George Orwell: mt bi gii thiu rt di v nhiu trch dn

An L

Gia ci th chin quc cc trng phi t tng, th m m v cc phe phi chnh tr phng Ty hi u th k 20, George Orwell thu c v s c l t nh vn m, ba phn t th k sau nhn li, ngi ta khng ph i h cu d sao th ng/b cng ch l nh vn, khng phi nh chnh tr d vi th t t hay ch bai. Vit lch c a Orwell l vit lch chnh tr , c th c, khng gi b v khng cn bin h, t bi vit ng bo u tin La Censure en Angleterre 1928 cho n bi im sch cu n h i k Churchill 8 thng trc khi mt. Nhng l th chnh tr g, th cc quan im li r t khc nhau: ng tng c/b gi l cp tin, cng sn, chng cng, x hi ch ngha, ch ng ton tr , thin t , cc t , dn t c ch ngha, pht xt, ph n ng, c hi, v chnh ph Hn tm mi nm qu trnh c Orwell t khi l mt nh vn/nh bo cht vt kh ng nh tn tu i cho t i khi l bc th n tng trong cc nh trng u-M, v sau ny, mu n hn, qua cc bn dch i vo i sng vn hc t tng v lng hm m phi uM, tip nh n v Orwell cha bao gi kt tinh thnh mt vi dng bch khoa ton th yn n: th c t l, mi ngi c (nghim tc) li nhn ra mt Orwell ring, v ph n ln u do mt mc ch chnh tr/t tng c th , nhiu khi t m th i no : ngi ta b vai Orwell cho ko vo i ng ca mnh, mn ci hi ting c sn c a ng, ho c ngc li, ngi ta dng Orwell lm b nhn m t n cng t t c nh ng g ngi ta ght, b t ch p y c ph i Orwell th c s hay khng. n ni trong Orwelliana c h n mt dng v di sn v tip nh n1 , v nh ng cng trnh ra i gn y, khi nhng n ron chnh tr bt cng v nhu cu tranh th danh ting nh ng i nhn qu kh bt nng, h u h t ch nh n xt khi qut ng l phc t p, v t ng thm danh hiu nh vn b hiu lm nh t th k (cng vi tc ph m b hiu lm nh t - 1984).
Tiu thuyt v k

Nguyn do, ch yu, c l chnh ch : Orwell trc h t l mt nh vn, v c mt nh vn khng ng phi c l l vic khng quen lm vi h u h t nh ng ngi quen c sch chnh tr : c qu nhiu bn khon, nhiu t h i lng, nhiu xem xt a chiu, nhiu mu thu n gia c nhn v x h i, gia l tng v th c t trong vit lch c a ng, nn mt ph n ln nh ng ngi him th ho c ca tng ch ng qua ch ang o Orwell cho va ci nhn mnh mun. Hai n a, Orwell th c s ch tm theo di v c gng l gi i nh ng bin c
1

Down and Out in Paris and London (1933) Burmese Days (1934) A Clergymans Daughter (1935) Keep the Aspidistra Flying (1936) The Road to Wigan Pier (1937) Homage to Catalonia (1938) Coming Up For Air (1939) Animal Farm (1946) Nineteen Eighty-Four (1949)

Xem John Rodden, The Politics of Literary Reputation: The Making and Claiming of St. George Orwell, 1989. Gi i thi u g n nh t v tnh hnh nghin c u Orwell c th xem George Orwell: a bibliographic essay ca Erika Gottlieb trong The Cambridge Companion to George Orwell , John Rodden cb, 2007.

1 of 13

chnh tr , x h i ang din tin, nn t duy v phn ng ca ng thay i ty vi th c tr ng th i cu c - mt iu khin ng thi tho ng nh n c go nc hot u hay thot ly c ng thi ln sau ny. (Cng v th, mi trch dn Orwell ni, Orwell ngh nht thit ph i xem xt trong th i im v bi cnh ca pht ngn .) Ba l, tc ph m Orwell s c hiu r hn (d khng nht thit) khi xem xt trong t ng th : nh ng giao thoa gia cc tiu thuyt - bt k tiu lu n - bi bo, v s pht trin theo th i gian xt trong ph m vi h p l su tiu thuyt c a ng, l gii thch r t nhiu v quan nim chnh tr (cng nh vn hc, v quan nim sng ni chung) c a Orwell. Tuy vy, ra ngoi nc Anh, Orwell c bit n ch yu ch qua Animal Farm v 1984, hn na ch bit n gin tip: i vi h u h t ngi c i chng, tn tu i Orwell i trc tc ph m, v ngay c khi c iu kin tip xc vi tc ph m, ngi c mang theo n tng quy nh sn bi khng kh tip nh n Orwell trong th i i v x hi mnh, vi t t c nh ng thin v v m c ch ring hm ch a trong . Hiu Orwell tr thnh khng quan tr ng bng s dng Orwell; y cng l mt iu ng bun, v l mt c ch thiu tn trng vi con ngi c i ch c gng c mt iu: vit thnh tht. Bi vit ny gii thiu s lc v Orwell, t t nhin c mang theo thin kin v h n ch ca ngi vit; nhng c l cng l mt im kh i u t m . * George Orwell, khi y cn l Eric Arthur Blair, sinh nm 1903 n , ni cha ng sng 28 nm lm quan ch c qun cho S thu c phin c a Anh. Ch ngha qu c Anh vn cn trong th i i hong kim - n thu c Anh n nh, ng bun bn thu c phin sang Trung Hoa hanh thng, ph n chia chu Phi cm xong di - nhng cng cm th y hi th c a nh ng qu c mi ang chen vai trn mt i dng: c, M, Nh t. Tuy th Richard Blair cng khng thng tin c: ng b thuyn chuyn lun lun, v ngi v, Ida, a cc con tr v Anh sng khi Eric ln mt. Mi v sau ny du n AngloIndian2 vn cn li trong v th c ng; cu b Eric h n cm th y mnh ngoi l x h i t thu nh. L con trai duy nh t gia hai ch em gi, Eric c m chm sc c v sc khe th ch t (ng m yu t nh ) ln tinh th n: ng nh li bi th u tin vit h i ln bn hay nm tui, c m chp h , c l l cp t Tyger, tyger ca Blake (Why I Write, 1946). Ln tm, n trng ni tr nh hc bng, Eric c dy hai iu: r ng gia nh mnh khng c tin, v r ng b c l th duy nh t c th cu mnh kh i tng lai chn bn giy 40 mt nm (Such, Such Were the
2

