vy, nu so snh nhng ion c cu to lp v in t ging nhau th ta d dng nhn thy, bn knh ion kim loi cng ln th s chuyn dch max ca phc cng tin gn vi max dng anion t do ca thuc th (dng m lin kt c ion ln nht). Ta c th ly trng hp to phc ca phenylfluoron vi cc cation kim loi ho tr 4 minh ha. Phc c cu to nh sau:
HO O Men+ HO
O
Ion H Ge(IV) Ti (IV) Zr (IV) Anion t do Bn knh ion kim loi ( A0) 0,50 0,65 0,83 max (nm) 468 508 525 540 560 iu ny c th gii thch bng lc ht tnh in i vi nhng electron t do cui mch lin hp. Nhng ion c bn knh nh Ge(IV) ht mnh nn max chuyn mnh v pha sng ngn cn Zr(IV) c bn knh ln nn ht yu. V do max gn vi max ca dng anion t do ca thuc th. Khi cation kim loi to phc mu vi thuc th mu acid th cc i hp th mu ca phc chuyn v pha sng di so vi ph hp th dng phn t (dng acid) ca thuc th nhng thng s chuyn dch ny khng ln bng khi to thnh anion t do (mui natri) ngha l: max dng acid ca thuc th < max phc < max dng anion t do ca thuc th C s chuyn dch cc i hp th nh vy l v ion kim loi lin kt vi u m ca mch lin hp ko in t v pha mnh v nh vy l mch lin hp di ra. V d:
O OH OH O OOH
HA ( Alyzarin ) max=520nm
O OO-
Me Me O O O O O OH
Alyzarin kim loi mu (max=450520nm) Nu s to phc xy ra, trong mt mc tng i, l do nhm mch nhnh ca thuc th v do trng thi in t ca mch lin hp t b ng chm n nn mu ca phc v ca thuc th t khc nhau. V d nhng cht mu azo, dn xut ca salixilic acid, khng thay i mu vng ca mnh khi to phc vi Al3+ v nhng kim loi tng t.
O 2N
OH COOH
Me3+
O2 N
N C
O
O
Me+ O
2H+
Mu ca nhng cht nh triarymetan cng khng bin i khi to hp cht vi nhng phc acid ca kim loi. Cu to mch lin hp ca cation tm tinh th hu nh khng b bin i d ion ngc du l anion Cl- hay anion TaF6- (hoc l nhng cation tng t khc).
H3C N H3C C ClN
+
CH3 CH3
CH3 CH3
Ch c nhng tnh cht khc l bin i: Chloride ca tm tinh th t tan trong benzene, toluene cn hexafloretanat ca tm tinh th li b cht d dng bng benzene. Ph hp th nh sng ca phn chit v ca dung dch nc ca chlorua tm tinh th hu nh ng nht. Trn y chng ta xt hiu ng trng lng v hiu ng mu ring bit nhng trong nhng phn ng to sn phm mu kh tan th mt nhm th c th th hin c hai hiu ng y.
