You are on page 1of 340

T H NH1EN U

1MMNE1 KNT






PHE PHAN IY 1NH
1HUAN 1UY


(KRI1IK DER REINEN VERNUNF1)



11 !N NM GN
D,cI :a cIu g:a:


NI DUNG

May lu y cua ngi dch ...............................................................................XVII-XXV
Dan luan .........................................................................................................XXVI-LXX

IMMANUEI KAN1
PHE PHAN IY 1NH 1HUAN 1UY
e t .............................................................................................................................1
Li Ta cho Lan xuat ban th nhat (1781) (ban A) ..............................................2
(AVII AXXII
*
)
Chu giai dan nhap (cua ngi dch) ..........................................................................11
Li Ta cho Lan xuat ban th hai (1787) (ban B) ...............................................29
(BVII BXLIV
*
)
Chu giai dan nhap ......................................................................................................50
Li dan nhap .............................................................................................................57
I........ Ve s khac nhau gia nhan thc thuan tuy va nhan thc thng nghiem ....57
II. ..... Chung ta s hu mot so nhan thc tien nghiem va ngay tam tr bnh thng
cung khong bao gi khong co chung ..............................................................60
III. .... Triet hoc can co mot mon khoa hoc xac nh kha the, cac nguyen tac va
pham vi cua moi nhan thc tien nghiem ........................................................62
IV. .... Ve s khac nhau gia phan oan phan tch va phan oan tong hp ............65

*
anh so trang theo nguyen ban, at le trai moi trang. (N.D).


V. ..... Trong moi mon khoa hoc ly thuyet cua ly tnh [thuan ly] eu co cha ng
nhng phan oan tong hp-tien nghiem nh la cac nguyen tac ...................69
VI. .... Van e chu yeu cua ly tnh thuan tuy ............................................................72
VII. ... Y tng va s phan chia [noi dung] cua mot mon khoa hoc ac thu mang ten
Phe phan ly tnh thuan tuy ............................................................................. 76
Chu giai dan nhap .................................................................................................80

I. HOC THUYET SIEU NGHIEM VE CAC YEU TO C BAN CUA NHAN
THC
PHAN I: Cam nang hoc sieu nghiem ..................................................................100
Muc 1: [Dan nhap] .......................................................................................100
Chu giai dan nhap ..........................................................................................104
Chng I: Ve khong gian .........................................................................................108
Muc 2: Khao sat sieu hnh hoc ve khai niem khong gian ..........................108
Muc 3: Khao sat sieu nghiem ve khai niem khong gian ............................111
Chng II: Ve thi gian ...........................................................................................115
Muc 4: Khao sat sieu hnh hoc ve khai niem thi gian .............................115
Muc 5: Khao sat sieu nghiem ve khai niem thi gian ...............................117
Muc 6: Ket luan t cac khai niem tren .......................................................118
Muc 7: Giai thch .........................................................................................121
Muc 8: Cac nhan xet chung ve Cam nang hoc sieu nghiem......................124
Chu giai dan nhap ..........................................................................................133


PHAN II: Lo-gc hoc sieu nghiem ........................................................................147
Dan nhap: Y niem ve mot mon Lo-gc hoc sieu nghiem .......................................148
I. Ve mon Lo-gc hoc noi chung .....................................................................148
II. Ve Lo-gc hoc sieu nghiem .........................................................................151
III. Ve viec chia Lo-gc hoc pho bien ra thanh Phan tch phap va Bien chng
phap ..............................................................................................................153
IV. Ve viec chia Lo-gc hoc sieu nghiem ra thanh Phan tch phap sieu nghiem
va Bien chng phap sieu nghiem ................................................................156
Chu giai dan nhap ...............................................................................................158
A. Phan tch phap sieu nghiem .............................................................................164
Quyen I: Phan tch phap cac khai niem ..............................................................166
Chng I: Ve manh moi e phat hien tat ca cac khai niem thuan tuy cua giac tnh
...................................................................................................................167
Tiet 1: Ve viec s dung giac tnh mot cach lo-gc noi chung.............................168
Tiet 2: . ..................................................................................................................170
Muc 9: Ve chc nang lo-gc cua giac tnh trong cac phan oan .............170
Tiet 3: ...................................................................................................................175
Muc 10: Ve cac khai niem thuan tuy cua giac tnh hay cac pham tru ...175
Muc 11: ......................................................................................................180
Muc 12: .....................................................................................................183
Chu giai dan nhap ........................................................................................186
Chng II: Ve s dien dch cac khai niem thuan tuy cua giac tnh........................200
Tiet 1: ...................................................................................................................200
Muc 13: Ve cac nguyen tac cua mot s dien dch sieu nghiem noi chung
..................................................................................................200


Muc 14: Bc chuyen sang dien dch sieu nghiem ve cac pham tru ......205
Tiet 2: Dien dch sieu nghiem cac khai niem thuan tuy cua giac tnh [THEO AN
BAN B 1787] ...........................................................................................208
Muc 15: Ve kha the cua mot s noi ket noi chung ................................208
Muc 16: Ve s thong nhat tong hp-nguyen thuy cua Thong giac .......210
Muc 17: Nguyen tac cua s thong nhat tong hp cu a Thong giac la
nguyen tac toi cao cua moi s s dung giac tnh .....................213
Muc 18: S thong nhat khach quan cua T y thc la g ..........................216
Muc 19: Hnh thc lo-gc cua moi phan oan la trong s thong nhat
khach quan cua thong giac ve cac khai niem c cha ng
trong o [trong moi phan oan] ................................................217
Muc 20: Moi trc quan cam tnh eu phuc tung cac pham tru nh cac ieu
kien ch nh o cai a tap cua trc quan co the thong nhat trong
mot Y thc .................................................................................220
Muc 21: Nhan xet .....................................................................................220
Muc 22: e nhan thc ve nhng s vat, pham tru khong co s s dung nao
khac hn la ap dung vao nhng oi tng cua kinh nghiem ..222
Muc 23: .....................................................................................................223
Muc 24: Ve viec ap dung cac pham tru vao nhng oi tng cua giac quan
noi chung ....................................................................................225
Muc 25: .....................................................................................................229
Muc 26: Dien dch sieu nghiem ve viec s dung cac khai niem thuan tuy
cua giac tnh mot cach pho bien trong (pham vi) kinh nghiem
kha hu ......................................................................................231
Muc 27: Ket qua cua s dien dch nay ve cac khai niem cua giac tnh 235
Chu giai dan nhap ........................................................................................238


Tiet 2: S dien dch sieu nghiem ve cac khai niem thua n tuy cua giac tnh [THEO
AN BAN A, 1781] ......................................................................................252
- Ve cac c s tien nghiem e mang lai kha the cho kinh nghiem.....
....................................................................................................254
- Lu y s bo ..................................................................................254
- 1. Ve s tong hp cua s lanh hoi trong trc quan.................254
- 2. Ve s tong hp cua s tai tao trong tr tng tng..............255
- 3. Ve s tong hp cua nhan thc (Rekognition) trong khai niem
......................................................................................................256
- 4. Giai thch s bo ve kha the cu a cac pha m tru nh la cac nhan
thc tien nghiem .........................................................................261
Tiet 3: Ve moi quan he cua giac tnh oi vi nhng oi tng noi chung va ve
kha the nhan thc chu ng mot cach tien nghiem [THEO AN BAN A, 1781]
...................................................................................................................264
- Hnh dung tom tat ve s ung an va ve kha the duy nhat cua
viec dien dch nay ve cac khai niem thuan tuy cua giac tnh ..
...................................................................................................272

Quyen II: Phan tch phap cac nguyen tac ..........................................................274
Dan nhap: Ve nang lc phan oan sieu nghiem noi chung ...................................276
Chu giai dan nhap ....................................................................................................279
Chng I: Ve thuyet niem thc cua cac khai niem thuan tuy cua giac tnh .........285
Chu giai dan nhap .................................................................................292
Chng II: He thong tat ca cac nguyen tac cua giac tnh thuan tuy ......................298
Tiet 1: Ve nguyen tac toi cao cua moi phan oan phan tch .............................300
Tiet 2: Ve nguyen tac toi cao cua moi phan oan tong hp..............................302


Tiet 3: Hnh dung co he thong ve moi nguyen tac tong hp cua giac tnh thuan
tuy .............................................................................................................308
Chu giai dan nhap ...................................................................................313
1. Cac tien e cua trc quan ...................................................................316
2. Cac d oan cua tri giac ......................................................................322
Chu giai dan nhap ...................................................................................324
3. Cac loai suy cua kinh nghiem .............................................................329
A. Loai suy th nhat: Nguyen tac ve s thng ton cua ban the .....334
Chu giai dan nhap ...............................................................................338
B. Loai suy th hai: Nguyen tac ve s tiep dien cua thi gian theo quy
luat tnh nhan qua ..........................................................................352
Chu giai dan nhap ...............................................................................355
C. Loai suy th ba: Nguyen tac ve s ton tai ong thi theo quy luat
ve s tng tac hay cong ong .....................................................361
4. Cac nh e cua t duy thng nghiem noi chung .............................366
Phan bac thuyet duy tam .............................................................374
Nhan xet chung ve he thong cac nguyen tac .........................................378
Chng III: Ve c s e phan biet moi oi tng noi chung ra thanh Phaenomena
[nhng hien tng] va Noumena [nhng Vat-t than] ......................395
Phu luc: Ve tnh nc oi (Amphibolie) cua cac khai niem phan t do viec s dung
lan lon giac tnh mot cach thng nghiem va sieu nghiem ...................400
Nhan xet ve tnh nc oi cua cac khai niem phan t............................415
Chu giai dan nhap ................................................................................... 425


B. Bien chng phap sieu nghiem ..........................................................................425
Dan nhap: ................................................................................................................425
1. Ve ao tng sieu nghiem ...........................................................................425
2. Ve ly tnh thuan tuy, x s cua ao tng sieu nghiem .............................429
A. Ve ly tnh noi chung ...........................................................................429
B. Ve viec s dung ly tnh mot cach lo-gc ............................................432
C. Ve viec s dung ly tnh mot cach thuan tuy.......................................434

Quyen I: Ve cac khai niem cua Ly tnh thuan tuy ............................................437
Tiet 1: Ve cac Y niem noi chung ...................................................................439
Tiet 2: Ve cac Y niem sieu nghiem ...............................................................444
Tiet 3: He thong cac Y niem sieu nghiem ....................................................451

Quyen II: Ve cac suy luan co tnh bien chng cua Ly tnh thuan tuy ........... 455
Chu giai dan nhap ....................................................................................................457
Chng I: Ve cac vong luan (Paralogismen) cua Ly tnh thuan tuy ......................468
[THEO AN BAN B]:
- Phan bac chng minh cua MENDELSSOHN ve s thng ton cua linh
hon ...................................................................................................476
- Ket luan ve s giai quyet vong luan tam ly hoc ................................484
- Nhan xet chung ve bc chuyen t Tam ly hoc thuan ly sang Vu tru
hoc ....................................................................................................485
Chu giai dan nhap .....................................................................................488
[THEO AN BAN A]:


- Vong luan th nhat ve tnh ban the .....................................................493
- Vong luan th hai ve tnh n thuan ...................................................496
- Vong luan th ba ve tnh nhan cach ...................................................502
- Vong luan th t ve y the tnh (cua moi quan he ben ngoai) .............505
- Xem xet ket qua chung cua tam ly hoc thuan tuy t cac vong luan tren
ay ....................................................................................................514
Chng II: Nghch ly (Antinomie) cua ly tnh thuan tuy ........................................528
Tiet 1: He thong cac Y niem vu tru hoc ..........................................................530
Tiet 2: Nghch e luan (Antithetik) cua ly tnh thuan tuy: (Bon nghch ly cua ly
tnh thuan tuy .........................................................................................537
Tiet 3: Ve moi quan tam cua ly tnh ni s t mau thuan cua no ..................560
Tiet 4: Ve s nhat thiet buoc ly tnh thuan tuy phai tm ra giai ap cho cac van
e sieu nghiem cua chnh no .................................................................569
Tiet 5: Cach nhn [theo phng phap] hoai nghi ve cac van e vu tru hoc qua
bon y niem sieu nghiem .......................................................................574
Tiet 6: Thuyet duy tam sieu nghiem nh la cha khoa e giai quyet bien chng
vu tru hoc ...............................................................................................577
Tiet 7: Giai quyet cuoc tranh cai cua ly tnh vi chnh no ve van e vu tru hoc
theo phng phap phe phan...................................................................581
Tiet 8: Nguyen tac ieu hanh cua ly tnh thuan tuy oi vi cac Y niem vu tru
hoc ..........................................................................................................587
Tiet 9: Ve viec s dung thng nghiem nguyen tac ieu hanh cua ly tnh oi
vi cac y niem vu tru hoc ......................................................................592
I. Giai quyet y niem vu tru hoc ve cai toan the cua s tong hp nhng
hien tng trong vu tru ..................................................................... 593


II. Giai quyet y niem vu tru hoc ve cai toan the cua s phan chia mot
cai toan bo [chnh the] c mang lai trong trc quan .................597
Nhan xet tong ket ve viec giai quyet cac y niem sieu nghiem co tnh
toan hoc va dan nhap ve viec giai quyet cac y niem sieu nghiem co
tnh nang ong con lai ........................................................................600
III. Giai quyet y niem vu tru hoc ve cai toan the trong viec dan xuat moi
s kien trong vu tru t nhng nguyen nhan cua chung .....................603
Kha the cua tnh nhan qua t t do trong s hp nhat vi quy luat pho
bien cua s tat yeu t nhien ...............................................................606
Giai thch y niem vu tru hoc ve t do noi ket v i tnh tat yeu pho bien
cua t nhien .........................................................................................608
IV. Giai quyet y niem vu tru hoc ve cai toan the cua s phu thuoc ve mat
ton tai noi chung cua nhng hien tng .............................................619
Nhan xet ket luan ve toan bo phan Nghch ly cua ly tnh thuan tuy......................623
Chu giai dan nhap ....................................................................................................625
Chng III: Y the (das Ideal) cua Ly tnh thuan tuy .............................................638
Tiet 1: Ve Y the noi chung ..............................................................................638
Tiet 2: Ve Y the sieu nghiem (Prototypon transcendentale) ..........................641
Tiet 3: Ve cac luan c cua ly tnh t bien e suy ra [chng minh] s ton tai cua
mot Hu the toi cao ............................................................................649
Chu giai dan nhap ...............................................................................654
Tiet 4: Ve s bat kha cua luan c ban the hoc nham chng minh s ton tai cua
Thng e ..........................................................................................658
Chu giai dan nhap ...............................................................................665
Tiet 5: Ve s bat kha cua luan c vu tru hoc nham chng minh s ton tai cua
Thng e ..........................................................................................668


Chu giai dan nhap ...............................................................................675
Phat hien va giai thch ao tng bien chng trong tat ca cac luan c
sieu nghiem ve s ton tai cua mot Hu the tat yeu ..........................678
Tiet 6: Ve s bat kha cua luan c vat ly-than hoc ..........................................682
Chu giai dan nhap ...............................................................................688
Tiet 7: Phe phan moi th than hoc xuat phat t cac nguyen tac t bien cua ly
tnh .........................................................................................................691
Phu luc cho phan Bien chng phap sieu nghiem ....................................................698
- Ve viec s dung cac Y niem cua ly tnh thuan tuy theo cach ieu hanh
(regulativ) ...................................................................................................698
Chu giai dan nhap ......................................................................................714
- Ve muc ch toi hau cua phep bien chng t nhien trong ly tnh con ngi
.....................................................................................................................717
Chu giai dan nhap ......................................................................................737

II. HOC THUYET SIEU NGHIEM VE PHNG PHAP.......................................
Chng I: Ky luat hoc (Disziplin) cua ly tnh thuan tuy ........................................742
Tiet 1: Ky luat cua ly tnh thuan tuy trong viec s dung giao ieu [khi a ra
nhng khang nh giao ieu]...............................................................745
Tiet 2: Ky luat cua ly tnh thuan tuy trong tranh bien ..................................760
Thuyet hoai nghi khong the la trang thai thng xuyen va toi hau cua
ly tnh con ngi ..................................................................................770
Tiet 3: Ky luat cua ly tnh thuan tuy khi a ra nhng gia thuyet ...............777
Tiet 4: Ky luat cua ly tnh thuan tuy trong chng minh ................................784
Chng II: Bo chuan tac (Kanon) cho ly tnh thuan tuy .........................................791


Tiet 1: Ve muc ch toi hau cua viec s dung ly tnh mot cach thuan tuy
..............................................................................................................793
Tiet 2: Ve Y the S Thien Toi Cao nh la c s xac nh muc ch toi hau
cua ly tnh thuan tuy ...........................................................................797
Tiet 3: Ve t kien - tri thc - long tin .............................................................807
Chng III: Kien truc hoc (Architektonik) cua ly tnh thuan tuy............................814
Chng IV: Lch s cua ly tnh thuan tuy ...............................................................826
Chu giai dan nhap ....................................................................................................829

Muc luc ten ngi ...................................................................................................826
Muc luc van e va noi dung thuat ng ................................................................837
Nien bieu tom tat ve cuoc i va cac tac pham cua I. Kant ............................868
Mot ngay trong i Kant ......................................................................................871
Th muc chon loc ...................................................................................................872

XVII
H4Y ICC Y CC4 NGCOI DfCH

1) Phe phan ly tnh thuan tuy cua Immanuel Kant c moi ngi tha nhan
la tac pham nen tang cua triet hoc co ien c. No la cho ket tinh nhng nhan
nh co tnh phe phan oi vi nhieu trao lu triet hoc trc o (t Platon cho ti
Christian Wolff), ong thi la iem xuat phat va iem quy chieu cua triet hoc
co ien (duy tam) c (Fichte, Schelling, Hegel) va co anh hng sau am en
s phat trien cua triet hoc va khoa hoc Tay phng cho en ngay nay.
Song, Phe phan ly tnh thuan tuy khong ch la mot tac pham bat buoc
phai oc cua nhng ai muon tm hieu va nghien cu triet hoc ma con la mot
danh tac bat hu cua van hoa Tay phng va cua the gii. Tac ong cua no vt
ra khoi lanh vc chuyen mon cua triet hoc. Hai ac iem noi bat cua tac pham
la: mot mat, viec phe phan Sieu hnh hoc co truyen a lam rung chuyen c s
sieu hnh hoc-than hoc cua the gii quan truyen thong va do o, la dien an cua
ly tnh con ngi buoc moi th phai phuc tung s kiem tra va phe phan t do
va cong khai. Mat khac, tac pham phat trien nhng tien e c ban e nhan
chan quyen t do va t tr cua con ngi vi t cach la sinh vat co ly tnh, tao c
s cho s t-nhan thc ve mat ao c va phap quyen cua xa hoi hien ai.
Trong ba quyen Phe phan noi tieng cua Immanuel KANT (Phe phan ly tnh
thuan tuy; Phe phan ly tnh thc hanh va Phe phan nang lc phap oan), tac
pham nay co v tr ac biet. No ra i trc (1781), co noi dung rat phong phu,
ngoai ra cung day va phc tap nhat!. Xet ve ban than he thong, ta eu biet - va
chnh Kant xac nhan -, hai quyen sau mi boc lo phan tinh tuy cua triet hoc
Kant, tuy nhien, Phe phan ly tnh thuan tuy van thng c xem la tac
pham chnh yeu gan lien vi ten tuoi Kant va la tien e e thc s hieu c
hai tac pham sau. Neu Phe phan ly tnh thc hanh (1788) (va gan lien vi
no la tac pham kha ngan nhng quan trong: at c s cho Sieu hnh hoc ve
c ly (Grundlegung zur Metaphysik der Sitten, 1785) khang nh tnh th

XVIII
nhat (das Primat) cua ly tnh thuan tuy thc hanh va sinh hoat ao c so vi
ly tnh thuan tuy ly thuyet e tra li cau hoi Toi phai lam g?; va Phe
phan nang lc phan oan (1790) - trong o Kant ban ve My hoc va Muc ch
luan - la vien a cuoi cung (Schlussstein) e hoan tat mai vom cua ca toa
nha triet hoc (Toi co the hy vong g?), th Phe phan ly tnh thuan tuy nay
(Toi co the biet g?) la hon a tang tao nen c s ly luan cho triet hoc Kant. V
ly do o, toi chon dch va gii thieu tac pham nay trc. (Tac pham nay a
c dch - va chu giai - trong hau het cac ngon ng quan trong tren the gii.
Chau A, rieng Nhat Ban a co t lau hai ban dch Toan tap Kant va nhieu
ban dch khac nhau ve cac tac pham chnh cua Kant).
2) Ben canh v tr then chot cua tac pham nay trong triet hoc Kant, v tr va y ngha
lch s cua quyen Phe phan ly tnh thuan tuy cang noi bat hn khi c at
trong toan canh s phat trien cua triet hoc can ai Tay phng. T thi co ai,
triet hoc Tay phng khong ch c hieu nh la yeu thch s minh triet
(philo-sophia), nhat la vi Socrate (470-399 t.T.L) va Platon (427-347 t.T.L)
ma con la tri thc hay khoa hoc, nhat la t Aristote (384-322 t.T.L). Khong
ch hng en cuoc song thien lng va hanh phuc, triet hoc con c quan
niem nh s thau hieu (episteme), qua o cau hoi ve the ng cua no nh la
khoa hoc (scientia) va hoc thuyet (doctrina) a sm c at ra. Nhng ch
en thi can ai vi s ra i cua khoa hoc t nhien, cau hoi ve tnh khoa hoc
cua triet hoc mi co tnh thi s cap thiet. Cac triet gia phai ap ng yeu cau
mang lai mot tri thc nao o, du di hnh thc nay hay hnh thc khac,
bang cach thiet lap nen mong mi me cho triet hoc. Nhng ong thi, triet hoc
van muon gi vng yeu sach co hu cua mnh la mot scientia universalis
(khoa hoc pho quat), tc khong muon va khong the tr thanh mot khoa hoc
rieng le ben canh nhng nganh khoa hoc khac ma co gang tr thanh khoa hoc
cua moi nganh khoa hoc. T boi canh ay nay sinh nhieu con ng khac nhau
e tao nen dien mao mi cho triet hoc. Cac con ng nay ang xen nhau, kho
tach bach nhng tu trung co ba dang:

XIX
- hoac triet hoc t va long vi viec tap hp nhng thanh qua cua cac khoa hoc
rieng le, roi tong hp chung lai theo mot trat t nao o. Con ng nay t c
a chuong, hoac neu co, ch la th yeu hoac b che ay.
- hoac triet hoc vi t cach la nhan thc luan hay khoa hoc luan co tnh phan t
(reflexiv) no lc rut ra cac nguyen tac cua nhan thc (khoa hoc) theo kieu nhan
thc cap o cao hn goi la nhan thc sieu-kinh nghiem (transempirisch) hay
sieu-hien tng (metaphnomenal), tc la nhan thc ve nhan thc nham ly
giai cac nguyen tac cua nhan thc noi chung. Con ng nay la ac trng cua
triet hoc Anh.
- hoac triet hoc vi t cach la mot khoa hoc i trc hay khoa hoc nen tang
(Fundamentalwissenschaft), da vao cac nguyen tac co gia tr pho quat va hien
nhien e at mot nen mong vng chac cho cac khoa hoc thng nghiem va toan
hoc von ch co tnh gia thuyet va trong chng mc o, a chung vao mot he
thong. ay la con ng cua triet hoc Chau Au luc a.
Hai con ng sau anh dau s ra i mot mat cua cac ly luan ve nhan thc va
mat khac, cua cac he thong sieu hnh hoc au tien cua thi can ai. Tuy ve can
ban, ca hai con ng eu muon vt len tren cac khoa hoc rieng le bang mot nen
triet hoc da tren cac nguyen tac (co tnh phan t hoac at nen tang) nhng eu
khong dan en ket qua thc s thuyet phuc v trong moi con ng eu ton tai hay
nay sinh nhng van e kho khan khong giai quyet c.
Sau Francis Bacon (1561-1626), John Locke (1632-1704) la ngi a u tien e ra
mot mon nhan thc luan toan dien, quy moi y niem (ideas) cua ta (ke ca nhng y
niem ve toan hoc va luan ly) vao tri giac cam tnh, mang lai mot bc ngoat nhan
loai hoc va tam ly hoc con anh hng manh me en ngay nay cua triet hoc Anh.
George Berkeley (1685-1753) va David Hume (1711-1776) tiep tuc phat trien
luan iem cua Locke theo hng duy hien tng va thc chng, mot mat nhan
manh en tnh khong the chng minh c ve ly thuyet oi vi moi quan he gia
nhng bieu tng cua ta vi thc tai khach quan, mat khac, en s tat yeu ve thc
hanh phai gia nh s ton tai cua thc tai khach quan. Trong khi nhan thc luan

XX
duy nghiem cua Anh ngay t rat sm a mang tnh hoai nghi th sieu hnh hoc duy
ly (co nh hng toan hoc) thong tr Chau Au luc a van hoan toan vng tin vao
nhng nhan thc hien nhien mang am tnh giao ieu. Rene Descartes (1596-
1650) tin rang co the xay dng triet hoc thanh mot mon khoa hoc nen tang, pho
quat, tc mot he thong gom nhng nguyen tac hien nhien c rut ra t ly tnh
thuan tuy, hay noi khac i, t ieu hien nhien duy nhat la s t-xac tn cua T-y
thc, do o Descartes con c goi la cha e cua Sieu hnh hoc can ai trong hnh
thc cua triet hoc ve chu the hay triet hoc ve y thc. Nhng trong hang ngu cua
Sieu hnh hoc duy ly cung co s canh tranh quyet liet gia cac mo hnh khac nhau.
Khac vi cai Toi cua Descartes, Baruch Spinoza (1632-1677) xem Thng e
hay T nhien la Ban the duy nhat va tuyet oi, con moi thc tai khac eu la nhng
thuoc tnh va cach thai (Modi) cua Ban the nay. Gottfried Wilhelm Leibniz (1646-
1716) lai gia nh mot so lng vo tan cua nhng ban the n gian (nhng n
t/Monaden) cha ng toan bo the gii nh la hien tng trong nhng tri giac
cua chung. Descartes va ca Spinoza, Leibniz eu cho rang gia nh cua mnh la
hien nhien va Sieu hnh hoc do mnh lap ra mi la khoa hoc nen tang ch thc. Noi
khai quat, vao gia the ky 18, triet hoc Tay phng chng kien s oi lap gia hai
le loi suy t: nhan thc luan duy nghiem, hoai nghi kieu Anh va Sieu hnh hoc
duy ly, giao ieu kieu Chau Au luc a. Trong tnh hnh o, Immanuel Kant (1724-
1804) thay bc thiet phai at lai cau hoi ve kha the cua Sieu hnh hoc nh la khoa
hoc. Ong xem triet hoc cua mnh nh la con ng th ba gia thuyet giao ieu va
thuyet hoai nghi, gia thuyet duy ly va thuyet duy nghiem. Quyen Phe phan ly
tnh thuan tuy ly giai va khang nh kha the cua khoa hoc thng nghiem, ong
thi bac bo kha the tr thanh khoa hoc cua Sieu hnh hoc duy ly. Ch trong kinh
nghiem ve cai Phai lam, tc trong lanh vc ao c va nhan sinh cua ly tnh thc
hanh, ta mi co c s tiep can nao o vi cai Tuyet oi, qua o cai Tuyet oi
(Thng e, t do, linh hon bat t...) cua ton giao cung c quy ve cho ao c
hoc. Mat khac, vi Kant, du ly tng cua triet hoc van la tri thc co tnh nguyen tac
va tnh he thong, tham ch la tri thc tong hp-tien nghiem, nhng ve c ban, triet
hoc a tr thanh s phe phan va t phe phan toan dien.

XXI
Ngay khi Kant con song, s giai phong ve ton giao va chnh tr nh vao phong trao
Khai sang va ai Cach mang Phap a tao ra nhng kch thch mi me ve tinh than
va xa hoi. T tng cong hoa cach mang lan tran khap ni oi hoi the he ke tiep
ngay sau Kant tiep tuc i tm mot s xac tn au tien va tuyet oi, mot nhan thc
cao hn bang cach quay tr lai vi loai nhan thc tuyet oi, tc mot nen Sieu
hnh hoc t bien mi me vi Johann Gottlieb Fichte (1762-1814), Friedrich W.
Joseph Schelling (1785-1854) va Georg W. Friedrich Hegel (1770-1831). Du mot
so luan iem c ban cua Kant b cac thuyet duy tam tuyet oi nay phan bac va cai
bien (nhat la oi vi khai niem vat t than va khong the nhan thc c, va
van tat yeu phai c suy tng), nhng luon lay Kant lam iem xuat phat va quy
chieu, nhat la van gi vng tinh than phe phan cua Kant. Va cung chnh tinh than
phe phan nay cua Kant se tham nhap vao tam thc cua cac the he triet gia sau o,
dan en s sup o cua he thong duy tam tuyet oi nay vao na au the ky 19 vi
s ra i manh me cua triet hoc hien ai, khi au vi cac ten tuoi ln nh Arthur
Schopenhauer (1788-1860), Ludwig Feuerbach (1804-1872), Karl Marx (1818-
1883), Sren Kierkegaard (1813-1855) va Friedrich Nietzsche (1844-1900)... Co the
noi, Phe phan ly tnh thuan tuy vi hat nhan la tinh than phe phan cua no a
khep lai mot giai oan, m ra mot thi ky va tiep tuc gay anh hng sau am
en tng lai. Tac pham co v tr ac biet nay, do o, ang c quan tam mot
cach ac biet.
3) Phe phan ly tnh thuan tuy co hai an ban chnh: an ban lan th nhat nam
1781 (thng goi la ban A) va an ban lan th hai nam 1787 (thng goi la ban
B, Kant goi la an ban c cha i cha lai nhieu lan). Nh tac gia cha i
cha lai, ban B thng c dung pho bien lam can c e nghien cu va trch
dan. Trong ban B, Kant viet lai hoac bo sung them mot so phan von kho hieu
hoac qua van tat trong ban A: viet Li ta mi, m rong Li dan nhap, viet lai
phan Dien dch sieu nghiem cac khai niem thuan tuy cua giac tnh (B130-
B169), bo sung chng Ve c s phan biet moi oi tng noi chung ra lam
Phnomena [nhng hien tng] va Noumena [nhng vat t than (B295-B315),

XXII
viet lai phan Vong luan cua ly tnh thuan tuy (B407-B431).
Ban dch nay can c vao nguyen ban B (NXB FELIX MEINER VERLAG,
HAMBURG, 1998). Cac phan d biet con lai trong ban A nh va ke tren eu
c dch ay u v xet thay chung co tam quan trong rieng biet. Nh vay, ban
dch nay bao gom tron ven ca ban A lan ban B.
e viec tra cu va trch dan c thong nhat va thuan tien theo thoi quen
cua nhng nha nghien cu ve Kant, tren le trai cua moi trang eu co anh
so trang theo nguyen ban (Vd: B100 = trang 100 trong nguyen ban B xuat
ban nam 1787, hoac A100 = trang 100 trong nguyen ban A xuat ban nam
1781). Nhng cho khong co khac biet gia ban A va ban B, ch c anh
so trang theo ban B e rm.
4) Chu thch cuoi trang: so A Rap: (1); (2) la chu thch cua tac gia; dau sao (*)
la cua ngi dch (viet tat: N.D). Phan chu thch cua ngi dch ngay cuoi
trang thng la e giai thch ngan gon cac ch kho giup ban oc mat cong
tra cu va oc tiep de dang. Ve noi dung chi tiet cac thuat ng, ban oc co the
tm them trong Muc luc van e va noi dung thuat ng cuoi sach. Dau [ ]
la phan noi them cua ngi dch e y cau van c ro hn, va do o, khong co
trong nguyen ban. e nham chan, toi t cho phep mnh nhan manh bang
cach in nghieng hoac in am mot so t va mot so cau xet thay quan trong. Dch
thuat ng bao gi cung la cong viec kho khan nhat. Toi co tranh dung cac thuat
ng qua mi la hay cau ky va sau cac thuat ng do toi e ngh dch ra tieng
Viet thng co ghi them thuat ng trong nguyen tac tieng c e ngi oc
tien so sanh hoac co the e ngh cach dch khac tot hn.
5) oc va hieu triet hoc co ien c trong nguyen ban la viec kha vat va, tham
ch la mot kho hnh nh nhieu ngi tha nhan. Tuy nhien, cong bnh ma noi,
van Kant tuy nang ne, phc tap, nhng rat mach lac va sang sua, co khi lai rat y
v va duyen dang (nhat la phan II: Hoc thuyet sieu nghiem ve phng phap),
ch khong en noi va nang ne va toi tam, ky ao nh van Hegel sau nay.
Trong khi dch, toi co gang tang cng tnh mach lac va sang sua ong thi

XXIII
giam bt phan nang ne. Nham muc ch o, nhieu cho, toi buoc phai cham
cau lai cho gay gon (cau van ong thng rat dai, co khi hn na trang giay!)
c anh dau | ( nh ng ni o, Kant viet lien mot mach hoac dung dau (,)
hay (;)), mac du co theo sat, khong bo sot ieu g cung nh khong tuy tien thay
oi trat t cau van. Ve phan ngi dch, du sao, ay ch la co gang cua mot ca
nhan nen thanh that mong cac bac cao minh ch giao nhng cho sai sot khong
the tranh khoi trong khi ch i s ra i cua cac ban dch khac tot hn trong
tng lai. Tuy biet la viec lam qua sc mnh nhng dch va chu giai Kant thc
ra chnh la dp e c t hoc lai Kant phan nao ma thoi.
6) Kant thuoc so khong nhieu lam nhng ai triet gia a lu lai dau an va anh
hng lau dai va sau am trong lch s triet hoc. Do o, tm hieu Kant ve noi
dung la rat can thiet e hieu triet hoc can va hien ai. Nhng ong thi, ve
phong cach dien at, tnh mach lac, chat che va co he thong trong cac lap luan
cua Kant cung la mau mc giup ta lam quen vi loi suy t Tay phng - Au
Chau. oc Kant ngay trong nguyen ban la cach tot nhat e tiep can trc tiep
vi thuat ng va tan van triet hoc.
Tuy nhien, chung toi cung a them phan Dan luan (gii thieu khai quat
ve tac gia va tac pham) au sach do THAI KIM LAN viet va phan Chu giai
dan nhap i sau hn vao chi tiet do toi soan at cuoi moi chng vi muc
ch khiem ton: giup cac ban oc mi lan au tiep xuc vi Kant phan nao b
ng va lung tung, mac du co the khong can thiet vi ngi oc a thanh thao.
Phan Chu giai dan nhap se tom tat nhng y chnh trong chng, giai thch cac
cho kho hieu, sap xep lai nhng bc lap luan cua tac gia cho de theo doi, va
trong chng mc cho phep, co e cap qua nhng cach ly giai khac nhau cung
nh tnh hnh thao luan hien nay lien quan en noi dung van e ang tm hieu.
Chu giai dan nhap - ung vi ten goi - ch la phan tr giup cho ngi oc,
khong co tham vong tat can van e, cang khong nham a ra nhng nhan nh,
anh gia von la cong viec danh cho ngi oc va cua nhng cong trnh nghien
cu chuyen sau khac. Tuy nhien, vi nhng ban oc co t thi gian, phan Chu

XXIV
giai dan nhap cung co the giup co mot cai nhn khai quat va tng oi ngan
gon ve toan bo tac pham qua dai va kho khan nay
*
.
ung nh nhieu ngi a nhan nh: oc tieu s cua Kant ( cuoi sach), ta
co the thay buon ci hoac thu v trc loi song qua n ieu va am tham cua
ong, nhng nu ci ay se tat dan khi i vao oc ong, v e theo doi c t
tng cua Kant, nhieu luc ta cam thay nghi ng ve kha nang tr tue cua chnh
mnh!. Nhng khi a phan nao theo doi c ong, qua that ta bat au thu hng
ieu ma co nhan goi la s hy lac ve tinh than!.
La ngi oc t phng ong, chung ta ac biet cam nhan niem hy lac
ay ve ca hai mat: cuoc i va phong cach suy tng cua Kant. o la mot cuoc
i an nhien va cao nha cua mot bac hien triet song nhat quan vi t tng va
niem tin cua mnh (trc khi mat vao tuoi 80, ong ch noi mot cau: The la tot!
giong nh thi hao Nguyen Du cua chung ta). Ve t tng, ong neu nhng van
e rat to tat nhng vi giong ieu than mat, on ton, tuan tuan thien du giup ta
s, e roi lan lt e ngh giai quyet nhng cau hoi ln lao ay mot cach
sau sac nhng gian d, khiem ton, can nhan tnh khien ta khong khoi lien tng
en tinh than ao bat vien nhan kha gan gui cua c Khong: Triet hoc
ch lam sang to ieu ma trc ay ta cha thay het, o la: oi vi nhng
van e lien quan thiet than en moi ngi, T nhien khong bao gi thien v
va san sang phan phoi qua tang cho moi ngi chung ta mot cach cong
bang, khong phan biet. Va oi vi cac cu canh c ban va toi hau cua con

*
Khi soan Chu giai dan nhap, toi co co gang tham khao kha nhieu t lieu e chon cach ly giai nao
xet thay sat hp nhat vi tac gia, ong thi sang sua, de hieu cho ngi mi oc lan au. Trong so
nay, toi chu yeu da vao bon quyen t de en kho sau ay: - Ralf Ludwig: Kant fr Anfnger: Die
Kritik der reinen Vernunft. Eine Lese-Einfhrung/Kant cho ngi mi bat au: Phe phan ly tnh
thuan tuy. Dan nhap vao viec oc Kant; Deutscher Taschenbuch Verlag (DTV 30135), Mchen,
1995. Otfried Hffe: Immanuel Kant, trong loat sach Groe Denker/Cac nha t tng ln,
C.H. Beck, Mnchen, 1983. Georg Mohr va Marcus Willaschek (chu bien, gom nhieu tac gia):
Kritik der reinen Vernunft Klassiker Auslegen, Band 17/18/PPLTTT trong bo Ly giai cac nha
kinh ien, tap 17/18, Akademieverlag, Berlin, 1998. Martin Heidegger: Kant und das Problem
der Metaphysik/Kant va van e Sieu hnh hoc, Frankfurt/M 1973 (an ban lan 1, Tbingen 1929).
V Chu giai dan nhap khong phai la mot cong trnh nghien cu ma ch la phan tr giup cho ngi
oc, nen tr nhng cho that quan trong, khong dan chi tiet nguon tham khao v e qua rm. Xin neu
chung nguon tham khao chnh nh tren e ban oc c biet va, neu can, t mnh tm oc them.

XXV
ngi, khong co nen triet hoc cao sieu nao co the hng dan cho ta bang s
hng dan ma T nhien a phu bam cho lng nang bnh thng nhat (Phe
phan ly tnh thuan tuy, B859).
Mat khac, cho mi me a nang v tr cua Kant thanh mot trong so t ngi
a tien phong m ng cho nen van hoa hien ai - cung nh cho cong cuoc
hien ai hoa van hoa - la nang lc t phe phan toan dien cua con ngi
*

e: Con ng triet hoc phai i la con ng cua s minh triet, ong thi
cung la con ng cua khoa hoc, ma mot khi a c khai pha se khong
bao gi e cho b vui lap lai va lam ta lac hng (B878). S ao luyen ly
tnh con ngi (B879) la muc ch cua Kant va cung la li mi goi nhieu the
he ngi oc th tm hieu con ng ong a khai pha ay.
Ban dch nay c ra mat vao ung dp ky niem 200 nam ngay mat (1804)
va 280 nam ngay sinh (1724) cua Kant la nh s khuyen khch va giup cua
nhieu ngi ma toi xin phep c to long biet n chung ay. ac biet, xin
cam n: - ch Thai Kim Lan a gi y viec dch va tham gia tai tr cung vi Ts.
W. Bhne (Trung tam giao lu c-A) va Vien Van hoa Goethe (Goethe-
Institut) e an hanh tap sach nay; - ong ban than Trng Van Hung
(Strassbourg, Phap) a gop nhieu y kien quy bau ve viec dch triet hoc c
sang tieng Viet va xem lai mot phan ban dch (tat nhien, moi sai sot la hoan
toan thuoc ve trach nhiem cua ngi dch); - Ong Nguyen Van Lu, Giam oc
Nha Xuat Ban Van Hoc va Ong Le Nguyen ai, Giam oc Cong ty Van Hoa
Thi ai a khuyen khch va tan tnh ho tr viec xuat ban; - c nhan Nguyen
Hien a giup ve ky thuat vi tnh.

BUI VAN NAM SN

*
Nen van hoa hien ai (va hien ai hoa van hoa) co hai ac trng ln: s phi tap trung (tha
nhan cac nen van hoa khac va trong ban than moi nen van hoa cung khong con mot trung tam duy
nhat lam nhiem vu ban phat) va tnh t phe phan. Kant a gop phan quyet nh vao ac trng th
hai nay. (Xem them phan Chu giai va Herbert Schndelbach: Philosophie in der modernen Kultur
(Triet hoc trong nen van hoa hien ai). Frankfurt/M. 2000). (N.D).

XXVI
DN LUN
TC PHM PH PHN L TNH
THUN TY
1
CA I. KANT

Thi Kim Lan
1. c I. Kant hm nay
2. Khi qut h thng trit hc ca Kant
3. Ph phn l tnh thun ty (vit tt: PPLTTT) - Bi cnh vn nn trit hc:
Gia dng trit hc duy l v duy nghim hay thc tnh ra khi cn m gio
iu
4. PPLTTT trong trit hc v t tng ng i.
5. Thay li kt lun
1.
Tc phm Ph phn l tnh thun ty - Kritik der reinen Vernunft - ca trit gia c
I. Kant do Bi Vn Nam Sn dch ra ting Vit ln u tin c gii thiu ton b
vi c gi Vit nam va ng vo dp k nim 200 nm ngy mt (12.02.1804) v
280 nm ngy sinh (22.04.1724) ca trit gia.
Mc d trit hc ca Kant c ging dy ti Vit nam, v tc phm PPLTTT cng
c gii thiu phn no trong cc phn khoa trit hc ti i hc, song y l bn
dch u tin v y trn vn nht tc phm chnh yu ny ca Kant t nguyn tc
ting c (bao gm c hai ln xut bn - 1781 v 1787, gi l bn A v bn B) n
vi Vit Nam.
Gii thiu mt tc phm trit hc m A. Schopenhauer
2
nh gi l mt quyn
sch quan trng nht trong mun mt c trc tc ti u chu, l mt bn phn t

1
Nhng trch dn trong tc phm Ph phn L tnh thun ty c ghi theo n bn A v B (bn ting
Vit ca Bi Vn Nam Sn). Nhng trch dn t cc tc phm khc ca Kant cn c vo Ton tp
Vin Hn Lm (Akademieausgabe).
2
A. Schopenhauer 1788-1860, Die Welt als Wille und Vorstellung (1818/1844).

XXVII
tng. Bn phn ny mang theo nhng kh khn nht nh ca mt cuc mo him,
khi tnh nhm khong cch thi gian ca tc phm ny vi s c mt ca n trong
vng tay ca c gi Vit nam hm nay tht qu xa.
Cuc mo him tr v vi PPLTTT bao gm tt c nhng chng ng lch s m
trit hc ny tri qua, t khi s xut hin ca n c mnh lc nghin nt nn
siu hnh hc c in ty phng, thay i t duy ca thi cn i cho n ngy
hm nay, khi vai tr ca trit hc trong trch v nguyn thy ca n nm s truy
tm tri thc, i tng tri thc, ni dung thc ti khch quan v khi nim v thc ti
khch quan ca ton th v tr ang b nghi ng t bn trong cng nh bn ngoi. T
bn ngoi bi l hin nay nhng vn nn trit hc u c cc khoa hc thc
nghim v cc khoa hc chuyn mn nghin cu v tri thc (kognitio) trn cc lnh
vc tm-sinh-vt l chong ch; t bn trong (hay ni ti) bi v chnh trit hc cng
t gi lnh vc ph qut ca n v t gin lc trong hnh thc trung lp ho tri thc
lun hay thm ch mun vnh bit l tnh (Vernunft).
Trong hon cnh khng hong ca trit hc ng thi Ty phng, c l cu hi
t ra cho c gi VN l ti sao phi c Kant? c Kant ch v bn phn tri thc hay
ch v mo him i tm lu i t tng c tch? Theo ti c nm l do c Kant,
trong c bn l do trong hon cnh trit hc ty phng c th cho thy s c mt
ca PPLTTT l mt kh nng chn la khc cho cc tro lu t tng ngy hm nay.
Thm vo l mt l do th nm trong hon cnh i din t tng ng-Ty c
th ca Vit Nam.
1.1. ngha lch s:
Kant c xem l trit gia c ln nht, hn na l trit gia ln nht ca thi cn i
(Neuzeit), l trit gia ca nn vn ha tn thi (moderne Kultur) v ca nhiu lnh
vc khc na. D ngi ta c nh gi Kant g i na, iu khng th chi ci l t
nht Kant nng trit hc c tin ln mt giai on mi. Danh ting ca ng y
li tt c nhng g i trc vo bng ti v ta sng ln nhng g i sau
3
.
C th ni rng cha c mt tc phm no thay i t tng ca thi cn i mt
cch vang di nh tc phm PPLLTT ca ng. Trong tt c nhng tc phm ca
Bacon
4
, Descartes
5
, Hobbes
6
, sau ca Pascal
7
, Leibniz
8
, Locke
9
, Hume
10
,

3
J. Hirschberger, Geschichte der Philosophie, Band II, Neuzeit und Gegenwart, tr. 268.
4
E. Bacon (1561-1626), Novum Organon (1620) London.

XXVIII
Rousseau
11
, cc tc phm ca Fichte
12
, Hegel
13
, Nietzsche
14
, tip theo ca Frege
15
,
Russell
16
, Heidegger
17
v Wittgenstein
18
, Ty phng khng thy tc phm no
nh hng su m ln trit hc cn v hin i hn Ph Phn L Tnh Thun Ty.
Nu sn phm ca thi i khai sng l cun Bch Khoa (Encyclopdie)
19
gm 150
tc gi vi mt ni dung tri thc trm hoa ua n, th phi nhn mnh thm rng song
song vi n, PPLLTT l mt cun bch khoa ca khoa hc trit l tuy vi mc ch
khim tn l tri thc khoa hc, do ch mt ngi trc tc, nhng khng km phong
ph, a dng v ng thi li l mt h thng t tng tht s c xuyn sut v tm
m tinh thn yu chn l nh nh ngha trit hc t truyn thng Hy Lp.
Hc thuyt Duy tm c (deutscher Idealismus) vi Fichte, Hegel v sau trng
phi Tn-Kant (Neukantianismus) da vo tc phm ny; ngay c nhng ngi ph

5
R. Descartes (1596-1650) Discours de la mthode (1637); Meditationes de prima philosophia (1641).
6
Th. Hobbes 1588-1679, Leviathan (1651).
7
B. Pascal: Penses (1669).
8
G. W. Leibniz (1646-1716): trit gia ln ca c thuc trng phi duy l c.
Die philosophischen Schriften von G.W. Leibniz, Berlin 1875-1890.
Monadologie und andere metaphysische Schriften, Hamburg 2002.
9
J. Locke (1632-1704): trit gia, sng lp trng phi thc nghim Anh,
An Essay concerning Human Understanding (1689),
(ting c: Versuch ber den menschlichen Verstand, Hamburg 1988).
10
D. Hume (1711-1776): trit gia Anh, mt trong nhng ngi i biu quan trng trng phi thc
nghim Anh.
Treatise of Human Nature (1739) (ting c: Traktat ber die menschliche Natur, Hamburg
1978).
An Inquiry concerning Human Understanding (1748) (ting c: Eine Untersuchung ber den
menschlichen Verstand, Hamburg 1993).
11
J.J. Rousseau 1712-1778: trit gia, vn ho v nh m phm Php-Thy s.
12
J. G. Fichte (1762-1814): trit gia c thuc trng phi duy tm c (Idealis-mus). Grundlage der
gesamten Wissenschaftslehre (1794), Hamburg 1979.
13
G. W. E. Hegel (1770-1831): trit gia c, trng phi duy tm ch ngha c: Werke in 20 Bnde,
1986, Frankfurt/M.
14
F. Nietzsche (1844-1900): trit gia c: Kritische Studienausgabe, Mnchen 1993
15
G. Frege (1848-1923): nh ton hc v trit gia c.
Die Grundlage der Arithmetik. Eine logisch-mathematische Untersuchung ber den Begriff
der Zahl, 1884, Breslau.
Der Gedanke, eine logische Untersuchung (1918/19) in Beitge zur Philosophie des
Deutschen Idealismus, 1. Band (1918/19).
16
B. Russell (1872-1970): nh ton hc v trit gia ni ting ca nc Anh.
1901: Recent Works on the Principles of Mathematics, in Collected Papers London/newyork,
NY 1993.
17
M. Heidegger (1889-1976): trit gia c, sng lp ch thuyt hin sinh.
Sein und Zeit, 1927 Tbingen.
Kant und das Problem der Metaphysik, Frankfurt/M. 1991.
18
- L. Wittgenstein (1889-1951): trit gia o,
1921: Tractatus logico-philosophicus, in: L. Wittgenstein, Werkausgabe, Frankfurt/M. 1997.
1953: Philosophische Untersuchungen ebd. Bd I.
- W.V.O. Quine 1953: Two Dogmas of Empiricism, in: ders., From a Logical Point of View,
Cambridge/Mass.
19
Encyclopdie ou Dictionaire Raisonn des Sciences, des Arts et des Metiers (1751-1780) Bn ting
c: Enzyklopdie, Frankfurt/M. 1989.

XXIX
bnh thuyt duy tm (Idealismus-kritiker) nh Athur Schopenhauer v nh ph bnh
trng phi Tn-Kant (Neukantianer) nh Marin Heidegger u ly tc phm ny lm
tiu chun. Hc thuyt ton lun v lun l ca Frege chim lnh ton th trit hc
phn tch (analytische Philosophie) cng nh Ph bnh ngn ng (Sprachkritik) ca
Mauthner
20
u chu nh hng khng t ca tc phm ny. Wittgenstein v ngay
c nhm duy nghim Wiener Kreis v Karl Popper
21
, tt c u nm trong vng nh
hng ca PPLTTT. i vi Theodor W. Adorno
22
(1959) vai tr ca s ca s ph
phn l tnh ca Kant quan trng khng km php bin chng ca Hegel. Trc
Charles S. Peirce
23
, ngi sng lp l thuyt thc dng ca M ca ngi PPLTTT l
sa m ca ti trong trit hc (1909). V theo Puttnam
24
(1993, 221), hu nh tt
c cc vn trit hc ch vi PPLTTT mi t c hnh thc tr nn l th hp
dn.
Qu tht nh vy, khi nghin cu nhng vn nh: T kim tho ca l tnh
(Selbstkritik der Vernunft), l lun ch th (Subjekt), hay cc chng v tnh tng
hp tin nghim ca cc l thuyt khng gian v thi gian, ch th siu nghim ti t
duy (ich denke), vn xem ton hc nh ngn ng ca khoa hc t nhin cho
n phn ph phn tt c cc chng minh v s tn ti ca Thng , kho st nhng
nghch l (Antinomien) v ngay c nhng nt chnh v mt nn o c hc t ch
(autonom), mi ngi u cng mt nhn xt: k no nghin cu PPLTTT, k
n tn gc r ca trit hc.
Tm quan trng lch s cn tin xa hn na. Ta bit Kant sng vo thi i thuc tro
lu Khai Sng, mt tro lu cha phn tnh t kim tho (Selbstkritik). Vi tinh
thn ca PPLTTT, Khai sng tr nn phn tnh v t ph phn, v t , d thi
i ny c b ch trch hu ht nhng pht biu v ni dung th n ngy nay khng
ai tm c mt kh nng la chn khc hn quan im nn tng ny: s quyt tm t
duy t ch, s thot ly khi tnh v k v s t do ca l tnh con ngi trong cng

20
F. Mauthner: 1910/11: Wrterbuch der Philosophie. Neuere Beitrge zu einer Kritik der Sprache, ND
Zrich 1980.
21
K. Popper (1902-): trit gia Anh gc ngi o, thuc trng phi tn thc nghim. 1935: Logik der
Forschung, Wien.
22
Th. Adorno 1903-1969: nh khoa hc x hi v l thuyt m nhc, trit gia c,
thuc trng phi l thuyt ph phn (Kritische Theorie) ca nhm Frankfurt.
23
Ch. S. Peirce (1839-1914): sng lp hc thuyt thc dng M.
1909: trong Li ni u v: L thuyt thc dng ch ngha ca ti, trong Schriften zum
Pragmatismus und Pragmatizismus do K.O. Apel xut bn, Frankfurt/M. 1976.
24
H. Puttman: 1993: Von einem realistischen Standpunkt: Schriften zur Sprache und Wirklichkeit,
Reinbek bei Hamburg.