Anglo-Indian c th hi u theo ngha ng i n lai Anh, ng i n s ng Anh, ho c mt ng i gc Anh (thc dn) sng n (k c khi quay li Anh). y dng theo ngha th ba. Coming Up For Air: Anh c bit nhng gia nh Anh-n ki u khng? B c chn qua c a nh h l anh bc vo n thp nin [18]80. y l mt ti u th gi i ring h t t o ra, nh mt bc u nang. (chng 10 phn II) (Cc on trch, tr khi c ch thch ring, u do ng i vit d ch.)

2 of 13

Joys, 1947). ng ginh hc bng vo trng t Eton danh gi, nhng sau Eric chn ght cch gio dc trong nh trng v l l vic h c: ng t t nghip Eton vi kt qu xong, v gia nh khng tin cho ng vo i h c. y l th i im ng ba ng c a r t nhiu nhn vt hon cnh tng t trong lch s quc Anh: ho c dn thn vo phiu lu v lm nn t hai bn tay tr ng nh tr tu /lng qu cm, ho c tn l i v tr thnh n l c a lao lc n cu i i. Eric c v a chn vo ng u v trn ng tr thnh mt Frederick Wentworth, khi quyt nh gia nh p L c lng cnh st thuc a Anh Min in (khi y l mt ph n c a n thu c Anh) nm 19 tui. Tri li, 5 nm Min dp t t nh ng m mng c a ng v phng ng n cu i i: Vi mt cng vic nh th ny n gi ta ch ng kin c nh ng bn th u ca qu c t m gn. (Shooting an Elephant, 1936). Eric Blair tr v Anh quyt tm sng bng ngh vn. Nh ng bi th ban u v ng v v c; ngi khuyn ng hy chuy n sang vn xui, v hy vit v nh ng g mnh bit, l nh th Ruth Pitter . V ng quyt nh lm theo Jack London khi vit cun The People of the Abyss m ng hm m: ha trang thm nh p vo khu chu t London. Xen k vi dy h c Southwold, Suffolk, ni gia nh ng sng, l nh ng t h phng di ngy: ng sng ln vi dn v gia c London, ng cng vin, n bnh m pht khng c a chnh ph , ng t i Paris c a Barbusse v Aragon, ha cng lp ngi di y, r a bt kh sai trong cc khch sn nh hng, ng nh p cng ln sng nh t hoa bia ma h Kent mi n mi hai ting mt ngy. Kt qu ca giai on ny l r t nhiu trang nh t k v cu n sch u tin c xu t bn Down and Out in Paris and London (1933). Mu n giu tn tui gia nh khi qung i dt vm t trong k s, Eric Blair ch n bt danh da theo tn con sng ch y qua Suffolk: George Orwell ra i. * Cu n sch nh ny nh du qu trnh tm ng c a Orwell gia hai b. Mt mt, ng lm c iu m t tr th c dn thn lm c vo th i im : th c s i vo gia lp ngi cng inh x hi, quan st h t m gn. Sau Down and Out in Paris and London, cu n phng s The Road to Wigan Pier (1937) ln n a ch ng t sc mnh c a nh ng tr i nghim tr c tip so vi cp tin sa lng: hai thng sng gia nh ng cng nhn m vng cng nghip Trung & B c nc Anh, theo h b vo h m m ngt ngt, thng k tnh tr ng thiu nh , mt v sinh (b tiu cha qun gia bung khch - chng 4), suy dinh dng, th t nghip3 cho ng gip mt vi cng vic v hnh,
3

Ti c m th y mnh ph i thot ra, khng ch thot kh i ch ngha qu c, m l thot kh i m i hnh thc con ngi th ng tr con ngi. Ti mu n trm mnh di y, mu n xu ng t n cng gi a nh ng k b p b c, lm mt ngi trong s h , ng v pha h ch ng li nh ng k c ti cai tr h .

The Road to Wigan Pier,

chng 9

Chnh trong qu trnh i thc t vi t cun ny m George Orwell l t m t xanh l c l ng c nh st c nhim Anh. H s mang b s MEPO 38/69 t 1936 n 1977 c gi i mt nm 2005, hin ang lu gi t i Cc Tng th Anh, miu t ng Eric Arthur Blair bt danh George Orwell, nh vn, nh bo. Cng s n. H s KV 2/2699 ca MI5 (C quan An ninh, tc phn gin ni a), gi i m t 2007, th miu t O rwell c nhng quan im Cng s n c p ti n nhng n nm 1941 th khng chung quan im vi ng Cng s n (Anh).