http://www.ebook.edu.vn
V d: So snh tc dng ca dimethylglyoxim v diphenylglyoxim vi Ni chng ta thy nhng nhm phenyl, mt mt th hin tc dng mnh mu, ng thi mt khc li th hin tc dng lm gim tan. Kt qu l chng ta thu c diphenylglyoximat Ni c mu m hn v c tan nh hn so vi dimethylglyoximat Ni
cho s cng hng v ngn cn to phc. N y nhm isopropyl ra xa mch acetylaceton bng cch t nhm methylene vo gia th s to phc bnh thng li tr li. i vi phi t loi nh pocfirin(1) v flaloxyamine(2) kch thc ca nhn trung tm c nh hng ln n bn ca phc. Nhng ion ln nh Hg2+, Pb2+ khng th i vo nhn pocfirin, cn i vi nhng ion khng ln th c th d on rng bn ca phc s gim xung khi bn knh ion gim xung. Do cng ca nhn pocfirin nn mc xen ph nhng qu o ca ion kim loi c bn knh gim dn v phi t cng s gim dn. Tng tc gia Ag+ vi polymethylenediamine l mt v d in hnh khc v nh hng ca nhng yu t hnh hc n qu trnh to phc. Thng nhng vng 5 (vng khng c ni i) c hng s bn ln hn so vi nhng phc tng ng c kch thc khc. Nhng tt c nhng phc ca Ag+ vi trimethylenedianin, tetramethylenediamine, pentamethylenediamine c cu to vng tng ng l 6, 7, 8 li bn hn phc vng 5 vi ethylenediamine. iu ny c gii thch nh sau: Khi kch thc vng tng ln, ho lp th ca lin kt Ag+ c th trong mt mc ng k tin dn ti dng thng hng l dng thch hp vi s phi t 2. Do nh hng ca nhng yu t ho lp th nn kh nng to phc ca nhng dng ng phn khc nhau ca cng mt thuc th cng khc nhau.
http://www.ebook.edu.vn
S to phc vi nhng amine n gin nht (v ngay c vi nhng amine phc tp hn) hon ton tng t vi qu trnh to amonicat. Ngi ta nhn thy rng kh nng tc dng vi amine ca mt ion tng ln vi s tng bn ca amonicat tng ng, s dng quan im ny chng ta c th gii thch mt cch hp l nhng quan im quan st thy khi kt ta mt s ion bng oxim (oxyquinoline). V d: phn ng kt ta nhng ion to amonicat bn (Cu(II), Ca(II), Zn(II), Ni(II), Cd(II), ) bng oxim xy ra pH thp hn so vi phn ng kt ta chng vi dng hydroxide. iu c th gii thch bng s to lin kt phi tr gia nguyn t N ca nhn quinoline vi ion phn ng. Chng ta dn ra nhng d kin minh ha trong bng di y. Bng 4.3: Cc dng kt ta tng ng cc pH khc nhau pH bt u kt ta Ion Dng hydroxide Dng quinolinate Cu(II) 5,3 2,7 Co(II) 6,8 4,2 Zn(II) Ni(II) Cd(II) 5,2 6,7 6,7 4,3 4,6 5,4
Tm li, chng ta nu ln s tng t gia phn ng thu phn vi phn ng to phc ca nhng thuc th hu c cha nhm OH, s tng t gia phn ng to sunfua vi phn ng to phc ca nhng thuc th hu c ca nhm SH, s tng t gia nhng thuc th loi RaSO3H2 vi H3AsO4, s tng t gia nhng phn ng to ammoniac vi phn ng ca nhng thuc th hu c cha nhm amine. chnh l ni dung ca thuyt song song.
N N
OH
O3 S
N N
O-
33Na
4Oxy3metoxyazobenzene4sulfo acid (III) trong mi trng acid v trung ho c mu vng v trong mi trng kim c mu da cam (IV).
OCH3 NaO3S OCH3
-
22Na
NN
OH
O3S
N N
OH
http://www.ebook.edu.vn
i chiu mu da cam khng thm ca monophenolat (IV) vi mu hng thm ca diphenolat (II) chng ta thy rng mu lin quan ti nh hng cong ca hai nhm phenol phn ly bn cnh nhau trong hp cht (II). V khng c kh nng tr thnh nhng phenolat 3,4dimetoxyazobenzene4sulfo acid (V) c mu vng ng nht trong dung dch acid trung ho cng nh kim.