XXX
ng nh Kant ra trong tiu lun Tr li cu hi: Khai sng l g ca ng
m tin ca n l PPLTTT.
Ngay chnh ta tc phm ni ln ch trng ca Kant: Cng cuc ph
phn do L Tnh thun ty thc hin c i tng chnh l l tnh nh ton b
kh nng tri thc (Erkenntnisver-mgen) ca con ngi bao gm cm nng
(Sinnlichkeit), gic tnh (Verstand) v l tnh (Vernunft).
C th ni nm na, PPLTT l mt trc tc v L Tnh con ngi (vit ln) ph
bnh l tnh con ngi (vit nh) trong chc nng ca n.
Nhng ngi theo Kant hoc ph bnh Kant trc y nh Reinhold, Fichte, sau
Hegel nh gi thp PPLTTT, xem ch l mt cng trnh D B (Propdeutik)
v t cho rng chnh h mi l ngi hon thnh h thng trit hc. Mc d chnh
Kant cng xem PPLTTT l mt D b (bi tp trc) (Propdeutik/Vorbung)
(B896, B25, B878), nhng trong bi: Tuyn b cp n hc thuyt khoa hc ca
Fichte (XXII370f), Kant cho l mt iu xng by khi ni rng dng ca ti l ch
son tho mt D B cho trit hc siu nghim ch khng phi l mt h thng trit
hc.
Thc vy, khc hn vi mt D b tht s cng nh khc hn khoa lun l hc ch l
tin snh (Vorhof) ca khoa hc (BIX), PPLTTT l mt tc phm Trit hc
thun ngha, c i tng kho st ton din ti ca trit hc bao gm tri
thc chn tht cng nh tri thc o tng (wahre sowohl als scheinbare
Erkenntnis).
Hn na PPLTTT pht tho ton b k hoch (den ganzen Plan), t tt c
nhng phn t lm thnh ta nh hay h thng trit hc c kho st da trn
nhng nguyn l khch quan bo m s kin ton v vng chc (B27). Ch c
mt ch cha y hon ton l phn Khi nim ca gic tnh (Verstandes-
begriffen), cc khi nim gc, tc cc phm tr c nu dn, nhng Kant
khng trin khai ht nhng khi nim gic tnh c rt ra t cc phm tr y, tc
nhng khi nim c mnh danh l Prdikabilien (nhng khi nim thun ty
phi sinh, BVNS dch) (B107) mt cch c l do (B108-109). Cho nn mc d ch l
d b, tc phm ca Kant cng hin nhng iu kin c th xy dng mt trit
hc c bn (Fundamentalphilosophie) chi tit v ton din.
Sau thi cn i, Tn tin hay Hin i (Moderne) l tn gi ca thi i m chng ta

XXXI
va tri qua. Tn gi ny biu dng s tin b ca khoa hc t nhin, k thut v y
hc cng nh s vn mng o thut (Max Weber) ca thin nhin qua nhng thnh
tu khoa hc. Trn lnh vc nhn vn, thi i ny c nh du bi hin tng gii
phng ch th ra khi rng buc ca lch s v truyn thng t duy (Emanzipation des
Subjekts). Nhng th k ny cng mang li nhng hin tng tha ho v vt ha
(Verdinglichung), nhng thay i c bn trong cc lnh vc vn chng, hi ha v
m nhc.. v cui cng l s pht trin cc quc gia lp hin (Verfassungsstaat) dn
ch. Nhng gn y din mc (Selbstverstndnis) ny cng bt u tan v.
Trn i ht tri thc (Wissen), thi Hu tn tin hay Hu hin i (Postmodern) bt
u t nghi vn v loi tri thc c gi tr ph qut vt trn tt c mi nn vn ha
(siu vn ha) m PPLTTT tm cch chnh danh (hay xc lp tnh chnh ng
(Legitimation) cng nh gii c (Limitation) kh nng ca tri thc ny.
l mt l do na c PPLTTT, bi v c im tri thc hm cha d kin tn
tin nm chnh trong PPLTTT; c PPLTTT nh th c ngha l tho lun ngay trn
nh cao tinh thn t ph phn ca chnh thi i tn tin.
1.2. Tr v i k nim c tch hay l mt cng hin khc cho nn trit hc c
bn? (Fundamentalphilosophie)
PPLTTT c mt ch ng trong lch s khng th chi ci, nhng trn bnh din t
tng, h thng trit hc PPLTTT c phi ch l mt lu i t tng c tch mt
thi?
Qu tht c nhng khi nim trong PPLTTT thng b ch trch l b li thi: Khi
nim ch o (Leitbegriff) trong PPLTTT: das synthetische Apriori (tnh tng hp
tin thin) l mt tr ngi kh thuyt phc i vi Bretano
25
, N. Hartmann
26
,
Hberlin
27
v nht l i vi trng phi thc nghim tn tin (moderne Empirismus)
v trit hc phn tch. Trng im xy dng ca PPLTTT, - quan nim v nhng nh
lut t nhin siu nghim (transzendentale Naturgesetze) - cng khng cn c tnh
thuyt phc. Thm vo , PPLTTT thng b ph phn l thiu s kho st trit hc
ngn ng, hoc PPLTTT ch trng mt loi l thuyt duy ng (Solipsismus) vi

25
F. Bretano (1838-1917): trit gia c-Thy s, thy ca E. Husserl (Hin tng hc) v tin phong
ca M. Heidegger.
26
N. Hartmann (1882-1950): trit gia c, thot tin thuc phi Tn Kant sau thit lp l thuyt duy
thc hu th hc.
27
P. Hberlin (1878-1960): trit gia v nh m phm c. Ch trng khuynh hng siu hnh hc v
ch th.

XXXII
quan im thng gic siu nghim (transzendentale Aperzeption). Do y c
khuynh hng xp PPLTTT vo mt ch ng ngoi l trong trit hc tinh thn
(Philosophie des Geistes/Philosophy of Mind) ang xut hin tr li trn din n trit
hc hin nay.
Trn lnh vc trit hc ngn ng, cng lnh (Programm) l tnh thun ty v ph
qut ca Kant b Johann Georg Hamann
28
v Herder
29
ph bnh. T nhn nh v
tnh u tin (hay tnh th nht) h tc ca ngn ng (genealogische Prioritt) v quan
nim ngn ng nh l trung tm hiu lm ca l tnh (Miverstand der Vernunft) vi
chnh n, Hamann n trc hai mt ca bc ngoc trit hc ngn ng
(sprachphilosophische Wende) trong lch s trit hc Ty phng di hnh thc cn
th s ca n: yu sch (Anspruch) trit hc c bn cng nh s thch tr liu bng
ngn ng (sprachtherapeu-tisches Interesse). Herder cng tuyn b trit hc v ngn
ng con ngi l trit hc cui cng v cao nht; ng cho rng l do ca nhng mu
thun v khng thng nht ca l tnh nm s s dng vng v cc dng c ngn
ng (Werke VIII, 19f).
Hn mt th k sau, Fritz Mauthner nh ngha trong cun T in trit hc (1910 -
II,XI) ca ng: Trit hc l tri thc lun; tri thc lun l ph bnh ngn ng, nhng
ph bnh ngn ng l cng trnh trin khai nim gii phng tt c nhng nh kin
nhn thc rng con ngi - vi nhng thut ng ca ngn ng - khng bao gi c
th vt ra khi nhng miu t tng hnh v th gii c. nh ngha ca Mauthner
cho thy khuynh hng i ngc li vi PPLTTT v ch trng mt hnh thc mi
ca l thuyt phn nh (Abbildtheorie). Trn c s y nhng khng ri vo thuyt
phn nh (Abbildtheorie) ca Mauthner, Wittgenstein tip tc xy dng trit hc
nh mt tr chi ch ngha. V vi Wittgenstein, s hoi nghi tnh ph qut tin thin
ca l tr chim lnh mt phn ca nn trit hc thng phong ng thi. T ,
c th ni, theo tng mch nhy trit hc ngn ng khc nhau, G. E Moore
30
, Frege,
Russell v Whitehead,- v M. Heidegger cng cha phi l ngi cui cng,- tip tc

28
J.G. Hamann (1730-1788): hc gi v vn ho trit l c, ng thi vi I. Kant Metakritik ber
den Purismus der Vernunft (Siu ph phn v ch ngha thun ty ca l tnh) 1784, trong: Smtliche
Werke, Wien 1945-57, Bd 3, 281-289.
29
J. G. Herder (1744-1803): vn ho, nh thn hc v trit gia c, hc thn hc v trit hc do
Kant v Hamann ging t 1762.
1799: Siu ph phn v Ph phn l tnh thun ty trong Werke in 10 Bnden,
Frankfurt/ 1881, Bd VIII, 303-640.
30
G. E. Moore (1873-1958): trit gia Anh, sng lp trng phi tn duy thc (Neurealismus) da theo
l tng tri thc khoa hc t nhin.

XXXIII
chi b khi nim phn on tng hp tin thin nh mt sai lm v quan nim tri
thc thc ti ca Kant. H cho rng cm t phn on tng hp tin thin l mt
qui thai (Unding), bi nu phn on l tng hp (synthetisch) th chng phi l hu
thin (a posteriori), hay l nu phn on l tin thin (a priori) th chng phi l phn
tch (analytisch), ch khng th c mt loi phn on trn ln va tin thin va
tng hp qui d nh th (xem: BVNS, Ch gii dn nhp 3.2-3.3). T nhng ph
phn y, mt quan im gio iu mi c ny sinh cho rng: TRC thi im
khc qunh trit hc ngn ng, tt c cc nn trit hc chng khc chi tnh trng x
hi u chu trc ngy cch mng Php: u qu sc li thi.
c PPLTTT nh th kho st xem n hon ton b mt gi tr cn c vo tnh
thit yu ca ngn ng v tnh lin ch th ca tri thc, hay PPLTTT phi ng trc
ch khng ng bn cnh trit hc ngn ng. Hn na, vi in hnh ca quyn
PPLTTT, chng ta c th thm d kh nng c th c mt nn trit hc c bn khng
b quy nh bi khc qunh trit hc ngn ng hay bi l thuyt bin lun
(Diskurstheorie) hay khng.
Ngoi ra hin nay chnh trit hc phn tch cng quay lng li vi ngn ng nh l
khi nim ch o v t trng tm vo trit hc tinh thn (Philosophie des Geistes),
c b tc bng tri thc lun v bn th lun.
Chnh s pht trin t tng ca Kant cng cho php ta ch i mt kh nng chn
la khc (Alternative) i vi trit hc phn tch. Thot tin, Kant ly ton hc lm
mu mc phng php lun cho trit hc. Trong Monadologia (1756) ng a ra
mt th nghim phng php siu hnh hc bng cch ni kt vi m hnh khoa hnh
hc. Nhng khi nghin cu v nhng lng nh tiu cc (negative Gre) (1763),
ng t chi mi s m phng theo phng php ton hc bi v s hu ch mong
mun khng thu lm c. (II 167). Nh th, mc d ngay trong thi k tin
ph phn Kant cng c nhng nghi vn trit hc nh trng hp trit hc phn
tch, nhng ng thy gii hn ca s x dng trit hc phn tch, bi l trit hc
phn tch khng em li iu g mi cho tri thc, c ngha l khng em li tri thc
tng hp. Trit hc theo Kant c i tng l kh nng tri thc thc ti ca con
ngi; thc ti ny c hiu nh mt hin tng ngoi ch th, do c tnh tng
hp. Cho nn trong PPLTTT, ng bt buc phi dng mt phng php tri thc lun
khc cho chng trnh ca ng.

XXXIV
1.3. T tri thc lun siu nghim (transzendentale Erkenntnis-theorie) n
Thuyt chnh lun ton hon v v tri thc (episte-mologischer
Kosmopolitismus)
Trong lc khuynh hng trit hc ng i ang i su vo nhng i tng chi tit
ca khoa hc chuyn mn, PPLTTT tr nn mt la chn khc cho mt khuynh
hng trit hc c tnh ph qut vi hnh thc v ni dung a dng phong ph bao
gm tt c nhng vn trit hc va l thuyt va thc hnh. C th ni n nay
cha c mt tc phm xy dng nn tng no ca trit hc tn tin c th snh kp vi
mt trc tc trit hc ton b a dng nh PPLTTT.
1.3.1.
V ni dung: c th ni PPLTTT trc ht l mt siu hnh hc ca siu hnh hc
(Brief Nr. 166/97), mt siu hnh hc cp 2, vi hng suy t v nn siu hnh hc
thng thc, do c hiu nh trit hc c bn (Fundamentalphilosophie).T
s phn tnh ph phn siu hnh hc c i tng kim tra li yu sch
(Anspruch) ca trit hc mun c l mt trit hc c bn (Fundamental-
philosophie) ng thi cng l mt khoa hc ph qut v trong lc kim tra,
Kant gii hn s i hi ny:
Trc ht, i tng c kim tra l nn trit hc c bn cp mt, c th gi l bn
th hc (Ontologie) hay siu hnh hc tng qut; kt qu cho thy c hai thay i nn
tng: im th nht, Kant ch ng gp vo nn bn th hc (Ontologie) v l thuyt
i tng (Gegenstands-theorie) trong khun kh ca tri thc lun ph phn; im th
hai, ng khng chp nhn mt l thuyt i tng c lp vi ph bnh tri thc lun,
hay ni cch khc, i vi Kant, mt kho st c tnh khoa hc v siu hnh hc c
bn khng th b qua tho lun v phng php tri thc lun.
Trong PPLLTT, Kant chia tri thc lun thnh hai phn: Phn th nht theo truyn
thng gm nhng nh l (Theoremen) siu hnh v khng gian, thi gian v cc
khi nim ca gic tnh thun ty (ta gi l T1); phn th hai l phn kho st siu
nghim t vn v iu kin kh th (Bedingungen der Mglichkeit) ca nhng
nn khoa hc c tha nhn. Kho st siu nghim a ra nhng lun c bin minh
tnh khch quan v ph qut cho phn kho st T1.
Nh mt s phn tnh hay mt s t kim tho, kho st siu nghim c chc nng
chuyn nhng vn ca siu hnh hc cp T1 vo trong l thuyt c c tnh khng-

XXXV
thng nghim (nichtempirisch), trung lp v xc thc ca ton hc v nht l khoa
vt l ton hc, v nh c th t c nhng qui lut (hay nguyn tc) siu
nghim v T nhin (transzendentale Naturgesetze) (T2) c tnh tng hp-tin
nghim.
Tip theo, Kant kho st 3 b mn (Disziplinen) to nn ni dung c bn ca khoa
hc thng c mnh danh l siu hnh hc trong trit hc kinh in nh trng
(Schulphilosophie), trong 3 nim v iu kin (Unbedingte) c l gii
chnh danh v gii c chng: l nim Linh hn trong tng quan vi tnh bt t
trn lnh vc tm l hc thun l; nim Hon cu (Welt) v nim T do trn a
ht v tr lun siu vit, v nim Thng trn a ht thn hc t nhin (T3).
Phn cui ca PPLTTT tho lun v kh th v gii hn ca ton th trit hc (T4).
1.3.2.
Mt ch trch thng c nhc li ca Mendelssohn
31
v PPLTTT: Mendelssohn cho
rng s ph phn ca Kant c mnh lc nghin nt trit hc (Mendelssohn 1785,
Vorbericht) nhng khng thay i siu hnh hc tn c bn m tht ra dp b
siu hnh hc.
C 4 lun c phn bc li ch trch trn: th nht, ngha tng ch ca cc b mn
Siu-Vt l (Meta-Physik) hay Transzendenz- (siu ngoi) ca kinh nghim
(Erfahrung) v khoa vt l t nhin (Naturphysik) vn cn gi li trong PPLTTT. Th
hai, trong phn Bin chng php (Dialektik), Kant vn ni n nhng i tng
siu vit nh Thng , t do v linh hn bt t nhng dnh cho chng mt
quyn hn gii hn trong ngha siu nghim (transzendental) tn k, sau khi lc
b tt c nhng o tng chung quanh cc nim ny bng phng php kho st
siu nghim. Th ba, hc thuyt v nhng nim (Ideenlehre) ca Platon, nh mt
kiu mu (Paradigma) siu hnh hc, c kho xt trong chc nng ca chng khng
lin h trc tip vi nhng i tng siu hnh hc m ch trong khun kh ca mt
l thuyt v cc iu kin ca TRI v HNH. Kt qu ca cuc kim tho em li
cho chng mt v tr gii hn nh l nhng nim iu hnh (regulative Ideen), bi v
chng khng s hu thc ti khch quan (objektive Realitt). Rt cng, ch c mt
phn ca trit hc kinh in b nghin nt vi s h tr ca nhng im trn. S gii

31
M. Mendelssohn (1729-11786): trit gia c, bo v t tng khai sng.

XXXVI
gip cc b mn chuyn bit ca nn siu hnh hc c truyn (T3) c thc hin
bng nn siu hnh hc cch mng, mi m v ph qut (T1,T2).
Nhn mt cch h thng, c th ni ch sau Kant mi ch trng vo cng vic gi
ch cho cc l thuyt thc nghim vi nhng yu sch u th ph qut (Habermas
32
,
1983, 23). Nhng ng gp tng ng cho s nghin cu v T nhin c loi b
ngay trong thi tin ph phn, cho nn vn ny ngoi PPLTTT.
V hnh thc, ta thy tuy trng im ca PPLTTT nm trong trit hc l thuyt bao
gm c thuyt cu cnh lun (Teleologie), nhng mc ch chnh ca l tnh li nm
trong o c hc, bao gm c thn hc o c (Moraltheologie), v ngay c trit
hc chnh tr cng xut hin ni y. Trong 3 cu hi tr danh: 1. Ti c th bit g?
2. Ti phi lm g? 3. Ti c php hi vng iu g? (B833) PPLTTT t trng
tm tr li cu hi th nht. Nhng hai cu hi kia cng c suy tng ng thi.
V bi v tr li c ba cu hi trc c ngha l c kh nng tr li c cu th t:
Con ngi l ai? (Log. IX 25), PPLTTT m rng i tng nghin cu lin quan
n mn trit l nhn loi hc rng ln (Anthropologie). Khng phi trong
Anthropo-logie in pragmatischer Hinsicht (Nhn chng hc trong hng thc
dng) cng khng trong tiu lun kho st nhn chng hc thc tin b tc cho o
c hc (GMS IV 388), m chnh trong PPLTTT, nhng im c bn ca nhn
chng hc (theo ngha rng ca nhn loi hc) c cp n.

Vn nhn loi hc hin nay li tr nn mt vn thi s trn bnh din tri thc
hc. Trong thi i ton cu ho ngy nay, yu sch c in v tnh ph qut ca trit
hc li phc hi tnh thi s: cho n nay nhng nn vn ho khc bit gay gt nht
c phn chia trn nguyn tc thnh nhng vng nh hng khc nhau v a l
v mi vng vn ho c nhng nh hng c bit cho ring tng vng; nhng trong
giai on hin ti m hnh phn chia khng theo nguyn tc a l na m theo nh
hng lan rng ca nn vn ha y trn cc vng a l khc. Trong hon cnh ny
cn c mt lp lun (Argumen-tation) c gi tr (gltig)vn ho c lp r rt,
khng c tnh cch nhn chng c quyn (monopol) m l lin - v xuyn vn
ho (inter- und transkulturell) lm nn tng cho s phn chia ny.

32
J. Habermas: trng phi Frankfurt
1983: Moralbewutsein und kommunikatives Handeln, Frankfurt/M.
2001: Kommunikatives Handeln und detranszendentalisierte Vernunft, Frankfurt/M.

XXXVII
Da theo mt cch loi suy t qui nh trt t t php ton cu, ta c th gi lp lun
ny l thuyt chnh lun ton hon v khng phi trn bnh din php lut m trn
bnh din tri thc (epistemologischer Kosmopolitismus).
Trong ngha trn, PPLTTT, vn c sn khi nim chnh lun ton hon v, c
th c kho st trong mt vin tng rng hn nh Kant vit: ngoi s hon ho
v mt lun l ca nhn thc lm mc ch cn c mt khi nim c tnh ton hon
v (conceptus cosmicus - Weltbegriff) v trit hc theo khi nim ny trit hc l
khoa hc v mi quan h gia mi nhn thc vi cc mc ch c bn ca l tnh con
ngi (teleologia rationis humanae) (B867), do , s c ni rng thm vi thuyt
chnh lun ton hon v (Kosmopolitismus) v o c.
Nh th trn phng din siu trit hc (metaphilosophisch), c PPLTTT nh mt
th nghim xem trn l thuyt c th c mt th gii cng chung vn ho v cng
chung mt l tnh cho mi con ngi hay khng cng l mt iu b ch. Chng li
vi quan im hoi nghi hin nay cho rng khng th c mt nn t tng c lp v
vn ha vt thi i v ch trng duy lch s v tri thc, PPLTTT ca Kant cho
thy c th c mt tri thc (Wissen) c gi tr cho mi ngi, chng no ngi y c
l tnh (B848).
Kant ni kt nhng phn on y v mt khch quan (B848) trong khi nim
tng hp tin thin thnh mt tri thc khng th tng i ho (nichtrelativierbar)
hon ton c lp v vn ho v lch s. Chnh im ny - mt thi b ph phn
gt gao - PPLTTT c kh nng li tr nn thi s trn din n tranh lun trit hc.

Vi quan im ch yu rng kh nng l tnh c th xy dng mt th gii tri thc
cho tt c, PPLTTT c th l im khi u vi tinh thn kim tho khong t cho
cuc tho lun v mt cng lnh trit hc hin i, vi mt ngn ng t ch v
trng thnh c th p ng nhng yu sch ca thi i ton cu ha, quan trng v
thun li hn so vi khc qunh trit hc ngn ng. Cng v l do m hin nay
bc ngot trit hc ngn ng vi khoa ng ngha hnh thc (formale Semantik) li
mun gia nhp cng lnh tho lun v kh nng mt th gii tri thc m trc y
chnh PPLTTT ra.
Quan st din bin tho lun trit hc ng i cho thy cc l thuyt tri thc thng
c khuynh hng tr li vi Descartes ri da trn c s thc nghim phn bc

XXXVIII
trit gia ny. i vi PPLTTT hnh nh y l mt bc li thi ngy th, bi v
chnh trong PPLTTT, chng ta c sn t liu ph bnh Descartes v ph bnh thc
nghim, do y vi cch t vn ca cc kho st siu nghim (transzendentale
Errterungen) trong PPLTTT, nhng tho lun v Duy Thc (Realis-mus) chng li
Phn Duy Thc (Antirealismus) cng nh Duy Nhin (Naturalismus) chng li Phn
Duy Nhin (Antinaturalismus) s mang mt nh sng mi.
Trn bnh din T3, v l thuyt linh hn, t do v Thng , PPLTTT thnh cng
trong vic loi b quyn lc ca c hai ch trng tri ngc: phe bo v v phe t
chi nhng nim trn. PPLTTT cng khm ph ra mt ti mi hin nay rt
cn c tho lun: cho s tin b ca khoa hc t nhin cn c mt l do khc hn
l l do thc dng, trong s chnh danh v gii c kh nng ca khoa hc phi
c truy xt trn nhiu lnh vc.
V i vi trit hc tinh thn (Philosophie des Geistes) cng nh vi cc khoa hc
nhn thc (Kognitionswissenschaften), PPLTTT l mt chn la khc l th so vi
nhng tham chiu hin nay thng hay vin dn l thuyt nh nguyn th xc-linh hn
(Leib-Seele) ca Descartes m tht ra t lu l thuyt ny b PPLTTT vt qua.
1.4. Trit hc thc hnh trong thi i Khoa hc t nhin:
Ngy hm nay chng ta khng cn ng trc u trng siu hnh hc nhng li
ng trc mt tn tch trit hc mt nh hng sau cn say m trit hc ngn ng
v s tr v vi ch ngha thc nghim hu nh ngy th, mt thi ph phn t
ch tr nn cn thit, do PPLTTT cng l mt kh nng la chn khc cho s
nghin cu trit hc c ngha, bi v PPLTTT l mt cuc i cheo leo trn giao
im gia hai quan nim nh gi trit hc qu thp v qu cao cng nh gia hai thi
qu cao hay mit th khoa hc t nhin. PPLTTT ha gii s thch (Interesse)
ca trit hc nm tri thc t ch (autonom) vi s sng i sa , qu i vi kinh
nghim trong mt thi i ang b khoa hc ch ng. i vi phong tro duy khoa
hc t trc n nay, khoa hc khng nhng c xem l ton ho m cn l tt c
cho tri thc (Wissen) con ngi trong v tr, trong lc y phong tro i nghch l
thi hoi nghi khoa hc cc oan ton din. Ngc li vi hai thi trn, Kant
cng nhn vai tr quan trng ca khoa hc nhng t chi mt th quc tr thc
(intellektuelle Imperalismus).

XXXIX
Thn trng khng xen vo tng b mn ca khoa hc, Kant kho st tin v ch
ca tri thc (Vor- und Grundfrage) khoa hc hay theo thut ng trit hc siu nghim
ca ng: nhng iu kin kh th ca tri thc ny, cng nh tin xa hn vo hai lnh
vc vt ra khi kh nng (Kompetenz) ca cc khoa hc chuyn mn: lnh vc o
c hc vi nim Phi lm (Sollen) v lnh vc gi hng cho hnh ng o
c vi nim Hi vng (Hoffen).
C th ni c im ca thi cn i nm s ch trng hai nn khoa khc thit
yu m cc trit gia ngy nay khng ch n na: l khoa ton hc v khoa
hc t nhin ton lun.
Lch s trit hc cho thy tng quan gia trit hc v ton hc cng khoa hc t
nhin t khi trit hc thnh hnh n ngy hm nay l mt tng quan t mt thit n
vin ly. Cc trit gia ln nh Thales, Pythagoras, Aristoteles, Descartes, Pascal v
Leibniz cng l nhng nh nghin cu khoa hc t nhin hay nhng nh ton hc.
Trong qu kh trit hc ng mt vai tr ph qut ng trn mi khoa hc. Giai
on v sau vn trong truyn thng y. Nhng trit gia nh Frege, Mach
33
,
Whitehead
34
, Russell v Carnap
35
c nhiu ng gp v l thuyt vo ton hc v
khoa hc t nhin. Trng hp trit gia E. Mach tr nn nh khoa hc t nhin, hay
H. v. Helmholtz, H. Poincare, Planck,Einstein, Heisenberg.. t khoa hc t nhin tr
nn trit gia cho thy tng quan h tng ca hai ngnh khoa hc. C th ni Kant
nm trong tinh thn giao thoa ny. ng nghin cu v vt l hc (Monadologia
I 482f), khoa hc t nhin v a cht, ng dy mn a l t nhin trong sut 4
thp nin. Nhng Kant khng phi l nh nghin cu khoa hc m l mt trit gia v
khoa hc t nhin. Ngy nay nhng cng trnh ca ng trn lnh vc khoa hc t
nhin ch cn c gi tr lch s, nhng ngc li, l thuyt v khoa hc ca ng vn
gi gi tr h thng (systematische Bedeutung).
Trong giai on hin ti, khuynh hng tch ri khoa hc t nhin ra khi trit hc
ch c khoa l thuyt khoa hc nh mt chi nhnh ca trit hc cn st li khng giu
dim c s n iu gin lc ca trit hc.

33
E. Mach (1838-1916): nh vt l hc v trit gia c. E. Mach nh hng ln trng phi tn thc
chng (Neopositivismus). Trit hc ca ng cng chun b cho l thuyt tng i.
34
A. Whitehead (1861-1947): trit gia v ton hc gia, sng lp lun l ton hc v v tr lun siu
hnh.
35
R. Carnap (1891-1970): trit gia, thuc nhm Wiener Kreis, ch trng l thuyt thc nghim lun
l.

XL
Khuynh hng vin ly gia khoa hc v trit hc trong thi i cng nghip v k
thut gin lc trit hc vo cng vic tm ngha o c bin minh trong
chng mc khoa hc vi nhng thnh tu ca n c th thay i ton din v tr v
th gii sinh tn. Bi v nhng kho st v v tr quan da vo cc d kin khoa hc
ngy hm nay khng cn l s thch ca trit gia na, m tri li nm gn trong tay
cc nh khoa hc t nhin, trc y l cc nh vt l hc v hin nay l nhng nh
nghin cu v no b, sinh vt hc, nn s vin ly tr nn mt khng hong ca thi
i trong ngha ca cu ni Platon: hoc l nh nghin cu t nhin tr thnh trit
gia hay trit gia cn nghin cu tng tn hn nhng vn khoa hc t nhin hoc
l cn phi dung ha c hai tri thc, nu khng s khng bao gi chm dt c ni
bt hnh ca nhn sinh trong v tr quan ca chnh con ngi.
Chnh trn phng din trit hc, PPLTTT t vn tm kim mt loi tri thc
mang tnh ton din (Ganzheit) phi hp y. Trong ngha , PPLTTT cng hin
cho thi i Khoa hc (T nhin) hai kha cnh trit hc b tc cho nhau: Cm nng
hc (sthetik) v Phn tch php (Analytik) trin khai hai yu t cu to ca tri thc
v t nhin (Naturerkenntnis), cn phn Bin chng php (Dialek-tik) gip kin
ton ho yu t iu hnh (regulativ) ca ton th cng trnh kho st t nhin.
Vi t cch l mt quyn yu lc v khoa hc, PPLTTT b ch trch l li thi.
Li thi v xem hnh hc Euklide v vt l hc Newton cng nh nh lut nhn
qu tt nh ca khoa hc y c gi tr c nht. y l nguyn nhn ti sao nhng
trit gia thi tn tin v hu tn tin khng cn mun chp nhn lun c ca Kant trn
kha cnh ny.
c Kant nh th cng kho xt gii hn l thuyt khoa hc ca ng trong s s
dng ton hc v vt l hc thi by gi. Vn nn tip theo nm trong tng quan
gia trit hc c bn v kho st siu nghim trong phn transzendentale sthetik
(Cm nng hc siu nghim, theo cch Vit dch ca BVNS) (kha cnh trit hc v
khng gian v thi gian): phi chng iu kin tt yu v tin thin ca m thc cm
nng hc ch c th thuyt phc trong tng quan vi phn trit hc siu nghim?
Hay ni khc i, lun chng ton hc ca Kant s dng cho l thuyt v khng gian
v thi gian v ngc li l thuyt khng gian v thi gian ng dng cho ton hc c
lin h thit yu n ni nu mt trong hai yu t mt i th PPLTTT s mt hn
tnh thu ht thuyt phc?

XLI
Tuy nhin dng ca Kant khng nm hn trong s kho cu nhng iu kin tin
nghim ca thng nghim (Empirie) m l kho st kh nng ca o c hc v
thn hc o c vi cc cu hi v Thng , linh hn v t do. Nhng vn ny
ang b nhng thng th ca khoa hc ln t. Kant t cu hi v kh th siu hnh
trong tro lu khoa hc tm ra c s chnh danh (Legimitation) v gii c
(Limitation) ca tri thc khoa hc v siu hnh hc. T kh nng o c hc v
thn hc o c c khai ph v m rng.
K no ch c PPLTTT di hnh thc l thuyt ton hc hay khoa hc t nhin ton
lun b tc vo tri thc lun tng qut, k y b st im t nh ny: khng phi
i n l thuyt o c m chnh trong l thuyt v tri thc (Wissen), Kant trit
l trong vin tng thc hnh hay ng hn: trong nh o c thc hnh. c ht
tc phm n phn cui cng, phn hc thuyt v phng php (Metho-denlehre),
ta c th nhn ra c rng: nhn mt cch ton din, PPLTTT l mt trit hc thc
hnh (praktische Philosophie) vi ngha phng khong nh trong Li ni u v nh
khu hiu (Motto) m Kant nu ra trong PPLTTT: vai tr ca o c hc c
nhn mnh mt cch ni bt. Ngc li vi truyn thng t Aristoteles cho n
Descartes, o c hc trong vai tr ca l tnh thc hnh thun ty tr nn mt thnh
phn hi nhp ca trit hc c bn hay siu hnh hc. o c hc vi u th ca l
tr thc hnh vn l thao thc ca trit gia, ngi ban b lut l (Gesetzgeber)
(B867). Nh th, trong lc Kant gii hn l tnh thun ty l thuyt bng cch
gim bt s lm quyn ca truyn thng siu hnh hc c in, ng nng cao
chc v cng nh lnh vc ca o c hc, c nghi l l tnh trong ngha ch
thc ca n phi l mt l tnh t khi v sng to trong hnh ng nh mt
thin ph ca con ngi: khng phi l tnh thun ty (l thuyt) m chnh l
tnh thc hnh mi l ngi ban b lut l tht s cho hnh ng ca con ngi.
1.5. Siu vit ng-Ty
c Kant vi con mt ca ngi bt u tm hiu trit hc hoc vi con mt mt
ngi bit hn Kant v ang ng th k 21, sau khi qua nhng on ng
trit hc vi nhng thnh tu khoa hc vt khi gii hn ca thi Kant, nhng cng
c th c Kant vi con mt th ba: con mt ca ngi ng phng nhn Ty
phng.
Mi thi i u c nhng gic m gio iu m nhng trit gia thng l nhng k

XLII
thc tnh, nh trng hp ca I. Kant c D. Hume nh thc ra khi gic m
gio iu siu hnh ca ng. Mi li ph bnh c th l ting chung bo thc.
PPLTTT c th l mt ting chung nh th trong cuc tham lun v nhng vn
trit hc hm nay trn lnh vc gp g ng Ty.
Trit hc Ty phng khng xa l vi ng phng qua nhiu gp g c xt nht l
Vit nam t u th k 19. Tuy nhin mi n by gi VN thu nhn nhng tro lu
ty phng t nhiu trong t th th ng vi t nhiu mc cm ng phng. Trn
lnh vc Trit hc, trong nhng thp nin gn nht cha c nhng tho lun nghim
chnh v nhng vn trit hc then cht ni bt cng nh nhng i thoi t tng
ng Ty tng xng. Trong lc y, trn th gii, nhng n lc khm ph, tr v
ngun, t phn tnh tr li tinh thn t ch cho ng phng trong i thoi vi
Ty phng trn lnh vc tn gio v trit hc.
Cng vi nhng tro lu chng duy l, duy nim, duy l tnh trong thi hu tn tin,
tinh thn k th (Diskriminierung) ca h thng trit hc Ty phng cho rng nhng
g khng nm trong h thng y (nh trit hc ng phng chng hn) u khng
phi l trit hc, dn dn c trung lp ho. ng phng vi Khng hc, Lo
Trang, t tng Pht hc tr thnh nhng chuyn du hnh Vin ng tm s hc
o cho ngi Ty phng c c c hi thy li ng n yu tnh v gii hn
ca trit hc ty phng nh F. Julien
36
(Un sage est sans ide, 9) thc hin
trong cuc kho st t tng Khng- Lo ca ng.
Ngc li, PPLTTT c th l mt chuyn i cho ngi ng phng thy r hn din
mc ca mnh. Vi tinh thn ph phn trong PPLTTT, cuc i thoi s gi c
cn bng lc lng, v ngay chnh trn lnh vc t tng, s phn xt phi c
cng bng nh trong mt ta n da vo l tnh (PPLTTT). Tt c nhng gio iu
u c truy xt da trn kh nng nhn thc (Erkenntnisvermgen) ca l tnh
c th rt ra nhng nguyn tc trung thc kh d ng gp vo tri thc c ngha ca
mt thuyt chnh lun ton hon v tri thc (epistemologischer Kosmopolitismus)
khng ch cho Ty phng m cho c ng phng, nht l vo thi im hm nay
khi khuynh hng ton cu ho trn lnh vc vn ho l iu khng th trnh c.
Hn tt c nhng tc phm khc, PPLTTT cho ta thy r cu trc t tng Ty
phng nm tnh nh nguyn trong khi l gii v tht tnh (Wirklichkeit) ca s

36
F. Julien: Un sage est sans ide ou lautre de la philosophie, Seuil 1997, tr. 9.

XLIII
vt hay i tng khch quan (hin tng v vt t thn/Erscheinung v Ding an
sich), trong s phn chia l thuyt v thc hnh (Theorie/Praxis) l hai lnh vc khc
bit trong bn cht, rnh phn ly khng th kha lp gia t duy v hu th
(Denken/Sein). T tng nh nguyn ny theo F. Capra
37
l ngun gc gy nn nhng
khng hong hin nay trn mi lnh vc khoa hc t nhin cng nh nhn vn, tn
gio ca Ty phng. T phng php lun nht qun ca ng phng vi Lo
Trang v Pht hc l mt chn la khc trn ng kin ton tri thc v tnh ton din
ca th tnh (Ganzheit des Seins) trong ngha gp i: trit hc v nhn loi hc.
Khng phi l ngu nhin m nhng thnh tu ca hc thuyt tng i hay l thuyt
lng t (Quantentheorie) n gn vi trc quan ca th gii Lng Nghim. Vi Long
Th v trit hc Hoa Nghim chng ta c mt kh nng tng hp v tm nhn ph
phn vt ln tt c nhng c a l thuyt (theoretische Positionen) khc nhau bao
gm Kant, Hegel, ph bnh ngn ng hc v trit hc phn tch, phn duy l tn tin
v hu tn tin, nh mt ca bu trong nh cha khm ph ht. PPLTTT c th a ta
n khm ph y, thy d hai con ng khc nhau nhng hai t tng cng chia
x mt mc ch: cng cuc kho st tri thc lun rt cng ch nhm i n o
c nh kh nng th hin nhp th ca con ngi yu chn l v ho bnh: trong
Long Th l thin nh nhp th hon ton trong th tnh (Sein) v B tt hnh, trong
Kant l con ngi o c vi ch t do, t ch v t do hnh ng, Khng t l
minh minh c ch ch thin.
Tuy nhin con ng no gip con ngi vt n ch? Hay ni cch khc c mt l
thuyt ca l tnh thun ty em n TRI HNH HP NHT mt cch hin nhin
m khng b gii hn ca tri thc trong chnh c cu ca n nh mt qu trnh tng
hp ca trc quan (Anschauung) thng nghim th nhn (rezeptiv) v khi nim
(Begriff) nh l m thc (Form) linh hot (spontan) t khi nh Kant quan nim?
Khng lun v i tr lun ca Long Th (Nagarjuna) trong khi m x ng c, ng
ngha v vn phm ca ngn ng nh ngh ring (chuyn mn) ca tri thc lun
Pht gio tr li kh rt ro v kh th vt ln trn tt c cc v tr khng nh
(affir-mative Positionen) nh nguyn ca tt c nhng nh l (Theoreme) c th c
ca kh nng tri thc (Erkenntnisvermgen) con ngi, c ngha l ci b tt c
nhng kh nng c th c ca gio iu v chp kin con ngi c th ung dung

37
J. Capra (1939): Wendezeit, dtv 1983.

XLIV
hi nhp trong ton hon v (Kosmopolitismus). Chnh kh nng vt ln trn gii
hn ca con ngi l nhp cu gia hu hn v v cng, gia gii hn v tuyt i.
C th ni PPLTTT l tc phm trit hc u tin ca u chu trong qu trnh ph
bnh tri thc khm ph ra kh nng siu vt trong c cu ca tri thc, h
thng ho chc nng siu vt trong khi lun gii v khch quan tnh ca tri thc
trit hc v t m ra nhng kh nng vt khi gii hn ca nhng iu kin
c th ni ti, hiu nh ton th hon cnh con ngi, lch s v h thng trit hc
ng thi, tm mt ca con ngi c th nhn xa hn trong khi truy tm chn l.
Trit hc ca Kant c ng mnh danh l Transzendentalphilo-sophie. y l mt
cm t mi l do Kant sng to ly t s s dng thut ng transzendent ca C.
Wolff
38
, trng phi m Kant theo hc mt thi. Trong bn th hc c bn
(Fundamentalontologie) v tri thc lun ca C. Wolff, n c dng vi ngha tt
yu (notwendig) hay thit yu (wesentlich). Transzendental c gc t ch
trans-zendentalia hay transcendentia c ngha l nhng c tnh c bn cui
cng ca tn ti (hu th/Seienden/ens) vt khi gii hn phn chia s vt thnh
ging v loi (Arten, Gattungen). Ens l nim thc ti bn ngoi, c xem nh l
iu kin ca t duy v tn ti. Transzendent c ngha l ngoi ti phn nghch vi
immanent (ni ti). Danh t Transzendenz c dng ch nhng thc ti bn
ngoi ca con ngi, v xa hn bn ngoi ca th gii con ngi, v xa hn na bn
ngoi ca tng th nhng g ni ti (Immanenz) nh nim siu vit v Thng
chng hn. Mt trit hc bn v nhng hu th siu ngoi c gi l Philosophie der
Transzendenz ngc li vi trit hc Immanenz, c i tng ni ti. Transzen-
dental ca Kant l mt bin cch kh c o, l lm trong ngn ng trit hc thi y
c s dng nh thuc t i theo ch ng trit hc.
y l mt cng trnh khng nh ca Kant em li cho cm t mn nghi ny
trong siu hnh hc c in, phc hi li chiu hng vt ln ca n (Dimension
des bersteigens). Transzendentalphi-losophie nh th chc chn khng phi l mt
trit hc v i tng ni ti cng khng phi l trit hc siu vt th hay siu hnh
duy l, m l nhp cu - hay ni theo thut ng ca Kant: nhng iu kin kh th cho
tri thc c gi tr ph qut v trung thc - c xy dng bng nguyn tc ca l tnh

38
C. Wolff (1679-1754): trng phi duy l theo Leibniz; Kant theo hc trng phi ny.

XLV
thun l. Do trit hc siu nghim din t s linh hot ca kh nng vt ca tr
tu con ngi.
(y cng l l do ti sao ti cha hi lng lm vi cm t Trit hc-siu nghim
m dch gi s dng chuyn Transzendentalphilo-sophie ca Kant. Siu
nghim hay trn kinh nghim gn vi ch a priori (tin nghim) l mt trong
nhng c tnh ca Trans-zendentalphilosophie, din t tnh c lp v gi tr ph
qut khc vi nhng d kin thng nghim hay hu thin (a posteriori) ca kinh
nghim, trong hng n khng ngoi ti. Nhng tnh tin thin ca nhng m
thc (Formen) trong Transzendentalphilosophie tuy c lp hon ton vi kinh
nghim, nhng chng li l nhng iu kin ch c gi tr khch quan khi c ng
dng vo thc ti bn ngoi to nn tri thc v s vt cho chng ta, c ngha l
chng khng hon ton ni ti. Transzendental nh vy va siu nghim va vt
siu nghim, cho nn ng hn c th gi l siu vit trong ngha vt trn cc
c im l thuyt (theoretische Positionen), y trong trng hp trit hc ca
Kant, vt ln trn ch thuyt thc nghim v hc thuyt duy l.
Ti bit dng ca dch gi khi chn ch siu nghim l trnh nhng d ng ca
cc nh khoa hc. Ch siu nghim gn vi nim khoa hc, tnh to (nchtern),
d hiu v t siu hnh (meta-physisch) hn ch siu vit thng gy n tng
huyn hoc, siu hnh, xa ri thc t, nhng nu hiu siu vit l kh nng bin
chng hay sc vt linh hot (Spontaneitt) ca l tnh trn ng kin ton tri
thc thc ti (Erkenntnis der Wirklichkeit) th Transzen-dentalphilosophie c th
c hiu nh trit hc siu vit ca Kant).
c PPLTTT trong ngha kh th vt ln trn mi i i nh nguyn nh th l
mt kh nng chn la trong cc tc phm trit hc tiu biu ty phng c th tm
li c nhng u th ca Trit hc ng phng trong tnh linh hot diu dng ca
thc vt rt ro. Bi l trong lc vi hng ph bnh, Kant vn cn dng li bn
b ca khng nh khc t (subversive Affirmation), vn cn ng trn nn tng
(Fundament) ca th tnh (Sein), vn cn b thu ht bi nhng nim iu hnh ca
l tnh v lng tng trong lun c bn th hc (ontologische Begrndung) cho mt
nn tng o c thc hnh, th trc ng hn hai nghn nm, ng phng vi Lo
Trang, Pht v nht l Long Th s dng tnh Khng (Nichts) vt b tri thc
o b ngn trong th nht qun SC KHNG L MT v t TRI HNH hp

XLVI
nht, m mi n th k 20 M. Heidegger mi khi hnh trn con ng rng ca
Sein und Zeit vi hnh trang H v (Nichts) nhp th ty phng
*
.
2. Khi qut h thng trit hc ca Kant:
2.1.
Nm trong lng ca thi cn i ca nc c, trit hc ca Kant xut hin vi
nh sng tn k ca mt t tng tn tin, trong hai yu t ni bt c ghi nhn
trc tin: tnh ph qut v tnh khoa hc c Kant cao.

*
[Ch thch ca ngi dch:] Ti tn trng cch hiu ca tc gi bi Dn lun v ch
transzendental ca Kant trong ngha vt trn cc c im l thuyt, t l gii n trong
quan h so snh vi t tng phng ng, nht l vi tnh Khng ca Long Th, (cng nh sau
tc gi bi Dn lun l gii thut ng ti-t duy nh l n gn vi quan nim v ng ca tri
thc lun Pht hc gn cui mc 4.3 trong bi). C hai ch u c vai tr then cht i vi Kant ln
trong vic c Kant. Do , cch l gii kh c o v c tnh khm ph ny qu ng dnh cho mt
cuc tho lun khc, cn k hn v chc hn s rt l th v b ch. Tuy nhin, trong khun kh bn
dch ny, trnh s ln ln khng cn thit v thut ng, ti xin lu :
- Ring i vi ch transzendental, trong sut quyn sch, chng ti dch l siu nghim, v
phn bit n vi siu vit (transzendent). Trong thc t, tc gi bi Dn lun vn dng ch
siu nghim trong bi vit ca mnh, nhng li c ngh mt cch dch khc:
transzendental = siu vit hay siu vt cn transzendent = siu-ngoi hay siu-ngoi vt.
Nh th, c chng ch l s khc nhau v cch dch sang ting Vit v cch l gii ch khng c s
ln ln y v thut ng. Khi gp hai thut ng y (transzendental v transzendent), bn c
c th t la chn mt trong hai cch dch hoc tt hn na, ngh thm cch dch khc.
- hiu r chnh Kant ni g v ch transzendental v transzendent, xin bn c vui lng
tra li cc trang lin quan n hai mc t y trong Mc lc vn v ni dung thut ng
cui sch. c bit xin lu n my nh ngha quan trng sau y:
B25: Ti gi mi nhn thc l transzendental (siu nghim, BVNS), khi chng khng
ch nghin cu cc i tng m nghin cu chung v phng cch nhn thc ca ta
(Erkenntnisart) v cc i tng, trong chng mc phng cch y c th c c mt cch
tin nghim. Mt h thng cc khi nim nh vy s c gi l Transzendental-Philosophie
(Trit hc siu nghim, BVNS).
B80: Khng phi bt k nhn thc tin nghim no cng l siu nghim, tri li, ch
nhng nhn thc tin nghim cho ta bit ti sao v bng cch no mt s biu tng (cc
trc quan hay cc khi nim [thun ty] ch c hay ch c th c p dng mt cch tin
nghim mi c gi l transzendental (siu nghim, BVNS) (tc l kh th ca nhn thc
hay l s s dng nhn thc mt cch tin nghim).
B81: Nh vy, s phn bit ci siu nghim v ci thng nghim ch thuc v cng vic
Ph phn cc [loi] nhn thc ch khng lin quan n mi quan h gia cc nhn thc ny
vi i tng ca chng.
B352: Ta gi cc nguyn tc c s dng hon ton trong cc ranh gii ca kinh nghim
kh hu l cc nguyn tc ni ti (immanent) v ngc li, vt ra khi cc ranh gii ny l
cc nguyn tc siu vit (transzen-dent) (BVNS) [...]. Cc nguyn tc siu vit l nhng
nguyn tc c tht [trong l tnh] yu cu ta ko ht cc ct mc ranh gii y vn n
mnh t hon ton mi m, khng tha nhn mt ng gii tuyn no. Do , siu nghim
(transzendental) v siu vit (transzendent) khng phi l mt...
V cch l gii ca ti i vi ch transzendental xin xem Ch gii dn nhp: 3.5 v
9.6.4 cng nh Ch thch* cho B113 v Trit hc siu nghim ca ngi xa, tc trit
hc v cc siu nghim th (Transzen-dentalien) ca trit hc kinh vin (khc vi trit hc
siu nghim ca Kant ) m tc gi bi Dn lun c nhc n. V vn : Ti t duy, xin
xem Ch gii dn nhp: 8.3.5.2, 8.3.5.3 v 11.2. (Bi Vn Nam Sn).

XLVII
Qua ng cc khuynh hng t duy ca Anh v Php c chuyn ti vo nc
c. Trong lc Ty u thm nhun t tng ph bnh do Descartes ch xng
chim lnh dn dn tt c nhng lnh vc trit hc: tm l, o c, trit l php
chnh, l thuyt x hi hc v trit hc tn gio, th c mc d c s c gng ca
Thomasius v ca ng, t tng khai sng vn cn cha pht trin. Ngay c
Christian Wolff v trng phi ca ng vn cn trong tnh trng trit hc kinh in
nh trng theo Leibniz. Kant hon thnh s ni kt mt cch rng ri vi th gii
bn ngoi. T tng ca D. Hume v J. J. Rousseau c ni rng v h thng ho.
Vi cng vic y trit hc c lt ra mt chng mi.
Trit hc ca Kant v nhng tc phm ca ng c th phn thnh hai thi k: thi k
tin ph bnh v thi k ph phn. im chuyn hng vo khong nm 1769/ 1770.
2.2.
Trong thi tin ph phn Kant tham d vo khoa hc v trit hc ca thi khai
sng. Trn lnh vc khoa hc t nhin v ton hc ng trn trng nhng thnh qu
nghin cu ca Newton v chp nhn quan im trit hc ca nhng nh m phm
kiu mu Leibniz v Wolff, nht l Leibniz vi khuynh hng t tng duy l ca
thi khai sng. Mt khc qua Rousseau, Kant lm quen v nh gi khuynh hng
ngc li, trit hc tnh cm phn duy l, mt xu hng khc ca thi khai sng.
Trong thi k tin ph phn ny, tu trung Kant cho rng nn siu hnh hc theo
quan im ca Leibniz v Wolff l kh th v ng chp nhn v ng i din cho
t tng truyn thng y. Cho nn trong tc phm quan trng nht ca thi k ny,
ly mt v d, l tc phm Lch s thin nhin tng qut v l thuyt v bu tri
(Allgemeine Naturgeschichte und Theorie des Himmels) (1755) ng trnh by lun
c chng minh Thng theo quan im cu cnh lun rt c yu chung trong
hc thut kinh in (Schulphilosophie) ca thi khai sng. Nm 1763 trong tc phm
Nn tng chng minh duy nht c th c cho vic chng minh s hin hu ca
Thng ng cn thit lp mt chng minh hon ton tin thin. Kant bit rt r
nhng tranh lun trc trn din n siu hnh hc mun ni g vi t ng chng
minh (demonstratio). Mc d vy ng bnh vc cho qu trnh y. Trong thi gian
ny, khi nim nguyn nhn v hu qu i vi ng cha ng nghi ng v mt nn
siu hnh hc xy dng trn khi nim y vn khng c g tr ngi. V nh th ng c
th suy din t mt thc th ch hin hu tnh c, bt tt (zufllig) i n kt lun
v mt thc th hin hu tt yu (notwendig) v iu kin (unbedingt), tng t nh

XLVIII
lp lun m loi chng minh s hin hu ca Thng theo v tr quan ca nn
siu hnh hc c in thng lm. S chng minh nm 1763 cng nhc li lp lun
chng minh theo cu cnh lun (Teleologie), nhng vi mt s hn ch: ng
vit: Ngi ta lc no cng s i n kt lun v mt v tc nhn v i bt kh tri
ca tt c ton th nhng g m gic quan ca chng ta truyn t v nh th khng
phi i n kt lun ca mt thc th ton ho (vollkommen). Tuy nhin, nguyn tc
nhn qu vn c gi nh y v bc i t cm tnh n siu cm tnh trong
nghi ca nn siu hnh hc truyn thng c kin ton. Nh th y Kant cn
t duy khng ph phn.
Nhng trong cng tc phm ca nm 1763, chng ta c th tm thy khuynh hng
ngc li vi ch nghi duy l ca thi khai sng, l nn trit hc cm tnh phn
duy l. Phn duy l cng l mt c im khc ca thi khai sng. Cn phi nu r
y l mc d Kant trnh by chng minh v s hin hu ca Thng nhng ng
thi ng li cam oan rng ngi ta khng cn n s chng minh ny: T mnh
thuyt phc mnh c s hin hu ca Thng tht l cn thit nhng khng cn
thit phi chng minh iu y. Kant ngh v s t thuyt phc ny qua t tng
ca Rousseau nh l mt th bn nng. Thin c khng mun rng tt c nhng
nhn thc cn thit nht cho hnh phc ca chng ta phi da vo s chi li ca cc
suy lun tinh t m ch cn giao ph cho tr tu hn nhin, chnh tr tu t nhin ny s
khng khim khuyt sai lc trong vic n dt chng ta n ci dng v ci li ch,
nu ngi ta khng lm ri lon n bng ngh thut sai lm. cng l quan im
ca Vikar trong nhm Savoyardisten, cho rng tnh cm mnh lc hn gic tnh
(Verstand), c th em li cho con ngi s an ton tuyt i, tin rng c mt v
Thng , rng chng ta t do, rng linh hn con ngi l bt t. Rousseau l ngi
a Kant v ng phi nh Kant th nhn nh th. Bn cnh s chp nhn
mt s thuyt phc da vo cm tnh v s hin hu ca Thng cn c lun
thuyt v tr quan ca ng, cho rng gi tr ca con ngi khng nm trong tri thc
m trong hnh ng. Trong thi k tin ph phn ny, tuy ng i theo con ng
phn duy l v vn Thng , Kant vn cn gi vng nhng lun c chng minh
duy l ca siu hnh hc v hai con ng tin hnh song song bn nhau trong h
thng t tng ca ng.