3 of 13

tuyt i cn thit, nhng b coi nh ca ngi lao ng chn tay, chnh v nh ng ngi th ly m hi ti m m nh ng k tr th c siu vit chng ta mi cn c siu vit (chng 2). B n thn i sng c a Orwell cng khng ph i ngi mt n bt vng . Lm gio kh trng t Southwold, hay gip vic bn th i gian trong hiu sch Hampstead, r i lm phng vin t do cho nhiu bo ch khc nhau trong lc cho mi sch kh p cc nh xu t bn, ng cha bao gi thot kh i cm gic thc bch v tin bc v tm l c a k ngho. y cng l tm l ch o c a cc nhn vt chnh trong cc tiu thuyt trc chin tranh, v cc chng i c ng mnh tay khai thc trong cc chng tiu thuyt. Nhng mt khc, Orwell vn cm ch c v tr mt tr th c. Cu trc ba cu n Down and Out, Wigan Pier, Catalonia u ph n nh r iu ny: xen k vi cc chng t s, trong Orwell l mt ph n trong chng ti, l cc chng nh gi v phn tch tnh hnh, xu t cch gii quyt - nh ng chng vit t gc c a nh bnh lu n x h i, dnh cho nh ng ngi c cng t ng lp tr th c, th m ch cho t ng lp iu hnh. Na sau Wigan Pier l su chng ph phn ng li tuyn truyn Ch ngha x h i Anh qu nh n mnh vo kha cnh vt ch t, kinh t lm gia tng khong cch vi gii tr th c v nh ng cm tnh vin tim tng: H cha bao gi ni to r, r ng nh ng mc tiu cn ct c a Ch ngha x hi l cng l v t do. (chng 12) Hm m Jack London, v The Ragged-Trousered Philanthropists 4 , nhng ng t ra d dt v khi nim vn h c v sn ang thi thng by gi: theo ng tng lp v sn cha th kin t o mt n n vn hc c lp khi cn cha phi l giai cp th ng tr , nhng mt khc nh ng sng tc c gi l vn hc v sn k t u th k tr i - ch yu l vn h c n i lon chng li ch ngha t bn - l mt trong nh ng du hiu cho th y chng ta ang chuyn sang mt th i k khng giai cp (The Proletarian Writer , i tho i vi Desmond Hawkins trn sng BBC, 1940). Mt khc, sng tc c a Orwell th i k ny vn cn vng vn vi th m m c a ch ngha hin i. Th i k th ca ngn ng i c a ng vn cn nhng cu nh: L chng ta, s mang, hy bit ng cho yn v chi cht th i gian Hiu th gii trong khi cn k p, V ng bn tay vn nho nn tm h n. gia no ng i ta vt li Cht lng tin, suy nim, cht ngha su, M ln ting, mt ln, r i ct bc L ng yn v trong yn lng m thu. (Sometimes in the middle autumn days k Eric Arthur Blair ng trn The Adelphi 1933). Nh ng tiu thuyt t rc chin tranh c a Orwell u m u bng
4

Ti u thuyt c a Robert Tressell 1914, miu t cng nhn l nhng nh h o tm qun rch em l i l i nhun cho gi i ch.

4 of 13

mt m tp c th c a ch ngha hin i: trong mt th gii phi l, hn lon, duy nh t mt c nhn n c nh n ra bn ch t di la c a th gii, v vt ln tm cch gi ly thn gia nh ng k bng quan tm cch bt anh/c ta ph i ph c tng. Flory (Burmese Days ) l ngi duy nh t au kh v bn ch t bc lt c a n n cai tr Anh n , trong lc cc ng hng xa lnh, ch giu v r a anh l Bnsvch; Dorothy (A Clergymans Daughter) t nh ng kh i cu c i sng o v lm gia n cho ng b mc s; Gordon Comstock ( Keep the Aspidis tra Flying), nh th, th khng quy ph c thn tin v sc p ph i thng tin trong i; George Bowling ( Coming Up for Air) gi gn k c v h cu c tu i th lng qu trong khi i gia mt London ngm si khng kh m trc bom ri. Ngay c Winston Smith trong 1984 cng c th coi l tip n i c a loi hnh ny: anh ta giu kn cu n nh t k v cu c luyn i vi Julia kh i mt t n t i di con mt Big Brother ngy m theo di . Nhng nu ch ngha hin i ca ngi con ngi tm th y bn thn trong cu c vt ln vi th gii v thot ra trong th ng li, Orwell b li tm tng lc quan y t lu. Ti cao tro mi cu chuyn, mt ng cu r i hnh nh lp l, nhng n pht cu i nh ng quy lu t c sn li nu ly nhn vt, dm h xung vng bn quy thun v cam ch u. Flory t t , Dorothy ch p nh n sng gi di d mt c tin, Gordon quay li vi cy dip lan v cu c ua tin thn, Bowling bc vo mt tng lai bom n, Winston v Julia nh mt chnh mnh m yu Big Brother - y l mt s ph nh n hon ton, c h th ng. B ng mt lot nhn vt th t bi, Orwell ph n ng li tng lp nh giu mi trong th k 19 cng vi s v trch nhim trit ; h nh gi mi th bng thc o thnh cng c nhn, hu nh chng h th c cn c cng ng t n t i (Charles Dickens, 1939). Thm n a, nhn vt c a Orwell khng ph i l mu ngi hnh ng, cng khng nh ngha thnh cng bng thnh t; h l mu ngi suy ngh v cm xc, v s cn au kh ch ng no nh ng kt lu n ring c a h cn i ngc li vi s gi di c a tinh th n th i i. Hoc, ch ng no h cn c gng u tranh hay n i lon mt cch n c, c nhn: Winston Smith ngh Nu trn i cn hy vng, hy vng n m m v sn (chng 7 ph n I), nhng cng khng thc s n lc kt n i vi hy vng y. * So vi khng kh u m trong tiu thuyt, tc ph m bo ch c a Orwell mnh m v tr c din hn nhiu. Nh ng th p k 1920-1930, vi s n r ca cc ng phi v ng li khc nhau, khng him t dng v cho mt cy bt phi t : kh i nghip Paris trn t Monde c a Henri Barbusse, Orwell dn d tr thnh cng tc vin quen thuc c a cc t New Adelphi, Trib une (x h i dn ch ), Horizon, Time and Tide (khuynh t , n quyn), The Observer (The Guardian) v vit mt series Th London cho Partisan Review, t p ch c a cu lc b John Reed t i M. Down and Out sau khi b vi nh xu t bn truyn th ng (Jonathan Cape, Faber & Faber) t ch i th c Victor Gollancz nh n in; cng chnh