OCH3 NaO3S
NN
OCH3
(V) Theo s nh gi bng mt v theo ng cong hp th th mu dung dch ca nhng hp cht (I), (II) v (V) rt gn nhau. T chng ta thy rng s thay th hydro trong nhm OH bng nhm methyl trong nhng hp cht chng ta ang bn khng th hin nh hng ln mu trong min kh kin. iu cng ng trong nhng trng hp thay th hydro bng gc aryl. Chng ta cng nhn thy mu dung dch ca nhng hp cht c cu to sau y rt gn nhau:
COOH NaO3S OCOC2H5 NaO3S
N N
OH
N N
OH
Tm li, mu ca nhng phenol t do v mu ca nhng ester ca chng rt gn nhau. Ch trong nhng este trong nguyn t hydro ca nhm OH c thay th bng gc aryl hoc alkyl nng, ngi ta mi quan st thy s khc bit v mu sc gia phenol t do v ester ca n, nhng s khc bit thng khng ln. Nhng iu trnh by trn y cho php chng ta kt lun rng s ging nhau v mu ca dung dch phenol v este ca chng lin quan vi s ging nhau v trng thi khng phn ly ca lin kt OH v OR trong nhng hp cht ny. Trong dung dch acid yu 3,4dioxyazobenzene4sulfo acid (I) to ni phc vi Ga. Dung dch phc c mu vng ging nhau nh mu ca monophenolit (IV). Nu nh c hai lin kt ca nguyn t Ga vi oxy ca nhm OH trong Ga thay th hydro, l hon ton ng ho tr th tng t vi nhng hp cht alkyl th, mu ca phc ny phi gn vi mu ca hp cht dimetoxy (V) khng phn ly hoc hp cht khi u (I) bi v ion Ga khng c mu ring. Nhng trong thc t li khng nh vy nn c th cho rng trong phc , mt lin kt GaO mt mc no ion ho ni phn. Chng ta c th m t iu nh sau:
O
-
Ga2+
O
O3S
N N
(VI) Nu chng ta cng nhn quan im trn th s gn nhau v mu sc ca hp cht (IV) v (VI) l hon ton c th hiu c v c th gii thch d dng sc thi nht ca phc Ga(VI). Mu ca phc Ga(VI) rt gn vi mu ca monophenolat (IV) l do trng thi phn ly ni phn ca monophenolat trong mi trng kim. Nhng mu ca phc Ga cng khng th t ti sc thi hng thm ca diphenolat (II) v thc hin iu c hai lin kt ca
http://www.ebook.edu.vn
Ga vi nhng nguyn t oxy phi ng thi thc hin. R rng, iu kin rt kh ng thi thc hin vi chnh iu kin tn ti phc trong dung dch long. Nhng iu trnh by trn, cho php chng ta suy lun mt cch hp l l c tn ti trng thi phn ly ni phn. Da trn khi nim phn ly ni phn chng ta c th: a) Gii thch mu v nh hng ca pH ln mu ca nhng hp cht v phc cht loi nu trn v nhng loi tng t. b) Tm nhng phn ng mu gia nhng nguyn t khng mang mu v thuc th khng mu (v d hn hp c acid ho ca pyrocatesin vi diaosunfanilic acid dn dn tr thnh khi c mt Zn, Nb, W) c) Thc hin mt s tng hp hu c kh xy ra. V d iu ch cht mu azo t pyrocatesin bng phng php thng (trong mi trng kim) b tr ngi v ng thi xy ra hin tng oxy ha pyrocatesin di tc dng ca hp cht diazo. Khi c mt mui nhm hoc mt s nguyn t khc pyrocatesin phn ng tt v hin tng oxy ho do hp cht diazo gy nn khng xut hin. Phn ng tng hp tin hnh ngay c trong mi trng acid.