XLIX
2.3.
Giai on ph phn
Trong thi gian ny, t tng ca Kant v gi tr ca yu t phi duy l trong con
ngi vn khng thay i - Kant vn quan nim vai tr u th ca l tnh thc hnh
i vi l tnh thun ty. Nhng nhng quan im t trc n giai on ny v kh
th ca siu hnh hc bin mt. T 1769/70, nhng pht biu nghi ng v siu hnh
hc cng ngy cng nhiu hn. Kant pht hin trong thi gian ny nhng cp mnh
siu hnh hc mu thun nhau, m Kant gi l nhng nghch l (Antinomien). ng
nhn ra rng nu s dng l tnh thun ty mt cch khng ph phn, nht nh s dn
n nhng mu thun nan gii.
Thm vo quan im ca David Hume v nguyn tc nhn qu lm ng suy
ngh. Chnh D. Hume l ngi nh thc Kant ra khi cn m ng gio iu v
a trit hc ca ng vo mt hng mi.
Kant mun ni y tng ch o ny ca D. Hume: Nu chng ta lin kt hai s
kin xy ra bng tng quan nguyn nhn - hu qu, th ta khng th thy c tnh
thit yu (tt yu) ca s lin kt ny, nh siu hnh hc t trc thng chp nhn
nh th v nguyn tc nhn qu: bi v mt cch tin nghim, c nghi l thun ty
rt ra t khi nim ca mt nguyn nhn nht nh no , ngi ta khng th i n
kt lun v mt hu qu thuc v nguyn nhn y, bi v nhng s vt trn nguyn tc
ch lin h trong s nm bn nhau m thi; ngoi ra, t kinh nghim cng khng thy
c si dy ni kt khi nim nguyn nhn v hu qu, bi v iu m chng ta tri
gic c v hai s vt ch l hin tng chng nm bn cnh nhau (nebenei-nander).
Nh th l mt s lm ln khi siu hnh hc c in ni v tnh tt yu ca nguyn
tc nhn qu cho rng tt c u phi c nguyn nhn trc sau v nht l khi siu
hnh hc da vo chp nhn c mt nguyn nhn u tin l Thng .
Nghi vn v nguyn tc nhn qu ca D. Hume thc y Kant tin xa hn trong
vic kho st nhng nguyn tc tng quan gia cc khi nim khc. Quan st cc i
tng ca tri thc a Hume thnh lp nguyn tc lin tng. i vi tt c cc
i tng trong t tng, chng ta thng lin kt nhiu tng tng (nhiu biu
tng) v chng thnh mt nht th. Cu hi t ra l: chng ta c thy si dy ni
kt ny ngay chnh ni nhng s vt, trong tri gic trc tip hay chng ta c th din

L
dch s lin kt y? Nu khng th s kt hp y t u ra? Ni mt cch tng qut:
kinh nghim v khoa hc cn c vo u gii thch nhng kt hp cc tng tng
v i tng c din t thnh khi nim, phn on v qui lut: Ci g to nn s
tng quan gia tng tng v i tng bn ngoi? Kant vit cho Marcus Herz
nh th. l nghi vn khi im cho s ph phn.
Tuy nhin, kt lun hoi nghi ca D. Hume cho rng nguyn tc nhn qu khng c
gi tr ph qut bi v ch da vo lng tin, v lng tin li cn c vo thi quen kinh
nghim thng nghim, ch ngha hoi nghi ny khng gii p tho ng thc
mc ca Kant. Kant cho rng Hume khng suy ngh trn vn cng trnh t tng
ca ng m ch mi bt u mt phn. Nhng con ngi sc bn bt ra mt tia
la, v n c th tr thnh nh sng.
iu y xy ra trong thi im khi Kant bt u khi s nghin cu vn tri thc
trong ton th phm vi ca n. Cu hi v kh th ca mt nn siu hnh hc ng
thi c a ra. Cng vic ny Kant nhn lnh cho mnh trong tc phm chnh
ca ng: Ph phn l tnh thun ty, tc phm c m p suy ngh sut thi
gian t nht l 12 nm (th gi Moses Mendelssohn ngy 16.8.1783) k t khi bc
th ni ting gi cho M. Herz ngy 21.2.1772 bo tin c iu kin bin
son mt quyn ph phn l tnh thun ty, xem xt bn tnh ca nhn thc l thuyt
ln thc hnh, trong phn u ti s xt nhng ngun sui ca siu hnh hc,
phng php v nhng ranh gii ca n, ri sau s trnh by nhng nguyn tc thun
ty ca o c (hc). V phn u ti s hon tt trong vng 3 thng. Phn u
m Kant cp trong bc th xt nhng ngun sui ca siu hnh hc, phng php
v nhng ranh gii ca n l phc tho khai sinh ca tc phm s xut hin u
tin vo dp l Phc sinh 1781, bn A. n bn th hai ra mt vo thng 6.1787, bn B
vi Li ta mi, b sung thm cho Li dn nhp v sa cha mt s chng, on
quan trng (Xem: Ch gii dn nhp ca BVNS: 0.1-0.3).
3. Ph Phn L tnh thun ty: Bi cnh vn nn trit hc.
3.1. u trng siu hnh hc.
u trng siu hnh hc l thm kch tranh lun ca cc ch thuyt siu hnh hu
nh khng c li thot ca thi ng. Kant nu ln trong Li ta v Li dn nhp
ca tc phm: khuynh hng i nghch c in gia ch ngha duy l v ch ngha
duy nghim, ng thi cng l s i nghch gia ch ngha gio iu v ch ngha

LI
hoi nghi cng nh ch trng khng nh siu hnh hc v ch trng t chi siu
hnh hc, thm vo nhng chui nghch l (Antinomien) nm chnh trong c cu
tri thc ca l tnh con ngi.
T ni bn tm trit hc cng ngy cng khn thit tm ra gii dp cho cu hi: c
th hay khng th c mt nn siu hnh hc. Trong li ni u ln xut bn th nht,
Kant cho rng khng nn kh kh gi cht nn siu hnh hc nh nhng nh gio
iu thng lm mt cch c ti c on cng nh khng nn v nhng tht bi
ca khoa hc siu hnh m hnh ng nh nhng nh hoi nghi lnh m vi khoa
hc ny, ngc li cn phi t vn kho st s t tri thc ca l tnh v hy thit
lp mt phin ta va bo v nhng yu sch chnh ng, ng thi bc b mi
i hi khng c c s, khng phi bng cc phn quyt c on m da trn cc
quy lut hng cu v bt di bt dch ca l tnh. Ta n ny khng g khc hn l s
PH PHN BN THN L TNH THUN TY. (AXI).
Ph phn trc ht khng c ngha l kch hay ln n nh th tc thng hiu,
cng khng phi l ph phn nhng h thng v sch v m l s ph phn ton din
kh nng l tnh (Kritik der Vernunftver-mgens) trong tng quan vi tt c cc loi
tri thc m n c th t c c lp hon ton vi kinh nghim, qua tin n s
quyt nh v kh th hay bt kh th ca mn siu hnh hc cng nh xc nh
nhng ngun gc, phm vi v gii hn ca n (AXII). (Xem: BVNS, Ch gii dn
nhp 1-3).
Kant tin rng c loi tri thc siu hnh hc c lp vi kinh nghim: Tri thc siu
hnh hc phi bao gm nhng phn on tin thin, chnh tnh c th ca ngun gc
ca n i hi nh th (Proleg 2 = Werke IV 266) Bi th cng thc ca cng vic
PPLTTT trong Li ta l: Cu hi chnh l gic tnh (Verstand) v l tnh
(Vernunft) c th tri thc c lp vi kinh nghim nhng iu g v c bao
nhiu (AXVII).
Trong Li dn nhp ca PPLTTT, Kant a ra mt cng thc chnh xc hn. l
mnh ni ting ca PPLTTT: Nhim v thc s ca LTTT nm trong cu hi:
lm th no c th c c nhng phn on tng hp tin thin (B19; Proleg.
5 - Werke IV, 278).
Kant cho rng siu hnh hc t trc n gi ch a ra nhng mnh phn tch theo
kiu mu ca mnh : tt c vt th u l qung tnh. Nhng phn on nh th cn

LII
thit v c gi tr tng qut nhng chng ch l mt s phn tch cc khi nim nhm
gii thch r hn v khng em li s m rng kin thc ca chng ta, v d nh trong
cu: tt c vt th u nng.
Phn on phn tch ch c gi tr trong gii hn ca lnh vc khi nim, ch din t
trong khi nim thuc t iu c sn trong khi nim ch t, chng ch l nhng
tng quan ca cc tng, c lin kt vi nhau theo nguyn tc mu thun, nh
chnh Locke v Hume nhn thy. Lnh vc bn ngoi lun l ca thc ti c th
(reale Wirklichkeit) khng c ng n trong cc phn on trn. Nhng ngi
ch trng duy l v gio iu b st khng t cu hi lm th no chng ta c
th t c nhng khi nim mt cch tin thin (tin nghim), ri sau c th
xc nh s s dng thch ng ca chng ln trn nhng i tng ca mi nhn
thc ni chung. (B23f).
Nh th i vi Kant vn cn gii quyt l t c s cho mt khoa hc v kinh
nghim. Kant quan nim rng, chng ta khng nn ch tho ri (phn tch) nhng khi
nim, m phi tc to v tng hp chng vi nhau. Chng ta khng cn nhng phn
on gii thch (Erluterungsurteil) m cn nhng phn on m rng, tc nhng
phn on tng hp. Mt siu hnh hc khng theo ng hng y s khng dy g
cho chng ta v Thc ti (Wirklichkeit) c. Nhng s m rng phi l tin nghim c
ngha l phi c tnh ph qut v khch quan nu khng th cng khng ch li g
(B18). y vn ca nhng trit gia Anh nh J. Locke v D. Hume v s kt hp
cc tng tng (Vorstellung) v kt lun ca h v nhng nguyn tc tri thc thc
y Kant t cu hi v c cu ca tri thc uc din t trong phn on tng hp
Nhng trong lc Kant ng vi i hi ca h cho rng nhng khi nim phi c c
s trong kinh nghim, th ng li khng theo h n nhng kt qu cui cng rt ra t
ch thuyt duy nghim, bi l ch thuyt hoi nghi ch chp nhn tnh cch gn ng
(Wahrscheinlichkeit) ca cc khoa hc kinh nghim m thi. Kinh nghim n thun,
nh Hume ni, khng mang theo bn mnh tnh tt yu v gi tr ph qut. Kant
khng t chi im , nhng nu tt c khoa hc kinh nghim ch dng li l mt
nim tin (belief), th Kant khng ng vi tnh trng nh th.
Kant mun cu khoa hc siu hnh v do y tm cch cu phn on tng hp
tin thin (tin nghim). Tt c cng vic ca ng tp trung vo vn trn. Suy ngh
ca ng l nu mun trnh nhng hu qu lp lun ca Hume, th cn phi din
t khi nim kinh nghim mt cch khc. Phng cch t vn khc ny Kant

LIII
gi l cuc cch mng Kopernicus: trc ng ngi ta gi nh rng mi nhn
thc ca ta phi hng theo cc i tng nhng tht bi trong vic m
rng nhn thc cho nn cn phi tm mt hng i mi bng cch gi nh rng
cc i tng phi hung theo nhn thc ca ta (XVI).
T Kant tm cch thit lp mt tng hp gia thuyt duy l v thuyt duy nghim.
T thuyt duy l, Kant rt ra n (These) ch trng khoa hc phi thit lp nhng
mnh c gi tr ph qut v tt yu; t thuyt duy nghim, Kant ly lun c cho
rng khoa hc phi vin n kinh nghim gic quan.
Hume suy lun nh sau: kinh nghim khng c tnh tt yu, mnh nhn qu khi t
kinh nghim, nh th th n khng tt yu. Tt c cc phn on kinh nghim cng
nh th, do y khoa hc ch l nim tin (Belief/Glaube).
Kant suy lun: kinh nghim khng c tnh tt yu, nhng mnh nhn qu th li l
tt yu, do y n khng th pht xut t kinh nghim, cho nn cn phi tm ra c
nn tng tnh tt yu ny cho n v cho nhng mnh kinh nghim khc. Nn tng
ny v nhng hnh thc ca n (Formen) nu khng tm thy trong chnh kinh nghim
thng nghim th n phi c tm thy c khng u khc hn l trong tm thc
(Gemt) ca con ngi.
Nhng do u Kant bit rng mnh nhn qu l tt yu (notwendig)? C phi iu
y i vi ng l mt chuyn hin nhin? Hay ng mun thch hp ho tri thc lun
vi o c hc?
Kant tin rng ng c c s khch quan chp nhn c nhng phn on tng
hp tin nghim. Nn tng khch quan ny c sn trong ton hc thun ty
v vt l hc thun ty. Nhng mnh nh: 7 + 5 = 12 hay ng thng l ng
ngn nht gia hai im, u cn c vo ci nhn trc quan (Anschauung) thi gian
v khng gian, chng u l tt nhin (apodiktisch), t u l tng hp v tin
thin. y chng ta ang vn dng m thc thun ty ca trc quan cm tnh
(reine Formen der Anschauung) (B36, 41). Cng th i vi cc mnh ca vt l
hc nh: S lng vt cht vn gi khng thay i, hay: trong s chuyn ng th
tc ng v phn tc ng (Gegenwirkung) lun lun bng nhau.
Da vo nhng nh ton hc v vt l hc nh thnh qu ca thi cn i,
Kant cho rng ng c l do cu vn KHOA HC kinh nghim
(Erfahrungswissenschaft), m vi D. Hume khoa hc ny mang mi hoi nghi

LIV
cho rng tt c tri thc kinh nghim u ch cn c vo lng tin. Kant cho y l
mt khm ph quan trng ca ng. Tht s khm ph ny l nn tng ca PPLTTT.
Do nhng ngi ph bnh Kant thng cho rng h thng trit hc ca ng ng
vng v sp theo quan im ca ng v c tnh tng hp v tin nghim ca nn
ton hc v vt l hc thun ty, bi v chnh cn c vo tnh khoa hc ny Kant ngh
l ng tm ra c iu m ng tm kim cho lp lun ca mnh. Kant cng tin rng
vi khm ph y ng cng em li cho ton hc thun ty mt nn tng, trong
ngha vi c tnh tng hp ca cc mnh ton hc. Nhng mnh ny thng
c phn ng cc nh ton hc cho l nhng mnh phn tch. Ngi ta cng c
th chng li Kant nh sau: hoc trc quan l cm tnh (sinnlich) th n khng thun
ty (rein), hay trc quan l thun ty th n li khng phi l cm tnh, cng nh
ngi ta thng ni v cc mnh ton hc: hoc nu chng l ng (wahr) th
chng khng hin thc (wirklich) hay nu chng l hin thc th chng khng ng.
Nhng Kant tin rng, trong khi nim v ton hc thun ty, ng c th thng
nht c hai yu t trn (Proleg. 2 u. 6 ff = Werke IV, 268, 280ff). Sau khi
thit lp c nn tng khoa hc, Kant tm cch xc nh yu t tin nghim (a
priori) trong cc nguyn tc tri thc: Bn thn nhn thc kinh nghim ca ta hon
ton c th l mt s kt hp gia nhng g ta nhn thc c t cc n tng v
nhng g do quan nng nhn thc ca ta t mang li (cn cc n tng cm tnh ch
to c hi cho chng khi ng); phn thm vo ny cha c ta phn bit vi cht
liu c bn ni trn, cho ti khi s tp luyn lu di khin ta lu v bit tch ring
c phn thm vo ny mt cch thnh tho. (B1).
Kant gi nhng phn t tin nghim m kh nng tri thc ca chng ta c sn m
khng cn vin l n kinh nghim l nhng m thc (Formen). Nhng m thc
trc quan (Anschauungsformen) l khng gian v thi gian c Kant lc ra trong
phn Cm nng hc siu nghim v nhng m thc t duy hay cc phm tr trong
Phn tch php siu nghim; v cui cng tng t nh nhng m thc trn l cc
nim (Ideen) trong phn Bin chng php siu nghim. Tt c nhng m thc tin
nghim lm nn tng cho tt c cc tri thc to nn l thuyt m Kant gi l Trit
hc siu nghim. Kant pht biu v thut ng m ng to ra kh c on
(willkrlich) ny nh sau: Ti gi mi nhn thc l siu nghim khi chng khng ch
nghim cu cc i tng m nghin cu v phng cch nhn thc ca ta v cc i

LV
tng, trong chng mc phng cch y c th c c mt cch tin nghim.
(B25).
3.2.
Do Trit hc siu nghim i vi Kant l hc thuyt v kh th ca tri thc kinh
nghim, trong chng mc nhng i tng ny c thnh hnh cn c vo nhng
m thc (Formen) tin thin ch quan ca tm thc (Gemt) chng ta. Kho st siu
nghim c mc ch tr li cu hi v iu kin kh th ca tri thc. Ngc li vi
transzen-dent siu ngoi vt, v l c cu siu ch th (transsubjektive) v c th
(ontisch) ca cc i tng, ch siu nghim nhm ch tnh qui lut ca tm thc
nh l gia sn tri thc ca chng ta, mt th l-gc c ch th phc tho ni nh
thi trc hay ng hn mt loi th tnh hc do ch th phc tho nh ngy nay
ngi ta thng ni, bi v khng nhng ch c gic tnh (Verstand) c thnh hnh
nn t nhng m thc ny m c mt th gii c hnh thnh, bi v nhng g chng
ta bit v th gii ny, u do nhng hnh thi tin thin kia n nh. Nh th trit hc
siu nghim c ngha l s t chi trit hc siu ngoi vt (trenszendente Philosophie)
ca siu hnh hc c in. T transzendental cn ni ln mt i nghch th hai: i
nghch vi duy tm l v thuyt tng i ca Hume. Kant tin l ng tm ra c
trong m thc tin thin (Formen a priori) yu t vt ln trn tnh ngu nhin ca
ch ngha duy nghim n thun, bi v n tt yu v lun lun nm sn trong c cu
ca tri thc, t gi thuyt hoi nghi ca Hume cho rng khoa hc kinh nghim ch
da vo tnh gn ng cn c vo thi quen khng cn ng vng na.
Vi trit hc siu nghim, Kant mun xy dng mt nn lun l hc hon ton l nn
lun l hc thun ty. N khng thot thai t tm l hc nh nhng khuynh hng
by gi hay t gn cho mnh. Tm l hc khng c nh hng g c trn b chun tc
(Kanon) ca gic tnh(Verstand). (B78).
Kant k vng rt nhiu vi lun l hc siu nghim: c c ci nhn thu
trit v quan nng m ta gi l Gic tnh, cng nh xc nh cc quy lut v cc
gii hn trong vic s dng n, ti khng thy c nghin cu no quan trng hn
phn c ti trnh by trong Chung 2 ca Phn tch php siu nghim di nhan
: Din dch v cc khi nim thun ty ca gic tnh. (AXVI).
Vn nn ca nhng vn trit hc thi ng c Kant tm ra gii p trong
PPLTTT vi mt cng thc gn gng bt h: Khi nim m khng c trc quan th

LVI
trng rng cn trc quan m khng c khi nim th m qung (Begriff ohne
Anschauung ist leer, Anschauung ohne Begriff ist blind). (B75).
Cht liu (der Stoff) phi tng ng vi m thc. Cht liu theo Kant l yu t a tp
(Magnigfaltige) ca cm nng, s hn n (Chaos) ca cm gic (Empfingdung), l
cht liu th ca nhng n tng gic quan, cht liu y thu ht chng ta, nhng
bn trong cha c sp t c th t, m cn cn phi c nho nn v sp xp th
t bi m thc tin thin (apriorische Form). i vi cht liu, chng ta trong th
th ng v chp nhn (rezeptiv). Ngc li trong cc m thc tin nghim, tm thc
ca chng ta hnh ng linh hot, bc pht, t khi (spontan).
Mi nhn thc ca ta u bt u bng kinh nghim, l iu khng c g phi
nghi ng; bi v thng qua ci g khin quan nng nhn thc c nh thc i vo
hot ng nu khng phi thng qua cc i tng tc ng n cc gic quan ca ta
(...). Vy, v mt thi gian, khng c nhn thc no trong ta li i trc kinh nghim
v tt c bt u bng kinh nghim. (B1).
i vi Kant, tm thc con ngi cng ging nh mt t giy trng v cn c gic
quan cng nh cc cht liu, c vit ln. Th nhng tuy mi nhn thc ca ta
u bt u t kinh nghim song khng phi v th m tt c u bt ngun t kinh
nghim. (B1).
M hn n m qung ca gic quan cn phi c sp xp li v s sp xp ny nh
vo hot ng ca nhng m thc tin thin hay nhng phm tr, nhng hnh thi ny
lun lun em li tnh tt yu cho tri thc... Vi quan nim y, nh trn ni, Kant
dnh mt phn c l cho thuyt duy l. Kant cho rng tnh tin nghim ca m thc l
im cch mng ca trit hc ng.
Tuy Kant t vn siu hnh hc, nhng nhng suy lun ca ng trong PPLTTT
trc tin hon ton ch trng n tri thc ca con ngi. Do y di nh hng
ca nhng trit gia Tn-Kant (Neukantianer), PPLTTT c l gii trong mt
khong thi gian di nh hc thuyt tri thc, danh t m ngi ta gn cho Kant l
k nghin nt siu hnh hc - mc d nn siu hnh hc m Kant mun nghin nt l
hc thuyt duy l - c hiu v sau mt cch tng qut l Kant khng cn dnh lu g
n siu hnh hc na. Hin nay ngi ta bt u tm hiu Kant nh mt nh siu
hnh hc. D nhin, trong PPLTTT, Kant t nn tng cho vn tri thc, l mt
iu khch quan r rt; nhng ti trc ht v cp bch l cu hi v kh th ca

LVII
siu hnh hc v cu trc ca n trong ngha ca Kant, bi l: nhng vn khng
th trnh khi ca bn thn l tnh thun ty l: Thng , t do [ca ch] v s bt
t [ca linh hn]. Nhng, mn khoa hc m mc ch ti hu - vi mi s trang b -
ch nhm vo vic gii quyt cc vn y chnh l Siu hnh hc, mn hc t tin
ng ra m nhn vic thc hin, vi phng php ngay t u l gio iu, tc l,
khng c s kim tra trc v nng lc (Vermgen) hay s bt lc (Unvermgen)
ca l tnh i vi cng vic ln lao nh th. (B7).
Trc ngi ta bn ci nhng vn siu hnh hc nh mt loi gio iu,
khng c s kim tra kh nng ca l tnh. Gi y, Kant mun kim tra kh nng ny
ca l tnh v tm nhng d kin ca tm thc trong nhng m thc thun ty v do
y chng c gi tr vt thi gian, bi l cu hi chnh yu vn l gic tnh v l
tnh c th nhn thc c g v c bao nhiu khi c 1p vi mi kinh nghim.
(AXVII). Do siu hnh hc ca Kant l mt siu hnh hc l-gc siu nghim.
(V tm lc v gii thch ni dung ca PPLTTT xin xem Ch gii dn nhp ca
BVNS cui mi chng).
4. PPLTTT trong tro lu trit hc ng i.
4.1. Duy lch s hay Ti thit siu nghim (Retranszentali-sierung)?:
Vi ch thuyt duy lch s, Rorty
39
(1978) theo chn Nietzsche l ngi du tin
nu ln nghi vn v t tng nng ct ca trit hc siu nghim cho rng ch c mt
th gii duy nht ca nhn thc (eine einzige Welt des Erkennens).
Rorty ph bnh tng ch c mt th gii tri thc (eine epistemische Welt) di hnh
thc mt on thin lch s trit hc ng i. on thin ny gm c hai phn ly
h thng trit hc siu nghim ca Kant lm tiu chun phn bit.
- Phn u l giai on ti siu nghim (Retranszendenta-lisierung): trong
giai on ny nhiu xu hng trit hc khc bit nhau gay gt u nhm mc
ch cch tn trit hc siu nghim, bi l nhng khuynh hng khc bit ny
nh hc thuyt thc dng ca Peirce, hin tng hc ca Husserl, ch thuyt
hin sinh ca Heidegger trong Sein und Zeit, Wittgenstein trong Tractatus v
Husserl trong giai on u, u c i tng kho st nm trong vic chng

39
R. Rorty: 1965: Mind-Body Identity, Privacy, and Categories, trong Review of Metaphysics 19/1,
24-54.
1978: Epistemological behavorism and the De-Transcendentalization of Analytic Philosophy, trong
Neue Hefte fr Philosophie, Heft 14, Gttingen 115-142.

LVIII
minh hay truy tm nhng iu kin ca tri thc c lp vi kinh nghim
(Wissen) m Kant ra.
- Giai on th hai l khuynh hng Hy (hay gii) siu nghim
(Detranszendentalisierung): Hy siu nghim bao gm nhng hc thuyt thc
dng (Pragmatismus) t Peirce n Dewey, t hin tng hc ch th chuyn
qua trit hc v tha nhn, t trit hc phn tch trin khai n Quine, Sellars,
sau Davidson v Putnam, t Wittgenstein ca Tractatus n Wittgenstein ca
Nhng kho st trit hc (Philosophische Untersuchungen), t Heidegger ca
Sein und Zeit - trit hc c bn (Fundamentalphilosophie) - n Heidegger
ca Trit hc Suy t v (Philosophie des Andenkens). Trong giai on ny
mi ngi khng cn tm cch thit lp mt b sn khi nim tin thin v mt
du mc thc ti Archimedes lm tiu chun cho tri thc na. Trong tin trnh
tranh lun v nhn thc thc ti ca trit hc siu nghim, k vng ca Kant tm
cho trit hc mt th i vng chi nh khoa hc cui cng li nhng bc cho
ch thuyt tm l phn ng tri thc lun (erkenntnistheore-tischer
Behaviorismus).
- Hy n c mt v d: Quine dn ra 3 lun c chng li s thit lp c s
tin thin (Sd): chn l v nhn thc ch yu thuc v bn cht khoa hc hn l
trit l; b sn khi nim chng ta dng tri thc thc ti (faktisch) ch l
mt trong nhiu kh th; ngoi ra nhng vn trit hc u ty thuc vo hon
cnh (kontextabhngig).
Rorty t chi mt cch si ni quan nim c mt tri thc (Wissen) trong ngha khoa
hc tuyt i m Hegel x dng trong Phnome-nologie des Geistes (Hin
tng hc ca Tinh thn) ph bnh Kant. Khi nim tri thc tuyt i ny cn
vt xa hn s i hi yu t tin thin trong tri thc m Kant xem nh l mt bo
m cho tnh khch quan ca tri thc. (Hegel nng ng ha yu sch v tnh
khch quan ca Kant m ng cho l cn tnh (statisch), bi v mi cp bc khc
nhau ca tri thc s c mt i hi v tnh khch quan (Objektivittsanspruch) thch
hp vi cp bc y. Nhng yu sch ny li c tng i ha trong vin tng da
vo mt cp bc cao hn ca mt tnh khch quan v gii hn, v tnh khch quan
ny li c gii th mt cp bc cao hn na cui cng l Tri thc tuyt i
ton th).

LIX
Ngc li vi trit hc siu nghim, Rorty cho rng gi tr khch quan ca tri thc
nm trong lch s nh l c s ti liu bao gm nhng d kin khch quan, t
Rorty ch trng qu trnh lch s ho ph qut (universale Historisierung).
Nhng tnh hnh chung cho thy l cha c mt quan im mi no ca cc xu hng
ni trn c th ng vng lu di c. Ngy nay cc b mn khoa hc khng cn to
nn mt hin tng nht qun m ch ty theo phng php v hng tri thc, cho
nn trit hc nht qun ca khoa hc ni chung m PPLTTT bin minh cng khng
cn c ngha na. Tuy nhin, thay v thut ng khoa hc ni chung (die
Wissenschaft) ta c th ni n nhng khoa hc c tho lun trong PPLTTT v ta
s thy nhng lun c trong PPLTTT u c nhng l do chnh ng. V d khoa vt
l hc chng hn, khoa vt l chuyn i khi nim nhn qu theo hng l thuyt
gn ng (wahrscheinlichkeitstheoretisch) nhng trong bn cht khng bi b t
duy nhn qu: ci i trc i vi ci i sau vn l nguyn nhn, vn l l do ti sao
cho ci i sau. Ngoi ra mn ton hc c PPLTTT x dng ngy nay pht trin
xa hn, nhng mt mn ton hc no , khng nht thit l ca Euklide vn c x
dng nh phng php khoa hc khng th thiu c.
Rorty cng thng dng khi nim c th so snh vn ho rt c ng a chung
i ngc li vi nim tin thin. Tuy nhin n nay cha c mt nn vn ho no
cng nh cha c mt thi i no m tri thc khng x dng m thc trc quan
khng gian thi gian hay hnh thc t duy nhn qu. Nh th c th ni c 4 im
c xem nh l nhng la chn nghim tc cho khi nim tng hp tin thin:
khng gian, thi gian, nhn qu v ton hc vn c s dng nh l ngn ng cho
nhng o lng khch quan. Nhng loi vn ho (Kulturen) ch trng nghin cu
tng tn thng chp nhn mt yu t th nm trong PPLTTT: nhng tng iu
hnh ca Kant (regulative Ideen) v quan im vn ha ca Kant, vn ha l s o
luyn l tnh con ngi (B879) vn khng mt gi tr ca mt tm nhn minh trit.
Nh th mt khi mun a nhng kin thc thc hnh vo khi nim, th c th chp
nhn nh lut yu t l thuc hon cnh, nhng yu sch i phng php kho cu
hon ton theo ch thuyt hnh vi hay tm l phn ng (Behaviorismus) li qu n
gin v ngy th khng th khng hoi nghi tnh su sc ca xu hng y.
Hn na trong PPLTTT, ch ch ca Kant khng ch nm trong lp lun v tnh tin
thin tng hp, m cn chnh l trong c tnh siu nghim hay vt ca s ph

LX
phn l tnh trong cng vic chnh danh v nht l trong cng vic gii c tri thc.
Chng ta bit, trong giai on Ti thit siu nghim (Retranszendentalisierung),
Peirce, Husserl, Wittgenstein giai on 1, Heidegger v Husserl nghin cu cc
yu t tin nghim, cng trnh ca h c th ni ti thit li phn tch cc khng
nh ca PPLTTT. Bao lu cn thiu phn th hai (ph phn, ph nh) ca PPLTTT,
nhng hc gi ny cn gi nim lc quan l tnh ngy th (Vernuftoptimismus). Tinh
thn ny xa l i vi PPLTTT, v gn vi quan im duy c bn (Fundamentalis-
mus) ca Descartes v hc thuyt duy tm (Idealismus) ca c hn l gn Kant.
Lch s trit hc cho thy cn thit phi nu ln khi cnh tiu cc ca l tnh v lm
r nhng gii hn thng b y li sau hu trng.
Nh th trong khi nim lch s trit hc ca Rorty, hai giai on Ti lp v Hy dit
siu nghim (Retranszendentalisierung v Detransen-dentalisierung) xa la nhau,
trong khi , trong PPLTTT chng c tho lun nh hai mt ca mt vn , to
nn mt hp nht v em n cho tc phm tm c ca n: chnh danh v gii c l
cng lnh gp i ca PPLTTT. Cng lnh ny khng tha nhn nhng i hi c
on ca vic Ti lp(Re) theo kiu duy c bn (fundamen-talistisch) cng nh
khuynh hng Hy dit (De) theo kiu thc dng-tm l hc phn ng. V do y
ha hn nhiu thnh cng hn.
Chnh Descartes cng khng mun tm mt im Archimedes trong trit hc lm
tiu chun cho s thit lp th gii tri thc. Nguyn tc Thng nh l thc
th ton ho ca Descartes ch c nhim v bo m cho kh th ca chn l.
Kant, v y cng l lun im chng li quan im ca Rorty - khng cn
n loi mnh bo m ca Thng nh th. Khi cn a ra cc lp lun,
th chnh l l (reasons), logoi theo ngha c in, c s dng, c ngha l
a ra cc l do (Grnde) v cc lun c (Argumente) ch khng phi l t
nhng c s (foundations). Vi t cch nhng lun c siu nghim, chng c
gi l nhng iu kin ca kh th ca nhng lun c khoa hc, ch khng phi chnh
lun c y (Bedingungen der Mglichkeit der transzendentalen Argumente). PPLTTT
tm kim nhng yu t xy dng nh cc khoa hc c th xy ct ta nh vi c s
t bit dnh cho khoa hc. Ngay c thng gic siu nghim (transz. Apperzeption)
cng ch l mt yu t trong mng li lp lun (Argumentationsnetz), mng li ny
trong ton th ca n khng nu ln i hi kiu Descartes hay ca Fichte nh l lun
c cui cng. Tnh nht qun ca l tnh theo Kant ch tm c qua khi nim mc

LXI
ch m thi (Zweckbegriff). Ngoi ra, hnh nh mt im Archimedes khng thch
hp, bi v Kant quan nim tt c nhng g ngoi tri thc l s vt t thn (Das Ding
an sich), u bt kh tri, cho nn ch ch tm n phn ni ti ca tri thc.
4. 2. Lt l tnh hay ph phn bng khng nh loi tr (sub-versive
Affirmation):
i vi Kant, i tng ca trit hc nghim tc l L tnh. Ngc li i vi
Rorty v nhng trit gia khc l s t gi l tnh. i vi Kant l ch L tnh
vit ln, s t trong ngha hai mt: l thuyt v thc hnh. Ch c l tnh mi c th
cho php trit hc lp ngn bn cnh nhng khoa hc thnh cng ng thi khc
khng nhng trong hnh thc ca mt l thuyt v khoa hc tr gip cho nhng khoa
hc kia m cn c th t lp trong cng vic trit l ca mnh. Mc ch ca L tnh
i vi Kant nm hn trong cng cuc xy dng cho trit hc mt nn tng khoa hc
vng chi.
L tnh i vi Kant l hnh thc cao nht ca tnh suy l (Rationa-litt), trit hc
c bn phn hp thc ha v t gii hn cho n trong mt d n gp i: mt mt
trong khun kh ca tri thc v l thuyt v tnh khch quan (Objektivittstheorie),
PPLTTT em n hai hnh thc suy l c ngha, l ton hc v vt l hc v
chnh danh chng cho cng tc trit hc. Trong ngha , trit hc l l thuyt tr lc
cho khoa hc. Mt khc, s gii c ngn nga r rt nguy c tuyt i ha tnh suy
l: gin tip l ngn nga i hi c quyn ca khoa hc, trc tip l ca trit l l
thuyt v trc tip na l ton th tinh thn duy l ca khoa hc cng nh ca trit
hc. ng thi to n l tnh ca Kant cng chng i quan nim cho rng l tnh ch
ng v c t nh trc nh th.
Nhng t mt gii hn l tnh khng i qu , vt khi kh nng thc s ca n
khng c nghi l bi b hon ton l tnh nh cng lnh v mt cuc lt l tnh
ton din (Subversion) ca Foucault
40
(1961) hay ch trng v chnh ph
(anarchistisch) chng li l tnh ca Feyerabend
41
(1987).
Cuc lt ca Foucault nhm tc ht quyn gng mu v thc o ca l tnh,
cng nh cuc ni lon v chnh ph (anarchisch) ca Feyerabend trong Against the

40
M. Foucault: trit gia Php. 1961: Histoire de la folie lge classique, Paris. (ting c: Wahnsinn
und Gesellschaft. Eine Geschichte des Wahns im Zeitalter der Vernunft, bers. V. U. Kppen,
Frankfurt/M, 1969).
41
P. Feyerabend: 1975: Against the Methode. Outline of an anarchistic Theory of Knowledge; London.
1987: Farewell to Reason, London.

LXII
Methode/Wider den Methodenzwang (Chng li s b buc ca phng php)
ph nhng tiu chun thun l cht hp trong nhn thc. Foucault c l trong
hng phc hi (Rehabilitierung) li ch ng cho nhng nhm bn l x hi
nh nhng ngi b tm thn hay nhng ngi c vn sinh l khc thng. Phn
ng ca Feyerabend cng c th hiu i vi nhng quan im duy l c tn. Nhng
c hai thi mun chn vi nim l tnh ty phng d c cc oan n u vn
cha thc hin ni.
Xt cho cng, n nay, khng k n cc lnh vc tri thc (Wissen), phng php v
s thch (Erkenntnisinteresse)) tri thc, trn cc lnh vc nghin cu khc, cha thy
c du hiu t b l tnh ca khoa hc. PPLTTT c l khi phn i khuynh hng
cc oan thun l trong khoa hc. Nhng, khuynh hng ph m Nietzsche,
Heidegger, trng phi l thuyt ph bnh c in, v sau Foucault, Feyerabend va
Rorty ch trng th n nay vn cn l khuynh hng, trong lc PPLTTT t lu
tht s hp thc ha qu trnh hy b siu nghim (DEtranszendentalisierung)
y.
Tht vy, duyt li lch s khoa hc v trit hc t trc n nay, ta li nhn ra c
hng cn bn Hy b siu nghim ca PPLTTT su sc hn: khng phi T duy
(Denken) THAY V Khoa hc, m l mt khoa hc va c T DUY tha nhn v
chp cnh nhng ng thi li c khoanh gii hn.
Tht th, nu quan st bn vn phm ct li (Kerngrammatik) ca x hi hin nay,
l nn tng quc gia lp hin cng vi ton b nhng tim lc ph bnh v ci cch v
tt c nhng n lc trn lnh vc ton cu tranh u cho php quyn v dn ch, ta li
thy mt hin tng ngc li l chnh nhng ngi ch trng bi b l tnh cng
nhc tht ra li rt mt chiu phin din. Bi v nhiu lp lun chng l tnh li chng
t khng hp l g c khi c xt k hn.
D n PPLTTT ca Kant trn nguyn tc c bn tha nhn mt s lt l tnh c
ngha v theo tinh thn khoa hc, nhng ng thi vn gi thi ci m cho s xc
nhn khng nh l tr. Trn c bn nh trong 1.5. nu ra, PPLTTT l mt s
khng nh c tnh t khc (subversive Affirmation) hay ni cch khc khng nh
t khc l thi ca tinh thn ph phn siu nghim.
Sau Kant, nhng khuynh hng t khc ny c trin khai nh mt khi cnh
c th ca trit hc t Hegel vi phn ph nh. Xt cho cng nhn vt cao

LXIII
khuynh hng ny khng phi l Kierkegaard hay Nietzsche, cng khng phi Frege,
Wittgenstein, Heidegger, hay l thuyt ph phn (kritische Theorie) ca trng phi
Frankfurt m l Pascal vi cu ng ngn su sc: tri tim c nhng l l m l tnh
khng bit c (le coeur a ses raisons, que la raison ne connait pas).
Pascal t khc l tnh nhng tha nhn mt l l cao hn l tnh, ch khng hon
ton t chi l tnh. Trong ton hc ng thc hin mt tinh thn nghim tc ca suy
lun thun l ng thi ng cng xem nh l mt nim tin. T khc l tnh ca
Pascal do l mt t khc m ra a nguyn ca cc lnh vc tinh thn khc.
So vi tinh thn t khc trong PPLTTT, ta thy khng nh t khc ca PPLTTT
i hi nhiu hn v c thc hin tng chi tit: PPLTTT bin minh cho yu sch
v tnh khch quan ca kinh nghim, chng minh vai tr khng th thiu c ca
ton hc trong bin minh y, lt trn yu sch tri thc ca l tnh v nhng nim
siu hnh hc l qu ng, em li v tr iu hnh cho cc nim v khm ph o
c hc cng vi s ni tip ca n trong thn hc o c nh mt s s dng thc
hnh, c th ca l tnh.
4.3. Ti t duy (ich denke) hay l Siu ch th (bersubjekti-vitt)?:
Trong lc chnh h cao duy tm tuyt i, chnh nhng trit gia ca hc thuyt
duy tm c (Idealismus) li l nhng ngi u tin ph bnh tnh ch th trong
PPLTTT.
i tng ph phn m trng phi duy tm v cc xu hng hin i trong c
Apel
42
v Habermas nhm n l khi nim Thng gic siu nghim
(transzendentale Apperzeption, theo Kant c hiu nh thc v thc i
tng hay t thc hay tng hp nguyn thy lm iu kin cho nhng tng hp
khc, tc cho mi nhn thc, Kant cn gi l nht th siu nghim = ch th ti t
duy l iu kin kh th cho ton b nhn thc c gi tr tin thin, B133, B134).
Mc d Kant nhn mnh trong kho st siu nghim rng t duy thun ty ch
quan li l cc hn tng to nn tnh i tng khch quan v nht th siu
nghim = ti t duy cng chnh l nht th khch quan (B139), nhng ngi ph
bnh vn xp PPLTTT vo loi trit hc tm l hc thi cn i, theo phng php
duy ch th, chp nhn mt ch th l tnh trong sut, trc tip v c kh nng nhn
thc chn l, mt ch th l tnh thun ty, siu th gii (extramundan), v do

42
K.O. Apel, 1976: Transformation der Philosophie, Frankfurt/M.

LXIV
khng b lch s hay thc t x hi nhim... c hiu nh mt thc th c n trn
nguyn tc (Kuhlman
43
1987, 144).
Nhn chung, nhng ch trng i nghch li vi thuyt duy ng ni trn c:
1. trn bnh din o c: ch thuyt v tha,
2. trn bnh din l thuyt x hi: kh nng cng ng x hi vi l lun: a. khng c
ch th ring bit, ch th lun lun trong lin i ch th, khng c s tha nhn
ch th m khng c s tha nhn qua li ca nhiu ch th - b.: con ngi khng
phi l nhng c nhn nguyn t ring l m l phn t ca mt t chc, c tnh cch
cng ng, x hi v c ca nhn loi trong qu kh v tng lai.
3. trn bnh din l thuyt ngn ng v ng ngha phn duy ng ca Wittgenstein:
theo lun c v ngn ng ring t (Privatsprachen-Argument) ca Wittgenstein th
khng c mt loi ngn ng ring t bit lp c bit, trong nhng ch lin h vi
iu m ch ngi pht ngn c th bit c m thi da trn nhng cm nghim
trc tip (Philosophische Untersuchungen, 243)
4. khuynh hng chng duy ch th tri thc (epistemologischer Antisolipsismus)
trong
a. dng thc thc dng siu nghim (transzendentalpragmatisch) nh ca Apel vi
nh Kuhlmann) hay b. di dng thc thc dng ph qut universaler
Pragmatismus (Habermas 2001) chng li s khinh mit nhng d kin c th v
vn ho v lch s ca l tnh.
V im 1: Vn nn v duy ch th c t ra trong PPLTTT khi Kant bt u
ph bnh trit gia in hnh v ch th tnh l Descartes vi cogito ergo sum (ti t
duy cho nn ti hin hu).Trong hng c bn cng nh ton th kin trc v
phng php cng nh nhng pht biu trong tc phm, Kant trin khai mt trit
hc chng khuynh hng Descares v chng duy ch th r rt. Trong BXXXII, khi
gi PPLTTT l mt Kho lun v phng php (Traktat von der Methode) (tng
t nh Discours de la methode ca Descartes), Kant tranh lun vi ch thuyt hoi
nghi v ng vi Descartes hai im khng dnh li n duy ch th:
Trn lnh vc o c, Descartes khng duy ch th bi v ng cng cao bn phn
tng qut l phi ng gp phn ca mnh cho s an vui ca mi ngi (Discours

43
W. Kuhlmann, 1987: Kant und die Transzendentalpragmatik, Wrzburg.

LXV
6.) y Kant cng nh Descartes theo gt t tng gia i trc l Bacon vi
khu hiu in commun consulant: bn lun v s an vui chung trong ton tc phm
cho n cui cng. on cui ca Kin trc hc ca LTTT (Architek-tonik) ni
v s phc v cho an vui cng ng l mt trong nhng mc ch ca PPLTTT: C
quan ti cao ny - (chnh bn thn l tnh) - s bo m trt t, s ho hp v c s
thnh vng ca cng ng khoa hc v gi vng khng cho nhng n lc dng
cm v b ch ca khoa hc c xa ri mc ch chnh yu: l to dng hnh
phc chung cho nhn loi (B879).
Mt cch trc tip, PPLTTT phc v cho s an vui v tri thc: phng din tiu cc
l chin thng cuc ci v khng dt trong i ht siu hnh hc v phng din tch
cc l i vi quyn li chung ca mt l tr cng ngy cng c khai sng hn
(Prol. IV 380). Mt cch gin tip, PPLTTT ng gp vo s an lc o c c xc
nh tiu cc bng bn phn chm dt tt c nhng vi phm tnh o c v tn gio
trong mi hnh thc tng lai (BXXXI), v tch cc l cho l tng s Thin ti cao.
Khi u ca khu hiu (Motto) ca Bacon tng sc mnh cho quan im chng
duy ng: k no t im lng, cho ch c s vic ln ting, k y nhn danh quyn li
ca mnh phc v s an vui cng ng. (Xem: Li ca Bacon c Kant mn lm
t cho n bn B quyn PPLTTT).
Tuy nhin trn phng din phng php hc, Descartes theo mu duy ng trong
l lun, trong Discours cng nh trong Meditationes tt c u c bt u bng
ego: ci ti ngi th nht s t.
Kant t chi kiu mu . Vi hnh nh phin x ca to n, ng theo mt kiu
mu hon ton chng duy ng v mang tnh thun ty x hi, ngay t khi u, trong
cuc tranh lun gia hc thuyt duy l v duy nghim, cng nh trong phng php
dung ho bin lun suy l (Diskurs), v trong s i hi chia x, tng thng
(mitzuteilen B848f) v chn l.
Theo Apel v Habermas, nhng mu Bin lun (Diskurse) nhm t c s ng
lin ch th sau khi cn nhc mt cch duy l v nhng yu sch gi tr ang c
truy vn, v s ng lin ch th thay th nim tnh khch quan ca Kant. Nhng
nu ni v bin lun th PPLTTT cn rt ro suy l hn th na khi bn v siu hnh
hc v trit hc c bn. Tnh suy l bt u bng cu hi lm th no c th c
mt nn siu hnh hc? (Wie ist die Metaphysik mglich?). Cu hi ny c tip

LXVI
tc vi tiu chun khoa hc khch quan, nhm to c ng vi nhau (einhellig
zu machen) (BVII) v kt thc bng mt kho hch t do v cng khai (freie und
ffentliche Prfung) (AXI, Ch thch). Trong cuc kho hch ny khng phi gi tr
ring ca phn on (B849) l ng k m chnh l l tnh con ngi tng qut
(allgemeinmenschliche Vernunft). Quan im ny cn c nh ngha theo tnh cch
x hi: trong phin ta ca l tnh x l tnh, mi ngi va l k t co va l
ngi bin h v kim lun c vai tr chnh n.
i vi con ngi khai sng (Aufklrer) nh Kant th khng phi tri thc chuyn
mn, cng khng phi a v c bit hay mt nhim s d l ca Thng hay
ca n sng cho con ngi l ng k. Kant ch t chi mi s c quyn trng
phi (BXXXII) dnh cho s ng lng ca nhng cng dn t do (B766). Trit
hc lun lun l ni lu tr ca mt khoa hc ch li cho cng ng (BXXXIV),
trong mi ngi u c ting ni ca mnh (ein jeder seine Stimme hat) l mt
quyn hn thing ling (heiliges Recht) (B780). Mc d phng chm ca thi i
khai sng cha ng mt cht o c c nhn nhng s can m cn c s dng
tr tu ca mnh (Tr li cu hi: Khai sng l g?) (VIII 35) hon ton khng dnh
li n s chn la gia duy ng hay phn duy ng.
G. Hffe ngh mt l gii khc v tnh ch th trong PPLTTT: nu chng ta
thay cch din t ch th l tnh bng t ng i tng gm cm tnh, gic tnh v
l tnh phn bit vi L Tnh ang gi chc v ph bnh, th ta s thy trong khi
nim l tnh chng c yu t duy ng no c. Ngc li PPLTTT vt khi tnh
duy ng mt cch r rt, v ci gi l kiu mu (Paradigma) truyn thng v bin
lun (Kommunikation-Diskurs) tht s khng bt u Frankfurt [m ch Apel,
Habermas], cng khng trong Cu lc b siu hnh Cambridge (Cambridge
Metaphysical Club) cng khng ti i ch ca G. Herbert Mead m ni sinh ca
n nu khng k nhng ngun gc xa hn, phi l Knigsberg [ch ni sinh v
ni ca Kant] (Otfried Hffe
44
, Kants Kritik der reinen Vernunft - Die Grund-
legung der modernen Philosophie, C.H. Beck, 340).
Tuy nhin, s ph bnh duy ng vn cn ng vng vi i tng ph bnh ca l
tnh: khi nim t thc siu nghim l im cao nht (B133 FN) ca gic tnh.
Nhng vai tr ca thng gic siu nghim li thuc v gic tnh (Verstand) v

44
O. Hffe, 2003: Kants Kritik der reinen Vernuft- Die Grundlegung der modernen Philosophie,
Mnchen.

LXVII
khng phi l im cao ca cm nng v l tnh l thuyt. Chnh n cng cha ng
vai tr xy dng c kt m cn nm trong h thng cc nguyn tc.
D nhin khi nim ti t duy (ich denke) gi ln s ph bnh duy ng nhng so
snh n nh mt c thoi vi th gii ni ti ring t i nghch vi th gii ngn
ng v x hi tht ra khng ng. Ci ti t duy ca Kant l iu kin ca tri thc,
nhng n khng phi l mt ego nht nh i lp vi Alter ego, ci Ti khc. Ti
t duy phi c hiu nh mt kh nng tri thc trong tng quan vi i tng,
nh mt im la chn v din dch (Deduktion) c th chuyn t ti (Ich) sang
chng ta (Wir) v tr li ti (Ich).
trnh hiu lm, Kant a ra nhiu im chn la khc nhau, v d ng dng
biu tng X ni v mt ci ti tng qut nhng khng thng nghim: qua ci
Ti ny hay N (Er) hay Ci hoc Con (Es) (s vt), khi ci y t duy, chng c
ngha g khc hn l mt ch th siu nghim ca nhng t tng bng = X (B404).
Vi X nh mt bin s (variable) ca Ti t duy (ich denke) c th ni Kant
n gn vi quan im V NG ca tri thc lun Pht hc, nh chnh K.
Schmidt
45
nhn nh. Theo Kant kho st siu nghim v Ti t duy nh mt
ng tc Aktus (B158) ca ch th nh mt hin tng ch khng th t nhn
thc mnh l ci ti bn ng (B159). C th ni sau David Hume l ngi ph nhn
tnh ng nht ca bn ng (personal identity) lm c s cho nhn thc, th Kant l
trit gia em li thnh qu kho st tri thc lun v s bt kh tri ca nim
NG (Selbst) do ti khng th c nhn thc v mnh nh l ci ti t thn m
ch v ci ti xut hin cho ti nh hin tng. thc v mnh cn lu mi l nhn
thc v mnh (B158), thnh qu m t lu tri thc lun Pht hc s dng nh mt
yu t c bn trong vic thit lp tri thc chnh kin, mt iu kin cho gic ng
chn l.
Hn na, phn bc ti t duy cng c ngha l phi chng nhng yu t khc cao
hn, chng li m thc trc quan, m thc khi nim, chng li phm tr, chng li
s nim thc (Schemata) v nhng nguyn l nhn thc, chng li nim iu
hnh (regulativ), v chng li ci hon cnh l tri thc con ngi khc vi tri thc ca
Thng im khng t khi m cng khng trc gic (spontan und intuitiv), bi
v tt c nhng yu t trn u l sn phm tin thin ca ti t duy.