5 of 13

Victor Gollancz t hng Orwell kh o st v vit cun The Road to Wigan Pier, a vo cu lc b Left Book Club. Ti khi Gollancz t ch i Homage to Catalonia v ch trch Lin X, Orwell chuyn sang in Secker & Warburg (mt nh xu t bn cp tin v sau s in c Simone de Beauvoir, J. M. Coetzee, Alberto Moravia, Gnter Grass). Animal Farm v 1984 sau ny cng in ti y. S nghip bo ch v c nh n th c chnh tr c a Orwell c th chia thnh hai bc pht trin r r t: trc v sau Catalonia. Tr v Anh trong n i gm ght s p bc ca qu c vi thu c a, Orwell nh n ra khng cn ph i n t n Min in mi gp cnh c ti bc lt. Ngay trn t Anh y, ngay di chn mnh, c giai cp cng nh n chm di y, chu ng cnh cc kh tuy khc nhng cng ti t khng km ngi phng ng no ( Wigan Pier, chng 9), v su t nh ng nm 1927-1937 vit lch ca ng (bo ch, nhng cng c vn chng) ch yu t p trung vo , m ni bt nh t l hai cun Down and Out v Wigan Pier. Nhng giai on ny Orwell mi ch n s kin l chnh, v coi phng s ghi chp l hnh th c hiu qu gio d c cng lu n. Ph n l thuyt chnh tr c, ng khng c nhiu nhu cu kim nghim v ch t vn l thuyt - th c t , i u ti vn mu n lm nh t trong li gii thiu c tnh ph phn cu n Wigan Pier, Victor Gollancz c lu trong su t mi nm qua l Orwell cn m h v bn thn khi nim ch ngha x hi. V khi mu n t i Ty Ban Nha chin u trong N i chin 1936-1939, Orwell nh xin gia nh p ng Cng sn Anh c nh ng giy t cn thit, n u thnh cng s a ng vo mt trong cc L on Quc t (Brigadas Internacionales); b t ch i, ng thng qua nh ng u mi trong ng Lao ng c lp, c phi n Doanh tr i Lenin c a POUM (ng Cng nhn Thng nht Mc-xt) vo thng 6/1937. Nu anh h i v sao ti gia nh p i dn qun, h n ti s tr li: nh li pht xt, cn n u anh h i ti chin u v ci g, ch c ti ni, V l ph i [common decency]. ( Catalonia , chng 5). Orwell n Ty Ban Nha vi mt quan im tr ng/en kh ngy th: mt bn l phe pht xt ca tng Franco, i di n cho th lc ph n ng, mt bn l chnh ph Cng ha, t c th gii dn ch , vn minh; ng cn mang theo cht tng tng lng mn, nh sau ny ng nh n xt trong My Country Right or Left 1940: mt ph n sc h p dn c a Ni chin Ty Ban Nha i vi lp ngi la tu i ti lc y, l v n qu ging cu c i chin [1914-1919]. Tuy th hin th c khng ging nh tng tng: nh ng ngy di bu n chn trong ho qun s mt tr n Aragon, cuc chin n i thnh Barcelona thng Nm 1937, vin n trng c gia mt bu i thay gc bnh thng khin ng mt kh nng chin u, mt ting ni v chuyn v bnh vin tuyn sau, cho n khi ph i cng Eileen OShaughnessy v ng ch y tr n v Anh v tnh hnh chnh tr bt n. Nhng gia th t bi c a phe tin b trong Ni chin, Orwell nh n c hai bi h c c nhn qu bu, khng thay i hon ton nhng lm sng r hn rt nhiu t m nhn chnh tr c a ng t v sau. Th nh t l ng c t n mt ch ng kin s bin hnh c a x hi trong cch mng, trc h t Barcelona: y l ln u tin ti i gia mt thnh ph cm