http://www.ebook.edu.vn
H H O H O H H H O H
H O H O H O H H
Lc tng tc gia chng cng ln hn dn n kt qu l nhit si tng ln nhiu. Hin tng lin hp nh vy trng thi lng gy nn nhng tnh cht bt thng khc ca cht lng, v nh nc c thm in mi rt cao v t trng cc i 4oC. Bng cch o t trng v s phn b ngi ta chng minh rng nhiu acid carboxylic cng lin hp thnh dng lng phn trng thi hp trong dung dch cng nh trong cc dung mi khng nc, v d i vi acid formic ta c dng diner nh sau:
O H C O H O H O C H
Nhng iu trnh by trn y chng t rng lin kt hydro l mt loi lin kt c tht, n lun lin kt hai nguyn t m in X v Y qua nguyn t hydro. Lc ny cc nguyn t X, Y, H tng i ngn hn so vi khong cch khi m cc nguyn t ny hon ton khng lin kt vi nhau nhng ln hn khong cch ca hai lin kt trc tip gia H vi X v Y. Trong nhiu trng hp nguyn t hydro phn b gn nguyn t X hn Y, c trng hp khi m 2 nguyn t X v Y l nh nhau. Nhng trong mt s hp cht v d NaHF2 (cha ion HF2-) nguyn t H phn b i xng. H to lin kt hydro hon ton khng c ngha l H c ha tr hai, hai trong s 4 in t lin kt cn phi nm trn qu o 2s m thc hin c iu ny, nng lng kch thch phi ln hn nhiu so vi nng lng ph ca lin kt. Ngy nay, ngi ta chp nhn bn lin kt hydro l do lc tnh in ca cc lng cc XH v HY gy nn. V X v Y l nhng nguyn t m in mnh v do vy nhng lng cc XH v YH thng rt ng k. Hn na, nguyn t H khng c lp v in t trong v th tch ca n li nh nn nhng lng cc c th tin st gn nguyn t H. Lin kt hydro cng c ngha trong nghin cu thuc th hu c. Nhiu thuc th hu c tn ti di dng lin kt hydro ni phn t.
O N O H O
onitrophenol Do to thnh lin kt hydro ni phn t nn onitrophenol c nhit nng chy thp (45 C) cn cc ng phn para, meta khng thun li cho lin kt hydro do nhit nng chy cao hn. (ng phn meta nng chy 97oC, ng phn para nng chy 114oC).
o
http://www.ebook.edu.vn
S to thnh lin kt hydro nh hng r rt n hng s phn ly acid ca cc thuc th hu c. Cc thuc th cha nhm OH v tr para i vi nhm azo c hng s phn ly acid ln.
NaO3S
N N
OH
NaO3S
N N
OH
pK= 8,2
pK= 6,7
Trong khi thuc th tng t, mang nhm OH v tr ortho so vi nhm azo nhng li c hng s phn ly acid thp hn nhiu.
HO
NaO3S
HO
NaO3S
N N
N N
pK= 11,2
pK=11,2
iu ny ch c th gii thch bng s to thnh lin kt hydro ni phn t ca thuc th ny vi nhm azo, nh v d sau y
H
NaO3S
N N
i vi nhng thuc th c cha 2 nhm OH v tr o v o i vi nhm azo, gi tr pK<6 v pK=11. iu chng t ch c 1 nhm tham gia vo cu ni hydro.
OH
NaO3S
H O
SO3H
OH
N N
SO3H
nh hng ca nhm th n bn ca lin kt hydro ni phn t c th thy r trong trng hp Gallion. i vi Gallion c th thy 2 vng thm gi c to thnh bi lin kt hydro theo s sau.
Cl
O
H N N
OH
NH2
2ON
H3OS
SO3H
Nhng nhng d liu thc nghim (pK1=4,2; pK2=12,4) cho ta c s kt lun rng ch c mt lin kt hydro hnh thnh
http://www.ebook.edu.vn
Cl
OH
NH2
2ON
H3OS
SO3H
bn ca lin kt ny tng ln di tc dng ca cc nhm th NH2 hoc SO3H. Lin kt hydro cng c hnh thnh trong cc hp cht ni phc lm cho s vng tng ln v do vy bn tng ln (Hiu ng chelate). V vy, trong khi nghin cu phc gia kim loi vi thuc th hu c cn ch n loi lin kt ny.
(OH)+ Se Cl
Aso3H
H3OS
SO3H
Be Cl
Aso3H
H3OS
SO3H