45
K. Schmidt, 1953: Leer ist die Welt, Verlag Christiani Konstanz, trang 155.

LXVIII
C th ni rng thng gic siu nghim trong chc nng thun ty ch th ca n
vt ln tt c ch th thng nghim cng nh lin ch th thng nghim, ch l
mt nim ch th ph qut trong tng quan vi i tng ngoi ti. Thng gic
siu nghim do c tnh siu ch th (bersubjektivitt). Nh vin gch cn bn
u tin xy dng tri thc v kho st con ngi, n va c kh nng va l iu kin
kh th cho mi tho thun cng ng v ng c s chp thun ca mi cng dn
t do (Einstimmung freier Brger) (B767).
Hn na cu hi c th t ngc li cho nhng ngi ph bnh cc yu t ch quan
cn bn ca c cu tri thc trong Trit hc siu nghim ca Kant: nu chng ta loi b
tt c nhng yu t m thc trc quan, nhng khi nim thun ty, nhng qui lut
siu nghim v t nhin v nhng nim iu hnh, liu chng ta c th c c mt
nhn thc c tnh khch quan lin ch th hay cho mi ch th trong mi thi im
c khng? Tht s ch thuyt thc dng duy lch s ca Rorty, Pragmatik siu
nghim ca Apel hay Pragmatik ph qut ca Habermas khng th l gii php
chn la thay th PPLTTT gp phn vo khi cnh xy dng nhn thc cng nh ph
phn v l thuyt bn th ca ton hc v vt l hc c.
Ngoi ra nhng yu t tin cm thng v phi lch s nh khi nim khng gian thun
ty trong PPLTTT li l nhng iu kin ci m cho nhng phng thc thc dng
cng nh thc hnh v nhng th loi khc nhau v lch s, ngn ng, truyn thng,
i sng, gii hn vv. c t do trin khai trong m thc y.
Ngc li vi quan im duy ng, PPLTTT l k tin phong xy dng tnh x hi vi
mt kiu mu khc vi Habermas v Apel ch trng: khng bng con ng rt
ngn tnh khch quan vo s tho thun theo lin ch th hay tnh x hi. PPLTTT
chp nhn n v mt th gii ng cng ng chia. Nhng i vi PPLTTT, l do
chp nhn khng nm trong tnh x hi m li nm trong tnh khch quan, m iu
kin cho tnh khch quan ny ng thi li to nn iu kin cho tnh x hi y. Chnh
tnh khch quan y lm cho tt c nhng con ngi khc bit nhau thnh mt con
ngi duy nht. Kant nhn xt rt sm trong tiu lun Bn v cc gic m...
(Trume...) ca ng: nu gia nhng con ngi khc bit nhau, mi ngi u c
ring mt th gii cho mnh, th ta c th gi thuyt rng h ang nm m (Trume
II 342), bi l mt khi tnh gic, chng ta ang sng trong mt th gii cng ng
(Trume II 342).

LXIX
Quan im phn duy ng ca Kant trong PPLLTT c th tm tt nh sau: trn bnh
din siu nghim, cp n mt ch th c quy nh theo qui tc
(regelbestimmtes Subjekt) cng c ngha l ng thi cp n mt x hi mang
dng thc qui tc (regelfrmige Gesell-schaft).
5. Thay li kt lun:
5.1.
Ch th nh iu kin siu nghim ca nhn thc khch quan v ph qut ng thi
cng l iu kin kh th cho s ng tnh ca nhng cng dn t do to nn yu t
cn v thit lp khi nim th gii m Kant gi l hon ton v, trong l tnh
thun ty v l tnh thc hnh tr thnh mt th nht qun trong qu trnh thc hin
tnh ton thin m con ngi vn ti nh mc ch ti hu.
Sau bao nhiu bin chuyn cch mng v lt l tnh trn u trng trit hc t
thi khai sng n ngy hm nay, vi vin tng xy dng mt thuyt ton hon v
tri thc lun c nn tng o c, trit hc ca Kant bng tm li c tnh thi s
trn phng din tri thc lun cng nh trn phng din o c nhn lai hc trong
tin trnh ton cu ho khng th trnh c ca ngy hm nay.
Nhng gi tr t tng ca PPLLTT khng phi ch nm trong nhng thnh qu tri
thc li thi hay phng thi thu lm c trong tc phm, m thc s nm
trong tinh thn ph phn trit hc ca trit gia. Vi PPLTTT Kant chng minh, -
khng phi bng nhng chng minh ton hc m ng t ht tin tng vo tnh
khch quan, m bng con ng trung o ca l tnh con ngi, - mt cch t o
rng tinh thn ph phn ny l s thc tnh ca l tnh thun ty trong ngha
xuyn sut thi gian v khng gian ca con ngi. Thc tnh vi Kant pht xut t
ngun sui t do v t ch ca l tnh c lp, mi gio iu, cung tn l thuyt
v nhng nghch l cn c chnh con ngi bn ci v l lun tr li, cn c vo
nhng nguyn tc khch quan ca l tnh ly li th qun bnh trong t tng m
chnh l nim vui trit hc.
Thc tnh c ngha l ln ng truy tm chn l hay sng trit hc liu lnh bay
bng bng i cnh ca chnh mnh (B878) nh Kant kt thc tc phm ca ng:
Vy, ch cn con ng ph phn l cn ng. Nu bn c vui lng quan tm
v kin nhn cng ti i sut chng ng, xin bn c hy t xt c thy ham thch
ng gp phn mnh bin con ng mn nh hp ny thnh i l ca t duy, con

LXX
ng m hng bao th k cha khai ph c v hy vng rng s hon tt trc khi
kt thc th k ny, nhm mc ch: a l tnh con ngi - t ch khao kht hiu
bit v n lc bao i nay m vn khng thnh cng - n s tha mn hon ton
(B884).
5.2.
Cho nn c Kant hm nay khng nhng v nhng l do nu trn y, m rt
cng ch v mt l do: ham thch trit hc nh mt nim vui tri thc, mt nim h lc
trong nh sng minh minh c, hay ni nh Kant trong mt pht xut thn khi ni
v siu hnh hc, nim vui tm n vi trit hc ca Kant - d ng xa vn dm v
sau bao trn tr vn nh tr li vi ngi tnh c (B878) trong tm trng ca
Nguyn Du hoa tn m li thm ti, trng tn m li hn mi rm xa, c c
mi phn chung tnh ca tm thc ngi Vit vn t nghn xa ni ting hiu hc
vi Trn Nhn Tn, Chu Vn An, Vn Hnh Thin s, Nguyn Tri, Cao B Qut,
Nguyn Cng Tr, L Qu n, Phan Bi Chu trong nghip sch n. c
PPLTTT vi mt am m sch v nh Hlderlin din t rt gn vi truyn thng
Vit nam ham hc ham tm hiu: phi hc, v ngay c khi nu bn khng cn t tin
mua c mt cy n v du thp, v khng cn thi gi no ngoi khong cm
ci t na m cho n lc g gy sng (Hlderlin
46
, Briefe 235).
Cho ti, nim h lc m Bi Vn Nam Sn cm nhn trong lc cm ci chuyn
dch t tng ca Kant tr thnh gp i vi ni hoan h: tc phm Vit dch v Ch
gii y cng phu - qu tht dy cng mun mt ! - v rt r rng mch lc ny n
tay bn c Vit nam nhn dp c cng ng khoa hc trn th gii long trng k
nim 280 nm ngy sinh (22.04.1724) v 200 nm ngy mt (12.02.1804) ca trit
gia, ng thi cng vo dp m tc phm tr danh ny c ra mt ln u tin trong
ma xun 1781
*
.
Mnchen
Thng ba, lp xun 2004
Thi Kim Lan

46
E. Hlderlin: thi s ni ting ca nc c, 1969: Briefe, trong Smtliche Werke, xb A. Beck,
Stuttgart, Bd. IV.
* Bi vit ny phn ln da vo cc ti liu tham kho t cc bui ging ca tc gi ti i hc
Mnchen cng nh t cc tham lun ca Gs. G. Hffe, i hc Tbingen (c).

1

BII Baco de Verulamio.
Instauratio magna. Praefatio


De nobis ipsis silemus: De re autem, quae agitur, petimus: ut homines eam non
Opinionem, sed Opus esse cogitent: ac pro certo habeant, non Sectae nos alicuius, aut
Placiti, sed utilitatis et amplitudinis humanae fundamenta moliri. Deinde ut suis
commodis aequi - in commune consulant - et ipsi in partem veniant. Praeterea ut bene
sperent, neque Instaurationem nostram ut quiddam infinitum et ultra mortale fingant, et
animo concipiant; quum revera sit infiniti erroris finis et terminus legitimus.


E T


(Trong lan xuat ban th hai 1787 Kant mn cau tren ay trong Li ta tac
pham Instauratio magna (goi tat cua Magna instauratio imperii humani in
naturam: Cuoc ai canh tan s lam chu cua con ngi oi vi t nhien) cua
FRANCIS BACON (1561-1626, con goi la BACON, Nam tc VERULAM) lam
cau e t cho Phe phan ly tnh thuan tuy. Xin lc dch ai y:









Chung toi xin khong noi g ve mnh. Tuy nhien, oi vi ban than van e ta se
nghien cu, mong rang ngi ta khong xem ay ch la y kien ca nhan n thuan
ma la mot van e thc s nghiem trong. Cung mong moi ngi tin rang chung toi
lam cong viec nay khong v mot chu thuyet hay mot hoc phai nao, trai lai ch
nham en li ch va pham gia chung cua Con Ngi. Trong tinh than at cai toi
hao pho bien
*
len tren cung nh co gang cao nhat e t mnh gop phan vao muc
ch cao ca ay, moi ngi eu ch i ieu g tot ep, ch khong hnh dung hay
suy ngh rang viec oi mi cac nganh khoa hoc la viec lam bat tan va vt qua
sc ngi, bi le trong thc te, viec oi mi nay se anh dau cham het va la s
ket thuc hp tnh hp ly oi vi sai lam bat tan trc nay.








*
Cai toi hao pho bien (das allgemeine Beste): cai li ch cong cong toi cao.

2

IOI 1UA

AVII
CHO IAN XUA1 BAN 1HU NHA1 (1781)
*

(AN BAN A)


Ly tnh con ngi, trong mot [chung] loai (Gattung)
**
nhan thc cua
no, co so pha n ac biet: no b quay ray bi nh ng cau hoi khong the choi t ,
bi chung c at ra [nh mot nhiem vu phai giai quyet] (aufgegeben) do
ban tnh t nhien
***
cua chnh ly tnh, nhng ly tnh cung khong the tra li
c bi chung vt kho i moi quan nang cua ly tnh con ngi.




Ly tnh ri vao s boi roi nay kho ng do loi cua no. Ly tnh bat au t
nhng nguyen tac ma viec s dung chung trong dien trnh kinh nghiem la
khong the tranh c va ong thi c kinh nghiem nay kiem chng mot
cach ay u . Vi nhng nguyen tac ay cung nh do ban tnh t nhien


AVII
I
cua mnh quy nh ly tnh luon luon vn len cao hn, en tan nhng ieu
kien ngay cang xa hn. Nhng v nhan chan rang bang cach ay, cong viec
cua mnh luc nao cung phai khong toan ven b i cac cau hoi khong bao gi
ngng, ly tnh t thay phai nng nh vao nhng nguyen tac vt ra khoi moi
s s du ng kinh nghiem co the co
*
, va dau vay van co ve khong co g ang
nghi ng en noi ca ly tr con ngi thong thng
**
cung chap nhan c.

*
Li ta (Vorrede) cho lan xuat ban th nhat (1781) khong c Kant gi lai cho lan xuat ban th
hai (1787). Trong an ban sau, ong viet li ta mi hoan toan. V tam quan trong cua noi dung, chung
toi dch ca hai bai ta, c anh so trang theo nguyen ban bang so La Ma (A: an ban 1781; B: an
ban 1787).
Xin nhac lai: Dau [ ] la phan do ngi dch them vao e cau van dch hoac y ngha cua no c de
hieu. Dau | la cho ngi dch t cham cau lai cho cau van dch gay gon hn. nhng ni o , Kant
viet lien mot mach va ch dung cac dau (,) hoac (;). Dau * la chu thch cua ngi dch; cac dau ( ),
(1), (2)... la cua tac gia.
**
Gattung a y tam dch la [chung] loai. cac phan sau, (ac biet t trang 684-688), hieu theo
ngha sinh vat hoc, e ngh dch thong nhat nh sau: Geschlecht: gii; Gattung: loai; Art:
giong; Unterart: nhanh, i t ln en nho. Ch chung (Rasse) khong tha y xuat hien trong quyen
na y. (N.D).
***
Ban tnh [t nhien] cua ly tnh (die Natur der Vernunft): chung toi dch la ban tnh t nhien
cua ly tnh cho ro hn, du ban tnh t no a co ngha la tnh ban nhien. (N.D).
*
kinh nghiem co the co (mgliche Erfahrung): cung se c dch la kinh nghiem kha hu.
(N.D).
**
a) - Ch gemeine Menschenvernunft (ly tr con ngi thong thng thng c Kant dung
ong ngha vi gemeiner Verstand, gesunder Menschenverstand (ly tr thong thng, ly tr
con ngi lanh manh): eu c dch la ly tr con ngi thong thng hoac ta m tr bnh
thng, tng t vi ch lng thc (Common sense) cua truyen thong triet hoc Anh va nhat la
vi le bon sens cua J.J.Rousseau ma Kant rat tan thng va chu nhieu anh hng. (Xem: B859).
b) - Hai ch quan trong khac la Verstand va Vernunft se c dch la Gia c tnh va Ly
tnh. S phan biet gia gia c tnh va ly tnh co nguon goc xa xa (gia nhan thc trc quan va
nhan thc suy ly) va trai qua mot lch s phat trien phc ta p va ay mau thuan ve y ngha, can ca

3
Nhng qua o , ly tnh t ri vao s toi tam va cac mau thuan, khien no tuy co
the suy ra ra ng at phai co nhng sai la m na m an khuat au o tan nen tang
nhng no lai khong the phat hien ra chung c, bi v nhng nguyen ta c ma
no s dung, mot khi i ra khoi ranh gii cua moi kinh nghiem, kho ng con
tha nhan vien a th cua kinh nghiem na. [tc s kiem chng cua kinh
nghiem, N.D]. au trng die n ra cac cuoc tranh cai bat tan nay co ten la
SIE U HNH HOC (METAPHYSIK).












a co thi Sieu hnh hoc c menh danh la N hoang cua moi nganh
khoa hoc, va neu xem trong y muon hn la viec lam th can c vao tnh quan
trong ac biet cua cac oi tng nghien cu cua no, qua Sieu hnh ho c rat
xng ang vi danh hie u ve vang nay. The nhng, ngay nay, giong ie u thi
thng cua thi ai chung ta o do n vao cho no moi s khinh th, va Sieu
hnh hoc giong nh mot menh phu ang than th v b xua uoi va bo ri nh
nhan vat n Hecuba: Modo maxima rerum, tot generis natisque potens
nune trahor exul, inops [(Mi va la nhan va t trung tam ay quyen uy vi
ong ao con cai xung quanh, nay ta lai b v, bat lc, b lu ay ra khoi
que hng (OVID, Metam. Bien hnh XIII, 508 510) N.D]

mot bai nghien cu dai mi trnh bay het c. thi co ai va trung co, gia c tnh (lat:
intellectus) c xem la quan nang nhan thc toi cao cua con ngi trong chuoi trnh t: sensatio (tri
giac cam tnh); ratio: ly tr va sau cung la intellectus. Theo o, ratio la nhan thc bang khai niem
tren c s x ly chat lieu cam tnh do sensatio mang lai, con intellectus la nhan thc ve cac Y
niem thoat ly khoi moi rang buoc cua cam nang, tham ch la nhan thc trc quan veThng e. T
khi Martin Luther dch ch ratio thanh Vernunft (ly tnh) trong tieng c th chnh Kant a
ao ng c y ngha cua hai t nay lai. Vi Kant, Giac tnh (intellectus; Anh: Understanding; Phap:
entendement) la quan nang hnh thanh khai niem, hay noi rong hn, la quan nang e phan oan da
theo cac quy tac, tc da theo cac mo thc cua t duy (cac pham tru) hnh thanh nen nhan thc
khach quan ve oi tng (lanh vc cua kinh nghiem), con ly tnh (ratio; Anh: reason; Pha p: raison)
la quan nang suy luan, hnh thanh cac Y niem sieu hnh hoc (vt ra khoi lanh vc cua kinh nghiem)
va la quan nang nhan thc toi cao, v co the phan t ve giac tnh, tc phan oan ve nhng phan
oan cua giac tnh, tap hp nhan thc cua giac tnh thanh mo t Toan bo cung nh ay cac suy luan
lo-gc en cho tron ven, tuyet oi. Cach hieu mi va viec dt khoat at ly tnh vao v tr cao hn
so vi giac tnh la thanh qua ac sac cua triet hoc Kant va co anh hng quyet nh en viec s
dung hai thuat ng nay trong triet hoc Ta y phng t thi can ai en nay. Theo ngha o , Hegel
xem cuoc au tranh cua ly tnh la cho vt bo nhng g do giac tnh quy nh mot cach cng
nhac e mang lai tnh thong nhat bien chng cho chung. Kant cung phan chia ly tnh thanh ly tnh ly
thuyet hay t bien va ly tnh thc hanh; chung co cung ban chat nhng khac nhau trong lanh vc a p
dung. Cung the , giac tnh va ly tnh, trong thc te, khong phai la hai quan nang oc la p, t ton ma
ch la hai chc nang khac nhau cua cung mot t duy (Denken). Trong triet hoc hien ai, ch
quan na ng (Vermgen) kha co lo dan dan nhng cho cho ch Kompetenz (nang lc) cung
nh ca Verstand va Vernunft nhng cho cho ch Rationalitt (Rationality, Rationalite) e
neu ro tnh chc nang cua t duy con ngi, tranh b hieu nham theo hng la cac quan nang oc
la p, t ton. Theo ngha o, thiet tng ch ly tnh cung se rat phu h p e dch ch Rationalitt
hien nay. (Tnh: thuoc tnh, pham tnh).
Tom lai, da theo cach hieu cua Kant, chung toi e ngh dch Verstand (ngha he p: quan nang
hnh thanh khai niem; ngha rong: quan nang e phan oan, ngha la hieu) la Gia c tnh (Giac:
Hieu) thay v co cach dch khac la: tr nang va dch Vernunft (ngha he p: quan nang suy luan;
ngha rong: quan nang phan t ve nhng phan oan cua Giac tnh va ve cai Toan the) la Ly tnh
thay v co cach dch khac la: ly tr. (Xem them: Chu giai dan nha p: 7; 8; 8.3.6.4 va 10.1.2).
(N.D).

4
AIX












Thoat au, s thong tr cua Sieu hnh hoc, di s cai quan cua nhng
nha giao ie u, la oc ta i chuyen che. Nhng, chnh do tnh trang lap pha p s
khai con mang ni mnh dau vet cua s da man trc ay, nen e che ay b
cac cuoc noi chien lam cho suy tan dan trong canh hoan toan vo chnh phu;
va nhng nha hoai nghi, mot loai dan du muc, khinh ghet moi viec nh c,
tham canh at ai, a thnh thoang lam pha n ra s hp nhat cua cong ong
dan s. Nhng cung may la so lng ho con t, nen a khong the ngan can
c nhng ke co ra co ng canh tac lai, tuy kho ng phai luc nao cung tai thiet
lai t au nhng eu khong theo mot phng an c nhat tr chung nao
ca. Trong thi gian gan ay, co ve nh a co lan moi s tranh cai ay a c
ket thuc, va tnh chnh ang cua cac yeu sach sieu hnh hoc a hoan toan
c nh oat thong qua mot mon goi la T nhie n hoc (Physiologie)
*
cua







AX
LOCKE
*
tr danh). | Nhng ta thay rang, du nguon goc xuat than cua cai goi
la N hoang nay c [hoc thuyet tren] rut ra t gii bnh dan cua kinh
nghiem thong thng, qua o tham vong cua ba hoang nay ung la rat ang
nghi ng, tuy nhien, v trong thc te, pha he (Genealogie) nay la t ngh ra
va em gan cho ba hoa ng nay mot cach sai lam, nen ba ta van c tiep tuc
khang nh cac yeu sach, va qua o, moi th b ri tr lai vao thuyet giao
ieu
**
cu ky, muc nat, cung nh cang b ri vao s khinh th, la nhng ieu
ma ngi ta a muon keo mon khoa hoc nay ra khoi. Bay gi, sau khi moi
con ng (nh ngi ta t cho nh the) a c th nghiem mot cach vo
vong, s chan chng va chu trng hoan toan th , d ng dng
(Indifferentism) ang ng tr, la me e cua s hon loan va cua em toi trong
cac nganh khoa hoc, the nhng ong thi cung la nguon suoi, hay t ra la
man dao au cho mot s tai tao (Umschaffung) va khai sa ng ve mon Sieu
hnh hoc, nhat la khi no a tr thanh toi tam, roi loan [mat phng hng]
va vo dung bi nhng no lc cham ch nhng b nh hng sai lam.



Bi le that la vo ch khi muon gi thai o dng dng (gleichgltig) oi
vi viec i sau nghien cu lai nhng van e ma oi tng cua chung khong
the nao la dng dng oi vi ban tnh t nhien cua con ngi. Ngay ca nhng

*
T nhien ho c (Physiologie): thuat ng goc Hy La p, ch hoc thuyet ve t nhien noi chung
(Naturlehre) nghien cu ve moi loai oi tng xet nh vat the. Thi co ai, mon hoc bao trum toan
bo gii t nhien; t the ky 18, ch nghien cu nhng hien tng song cua the gii hu c. Ngi ta
phan biet T nhien hoc tong quat nghien cu nhng hien tng co chung trong phan ln cac loai
sinh vat vi cac mon T nhien hoc chuyen biet ve gii thc vat, ong vat va con ngi. Lai co mon
T nhien hoc so sanh va T nhien hoc benh ly co oi tng nghien cu la cac qua trnh benh hoan
trong c the song. ay, Kant ang noi en T nhien hoc ve gia c tnh con ngi nh Locke a
trnh ba y trong tac pham Th nghien cu ve gia c tnh con ngi (An Essay concerning Human
Understanding, 1690). Ngay nay, Physiologie ch co ngha he p la mon Sinh ly hoc. (N.D).
*
John Locke (1632-1704): triet gia Anh, nhan vat tieu bieu cua thuyet duy nghiem (Empirismus).
(N.D).
**
Trong sach na y, cac t co tie p v ng (suffix) la ismus eu c dch la thuyet thay v la chu
ngha, vd: thuyet giao ieu (Dogmatismus), thuyet hoai nghi (Skeptizismus), thuyet duy tam
(Idealismus)... (N.D).

5








AXI

ngi t cho la theo phai bang quan, ngh rang co the an mnh bang cach
thay oi ngon ng trng oc bang gio ng ieu bnh dan, th khi thc s suy t
ve mot ieu g, ho cung khong tranh khoi quay tr lai vi nhng khang quyet
sieu hnh hoc ma ho a chong lai bang rat nhieu s khinh th. Trong khi o,
s th , dng dng ang xay ra trong long cac nganh khoa hoc va nha t la
lai lien quan en ngay nhng van e ma cac tri thc ve chung neu co the
co c at khong ai muon t bo ca , lai la mot hien tng ang lu y va suy
ngam. Ro rang thai o nay khong phai la hau qua cua s nhe da ma la cua
oc pha n oan a chn muoi
(1)
cua thi ai, khong chu chap nhan mo t tri
thc gia mao nao na ca va la mot s keu oi ly tnh hay, mot lan na, lam
cong viec kho khan, vat va nhat trong moi cong viec cua no , o la cong viec
t nha n thc chnh mnh; va hay thiet lap mot phien toa e va ba o ve
nhng yeu sach chnh ang, ong thi bac bo moi oi hoi khong co c s,
khong phai bang cac phan quyet oc oan ma da tren cac quy luat hang
cu va bat di bat dch cua ly tnh. | Toa an nay khong g khac hn la s
PHE PHAN BAN THAN LY TNH THUAN TUY.

AXII Nhng toi hieu Phe phan ay kho ng phai la phe phan cac tac pha m
va cac he thong triet ho c ma la phe phan quan na ng ly tnh noi chung oi
vi tat ca moi nhan thc ma ly tnh muo n vn ti mot cach oc lap vi moi
kinh nghiem; do o , la s quyet nh ve kha the hay bat kha the cua mot
mon Sieu hnh hoc noi chung va la s xac nh khong nhng ve cac nguon
goc ma ca ve pham vi va cac gii han cua mon hoc nay; song, tat ca cac
ieu ay phai c thc hien t cac Nguyen tac.









AXIII
ay la neo ng duy nhat con lai ma ho m nay toi th bc vao, va t
cho rang theo con ng nay, moi la m lac lam cho ly tnh cho en nay a
phai t phan oi vi chnh no [t mau thuan] trong khi s dung ly tnh oc
lap vi kinh nghiem, e u c dep bo. Toi khong tranh ne cac van e cua ly
tnh bang cach vien ly do ve s bat lc cua ly tnh con ngi; trai lai toi liet
ke, bien biet chu ng mot cach tron ven da theo cac nguyen tac, va sau khi a
phat hien iem ngo nhan cua ly tnh vi chnh ban than no , se giai quyet
chung mot cach hoan toan thoa ang. Tat nhien, s tra li cho cac ca u hoi
nay khong phai theo kieu nh long khao khat hieu biet ay tnh m mong

(1)
Ta thng nghe cac li than phien ve s nong can trong le loi t duy cua thi ai chung ta va ve
s suy tan cua khoa hoc co c s vng chac. Toi thay li phien trach nay la hoan toan khong ung
oi vi nhng nganh khoa hoc von a co c s vng chac nh toan hoc, khoa hoc t nhien v.v..;
chung van khang nh c uy tn ve vang trc ay ve tnh vng chai, tham ch khoa hoc t nhien
con vt troi hn na. Tinh than a y chng to cung co hieu lc trong ca nhng loai nhan thc khac,
mien la trc o can lo ieu chnh cho ung cac nguyen tac cua chung. Thieu cac nguyen tac na y
nhat nh na y sinh s th , nghi ng va sau cung la s phe phan nghiem khac, o cang la cac bang
chng cho mot le loi suy t thau ao. Thi ai chung ta la thi ai ch thc cu a s Phe phan, buoc
moi cai phai phuc tung. Ton giao, nh tnh thieng lieng cua no, va la p phap, nh tnh ton nghiem la
muon tron tranh s phe phan. Nhng nh the, chung ch gi nen s nghi ng chnh ang chong lai
chung va chung khong the oi hoi mot s ton trong khong suy suyen; s ton trong ma ly tnh ch
danh cho nhng g co the ng vng trc s kiem nghiem t do va cong khai.

6
giao ieu ch i; v le ieu nay khong the thoa man c bang cach nao
khac hn la bang cac nghe thuat cua phu thuy [bang cac phep la], ieu ma
toi khong co chut hieu biet nao. Ch co ieu, cach lam o [giai quyet nhng
van e triet hoc bang phep la] ha n a khong phai la muc ch cua tnh quy
nh t nhien cua ly tnh chung ta, va nhiem vu cua triet hoc a tng la:
xoa bo ao tng nay sinh t s ngo giai (Missdeutung), cho du qua o bao
nhien c vong ien ro von c yeu thch va ca tung eu phai tan v het.
Trong viec nghien cu nay, toi danh cho tnh can ke (Ausfhrlichkeit) s
quan ta m ln va toi dam manh dan noi rang ay, khong co mot van e sieu
hnh hoc rieng le nao khong c giai quyet, hoac t ra cung cap c cha
khoa e giai quyet no. Thc ra, ngay ly tnh thuan tuy cung la mot the thong
nhat hoan hao khien cho: neu Nguyen tac cua no to ra khong u sc e giai
quyet mot trong tat ca nhng van e c at ra bi chnh ban tnh t nhien
cua no, ta ch co the vt bo luon no i, v chac chan no cung se khong u sc
giai quyet bat ky cau hoi nao con lai mot cach hoan toan ang tin cay.



AXIV
Khi noi nh vay, toi tin rang co the hnh dung c ve mat bat bnh
chen lan che trach cua ngi oc trc oi hoi co ve qua t th va khong
khiem ton, nhng thc ra, khong can so sanh, ta cung thay chung la on hoa
hn nhieu trc nhng tham vong cua bat ky tac gia nao co cng lnh
nghien cu ta m thng nhat, t cho rang co the chng minh c ban tnh
n thuan cua linh hon hay s tat yeu cua mot s khi au s thuy cua vu
tru. Bi v ho ha hen m rong nhan thc cua con ngi ra ben ngoai moi
ranh gii cua kinh nghiem co the co , ieu ma toi anh thu nhan rang: ieu
ay hoan toan vt khoi nang lc cua toi va thay vao o, toi ch lam viec vi
rieng ban than ly tnh thoi cung vi t duy thuan tuy cua no. | e co c
nhan thc tng tan ve ly tnh, toi khong c phep i tm ni xa xoi ben
ngoai toi, bi toi tm gap no ngay trong chnh mnh; va ca mo n Lo-gc hoc
thong thng cu ng a cho toi mot ien hnh tieu bieu khi moi tac vu n gian
cua ly tnh eu co the c ke ra mot cach tron ven va co he thong; va ay
ch co cau hoi c at ra la, toi hy vong se la m c ieu g va lam c
bao nhieu vi ly tnh, neu toi b tc bo het moi chat lieu va s tr giup cua
kinh nghiem.




Tr len la noi ve tnh hoan chnh (Vollstndigkeit) e at c tng
muc ch va ve tnh can ke (Ausfhrlichkeit) e at c moi muc ch gop
lai; nhng muc ch khong phai do mot y o tuy tien ma do ban tnh t nhien
cua ban than s nhan thc at ra cho ta; tao nen chat lieu [noi dung]
(Materie) cua cong cuoc nghien cu phe phan cua chung ta.
AXV
Con lien quan en hnh thc cua s nghien cu, co hai ac tnh na la
s xac tn (Gewissheit)
*
va s sang sua (Deutlichkeit), c xem nh la cac

*
S xa c tn (Gewissheit/Anh, Pha p: certitude), con goi la s vng chac (Sicherheit), la phan oan
co c s, da tren s hien nhien (Evidenz) cua noi dung phan oan. o la s xac tn khach quan,
trai vi s xac tn chu quan (y kien rieng, t kien Meinung) tc s tin chac nhng thieu c s.

7
oi hoi c ban ma ngi ta co quyen at ra cho tac gia khi dam i vao mot
cong cuoc nghien cu gian nan nh the nay.

















AXVI
Trc het, ve s xac tn, toi t xac nh cho mnh rang: trong phng
cach xem xet cac van e ay, tuyet oi khong c phep a ra y kien
rieng [t kien, meinen] va tat ca nhng g trong cac xem xet ay to ra ch co
ve tng t nh mot gia thuyet eu la mon ha ng b cam ch, khong nhng
khong c phep bay ba n du vi gia re nhat, trai lai, he b phat hien la phai
b tch thu ngay. V le nhan thc nao muo n ng vng mot cach tien nghiem
eu t xac nh nh the: no phai c xem la tuyet oi tat yeu; va hn na,
mot s xac nh ve moi nhan thc thuan tuy tien nghiem lai cang phai nh
the, neu no muon la chuan mc (Richtmass), e ban than tr tha nh ien
hnh cho moi s xac tn hien nhien (apodiktisch) (co tnh triet hoc). Lieu toi
co lam c nh a h a hay khong, ieu ay hoa n toan danh cho s pha n xet
cua ngi oc, v tac gia co nhiem vu trnh bay cac can c nhng khong the
anh gia tac ong cua chung ni nhng ngi phan xet. Nhng, e cho oi
cho nao o khong vo tnh lam yeu i la p luan cua tac gia trc ngi oc,
nen cho phep tac gia t mnh lu y ngay nhng cho co the gay nen t nhieu
hoai nghi ni ngi oc, du chung ch lien quan en muc ch th yeu, nham
tranh viec ngi oc ch t thac mac nho trong iem nay co the anh hng
en anh gia chung ve muc ch chnh cua quyen sach.



















e co c cai nhn thau triet ve quan nang ma ta goi la giac tnh
(Verstand)
*
, cung nh e xac nh cac quy luat va cac gii han trong viec
s dung no , toi khong thay co nghien cu nao quan trong hn phan c toi
trnh bay trong Chng 2 cua Phan tch phap sieu nghiem di nhan e
Dien dch ve cac khai niem thua n tuy cua Giac tnh [cac pham tru];
ay cung la phan lam hao ton tam sc cua toi nhieu nhat, nhng toi hy
vong ay khong phai la cong sc khong c en bu . Phan nghien cu nay
c tien hanh kha sau, nhng lai co hai mat. Mot mat lien quan en nhng
oi tng cua giac tnh thuan tuy nham trnh bay va lam sang to gia tr
khach quan cua cac khai niem tien nghie m
**
cua giac tnh, v the co y
ngha cot yeu (wesentlich) oi vi cac muc ch cua toi. Mat th hai la xem
xet ban than giac tnh thuan tuy can c theo kha the cua no va theo cac
nang lc nhan thc ma ban than no da vao, do o, la xem xet no trong
quan he chu quan; viec khao sat nay tuy cu ng co tam quan tro ng ln oi
vi muc ch chnh cua toi nhng lai khong thuo c ve muc ch ay mot ca ch
cot yeu; bi le cau hoi chnh yeu van la giac tnh va ly tnh co the nhan
thc c g va c bao nhieu khi oc lap vi moi kinh nghiem, ch khong

Xem them muc t Gewissheit trong Philosophisches Wrterbuch (T ien triet hoc) cua Walter
Brugger, NXB Herder 1976. (N.D).
*
Xem: Chu thch
*
cua N.D cho AVII. (N.D).
**
Tien nghiem (a priori): con co the c dch la tie n thien, song chung toi eu dch la tien
nghie m e tranh s lien tng en tnh bam sinhtheo kieu Descartes ma Kant phan bac. (N.D).

8
AXVII
phai hoi: ban than quan nang e suy tng nay lam the na o co the co
c? V cau hoi sau hau nh la i tm nguyen nhan cho mot ket qua co
san, nen trong chng mc o, no co mot cai g giong nh trong mot gia
thuyet (mac du trong thc te khong phai nh va y, nh toi se co dp vach ro
trong mot dp khac), nen trong trng hp nay, co ve nh toi c phep a
ra y kien rieng (meinen) va ngi oc cung t do co quyen co y kien khac.
V xem xet nh vay, nen toi xin lu y trc oi vi ngi oc: trong

trng hp s dien dch chu quan cua toi khong mang lai c s thuyet
phuc ni ngi oc nh toi ch i, th s dien dch khach quan, la phan
c toi quan tam nhieu nhat, se co c toan bo sc manh [thuyet phu c]
nh nhng g c noi t trang 92 en 93 se u chng to ieu ay
*
.




AXVIII






Sau cung, lien quan en tnh sang sua
**
, ngi oc co quyen oi hoi
trc het la s sang sua suy ly (lo-gc) thong qua cac khai niem (durch
Begriffe), roi ca s sa ng sua trc quan (ca m nang) thong qua cac trc
quan (durch Anschauungen), tc la bang cac v du hay cac s giai thch in
concreto [trong cu the]. oi vi iem th nhat, toi a lo lieu ay u, v no
lien quan en ban chat cua ke hoach nghien cu cua toi. oi vi yeu cau
th hai, tuy khong nghie m ngat lam nhng cung la oi hoi chnh ang, th
do ly do ngau nhien toi khong the ap ng c ay u . Trong suot qua
trnh bien soan, toi hau nh luon luon ban khoan khong biet nen lam the
nao. Cac v du va giai thch la can thiet nh toi a tng nhan thay va v the
trong lan s thao au tien, chung a c a vao ung nhng cho co lien
quan. Nhng toi sm nhan ra o ln cua co ng viec va so lng nh ng oi
tng ma toi phai x ly , t o thay ro ch vi cach trnh bay kho khan va
n thuan kinh vien cung a lam cho tac pham u dai va that khong nen
lam cho no day com the m ba ng nhng v du va giai thch von ch can thiet
cho muc ch pho bien rong rai. | Va chang, cong trnh nay cung khong the
thch hp cho viec s dung co tnh pho bien




AXIX
rong rai, co n nhng chuyen gia thanh thao ve khoa hoc [triet hoc] th lai
khong can en s tr giup lam cho de hieu; va tuy cac v du bao gi cung
gay thch thu nhng ay lai co the dan en cai g i ngc lai vi muc
ch. Tu vien trng Terrasson a noi: neu ta khong the o lng tam c
cua mot tac pha m can c vao so trang cua no ma vao thi gian can thiet e
hieu no, ta co the noi ve mot quyen sach nh sau: no co the ngan hn nhieu
neu no a kho ng muon qua ngan!. Nhng mat khac, neu ta hng en muc
ch muo n de hieu mot toan bo dai dong go m nhng nhan thc t bien
nhng von c gan ke t lai trong mot nguyen tac, ta cung co quyen noi

*
Trang 92-93 thuoc an ban A (lan xuat ban th 1) co nhan e: Bc chuyen sang s dien dch sieu
nghiem ve cac pham tru tc cac trang B125-126 cua ban B. Phan chnh yeu: Die n dch ve cac
khai niem thuan tuy cua gia c tnh c Kant viet lai hoan toan cho ban B. Ca hai (trong ban A va
ban B) eu c dch a y u. Xem B130-169 va tie p theo o la A95-130). (N.D)
**
tnh sang su a (Deutlichkeit): co th lp phan minh, theo ngha clair et distinc (ro rang va sang
sua) cua Descartes. (N.D).

9
tng t: quyen sach co the a sang su a hn nhieu, neu ngi ta a kho ng
co tnh lam cho no them sang sua! Bi le, cac phng tien tr giup cho tnh
sang sua ch ho tr trong cac bo phan nhng lai thng lam phan tan trong
cai toan bo, khong e cho ngi oc nhanh chong co c cai nhn tong
quan ve cai toan bo, va bang mau sac choi sang, chung la m dnh chat va
khong cho nhan ra c s noi khp
*
hay la ket cau cac bo phan ben trong
(Gliederbau) cua he thong, von la ieu cot yeu nhat e co the anh gia
c tnh thong nhat va tnh ben vng, ac lc cua he thong.





AXX
Toi thiet ngh co the kch thch c ngi oc hay hp nhat no lc
cung vi tac gia, khi tac gia gi ra vien tng hoan tat mot cach tron ven
va lau dai mot cong trnh ln lao va quan trong theo e an a c phac
hoa ra ay. That vay, theo nhng khai niem ma chung ta se neu ra, mon
Sieu hnh hoc la nganh duy nhat trong moi nga nh khoa hoc co the ha hen
mot s hoa n tat tron ven nh the, va hoan tat ch trong mot thi gian ngan,
vi s no lc cua mot so t ngi thoi nhng ong tam nhat tr, khien cho
the he sau khong con g phai lam ngoai viec truyen at lai theo cac muc
ch cua ho nhng khong the gia tang them c g ve noi dung ca. Bi le,
Sieu hnh hoc se khong g khac hn la viec ket toan (Inventarium) tat ca tai
san ma ta co c nh ly tnh thuan tuy va c sap at co he thong. ay
khong co g lot khoi mat chung ta, bi le nhng g ly tnh hoan toan tao ra
t chnh ban than no se khong the an tranh c, trai lai ban than chung se
c ly tnh mang ra trc anh sang, mot khi ta kham pha c Nguyen ly
chung cua chu ng. Tnh thong nhat [chnh the] hoan ha o cua phng ca ch
at c cac nhan thc nay, tc la, cac nhan thc ch en t cac khai niem
thuan tuy khong chu anh hng cua bat ky kinh nghiem nao, hay tham ch
cua trc quan ac thu nao dan en mot kinh nghiem nhat nh nham m
rong va gia tang nhan thc lam cho tnh hoan chnh vo ieu kien nay [cua
Sieu hnh hoc] khong nhng kha thi ma con tat yeu na. Tetum habita, et
noris quam sit tibi anta supellex [Latinh: Hay tr ve trong nha cua
chnh ngi, ngi se biet gia san cua ngi ngheo nan nh the nao!
Persius, Satirae IV. 52. N.D].
AXXI Toi hy vong se t mnh mang lai mot he thong nh the ve ly tnh thuan
tuy (t bien) vi nhan e: SIEU HNH HOC VE T NHIE N
*
ch dai
bang mot na, nhng lai co noi dung phong phu hn nhieu so vi quyen Phe
phan nay, la quyen co nhiem vu phai trnh bay cac nguon goc va cac ieu
kien cho kha the cu a Sie u hnh hoc cung nh ca n thiet phai don sach va lam
cho bang phang mieng at a hoan toan b cong venh, go ghe . ay,

*
Artikulation: co hai ngha: s lu loat, ro rang; va s noi kh p; ay chung toi hieu theo
ngha sau, h p vi y sau o: hay la ket cau.... (N.D).
*
Kant se trnh ba y trong Cac c s sieu hnh hoc au tien cua khoa hoc t nhien (Metaphysische
Anfangsgrnde der Naturwissenschaft, 1786). Nhng, trong Li Ta 2 (1787), Kant van tiep tuc ha
se cho ra mat Sieu hnh hoc ve t nhien (ieu khong he c thc hien), nh the chng to quyen
tren cung co the cha phai la noi dung ma Kant nham en ?. (N.D).

10
[trong quyen Phe phan nay] toi ch i ni nhng oc gia cua toi s kien
nhan va lo ng vo t cua mot quan toa, con cong viec kia la thien ch va s
tiep tay cua mot ngi cong tac, bi le cho du moi nguyen tac cho he tho ng
a c trnh bay mot cach ay u trong quyen Phe phan nay, nhng tnh
can ke cua ban than he thong lai oi hoi khong c thieu bat ky khai niem
phai sinh
*
nao, la nhng khai niem ngi ta khong the nhan ra ngay lap tc
mot cach tien nghiem ma phai c tm ra dan dan. | S tong hp
**
toan bo
cac khai niem se c hoan tat trong quyen Phe phan nay, nhng cu ng
chnh cac khai niem nay lai phai c tien hanh ve mat phan tch
**
[trong
Sieu hnh hoc ve t nhie n], nhng o se la cong viec nhe nhang hn nhieu,
la niem vui hn la mot lao ong nang nhoc.

[Lc bo may dong kho ng quan trong ve ky thuat in an, sa loi in va ve
cach xep trang von ch co gia tr trong nguyen ban tieng c. (N.D)].


Knigsberg, 1781.


*
Phai sinh (abgeleitet): c rut ra (c dan xuat, ableiten) t cac khai niem can nguyen
(ursprnglich). (N.D).
**
Tong h p; phan tch: Xem Li dan nha p, B11-B14. (N.D).

11
CHC GI4I D4N NH4P
{duo c daah so |heo |hu |u de |tea |heo do t ra |ra cu u)

:ug uIu I:ug jIau Iu cac Iac jIan I::I Ic c J:u 1uc LIac, cac Io t Iu a Ia:
IIuug Juc uauI J Jc (:a Jc Ia: :au cuug :: cIuug c Jug cuug IuI I:: I Ic :a LI
gua ugI:u cuu cua Iac g:a, u J IIuug :aI Ian .uc, LI I:u (1aI Jau Jc Iu Io t da a
aha c I IIuau I : Iu Iu g:a : uau uIa j c nuc JcI g:uj cac Iau Jc n : Iau Jau
I:u I: j .uc : : KauI J: :a Iac jIan u uaug Iu
0.I. 5C R4 DO I CC 4 PHE PH4 N IY IlNH IHC4 N ICY
KauI cI7 cau :a : IIaug ugau ugu: J Iau Ia I Iac jIan J : ua , NIuug Ia Juug : :
I:u Ian. Ja , LIug jIa: Ia LI gua ugau Iuug cua g:a , jIuI .uaI IIau Ia, :a u jIan J
uu T:a: Ia:, Iac jIan LI I:uI uIuug :u, ugI cIu nu : cua nI gua I::uI Iau ua:.
Nan I77U, :au uI:u uan Iau Jau, ugI Iuug, KauI n: IaI Jau Iac ugI: j : : gI
g:a :u nu Igc :a ::u I:uI Ic Ia: Ja : Ic Ku:g:I:g (An. N:u I:u I n IaI : cuc
J : :a Ia c jIan cua KauI cu: :acI uI IU ua n g:aug ua , :au J (I77U-I73U, ug
LIug cug I Iac jIan ua, uga : I:u 2U I:aug In IaI J cuug g:a I::uI NIuug Ja ,
cIuI Ia IU uan IIa: ugI u I IIug I:: I I c :au ua ,
Ma: Ju 5I73I, LI: KauI Ja 57 Iu:, Iac jIan ua , n : Juc .uaI Iau Iau Jau I:u
KI gua IIaI Jaug Iuu. LIug Juc a: Iuu , ca :: I, .n Ia LI I:u :a cIau ugaI'
1 cuu :au, KauI c :: I gu Ia: cI u I:u Iu Ha: uan :au, ug n: cI :a naI.
5o |ua a re 0a| hy moa 5te u hah ho c aao |roag |uoag |at muo a co |he xua | hte a ahu
mo | hhoa ho c Pro|egomeaa zu etaer jedea haf|tgea He|ahysth dte a|s
Btsseaschaf| utrd auf|re|ea haaea (IIuug g: IaI Ia 5o |uaa cI7 J I5U I:aug NIuug
LIug jIa: uI ugau na u I:u Iu, I:a: Ia :, :: ugau na caug IIn LI I:u'
Ma: Ju I737, LI: au Iau Iau IIu Ia: :a J: na cIuug Ia Jaug c I:ug Ia,, Iuc uga I
Ja IIuc :u .a , :a Tac jIan ga , cIau Jug :au :ac I:ug Ic g:: :a KauI J I ugI I: IIauI
nI ug : :a Iuug uauI NI:u uIau :a I u : I:ug Ju ugI ug g:aug Ia: a c Iac g:a Iu
uIu 1 cI:II: :a {WII :ua Jc ug :ua IIa II:I nuu cau IIau NIuug ca cI:II: Ia u
II Ju JauI cI,u IIaI :ug :: Iau IuI IIcI au uaI :a uga: g:a uu cua Iac I::I uIa u
Ku:gI:g' uI cI Ju cu : J :, KauI Ia nI Iu,u IIa: :ug, cI:n IuI n : g:aug Juug
Ja: Ic Iau u :a auI Iuug cua ug L ua: :au Jan na: Ju uga , ua,

12
4rseatj Gu|yga
*
ugu : ::I I:u :u KauI Ia, uIaI I:ug II: g:au gua Ja uIau nauI
:u Iuug jIau Ia Iuug (Ia, n: Iuug guau naI II:I. g:ua cuc J: :a :u ugI: j cua KauI.
(.n. N:u I:u In IaI cuc J : :a cac Ia c jIan cua 1 KauI cu: :acI
- uc :ug cua ug Ju J:u Ia uI:u II: Iu Iuug Ia: Ja uaug :a Ja u:u Ia , uI:u
- uc :ug g:au u,, LI:n Iu uIuug IIan :ug Ic IIuaI Ia : :aI I IaI. nuu I, g:a : I
uI:n cua u Ngu : Iaug nI gu, Iua I jI guaI cI: jI : n: Iu uu, :a IauI Jug cua
Iau IIau cu ugu:
- uc :ug I:uI Iaug, II:u :aug n: I:u c ::ug Iu Ia, I:uI a : Ia : ga , uIuug cIau Jug
cIua Iuug c I:ug J: :ug I:uI IIau cua Ta , jIuug L Iu II: LIa: ugu,u I::I Ic H,
1aj
Tn Ia:, Jc KauI Ia nI :u :aI :a cau II: I, I:u I: I I uI:u : KauI Ia IauI I:aug IaI
Iuc jIa: naug II I:ug n: u Juug :u, Iuug
0.2. NIu Ia : IIa , : Iu :au ua ,, KauI jIaI I::u I::I Ic ::u ugI:n jI jIau cua
ug uIu Ia he | qua cua gua I::uI I: j IIu :a jI jIau uI:u I:a Iuu I::I Ic I:ug
gua LIu :a Juug II: 1u cauI uIuug Iac g:a L:uI J:u cua gua LIu, uIaI Ia 1IaIu,
:::II, Ej:Lu:, jIa: Ia (LIac L, :a jIa: Ia : ugI: c Ja:, uIuug I:a Iuu c auI
Iuug nauI n Juug II : cau jIa: L Ju, J Ia. I:uI IIau Ia : ugI: c jIuug
jIaj :a ::c JaI uu Iaug I::I Ic I:ug , IIuc cua cIu II /ca: T : Iu uu,. cg:I
:un] cua Reae Descar|es, I, Iuau : L:uI ugI:n cua }oha Ioche, uIaI Ia :u jIau
I:I cua 1cL g:ua :u:aI:u (I:: g:ac Iu uga: :a :JIcI:u (I:: g:ac Iu I:ug,
I, Iuau : Tu-, IIuc cua }ohaaa Ntco|as Ie|eas, cI,u auI Iuug cua 1cL, IIu,I uu,
Ian (cIu guau, cuc Jau cua George Berhe|ey, IIu,I Ia : ugI: cua Dartd Hume :
c : cI ugu,u I, uIau gua IIuug ugI:n, :u I:uI Ic Ju Iu Iuau
(MuauIg: :a I, Iuau : IIug g:ac (jj:zjI:u cua Go||frted Bt|he|m
Iet0atz, :u I:uI Ic I:uug c, I IIug Ia I::I Ic 1:Iu:z cua Chrts|taa Bo|ff
:a cac nu J (uIaI Ia Georg Prtedrtch Heter :a 4|exaader Baumgar|ea, I, Iuau
: ca : T: uIu Ia ,u I L:u Ia uu :u IIug uIaI I:ug jIau Jau :a :a: I: guau
I:ug cua Iuug IIuc (I Iu :u: cua }eaa}acques Rousseau 1 I:u Juc I::I
Ic KauI, Ia cau Iuu Ian Ju auI Iuug cua uIuug I:a Iuu I:u Tu, uI:u, I::I Ic
jI jIau cua KauI LIug jIa: Ia nI :u Ia j Ja: IIa uI, nI Iug I j Ju g:au N
:uI :a LI: uIuug auI Iuug a , :a c II u :, gu,u Phe ha a |y |iah |hua a |u y
IIuc :u IaI Jau mo| chuoag mot I:ug I,cI :u I::I Ic Ta , jIuug II : cau Ja:
0.3. Qua trnh nung nau va thi iem ra i tac pham:

*
4. Gu|yga. 1nnauuI KauI, 1:auLJu:I IU3I (ND

13
Tu uIuug uan cua IIa j L, I7U, KauI Ja IIuc :u guau Ian Ju :au J huoag
ha cu a 5te u hah ho c {He|hode der He|ahysth) Nan I74, KauI Ja Iau : :au J
ua, I:ug nI Iuau :au ugau, Iuug uug cau I : c I:a g:a: IIuug cua !:u Hau 1an LIa
Ic 1I 1:I:u (! :u :aug :ua cua uIuug ugu, u Iac MI uan :au, KauI IIug Ia ,
J,uI :a J: nI cug I::uI 1I jIau :a J:u IuI cI Iau I I:: I Ic uIu cI nI Iau I
(11 IU
(1)
:a Ja g: cug I::uI ua , Ia Phe ha a |y |iah (11, II TI 1auI NaI:j, Ja , Ia
:u Ia I:u : :aug :a : n uIaI : cug cuc jI jIau (! 43U Tu, uI:u, Phe ha a
Ja , :au n : Juc I:u uIu Ia 0o ha a cua jIau Ic IIu,I : jIuug jIa j
(MIIuuII:, Juc JaI :, I: sau cu ag cua nI I IIug I::I Ic Iau cI7uI (H IIug
ua, uu L:u : Ia gn I::I Ic I, IIu, I :a IIuc Ia uI, Iuc gn :u I:uI Ic, 1-gc Ic,
1a Juc Ic :a M, Ic
}I.I2.I765, KauI :: I IIu cI {Iauu H:u::cI Iam0er|, cI I:I ug Jaug :a u nI
Iac jIan : jIuug jIaj Jac IIu cua :u I:uI I c :a gua J cuug Ia jIuug jIa j cI
|oa a 0o I::I Ic (A5
Tu cI .n ::c 1I jIau I, IuI uIu Ia jIu Iuc : jIuug jIa j cI ca I IIug, KauI
uau uau J: Ju uIau IIuc :aug, ::c jI jIau a , jIa: I: IIauI cug ::c |ruag |a m :a
quaa |ro ag aha| cua I:: I Ic au ua ,, KauI cI I:I hat :u ::c Ja IIuc Ja , ug J: Ju
uIau J,uI ua ,.
- KIaug uan I77U, KauI jIaI I:u uIuug ca j n uI J ::u I:uI Ic nau IIuau uIau
(g : Ia ahu ag aghtch |y 4a|taomtea, .n. 1:u cIuug jIa j ::u ugI:n uIuug Ju
c I, I cIaI cI : naI I-gc (IIu gu: Garre uga , 2IUUI7U3, A11 257 Cug uIau :a
:aug. uu :u uuug I, IuI IIuau Iu , nI ca cI LIug-jI jIau, uIaI J,uI : uau I:
uIuug nau IIuau uau g:a :
- T:ug Iuau, ug cI I:I IIn, cIuI IIu,I Ia : ugI: cua Dartd Hume Ja Ian cI
ug I7uI g:ac ugu g:a J:u (1! 2U Tu, uI:u, II : J:n cIuI .ac :a n: guau I
g:ua Ia: :u L:u Iuc ugaI ua , uau Ju :u :a J: cua 1I jIau I, IuI IIuau Iu ,
:au cIua IIuc :u :aug I 1, u Ia ::. uan I77U, I:ug Iuau :au I::uI cI Ja: Ic
Ku:g:I:g J Juc Jan uIau gI g:a :u : 1 -gc Ic :a :u I:uI Ic (:: I Iaug I:ug
1aI:uI. ! II g:: LIa g:a c :a II g: : LIa u:n, ::I IaI Ia D nuuu:, KauI Ja g:
nI : cIu J guau I:ug cua gu,u 1I jIau I, IuI IIuau Iu , :au ua,, uIuug uI:u
cIuug : naI jIuug jIa j, Iuau :au :au cu c IuI cIaI I:u-jI jIau (:au Iau

(1)
ac Iac jIan LIac cua KauI Juc I:cI uau I:ug jIau Iu g:a: uau uIaj ua, Ju Iu
Ioa a |a Kaa|, au Iau Ite a Ha a Ia m hhoa ho c Pho , (:u. 11 IU. Ia j 11, I:aug IU
(KauI: g:annII cI::JIu 1:I:u IUUU u:gaI u: 1:u::::cIu Laun: u:
W:::u:cIaJIu

14
IIauI guau J:n uu, I, cI :aug c II uIa u IIuc Juc :aI-Iu IIau Iaug uIuug LIa:
u:n IIuau I, T:ug LI: J , Iu uan I7U, ug Ja gI: uIau :aug :u I:uI Ic jIa: Ia
nI :u jI jIau I, IuI IIuau Iu , cIu LIug II Ia nI Ic IIu, I /g:a J: u] (A!11
3 1ug II:, I:ug IIu gu: cI Ma:cu: H:z uga , 7I77I, AI2, ug IIug Ia :
::I cug I::uI cua n:uI uu: uIau J NIuug :auI g: : cua can uaug :a cua I, IuI
NIu :a ,, Ju II : J:n cu : uan I77I, KauI :au cIua uuI LIaI JaI Iu 1I jIau I,
IuI IIuau Iu, cI cug I::uI a j u cua n:uI
1uc uga I IIuc :u II I:u I:ug Iuc IIu u: I:ug cua KauI gu: cI Ma:cu: H:z uga ,
2I.2.I772, I:ug J ug IIug Ia Ja c Ju J:u L: u J I:u :au n I gu,u Phe
ha a |y |iah |hua a |u y, .n .I Iau IuI cua uIau IIuc I, IIu, I Iau IIuc IauI, I:ug
J ha a da u I : : .I uIuug uguu :u : cua :u I:uI Ic, jIuug jIa j :a uIuug :auI
g: : cua u, :: :au J : I::uI Ia, uIuug ugu,u Iac IIuau Iu, cua Ja Juc /Ic] !
jIau Jau, I: : Iau Ia I I:ug :ug J Ia IIaug (AI2 1a IIu ua , Juc .n Ia cu I: u
guau I:ug uIaI cI ::c :a J: I::I Ic jI jIau 1Iau Jau Juc KauI J ca j I:ug
Iuc IIu, Iuc jIau .n .I uIuug uguu :u:, jIuug jIa j :a uIuug :auI g:: cua :u
I:uI Ic cIuI Ia g:a , LIa: ::uI cIuI IIuc cI cug I::uI J : :au ua , Tu J, :uI
I:ug gau nu: uan I: :, KauI :u, ugI, cau uIac, :a uIu cIuI ug cI I:I I:ug IIu
gu: Hoses Heade|ssoha uga , I3I73, ug Ja Ia u IIauI ca j Ic :au jIan Ja Juc
n a j, :u, ugI :uI II : g:au I uIaI Ia I2 uan I:ug :ug 4 Ju 5 IIaug (A45 :a
uua cu: cua uan I7S0 J c II cIuI IIuc cI :a naI au Iau Jau I:u :a u,j I 1Iuc
::uI uan I7SI
TI: g:au Iau IIauI ga j :uI nI cug I::uI J : uIu II LI:u ugu: Ia jIug Jau
:aug KauI Ja :u uuug Ia : uI:u jIac IIa c Iu uIuug uan I77U :a :aj .j, :ua cIua,
uIuau :ac Ia: :au jIug cuug uIu Iau cI7uI nI : jIau n: ::I :au ua ,
1u uan I73, au Iau Iau IIu uIaI (Iau Ja Juc Iau II TI ,u cau cua uIa
.uaI Iau, KauI cIuau I, cI au Iau Iau IIu Ia: (Iau 1 1a , Ia u,j J ug :ua cIua, :: I Ia :
nI : Jau (::I 1: Iua n :, I :uug II n cI 1 : uau uIa j, ::I Ia: Iac I :uug nI :
I:I (An. 1: Iua 2 :a nuc 2 cua Iu g:a : uau uIa j u Iau Iau IIu Ia: :a naI :a IIaug
6.I7S7 1a , g:, cIuug Ia IaI Jau J: :a I:n I:u Iac jIan
I IO I IC 4 I {4III4XXI) D4C IRCO NG 5IEC HlNH HO C
II KIug :a Ju ua: u ug, KauI n Jau uga, Iaug IIuc I:aug I Iac cua : u I:uI Ic.
nI nu Ic :ua II:I ,u :ua LIug II ua Juug :uug Juc' !a,, 5te u hah ho c |a g
:a |a t sao ahu |he .