bi n vi t lch chnh tr thnh ngh thut. Why I Write, 1946

6 of 13

cng l giai cp cng nhn. H u nh mi ta nh to nh ln b u b cng nhn tip qu n, bn ngoi ph c , hay c en c a phi V chnh ph ; mi bc tng u v ba lim bn cnh ch t t tn cc ng kh i ngha B i bn hay ngi bn hng u nhn th ng mt anh v c x ngang hng vi anh. Nh ng li ni qu l y, hay c khch so, u t m th i bin mt tt c mi ngi u gi nhau l ng ch hay dng nhn xng thn mt. C nhiu ph n trong ti khng hiu, mt s mt ti cn khng thch, nhng ti nhn ra ngay y l mt hin th c ng u tranh v n. ( Catalonia , chng 1). Nh ng n tng ban u ny cng c cng c trong th i k rn luyn v ra mt tr n. im thit yu c a h th ng t ch c ny l s bnh ng v mt x h i gia s quan v lnh. V l thuyt, mi n v dn qun l mt x h i dn ch ch khng ph i tn ty. (chng 3) Mi v sau ny, Orwell cn nh v giai on y trong th t v bi vit: Nh ng ngi dn thng bit t y lng ... r ng mnh th ng, v h ang chin u cho mt iu th gii ny n h , v c th trao cho h . (Looking Back on the Spanish War, 1942). Th hai, sau cu c chin nm ngy Barcelona m th c ch t l cu c lon n i b cc phe phi Cng ha - PUSC, chi nhnh ca ng Cng sn Ty Ban Nha, CNT-FAI, lin hip cc phi v chnh ph v cng on, POUM, mt ng cng sn ch u nh hng l thuyt Cch mng vnh vin c a Trotsky, v.v - Orwell nh n ra phe tin b cng khng thun nh t nh cu hi ngy th khi ng mi t chn n Ty Ban Nha: Khng phi chng ta u l ngi X h i ch ngha ? (chng 1) Trn ht, ng nh n ra phi t cng khng thot kh i n n tranh ginh quyn lc, m i km vi n l bp mo thng tin, ng y t o s kin: POUM bin thnh con t t th, b bo ch PUSC t i l tay sai mt c a pht xt; bn b, ng ch ng b cnh st mt bt b hoc ch t trong t; hai v chng Orwell va kp thot kh i Ty Ban Nha trc khi b x vng mt v chin u trong hng ng POUM. Theo Orwell phn tch: bo ch (t sn) qu c t l i kha cnh cch mng x h i m ch miu t cu c n i chin nh chin tranh v dn ch , ng li Cng sn chnh thng cng gii h n m c tiu n n dn ch t sn v ngh iu kin cha chn mui lm cch mng (chng 5), v vic POUM b bi nh trn bo ch l hnh nh thu nh c a s vi dp chnh tr i vi cc phong tro b dn nhn Trostkyist trn ton th gii (chng 11). i vi Orwell, chnh v i theo ng li c a Lin X m PUSC ch n li cch mng Ty Ban Nha, khng tranh th c ng h c a v sn qu c t (chng 5), dn n th t bi c a n i chin v ch Franco ko di 36 nm. Tr v t Ty Ban Nha, tm nim c a Orwell thay i: Nh ng vit lch nghim tc c a ti k t 1936 tr i, tng dng mt, d tr c tip hay khng tr c tip, u l ch ng l i ch ngha ton tr, v phc v Ch ngha x hi dn ch theo cch ti hiu . (Why I Write, 1946) *

Xuyn su t trong lch s , h t cu c cch mng ny n cu c cch mng khc - d thng vn em li gii thot t m thi, nh ngi m tr mnh trn ging - r t cu c ch l thay th y i ch, v khng ln no c n l c tr ti t g c ci b n nng chy theo quy n l c: ho c, n u c ai n l c lm iu , th ch l v thnh hi n, v n s, nh ng k lo c u r i ly linh h n ring m ngo nh mt li vi c ng ng. "Catastrophic Gradualism, 1945

7 of 13

Tr v t Ty Ban Nha cng l tr v vi mt nc Anh nh p nhm trc ca ng chin tranh, ni mi th l thuyt v khuynh hng ang mi m chin u, by ra nh ng mt cc oan v xu x nh t c a mnh. Tuy nhin iu quan tr ng khng ph i l chin tranh, m l ci n sau n. Ci th gii chng ta ang tin th ng vo, th gii th h n, th gii kh u hiu. Cc sc o s mi, cc dy thp gai, cc di cui cao su. Cc x lim ng m n in chy c m ln ngy, cc thm t theo di anh lc ng. Cc t diu hnh, cc p phch nh ng b mt kh ng l, cc m ng nghn ngi nh mt hoan h Lnh t n khi ic tai do ting h la c a chnh mnh m ngh mnh thc tnh tn th h n, trong khi su t t u, su bn trong, h ght h n n ln ma. Ri t t c nh ng ci s n. Hay l khng? nhn vt chnh trong Coming Up for Air (chng 1 phn III) ngm ngh khi nghe bi din thuyt c a mt nh hot ng chng pht xt chuyn nghip. Cn bn thn Orwell tm cch ngn nga ci tng lai 1984 bng v kh mnh nh t c a mnh: ngi bt. B ng nh ng bi bo v t ri m nh cao l t p tiu lu n The Lion and the Unicorn: Socialism and the English Genius (1941), bng cng vic pht thanh Ban phng ng BBC i li tuyn truyn pht xt n , bng b sch Searchlight Books cng t ch c xu t bn vi Frederic Warburg v T. R. Fyvel, Orwell gng sc nh ng v ch n ch nh li nh ng thi quen t duy v lp lu n m theo ng l tai h i trong gii cm quyn cng nh tr thc Anh (v M) by gi. ng cnh co nh ng tay B o th ngy th, c v pht xt v coi l thnh tr cu i cng c a th gii c chng li ln sng , m khng nh n ra bn ch t cp tin v ton tr c a n s gy sp ton b th gii t sn t do cnh tranh. Mt khc, ng cng rt ro phn bit vic nh ln sng ch ngha pht xt v ch ngha x hi. Ch ngha pht xt, t ra vi mu hnh kiu c, l ch ngha t bn trong mt hnh th c mn t Ch ngha x hi nh ng c tnh ch n lc khin n ho t ng hiu qu hn khi cn ph c v cho chin tranh. Ch ngha x hi nh m t i mc ch ti h u l mt nh nc ton cu gm nh ng con ngi t do v bnh ng. N coi s bnh ng v quyn con ngi l ng nhin. Ch ngha Nazi th ngc h n. d mt th ch ngha x h i th i chin c t n t i trong n i b nh nc c, th thi ca n i vi nh ng dn t c b chinh ph c vn l thi c a k bc lt. (Lion and Unicorn). ng qu trch thi ph n chin c a nh ng k nhn danh thuy t ha bnh ch ngha, s nng cn v tnh cm c a nh ng k t khoe mnh l tr th c phi t nn quay lng li vi lng yu nc: Chnh nh ng ai cha bao gi th y tim p r n khi nhn l c Anh tung bay s l nh ng k chn li khi gi kh c cch mng im. (My Country Right or Left , 1940) Cng lc y, ng ch trch thnh ph n Cng sn trung lu, chng qua l ch ngha dn tc cng thi sng bi lnh o thu c dng th thin nh t, chuyn sang i tng l Lin X. Anh, nh ng ngi Cng sn cn ng knh trng u l cng nhn nh my, nhng h khng th lun lun rit rng tun theo ng li , nh ng li ny

8 of 13

kh ng nh li nh ng ngh phc th o t Wigan Pier (London Letter to the Partisan Review, 11/1941) . ng bc xc khi th y gii tr th c Anh nh p nhm gia m c tiu qun s v chn l t tng khi Lin X tham chin bn phe ng minh. Cha trc tip n Lin X nh Andr Gide, Orwell khng c iu kin mt th y tai nghe, nhng qua bo ch, qua truyn ming v qua cc tiu thuyt nh c a Arthur Koestler (sau ny tr thnh bn thn c a ng), ng c lm quen vi mt qu kh m ng kt ti d lun tin b Anh c tnh qun. Animal Farm, cu t t nm 1937, vit xong 1943, nhng mi n 1946 mi c in, l nh c li nh ng bi hc t qu kh . Theo ti, tin rng nc Nga l nc x h i ch ngha v mi hnh vi c a nh ng ngi cm quyn u nn c tha th , n u khng ni l ph i theo, l s ph n bi i vi l tng x hi ch ngha5 . V vy, trong mi nm gn y ti i n kt lu n r ng ph tan huy n thoi X vit l vic lm v cng cn thit, n u ta mun ti sinh phong tro x h i ch ngha. (Ta cho bn in ting Ukraina, 19476 ). ng cng l mt trong s t tr th c cnh t Anh c nh n th c r v vn thu c a, trong khi ph n ln ng Cng sn thu c a, theo quan im c a Lin X, cn ang n binh bt ng ch cch mng v sn thnh cng chnh quc. Phong tro cng nhn Anh s cn o c gi m ni mnh u tranh gii phng, ng lp lu n, ch ng no h cn hng li t s bc lt dn t c thu c a (s tay, 21/3/1949). Cc dn tc chu u ph i ngng ngay vai tr k bc lt ngo i quc, n u h cn mu n xy dng Ch ngha x hi ch thc qu hng mnh (Towards European Unity, 1947), v ng c v Anh t nguyn rt kh i n , mt vic cu i cng cng din ra trong th i c a ng. Th chin 2 kt thc vi nhiu d v cay ng cho Orwell, khng ch ci ch t bt ng c a Eileen v tnh hnh sc kh e suy s p c a bn thn. ng th y mnh bc t chin tranh, khng ph i vo ha bnh, m l vo mt vin cnh mt th n ch m: n i m nh v bom nguyn t c th khin t t c chng ta n tan t ng mnh trong vng 5 nm (You and the Atom Bomb, 10/1945) , v cc th lc s h u bom nguyn t s chia tri t thnh hai ho c ba siu quc vi mt t ng lp thnh trn nh v cnh n l tr ng tr n di y (Towards European Unity) khng bao gi dt kh i ngh ca ng trong nm nm cui i. iu khng lm thay i chnh tr quan ca ng; nhng nu Orwell th i im n ra chin tranh cn r t lc quan: Chin tranh n vi chng ta bin Ch ngha x hi t mt t ng sch v tr thnh mt chnh sch kh thi (Lion and Unicorn) th Orwell hu chin vi v, gi c gi: Ti tin ch c chu u, n u

Orwell nhn nh da trn cc m t chnh tr v vn ha hn l kinh t x hi; tuy nhin ng cng nhn m nh s hu chung v t liu s n xut khng nh ngha Ch ngha x hi (Lion and Unicorn). Ch trch t cc phi Menshevik, v chnh ph , Mc xt chnh thng cng th ng gi ch Nga l ch ngha t bn nh nc; thu t ng ny tr thnh mt khi nim chnh trong l thuyt c a Tony Cliff, ngi sng lp ng Cng nhn X h i Anh. 6 Trch t bn dch c a Phm Nguyn Tr ng, http://phamnguyentruong.blogspot.com/2013/02/george-orwell-trai-suc-vat.html.