15
III KIaug uan 7U IN, nI uIau :a I I Iu Iu: Ia 4adroathos Rhodos Ian cug ::c
:a j . j Ia: cac I:uc Iac n: I:n Ia: Juc (Iuug Ja I, IIaI I:u,u cua 4rts|o|e II
IIu Iu. I:uc I I Ia cac Iac jIan Iau : Iu uI:u (H, 1a j. jI,::: :a :au J (nIa Ia
cac :acI Iau : uIuug g: :uI :a LI : g: : Iu uI:u (Iuc cac ugu,u Iac Jau I:u :a
uu Iaug cua n: Iu Ia :, g : cIuug Ia ca c Iac jIan :au Iu uI:u (nIa Ia jI,::La
DauI Iu 5te u hah hoc {He|ahysth) :a J : Iu :u L:u ugau uI:u a , u L:u I:u c
cIuI .ac Ia, LIug Ia J: u LIug guau I:ug, uIuug : I:uI Iu g: a , u: Iu Juug
IIuc cIaI cua nu Ic Ia IIuug ua , Tu J :uI gau Ia: ugau uan, :u I:uI Ic Ia
n I:uI c J:u cua I:: I Ic Ta , jIuug
II2 1,uI ugIa guu IIuc I:ug cac Iu J:u : nu Ic ua , IIuug LIa I I:n. 5teu
hah ho c |a mo a ho c re su |o a |a t cu a mot ca t |o a |a t {hoa c 0i hte m hoa re huu
|he |iah cua mo t hu u |he' {dte 5eteadhet| roa 5eteadea) 0a ag ca ch |ra ho t re
ae a |a ag cu a mo t ca t |o a |a t cu a |u duy ra aha a |hu c TIa, :: Iaug : , Ia IIu c
I:uI uuug .n :a. cIuug guauI Ia Ju Ia uIuug ca: Jaug Iu Ia :. uu : :ug, Ia c ,
cI:n II, na , Ia, a Iau IIau Ia cuug Ia ca : Iu Ia : :: uI:u ca : Iu Ia: J Jaug
Iaug uga ,. :u:, Iuu, I :, Ia: ::
u ugu : LIug cI,u uuug Ia : uIuug ca: Iu Ia : ::ug I a , na Iuu Iu I :. Jaug :au
ca: Ja Iaj a ,, c :u Io a |a t cIuug ua LIug. TIa, cI cIu Tu Ia : Iaug cIu NgIa
I,, Ia u I:u Iu. jIa :au I:ug cI:n II, na , Ia, Iau jIa: c :u Tu Ia : cu a nI
ugIa I, au I : a, cuug JaI :a cI Iu uu,, uIau IIuc :a IauI Jug cua cIuI Ia,
ugu : Jaug guau :aI uIuug Iu Ia : Iu uga: Ia Ta Ju I:I LIa Ic Iu uI:u u Iuc
I:n :a cac gu, IuaI uan Jaug :au uIuug I:u Iuug Iu uI:u, cIaug Iau cac gu, IuaI
:aI I,. uuc cIa , .u :, Ia :uug : c : cIu LIug II uguc Ia: 1: .a Iu cac gu, IuaI
a ,, Ia nuu JaI cau I: I::I J Iu. Nga: gu, IuaI I:ug Iu uI:u, jIa: cIaug cuug c
gu, IuaI cI Tu Ia: u : cIuug. :u I:uI Ic cu I::I J Iu uua. jIa: cIaug LIug
cI7 Jaug :au uIuug ca: Jaug Iu Ia : na ca Jaug :au :u Tu Ia: :a Jaug :au Iu uu, :a
uIau IIuc : :u Tu Ia: cu ug c IuI gu, IuaI, c n : guau I u: Ia:.
Nu c, jIa: c cau I:a I : IIuc :u naug IuI LIa Ic G jIuug Ta ,, cac I::I g:a c
Ja: H, 1a j .n n I ,u I uIaI J,uI ua J cua Iu uI:u uIu uu c Ia, Iua Ia uu
Iaug cI n : Iu Ia: 1IaIu II: I:n cau I:a I : I:ug II g: : I, u:n, I:ug LI: :u I:uI
Ic TI:u cIua g:a uIau :a u: TIuug J :: (1 Ia cIua u : Ju jIuug 1ug
uIu u 1 :a T:uug _uc c Ja: N: uIu Goe|he, J Ia cau I : uu Iaug Iuu an
auI 1au:I. ca: g: u: L I Iau II :u I:u Iu I:ug u . (ua: :n 1uu::Iu
zu:annuIugI . (K,cI 1au:I, cau 4

16
au I: Ia hho ag |he |u aaa r do |a ahte m ru da | ra |u chiah 0a a |iah cu a |y
|iah (!11 :a hho ag ha t do |o t cu a chiah ao /cu a |y |iahj NIuug cIuI :u LIac
uIau, su |o t |a m mu mt| ra da y ra y ma u |hua a I:ug cac cau I:a I : LI:u KauI
ugI: ug Cug LIug JaI cau I: n:, na Ja I cau I : : Iau IIau nu :u I:uI Ic,
Iuc : IuI LIa Ic cua u NIu KauI : cIu ug n:uI, :u I:uI Ic : u ga j LI LIau
uau g:a : cI7 :: u nuu Ia :u I:uI Ic'
II KIa Ic Iu uI:u :a LIa Ic .a I :, uIau :au :u I:uI IIauI cac I IIug I, Iuau
Iu uIuug J,uI IuaI :a ugu,u Iac jI I:u cI: jI: Iaug Ia I J: Iuug Iaug Iau,
LIa Ic Iu uI:u (:a I I,, Ia Ic, ::uI :aI Ic ugI:u cuu uIuug I:u Iuug Iu
uI:u : n, I:uug n
(1)
, :: n , :a cac gua I::uI : c, Iuu c, cac :aI II :ug KIa
Ic .a I: :a uIau :au ugI:u cuu uIuug I:u Iuug IIuc cu ugu : :a .a I: :u
I:uI Ic cuug LIug Ian g: LIac Iu, cI7 c J:u LI ug cI,u uuug Ia : uua cIuug, na
Ja , cau I: Ju cI L, cuug, LIug g:: Iau I:ug nI IauI :uc na nuu Ia I:un
Iau I n: IauI :uc au I: cI7 cI,u uuug Ia : uIuug ugu,u Iac LIug cu jIuc
Iuug ugu,u Iac ua uua, Iuc ugu,u Iac : -J:u L: u, Ia, cu g: Ia ca : Tu,I J :
1a Iau I, IuI cu uua :a L:uI ugI:n, u cI7 I:n Juc cac ugu,u Iac uga , caug
jI I:u Iu, caug .a Iu, uIuug cIua jIa: Ia ca: Tu, I J : :-J:u L:u NIuug
uu J: Ju cI L, cuug, |h co so |ot ha u cu a htah aghte m aha | dtah ha t aa m 0ea
agoat {hay da ag sau me|a 0e a |rea ste u ) htah aghtem Hu c do hha t qua |
ho a ca ag cao |a c du ag ga y huye a hoa c caag |o a aha| |a hht 5te u hah ho c 0te a
ca c quy |ua| ra ca c ye u ca u cu a 0a a |haa |u duy |ha ah ca c do t |uo ag co |ha | !a
Ja , cIuI Ia cI c :au J
G jIau :au, KauI : cI IIa ,. Ia :u I:u Iuu Iau, TIuug J
*
Iu Ia:, , cI Iu u, I:uI
Iu IaI Iu Iac Ia uguc Ia : Ju c I, I ca , uIuug Iu ua Juug II: LIug II I: I
Juc u uIu :a , Ia ::. cac LIaug J,uI I:u Iu cI Ia c :, Ia ugu,u I, I : Iau cua
n : L:uI ugI:n, :a , jIa: uuug L:uI ugI:n J L:n cIuug NIuug Ia Ia: LIug Juc
uuug L:uI ugI:n, :: : ugu,u Iac, cac ugu,u I, ::u I:uI Ic :u uan Iu uga :
L:uI ugI:n, :a J Ia I, u Ian cI :u I:uI Ic LIug II I: IIauI nI LIa Ic

(1)
Iruag mo. Ian u,cI cIu Hesohosmos cua Gerhard Io||mer (
*
IU42 {xem G. Io||mer
Ero|u|toare Erheaa|ats|heorteNha a |hu c |ua a |te a ho a, Iuug 3, I:aug II-I5
cI7 II g: : c gu, n I:uug I:uI :u Ia uu Iaug cua :aI I, Ic c J:u, jIu I j :: LIa
uaug I:uc guau cua cu ugu: Tu, uI:u, Iaug ago a agu :a suy |uo ag, cu ugu : c II
:uI :a LI: II g: : I:uug n J :uu Ju II g: : : n (MaL:L:n: :a :: n
(M:L:L:n: |heo agha roag (L ca uIuug J: Iuug jI:-can IuI :a ::u :: I (ND
*
T:ug :acI ua,, cIuug I: u,cI Go|| Ia Ihuo ag de II ugIa I:uug IuI uIu Ia TIuug
J cua I:: I g:a (EI: :uj:n. Huu II I : ca cIu LIug u,cI Ia Ihte a chu a Ia,
Chu a Irot II ugIa cua nI Iu g:a uIaI J,uI (ND

17
Juc KIug c g: cau I: :u I:uI Ic ca, uga: I:u cIuI Iau IIau u :u I:uI Ic
: ugu,u Iac :a II J,uI ugIa uIaI II:I I: IIauI da u |ruo ag |raah ca t 0a |
|a a (!111
I2 u I:auI ca: LIug cI7 II I:u cac cau I:a I: LIac uIau na I:uc II :au J nuu
IIu . Ta c II uIau IIuc Juc Ia, LIug, uIaI Ia uIau IIuc ca: Iu, I J :-: J:u L: u.
!a uIau IIuc Iaug jIuug cacI g:. au I : a , .u, u :uI I,cI :u I::I Ic :a LIug a:,
L ca cac Ja : I::I g:a, c II JaI :a g:a: gu,I :au J Jc Ia j :: u: :au :a I : cauI Iu
Iuug cua II: Ja : n:uI KauI cuug :a , G II: Ja : ug, ugu : Ia Jua uIau I:uI IIauI
cac I IIug I::I Ic, I:auI ca: gu,I I: I, uIuug Iuu I:uug cI:a IIauI Ia: jIa : I u. ha t
duy |y {Ra|toaa|tsmus) :a ha t duy aghte m {Emtrtsmus)
I2I Phat duy |y (cu c Iu Ia 4rtortsmus. jIa: |te a aghte m. c I:u,u IIug Iau
J : Iu, IaI uguu Iu 1IaIu, :::II :a II : T:uug c G II: cau Ja :, :u I:uI Ic
uu, I, c cac Ja: I:u Iuug uauI uIu D:ca:I: (I5U-I5U, j:uza (I2-77,
MaII:acI (I3-I7I5 :a 1:Iu:z (I4-I7I NIuug KauI cIu , uI:u uIaI Ju
:u I:uI Ic I:uug c cua WIJJ (I7U-I754 Jaug II,uI IauI 1Ia: ua , IIua uIau
L:uI ugI:n can IuI cuug Ia n I uguu uIau IIuc uIuug : ca j, LIug II Ia c :
:a :auI g:: cu : cuug cua uIau IIuc Juc, I:a: Ia: cIuI I, IuI n: LIac jIuc :u I:
II, Iu Iau cua L:uI ugI:n can IuI J JaI Juc cIau I, NIuug cIau I, IaI ,u
ua , Juc Iet0atz g: Ia ahu ag cha a |y cu a |y |iah Ia, ahu ag cha a |y |hua a |y
{rert|e s de ratsoa) Iaug Iau nuI J u : I:ug cua D:ca:I:. Io t |u duy ra y |o t
|o a |a t {Cogt|o ergo sum) cI7 c II u I, IuI naug Ia: na L:uI ugI: n can IuI
jIa: jIuc Iuug !a ,, II jIa: uu, I, , :u I:uI Ic : : Iu cacI Ia IauI :uc IaI Jug
cua I, IuI c c : :uug :aug KauI .n jIa : uu, I, Ia g:a J:u :a Jc Ia: cIu,u
cI :: Iuc n : ugu : jIa: IIua uIau uIuug cIau I, na I:uc J cIua cI,u I:u
IauI jI jIau Iau IIau guau uaug I, IuI, cIaug Iau cI :aug I:uI Iu c Iau IuI
Ju IIuau :a IaI Iu, :u I:u c LI: Jau :a TIuug J IaI ,u Iu Ia:
I22 Pha t duy aghte m. u I:auI ca: uga, g:ua cac uIa g:a J:u :: uIau Ja Ja , :u
I:uI Ic :a cauI Iu Iau : cIuI jIu LI:u :a J : jIa: J : Ia j gn cac aha
hoa t aght nuu cIu :u: cac c : cua n : uIau IIu c (145I :a LI I:u :u I:uI
Ic (1AAA!1 KauI .n {Iu 1cL (I2-I7U4 Ia ugu : :a :uc LI IIuc cuc I:auI
ca: I::u n:u ua ,, uu I:: I Ic cua ug cuug IaI uguu Iu nI I:u,u IIug LIa Iau
J : (jIa: Ia : ugI: II: c Ja:, jIa: LIac L,, jIa : Ej:Lu: 1aug nu Tu uI: u Ic
(1I,::Ig: : g:ac IuI cu ugu : (1A, 1cL Iac I Ic IIu,I : cac , u:n Ian
::uI :a cac ugu,u I, cua D:ca:I:, Juug : jIa: uu, ugI:n, gu, n : uIau IIuc :a
L:uI ugI:n Iu I:ug Iac Iu uga :, jIu uIau n : c : uIau IIuc IIaI I, LI:

18
L:uI ugI:n MuI J u: I:ug cua { 1cL Ia . hho ag co g |roag gta c |iah aeu
|ruo c do hho ag co |roag gta c quaa !a :: Da::u Hun (I7II-7 :: IIu,I Ia:
ugI: Ja JauI IIuc KauI LI: g:ac ugu g:a J:u cuug IIuc : jIa: uu, ugI:n
(1I27 uu I:ug jIau 1:u cIuug jIa j ::u ugI: n, KauI .n cuc I:auI ca: cIu
,u Ia g:ua Ia: jIa: uu, I, :a uu, ugI:n
I2 u I:auI ca : g:ua Ia: jIa: IaI ,u ua u Ju IIa: J ugau ugan, II , uuug uuug (A
cua uIuug ugu: LIug I nuu uu IaI L, cau I : :u I:uI Ic ua uua, IIan cI
nuu .a I Iau :u I:uI Ic :a LI: IauI :uc ugI:u cuu I::I Ic 1 Ia IIa: J
cua I:: I Ic LIa: :aug I: II nuu I:uug jIaI :u I:uI Ic Iaug :u LI:uI II,
(!111 NIuug II KauI, cac uIa cIu I:uug Iaug guau uIaI J,uI :n nuu cuug
Ia: jIa : gua, : :: uIuug LIaug J,uI :u I:uI Ic :: IIa: J Iaug guau cuug Ia
nI IIa: J g:a J:u Iu nau IIuau D J, ae u hho ag 0te | da | raa de mo | ca ch
hhac, I : Ian Ia: u:u cuc I:auI ca : IaI Ia u
I Da | ra a de mo | cach hha c, J Ia cug ::c cua KauI Cug LIug I:auI u Ia, LI:uI II,
(I:a: Ia: :aI gu, I:ug cac :au J cua :u I:uI Ic, Jug II: LIug IIan g:a :a cuc
I:auI ca: Iaug cacI Juug : nI jIa Cug nuu LIa: jIa cu Juug n : I:uc J cIua
a: J: uIan Jua :u I:uI Ic (:a I::I Ic u: cIuug :a LI : I Iac. |hte| |a mo | IO 4
4 N
TIa, cI I:auI ca: Iu Ia u Ia nI jI:u Ia I7uI Ia c Ju IIan gu,u jIau .u LIa II
cua uIau IIuc IIuau I, nI cacI : Iu, LI ug II:u :,, :ua Ia : uIuug ,u :acI cIuI
Jaug, c c : :uug cIac, :ua uuI LIaI Iac I n: ,u :acI :a IIan :ug LIug cIuI
Jaug, II:u c :
H:uI auI : :auI : : ::c |hte| |a mo | IO4 4 N c , ugIa guau I:ug :a cI ,u uIaI
J : : : Iau I I::I Ic KauI, :a I:uc naI, cI jI j Ia I:u cIuI .ac uIau J :a u :
uuug Iug guaI cua gu,u :acI. Phe ha a |y |iah |hua a |u y.
- PHE PH4 N LIug jIa: Ia Ja LcI Ia, Iu au II ca cI I:u IIug IIuug
I:u ua, Har|ta Hetdegger
(1)
nuu I:u u II u : uuug ugu,u IIu , cua Iu
H, 1a j KRINEIN Ia jIau I: I, I:u I:I g:ua ca: uIau IIuc Ju c :a ca:
LIug uIau IIuc Juc TIaI :a, , ugIa cua Iu Phe ha a Ja , uan uga, I:ug
Iau IIau ::c |hte| |a |oa a a J xem xe| ra xa c dtah aguo a go c ha m rt
ra ca c gto t ha a cu a ao /|y |iahj ahuag |a | ca |a |re a co so cu a ahu ag aguye a

(1)
M. Heidegger: Die Frage nach dem Dinge. Zu Kants Lehre von den transzendentalen
Grundstzen/ Cau hoi ve S vat. Ve hoc thuyet cac nguyen tac sieu nghiem cua Kant, Tbingen,
1962, trang 93.

19
|a c (A11 1 cIuI Ia c ug ::c jIau .u cua Ia a u J LIaug J,uI Ia, Iac I
cac ,u :acI Iaug cacI dte a dtch {Deduh|toa deduhzterea), Iuc :uI :a cac
ugu,u Iac Iu co so ha |y chiah da ag {|egt|tmer Rech|sgruad) u Ia
IIa , KauI :aI :uI uuug cac IIuaI ugu IuaI Ic I:ug :acI ua, Ia :: ug nuu
uua II jIuug jIa j u:u u,cI jIa j I, Juug II : G nI u: LIac, I:ug cac
Ia: g:aug cua n:uI, KauI uIac Ia: ugau gu. Phe ha a |uc |a da | ca u ho t re
ma | co ho ha hay hho ag {Crt|tc a|so quaes|to turts)
(2)

- IY IlNH. Ja ,, I:u II agha ro ag Ia Iau I guau uaug uIau IIuc ca
ca j Ia gn ca g:ac IuI (!::Iauu, uaug Iu c jIau Jau (:I:I:L:aJI :a I, IuI
Ia, I, I: (!:uuuJI II agha he , Iuc Ia guau uaug suy |ua a LIac :: g:ac
IuI Ia guau uaug ha a doa a 1, IuI II ugIa :ug ua , Ia I:un Ia: IauI :uc.
I, IuI I, IIu,I :a I, IuI IIuc IauI (Ja Juc :a uIau ::uI G Ja ,, cI7 Iau :
IauI :uc I:uc. I, IuI I, IIu, I, uIuug Jug II : g : n IauI :uc I, IuI IIuc IauI
: Juc Iau u: LIac (An. Phe ha a |y |iah |hu c haah :a Da | co so cho
5te u hah ho c re duc |y (An IIn. IUI-IUI5
- u IHC4 N ICY Ia g:. 1a Ia: uIau IIuc hoa a |oa a do c |a :: L:uI ugI: n
1I jIau Ja , cuug Ia j I:uug :a Ia : I, IuI IIuau Iu , ua , NgIa Ia u LIug
Iau : ::c :u uuug I, IuI u: cIuug, cIaug Iau I:ug ::c I IIug Ia I:: IIuc
IIuug ugI:n Ia, :u, Iua u Iu uIuug I:u J IIuug ugI:n, I:a: Ia:, cI7 Iau :
::c. I, IuI uua doa doc :a cIuI n:uI nI cacI IIuau Iu,, LIug cau uua :a
L:uI ugI:n ua ca na :au Iuug c II JaI Juc uIuug I:: IIuc c IIuc cIaI :
uIuug J: Iuug :u I LI: L:uI ugI:n (:u I:u .I uIu Iau II, TIuug J, I:uI
Iu, Iu u NIu Ja IIa , I:u Ja ,, uIau IIuc IIuug ugI:n (uua :a L:uI
ugI:n Ia LIug c :au J , Ia Iau u Iu g:: Iau ,u :acI uIau IIuc I:ug
jIan :: L:uI ugI:n :a u J, Juc L:n I:a u uaug Nguc Ia :, I:: IIuc IIuau
Iu ,, Iuc Jc Ia j :: L:uI ugI:n LIug c cacI g: L:n I:a Juc uga: I:u Iaug
cac gu, IuaI cua I-gc I c u: cIuug NIuug, cac gu, IuaI I-gc cI7 Ia Jan Juc
::c LIug nau IIuau : naI hah |hu c, cIu LIug jIa: : ao t duag D J, ugu,
c :a: Ian Ia :aI Iu LI: Iu I:u (.n cIu IIcI cI I422 cua I, IuI IIuau Iu , Iu
:au IauI Jc Ia j. Iaug cu Juug :u, Iuau I-gc Iuug :aug :aI :uug cIac, ugu :
Ia J: Ju uIuug Iuau J:n ::u I:uI Ic LIug c c : Ngu, c ua ,, II KauI, c
II :a cau jIa: ugau cIau, LIac jIuc Iaug :u jI jIau I, IuI IIuau Iu ,. IIan

(2)
Cac bai giang, ta p XXIV, trang 764. Toan ta p Vien Han Lam. Ve quaestio iuris va quaestio
facti, xem B129...

20
I:a Iau u:u cac guau uaug uIau IIuc u: cIuug cua cu ugu : :a uIaI Ia |ham
|ra, gto t uo c jIan :: cua Ia : Iu uu, IIuau Iu ,, Jc Ia j :: L:uI ugI:n
- T:ug ugu,u Iac Ia, I:ug cacI u,cI uIau J gu,u :acI Iaug cac ugu ugu
Iau u (K::I:L der ::uu !:uuuJI uI. ::I:gu of II ju: Ra:u 1Ia j.
::I:gu de Ia :a::u ju:, g: : Iu : Iuu (u:I::u: der, of, de I : Iu I:ug
I:ug !:I Tu ua , naug ca Ia: , ugIa. H:u II ugIa I, Jug (guI::u:
IcI::u:, I, IuI Ia J: Iuug I, jI jIa u (jI jIau : I, IuI IIuau Iu ,
H:u II ugIa cIu Jug (gu:I::u: :uIcI::u:, I, IuI Ia L I:u IauI jI jIau
(jI jIau cu a0o t I, IuI IIuau Iu , I Kaa| I:u II ca Ia: ugIa. 1I
jIau re I, IuI IIuau Iu, 0o t cIuI I, IuI IIuau Iu , KIug c guau uaug ua
ca Iu I, IuI J jI jIau u uga: cIuI u, :a II KauI I, IuI c Ju uaug
Iuc :a jIuug I:u J I:u IauI :a Iau Ia I cug ::c Iu jI jIau ua , Ia y Phe
ha a |y |iah |hua a |u y |a cuo c |u hte m |ha o {5e|0s|hrt|th) cu a |y |iah |heo
du ag agha |a |oa a a cu a |y |iah |roag do |y |iah ru a |a quaa |oa ru a |a 0t
ca o ra |ha m chi |roag co ag cuo c Phe ha a |y |iah |hu c ha ah sau aa y |y
|iah co a |a he |u 0aa 0o |ua | |e au a.
T:ug 1 : Tua cua gu,u Phe ha a aa ag |u c haa doaa (Krt|th der
Cr|et|shraf|, I7UU, KauI Jua :a n I J,uI ugIa ugau gu :a cIuI .ac : uIau J
gu,u :acI Ia Jaug Jc. Ia co |he got quaa aa ag aha a |hu c |u ahu ag aguyea |a c
|te a aghtem |a |y |iah |hua a |u y ra rte c aghte a cu u re hha |he ra ca c raah gtot
cu a |y |iah aay ao t chuag |a Phe ha a |y |iah |hua a |u y (Mau Lauu ua:
!:ngu u: E:LuuIu:: au: 1::uz:j:u a j:::: dte retae Ierauaf| uuu u:
uI::ucIuug u: MgI:cIL:I uuu :uzu u::IIu I:IaujI dte Krt|th der retaea
Ierauaf| uuuu K::I:L u :I:I:L:aJI ! I7
T:ug cuc Iu L:n ua ,, I, IuI cIuug I gu,u u, cua n:uI :a gu,u u, J uIan nuc
JcI Iu cI uc cIuI n:uI Ta c II I:uI uuug LIa: guaI u:u I:u cua :u au uIu
:au. T:ug jIau Jau cua gu,u 1I jIau (an uaug Ic :a 1Iau IcI jIa j, guau
Ia .ac J,uI ca c dte u |ua | : Juc a j uuug. I:a: : : IIu,I uu, ugI:n, gua IIaI c
uIuug uIau IIuc jI guaI :a IaI ,u, u J , uIau IIuc Jc Ia j : : L:uI ugI: n (Iuc
IIuau Iu ,, I:u ugI:n Ia c c : NIuug Jug II :, I:a: :: IIu,I uu, I, , uIau IIuc
ua , cI7 c I:u Iuc g:: Iau I:ug jIan :: L:uI ugI:n LIa Iuu na II : :a cI7 Juc
jI j :u uuug I:ug jIan :: ua , au J , I:ug jIau 2 (1:u cIuug jIa j, jI:u Ia
cIuI IIuc .I .u, J,uI : I: uauI :a Iu,u au 1 : : : uIuug J : Iuug Iu uga :
jIan :: cua L:uI ugI:n, n : LIaug J,uI cua I, IuI Ia LIug c c : N : :: :a
cI Iu nau IIuau uu cI7 Jua g:u : : cac LIa: u:n cua cIuI n:uI a Ia: jIa:

21
uu, I, Iau uu, ugI:n Ju jIan :a: Ian. gua IIaI c uIuug , u:n cua I, IuI IIuau
Iu ,, uIuug cI7 uIu cac aguyea |a c dte u haah J J,uI Iuug :a IIuc Ja, :u Iaug I:u
cua L:uI ugI:n cIu LIug jIa: cac ugu,u Iac ca u |a o uu L:uI ugI:n Ca c do t
|uo ag dich |hu c cu a 5te u hah ho c ha t da ah cho |y |iah |hua a |u y |hu c haah
|u c cu a |a ah ru c |u duo ag da o duc ra aha a stah
II NIu Ia : IIa ,, I:ug gua I::uI Iu L:n, KauI jIau J : jIa: uu, I,, :: II ug, cI7 : :
Iu uu, Ju IIuau, LIug II uIau IIuc Juc IIuc Ia: Cug cuug Iac IIu,I uu, ugI:n,
:: Iu, KauI IIua uIau :aug n : uIau IIuc 0a| da u Iu L:uI ugI:n uIuug LIug jIa:
IaI ca Ju 0a | aguo a Iu L:uI ugI:n KauI nuu cIuug n:uI :aug L:uI ugI:n cuug
LIug II c Ju c uu LIug c uIuug uguu :u: Jc Ia j :: L:uI ugI:n T:u J
cua L:uI ugI:n uIu gu, IuaI uIau gua :ua LIug II c Juc uu cI7 uua :a L:uI
ugI:n, :ua LIug cI jI j aj uuug :a IauI :uc Iu uga: L:uI ugI:n N cuug
LIug II IaI uguu Iu II: guu (Ian I, Ic uIu Hun ugI na I:a : Ia: c g:a I:, jI
guaI :a IaI ,u !a ,, Iac ca IIu,I Ia: ugI:, KauI LIaug J,uI uIau IIuc LIacI guau
Ia Iau Iau c c :
I2 Iuug n:uI :aug c uIuug J:u L:u c g:a I:, jI guaI Jc Iaj :: L:uI ugI:n Ian
c : cI L:uI ugI:n, KauI : cI IIa , :u I:uI Ic :au c I, u Iu Ia : uIuug cI7
uIu Ia ho c |huye| re htah aghte m cIu LIug jIa: uIu Ia nu Ic : cac J : Iuug
::u uI:u, :uI LI: L:uI ugI:n uIu jIa: uu, I, cIu I:uug 1ug II :, I:a: :: jIa:
uu, ugI:n, :u I:uI I c LIug jIa: Ia nu Ic IIuug ugI:n na jIa: Ia Ic
IIu,I ste u aghte m : L:uI ugI:n (1 : Tua Ia u: c Jug L I gua ugI:u cuu, uu
KauI J ca j ugau gu Iu ug Ia : I:n I:u uau cac IIuaI ugu :a cac :au J I: u Ja ,
1 : uau uIa j :a cac jIau :au
I Ta :ua Iuc gua LIa :: :aug LI gua cua cug cuc 1I jIau, cua jI:u Ia 1:u
cau I:u : IIn Ia , g: Ia huoag ha I:u IauI IuI jIuug jIa j, Ia n:
IIa , Juc cI do c da o :a mot me IIuc :u cua KauI : :: uIuug ugu : J: I:u c NIu Ia
: IIa , nuc I42I uu: Ja ,, KauI LIug jIa: Ia ugu: Jau I:u jI jIau :u I:uI
Ic N : ::ug : ::c (Iu jI jIau I, IuI, }oha Ioche Juc KauI .n Ia ugu: J:
uIuug Iuc Jau I:u :a LIu,u Ia Ia , I:I u I::I g:a I:u uauI ua , TIaI :a ,, {
1cL Ja J :a nuc I:u g:ug II uIu KauI Ia LIa :aI aguo a go c, su ru ag cha c /ca c
raah gto t] :a ha m rt cua I:: IIuc cu ugu: (TI::, II:J:, I:ug n, ju:j: I
:ugu:: :uI II ::g:uaI, c:Ia:uI,, auu .IuI J Iunau LuuIug
(1)


(1)
}. Ioche. u E::a, uc:u:ug Hunau uu::Iauu:ug1uau :au : g:ac IuI cu ugu :,
IUU, 1, :, 2 (C.J:u IU75IU7U

22
!a ,, KauI n: n cI ua. IuI cI Ia n uIuug ::c J, ahuag |a | ca |a |re a co
so cu a ahu ag aguye a |a c (A11 N: ugau gu, J:u a , c ugIa Ia jIa: uua :a
jIuug jIaj u:u u,cI Iuug Iu uIu IIuc I:u . I .u cua Ia au Juug II: Mu :
uan I:uc gu,u 1I jIau, KauI LIu { 1cL Ja J: mo | 0uo c quye | dtah J n
Juug cI I, I: (!::Iauu / Ja , !::Iauu II ugIa cIuug Ia guau uaug uIau IIuc
cua cu ugu : II ugIa uu::Iauu:ug cua { 1cL] Cug /1cL] Ja J :a uIuug
I:u cIuau Iau Iau n : n Cug I::I I, II L:u chu quaa I:ug LI: WIJJ :a
uIuug ugu: I:uc WIJJ J u I::I I, II L:u LIacI guau Cug /1cL] Ja ugI: u cuu
: :u I:uI IIauI, :u IIaI IIa: :a : uguu gc cua uIuug LIa: u:n (AA1! 3
NIuug, Ia, g:, LI: ::I gu,u 1I jIau (I73I, KauI IIa , :aug Iuc gu, I J,uI a ,
LIug II IIuc I:u II L:u cIu guau na jIa: nuu jIuug jIa j u:u u,cI
LIacI guau cua Ia au, Iuc jIa: u:u u,cI ::u ugI:n, jIa: :uI uIuug LIa: u:n
I:u ugI:n Ia, LIug-IIuug ugI:n Iu uIuug ugu,u Iac D J, KauI jIau I:I
: g:ua u:u u,cI cIu guau (II L:u 1cL :a u: u u,cI LIacI guau na ug g:
J Ia cu Juug jI jIau, cu Juug uu, uIa I cu J n (1334 u II Iu, cacI
I: j cau cIu guau Ia I :. I, IuI J: Ju :: J : Iuug 0a ag ca ch aa o, I:a: gua uIuug
Iuc J: ua , Ia, u: ugau gu Iu. Iau IIau guau ua ug :u, Iuug Ian II ua c II
c Juc 1 Ia ::c J: I:n ugu,u uIau cI nI LI gua Ja c :au, jIuug jIa j a ,
:aI I cI uIuug LIug II I:auI LI : IuI cIaI g:a IIu, I c II I, IaI I Iac ugI:
ug u cacI I: j cau LIacI guau Ia I :. g:ac IuI :a I, IuI, do c |a rot htah
aghte m, c II uIau IIuc Juc g: :a /uu Juc II:] Juc Ia uI:u. (A!11 TI
KauI, cau I: :au n: Ia cI:a LIa J n Iau I I naI cua nu :u I:uI Ic :au
Iu g:au n:uI cI I : ua, (TIu gu: Ma:cu: H:z, 2I2I772 AIU 1 g:u j Ia u I:u
Iu, KauI : :auI Ia: cacI I:u IauI I:u Ja, : : I:uug I j jIaI I:u cua Neu|oa.
H IIug /I, IIu,I] : Iua I Ia j uau cua NuIu jIa : Juc LIaug J,uI Ja :: n : Iau
Ju ::c IuaI Ia j uau a, :au IauI uIu II ua LIaug cacI :aI .a !au J :au gua
Ia :aI LI, uIuug LI LIug Jug ugIa :: LIa ugI: (:Ju
KauI I:u :aug Iaug jIuug jIa j a , n: c II jIaI I:u Juc J:n ug uIau cua I,
IuI :: cIuI Iau IIau u :a n : J :a Ju c cac I:u jIa j J u j I n : Ian Iac,
Iuc Ia ugau ugua ::c I, IuI uuug uIuug ugu,u Iac cI7 c g:a I:, :a I:u Iuc I:ug
jIan :: :u uuug IIuug ugI:n :a uIuug J : Iuug /IIuau I, ] cua I, IuI, Iuc
uIuug J: Iuug-LIug-can IuI
II uug cIuI jIuug jIa j ugI:u cuu LIacI guau LIug II ugI: ug a , Ja gu,I
J,uI ca huoag ha |rah 0a y cua KauI I:ug :acI ua , Ta I:I :aug LI: KauI
n: jIaI I:u Ju c cI:a LIa I na I u: I:u na u : IaI Ia uIuug ugI,cI I,

23
(uI:un:u cua I, IuI IIuau Iu ,, I:ug J ugu: Ia :u uuug I, IuI IIuau Iu , J
I:ug JauI .u :, Lu II : uguc : Ju cIu,u I:u I: : :a a: cuug I :a c I, ca ,
KauI Ja J,uI IaI Jau gu,u 1I jIau : : jIau NgI,cI I, Ia j uau, I, IIu ua , J
u I : cuu Jc g:a (An. A27U, 247 NIuug, cu : cuug, :: ,u cau u: Ia: cua IuI
LIacI guau :a IuI I IIug, KauI Ja cIu huoag ca ch |rah 0a y L:u ho c |hua |
aghte m aga | {schu|gerech|) LIug IuI I: ::c guaug Ia :ug :a: (A!, A!1, J
Ia. :uI :a (II:Iuug. uau .uaI, u:u u,cI n: I jIau cua uIau IIuc Iu uIuug
ugu,u Iac (ahu ag aguo a suo t, :a cI : J:n g:: Iau Iu J I, IuI Ia I Jau Iuc
cIau :a Ian Iac (ahu ag raah gto t :a jI: L:n nI cacI da y du n : I jIau
a , (ha m rt Ia, quy mo cua uIau IIuc
I2 ac I:aug Iu A111 Ju AA, KauI u: uI:u : ,u cau da y du cua u : uuug,
sa ag su a cua I:uI IIuc :a Jua :a uIuug I: Iua I u Ta LIug uu I:u g:au u,
uIu Ia uIuug I : :a Ju IIug IIuug cua nI Iac g:a I:uc ugu : Jc Iuug c
I-gc u: Ia : Iu jIuug jIa j ugI:u cuu :a I::uI Ia , I:u Ja ,
- TIaI :a ,, ,u cau Ja , Ju cua u: uuug, Iuc :u da y du , hho ag |hte u so | cua
uIuug ,u I c Iau cua uIau IIuc cuug Ia nI I:u cIuau : :u Juug Jau
cua cug cuc jI jIau, :: Ia au Ia, :u jI jIau cI7 Ia j I:uug nI ::c Ia
.n .I : I, IuI, LIug ::u uau IaI L, ,u I Iu uga: ua, uu jIa: I:u
:u, Iau IaI, uu LIug nuu jI:u Ia a , Ia: jIa: Ia : IIan G nI u:
LIac, KauI uIau nauI. :u jI jIau uIu II : LIug Ia g: Jaug I:u ca, uu
u LIug hoa a chah :a hoa a |a| cI Ju uIuug ,u I uI uIaI cua I, IuI
IIuau Iu ,, :a I:ug IauI :uc guau uaug ua, /I, IuI], Iac Ia jIa: Ian |a | ca
Iac hho ag |a m g ca I:ug ::c .ac J,uI u (1! 2, .n. 17UU Ia | ca
hoa c hho ag g ca {4||es oder Ntch|s) Ia IIacI IIuc Iu J: :: KauI :a cuug
Ia IIacI J LIug uI J: : : J c g:a'
I u .ac Iu :a :u :aug :ua Ia hah |hu c jIa: c cua ao t duag naug |iah |a | ye u
cua n: uIau IIuc I:u ugI:n NIau IIuc I:u ugI:n II: jIa: IaI ,u, IaI uI:u
(aju:LI::cI, LIac : : uIau IIuc IIuug ugI:n Ia c II II ua ,, c II II LIa c
D J , I:ug ::c ugI:u cuu ua ,, LIug c cI cI g:a IIu,I :a Iu L:u (, L:u
::ug 1Iau .I cua Ia a u jIa: uuI LIaI, IaI ca Iac LIug g: ca cIu LIug
Juc n I , LIa ugI: uug LIug II I:uug :a uI:u : uu Ia, n:uI Ia cu II cI
u I:u, LIug cI7 :: I, u L, IIuaI. Ian cI gu,u :acI ua , cn IIn, na chu
ye u :a re aguye a |a c Ia ::. ugI:u cuu : uIuug dte u htea hha |he cua L:uI
ugI:n /uIuug J:u L:u Ia n cI L:uI ugI:n c II c Juc] II: LIug II n:uI
Ia Iaug uIuug : uu de a |u L:uI ugI:n'

24
I4 au cuug, Iu Ia : , ugIa I,cI :u cua cug ::c jI jIau I, IuI IIuau Iu , cua
n:uI, KauI I:u :aug c II u j I n: :a: Ian :a LIaug J,uI nauI uau :aug.
LIug nI :au J ::u I:uI Ic ::ug I ua LIug Juc g:a: gu,I :I :a, Iac I
:a cuug ca j Juc cI:a LIa J g:a : gu, I u Hu II, ug n :a ::u Iuug Iau
IaI (!IIuuuug :u I:uI Ic, :a Iau IaI u I:ug nI II : g:au ugau ! I-
gc cua :u ::c II: Juug :a ,. :au LI: Ja Ja I Juc nuc JcI jI jIau (.ac J,uI
uguu gc, jIan ::, :a :auI g:: cua ::c :u uuug I, IuI LIug-IIuug ugI:n, Ia
c II IaI Ia, L:n Iau Iau I Ia : :au Ia c Iu I, IuI |hua a |uy, : Iuug ua, Ia
c Iau, LIug II IIn II, Ian nI Iau cI .ug J I:u,u Ia: cI Iau II
T:ug I:uI IIau J, KauI Iua Iu : cug I 5te u hah ho c re |u ahte a NIuug,
IIaI :a, I : Iua ua , LIug Juc KauI IIuc I:u I:u :u Nan I735, ug cug I
Nhu ag co so ste u hah ho c da u |te a cu a hhoa ho c |u ahte a {He|ahystsche
4afaagsgrade der Na|urutsseaschaf|) :a Da | ae a |aag cho 5te u hah ho c re
du c |y {Gruad|eguag zur He|ahysth der 5t||ea) NIuug, Ju uan I737, LI: Ia:
Iau gu,u 1I jIau (.n. 1: Iua 2 cI au Iau 1 I: j :au Ja ,, ug Ia : :au Iua :
cI :a n I 5te u hah hoc re |u ahte a uIu I:uc !a ,, : :: Iau I J au cua
ug (.n. I:aug 137, Ia IIa , KauI cu uI:u ::c cIua Ian .ug 1au IIau ::c
LIug Iau IaI I I J au cua n:uI, :a uIaI Ia :u jIaI I::u : cuug jIug jIu,
jIuc Ia j cua I::I Ic sau KauI cI IIa , :u ::c LIug u:u I:u Ju g:au uIu ug
ugI :aug ugu : J : :au cuug : LIug cu g: J I :uug uga: ::c IIu,I n:uI :a
I:u,u Ja I Ia : (AA
Tu, :a,, J:u LIug II jIu uIau Ia. cIuI Iuau J:n cua ug cI :aug ahte m ru
cu a |rte| ho c |a ha hu y mo t a o |uo ag hha c hu c su huye a hoa c, :: II: Ja:
cIuug Ia JcI IIuc Ia II: Ja: cua :u jI jIau, Iuc IaI ca jIa : jIuc Iuug Ia au
cua I, IuI (A1, cIu IIcI cuug : : J au jI jIau I, IuI cua ug : : cac Jac
J:n c Iau uIu. cuc cacI naug j:u:c : cIu II ::u ugI:n, :u LI Ij g:ua
Ic IIu, I : uIau IIuc :a Ic IIu, I : J : Iuug, :u cIuug n:uI cac ,u I I:u
ugI:n I:ug uIau IIuc cu ug uIu :u jIau I:I g:ua I:u Iuug :a :aI-Iu IIau (uIu
Ia : ga j I:ug 1: Tua 2 Ja ca: I:u :au :ac u : uuug cua :u I:uI Ic :u Juc
.n Ia nu 1 uIaI I::I Ic, gua J Ian IIa, J : Iau I naI cua I::I Ic Ta ,
jIuug, Jug II: LIaug J,uI :uug cIac :, I: :a cug Ia I,cI :u cua KauI
I4 T:uc LI: J: :a 1: Tua 2, Ia c II I :uug :a: uIau .I cI uIuug a: guau Ian Ju
I,cI :u I::I Ic.
I4I Tu , II cacI uI:u, ugu : Ia c II .n Ic IIu, I cua KauI uIu Ia nI :u |ho a hte
|o t Iac nI :u duag ho a sa ag suo | g:ua IIu,I uu, I, :a IIu,I uu, ugI:n, Ia,

25
cu II Iu, g:ua :u I:uI Ic c I:u,u :a IIu,I Ia : ugI: cua Hun Du :a, Ic
IIu,I cua KauI Ia nI u Iuc g:a: gu,I uIuug I Iac : I, Iuau Ja I :a I:ug nI II : L,
I,cI :u uIaI J,uI Iaug cacI IIu da | ra a de hte u hha c J J: Ju nI Iug Ij LIug I
n : n :a :aug Ia au .I :au Iu : na I a , J IIa , I I cug Ia I,cI :u cua KauI
I42 MI uIau J,uI guu IIuc uIau nauI cug Ia cua KauI Ja JauI J :u I:uI Ic c
I:u,u ca Ia I:u cI cIuI. !u I:u Ic IIuau I,, Tan I, Ic IIuau I, :a TIau Ic
IIuau I, (I:ug jIau 1:u cIuug jIa j ::u ugI:n G Ja ,, cau uIau : ca Ia: naI.
cIug :a .a , cua KauI
I42I KauI LIug jIa: Ia ugu : Jau I:u jI jIau :u I:uI Ic T:uc ug Ja c cac uIa
uu, ugI:n uI (1cL, Hun TIan cI c II u : I,cI :u jI jIau :u I:uI Ic
cuug c .ua uIu cIuI : u I:uI Ic :::II Ja LI ug uguug jI jIau .u Iuug
::u I:uI cua 1IaIu ac uIa Iu Iuug guau I:ug cua II: L, 1IaIu n : :au cug
ugu,u, cac g:a jIu (1aI:::I:L :a :uI II : T:uug c cuug LIug a: uan Iu uIau
Ia uIa :u I:uI Ic, :: II : a , Iau : ca c :au J ::u uI:u cu I, .n Ia II:u
LI:n Iu :a I n ugu, I:n' I7 cu : II: T:uug c n : uau uau I:uI IIauI cac
cIu,u J :u I:uI Ic uIan I IIug Ia I::I Ic :::II II L:u L:uI ::u,
uIuug cac Iac g:a Ju II:u c :aug Ia :a cIua Ia g: Juc .n Ia cac Iac g:a L:uI
J:u cua I::I Ic
KI: Ru D:ca:I: cug I ac :u, u:n : J uIaI I::I Ic uan I4I, ug I:n
cacI IacI : : LI: cac I::I g:a L:uI ::u Juug II : :a Iuu I:auI uuug Iu g: :u
I:uI Ic
(1)
ac uIa uu, I, :au ug cuug II N: uuug :u I:uI Ic IIaI :u cua
j:uza Ia: uu j uu: Iu g : IaI ug Ia 1a Juc Ic (EII:ca
(2)
, I:ug LI: 1:Iu:z,
I:u I: I:uc I: j cua KauI :a ugu: c Jau c :u I:uI Ic uIaI I:uc ua,, cuug
cIua Ia g: I::uI Ia , Ic IIu, I cua n:uI uu: Iu g : :u I:uI Ic TIan cI
I:ug Iac jIan ac ugI: u cuu n: : g:ac IuI cu ugu : (::I uan I7U, cug I
u: ca uan I75, 1:Iu:z :au .n :u I:uI I c Ia nI LIa Ic Jaug jIa: I:n
L:n
(1)
nuu cacI u: cu a :::II (:u I:uI Ic UU I, 2 !a , cI7 cu I:uc
naI KauI I IIug :u I:uI Ic I:uug c Ja cau c: cua WIJJ :a 1aunga:Iu
I:u Iau L:uI ::u :::II :a IIu,I uu, I, cua 1:Iu:z NIuug I:ug I : cauI LIa:

(1)
}.I. Hartoa. u: I j:::n nIajI,::gu u D:ca:I:, 1a::: IU3, I:, 4
(2)
TI I:u,u IIug uu, I, , 5taoza g: Iac jIan : u I:uI Ic cua n:uI Ia Da o du c ho c
{E|htca) :: ug cI :aug ca t Ihte a {das Gu|e) LIug cau J:u L:u ua LIac uga : uIau
IIuc : ca t Cha a {das Bahre)
(1)
G.B. Iet0atz, KI:u cI::JIu zu: MIajI,::L, 1:auLJuIM, IU5, I: IU5. R :aug nu
LIa Ic uu Iaug naug Iu 1 NIaI I::I I c :a Juc :::II g : Ia nu Ic Juc nug uc
:a Jaug jIa : I:n L:n (zIunu II: Ju ua, :au I:ug I:uI I:aug cau jIa: I:n L:n

26
:aug Juug II:, I IIug ua , cuug LIug cu u, Iu :a auI Iuug g: Iu D J , Ia
uu Iuu , Ju uIau .I cua Perdtaaad 4|qute , n I cIu,u g:a : KauI. Ta cau uuI
LIaI Iu I , Iuug cI :aug c nI uu :u I:uI Ic jIaI I::u :uc : I:uc II:
KauI :a I, IIu,I jI jIau cua ug JauI J /] KauI LIug cau cIug Ia: nI uu
:u I:uI Ic na I:ug II L, cua ug LIug cu Juc a: I:u uua :a ug Ja jI: Ia ,
: IIa: J II , uuug uuug jI I:u II : Ia, g: 1uug :a, ug Ja g:a: IIcI :u IIaI
Ia: cua u, Ia cI Iau I nuc JcI cua :u I:uI Ic ca c co so mot IaI ugu u Iu
::c ugI:u cuu Iau IIau I, IuI
(2)
NIu II, J:u KauI IIaI :u guau Ian LIug jIa:
Ia Ia :a nI cauI cua Ja n 1:u LI:u ug IaI I:uI LIug jIa: Ia I:uI I:aug I
Iac LIug II cuu :au cua :u I:uI Ic na Ia IIa : J Iaug guau I:uc I:uI I:aug a ,
Cug cI7 gI: uIau I:uI I:aug cua :u I:uI Ic uIuug ug jIau J : (II ugIa IIug
IIuug cua Iu jI jIau ::c LI:uI II, cac :au J :u I:uI Ic Ngu : Ia c II
II I:uc uIuug cuc I:auI ca: Iu I:u : :, (:a uga , caug I: uu : uu,u I:uc
:u jIaI I::u uIauI cIug cua LIa Ic Iu uI:u, uIuug LIug Juc uuug uuug
I:uc cac :au J II:I cI cua Iau IuI cu ugu : (A NIuug :au J a , Iu, n :
II : c II JaI :a n: LIac (II : cua ug, J Ia. TIuug J c Iu Ia : LIug. 1:uI Iu
c IaI Iu LIug. Tu u c , ugIa II ua. uIuug cI7 c :u I:uI Ic n: I:a I :
Juc MI :u I:uI Ic uIu II c II c Juc LIug. 1 Ia cau I: IIu cII .u,u
:uI Iac jIan na KauI Ja I :a cI I::I Ic, n I uu I::I Ic Ja guu :aug cac :au
J c Iau a , LIug n I LIa Ic IIuc ugI:n ua uu IIauI cug Ju na , I:ug
IauI :uc ::ug I cua u c II g:a: Ja j Iac IIa, II Ta : ga j Ia: :au J ua , n I
cacI cu II Iu I:ug 1: Tua 2 :a 1: uau uIaj
I422 N : uIu I:u Iau Iau LIug c ugIa .n uI Iac nau IIuau :: uIau J,uI :aug
KauI Ja I:u IauI jI jIau cau L, c I IIug :a Ian IIa, J: :au :ac :u I:uI
Ic KI: JaI cau I: : LIa II cua :u I:uI Ic, KauI Ia ugu : Jau I:u Iug LI ca c
u Iuc :u, Iu cua uIuug ugu: J: I:uc uu: Iu g: cIuug Ia :u I:uI Ic uIu n I
n I:uI, n I L:u nau (1a:au:gna Iu uu, g:a J:u T:ug ::u Iuug I,cI :u, KauI
c Juc ca : uI:u Iug guau : :u I:uI Ic uIu nI Iau LI:, cI jI j ugu : J:
:au I, g:a: Iu Iuug Ta , jIuug uIu n I Iug II I,cI :u cIaug Iau uIu HgI .n J
Ia I,cI :u Iu jIaI I::u cua T:uI IIau Ia, H:ugg: .n J Ia cu Juug Ia n Iac
cua uu :u I:uI I c Iaug guu Huu II :: au KauI, I:n c uu I:: I Ic ua
LIug I, g:a: I:u,u IIug uu: Iu g : cIuug Ia :u I:uI Ic :a I:n cacI I, LIa:
: : u IuI uu Ia cua KauI : IaI LIa II cua :u I:uI Ic :: Iu cacI Ia nu

(2)
P. 4|qute . 1a c::I:gu KauI:uu u Ia nIajI,::gu, 1a::: IU3, I: 7 (Iau I:ug 1uc cua
{ :uu:u

27
Ic I, IIu,I Iu I:u : ca: ::u :aI I, (I,j:jI,:::cI :uI LI : Iau IIau uaug Iuc
uIau IIuc Ja Iac Jug Iu Ju Iau II
ac I::I g:a :au KauI Iu, I uI:u I: j Iuc I: j IIu cac u: uuug cua :u I:uI Ic
uIuug Ju .n :u I:uI Ic Ia Ia: uIau IIu c na I::I Ic jIa: Iu I Nga, cac I::I
g:a Iu .n Ia ugu: L Iuc I:uc I: j cua KauI uIu Ptch|e, 5che||tag, Hege| cuug
LIug uan :u uuug LIa : u:n :u I:uI Ic II ugIa IcI cuc uu cac I IIug uu,
Ian cua I cuug c IIan :ug Iu,I J : LI ug Ln g: :u I:uI Ic c I:u,u ca' au
:u :u j J cua cac I IIug uu, Ian I, .n Ia :u I:uI Ic cIuI I:u ua ,, jIau
uug cuc Jau cua jIa: KauI n : :a uua cu: II L, IU Ju Jau II L, 2U Lu g :
I: Ia: :: KauI uIuug Ia: II:u cI:u :au :a can Iuug ::u I:uI Ic cua cIuI
KauI uu :: :a cI g:au Iuc, .n Iuug Ia: uu, uIaI cua I::I Ic Ia :u jIau Iu :
LIa Ic, L ua: auI Iu ug I:ug I, Iuau LIa Ic (II:, J :c:uc Ju uga ,
ua,
Tu J, cac I:a Iuu n: :a J : (u: ::ug Ta , u :a LIu :uc uI-M, Ju Iua Iu
naug Ia : nI ca: g: LIac : : :u I:uI Ic 1Iac IIa cua Dt||hey (I3-IUII :
nI :u 1I jIau I, IuI I,cI :u nuu u: g I KauI uu Iu :u J: Ia j g:ua LIa Ic
:a :u I:uI Ic, JaI c : cI jIuug jIaj Iuau cua cac LIa Ic I:uI IIau Ia u
Iuc caI JuI : : :u I:uI Ic g:a J:u
(1)
KIau I:u Ha , I: : :: Iau IIau :u
:aI' (zu uu acIu :III' cua E. Husser| (I35U-IU3 cIa j cauI cI jIug I:a
H:u Iuug Ic Jau II L, 2U Ia :u jIau J: Iu uu, ::u I:uI Ic Iau : cac , u:n
:a LIa: u:n IIa, :: : Iau IIau :u :aI ac I::I g:a uIu Nte|zsche (I344-IUUU,
Hetdegger (I33U-IU7 cuug cac Iau uu I:ug jIa: Derrtda I:u ua, c :uc
IIu IuI :: Iua Iu :u I gua :u I:uI Ic G jIa J: Iaj, I::I Ic jIau IcI (ugu
ugu cuug uIu I:uug jIa : 1:auLJu:I Iu, :aI LIac uIau, :au IIug uIaI : : uIau
cI Ju gII I Iu I:u ::u I:uI Ic TI I, jIa: IIa, II Iu I:u :u : Iaug Ngu
uuug Ic (j:acIj:agnaI:L Iac I, Iuau jI jIau .a I: Hau uu I:u ua, cua
I:uug jIa: 1:auLJu:I uIu }rgea Ha0ermas J :a cac jIac IIa cI I: Iu uu,
Iau ::u I:uI Ic (NacInIajI,:::cI: DuLu, , J :a uauI I:u II cI:u
Iuug ua , cu c II L :a : :
R :aug Iu KauI :a u KauI, :u I:uI Ic (|u 0te a |hua a |y
*
I: IIauI IaI LIa
II: MaI LIac, Iu, I:a: :: , J,uI :a nug nuu cua KauI, :u jI jIau cua ug Ja

(1)
An. K 1u:II. D:III,: uuu H:ugg:: IIIuug zu: MIajI,::L, IU, Iau Ia j 1u:II, Ia j
3, I: 253-275
*
Iu 0te a {sehu|a|tr) IIuaI ugu Juc :u uuug uI:u I:ug Iac jIa n ua , !: KauI, Iu
I:u (I, IuI Iu I:u, :u I:uI Ic Iu I:u I:u II ugIa I:u cuc. :u uuug I, IuI |y

28
IIuc :u Ja , I::I Ic Ta , jIuug :a cu c LIuug Ia ug Iau u:u :a :au :ac, uIuug
Jug II: cuug c :uc g : n : Iau uIu :ua Iuc gua





















|huye| :uI :a LI : :auI g: : L:uI ugI:n Iaug cac LIa: u:n :uug T:uc KauI, |u 0te a
(gc 1aI:uI. :jcuIa::. I:n I : ca: I uI:n Juc I:u II ugIa I:uug IuI. Ia uIau IIuc I,
IIu,I, LIug II Ju: cac nuc JcI IIuc I:u, L, IIuaI Ia, Ja Juc (:::II, :: cI7 Ia:
uIau IIuc : cac ugu,u uIau I: Iau, ::u uI:u uIu TIuug J LIug uua :a L:uI
ugI:n (II: T:uug c au KauI, HgI Ia : I:u Iu I:u II ugIa IcI cuc, g : Ia Iu uu,
Iu I:u-I:u cIuug. Tu I:u :a L:uI ugI:n LIug Ia : I:u uIau, I:a: Ia :, Iu I:u Iu L:uI
ugI:n cI uI:u :a :u IIug uIaI g:ua cac naI J : Ia j, Iuc uIau IIuc Iau IIau IIuc Ia:
I:ug :u IIug uIaI cua LIa: u:n !: nau :ac uu, Ian Iu, I J: cua I::I Ic HgI, Iu Iu
I:u (LIac : : Iu I:u cIuug I, naI uau u, Iu :a uga , ua, cI7 Juc uuug II ugIa I:u
cuc, gau :: ca cI I:u cua KauI (ND

29

IOI 1UA

BVII
CHO IAN XUA1 BAN 1HU HAI (1787)
(AN BAN B)

Lieu viec x ly nhng nhan thc thuoc ve cac cong viec cua ly tnh co
bc i vng chac cua mot khoa hoc hay khong, ieu nay de dang c anh
gia t s thanh cong cua no. Neu viec x ly ay, sau nhieu bc no lc va
chuan b hng en muc ch, lai ri vao be tac; hoac e at c muc ch,
thng phai lien tuc quay lai t au e tm con ng khac cung nh khong
tao c s nhat tr trong hang ngu nhng ngi cong tac khac nhau ve
phng cach lam the nao e theo uoi muc ch chung ay; ta biet ngay rang
cong cuoc nghien cu nh the cha co c bc i vng chac cua mot khoa
hoc ma ch la s mo mam n thuan; va qua la mot ong gop cho ly tnh neu
co the tm ra c con ng nay, cho du qua o buoc phai t bo mot so
ieu vo vong ma trc o do thieu suy ngh a c a vao trong muc ch
nghien cu.

BVIII
Mon Lo-gc hoc a i bc i vng chac nay ngay t nhng thi rat
xa xa la ieu de nhan ra t s kien no khong he c phep i mot bc
lui nao ke t thi Aristote
*
, neu ta khong ke ti viec bo bt mot so ieu
chi ly khong can thiet hoac xac nh ro rang hn nhng g a trnh bay xem
nh nhng s cai tien thuoc ve tnh trang nha hn la ve tnh vng chac
(Sicherheit)
**
cua khoa hoc. ieu ang ngac nhien ni mon hoc nay la cho
ti hien nay, no cung khong the i them mot bc tien nao ca, c ho nh
a hoan chnh va hoan tat han roi. Bi v, neu co oi ieu g mi me tng
rang co the m rong mon Lo-gc hoc nh a them vao o phan nghien
cu tam ly hoc ve cac nang lc nhan thc (ve oc tng tng, oc hai
hc), phan nghien cu sieu hnh hoc ve nguon goc cua nhan thc hoac ve
cach thc at c s xac tn khac nhau tuy theo tnh d biet cua nhng oi
tng (thuyet duy tam, thuyet hoai nghi v.v), phan khac la them vao cac
nghien cu nhan loai hoc ve nhng nh kien [cua con ngi] (tm hieu
nguyen do va cac bien phap khac phuc); tat ca nhng ieu c a
them vao ay la do khong hieu ve ban tnh rieng co cua mon khoa hoc nay.
Khong phai la lam tang tien ma la lam roi loan cac nganh khoa hoc neu
ngi ta lam cho cac ranh gii cua chung tron lan vao nhau. | Ranh gii
cua mon Lo-gc hoc c xac nh hoan toan ro rang: no la mon khoa hoc
trnh bay can ke va chng minh chat che nhng quy luat hnh thc cua
moi t duy ch khong lam ieu g khac hn (bat ke t duy ay la tien
nghiem hay thng nghiem, co nguon goc hay oi tng nh the nao va khi

*
Aristote: (384-324 tr. CN): ai triet gia Hy Lap co ai. (N.D).
**
S vng chac (Sicherheit): xem chu thch cho ch xac tn (Gewissheit) AXV. (N.D).

30
c mang lai trong au oc con ngi co gap tr ngai t nhien hay ngau
nhien nao hay khong).


S d mon Lo-gc hoc thanh cong tot ep nh vay la nh no co u
the ni chnh tnh b gii han ro (Eingeschrnkt-heit) cua no, nh o no
co quyen, tham ch b bat buoc phai tru tng hoa khoi moi oi tng cua
nhan thc cung nh s khac nhau gia nhng oi tng, do o, trong Lo-gc
hoc, giac tnh khong lam viec vi g khac hn la vi chnh mnh va vi hnh
thc (Form)
*
cua mnh. Mot cach t nhien, ly tnh kho khan hn nhieu e
bc vao con ng vng chac cua khoa


hoc, khi no khong ch phai lam viec vi chnh no ma vi nhng oi t ng;
cho nen mon Lo-gc hoc, vi t cach la mon hoc d b (Propdeutik) ch
mi tao nen cai tien sanh (Vorhof) cho cac khoa hoc; va khi noi ve cac
nhan thc, th tuy ngi ta dung mon Lo-gc hoc nh mot tien e e phan
oan ve chung, nhng e co s ac ve cac nhan thc, ngi ta lai phai i
tm trong cac nganh khoa hoc c goi la cac khoa hoc thc s va khach
quan.







BX
Trong chng mc cac khoa hoc nay muon tr thanh ly tnh [xng
danh la cac khoa hoc thuan ly rational do ly tnh mang lai], trong chung
phai co cai g tien nghiem c nhan thc; va nhan thc cua chung co the
lien he vi oi tng nghien cu bang phng cach hai mat: hoac ch n
thuan xac nh (bestimmen) oi tng va xac nh khai niem ve oi tng
(khai niem phai c mang lai nh cai g khac, t ben ngoai [them vao]
(anderweitig) cho oi tng), hoac lam cho oi tng tr thanh hien thc
(wirklich). Cai trc la nhan thc ly thuyet; cai sau la nhan thc thc
hanh (praktisch) cua ly tnh. Trong ca hai loai nay, phan thuan tuy c
cha ng trong o t hay nhieu, tc phan do ly tnh xac nh oi tng
mot cach hoan toan tien nghiem phai c trnh bay trc tien va
rieng biet va khong c tron lan no vi nhng g en t cac nguon [nhan
thc] khac. | Bi v, [cung v nh] cong viec lam an buon ban se rat toi te,
neu ngi ta c nham mat chi ra nhng g thu vao e sau o, khi lam an b
be tac, khong the phan biet phan thu nhap nao co the bu ap chi ph, va
phan nao phai cat giam.

Toan hoc va Vat ly hoc la hai loai nhan thc ly thuyet cua ly tnh
co nhiem vu xac nh oi tng cua chung mot cach tien nghiem; mon
hoc trc la hoan toan thuan tuy, con mon hoc sau t nhat co mot phan
thuan tuy, v no con phai da vao cac nguon nhan thc khac hn la nguon
cua ly tnh.

*
Form: hnh thc, cung c dch la mo thc, oi lap vi Materie: chat lieu, chat the, tuy theo
van canh. (N.D).

31






BXI




















BXII
T thi rat xa xa ma lch s cua ly tnh con ngi co the vn ti,
Toan hoc a i con ng vng chac cua mot khoa hoc ni dan toc Hy
Lap ang ngng mo. Ch co ieu ngi ta khong c phep ngh rang
Toan hoc a de dang nh mon Lo-gc la ni ly tnh ch phai lam viec vi
chnh no gap c con ng vng gia ay, hay hn the, t mnh m
ng i; trai lai toi tin rang Toan hoc cung a phai dng lai s mo mam
(chu yeu di thi cac ngi Ai Cap) va s cai bien la nh vao mot cuoc
cach mang do y tng ot ngot ay may man cua mot con ngi duy nhat
c hnh thanh t mot th nghiem, t o con ng ma ngi ta phai theo
khong con b mat dau va bc i vng chac cua mot khoa hoc a c
bc vao va c m ra cho moi thi ai va rong dai vo tan. Lch s cua
cuoc cach mang ve le loi t duy (Revolution der Denkart) nay ma
tam quan trong cua no con ln hn ca viec tm ra ng i vong quanh mui
Hao vong noi tieng cung nh cua con ngi may man a lam nen cuoc
cach mang nay khong c lu lai chnh xac cho chung ta. Tuy nhien,
truyen thuyet ma Diogenes Laertius
*
ke lai ve ngi c xem la ke phat
minh ra cac yeu to n gian nhat cua cac chng minh hnh hoc nhng yeu
to ma theo y kien thong thng la khong can phai chng minh cho thay
ro s hoi tng ve cuoc cai bien do dau vet au tien cua viec tm ra con
ng mi me nay tac ong, la cc ky he trong oi vi nhng nha toan hoc
va v the a khong bao gi b ri vao quen lang. Mot anh sang a loe len
trong au oc ngi au tien (o la Thales hay co the mot ten tuoi nao
khac) khi ong chng minh tam giac can. | o la khi ong thay rang khong
the da vao nhng g ong nhn thay trong hnh tam giac [nh ang bay ra
trc mat], hay do theo khai niem n thuan ve no [nh ang ton tai trong
au oc ong] e t o rut ra cac ac iem, trai lai phai tao ra
(hervorbringen) hnh tam giac t nhng g t ong ngh ra mot cach tien
nghiem da theo cac khai niem, va dien ta no (bang s cau tao
Konstruktion); va thay rang, e nhan thc chac chan ve cai g mot cach
tien nghiem, ong khong can phai gan cho s vat nhng thuoc tnh nao khac
ngoai nhng g c tat yeu rut ra t cai ma ban than ong a at vao trong
s vat, phu hp vi khai niem cua ong [ve no].

Khoa hoc t nhien th tien cham hn trc khi bc vao ai lo cua
khoa hoc, v viec nay ch mi xay ra cach nay khoang mot the ky ri [so
vi thi Kant, N.D] khi e ngh sang suot cua FRANCIS BACON [1561-
1626] a mot phan m ra s kham pha nay, phan khac a lam no song
ong tr lai v a tng co ngi th do dam bc vao; ieu nay cung ch co
the c giai thch bang cuoc cach mang ve le loi t duy a nhanh chong
xay ra trc o. ay, toi ch xet khoa hoc t nhien, trong chng mc no

*
Diogenes Laertius: nha van co Hy Lap, khoang the ky 3 T.L., tac gia mi tap lch s, ky s, giai
thoai ve cac triet gia co ai. Tuy khong co he thong va khong hoan toan chnh xac, nhng tac pham
cua ong (Cuoc i va quan niem cua cac triet gia noi tieng. Ban tieng c, 1967) la mot trong cac
nguon t lieu quan trong nhat ve triet hoc co ai Tay phng. (N.D).

32
c at nen tren cac nguyen tac thng nghiem:







BXIII
Khi GALILEI cho nhng vien bi co trong lng do ong t la chon
trt xuoi theo mot mat phang nghieng, hay TORRICELLI e cho khong
kh mang mot trong lng ma ong t ngh ra t trc ngang bang vi trong
lng cua mot cot nc a biet, hay muon hn, khi STAHL chuyen hoa
kim loai thanh voi va lai chuyen hoa voi thanh kim loai bang cach rut bt
i va cho them tr lai mot cai g ay ni chung
(1)
, th cung co mot tia sang
loe len trong au oc cua moi nha nghien






















BXIV
cu t nhien. Ho hieu ra rang ly tnh ch nhan ra nhng g do chnh ban
than no tao ra (hervorbringen) theo phac hoa cua no; rang ly tnh tien len
bang nhng nguyen tac cua cac phan oan theo cac quy luat on nh; bat
buoc T nhien phai tra li cho cac cau hoi cua no, ch khong ch chu e
cho T nhien dan dat; v neu khong nh the, cac quan sat ngau nhien
khong c tien hanh theo mot ke hoach c phac hoa t trc se khong
gan ket c vi nhau trong mot quy luat tat yeu, la cai ma ly tnh tm
kiem va oi hoi. Ly tnh phai i en gii T nhien vi mot tay la cac
nguyen tac cua no va ch nhng hien tng nao tng ng vi cac nguyen
tac ay mi co the co gia tr la cac quy luat; va trong tay kia la cac th
nghiem c ly tnh t suy ngh ra theo cac nguyen tac tren; tat nhien vi
muc ch la e c T nhien giang day, nhng khong phai vi tnh cach
cua mot cau hoc tro chu e cho ngi thay muon day bao g cung c,
trai lai, vi tnh cach cua mot v tham phan c bo nhiem co u tham
quyen e buoc cac nhan chng phai tra li cac cau hoi do ong at ra. Va
nh the, ngay ca Vat ly hoc cung phai biet n sang kien a mang lai cuoc
cach mang bo ch trong le loi t duy cua no; theo sang kien ay, tc la, phu
hp vi nhng g t ly tnh a at vao trong T nhien, ly tnh lai i tm
trong T nhien (ch khong phai gan ghep cho T nhien) nhng g ly tnh
phai hoc hoi va la nhng ieu ly tnh t mnh khong co hieu biet nao. Bang
cach o, khoa hoc t nhien mi c a vao con ng vng chac cua
mot khoa hoc, v trai qua nhieu the ky, no a khong the lam g hn la ch
biet mo mam n thuan.










Sieu hnh hoc loai nhan thc t bien hoan toan biet lap cua ly tnh
la mon hoc vt han len tren moi hng dan cua kinh nghiem, tc la ch
da vao nhng khai niem n thuan (ch khong nh Toan hoc co c la
nh ap dung nhng khai niem vao trc quan), la ni chnh ban than ly tnh
phai lam ngi hoc tro cua chnh no, lai khong co c so phan may man,
thuan li e co the co c bc i vng chac cua mot khoa hoc, mac du
no la mon hoc xa cu hn moi khoa hoc khac va chac han se van con ton
tai ngay ca khi moi khoa hoc khac eu b nuot chng vao ho tham huy diet

(1)
ay toi khong i theo mot cach chnh xac ng day lch s cua phng phap th nghiem, ma
cac khi iem au tien cua no cung cha c biet ro thc s.

33








BXV
cua mot trang thai man r nao o co the xay ra. Trong Sieu hnh hoc, ly
tnh thng xuyen lam vao canh be tac, ngay ca khi no muon nhan thc
mot cach tien nghiem oi vi nhng quy luat c kinh nghiem tam
thng nhat xac nhan (nh kinh nghiem t cho nh the). Trong Sieu hnh
hoc, ngi ta a phai bao lan quay tr ngc lai v thay rang con ng se
khong dan en ni ngi ta muon en; con oi vi s nhat tr trong cac
khang nh gia nhng ngi theo uoi no th no lai cang cach xa, khien
cho Sieu hnh hoc, noi ung ra, a bien thanh mot au trng co ve c
dng nen ch e pho dien sc manh, tap tanh nhng cuoc au tran gia, ni
o cha he co mot chien binh nao thc s gianh c ch mot tat at e
lam chu lau dai nh co thang li. Khong nghi ng g na, phng phap cua
no en nay ch la s mo mam n thuan, va cang te hai hn, ch la s mo
mam gia nhng khai niem suong ma thoi.

Vay do au ma Sieu hnh hoc a khong the tm ra c con ng
vng chac cua khoa hoc? Phai chang con ng ay la khong the co? The
tai sao T nhien lai xui khien ly tnh chung ta khong ngng theo uoi va
tm kiem no, xem no nh mot trong nhng cong viec he trong nhat cua ly
tnh con ngi? Hn the, lam sao ta con co the tin cay vao ly tnh c na
khi no khong ch bo ri ta ngay trong phan then chot nhat cua long khao
khat hieu biet cua ta ma con du do ta i vao con ng lam lac va cuoi
cung con la gat ta na! Hay la tat ca ch v lau nay ta khong biet tm ra
con ng ung, vay au la nhng dau hieu cho phep ta s dung e len
ng tm tr lai lan na vi hy vong se gap may man hn nhng ngi i
trc?


BXVI


















Toi cho rang nhng v du ien hnh trong toan hoc va khoa hoc t
nhien nhng nganh khoa hoc a nh cuoc cach mang noi tren ma c
tr thanh nh ngay nay la rat ang chu y, khien ta nen suy ngh ve
iem cot yeu cua viec chuyen oi le loi t duy a mang lai thuan li ln
cho chung; va t nhieu da tren cho tng ong gia chung vi Sieu hnh
hoc nh la cac tri thc cua ly tnh, t ra cung nen th mo phong iem cot
yeu nay. Lau nay ngi ta gia nh rang moi nhan thc cua ta pha i
hng theo cac oi tng; the nhng moi no lc dung cac khai niem e
x ly oi tng mot cach tien nghiem hau qua o m rong nhan thc cua
ta eu i en that bai cung tai v gia nh nay. V the, hay th nghiem e
biet au chung ta co the tien len tot hn trong viec giai quyet cac van e
cua Sieu hnh hoc bang cach gia nh rang cac oi tng phai hng
theo nhan thc cua ta; nhan thc ay se phu hp tot hn vi kha the c
oi hoi cua mot nhan thc tien nghiem ve oi tng, tc loai nhan thc
xac nh mot cai g o ve oi tng trc khi oi tng c mang lai
cho ta. o cung chnh la tnh hnh a xay ra vi y tng au tien cua
COPERNIC [1473-1543] sau khi ong thay khong the i xa hn c
trong viec giai thch cac van ong cua bau tri neu gia nh rang toan bo

34







BXVII
oi ngu nhng thien the quay xung quanh ngi quan sat, nen a th xem
co the thanh cong hn khong khi ong cho ngi quan sat quay xung
quanh, con ngc lai, e cho nhng thien the ng yen. Bay gi, trong
Sieu hnh hoc, ta hay th nghiem bang cach tng t nh the oi vi
nhng g lien quan en trc quan (Anschauung) ve cac oi tng. Neu
trc quan phai hng theo ac tnh cua cac oi tng, toi khong thay c
bang cach nao ta co the biet g ve chung mot cach tien nghiem; nhng
neu oi tng (nh la oi tng cua giac quan)
*

























BXVIII

hng theo ac tnh cua quan nang trc quan cua chung ta, toi co the
hoan toan hnh dung c kha the nay. Nhng v toi khong the ch dng
lai cac trc quan nay neu muon bien chung thanh cac nhan thc, trai lai
phai lien he chung nh la nhng bieu tng vi mot cai g nh la oi
tng, e xac nh (bestimmen) oi tng nay bang cac bieu tng kia,
toi co the: hoac gia nh rang cac khai niem nh o toi lam c cong
viec xac nh tren ay phai hng theo oi tng, trong trng hp o
toi lai ri vao kho khan, lung tung nh trc ve phng cach lam the nao
e toi co the biet g ve oi tng mot cach tien nghiem. | Hoac [bang
cach khac], toi gia nh rang cac oi tng hay cung cach noi het nh
the; kinh nghiem, tc la ni chung (nh la nhng oi tng c cho)
c nhan thc phai hng theo cac khai niem, lap tc toi thay de
dang hn nhieu, bi le ban than kinh nghiem la mot phng cach nhan
thc (Erkenntnisart) oi hoi phai co giac tnh, cho nen toi phai xem quy
luat cua giac tnh la tien e [co san] trong toi (in mir) mot cach tien
nghiem trc khi cac oi tng c mang lai cho toi; quy luat ay c
dien ta trong cac khai niem tien nghiem, do o moi oi tng cua kinh
nghiem phai nhat thiet hng theo va phai phu hp vi chung. The
nhng, oi vi nhng oi tng trong chng mc chung ch c suy
tng thong qua ly tnh, tc la c suy tng mot cach tat yeu song hoan
toan khong the c mang lai trong kinh nghiem (t nhat nh ly tnh suy
tng ve chung), th cac co gang e suy tng ve chung v chung phai
e cho ta suy tng c [du khong the e cho ta nhan thc] se mang
lai cho ta hon a th tuyet dieu ve nhng g ta gia nh nh la phng
phap thay oi le loi t duy, rang qua that ta ch



nhan thc c ve cac s vat mot cach tien nghiem nhng g do chnh ta
at vao trong chung
(1)
.

*
oi tng cua giac quan: Gegenstand (Objekt) der Sinne = sinnlicher Gegenstand: oi tng
cam tnh. (N.D).
(1)
Nh the, phng phap c mo phong t cac nha nghien cu t nhien chnh la cho sau ay:
phai i tm cac yeu to [tien nghiem] cua ly tnh thuan tuy trong cai g co the c mot th nghiem
xac nhan hoac bac bo. The nhng e kiem chng cac menh e cua ly tnh thuan tuy, nhat la khi
chung dam lieu lnh vt qua moi ranh gii cua kinh nghiem co the co, ta khong the lam th nghiem
vi cac oi tng cua chung c (nh ta co the lam trong khoa hoc t nhien): vay ch co the lam
c viec kiem chng oi vi cac khai niem va cac nguyen tac ma ta a gia nh mot cach tien

35




BXIX
Th nghiem nay thanh cong nh y muon va nh vay, ha hen mang
lai cho phan au cua Sieu hnh hoc tc la phan nghien cu ve cac khai
niem tien nghiem, ma moi oi tng tng ng trong kinh nghiem co the
c mang lai phu hp vi chung bc i vng chac cua mot khoa hoc.
Bi v vi s thay oi nay ve le loi t duy, ta a hoan toan co the giai thch
c kha the cua mot nhan thc tien nghiem, va hn the na, a mang lai
cac chng minh thoa ang ve cac quy luat lam nen mong tien nghiem cho
gii T nhien T nhien nh la tong the (Inbegriff) moi oi tng cua
kinh nghiem. | Ca hai ieu nay eu khong the co c theo phng cach
tien hanh trc nay. Nhng, t viec dien dch (Deduktion)
*
nay ve quan
nang nhan thc tien nghiem cua









BXX











chung ta trong phan au cua Sieu hnh hoc lai dan en mot ket qua bat
ng to ra co ve rat bat li va i ngc lai toan bo cu canh cua Sieu hnh
hoc trong phan sau cua no, o la: vi phan au, ta khong bao gi co the i
ra ngoai ranh gii cua kinh nghiem kha hu, trong khi chnh no lc [sieu
viet] phan sau mi la cong viec cot yeu nhat [co tnh ban chat nhat]
(wesentlichste Angelegenheit) cua mon khoa hoc nay. Nhng chnh ay
[cac no lc sieu viet], s th nghiem a kiem chng ngc lai tnh chan ly
cua ket qua a at c trong phan anh gia au tien ve nhan thc tien
nghiem cua ly tnh chung ta, o la: nhan thc tien nghiem ch lien quan
en nhng hien tng thoi [la nhng g xuat hien ra cho ta va ta co the
buoc chung phu hp vi cac khai niem do ta at vao ni chung], con ngc
lai, Vat t than tuy ton tai thc ni ban than no nhng khong c ta
nhan thc. Bi v, cai a thuc ay chung ta nhat thiet phai i ra khoi ranh
gii cua kinh nghiem va cua moi hien tng chnh la cai Vo-ieu kien
(das Unbedingte) ma ly tnh luon oi hoi, xem no la tat yeu ni ban than
nhng Vat-t than
*
, la ng nhien gan lien vi moi cai co-ieu kien, qua
o chuoi cac ieu kien mi c hoan tat tron ven. Vay neu thay rang, khi
ta gia nh nhan thc bang kinh nghiem cua ta phai hng theo cac oi
tng nh la hng theo ban than cac vat-t than, th cai Vo-ieu kien
khong the nao c suy tng ma khong co mau thuan; ngc lai, khi ta
gia nh, cac bieu tng cua ta ve s vat nh la cac s vat c mang lai
cho ta khong hng theo cac s vat nay nh hng theo cac vat-t than;

nghiem thoi, bang cach xem xet rang cung chnh cac oi tng ay [cac khai niem] mot mat nh la
cac oi tng cua giac quan va cua giac tnh danh cho [lanh vc] kinh nghiem, va mat kia, lai xem
chung nh cac oi tng ma ngi ta ch suy tng n thuan, danh cho [lanh vc] ly tnh biet lap,
luon muon vt ra khoi cac ranh gii cua kinh nghiem; do o, cac oi tng co the c xem xet ve
hai mat khac nhau. Neu thay rang khi ta xem xet cac s vat t cach nhn hai mat ay la nhat tr vi
nguyen tac cua ly tnh thuan tuy, con neu xem xet ch mot mat th mau thuan khong the tranh khoi
cua ly tnh vi chnh no se nay sinh, vay s th nghiem a quyet nh nghien ve tnh ung an cua
s phan biet nay. [Kant se giai thch va cho v du ro hn BXXVII...].
*
Dien dch (Deduktion): chng minh nguon goc tien nghiem va tnh chnh ang cua viec s dung
tien nghiem mot quan nang hay cac khai niem trong quan he vi oi tng. Xem B116. (N.D).
*
Y noi: cai Vo-ieu kien ch la oi hoi chu quan cua ly tnh nhng c ly tnh xem nh la co that
ni nhng s vat la nhng vat-t than (Dinge an sich). (Xem: Chu giai dan nhap: 10.1.2). (N.D).

36
trai lai, cac oi tng nay, vi t cach la cac hien tng, hng theo






BXXI
phng cach bieu tng cua ta
*
th mau thuan se bien mat; va do o, neu
thay rang cai Vo-ieu kien khong the nao c tm thay ni cac s vat
trong chng mc ta nhan thc chung (tc cac s vat c mang lai cho ta)
ma ch co ni ban than s vat trong chng mc ta khong biet g ve chung
nh la cac vat-t than, th ro rang nhng g ta a gia nh luc au e th
nghiem la co c s
(1)
.











BXXII
Nhng, sau khi mo s tien len cua ly tnh t bien trong lanh vc cua
cai Sieu-cam tnh a b bac bo, nhiem vu quan trong con lai cua ta la phai
th nghiem xem phai chang trong nhan thc thc hanh cua ly tnh co the
tm thay c cac d lieu (Data) e xac nh khai niem sieu viet cua ly
tnh ve cai Vo-ieu kien, va bang cach o, phu hp vi mong c cua Sieu
hnh hoc, ly tnh vn ti c cac nhan thc tien nghiem co the co ve
nhng g vt ra khoi ranh gii cua moi kinh nghiem kha hu ung vi
muc ch cua ta, nhng ch la muc ch thc hanh ma thoi. Bang phng
phap ay e m rong nhan thc, ly tnh t bien t ra cung phai e lai nhng
khoang trong cho ta; va chung ta khong nhng c phep ma con thay co
trach nhiem lap ay chung, neu co the lam c, bang nhng d



lieu thc hanh
(1)
.



Chnh th nghiem thay oi phng phap trc nay cua Sieu hnh
hoc bang cach theo gng cac nha hnh hoc va khoa hoc t nhien, chung

*
Phng cach bieu tng (Vorstellungsart): phng cach chu quan cua ta e hnh dung
(vorstellen) nen cac bieu tng ve s vat, bang trc quan (cam nang) va cac khai niem (giac tnh).
(N.D).
(1)
Th nghiem nay cua ly tnh thuan tuy co nhieu cho tng t vi th nghiem cua cac nha hoa hoc,
thng c goi la th nghiem quy giam (Reduktion) trong phng phap noi chung goi la phng
phap tong hp. Phan tch phap cua nha sieu hnh hoc phan chia nhan thc thuan tuy tien nghiem
ra lam hai yeu to rat khac nhau ve loai, o la cac yeu to cua s vat nh la nhng hien tng, roi nh
la cua s vat nh la nhng vat t than. Bien chng phap lai noi ket hai loai ay lai thanh s nhat tr
(Einhelligkeit) vi y niem tat yeu ve cai Vo-ieu kien cua ly tnh, va thay rang s nhat tr nay
khong bao gi hnh thanh c ma khong nh co s phan biet tren ay, do o s phan biet ay la s
phan biet ung an.
(1)
Cung bang cach nh the ma cac quy luat trung tam [chu yeu] ve cac van ong cua nhng thien
the co c tnh xac tn vng chac sau khi ch mi la gia thuyet trong gia nh ban au cua
Copernic; ong thi nh o chng minh c ca lc vo hnh (lc hap dan cua Newton) chi phoi ket
cau cua vu tru. | Lc [hap dan] nay co le a khong bao gi c phat hien, neu trc o Copernic
khong manh dan oi mi cach suy ngh, thoat nhn trai ngc han vi giac quan thong thng nhng
lai la phng cach ung e i tm cac van ong a quan sat c khong trong nhng oi tng cua
bau tri ma chnh ni ngi quan sat. Trong Li ta nay, toi neu s thay oi ve le loi t duy ch
nh mot gia thuyet co net tng t nh gia thuyet cua Copernic, nhng trong ban than quyen Phe
phan, gia thuyet nay c chng minh mot cach hien nhien ch khong co tnh gia thuyet na, xuat
phat t ac iem cua cac bieu tng cua ta ve khong gian, thi gian va ve cac khai niem c ban cua
giac tnh. | Trong Li ta, s d neu nh vay ch la e lu y nhng th nghiem au tien von bao gi
cung co tnh gia thuyet ve mot s thay oi le loi t duy nh vay.

37







BXXIII
ta se thc hien mot cuoc cach mang hoan toan oi vi Sieu hnh hoc,
o la cong viec cua s Phe phan ly tnh thuan tuy t bien nay. S phe
phan nay la mot Khao luan ve phng phap (ein Traktat von der
Methode) ch khong phai mot He thong [tri thc] ve ban than khoa hoc
[Sieu hnh hoc]; mac du s phe phan cung vach ra mot phac hoa toan bo
ve khoa hoc nay, khong nhng ve mat cac ranh gii ma ca ve toan bo
cau truc (Gliederbau) ben trong cua no [tc la ve ca hai mat cua mon
hoc]. [S d c nh vay la] bi v ly tnh thuan tuy t bien co ac iem
rieng nay: no co the va phai o lng c nang lc cua chnh no da
theo s khac nhau ve phng cach lam the nao e t la chon cac oi
tng cho t duy va tnh toan c ngay t trc (vorzhlen) mot cach
ay u cac phng cach e t at cac van e cho chnh mnh, do o vach
ra c phac hoa toan bo ve mot



















BXXIV
he thong cua Sieu hnh hoc. | Bi le, oi vi ieu trc [o lng va tnh
toan], trong nhan thc tien nghiem, khong co g co the gan cho oi tng
ngoai nhng g chu the t duy t rut ra t chnh mnh; va oi vi ieu sau
[phat hoa he thong], ly tnh, xet ve phng dien cac nguyen tac cua nhan
thc, la mot chnh the oc lap, hoan toan tach biet, trong o moi bo phan,
giong nh trong mot c the co to chc , s d co o la v moi bo phan
khac va moi bo phan khac la v tng bo phan, va khong nguyen tac nao
co the c xem xet mot cach chac chan trong mot moi quan he ma
khong ong thi c nghien cu trong moi quan he xuyen suot
(durchgngig) [tron ven] vi viec s dung toan bo ly tnh thuan tuy. Do
o, Sieu hnh hoc co c s may man hiem hoi ma khong mot khoa hoc
nao khac cua ly tnh von phai nghien cu ve cac oi tng co the co
c (khong ke mon Lo-gc hoc v mon nay ch nghien cu mo thc cua
t duy noi chung), o la: mot khi nh s Phe phan nay c a vao
bc i vng chac cua mot khoa hoc, Sieu hnh hoc hoan toan lam viec
trong toan bo lanh vc cua nhng nhan thc thuoc ve rieng no; do
o no co the hoan tat cong trnh cua mnh va truyen lai cho hau the s
dung nh mot von lieng khong bao gi c gia tang them, bi le Sieu
hnh hoc ch lam viec vi cac nguyen tac va vi cac s gii han
(Einschrnkungen) ve viec s dung no; cac gii han b quy nh bi
chnh cac nguyen tac tren. Bi vay, vi t cach la khoa hoc nen tang
(Grundwissenschaft), Sieu hnh hoc b rang buoc vi tnh hoan chnh
(Vollstndigkeit) nay, va co the phai noi ve no nh sau: Nil actum
reputans, si quid supenesset agendum [La Tinh: Khong co g c
xem la a hoan tat neu con sot lai viec phai lam. Lucan, 2, 657].






Nhng ngi ta se hoi, di san quy bau ma ta d tnh trao lai cho hau
the la di san g ay mot khi Sieu hnh hoc tuy a c s phe phan lam
trong sach nhng qua o cung c a vao tnh trang thng ton
(beharrlich) [bat bien] nh vay? Neu ch nhn lt qua cong trnh nay mot
cach hi ht, ngi ta tng a nhan ra c rang ch li cua no ch la

38










BXXV
tieu cc (negativ), tc la, vi ly tnh t bien ta khong bao gi c phep
lieu lnh vt qua cac ranh gii cua kinh nghiem; va qua that, trong thc
te, o cung la ch li au tien cua no. Nhng, ch li nay se tr thanh tch
cc (positiv) ngay, neu ngi ta nhan ra rang cac nguyen tac ma ly tnh
t bien s dung e vt ra khoi ranh gii cua no nhat nh se khong dan
en s m rong ma thc ra la bo hep viec s dung ly tnh cua chung ta,
v khi cac nguyen tac ay m rong thc s cac ranh gii cua cam nang la
lanh vc ch thc cua no bao trum ra toan bo moi lanh vc, chung se
e doa ay lui viec s dung ly tnh thuan tuy (thc hanh). V the, mot s
Phe phan han nh ly tnh t bien [trong khuon kho cua no] la tieu cc,
nhng ong thi, khi qua o dep bo c tr ngai a han che hay tham
ch e doa thu tieu viec s dung ly tnh thc hanh, s Phe phan mang lai
ch li tch cc va het sc quan trong, bao lau ta y thc ro rang phai co
mot s s dung tuyet oi tat yeu ve mat thc hanh cua ly tnh thuan tuy
(s dung ve mat ao c), trong o ly tnh t m rong ra khoi cac ranh
gii cua cam nang mot cach khong the tranh c nhng lai khong can
s tr giup nao cua ly tnh t bien, trai lai con c am bao an toan
chong lai phan tac dung cua ly tnh t bien e ly tnh khong b ri vao
mau thuan vi chnh ban than no. Phu nhan ch li tch cc trong viec
ong gop nay cua cong cuoc Phe phan th cung giong nh bao rang lc
lng canh sat chang co ch li tch cc nao ca, v cac cong viec chnh
cua no ch la ngan chan hanh ong bao lc xay ra gia nhng cong dan
vi nhau e ai nay co the lam cong viec cua mnh mot cach yen on va an
toan.


Trong phan Phan tch phap cua quyen Phe phan nay, ta se chng
minh rang:
[ ] khong gian va thi gian ch la cac mo thc cua trc quan cam tnh,
do o ch la cac ieu kien cho s ton tai cua s vat nh la nhng hien
tng;

BXXVI








[ ] ta khong co cac khai niem cua giac tnh, tc khong co cac yeu to e
nhan thc s vat nao khac hn la khi trc quan tng ng co the c
mang lai cho cac khai niem nay; do o ta khong the co nhan thc ve
nhng oi tng nh la nhng vat-t than, ma ch trong chng mc la
oi tng cua trc quan cam tnh, tc la nh hien tng. | T nhng
chng minh o suy ra s gii han cua moi nhan thc t bien kha hu cua
ly tnh vao nhng oi tng n thuan cua kinh nghiem ma thoi. Nhng
ong thi, ieu can can than ghi nh la: tuy ta khong the nhan thc
c chnh nhng oi tng ay nh la nhng Vat-t than th t nhat ta
cung phai co the suy tng ve chung [nh la nhng vat-t than]
(1)
. V

(1)
e nhan thc mot oi tng, ieu oi hoi la toi co the chng minh c kha the cua no (hoac
bang tnh thc tai cua no do kinh nghiem xac nhan, hoac mot cach tien nghiem bang ly tnh). Con

39



BXXVII
neu khong, se dan en menh e vo ly rang hien tng la cai g xuat
hien ra ma lai khong co cai xuat hien. Bay gi ta th gia nh khong
lam viec phan biet ma cong cuoc Phe phan cua ta nhat thiet phai lam ve
s vat, [tc xem chung] va nh la nhng oi tng cua kinh nghiem
va ong thi nh la























BXXVIII
nhng vat-t than, at rang nguyen tac ve tnh nhan qua, va do o, c che
[tat nh] cua T nhien quy nh nguyen tac ay phai co gia tr oi vi
toan the moi s vat nh la cac nguyen nhan tac ong. Nh vay, ve cung
mot s vat, chang han nh linh hon con ngi, toi se khong the noi rang
y ch cua con ngi la t do, ong thi no lai phai phuc tung s tat yeu
t nhien, tc khong phai t do ma khong b ri vao mot mau thuan ro
rang; bi le trong hai menh e tren, toi a hieu linh hon trong cung
mot y ngha, tc la nh s vat noi chung (nh mot Vat-t than); ieu
nay toi khong the nao lam khac neu khong co s Phe phan i trc o .
Nhng, neu s Phe phan a khong lam khi day rang phai hieu oi tng
trong y ngha hai mat, tc hoac nh la hien tng hoac nh la Vat-t
than; va neu s dien dch cac khai niem cua giac tnh la ung an, do
o, nguyen tac ve tnh nhan qua ch c dung cho s vat trong ngha
th nhat thoi, ngha la trong chng mc s vat la oi tng cua kinh
nghiem, nhng cung chnh s vat ay trong y ngha th hai lai khong
phuc tung nguyen tac nay, the th chnh y ch cua con ngi trong hien
tng (trong nhng hanh vi hu hnh) phai tat yeu phu hp vi quy luat
t nhien, trong chng mc o la khong t do; nhng mat khac, nh la
thuoc ve mot Vat-t than, lai khong phuc tung quy luat t nhien, do o
c suy tng la t do, ma khong xay ra mau thuan nao ca. Mac du toi
khong the nao dung ly tnh t bien (cang khong the dung s quan sat
thng nghiem) e nhan thc linh hon cua toi di giac o la vat-t
than, do o cung khong the nhan thc T do nh mot thuoc tnh cua mot
ban chat [vat-t than] ma lai c toi xem la co nhng tac ong trong
the gii cam tnh, v muon lam c ieu o, toi phai nhan thc mot
cach xac nh ve vat-t than nay [tc linh hon va y ch t do cua toi] ve
mat ton tai thc (Existenz) cua no, nhng lai khong ton tai trong thi
gian (bi toi khong co trc quan nao e lam



suy tng ve mot oi tng, toi co the suy tng cai g toi muon, mien la khong t mau thuan vi
chnh mnh, tc mien la khai niem cua toi la mot y tng kha hu nao o, du toi khong the chng
minh c co mot oi tng nao tng ng vi no hay khong trong toan bo moi kha the. Nhng, e
gan cho khai niem nh the tnh gia tr khach quan (tc kha nang hien thc, v kha nang trc ch la
kha nang thuan tuy lo-gc), lai can phai co cai g nhieu hn na. Nhng, cai nhieu hn nay khong
can phai c tm thay trong cac nguon nhan thc ly thuyet; no cung co the nam ngay trong cac
nguon thc hanh.

40





















BXXIX
cho da cho khai niem tren cua toi, va [nhan thc mot cai g khong
trong thi gian] la ieu vo ly, khong the co c), toi van hoan toan co
the suy tng ve t do, theo ngha bieu tng cua toi ve t do t ra khong
cha ng mau thuan nao, neu co c s phan biet co tnh phe phan ve
hai phng cach bieu tng khac nhau (phng cach bieu tng cam tnh
va phng cach bieu tng tr tue) cung nh t o co c s gii han
(Einschrnkung) cua cac khai niem thuan tuy cua giac tnh cung nh cua
cac Nguyen tac rut ra t cac khai niem thuan tuy ay. [Xem Phan tch
phap sieu nghiem: Phan tch phap cac khai niem va Phan tch phap cac
nguyen tac. B91-B349]. Bay gi gia thiet rang, ao c tat yeu phai lay
T do (theo ngha chat che nhat) nh la ac tnh cua y ch chung ta lam
tien e, va khi ao c e ra mot cach tien nghiem cac Nguyen tac thc
hanh co nguon goc nguyen thuy trong ly tnh chung ta nh la cac d lieu
(Data) cua ly tnh [thc hanh] von cung khong the co c neu khong co
tien e nay [T do]; trong khi o ly tnh t bien a chng minh rang T
do la khong the suy tng c [v ly tnh se ri vao t mau thuan], the
th tien e nay [T do], tc tien e ao c phai tat yeu nhng cho cho
tien e khac, v ngc lai la se cha ng mau thuan ro rang, do o T
do, va cung vi no la ao c cung phai nhng cho cho c che [tat nh]
cua T nhien (v le cai trai ngc lai [tc s phu nh cua ly tnh t bien]
oi vi T do va ao c khong cha ng mau thuan nao ca, tr khi
chu lay T do lam tien e). The nhng, v le e co c ao c, toi
khong can ieu g khac hn la T do khong t mau thuan vi chnh no,
ngha la t nhat T do cung co the ch c suy tng ch khong can phai
nhan thc them g ve no ca, khien cho trong cung mot hanh vi (neu c
nhn t moi quan he khac), T do khong phai la mot can tr oi vi c
che cua T nhien, the la hoc thuyet ve ao c co cho ng rieng va hoc
thuyet ve t nhien cung co v tr rieng






BXXX
cua no; ieu at a khong thc hien c neu khong nh co s Phe phan
trc o day cho ta biet ve s bat tri khong the tranh c cua ta oi vi
nhng Vat-t than, va rang tat ca nhng g ta co the nhan thc c ve
mat ly thuyet ch gii han trong nhng hien tng n thuan ma thoi. S
khao sat nh tren ve ch li tch cc cua cac Nguyen tac phe phan cua ly
tnh thuan tuy cung the hien ro oi vi cac khai niem ve Thng e va
ve ban tnh n thuan
*
cua linh hon chung ta, nhng e ngan gon, toi xin
lt qua. Nh vay, e bao ve viec s dung ly tnh cua toi mot cach tat
yeu ve mat thc hanh, toi tham ch khong the gia nh ve s ton tai cua
Thng e, T do va s Bat T [cua linh hon], neu toi khong ong thi
tc bo tham vong nhan thc mang tnh sieu viet cua ly tnh t bien [ve
cac chu e ay], bi le e vn ti cac nhan thc ay, ly tnh t bien buoc

*
Ban tnh n thuan (cua linh hon): Einfache Natur (der Seele): Sieu hnh hoc co truyen (tam ly
hoc thuan ly) xem ban tnh cua linh hon la einfach (n thuan, n tnh, n to), tc oi lap vi
tnh a tap (mannigfltig), a hp (zusammengesetzt) gom nhieu bo phan cua vat the co quang
tnh. Xem them Bien chng phap sieu nghiem. (N.D).