9 of 13

cn c ni no, l c th bin Ch ngha x h i dn ch thnh hin th c sm ch n li nh ng tri bom nguyn t u tin. Mt Lin bang X h i ch ngha chu u [Socialist United States of Europe] i vi ti c v l m c tiu chnh tr ng gi duy nht ngy nay. (Towards European Unity) * Nhng nu t nh ng trch dn trn m kt lu n r ng Orwell t sau 35 tui ch ton ph n u t, tranh ci, t co, kh s th khng phi vy. c Orwell vn cn r t nhiu th ngi ta thng th c: ng c ci hi hc tr m tnh, cng c ci li nh n khi cn chm chch, c con mt chi tit, v c nim ham sng, nim vui sng n t c thin nhin ln x h i xung quanh. Trong l Th London gi Partisan Review 4/1941, gia nh ng bn lu n v cng lu n bo ch, qun i Anh, kinh t th i chin v tr n bom m qua, sng nay vn l mt ngy xun p tr i, nh ng cy h nh ra hoa, ngi a th v giao sa vn qua li nh thng, v gc ph vn khng thiu mt i b bo th th t a chuyn sau thng th. Ngi ta thng qun mt ng c lm chnh tr c a Orwell khng ph i l l tng tr u tng, m l tnh yu c th vi t quc ng: The Lion and the Unicorn c nhng on di m t nc Anh, dn t c Anh cng y m v thin i ch ng km g Ilya Ehrenburg hay Rasul Gamzatov. Nh ng chuyn i do n vng r ng Burnham Beeches g n London tr thnh chuyn i c a Gordon trong Keep the Aspidistra Flying; th tr n Henley-on-Thames ni ng sng cng m t nm ln 1 tr li trong c Coming Up for Air ln 1984, t nc Vng trong gic m c a Winston. Nh ng nm cu i i sng o Jura (Scotland), ng tr ng khoai, nui ln v dy d cu con nui Richard: Ti c cm tng n s khng thuc loi chu ng sch v m li a my mc hn. Ti khng nh g p n lm g, nhng nu n ln ln mang tham vng lm nh nng ti s r t hi lng. (Th gi Julian Symons 29/10/1948) Animal Farm cng l ca c bit trong s tiu thuyt Orwell, ngoi hnh th c truyn loi vt: y l cu n duy nh t ly cc nhn vt chnh l ch th lao ng chn tay, v li l lao ng nng thn; gn nh dp Orwell khoa trng kin th c nng nghip c a mnh. Nu c vi con mt khng thnh kin, s th y s ca ngi lao ng trong l ca ngi th c, cng nh Orwell nh bo tng ca ngi trong Wigan Pier. Cho nn n i th t vng cay ng sau mi thc l th t vng7 . (Mc d, v mt tnh cm, th t vng y bt ngu n t tr i nghim c nhn Ty Ban Nha th ng hn l t suy t tru tng v mi cu c cch mng.)

Animal Farm v ch tng ng v i The Gladiators c a Arthur Koestler, ni v nhng n l b tr n d i s lnh o c a Spartacus dng ln mt c ng ng ring. Vi t v The Gladiators v Darkness at Noon, Arrival and Departure, Orwell nhn xt: Mi cuc cch mng u th t b i - ch chnh l th. Nhng chnh cu hi ti sao th t b i khin [Koestler] v p vp. Koestler c v mun ni: b n thn cch m ng l qu trnh lm tha ha. (Arthur Koestler, 1946) Trong khi i v i Orwell, chnh vi c tham quyn c v c a mt s c nhn ng u m i l th y cuc cch m ng xung dc.

10 of 13

Cng vy, v 1984 c Orwell hon thnh ch n a nm trc khi mt, trong th i k iu tr nh thng Gloucestershire, ci nhn tm ti trong b nhiu nh ph bnh quy v h u qu c a bnh t t, bt k nh ng tin bo v x h i gi tng kiu xut hin trong nhiu bi vit t 1945 tr i (You and the Atom Bomb). Nhng th c t Orwell khng h c nh cu n sch ny tr thnh mt th di ngn cho th gii: ng vn cn r t nhiu tng mun pht trin, c v mt vn chng (khi mt, ng vn cn ang phc tho d dang mt truyn di ch ng 30-40.000 ch , ngang vi Animal Farm, cng hai tiu lu n v Joseph Conrad v Evelyn Waugh) ln mt chnh tr . B t cng & lch lc qu ng trong ph n ln ph phn c M & Lin X, v qun tnh n kch c hai nc . Rnh rnh ng ngn n u i so snh mt dn c nh thu n nh t, vd Anh, qu n t trong mt din tch nh, vi mt nh nc a chng tc r i kh p mt lc a. (s tay, 21/3/1949) Hay: Bt li ln nh t trong s mi bt li ln phong tro cnh t : lm tn binh gia chnh trng, ph i xy p phong tro t s khng, n bu c ph i t o ra cng chng bng cch ni di. Vi mt chnh ng cnh t n m quyn, i th n ng k nh t lun l nh ng tuyn truy n qu kh ca chnh mnh. (17/4/1949) Th t ng t m xem Orwell s tip t c trin khai nh ng ngh ny ra sao, nu ng cn c sng tip, ch ng kin Cng ha nhn dn Trung Hoa c a Mao thnh lp, cch mng Cuba nm 1959, v phong tro gii phng dn tc cc nc chu Phi th p nin 1960 - ph n ln bt u bng cch mng mu sc x hi ch ngha, ri sau nhanh chng ri tr li vo tay ch ngha t bn v/ho c thc dn kiu mi. Nhng Orwell qua i nm 1950. Bn nm sau , hot hnh Animal Farm ra mt - b phim ho t hnh u tin sn xu t Anh, c s h p tc c a Frederic Warburg ( cng nm ti bn cu n sch km hnh minh h a ly t phim). B phim c CIA b tin ti tr , mt chi tit n nm 2000 mi c kh o st v cng b trong cu n Who Paid the Piper? CIA and the Cultural Cold War c a Frances Stonor Saunders. Ci kt b i, cc con vt nh t t n i dy ln hai lt m ln cm quyn. Phim 1984 nm 1956, v cng do CIA ti tr , ch u chung s ph n: Winston v Julia ch t di n sng cnh st sau khi Winston ht ln gia m ng o Big Brother! Cn nc M c a McCarthy, trong mt c ch m John Rodden g i l trch dn c ch n lc hay chnh tr c a du ba ch m, cu vit trong Why I Write b rt gn thnh Nhng vit lch nghim tc c a ti k t 1936 tr i, tng dng mt, d tr c tip hay khng tr c tip, u l ch ng l i ch ngh a ton tr on v phc v Ch ngha x hi dn ch bin mt trong li ni u mi bn Animal Farm dng trong nh trng (Orwells Century, Think Tank with Ben Wattenberg trn PBS 12/2/2004). Khng ph i Orwell cha h chng kin vic li d ng sng tc c a mnh ngay t khi cn sng. Th gi Vernon Richards ngy 22/6/1949 c vi t: Ti s l vi t bo Cng ha M c dng 1984 tuyn truyn ch ng li ng Lao ng