41
phai s dung chnh nhng nguyen tac trong thc te ch u e ap dung cho
nhng oi tng cua kinh nghiem kha hu; cho nen khi no c ap dung cac
nguyen tac nay vao oi tng von khong the la oi tng cua kinh
nghiem, no thc s a bien oi tng ay thanh hien tng, va nh the la
xem moi s m rong ly tnh thuan tuy ve mat thc hanh la khong the lam
c. V the, toi phai dep bo nhan thc [sai lam] i e danh cho cho
long tin va thuyet giao ieu trong Sieu hnh hoc, tc la, nh kien cho
rang co the tien ti nhan thc trong Sieu hnh hoc ma khong co s Phe
phan ly tnh thuan tuy mi la can nguyen thc s cho moi s thieu c tin
(Unglauben) chong pha lai ao c va luc nao cung to ra het sc giao
ieu.







BXXXI
Vay, neu khong phai la ieu kho khan e mot mon Sieu hnh hoc
c xay dng mot cach he thong tren c s chuan mc cua viec Phe
phan ly tnh thuan tuy co the trao truyen lai di san cho i sau, th di san
ay la mot mon qua tang khong c xem thng. | Trc het, ta ch can
nhn vao cong lao vun boi cho ly tnh co c bc i vng chac cua mot
khoa hoc so vi s mo mam khong co c s va s ngao du vu v trc ay
cua no khi cha co s Phe phan. | Hay nhn vao viec no giup cho the he
tre luon khao khat hieu biet s dung tot hn thi gian cua mnh, von b
thuyet giao ieu quen thuoc khuyen khch ho i vao qua sm nhng van
e ma ho khong co chut hieu biet nao e tha ho bien luan va vat oc tm
them nhng t tng hay y kien ve nhng chu e ma khong ai tren the
gian nay co hy vong giai quyet c, va v vay, sao nhang viec hoc tap
cac mon khoa hoc vng chac khac. | Nhng quan trong hn het khi ta lu
y en ch li khong lng het c cua no nham ket thuc vnh vien moi
s a kch chong lai ao c va ton giao bang phng cach kieu
Socrate, tc la chng minh ro rang nhat ve s bat tri cua oi phng
*
. Bi
le, mot mon Sieu hnh hoc di dang nay hay dang khac mai mai a
va se con ton tai va ta luon bat gap trong no mot phep bien chng [sai
lam] cua ly tnh thuan tuy, v o la ieu t nhien. V vay, cong viec au
tien va quan trong nhat cua triet hoc la xoa bo vnh vien moi anh hng
co hai cua no bang cach ngan chan tan goc cac sai lam nay.
Trc s thay oi quan trong nay trong lanh vc cac




BXXXII
nganh khoa hoc, va trc s mat mat ma ly tnh t bien phai chu ng
oi vi cac tai san tng tng cua no, th tat ca nhng g lien quan en
cong viec chung cua con ngi va nhng ch li ma the gii a rut ra t
cac bai hoc cua ly tnh thuan tuy van c duy tr trong tnh trang thuan
li nh trc ay; va s mat mat ch xay ra cho s oc quyen cua cac

*
Y noi: neu ly tnh t bien khong chng minh c s ton tai cua Thng e, T do va Bat t (cua
linh hon) th cung khong the chng minh c s khong-ton tai cua cac oi tng nay. Cac chu e
sieu viet ay, thc ra, ch co y ngha trong lanh vc cua ly tnh thuan tuy thc hanh (ao c).
Phng phap Socrate noi ay la phng phap phan bien. (N.D).

42
trng phai [triet hoc] ch khong he ung cham en s quan tam [hay
li ch] (das Interesse)
*
cua con ngi. Toi th hoi nha giao ieu ngoan
co nhat: viec chng minh s thng ton cua linh hon chung ta sau khi
chet t tnh n thuan cua ban the
**
; cua T do y ch chong lai c che
chung [cua T nhien] bang nhng s phan biet tinh vi nhng yeu t gia
tnh tat yeu thc hanh chu quan va khach quan; hay chng minh ve s ton
tai cua Thng e rut ra t khai niem ve mot Hu the mang toan bo tnh
thc tai (allerrealstes Wesen Ens realissimum) (ve tnh bat tat cua cai
bien oi va tnh tat yeu cua mot cai van ong au tien), lieu tat ca nhng
ieu ay sau khi ra khoi cong nha trng co en c vi quang ai quan
chung va gay anh hng c chut nao tren niem tin cua ho? Ro rang
ieu nay a khong xay ra va khong bao gi co the ch i se xay ra,
chnh v s khong thch dung cua ly tr bnh thng cua con ngi oi vi
s t bien tinh vi rac roi nh the. | Trai lai, oi vi iem th nhat, chnh




BXXXIII
thien hng thuoc ban tnh t nhien cua moi con ngi khong bao gi co
the va long vi cai gia tam (das Zeitliche) (la cai qua t oi oi vi cac
thien hng thuoc toan bo ban tnh con ngi) a tao nen long hy vong
vao mot kiep song tng lai [sau khi chet]; oi vi iem th hai, chnh s
trnh bay ro rang va gian d cac ngha vu [ao c] oi lap lai vi moi
yeu sach cua cac duc vong a mang lai y thc ve T do, va sau cung, oi
vi iem th ba, trat t hung v, ve ep va s chu ao (Vorsorge) thay
c khap ni trong T nhien dan en niem tin vao ang sang tao vu tru
v ai va sang suot. | Chnh niem tin pho bien nay, trong chng mc da
tren cac c s hu ly, a tac ong en quang ai quan chung; niem tin
nay khong nhng khong b ton thng, trai lai cang tang them uy tn khi ta
lam cho cac trng phai [triet hoc] phai nhan ra rang ho khong co quye n
t cao cho rang ch co mnh mi at c cac nhan thc cao xa hn ve
nhng ieu lien quan en cong viec cua con ngi, nhng ieu ma quan
chung ong ao (ang c chung ta knh trong nhat) cung co the at
c de dang, va cac trng phai ay hay nen t gii han vao viec vun boi
cac c s chng minh va de hieu va ay u ve mat ao c. Nh vay,
s thay oi [le loi t duy] ch ung cham en cac yeu sach ngao man cua
cac trng phai rat thch c xem la nhng ngi duy nhat thong hieu va
canh gi nhng chan ly trong lanh vc nay (du ho co quyen lam nh the
trong nhieu lanh vc khac), nhng chan ly ma ho ch cho quang ai quan

*
das Interesse: (nguyen goc latinh: s tham d, s co mat, cai co tam quan trong):s quan tam
cua con ngi oi vi ngi khac, vi mot s viec hay s kien bat nguon t cac ong c tam ly hay
cac nhu cau song con. Thuat ng nay c cac nha t tng Phap, Anh (C.A Helvetius J.Bentham,
A.Smith) s dung trc tien e giai thch i song xa hoi. Kant cai bien va ao sau hn ve mat ao
c hoc lan my hoc, va Interesse tr thanh mot trong nhng thuat ng quan trong nhat trong triet
hoc Kant; c chung toi dch la s quan tam hay li ch tuy theo van canh. (Xem: B490-504
va Phe phan nang lc phan oan 2-5). (N.D).
**
Nhng van e se c Kant phe phan trong phan Bien chng phap sieu nghiem (B350).
(N.D).

43
chung biet cach s dung, con cha khoa cua chan ly th ho gi rieng lay
cho mnh. (quod mecum nescit, solus vult scire videri): [Latinh: Ve
ieu ay, ca ong ta lan toi eu khong biet, nhng ch rieng ong ta la lam ra
ve biet! Horaz, Cac bc th, II, i, 87].
BXXXIV


























BXXXV
Tuy nhien, oi vi mot yeu sach khiem ton va chnh ang hn cua
nha triet gia t bien, ta cung a co s lo lieu ay u. Ong ta mai mai la
ngi quan thu oc quyen mot mon khoa hoc ch li cho quang ai quan
chung nhng khong c quan chung biet ti, o la mon PHE PHAN LY
TNH; v le mon hoc nay khong bao gi co the tr nen pho thong va cung
khong can thiet phai tr nen pho thong, bi neu cac lap luan c theu
det tinh vi [cua nhng nha t bien] ung ho cho cac chan ly hu ch
*
a
khong gay c tac ong g oi vi quan chung th quan chung cung kho
nhan ra cac lap luan cung khong kem tinh vi e chong lai. | V trng
phai triet hoc nao cung nh bat c ai vn len en s t bien eu khong
tranh khoi ri vao hai ieu ay, nen buoc phai thong qua viec nghien cu
can ke cac tham quyen cua ly tnh t bien e, mot lan cho tat ca, ngan
nga s tai tieng nhat nh sm hay muon se no ra trc quan chung t
cac cuoc tranh cai ma cac nha Sieu hnh hoc (va rut cuc ca cac nha than
hoc) eu b loi cuon vao khong cach g tranh khoi va sau o t ho lam
hong cac hoc thuyet cua ho, neu khong co s Phe phan. Va ch thong
qua s Phe phan nay mi cat dt c tan goc thuyet duy vat, thuyet nh
menh, thuyet vo than, thoi phong nhiem thieu c tin, oc cuong tn va me
tn co the gay tai hai rong rai cung nh thuye t duy tam va thuyet hoai
nghi rat nguy hiem cho hoc thuat tuy kho en c vi quan chung ong
ao. Neu cac chnh quyen thay nen can thiep mot cach ung an vao cac
cong viec cua nhng hoc gia th s quan tam sang suot cua ho cho cac
nganh khoa hoc cung nh cho con ngi se phu hp hn nhieu neu biet
tao thuan li cho s t do cua cong cuoc Phe phan nh the nay, qua o
cac hoat ong cua ly tnh co the c thiet lap tren mot c s vng chac,
hn la i ung ho cho s oc oan ang buon ci cua cac trng phai
luon la hoang len ve mot nguy c cong cong khi ngi ta xe tan mang
nhen cua ho, nhng mang nhen t duy ma neu con ton tai cung chang
c quan chung ong ao quan tam va neu mat i cung chang ai them
biet en
*
.


S Phe phan, nh mot khoa hoc, khong oi lap lai vi phng

*
cac chan ly hu ch: am ch cac khang quyet hu ch ve mat ao c cua Sieu hnh hoc giao
ieu nh: Thng e ton tai, y ch t do va linh hon bat t... (N.D).
*
ay ta thay Kant rao on rat ky v an ban lan th hai nay (1787) ra mat ch mot nam trc khi
quy nh nghiem ngat ve ton giao cua nha nc Pho (F. Wilhelm II) c ban hanh (Religionsedikt
1788). T o Kant luon b chnh quyen theo doi va an ap, nhat la khi xuat ban quyen Ton giao
trong cac ranh gii cua ly tnh n thuan (Die Religion innerhalb der Grenzen der blossen
Vernunft, 1793). (N.D).

44















BXXXVI
phap giao ieu
**
cua ly tnh trong nhan thc thuan tuy cua no, (v nhan
thc thuan tuy bao gi cung co tnh giao ieu, tc la c chng minh
chat che t cac nguyen tac tien nghiem vng chac). | Trai lai, s Phe
phan ch oi lap lai vi thuyet giao ieu (Dogmatismus), tc la, phan
oi tham vong cho rang co the tien ti mot nhan thc thuan tuy ch bang
cac khai niem (triet hoc), da theo cac Nguyen tac nh ly tnh a tng
s dung chung t lau ma khong xem xet ly tnh at c cac nguyen tac
ay bang phng cach nao va vi tham quyen g. Vay, thuyet giao ieu
la phng phap giao ieu cua ly tnh thuan tuy thieu s Phe phan
trc o ve nang lc cua chnh no [ve quan nang nhan thc cua ban
than ly tnh]. S oi lap nay, do o, khong phai la s nong can ba hoa
nhan danh tnh ai chung, cung khong phai thuyet hoai nghi muon gian
lc va thui chot toan bo mon Sieu hnh hoc. | Trai lai, s Phe phan la
s chuan b thiet yeu






















cho s ra i cua mot nen Sieu hnh hoc thc s co c s nh mot khoa
hoc, va thiet yeu co tnh giao ieu, va co tnh he thong theo ung oi
hoi nghiem ngat nhat, va v the, phai c tien hanh theo phng cach
hoc thuat nghiem chnh (schulgerecht) (ch khong phai pho thong, ai
chung); va v no ha hen thc hien cac cong viec cua no mot cach
hoan toan tien nghiem, thoa man ay u ly tnh t bien nen oi hoi nay
la khong the li long c. Cho nen, trong khi thc hien ke hoach ma
s Phe phan a e ra, tc e hnh thanh he thong Sieu hnh hoc trong
tng lai, chung ta phai noi theo phng phap chat che cua WOLFF tr
danh
*
, khuon mat ln nhat trong moi triet gia giao ieu. | Ong la ngi
trc het a neu gng (va qua viec neu gng nay a tr thanh ngi
khai sinh tinh than nghien cu can ke va nghiem tuc en nay van cha
b mat i nc c) ve viec lam the nao e co c bc i vng
chac cua mot khoa hoc bang cach phai khang nh cac nguyen tac mot
cach hp quy luat, xac nh ro rang cac khai niem, bao am s chat
che cua cac chng minh, tranh cac bc nhay lieu lnh trong khi rut ra
cac ket luan. | Ong han la ngi hoan toan co u tai nang e a Sieu
hnh hoc tr thanh mot khoa hoc neu gia nh ong biet chuan b tot
mieng at trc o bang s phe phan quan nang nhan thc, tc phe
phan ban than ly tnh thuan tuy: mot s thiet sot khong ch do ong ma
con do le loi t duy giao ieu cua thi ai ong, ch ve iem nay cac

**
Phng phap giao ieu (dogmatisches Verfahren): la phng phap khang nh nhng g ung
mot cach hien nhien, nhat thiet (apodiktisch) va khong c da tren cac gia thuyet (xem B810).
(N.D).
*
Christian Wolff (1679-1754), triet gia c, cai tao va phat trien triet hoc Leibniz thanh mot he
thong triet hoc thuan ly tieu bieu trong thi khai sang c, c goi chung la trng phai
Leibniz-Wolff, oi tng phe phan chu yeu cua Kant trong sach nay. Ong cung la ngi au tien
viet triet hoc bang tieng c (thay v bang tieng Latinh hay tieng Phap nh Leibniz), at c s cho
ngon ng triet hoc c. (N.D).

45
BXXXVII
triet gia ng thi va trc ay na khong co g e phien




trach nhau ca. [The nhng ngay nay], nhng ai vt bo phong cach
nghien cu cua ong, ong thi vt bo ca phng phap Phe phan ly tnh
thuan tuy, ho chac han khong co muc ch nao khac hn la muon vt
bo het cac rang buoc nghiem ngat cua khoa hoc, muon bien lao ong
thanh tro vui chi, s xac tn thanh t kien va bien Triet hoc
(Philosophie) thanh T kien hoc (Philodoxie)
*
.
















BXXXVII
I
Ve nhng g lien quan en an ban lan th hai nay, toi khong muon
bo qua c hoi e khac phuc cang nhieu cang tot nhng cho kho hieu va
toi tam a lam nay sinh mot so hieu lam ma cac ngi oc tinh tng
co le khong phai la khong do loi cua toi a pham phai khi anh gia
ve quyen sach nay. [Tuy nhien], toi thay khong co g phai thay oi oi
vi ban than cac nguyen tac va cac lap luan e chng minh cac nguyen
tac ay, ca ve mat hnh thc lan ve tnh hoan chnh cua toan bo ke
hoach nghien cu, mot phan v toi a can nhac, kiem tra chung rat lau
trc khi cong bo, phan khac la do tnh chat cua ban than s viec. | o
chnh la do ban tnh t nhien cua ly tnh thuan tuy t bien von cha
ng mot cau truc thc s ben trong (wahrer Gliederbau) nh mot vat
hu c (Organ), trong o tat ca eu v moi bo phan va moi bo phan
rieng le eu la v tat ca, khien cho mot cho yeu nho du la mot sai lam
hay thieu sot se phai boc lo ngay khong the tranh khoi trong khi s
dung. Cho nen toi hy vong rang he thong na y se tiep tuc gi c
nguyen trang khong b thay oi nh the trong tng lai. Khong phai la
s khoa trng, ma chnh la s
















BXXXIX
hien nhien a tao nen s giong nhau cua ket qua khi i t cac yeu to c
ban tien en cai toan the cua ly tnh thuan tuy, va i ngc lai t cai
toan the (v chnh cai toan the nay cung c mang lai bi cu canh toi
hau cua chnh ly tnh trong ly tnh thc hanh) en tng bo phan, khien
cho neu th thay oi mot bo phan du nho nhat cung se tao ra cac mau
thuan khong nhng cho he thong ma ca cho ly tnh con ngi noi chung;
chnh s hien nhien ay cho phep toi co c s t tin chnh ang noi
tren. Tuy nhien, rieng trong viec trnh bay th qua co nhieu viec phai
lam. | Trong an ban [lan th hai] nay, toi a co gang cai thien, cu the la
khac phuc cho kho hieu trong Cam nang hoc, nhat la trong khai niem ve
thi gian; cho toi tam trong phan Dien dch cac khai niem cua giac tnh;
cho thieu tnh hien nhien trong cac chng minh ve cac Nguyen tac cua
giac tnh thuan tuy, va sau cung, cho de gay hieu lam trong phan Cac
Vong luan thuoc Tam ly hoc thuan ly. Ch en cho nay thoi (tc ch en
cuoi Chng I cua Bien chng phap sieu nghiem), ch cho cac phan con

*
ay KANT chi ch: Philosophie nguyen ngha la yeu thch s minh triet; Philodoxie la
yeu thch t kien (goc Hy Lap: philo: yeu thch; sophia: s minh triet; doxa: t kien, y kien rieng).
(N.D).

46
BXL lai toi khong thay oi g ve cach trnh bay
(1)
, v le thi gian qua




BXLI
ngan va v toi thay cac phan con lai nay khong gay nen hieu lam nao ni
cac nha phe bnh cao minh va vo t, nhng ngi toi cha c phep neu
ten ay vi tat ca s ca ngi ma ho rat xng ang, ong thi cung a ap
ng cac gi y cua ho ngay trong cac phan lien quan trong quyen sach nay.

Cac sa cha lan nay khong khoi mang lai mat mat nho oi vi
ngi oc, s mat mat khong the tranh c neu khong muon quyen sach
tr thanh qua day, do o toi buoc phai lc bo hoac viet ngan lai mot so
oan khong can thiet lam cho s hoan chnh cua quyen sach, nhng oan
ma mot so ngi oc khong muon mat i va thay van con hu ch ve mat
nao o. | Toi hy vong nhng oan b lc bo ay se nhng cho cho cach
trnh bay c de hieu hn trong lan


(1)
Phan thc s c them vao trong an ban lan hai nay ch lien quan en cach chng minh ve tnh
thc tai khach quan cua trc quan ben ngoai nham phan bac thuyet duy tam tam ly hoc. Toi cho
rang cach chng minh do toi a ra la cach chng minh chat che duy nhat co the co ve van e nay,
c trnh bay ro t trang B275-B279.
oi vi cac muc ch c ban cua Sieu hnh hoc, thuyet duy tam thoat nhn co ve vo hai, nhng
thc ra khong phai nh vay. Bi le, oi vi triet hoc cung nh ly tnh con ngi, that la chuyen ong
tri khi cho en nay ngi ta van ch co the gia nh ve s ton tai cua s vat ben ngoai ta, trong
khi chnh chung cung cap toan bo chat lieu cho nhan thc, ke ca cho giac quan ben trong cua ta. Va
te hn na la trc nhng ngi nghi ng s ton tai khach quan ay, cha ai a ra c chng minh
that chat che e bac lai.

Trong phan chng minh nay trang B276, co mot cau hi toi: Nhng cai thng ton nay khong
the la cai g trong toi, v ban than s ton tai cua toi trong thi gian c cai thng ton nay
quy nh toi xin ngi oc vui long sa lai nh sau cho ro hn:
Nhng cai thng ton nay khong the la mot trc quan trong toi. V moi quy nh co the
bat gap trong toi ve s ton tai cua toi ch la nhng bieu tng. Vi t cach la nhng bieu
tng luon thay oi, chung oi hoi phai co mot cai thng ton khac biet vi chung lam cho
da, va qua o, ton tai cua toi trong thi gian cha ng s thay oi cua nhng bieu tng
mi co the c quy nh
Chong lai chng minh nay, nha duy tam co the bao: toi ch co the y thc trc tiep ve nhng g
trong toi, tc ve cac bieu tng cua toi ve s vat ben ngoai, con khong the biet co mot cai g
ben ngoai thc s tng ng vi cac bieu tng nay hay khong. Thc ra, toi ch y thc c s ton
tai cua toi trong thi gian (do o ca y thc ve tnh co the c quy nh cua s ton tai cua toi trong
thi gian) la nh kinh nghiem ben trong va kinh nghiem nay bao gom cai g nhieu hn la ch y thc
ve cac bieu tng cua toi. Kinh nghiem ben trong thc chat cung ong nhat vi y thc thng
nghiem ve s ton tai cua toi, la cai ch co the c quy nh nh quan he vi cai g ben ngoai
toi nhng lai gan chat vi s ton tai cua toi. Vay, y thc ve s ton tai cua toi trong thi gian gan
chat va ong nhat vi y thc ve moi quan he vi cai g ben ngoai toi, va o la kinh nghiem thc
s ch khong phai hoang ng, la cam quan ch khong phai tng tng, noi ket chat che cai ben
ngoai vi giac quan ben trong cua toi. Bi le, giac quan ben ngoai, t no, a la moi quan he cua
trc quan vi cai g co thc ngoai toi va tnh thc tai cua cai ben ngoai nay khac vi tng tng
da vao viec no gan lien khong tach ri vi ban than kinh nghiem ben trong lam ieu kien kha
the cho no. Gia th bang y thc tr tue ve s ton tai cua toi the hien trong bieu tng Toi ton tai
(Ich bin) i kem theo moi phan oan va hanh vi cua giac tnh lai ong thi gan vi s quy nh ve
ton tai cua toi bi mot trc quan tr tue (ma thc ra ta khong the co, N.D), th chac han y thc ve

47
nay, va se khong co thay oi g ca ve noi dung va cac lap luan chng
minh, mac du trong phng phap dien at, co khi khac vi an ban trc
ay, v khong the thc hien c viec thay oi cach dien at ch bang
cach a chen ngang vao cac oan mi.



















moi quan he vi cai g ngoai toi se khong can thiet. The nhng, trc quan ben trong la cai
duy nhat trong o ton tai cua toi c quy nh du trc o a co y thc thuan tuy tr tue Toi ton
tai , ban than no la cam tnh va le thuoc vao ieu kien cua thi gian. Cho
nen, s quy nh ve s ton tai cua toi, va do o ban than kinh nghiem ben trong cua toi, phai da
vao mot cai g thng ton khong trong toi, tc ch co the la cai g ngoai toi ma toi co quan he.
Vay, tnh thc tai cua giac quan ben ngoai thiet yeu gan lien vi tnh thc tai cua giac quan ben
trong e cung tao nen kha the cho kinh nghiem noi chung, tc la, toi y thc chac chan rang co cac
s vat ngoai toi ang quan he vi giac quan cua toi cung giong nh toi y thc chac chan rang ban
than toi ang ton tai trong thi gian. [Xin nhac lai: giac quan ben ngoai tc la trc quan thong qua
mo thc khong gian; giac quan ben trong thong qua mo thc thi gian, xem them Cam nang hoc tien
nghiem, N.D].
Nhng, e biet chac nhng trc quan nao thc s tng ng vi cac oi tng nao ngoai
toi, noi cach khac, xem trc quan nao la thc s thuoc ve giac quan ben ngoai ch khong phai la do
tng tng, toi phai trong tng trng hp cu the, ca biet da vao cac quy luat theo o kinh
nghiem noi chung (ke ca kinh nghiem ben trong) c phan biet vi s tng tng; cac quy luat
nay bao gi cung da vao nguyen tac: thc s co kinh nghiem ben ngoai. ay, ta co the neu them
nhan xet: Bieu tng ve cai g thng ton (tc thc tai ben ngoai) khong ong nhat vi bieu tng
co tnh thng ton [ ben trong ta], v bieu tng ben trong ta co the luon thay oi va bien ong,
ke ca cac bieu tng cua ta ve vat chat va chung phai quan he vi cai g thc s thng ton khac
vi moi bieu tng cua ta va la nhng s vat ben ngoai ta. S ton tai cua no nhat thiet co mat
trong s quy nh ve s ton tai cua chnh ta, va cung vi no, ta tao nen mot kinh nghiem duy nhat,
mot kinh nghiem khong the ch co ben trong ma ong thi khong co (mot phan) t ben ngoai. Con
cau hoi Tai sao nh the? th ta khong the nao tra li c cung nh khong the tra li tai sao ta
phai suy tng ve cai on nh, cai ng yen (khong bien oi) trong thi gian cung tng tac vi cai
kha bien e hnh thanh khai niem cua ta ve s bien oi. [cai kha bien la cac trang thai luon thay
oi cua mot cai g on nh, chang han toi luc tre va toi luc gia nhng toi van la toi. Xem them:
Loai suy th nhat: nguyen tac ve s thng ton cua ban the B225-232. N.D].

48





BXLIII
Toi hy vong s mat mat nho nay du sao cung de bu tr bang cach
tuy y oi chieu vi an ban lan th nhat
*
se c en ap nhieu hn
bang s de oc. Toi rat vui mng va biet n khi c thay trong nhieu
sach bao (cac bai iem sach va cac chuyen luan) tinh than nghien cu
can ke va nghiem tuc van cha b mai mot nc c, du no ch nhat
thi b lan at bi giong ieu thi thng cua loi t duy tuy hng t cho la
t do cua cac thien tai, va con ng chong gai cua s Phe phan a
khong ngan can c cac nha t tng ay ngh lc va uyen bac thc s
lam chu c mon khoa hoc ve ly tnh thuan tuy ma con ng ay tat yeu
se dan en; mot khoa hoc co tnh hoc thuat nghiem ngat (schulgerecht) va
can phai nh vay mi la mot khoa hoc co gia tr lau dai va toi can thiet.
Toi xin nhng cho cac v o nhng ngi kheo ket hp s sau sac cua
suy t va tai nang dien at sang sua (ieu ma toi thu thc khong co c)
hoan thien nhng g toi con thieu sot ve mat sang sua, v trong trng hp
nay [trong triet hoc], ieu nguy hiem khong phai la b phan bac ma la
khong c hieu ung.

Rieng phan toi t nay xin rut khoi cac cuoc luan chien, du toi van
se rat can trong lang nghe cao kien t moi pha, du t cac ngi ban hay
t cac ngi oi nghch, e s dung chung mot cach thch hp cho viec
thc hien he





BXLIV
thong triet hoc d b nay (Propdeutik) trong tng lai. V khi chuan b an
ban nay, toi a kha ln tuoi (thang nay toi a tron 64) nen rat can tie t
kiem thi gian neu muon thc hien not ke hoach a nh la hoan tat phan
Sieu hnh hoc ve t nhien cung nh ve ao c nh la s khang nh tnh
ung an cua cong cuoc Phe phan ly tnh t bien lan thc hanh
*
. | [V
the], toi ch i viec minh giai nhng cho con toi tam khong the tranh
khoi trong tac pham nay cung nh viec bao ve cai toan bo ni cac v rat
co cong lao a xem triet hoc cua toi nh cua chnh ho.
oi vi tac pham triet hoc nao cung vay, nhng oan rieng le la de
b ton thng (v no khong the xuat hien mot cach kien co theo kieu c
boc thep nh tac pham toan hoc), the nhng cau truc ben trong cua ca he
thong, xet nh mot chnh the, lai khong chu nguy c ay. | Neu he thong
ay la mi me th t ngi u thong thao e co c cai nhn tong quan ve
no, va lai cang t ngi khong nhng hieu ro ma con yeu thch no. Neu
ch xem xet tng phan rieng le, tach chung ra khoi moi lien he chung roi
so sanh vi nhau at rat de moi moc ra cac mau thuan gia tao, nhat la
trong cac quyen sach c viet vi loi hanh van t nhieu t do. | Cac mau

*
Cac phan c Kant lc bo, viet them hoac viet lai trong ca hai an ban (A va B) eu co ay u
trong ban dch nay, e ban oc tien oi chieu. (N.D).
*
- C s sieu hnh hoc au tien cua khoa hoc t nhien (Metaphysische Anfangsgrnde der
Naturwissenschaft) 1786
- Sieu hnh hoc ve c ly (Metaphysik der Sitten) 1797. (N.D).

49
thuan gia tao nay de lam cho quyen sach b nhn mot cach bat li di
mat nhng ai ch biet da vao anh gia cua ngi khac, nhng lai rat de
giai quyet oi vi nhng ngi thc s nam vng y tng chung cua cai
toan bo. Neu mot [he thong] ly luan thc s vng chac t nen tang ben
trong th tac ong va phan tac ong e doa ln en s ton tai cua no trong
luc au, nhng vi thi gian ch cang lam nhan dan nhng cho con go
ghe, va neu c nhng ngi co tinh than vo t, co oc sang suot va co
tnh ai chung thc s bat tay nghien cu se sm mang lai cho ly luan ay
s trang nha can thiet.


Knigberg, thang 4. 1787

50
CHC GI4I D4N NH4P

2 IO I IC 4 2 {BIIIBXIII) CCO C C4 CH H4 NG COPERNIC.
au Iuc LI: Jau uau 1: Tua I, Ia Iuc :a Jc 1: Tua 2 uug uuug Iu uIu cIuI
IIa: J Iu I:u cua KauI KI: :: I I: Tua n: ua , cI Iau .uaI Iau IIu 2 (I737, KauI Ja
Iau IIauI gu,u Iuau (1:Ignua u : I:uc Ja , :a Iu IIa, :aug I Iu uI:u
I:ug Iaug IaI :au J na ug Ja I cug ::I Ia : Iac :ua cIua IIn Nu 1: Tua I
uIan Ju J : Iuug Jc g:a guu IIuc : : I: Iu uu, cu, cu I ug I:uc cacI JaI Ia :
:au J cua KauI, II: 1 : Iua 2 Ia u,j J ug I:u n:uI : Iu Iaj I:uug cua n:uI, g:a :
Ja j uIuug IIac nac cua Jc g:a ua , ::uI I:ug II : g:au g:ua Ia: Iau .uaI Iau 1: Tua
2, :: II, c Jug Tu Iuug cIu ,u cua ca Iac jIan Tu Iuug IIu cII I:ug 1: Tua
ua , Ia J:u :au ua , u : uauI I:ug I,cI :u I:: I Ic. cuo c ca ch ma ag Coeratc re |e |o t
|u duy
2I KauI nuu naug Ia : cI :u I:uI Ic Iuc J: :uug cIac cua nI LIa Ic (1!11
TI KauI, nuu Ia hhoa ho c II: jIa: I:u Iuc Iaug I:u : L I gua ugI:u cuu, LIug
I, I Iac Ju u : jIa: IIuI Iu: J IaI Ja u Ia : Iu Jau D J jIa : I:u IauI c jIuug
jIa j, c nuc JcI :a uIaI Ia jIa: uIaI I: : : uIau : jIuug jIa j, nuc JcI I:uc Ja
KIug uIu :a , II: cI7 Ia :u n nan I:ug Iug I : Ho ma m {Herum|aea) Ia
I:uI auI ,u IIcI LIac cua KauI J cI7 jIuug jIa j cua nu :u I:uI Ic I:ujI
jIau. I::I g:a LIug I: I jI jIau II: cI7 c II n nan, :a I Ia: uIaI, Ia n nan
g:ua uIuug LIa: u:n :u ug (1A! 1 : Ia j : : :u n nan Ia nI cuc ca : cacI Iu
: jIuug jIa j, IIan cI jIa: Ia mo | cuo c ca ch ma ag re |e |o t |u duy {Rero|u|toa
der Deahar|) a Ia: LIa: u:n c Iau ua ,. :u n nan :a cacI naug : I I : Iu
uu, IIaI :a Ju Juc KauI nuu cua Praacts Bacoa (I5I-I2 (N:un C:gauun,
I2, ugu: Juc KauI I:au I:ug I:cI uau nI cau J Ian J Iu cI Iau .uaI Iau IIu
Ia: gu,u 1I jIau ua , Nu 1acu c IIan :ug Jua LIa Ic Iu uI:u Iu Jn I:
cua :u n nan :a auI :aug Iaug jIuug jIa j IIuc ugI:n, :a Iu uIau n:uI Ia
ugu : Jau I:u I:u IauI cuc ca ch ma ag |u duy (doc|rtaarum rero|u|toats, :Ju.
a 73, II: KauI nuu I: j Iuc J Ian Iuug u cuc cacI naug a, I:ug :u I:uI Ic
:a I::I Ic u: cIuug Iaug jIuug jIa j jI jIau ::u ugI:n !a ,, c II u :, }oha
Ioche (1: Tua I :a Praacts Bacoa (1 : Tua 2 Ia uIuug Iac I:u I : Juc KauI I:uc
I: j uIac Ju uIu uIuug I jIug cI ::c L IIua :a jIaI I::u cua ug :au ua ,
NI:n :u cua 1I jIau I, IuI IIuau Iu , Ia JaI uu nug cI jIuug jIa j n : n, ::
:a ,, u Iu, cIua II I::uI Ia , Iau IIau :u I:uI Ic uIu nI LIa Ic, uIuug Ia I:u

51
J cau II:I uIu Ia nI hha o |ua a re huoag ha (1AA11 /cuug II ugIa uIu Ia
cug cu C:gaua cua 1:auc:: 1acu'] 1:u Jau I:u Ia jIa: .I .n Ia nu Ic
Juc n: ugu : IIua uIau Ia LIa Ic (1-gc Ic, Iau Ic, :a LIa Ic Iu uI:u Ja
I: IIauI LIa Ic uIu II ua.
2II (1!111-1A. 1-gc I c L:u :::II Ia L:u nau cua nI LIa Ic :uug cIac, c Ja c
J:n u : IaI Ia LIug jIa: cI,u mo | 0uo c |u t ua u uIu :a , Ia uI uu II agoa t
|e cua u cI Juc g:: Iau : :a g:ac IuI cI7 cu jIa : Ian ::c Iu n:uI : : cac
n IIuc cua cIuI n:uI, I: u cI7 ugI:u cuu cac gu, IuaI hah |hu c cua n : Iu
uu,, Jc Ia j : : J : Iuug 1-gc I c, u J, cI7 Ia I: u :auI cua n: LIa Ic (11A,
g:u :a: I: uIu nI an Iau cI n: Ia I Jug I, Iuau (Tu, uI:u, LIaug J,uI cua
KauI cI :aug I-gc Ic Juug Ia LIug c Iuc Iu: uIuug cuug Ja Iau IaI :a
LIug J: IIn nI Iuc I:u ua uua Ia J:u LIug Juug Iau, uu .I :u jIaI I::u
cua nu Ic ua , L Iu uIu ug cug I::uI cua G. Prege (I37U Ju ua,
2I2 1: : : uIuug LIa Ic co do t |uo ag aghte a cu u ::ug, I:uI I:uI LIac Iau Nu I:ug
cIuug, Ia LIug cI7 IIa, Iau Ia uIau IIuc IIuug ugI:n, na c naI cua I, IuI,
Iuc cua uIuug uIau IIuc |te a aghte m (.n. Iu g:a : cI 1 : uau uIa j, cau I: ua ,
::uI uga, Ia j Iuc Ia. uIuug I:u Iuug I:u ugI:n a , Ian II ua c II guau I :a
Ia: guau I nI cacI Juug Jau /naug Ia: cIau I, jI guaI :a IaI ,u] : : J: Iuug.
KauI I:a I :. J Ia LI: I:u Iuug cua Ia xa c dtah J : Iuug n I cacI I:u ugI:n J
aha a |hu c u (Iuc I:ug cac LIa Ic I, IIu,I uIu Iau Ic :a LIa Ic Iu uI:u
hoa c J Ia LI: I:u Iuug I:u ugI:n |a c do ag J I:u J: Iuug Iuug uug :: I:u
Iuug a , |haah htea |huc (Iuc I:u I:u Iuug : J: u II:u, J:u II IIauI I: u IIuc
I:ug IauI :uc Ja Juc Iroag ca hat |ruo ag ho do t |uoag se hho ag |a g ca do t
rot chu |he ae u hho ag co 0te u |uo ag |te a aghte m G Ja ,, KauI cIua .I I:uug I j
:au (Ja Juc na cI7 Ia j I:uug cIuug n:uI I:uug I j I:uc, Juc LI I:ug Iu Iuug
cIu ,u cua cuc ca cI naug uIu :au. |y |iah /I:u II ugIa cIuug Ia Jau c cu
ugu :] ch ahaa |hu c duo c dot |uo ag 0aag ahu ag g do chiah ao |ruo c do da da |
ra o |roag do t |uo ag {mo | ca ch |te a aghte m) Iuug c : uguc J: ua , c II I:u
uIu II ua. KIac : : cacI Ian I:ug gu,u 5o |ua a Ia .uaI jIaI Iu :u c naI I:u
uI:u cua uIuug uIau IIuc I:u ugI:n (uIuug jIau Jau Iug I j I:u ugI:n
An. Iu g:a: cI 1: uau uIa j I:ug Iau Ic :a LIa Ic Iu uI:u J cIuug n:uI
LIa II cua uIau IIuc ua , I:ug :u I:uI Ic, Ja ,, KauI uua :a uIuug :u L:u
I:ug I,cI :u jIaI I::u cua Ia: LIa Ic a , J cI IIa , cuc cacI naug : I I : Iu
uu, Ja u:u :a J uIu II ua :a JaI :a u J I:u c II I:u IauI cuc cacI
naug Iuug Iu I:ug :u I:uI Ic Ia, LIug

52
2I T:uc I I, I:ug Iau Ic Tu II: c Ja :, ugu : Ia Ja uIau :a J:u ua, n: LI: nuu
cIuug n:uI cac nuI J Iau Ic. LIug II cI7 uua :a I:: g:ac : J: Iuug na jIa:
ca u |a o {Koas|ruterea), ugIa Ia u:u Ia u I:ug I:uc guau (cIaug Iau I:uI Ian
g:ac mo | ca ch |te a aghtem Iuug uug : : cac LIa: u:n : u (.n IIn. 174U
!u. Ia jIa: I:I J,uI I, 1,IIag: I:uc LI: c II cIuug n:uI Ian g:a c :uug, Ia, :
uu cua KauI : /g:a: IIa :] TIaI: cIuug n:uI Ian g:a c cau N : cacI LIac. Ia cI7 I: I
cIac /jI guaI :a IaI ,u] uIuug g: Iu Ia da | ra o I:ug LIa: u:n : J : Iuug Tu,
uI:u, LIug jIa: Ia JaI :a nI cacI Iu , I:u, u u Iau Ic : : Iu cacI Ia nI
LIa Ic c Juc Ia uI nI J:u L:u Iu ug uIu IaI LIa. I:u J cIu guau uIuug
Ia: c g:a I:, LIacI guau
2I4 KauI cuug uIau IIa , n I:uI Iuug Iu I:ug LIa Ic Iu uI:u NI 1 1acu J .uug
:a Juc aI:I: :a T:::cII: IIuc ugI:n, Ia IIa , I, IuI cI7 uIau IIuc Juc Iu uI:u Iu
uIuug g: Iau IIau I, IuI Ia :a II jIac Ia cua cIuI u NIa LIa Ic Ju : :
Iu uI:u LIug jIa: : : Iu cacI nI ugu : Ic I: na :: Iu cacI nI IIan jIau
Iuc uIau cIuug jIa: IIauI IIaI LIa: Ia (1A1! Iaug II ugI:n, Iuc Iaug cacI
c Ia j uIuug gua I::uI Iu uI:u (JaI :a nI cau I: uIaI J,uI II ,u cau cua
n:uI (:u. cua KauI. aI:I: I:n :a IuaI :: :a g:a Ic LIug jIa: Iaug I:: g:ac Ju g:au
na Iaug cacI cI uIuug ::u I: c I:ug Iu ug LIac uIau I:uI II nI na I jIaug
ugI:u Tn Ia:, IIa, :: uIau IIuc II I I: Iu uu, I:u LIa Ic (Iaug I:: g:ac,
cIa , II Iu uI:u, ugu : Ia Ja Ian cuc cacI naug Iaug cacI JaI :a I:ug :u
:aI uIuug g: ugu : Ia nuu I:I : u mo | ca ch |te a aghte m uc cacI naug a ,
cIua .a , :a I:ug :u I:uI Ic uu u :au jIa: I: j Iuc n nan I:ug Jau I:uug
I:auI ca: IaI Iau
D J, KauI J ugI, Ia , IIu I:uI uuug n I guau I n: g:ua cIu II uIau IIuc J:
: : J: Iuug u : cIuug. Ia u aay |a ra a cho ra ag aha a |hu c cu a |a ha t hu ho
rot do t |uo ag {) ahuag de u dt de a |ha | 0at cu ag |at r gta dtah aa y. Ia y 0a y
gto ha y |hu aghtem {) 0aag ca ch cho ra ag do t |uo ag ha t hu ho rot aha a
|hu c cu a |a. Cach |a m aa y hu a he a gtu |a da | duo c mu c dich moag muo a |a
aha a |hu c do t |uo ag mo | ca ch |te a aghte m |u c |a quy dtah cho dot |uo ag mo | so
dte u |ruo c hht do t |uo ag duo c maag |at cho |a {BXIII).
2I5 MI : uu Ju g:au g:u j Ia u I:u Iu ! : L:u IIuc I : : II:u :au Ic, Ia uuug nI
LuI ::u :ug uI:u Iu Iau I:: TIaI Jau cI7 IIa , nI :a I I:u .auI uIaI c nI
:ug Ja: cIuug guauI :aI Ia naI KIa Iu nI cIuI, Ia I: I I:uI I:u a , Ia nI ug:
:a, :: uau uau Ia uIau :a J Ia nI IauI I:uI :: Iu g : a TI NIa II:u :au Ia:
g: : jIaI I:u :a a TI Iau L ugI: j uu uIu Ia Ju g:ug uIau cI. cac LIa:

53
u:n. ug : :a, IauI I:uI, I:uI I:u, :ug Ja:, a TI Ju Ia uIuug :au jIan cua
Jau c cu ugu:' !a .:u uI. :a TI Ja I:u J : uau uau I:ug qua |rah aha a
|hu c cua Ia :a huo ag |heo Jau c Ia uIu KauI u :, :ug |u |haa a TI LI ug I
I:u J: g: ca
Iu |u |ha a .uaI I:u c : ugau uI:u, uIuug IIaI :a Ia Ja cIan Ju g:a, IIau
L:uI I:uug Ian cua I::I Ic KauI. J Ia LIa : u:n : ra | |u |ha a {Dtag aa stch) :a
:u jIau I:I g:ua :aI-Iu IIau :: hte a |uo ag {Erschetauag) :ug uIu Ia LIug
II I:I g: : a TI Iu-IIau (II KauI, L ca LI: Ia J I Iu a TI :a ugI:u
cuu cau L : u, Ia cuug LIug II I:I g: : Iu IIau cua n : :u :aI LIac, :: cIuug
uan uga: g:ac guau Iau I: c cua Ia !a,, II KauI, Ia cI7 c II jIaI I:u : :u :aI
uIuug g: u cIuI Jau c Ia :au .uaI :a, Iac II cacI u: cua ug. ahu ag g do
gta c |iah maag |a t cho |a ahu |a hte a |uo ag au IIu cII Ja , Ia. cI :aug cac
J : Iuug Ia, uuug nI Iu Jug ugIa. htah aghtem, I:ug J cac J : Iuug Juc
naug Ia: cI Ia :a Juc uIau IIuc ha t hu ho rot ca c hha t ate m cu a |a
(1A!111
ugIa cua cacI naug : I I: Iu uu, I: uu LIa :aug I. cIa , II I:n I:u :aI-Iu
IIau Ia ca : : ugu,u Iac cu ugu: LIug II I:I Juc, I, IuI : :: :a I : Ian nu
n,I, Ja , :a , nau IIuau Nu IIa, :a J, Ia Ian ::c ro t hte a |uo ag hay htah
aghte m |a ca t |ro |ha ah do t |uo ag aha a |huc cho |a aguy co |re a se hho ag co a
au a 1 : I, L:uI ugI:n Ia nI I jIau cua g:ac IuI cua Ia Ta c IIuau I : Ia : cI7
Ian ::c :: uIuug g: Ia uan cIac. ro t htah aghte m cu a chiah |a
N: cacI LIac, uu I: :u I:uI Ic c II IIuc I:u cuc cacI naug Iu uu, uIu I:ug
Iau I c :a LIa Ic Iu uI:u Ia, LIug, II: II KauI, J:u a , c II {ra ch co |he)
u:u :a I:ug I:uug I j uIuug J: Iuug cua I:uc guau Ju Ia ahu ag hte a |uoag cIu
LIug jIa : Ia uIuug ra ||u |ha a, I: cI7 uIu II, I:ug guau I :: J : Iuug, g:ac
IuI n: da | ra o Juc uIuug LIa: u:n I:u ugI: n cua n:uI, J Iu uIuug hte a
|uo ag (Iuc Ia . uIuug I:u Iuug, uIuug I:u IIa : cu a Ian IIuc (Mu:J:LaI:uu u:
nI: c II I:uI IIauI uu htah aghte m I7 I:ug I:uug I j J, Iuc LI: J:
Iuug jIa : Iuug II uIau IIuc cua Ia, cIu LIug jIa: ugu c Ia:, n I uIau IIuc
I:u ugI:n Ia uu IuI J: Iuug (gu:IuuI:cIL:I n: c II co duo c :
ugu,u Iac NI:n :u cua uIuug cIuug I: j II (I:ug Ia: jIau. an uaug Ic
::u ugI:n :a 1Iau IcI jIa j ::u ugI:n Ia cIuug n:uI cI gta |huye | ua ,
2I KauI : :auI :aI au Iuug cacI naug Iu uu, cua n:uI :: I: g:a: IIcI n: cua
j:u:c : :u :au Jug cua cac II:u II, uu u : uauI I:ug I,cI :u uIu Ia cuc

54
cacI naug j:u:c : I::I Ic (nac uu cIuI KauI LIug I uuug cIu ua ,' I
: : KauI, J:u Jaug cIu , u: j:u:c LIug cIu ,u cI ug ua , Iac I cac IIu,I
II:u :au I:uc J, na Ia cI :uI I guau J:n cua , IIuc Iu uI:u IIug IIuug
(MaI I:: gua, cIuug guauI ugu: guau :aI II IIu,I J,a Ian J Ja uguc uIau
J,uI Ia : (IIu, I uIaI Ian (TaI uI:u LIug : :auI KauI :a j:u:c II ugIa Ju,
II J gua JaI gua, cIuug guauI naI I:: g: ug uIu cIu II uIau IIuc jIa: Iuug
II J: Iuug KauI nu u u: J:u uguc Ia :, u J cI7 Ia : :auI : I:uI IIau II :
!a cIaug, Ia Ju I: I j:u:c LIug IIuc :u I:u IauI cacI naug : Iu uu, :a :
jIuug jIa j uIu TIaI: Ia, aI:I:, na cI7 IIa, J: mo hah {Hode||) g:a : IIcI J
I:u uIuug I:u Iuug Iu uI:u, u J , : :au KauI LIug I: Ia: :: j:u:c uua,
uga : I:u nI Iau uga, :au J , KauI nuu j:u:c (:a NuIu uIu Ia : uu J
n:uI Ia jIuug cacI cIuug n:uI cI g:a IIu,I cua cIuI ug 1:n cI , u II
KauI Ia jIa : IIaI :a LI : ::u Iuug Iau I j :a uga , II cua y |hu c |u ahte a, Iuug
c II uIau IIuc :u :aI uIu u IIaI :u |a , aot 0a a |ha a ao 1 JaI Juc uIau IIuc
LIacI guau, uIaI Ia IuI jI guaI :a IaI ,u .uug uauI :: Iu g: LIa Ic, II
KauI, Ia LIug II I:ug cI :a J : Iuug uIu Ia Iu ug, I:a: Ia:, jIa: uI :a cIu II
uIau IIuc (au cIu ,. KauI LIug nuu u: :aug uIau IIuc LIacI guau Iu , IIuc
:a cau Ia |huo ag aghtem cua cIu II uIu cau I:uc cua I ua, cua Jac J:n uIau
cIuug Ia, Iau cauI .a I: !au J cua KauI Ia ugI:u cuu cac J:u L:u LIa II cua
uIau IIuc LIacI guau Jc Ia j :: L:uI ugI:n, c :au I:ug cIu II uIau IIuc nI
cacI I:u-IIuug ugI:n (.n. 1I3 :a 1 : uau uIa j T:ug I:uI IIau J , ug
nuu JaI c : cI |he du ag mo t me cu a chu |he do t ro t |iah hha ch quaa
N: II ugu ugu cIaI cI cua KauI, Ia c II Juc LI uIu :au. cacI naug : I I: Iu
uu, (cacI naug j:u:c cI :aug uIuug J : Iuug cua uIau IIuc LIacI guau
LIug Iu .uaI I:u :a na jIa: u cIu II (::u ugI:n cIu LIug jIa: IIuug
ugI:n naug Ia : cI Ia uIu Ia hte a |uo ag !: II, cIuug LIug cu Ia uIuug :u :aI
Iu Ia : Iu IIau na cI7 : : Iu cacI Ia uIuug I:u Iuug !a I: I c : cua IuI LIacI
guau Ja IIa, J: :a I, Iua u : J : Iuug Iuc 1au II Ic jIu IIuc :a I, Iuau :
cIu II uu LIug II uu, I:: nI nu 1au II Ic (CuIIg: Jc Ia j Juc uua (.n
1U N: cacI LIac, J:u cI I: cua 1I jIau I, IuI IIuau Iu , Ia :u Jau ca: cIaI
cI cua ca Ia: naI. I, Iuau I::I Ic : ca : Iu Ia:, Iu c : J: Iuug LIacI guau cI7 c
II Ia I, Iuau uIau IIuc : ca: Iu Ia :, cu I, Iuau uIa u IIuc Ia :u .ac J,uI guau u:n
: J: Iuug LIacI guau
2I7 G Ja , cIua jIa: Ia Iuc I:n I:u :au Iu : :u jIau I: I :aI guau I:ug g:ua hte a
|uo ag ra ra ||u |ha a, uIuug Iu LIug u I:u :a :aI u ga, I:u Ian (KauI uauI

55
Iau nI cIuug J Iau L, : :au J ua , An cIuug 111, jIau 1Iau IcI jIa j cac
ugu,u Iac 12U5-1I5 I7 .:u uIac gua :a : I: Ia: I:n I:u L, Iu jIau I:u
guau : J:n cIuI ,u :au. !aI-Iu IIau II cacI I:u cua KauI cI7 Ia nI LIa:
u:n co |iah huoag ha , cIu hho ag hat Ia n I LIa : u:n ste u hah ho c II
ugIa c nI ca: g: Jaug :au II g:: I:u Iu ug uIu Ia II g:: cIau IIuc c
IuI Iau cIaI na Ia LIug II uIau IIuc Ju c, cu I:u Iuug cI7 Ia : uga: I:
II, cI7 Ia a Iuug (cI:u !aI-Iu IIa u cI7 Ia LIa: u:n II:I ,u jIa: c J I:u
LIa II cua L:uI ugI:n na II: (An IIn cac nuc 3I :a U2 cua Iu g:a :
22 IIuc : :u LI I:u Iau u I:u Ia n J: : : :u jIau I:I uu Iaug ua , cua Iau I I
IIug Iu Iuug cua n:uI, KauI uauI :aI uI:u I:aug I:ug 1: Tua 2 (1A!111-1AAA! J
I:u g:a: : :u cau II:I :a jIuug jIa j : :u uuug J cIuug n:uI :u jIau I:I ua ,,
Jug II: Iu Ia : I:uc uIuug ug uIau, IIan cI Iu au cua nI I jIau uu Iuau
I:ug II: g:au g:ua Ia: Ia u .uaI Iau 1Iau ua , I: LI Jc :: KauI ::u uau Ju ca
uIuug LI gua Ja JaI Juc aho du a ra o :u jIau I:I ua , I:ug IauI :uc ugI:u cuu :
Ja Juc (Ta uI :aug, Ia: uan I:uc J, I735, KauI Ja Iau IIauI gu,u Da | co so
cho 5te u hah ho c re du c |y, :a nI uan :au, I733, ug cI :a naI Phe ha a |y |iah
|hu c ha ah, Ia I ca Ju JaI c : I:u :u jIau I:I g:ua I:u Iuug :a :a I-Iu IIau
1 jIau cIu g:a: uau uIa j ua , LIug gua ua :, cI7 .:u gI: uIau Ia: J:n :au IaI.
22I Ie huoag ha chu ag mtah. Tuug Iu uIu n I:uI n : (cIua Juc cIuug n:uI
cua j:u:c n Juug cI NuIu jIaI I:u IuaI Ia j uau, :: cIuI jIaI I:u ua ,
cua NuIu cIuug n:uI uguc Ia : cI :u .ac Iu I:u uI:u cua g:a IIu,I j:u:c,
KauI cI :aug cIuI |hu aghte m cu a |y |iah LI: jIaI I:u uIuug ugI,cI I,
(uI:un:u I:ug jIau 1:u cIuug jIa j ::u ugI:n (:: I:u J: Iuug uIu Ia
:aI-Iu IIau, :: ::c g:a: gu,I cIuug : cIuug n:uI uguc Ia: cI :u cau II:I :a
Juug Jau jIa : jIau I:I g:ua I:u Iuug :a :a I-Iu IIau I:ug Ia: jIau I:uc Ia an
uaug Ic :a 1Iau IcI jIa j ::u ugI:n
222 T:uc :u ug uIau, IIan cI Iu au cua uI:u ugu : Jc LI: cI :aug :u jI jIau ::u
I:uI Ic c I:u,u cua KauI cI7 naug Ia : Iau gua |at ha t cI Ja Juc :a Iu g:a
(cIaug Iau Hoses Heade|soha g: KauI Ia L jIa Iu , IaI ca :a Ja: I c Ma:Iu:g I,
:ac IuI cua uIa uuc uan I73 can Iu,I J: LIug Juc g:aug ua , I::I Ic KauI',
KauI I:u cIuI :aug.
- IuI uI :u g: : Iau jIan :: cua I, IuI I, IIu,I I:ug IauI :uc L:uI ugI:n
n : uauI cI I:ug J Juc Ia j Ja , Iaug cac uu L:u IIuc IauI (Ja Juc
NIuug uu L:u IIuc IauI (, u: uIuug gu, IuaI cu a Iu u, Iuc cua , cI Ja
Juc aI : LIug II Juc jIaI I:u Juug Jau (uIu NuIu aI Ja LIug II jIaI

56
I:u IuaI Ia j uau uu LIug c cuc cacI naug : I I: Iu uu, I:uc J !a
Ja , cIuI Ia Jug g j |ich cuc, I cI cua cug cuc jI jIau
- !au J Ja Juc LIug II JaI :a uu LIug Ia, Iu u (, cI Ian I:u g:a J,uI
NIuug Iu u : LIug II cuu :au uu LIug I: I uI:u J : Iuug II Ia: Iaug
, ugIa. cu ugu: :: Iu cacI Ia I:u Iuug Ia LIug Iu u (jIuc Iuug gu,
IuaI Ia I ,u cua Iu uI:u, :ua :: Iu ca cI Ia :aI-Iu IIau Ia Iu u 1a, Ia IauI
:uc na KauI cI :aug. T : jIa: u j I |rt |hu c J: J uauI cI cI |o ag |ta
(1AAA 1ug I:u Ja , Ia Iug I:u cua I, IuI IIuc IauI, I:u uIuug J : Iuug
IaI LIa cua I, IuI I, IIu, I (TIuug J, Iu u, IaI Iu IIauI uIuug J,uI J cua
I, IuI IIuc IauI (An. 1I jIau I, IuI IIuc IauI, I733
- Tn Ia:, ca: I, :u 1I jIau jIa Iu , LIug jIa: Ia Ja Juc na cIuI Ia :u Jc
Iu cua uIuug IIu,I g:a J:u LIug c c : 1a u Jau I:u, uI .ac J,uI :
ugu,u Iac jIan :: :a :auI g: : cua uIau IIuc I, IIu,I, c : cua Ja Juc n :
Juc II:I Iaj :uug cIac (Ta IIa , nI Iuc I:u n: g:ua Ia: Iau .uaI Iau. uan
I73I, KauI Iau Iau cIua u : : :u jI jIau I, IuI IIuc IauI
22 Tac jIan 1I jIau ua , IIuc cIaI Ia n cug ::c L:n ugI:n g:a IIu, I I:u Ja ,
Iaug Ia: Iuc.
Buo c I.
- Ca m aa ag ho c ste u aghte m : L:n ugI:n :a cIuug n:uI uIuug J:u L:u |te a
aghte m cua I:uc guau :a can uaug, c : I::I Ic cI Iau Ic
- Pha a |ich ha ste u aghte m : L:n ugI:n :a cIuug n:uI uIuug J:u L:u
|te a aghte m cua g:ac IuI, c : I:: I Ic cI LIa Ic Iu uI:u
Buo c 2.
- Bte a chu ag ha ste u aghte m : cIuug n:uI :aug II I : Iu uu, cu , : u I:uI
Ic : :: :a I Ia c LIug I: IIa I, cu uu II I: Iu uu, n :, cac nau IIuau,
ugI,cI I, (uI:un:u : Juc g:a: gu,I u IIa :a I, IuI : Ian Ia : : cIuI
n:uI J n :a ::u Iuug Ia Ia cua IauI :uc I, IuI IIuc IauI

KauI JaI :au J uIu n I g:a IIu,I, uIuug LI: J: :a I::uI Ia,, ug .n u uIu I:u J Ja
Juc LIaug J,uI,



57
B1
IOI DAN NHAP

(AN BAN B)
*



I.