11 of 13

[Anh], nhng ti gi i mt li ci chnh v hy vng s c in. Cng thng , ng vit th tr li cu hi c a Francis Henson thu c ng X hi M, in li trn Life v The New York Times Book Review, nh c li v ni thm: B i cnh cu n sch t Anh, nh n mnh r ng cc ch ng t c ni ting Anh cng khng ph i bm sinh tt p hn cc ni ging khc, v r ng ch ngha ton tr, n u ta khng chng l i n, c th thnh cng bt k u. Nh ng li kh n thit ny, t t nhin, khng c in li trong my th p k M gp ph n xu t kh u Orwell ra kh p th gii trong th i k Chin tranh lnh v sau . Cng khng phi Orwell cha h ngh n vic sng tc c a mnh s b li d ng, trc khi bt tay vit: nh ng tranh lu n v vai tr nh vn, tr thc k t sau Catalonia cng i lc cp n vn ny. Nhng thi c a ng, v c bn, l thi c a Andr Gide trong Retouches mon Retour de l'U.R.S.S. (IX): Vic cc phe phi c th li dng nh ng trang vit c a ti khng ph i l iu ti ngn cn c, m n u c, cng khng phi iu ti mu n. Nhng vit bt k iu g m d tnh xem mt chnh ng c th s dng n ra sao - khng! vic y ti xin ch a cho ngi khc. * Hn su mi nm sau v mt th gii khc, c nh ng bi hc no cho ngi vit t Orwell? Rng hy trung th c tuyt i khi dng ngi bt, k c n u nh ng g mnh ngh i ngc li khng kh p o xung quanh, k c n u nh ng g mnh ngh i ngc li nh ng g mnh mu n ngh, k c n u mnh vn cn r t nhiu bn khon, nhiu iu khng chc, nhiu ph n cha bit ph i ngh g? Rng ngn ng, nh t l ngn ng chnh tr , cn ph i trong sng, r rng, c th h t sc c th , bi v mt li vit bt chc, khng sc sng, tru tng v so mn l ng minh ln nh t c a ming li gi di, ca ng thu n chnh tr , v l k th ca t duy ph phn (Politics and the English Language, 1946)? Nhng s trung th c cng khng cu Orwell thot kh i chnh tr c a du ba ch m. V Animal Farm, tiu thuyt u tin c vit c th c bt m miu i v chu n xc hn (Why I Write), cng khng trnh khi b th chnh tr phe phi lm nhe cho mc ch ring, khng ch qua vn bn trong nh ng gi ging nh trng, m cn qua phim nh, qua b truyn tranh in bo (th c hin t 1950) m chnh ph Anh phn pht cho cc t p ch kh p Thi Lan, Min in, chu Phi, Trung v Nam M trong cu c chin tranh vn ha nhng nm sau . Xt nh ng g cc th p k sau i i vi ng, c nhiu bi h c cho ngi c nhiu hn cho ngi vit; v h u h t li l nh ng bi h c mang tnh tiu cc (d bn thn Orwell vn ght cay nh ng k chuyn ph bnh tiu cc m khng a ra phng hng xy dng).

12 of 13

Nh l: Hy d chng trc nh ng nhn hiu, bt k nhn hiu g. V ngi ni v ngi nghe r t c th khng ni t i cng mt th khi dng nhn hiu y; mt iu nguy him c khi tranh th ng minh, c khi gy chin tranh t tng, kt t i, c lp, bi nh . Hy d ch ng din gii Orwell theo nhng nhn hiu ngi khc gn sn cho ng, d thin hay c (k c bi vit ny), n u cha qua t mnh tm hiu. V, hy d ch ng ngay c nh bo thin ti v nh vn lng ly George Orwell, d ch ng kh i h t vng nh ng l gii c a ng, lm ra cho mt th i im, mt th c t c th , m em din gii mt th gii khc, mt th i gian khc./.

Vit xong ngy 15/3/2013.

Nguyn b n cc trch d n trong bi vi t ly t : - Cc ti u thuy t: The Complete Novels of George Orwell, Penguin Classics 2000. - Ti u lu n, th t , bo ch: b The Collected Essays, Journalism and Letters of George Orwell, Sonia Orwell v Ian Angus bin so n, Penguin 1971. - Bt k: . Down and Out in Paris and London , Penguin Classics 2001. . The Road to Wigan Pier, Penguin Classics 2001. . Homage to Catalonia trong Orwell in Spain , Peter Davison bin so n, Penguin 2001. - Retouches mon Retour de l'U.R.S.S. ca Andr Gide: b n d ch ting Anh c a Dorothy Bussy, Afterthoughts on the U.S.S.R, The Dial Press: New York, 1938.

13 of 13