VE S KHAC NHAU GIA NHAN THC THUAN TUY VA
NHAN THC THNG NGHIEM

Moi nhan thc cua ta eu bat au bang kinh nghiem, o la ieu khong
co g phai nghi ng; bi v thong qua cai g khien quan nang nhan thc c
anh thc e i vao hoat ong neu khong phai thong qua nhng oi tng tac
ong en cac giac quan cua ta e, phan th tao ra nhng bieu tng (Vor-
stellungen), phan th a hoat ong cua giac tnh chung ta i vao van hanh,
tc lam cong viec so sanh, noi ket hay tach ri nhng bieu tng ay, va nh
the la x ly (verarbeiten) chat lieu tho cua cac an tng cam tnh thanh mot
nhan thc ve nhng oi tng c goi la KINH NGHIEM
(ERFAHRUNG)? Vay, ve mat thi gian, khong co nhan thc nao trong ta lai
i trc kinh nghiem va tat ca bat au bang kinh nghiem.







B2
The nhng, tuy moi nhan thc cua ta eu bat au (anhebt) t kinh
nghiem, song khong phai v the ma tat ca eu bat nguon (entspringt) t
kinh nghiem. Bi v, hoan toan co the la, ban than nhan thc kinh nghiem cua
ta la mot s ket hp gia nhng g ta nhan c t cac an tng va nhng g
do quan nang nhan thc cua ta t mang lai (con cac an tng cam tnh ch tao
c hoi cho chung khi ong); phan them vao nay cha c ta phan biet vi
chat lieu c ban noi tren, cho ti khi s tap luyen lau dai khien ta lu y va biet
tach rieng c phan them vao nay mot cach thanh thao.
Vay t nhat cung co mot cau hoi can nghien cu ky ch khong the tra li
ngay lap tc khi mi thoat nhn, o la: that co chang mot nhan thc oc lap
vi kinh nghiem va ca vi moi an tng cua giac quan? Ta goi cac nhan thc
nh vay la TIEN NGHIEM (A PRIORI) va phan biet chung vi cac nhan
thc THNG NGHIEM (EMPIRISCH) co nguon goc HAU NGHIEM (A
POSTERIORI), tc la t trong kinh nghiem.
Nhng thuat ng nay [tien nghiem hay tien thien] cha c xac nh
ay u e bieu th toan bo y ngha tng xng vi cau hoi c at ra tren
ay. Bi v ta thng quen noi ve mot so nhan thc c rut ra t cac nguon
kinh nghiem rang ta co the biet chung mot cach tien nghiem hoac co phan

*
Li dan nhap trong An ban A ngan gon hn nhieu (ch gom hai muc). ban B, Kant viet them 5
muc na va khai trien co he thong giup ngi oc de hieu hn cac thuat ng then chot cua ong.
Trong Li dan nhap nay, cac oan khac biet trong ban A se c in nghieng. (N.D).

58
tien nghiem, v ta khong rut chung ra mot cach trc tiep t kinh nghiem ma
t mot quy luat pho bien, quy luat nay thc ra cung do chnh ta a vay mn
t kinh nghiem. Cho nen ngi ta noi ve mot ai o a ao mong ngoi nha cua
mnh rang: ngi ao mong co the biet mot cach tien nghiem rang ngoi nha
se o, tc la khong can ch co kinh nghiem [trc tiep] khi ngoi nha o that.
Ch co ieu, ngi no that ra khong the biet c ieu ay mot cach hoan toan
tien nghiem. V rang nhng vat the eu nang, do o, neu b rut mat cho ta se
o, nhan thc nay ngi ay a phai biet trc o nh kinh nghiem.




B3
Vay, khi theo doi cac nhan thc tien nghiem, ta se khong hieu chung la
oc lap vi kinh nghiem nay hay vi kinh nghiem no ma la tuyet oi oc lap
vi MOI kinh nghiem. oi lap vi cac nhan thc nay la nhng nhan thc
thng nghiem, hay la nhng nhan thc ch co the co c mot cach hau
nghiem, tc t kinh nghiem. Nhng, trong cac nhan thc tien nghiem co nhng
nhan thc c goi la THUAN TUY (REIN) la nhng nhan thc khong c
pha tron vi bat c cai g thng nghiem. Do o, v du menh e Moi s bien
oi eu co nguyen nhan la mot menh e tien nghiem, nhng khong thuan
tuy, v s bien oi la mot khai niem ch co the c rut ra t kinh nghiem.
[Trong Ban A, muc I nay nh sau:]

I.

Y NIEM VE TRIET HOC-SIEU NGHIEM














A2
Kinh nghiem, khong nghi ng g la san pham a u tien do giac tnh
chung ta ta o ra (hervorbringt) bang cach x ly chat lieu tho cua cac ca m gia c
cam tnh. Chnh qua o, kinh nghiem la bai ho c au tien va trong qua trnh
tien len, no mang lai bai hoc mi mot cach khong bao gi can khien cho ca
cuoc song lien tuc cua moi s san sinh cac tri thc mi trong tng lai co
the c tap hp tren manh at nay eu se khong b thieu thon g. Du vay,
kinh nghiem van kho ng phai la lanh vc duy nhat, trong o giac tnh cua ta
chu b gii han. Kinh nghiem tuy noi cho ta biet cai g ang ton tai, nhng lai
khong noi rang cai ay phai ton tai nh the mot cach tat yeu ch khong the
khac. Chnh v the, kinh nghiem kho ng mang lai cho ta tnh pho bie n ch thc
nao ca , va ly tnh vo n khao khat nhng nha n thc thuoc loai ay ch c
kinh nghiem kch thch hn la lam thoa man. Cac nhan thc co tnh pho bie n,
ong thi co ac tnh cu a s tat yeu ben trong nh the phai t ban than la sang
sua va vng chac, oc lap vi kinh nghiem, v the c ngi ta goi la cac
nhan thc tien nghiem, bi cai ngc lai, tc cai ch c vay mn t kinh
nghiem ch c nha n thc mot cach hau nghiem hay la thng nghiem, theo
cach noi quen thuoc.



59
Vay, ieu het sc ang chu y ay la , ngay trong ba n than nhng kinh
nghiem cu a ta cu ng co chen lan cac nhan thc nhat thiet phai co nguo n goc
tien nghiem, va co le chung ch co nhiem vu tao nen s noi ket gia cac bieu
tng cua giac quan chu ng ta. Bi le, neu ta gat bo ra khoi nh ng kinh nghiem
tat ca nhng g thuoc ve cac giac quan, th van con lai mot so khai niem
nguyen thuy nao o cung vi cac phan oan c san sinh ra t chu ng; nhng
khai niem va phan oan nay phai c ra i mo t cach hoan toan tien nghiem,
oc lap vi kinh nghiem, v chung la m cho ta co the hoac t ra lam cho ta tin
rang co the phat bieu c nhieu ieu ve cac oi tng xuat hien ra cho giac
quan hn la nhng g kinh nghiem n thuan co the truyen at; va lam cho cac
khang nh ay ch a ng tnh pho bien ch th c lan tnh tat yeu chat che ma
nhan thc n thuan thng nghiem khong the nao mang lai c.
[Ban A tiep tuc t cau au cua muc 3 thuoc ban B].

60


II.

CHUNG TA S HU MOT SO NHAN THC TIEN NGHIEM
VA NGAY TAM TR BNH THNG
*
CUNG KHONG BAO
GI KHONG CO CHUNG














B4
Van e bay gi la ve ac iem (Merkmal) nh o ta co the phan biet
chac chan gia mot nhan thc thuan tuy vi nhan thc thng nghiem. Kinh
nghiem tuy day cho ta biet cai g o ton tai vi tnh chat nh the nay hay the
kia, nhng khong cho biet no khong the ton tai cach khac. Vay, th nhat, khi
gap mot menh e c suy tng vi tnh tat yeu, no la mot phan oan tien
nghiem; ngoai ra neu no khong c rut ra t menh e nao khac ngoai menh
e ma ban than cung co gia tr nh mot menh e tat yeu, no la tuyet oi tien
nghiem. Th hai la: kinh nghiem khong bao gi mang lai cho cac phan oan
cua no tnh pho bien (Allgemeinheit) ch thc hay chat che, ma ch tnh pho
bien c gia nh hay so sanh (bang quy nap), khien cho thc ra phai noi:
trong mc o ta quan sat c cho en nay, cha thay co ngoai le nao oi vi
quy luat nay hay quy luat kia. Vay, khi mot phan oan c suy tng vi tnh
pho bien chat che, tc khong cho phep co mot ngoai le nao ca, phan oan ay
khong c rut ra t kinh nghiem ma la co gia tr tuyet oi tien nghiem. Cho
nen, tnh pho bien thng nghiem ch la s gia tang tuy tien ve tnh hieu lc,
ngha la t cai co gia tr trong phan ln cac trng hp tr thanh cai co gia tr
trong moi trng hp, chang han nh trong menh e, moi vat the eu nang;
ngc lai, au tnh pho bien chat che thuoc ve
phan oan mot cach thiet yeu (wesentlich), tnh pho bien nay cho thay [s co
mat cua] mot nguon nhan thc ac biet cua phan oan, o la mot quan nang
cua nhan thc tien nghiem. Vay, tnh tat yeu va tnh pho bien la cac dau
hieu (Kenn-zeichen) cua mot nhan thc tien nghiem, va chung thuoc ve nhau
mot cach khong the tach ri
49
. Nhng v trong luc s dung chung, co khi de
vach ra tnh han che (Beschrnktheit) thng nghiem [tnh khong pho bien]
hn la tnh bat tat [tnh khong tat yeu] trong cac phan oan, hay la de thay ro
[chng minh] tnh pho bien khong b han che ma ta gan cho mot phan oan
hn la tnh tat yeu cua no, do o ieu nen lam la c s dung hai tieu chuan
(Kriterien) c suy tng noi tren mot cach rieng le, du moi tieu chuan t no
la khong the thieu.
Chng minh rang trong nhan thc cua con ngi thc s co cac phan
oan tat yeu va pho bien theo ngha chat che nhat nh the, do o, la cac

*
Tam tr bnh thng (der gemeine Verstand): xem chu thch
*
cho AVIII. (N.D).
49
Trc ay, Platon va Aristote (Phan tch phap II, chng 12) cung a xem tnh tat yeu (ch co the
nh vay ch khong the khac) va tnh pho bien (khong cho phep co ngoai le nao) la cac ac iem
e phan biet tri thc thc s (episteme) va t kien (doxa). (N.D).

61
phan oan thuan tuy tien nghiem la ieu de dang. Neu muon lay mo t v du
t trong cac khoa hoc, ngi ta ch can nhn vao moi menh e cua toan hoc;
neu muon co v du t viec s dung giac tnh thong thng nhat, menh e moi
s bien oi eu phai co mot nguyen nhan co the phuc vu cho ieu ay. |
Vang, qua that trong menh e nay, ban than khai niem ve mot nguyen nhan
cha ng ro rang khai niem ve mot s tat yeu phai noi ket vi mot ket qua
va ve tnh pho bien chat che cua quy luat; va quy luat nay se hoan toan mat
i, neu ngi ta muon rut no ra, nh HUME
**
a lam, t s ket noi
(Beigesellung) [lien tng] thng xuyen cua cai g ang xay ra vi cai a
xay ra trc va t mot thoi quen nay sinh t s

lien tng e noi ket cac bieu tng lai vi nhau (do vay ch la tnh tat yeu
chu quan n thuan). Ta cung co the khong can en cac v du nh vay e
chng minh tnh thc tai cua cac nguyen tac thuan tuy tien nghiem trong nhan
thc cua chung ta ma van lam ro mot cach tien nghiem s can thiet khong the
thieu c cua thc tai nay cho kha the cua ban than kinh nghiem. Bi v t
au ban than kinh nghiem co c s xac tn, neu moi quy luat ma kinh
nghiem tuan theo bao gi cung ch co tnh thng nghiem, tc bat tat [ngau
nhien, khong tat yeu/zufllig] khien ta kho co the e cho chung co gia tr nh
cac nguyen tac au tien c
*
. Rieng bc au nay, ta co the tam va long
vi viec khang nh co s s dung thuan tuy cua quan nang nhan thc ni ta
nh la mot s kien co thc (Tatsache) cung vi cac ac iem cua no [la tnh
tat yeu va tnh pho bien]. Nhng khong ch trong nhng phan oan, ma ngay
ca trong nhng khai niem (Begriffe) cung cho thay mot so khai niem la co
nguon goc tien nghiem. Cac ban hay lan lt tc bo het tat ca nhng g la
thng nghiem trong khai niem thng nghiem ve mot vat the: mau sac, tnh
cng hay mem, trong lng va ca tnh khong the tham nhap, th van con lai
khong gian ma vat the ay (bay gi a hoan toan bien mat) a chiem cho la
cai cac ban khong the nao lc bo [trong t tng] c. Cung the, t khai
niem thng nghiem ve mot oi tng bat ky, la vat the hay khong phai vat
the, cac ban lc bo moi thuoc tnh do kinh nghiem mang lai, cac ban van
khong the lc bo chnh ieu a cho phep cac ban suy tng ve no nh mot
ban the (Substanz) hoac nh cai g tuy thuoc vao mot ban the [tuy the] (mac
du khai niem ban the cha ng nhieu quy nh hn la khai niem ve mot
oi tng noi chung). Vay, t s tat yeu ma khai niem nay [ban the] a ap at
len cac ban, cac ban phai tha nhan rang khai niem [ban the] co mat trong
quan nang nhan thc cua cac ban mot cach tien nghiem.


**
David Hume: (1711-76) triet gia Anh, e xng thuyet hoai nghi. (N.D).
*
Cac Nguyen tac au tien (die ersten Grundstze): con c Kant goi la cac Anfangsgrnde
[cac c s au tien] (Vd: trong tac pham: Cac c s sieu hnh hoc au tien cua khoa hoc t nhien
Metaphysische Anfangsgrnde der Naturwissenschaft 1786), la cach dch sang tieng c thuat
ng goc latinh: elementa vao the ky 18: cac nguyen tac tuyet oi thuan tuy tien nghiem, khong bat
nguon t kinh nghiem. (N.D).

62



III.

TRIET HOC CAN CO MOT MON KHOA
HOC XAC NH KHA THE, CAC NGUYEN
TAC VA PHAM VI CUA MOI NHAN THC
TIEN NGHIEM

ieu muon noi xa hn tat ca nhng g tren ay, chnh la s kien: mot
so nhan thc lai ri bo lanh vc cua moi kinh nghiem co the co va co ve m
rong pham vi cac phan oan cua chung ta ra khoi moi ranh gii cua kinh
nghiem bang cac khai niem ma khong mot oi tng tng ng nao trong
kinh nghiem co the c mang lai.



B7
Va chnh trong cac nhan thc i ra khoi the gii cam tnh nay, ni kinh
nghiem khong the mang lai manh moi lan s ieu chnh nao, cung la ni
dien ra cac no lc nghien cu cua ly tnh chung ta; cac nghien cu ma ve
tnh quan trong c ta xem la u tien hn, con ve muc ch toi hau cua
chung la cao ca hn tat ca nhng g giac tnh co the hoc hoi trong lanh vc
nhng hien tng; do o bat chap nguy c pham sai lam, ta dam lieu lnh tat
ca hn la chu t bo cac no lc nghien cu tha thiet ay v bat c ly do nao,
du la s e ngai, xem nhe hoac th . Cac van e khong the tranh khoi nay
cua ban than ly tnh thuan tuy la: THNG E, T DO [CUA Y CH]
va S BAT T [CUA LINH HON]. Nhng, mon khoa hoc ma muc ch
toi hau vi moi s trang b ch nham vao viec giai quyet cac van e
ay chnh la SIEU HNH HOC, mon hoc a t tin ng ra am nhan viec
thc hien, vi phng phap ngay t au la giao ieu, tc la, khong co s
kiem tra trc o ve nang lc (Vermgen) hay s bat lc


(Unvermgen) cua ly tnh oi vi cong viec ln lao nh
the
*
.











ieu co ve t nhien la, khi a ri bo manh at cua kinh nghiem, ngi
ta khong the xay dng ngay lap tc mot toa nha bang nhng nhan thc ang
co va khong biet chung t au en, cung nh tin cay vao nhng nguyen tac
khong ro goc gac, neu trc o khong c am bao vng chac ve nen
mong cua chung bang cac nghien cu ky lng, ngha la ung ra ngi ta t
lau a phai neu cau hoi rang giac tnh co the i en c tat ca cac nhan
thc tien nghiem nay bang cach nao va au la pham vi, tnh hieu lc va
gia tr cua chung. Trong thc te, o la ieu khong co g t nhien hn, neu ta
hieu ch t nhien la cai g phai xay ra mot cach chnh ang va hp ly;
nhng neu hieu t nhien la cai g thng xay ra, th lai khong co g t nhien

*
oan t: Nhng van e...... ln lao nh the la c Kant viet them vao cho ban B. (N.D).

63

B8











va de hieu hn la viec nghien cu ay a t qua lau khong c tien
hanh. Bi le, mot bo phan cua cac nhan thc nay, vi t cach la nhan thc
toan hoc, a co c tnh ang tin cay t xa xa, qua o tao nen s ch i
rang cung se co s thuan li nh the cho cac bo phan nhan thc khac, du
chung co ban tnh hoan toan khac biet. Va lai, khi i ra khoi vong kinh
nghiem, ngi ta chac rang se khong b kinh nghiem phan bac. S hap dan
nham m rong cac nhan thc la qua ln khien ngi ta ch co the b chng
lai trong bc tien len cua mnh khi vap phai mau thuan ro rang. Mau thuan
nay la co the tranh c neu ngi ta ch can than trong hn oi vi cac ao
tng cua mnh, du khong phai nh vay ma chung bt la cac ao tng. Toan
hoc cho ta ien hnh rc r ve viec ta co the i xa en au trong nhan thc
tien nghiem, oc lap vi kinh nghiem. Toan hoc ch nghien cu cac oi
tng va nhan thc trong









B9




















chng mc chung c dien ta trong trc quan. Nhng tnh hnh o rat de
khong c chu y, v ban than trc quan c suy tng [trong toan hoc]
cung co the c mang lai mot cach tien nghiem, nen kho phan biet vi mot
khai niem thuan tuy n thuan [khai niem suong cua Sieu hnh hoc]. B
quyen ru bi bang chng nh the ve sc manh cua ly tnh, long khao khat
muon m rong nhan thc khong con thay ranh gii nao na. Con chim bo
cau nhe nhang khi re khong kh e tung bay van con cam thay sc can, nen
tng rang co the thanh cong hn nhieu trong coi chan khong! Cung giong
nh the, PLATON
*
a ri bo the gii cam tnh v no at giac tnh trong
nhng gii han chat choi e, tren oi canh cua cac Y niem, ong lieu lnh
vt khoi the gii ay, bay bong vao khong gian trong khong cua giac tnh
thuan tuy. Ong khong nhan ra rang vi cac no lc ay, ong se khong at c
g, v khong co cho ta lam nen mong e tren o ong co the ng vng va
van dung sc lc e nang giac tnh len khoi cho cua no. So phan thong
thng cua ly tnh con ngi trong t bien la muon xay xong ngoi nha cang
sm cang tot va sau o mi xem xet lieu nen mong co vng chac khong.
Nhng bay gi, hoac ngi ta tm cach to iem e t an ui ve tnh ac dung
cua no, hoac tot hn la tranh han cong viec tham nh muon mang va nguy
hiem kia. Tuy nhien, ieu se giup ta thoat khoi moi lo lang va nghi ngai
trong khi xay nha cung nh khong t anh la ve s vng chac gia tao, chnh
la s xem xet sau ay: mot phan ln, va co le la phan ln nhat trong cac
cong viec cua ly tnh chung ta la nham thao ri [phan tch] (Zergliederung)
nhng khai niem ma ta a co ve oi tng. Viec phan tch nay mang lai cho
ta kha nhieu nhan thc, du chung khong g khac hn la nhng s giai thch
hay lam sang to nhng g a c suy tng (tuy bang cach con mu m)
trong nhng khai niem ay. | Tuy ve mat hnh thc, chung c anh gia nh
cac tri thc mi me, nhng ve mat chat lieu hay noi dung, chung khong m
rong nhng khai niem ta ang co ma ch thao ri [phan tch] chung ra thoi.
V le phng phap nay qua co mang lai nhan thc thc s tien nghiem, co

*
Platon: (427-347 tr. C.N): ai triet gia Hy Lap co ai. (N.D).

64




B10
bc tien len vng chac va hu ch, nen ly tnh mot cach vo tnh len lut
a lan vao trong cac tri thc phnh ph ay nhng khang nh thuoc loai
hoan toan khac, tc ly tnh a them cac khai niem hoan toan xa la vao cho
nhng khai niem san co va cung bang mot cach tien nghiem ma khong he
biet ly tnh bang cach nao i en c vi chung cung nh khong he e cho
mot cau hoi nh the c gi len trong t tng. V vay, trc het, toi
muon ban ve s khac nhau gia hai phng cach nhan thc nay.

65


IV.

VE S KHAC NHAU GIA PHAN OAN PHAN TCH VA
PHAN OAN TONG HP














B11
Trong moi phan oan, quan he cua chu ng (Subjekt) vi v ng
(Prdikat) c suy t ng (toi ch xet nhng phan oan khang nh, v viec
ap dung vao nhng phan oan phu nh sau o cung de dang). | Quan he nay
co the co c bang hai cach. Hoac v ng B thuoc ve chu ng A nh la cai
g a c cha ng san trong khai niem A (du mot cach kn ao); hoac B
hoan toan nam ben ngoai khai niem A, du c noi ket vi khai niem nay.
Trong trng hp trc, toi goi phan oan la phan tch; trong trng hp sau
la tong hp. Vay, nhng phan oan phan tch (co tnh khang nh) la
nhng phan oan trong o s noi ket cua v ng vi chu ng c suy tng
bang s ong nhat (Identitt); con nhng phan oan nao trong o s noi
ket c suy tng kho ng co s ong nhat la nhng phan oan tong h p. Ta
cung co the goi nhng phan oan phan tch la phan oan giai thch (Erlu-
terungsurteil), nhng phan oan tong hp la phan oan m rong
(Erweiterungsurteil) bi v, trong phan oan trc, v ng khong bo sung g
cho khai niem cua chu ng ma ch tach no ra thanh nhng khai niem nho [bo
phan] von a c suy tng san trong chu ng (du con hon on); trai lai,
trong phan oan sau, mot v ng c them vao cho cac khai niem cua chu
ng von cha c suy tng trong chu ng va du co phan tch bao nhieu i
na cung khong the rut ra c. Chang han khi toi noi: Moi vat the eu co
quang tnh
*
, o la mot phan oan phan tch. V toi khong c phep i ra
ngoai khai niem c noi ket vi vat the e tm quang tnh nh cai g
gan lien vi no ma ch phan tch khai niem vat the, ngha la toi ch t y
thc ve cai a tap ma toi luc nao cung suy tng trong khai niem ay la tm
gap ngay thuoc tnh nay trong no; bi vay la mot phan oan phan tch.
Ngc lai, khi toi noi: Moi vat the eu nang, thuoc tnh [hay v ng]
nang la cai g hoan toan khac vi nhng g toi a suy tng trong khai
niem ve vat the. Viec them vao mot thuoc tnh nh the mang lai mot phan
oan tong hp.

Nhng phan oan kinh nghiem (Erfahrungsurteile) ung ngha,

*
Quang tnh (Ausdehnung) (con co the c dch la trng o, hau lng) ch viec chiem
mot khoang khong gian cua vat the. Quang tnh, hnh the (Gestalt), va tnh khong the tham
nhap c (Undurchdringlichkeit)... thng c xem la cac thuoc tnh c ban cua vat the
ngoai ta trong triet hoc co ien. Nhng can chu y, vi Kant, Quang tnh (cung nh hnh the...) khong
phai la thuoc tnh t than cua ban than s vat ngoai ta, oc lap vi cam nang, trai lai, la cac
khai niem c hnh thanh t s tong hp cua cam nang thong qua trc quan thuan tuy ve khong
gian. ieu nay se ro hn phan Cam nang hoc sieu nghiem. (Xem B35, 202, 203, 340, 555...).
(N.D).

66






B12
nhn chung eu co tnh tong hp. V that vo ly khi at mot phan oan phan
tch tren c s kinh nghiem, bi toi khong c phep i ra khoi khai niem
cua toi e hnh thanh phan oan nen khong can en bang chng nao cua kinh
nghiem cho viec nay ca. Mot vat the la co quang tnh la mot menh e
ng vng mot cach tien nghiem ch khong phai mot phan oan kinh
nghiem. V, trc khi toi i en vi kinh nghiem, toi a co moi ieu kien cho
phan oan cua toi ngay ben trong khai niem, t o toi co the rut ra thuoc tnh
nay theo nguyen tac [lo-gc] ve mau thuan la y thc ngay c tnh tat yeu
cua phan oan ma kinh nghiem khong bao gi co the day bao cho toi c
*
.
Ngc lai, du toi cha bao ham thuoc tnh nang trong khai niem ve mot vat
the noi chung, khai niem nay van bieu th mot oi tng cua kinh nghiem
thong qua mot bo phan cua kinh nghiem, roi [sau o] toi co the a them vao
cac bo phan khac cua kinh nghiem nh nhng g cung thuoc ve bo phan
trc. Trc o, bang cach phan tch, toi a co the nhan thc khai niem ve
vat the bang cac ac iem nh quang tnh, tnh khong the tham nhap c,
hnh the v.v.. von a c suy tng trong khai niem nay. Bay gi toi m
rong nhan thc cua toi, va bang cach nhn tr lai kinh nghiem t o toi a
rut ra khai niem vat the, toi thay thuoc tnh nang bao gi cung gan lien
vi cac ac iem trc ay, cho nen toi bo sung them ac iem nang nh
mot thuoc tnh [mi] vao cho khai niem tren mot cach tong hp. Vay, bay
gi chnh kinh nghiem [ban A: ve cai X nam ngoai khai niem A] mi la c
s cho kha the cua viec m rong thuoc tnh nang vao cho khai niem vat
the, v le ca hai khai niem, du cai nay khong cha ng san trong cai kia
van thuoc ve nhau nh la cac bo phan cua mot toan bo, tc cung la cua kinh
nghiem von ban than la s noi ket tong hp cua cac trc quan, du s noi ket
nay ch dien ra mot cach bat tat [ngau nhien, zufllig]
*
.


A8
T o ro rang la: 1. Thong qua nhng phan oan phan tch, nhan thc
cua ta kho ng he c m rong, trai lai, khai niem ma toi a co ch c
thao ri ra va giup cho ban than toi hieu c no. 2. oi vi nhng phan
oan tong hp, th ngoai khai niem ve chu ng, toi phai co mot cai khac
na (cai X), tren o giac tnh da vao e co the nhan thc mot thuoc t tuy
khong nam san trong khai niem nhng lai c xem nh thuoc ve khai
niem ay.

Ni nhng phan oan kinh nghie m hay thng nghiem th khong he co
kho khan nay. Bi cai X nay la kinh nghiem hoan chnh ve oi tng c
toi suy tng tho ng qua mot khai niem A; khai niem nay ch la mot bo
phan cua kinh nghiem tren.

*
[oan t: Nhng phan oan kinh nghiem...... day bao cho toi c la c them vao cho ban B.
oan tng ng (a b lc bo) trong ban A nh sau:]

*
Cau: V le ca hai khai niem...... mot cach bat tat la c them vao cho ban B. (N.D).

67




B13
Nhng, oi vi nhng PHAN OAN TONG HP TIEN NGHIEM,
phng tien ho tr nay [t kinh nghiem] la hoan toan thieu. Neu toi muon i
ra khoi khai niem A e nhan thc mot cai B khac nh la cai noi ket vi no,
cai g lam cho da cho toi va s tong hp nay co the co c thong qua cai
g? bi ay toi khong con co thuan li la i tm no au o trong lanh vc
kinh nghiem. Hay lay menh e sau lam v du: Moi cai g xay ra eu co
nguyen nhan. Trong khai niem ve cai g xay ra, toi cung lam co the suy
tng ve mot ton tai co mot thi gian i trc no v.v.. e t o rut ra cac
phan oan phan tch. Nhng khai niem ve mot nguyen nhan lai hoan toan
nam ben ngoai khai niem nay, va bieu th mot cai g khac han vi cai xay
ra, do o khong he c cha ng san trong bieu tng nay. Bang cach
nao toi i en cho noi c ve cai g hoan toan khac vi cai xay ra, va nhan
thc khai niem nguyen nhan tuy khong cha ng san trong khai niem
trc nhng lai c xem la thuoc ve no va tham ch thuoc ve mot cach tat
yeu? ay, Cai KHONG C BIET = X (das Unbekannte = X) o la
cai g e cho giac tnh da vao khi no tin rang a tm ra c mot thuoc tnh
B xa la ben ngoai khai niem A va lai cho rang chung c noi ket vi nhau?
Khong the la kinh nghiem c, v chnh nguyen tac c neu tren ay
[nguyen tac nhan qua] khong ch vi tnh pho bien ln hn [ma kinh
nghiem khong the mang lai] ma ca bieu hien ve tnh tat yeu hoan toan tien
nghiem t cac khai niem n thuan la cai a them bieu tng th hai
[nguyen nhan] vao cho bieu tng th nhat [cai g xay ra].




B14
Toan bo muc ch toi hau (Endabsicht) cua nhan thc t bien tien
nghiem cua chung ta la at nen tang tren nhng nguyen tac tong hp tc
la m rong nh vay; bi v nhng phan oan phan tch tuy la het sc quan
trong va can thiet e at c s sang sua (Deutlichkeit) cua cac khai
niem; s sang sua can thiet cho mot s tong hp m rong chac chan hn,
nhng [t no] khong a lai s ac (Erwerb) thc s mi me.
[Ban A them mot oan a b lc bo nh sau:]
Vay, ay an giau mot s b mat nao o
(1)
ma ch co s khai m b mat
nay mi co the lam cho s tien bo trong lanh vc vo gii han cua nhan thc
giac tnh thuan tuy c vng chac va ang tin cay; o la, vi tnh pho bien
von co, phat hien cho c c s cho kha the cua nhng pha n oa n tong
hp tien nghiem va nha n chan cac ieu kien lam cho mot loai nhan thc nh
the co the co c; va khong ch bieu th toan bo nhan thc nay (von tao nen
mot chung loai Gattung rieng) trong mot he thong da theo cac nguon

(1)
Gia th ch can mot trong nhng triet gia ngay xa biet gi nen van e nay th at ch rieng van e
na y thoi cung u sc e khang lai mot cach manh me tat ca cac he thong cua ly tnh thuan tuy cho
ti tan thi ai chung ta, va a tiet giam c biet bao th nghiem huenh hoang a c tien hanh
mot cach mu quang do cho ngi ta khong biet thc s ho phai lam g.
[Ban A tiep tuc t cau au cua muc 7 trong ban B].

68
suoi nguyen thuy, cac bo phan, pha m vi va cac ranh gii cua no ba ng mot s
phac hoa s sai, trai lai can xac nh no mot cach hoan chnh, ong thi
cung ay u cho viec s dung ve no . Tr len la nhng net s bo ve ac iem
rieng co cua nhng pha n oan tong hp.

69


V.

TRONG MOI MON KHOA HOC LY THUYET
CUA LY TNH
*
EU CO CHA NG
NHNG PHAN OAN TONG HP TIEN NGHIEM NH LA
CAC NGUYEN TAC

1. Nhng phan oan Toan hoc, nhn chung, eu co tnh tong hp. Cau noi
nay co ve xa ri vi cac nhan xet cua cac nha phan tch ve ly tnh con ngi
trc nay, tham ch trai ngc han vi moi phong oan cua ho, du no ung
an mot cach khong the choi cai va rat quan trong ve he qua. Bi le, neu ta
a thay rang cac suy luan cua nhng nha toan hoc eu tien hanh da theo
nguyen tac mau thuan
**
(do ban tnh t nhien cua moi s xac tn hien nhien
apodiktische Gewissheit oi hoi), ngi ta a tng rang cac nguyen tac
[toan hoc] cung co the c nhan thc t nguyen tac mau thuan; ay la cho
lam lan v mot menh e tong hp tuy co the c nhan ra theo nguyen tac
mau thuan, nhng ch co the nh the khi co mot menh e tong hp khac lam
tien e e t o menh e tren c rut ra ch khong bao gi t ni ban than
no.




B15
Trc het, phai chu y rang: nhng menh e toan hoc ch thc bao gi
cung la nhng menh e tien nghiem ch khong phai thng nghiem, v chung
mang theo tnh tat yeu khong the c rut ra t kinh nghiem. Nhng neu
ngi ta khong chu nh the, cung khong sao, vay toi xin gii han menh e
cua toi ch trong toan hoc thuan tuy thoi ma ngay khai niem cua no [ten goi
thuan tuy] a ngu y rang no khong cha ng nhan thc thng nghiem
nao, trai lai ch toan la nhan thc thuan tuy tien nghiem.





Thoat nhn, ngi ta co the ngh rang: menh e 7+5=12 ch la mot
menh e phan tch n thuan, rut ra t khai nie m ve mot tong cua 7 va 5 da
theo nguyen tac mau thuan. Ch co ieu, neu xem xet menh e ay ky hn,
ngi ta se thay rang khai niem ve tong cua 7 va 5 khong cha ng ieu g
khac hn la s hp nhat cua hai con so nay trong mot con so duy nhat, nhng

*
Cac khoa hoc ly thuyet cua ly tnh (theoretische Wissenschaften der Vernunft): (co the
noi gon la: cac khoa hoc thuan ly) la cac khoa hoc, theo Kant, ch da vao ly tnh ch khong (vd
Toan hoc) hoac khong hoan toan da vao kinh nghiem (vd: Vat ly hoc). Xem BX (Li Ta 2) va
muc B3.3.4 cua Chu giai dan nhap. (N.D).
**
Nguyen tac mau thuan (Satz des Widerspruchs; latinh: principium contradictionis): that ra
phai goi la nguyen tac loai tr hoac ngan cam mau thuan. Mot trong cac nguyen tac c ban cua
Lo-gc hnh thc (Lo-gc hoc pho bien, theo cach goi cua Kant) do Aristote neu ra, theo o cac
menh e mau thuan nhau khong the cung ung; va thng c phat bieu nh sau: Cung mot thuoc
tnh khong the ong thi thuoc ve va khong thuoc ve mot oi tng. (S phu nh cua A la sai,
neu ban than A la ung). Xem them y kien phe phan cua Kant oi vi nguyen tac nay B190-193).
(N.D).

70















B16
qua o hoan toan khong he c suy tng ve con so duy nhat nao bao ham
ca hai con so kia. Khai niem ve con so 12 khong he c suy tng ngay khi
toi ch suy tng ve s hp nhat cua 7 va 5, va du toi co phan tch khai niem
cua toi ve mot tong co the co ay bao nhieu i na, toi cung se khong the tm
gap c trong o con so 12. Ngi ta phai i ra khoi cac khai niem nay
bang cach nh en s tr giup cua trc quan tng ng vi mot trong hai so
o, chang han nh nam ngon tay, hay (nh Segner trong mon So hoc cua
ong) nh nam iem; roi dan dan em cac n v trong con so 5 c mang lai
trong trc quan them vao cho khai niem ve so 7. V [trong menh e nay]
trc het toi lay con so 7, nen bang cach nh vao cac ngon tay trong ban tay
nh la trc quan cho khai niem ve so 5, toi em cac n v ma trc o a
c tap hp e tao ra con so 5 them dan vao cho so 7 da tren hnh anh [cu
the cua ban tay toi], va qua o toi thay con so 12 xuat hien ra. 5 phai them
vao cho 7 la ieu toi a suy tng trong khai niem ve mot tong = 7+5, nhng
khong he suy tng rang tong nay phai bang con so 12. Vay, menh e so hoc
bao gi cung co tnh tong hp, ieu ngi ta cang thay ro khi lay nhng con
so ln hn, v trong trng hp o ro rang la, neu khong nh trc quan giup
va ch da vao s phan tch n thuan cac khai niem, du ta co xoay tr
cac khai niem bao nhieu theo y muon th cung khong bao gi tm ra c
tong so.




Cung vay, khong co nguyen tac nao cua Hnh hoc thuan tuy lai co tnh
phan tch. Menh e: ng thang gia hai iem la ng ngan nhat la mot
menh e tong hp. V khai niem cua toi ve thang khong cha ng khai
niem nao ve lng [tc o ngan/dai] ma ch khai niem ve mot chat [tnh
thang]. Khai niem ve cai ngan nhat ay la cai g hoan toan c them vao
ch khong the c rut ra t s phan tch khai niem ng thang. Ro rang
ay can co s tr giup cua trc quan, va ch nh no, s tong hp mi co
the co c.



B17
Mot so t nguyen tac c cac nha hnh hoc gia nh tien quyet nh
cac tien e [tien gia nh] (voraussetzen) ung la co tnh phan tch va da
tren nguyen tac mau thuan; nhng chung ch phuc vu nh cac menh e ong
nhat cho chuoi cua phng phap ch khong nh cac nguyen tac, v.d: a=a,
cai toan bo la bang vi chnh no, hoac (a+b)>a, tc la cai toan bo la ln hn
bo phan cua no. The nhng, ngay cac menh e nay tuy co gia tr la nh da
vao cac khai niem n thuan, nhng s d c chap nhan trong toan hoc
cung la v chung co the c dien ta trong trc quan. ieu lam cho ta ng
rang ay, thuoc tnh cua cac phan oan hien nhien ay von nam san trong
khai niem cua ta nen phan oan la co tnh phan tch, la do tnh nc oi
(Zweideutigkeit) cua thuat ng. That vay, oi vi mot khai niem c cho, ta
phai suy tng them (hinzudenken) mot thuoc tnh nao o vao cho no va s
tat yeu nay gan chat vi cac khai niem. Nhng van e khong phai la nhng
g ta phai suy tng them vao cho khai niem c cho, ma la nhng g ta a

71
thc s suy tng ben trong no, du con toi tam [mu m], do o, ta thay
thuoc tnh tuy thiet yeu gan lien vi khai niem, nhng khong phai nh c
suy tng ngay trong ban than khai niem ma la nh mot trc quan phai c
them vao cho khai niem.








B18
2. Khoa hoc t nhien (Vat ly hoc) cung cha ng ben trong no cac phan
oan tong hp tien nghiem nh la cac nguyen tac. Toi ch neu mot cap
menh e lam v du, nh: Trong moi bien oi cua the gii vat the, lng cua
vat chat khong bien oi hay: Trong moi thong bao (Mitteilung) ve van
ong, tac ong va phan tac ong bao gi cung phai bang nhau. Ni ca hai
menh e nay, khong ch tnh tat yeu, tc nguon goc tien nghiem ma ca viec
chung la nhng menh e tong hp la rat ro rang. Bi v, trong khai niem ve
vat chat, toi khong suy tng ve tnh thng ton (Beharrlichkeit) [tc
khong thay oi ve lng] ma ch suy tng n thuan ve s hien dien cua no
trong khong gian do s lap ay cua no. Vay la toi thc s i ra ngoai khai
niem ve vat chat e suy tng them cho no mot cai g tien nghiem ma toi
suy tng. Nh the, menh e nay khong c suy tng mot cach phan tch,
ma la tong hp, nhng lai la tien nghiem, va nhng menh e con lai cua
phan thuan tuy trong khoa hoc t nhien cung eu nh vay ca.

3. Sieu hnh hoc, neu ta xem no en nay cung ch mi la mot khoa hoc
c th nghiem
*
, du la mot khoa hoc khong the thieu c do ban tnh t
nhien cua ly tnh con ngi oi hoi at phai cha ng nhng nhan thc tong
hp tien nghiem. | Nhiem vu cua Sieu hnh hoc khong phai la thao ri va
qua o, giai thch mot cach phan tch nhng khai niem ma ta a tao ra mot
cach tien nghiem ve nhng s vat; trai lai, do mong muon m rong cac nhan
thc tien nghiem, ta phai s dung cac nguyen tac e them vao cho khai niem
c cho nhng g a khong c cha ng san trong no, va bang nhng
phan oan tong hp tien nghiem, ta i rat xa ra khoi nhng khai niem ma
ban than kinh nghiem cung khong the theo kp, chang han trong menh e:
The gii [vu tru] phai co mot khi iem au tien v.v..; nh the tc la t nhat
ve mat y o, Sieu hnh hoc bao gom toan nhng menh e tong hp tien
nghiem.









*
Sieu hnh hoc mi la mot khoa hoc c th nghiem [ang c tm kiem]: Xem: Muc
1.4.2.1 (Chu thch 2) cua Chu giai dan nhap cho Li Ta I. (N.D).

72
B19
VI.


VAN E CHU YEU
*
CUA LY
TNH THUAN TUY

Ngi ta a at c rat nhieu ieu mot khi co the a mot so lng
ln cac nghien cu [rieng le] vao trong cong thc chung cua mot van e duy
nhat. V qua o, khong ch t lam cho cong viec nghien cu cua rieng mnh
c de dang v xac nh no mot cach chnh xac, ma con giup cho bat c ai
khac muon kiem tra cong viec cung de anh gia xem d nh nghien cu
cua ta a at yeu cau hay khong. Vay, van e ch thc (eigentlich) cua ly
tnh thuan tuy c cha ng trong cau hoi [duy nhat] sau ay: LAM SAO
CO THE CO C NHNG PHAN OAN TONG HP TIEN
NGHIEM?















B20
S d mon Sieu hnh hoc cho ti nay van con trong tnh trang bap
benh cua s thieu vng chac va ay cac mau thuan la phai quy ve cho
nguyen nhan duy nhat sau ay: ngi ta a khong sm nhan ra van e [chu
yeu] nay va co le ca s khac nhau gia phan oan phan tch va phan oan
tong hp. S ng vng hay sup o cua Sieu hnh hoc la da tren viec
giai quyet van e nay hay la, da tren chng minh thoa ang rang kha
the ma van e nay oi hoi [tc co cac phan oan tong hp tien nghiem
trong Sieu hnh hoc] la hoan toan khong the co c trong thc te.
Trong so cac triet gia, DAVID HUME la ngi a tien en gan [viec giai
quyet] van e nay nhat, nhng do ong khong suy ngh ve no mot cach chnh
xac ung mc cung nh trong tnh pho bien [toan dien], nen a ch dng lai
menh e tong hp ve s noi ket cua ket qua vi nguyen nhan
(Principium causalitatis la tinh: nguyen tac nhan qua), t o tin rang
mot menh e tien nghiem nh the la hoan toan khong the co c; va theo
cac suy luan cua ong, tat ca nhng g ta goi la Sieu hnh hoc rut cuc ch la
mot ao tng n thuan cua nhan thc ly tnh sai lam, v [theo ong] thc ra
nhng g ly tnh a vay mn t trong kinh nghiem th lai do thoi quen, ly
tnh a cho chung mang ve ngoai cua tnh tat yeu. | Ong chac han khong bao
gi a ra khang nh co tnh pha huy moi triet hoc thuan tuy nh vay, neu
ong xem xet van e cua chung ta trong tnh pho bien cua no, bi ong se
nhan ra ngay rang, theo lap luan cua ong, cung se khong the co c mon
toan hoc thuan tuy, v toan hoc cha ng cac menh e tong hp tien
nghiem; va chnh tr tue sang suot cua ong at se ngan can ong trc mot
khang nh nh the.


*
Allgemeine Aufgabe: van e (ch Aufgabe cung con co ngha la van e at ra nh la nhiem
vu aufgegeben) pho bien hay tong quat, chung nhat. Chung toi dch la van e chu yeu cho
de hieu va co y nhan manh. (N.D).

73







Giai quyet van e tren ay cung ong thi bao ham viec giai quyet
kha the cua viec s dung ly tnh thuan tuy e at c s va tien hanh moi
nganh khoa hoc khac co cha ng nhan thc ly thuyet tien nghiem ve cac
oi tng, tc ong thi tra li cho cac cau hoi:
- LAM THE NAO TOAN HOC THUAN TUY CO THE CO C?
- LAM THE NAO KHOA HOC T NHIEN THUAN TUY CO THE
CO C?




B21
V cac khoa hoc nay a co thc roi, nen cau hoi ung hn ch la: chung
a co the tr thanh khoa hoc thuan tuy nh the nao ch viec chung phai co
the tr thanh khoa hoc a c chng minh bang thc te
(1)
. Nhng, rieng oi
vi Sieu hnh hoc, chnh tnh trang toi te cua no cho en nay, va do khong
mot bc tien len duy nhat nao cua no cho en nay lien quan en muc ch
c ban cho phep ngi ta co the bao rang no a thc s ton tai, nen ngi ta
co ly do e nghi ng ca kha nang ton tai cua Sieu hnh hoc.











B22
Tuy nhien, theo mot ngha nao o, loai nhan thc nay cung phai c
tha nhan la co thc, va Sieu hnh hoc, du cha phai la mot khoa hoc, th t
ra cung co thc nh la THIEN HNG T NHIEN (NATURANLAGE,
META-PHYSICA NATURALIS). Bi v ly tnh con ngi, khong phai do
long kieu man muon hieu biet tat ca, nhng do nhu cau t than thuc ay,
luon tien len khong ngng ngh, i ti nhng cau hoi ma khong mot s s
dung kinh nghiem nao cua ly tnh, tc khong nguyen tac nao c vay mn
t kinh nghiem co the tra li c, va v the, moi khi ly tnh t m rong e
i ti t bien th trong moi con ngi bao gi cung a va se mai mai co mat
mot Sieu hnh hoc nao o nh la cai g co thc. Chnh t mot th Sieu hnh
hoc luon luon co thc trong moi con ngi nay ma co cau hoi: LAM THE
NAO SIEU HNH HOC, NH LA THIEN HNG T NHIEN, CO
THE CO C? tc cung la hoi: cac cau hoi ma ly tnh t at ra cho
chnh mnh va c chnh nhu cau cua mnh thuc ay e tra li vi tat ca
kha nang la c nay sinh ra nh the nao t ban tnh t nhien cua ly tnh
con ngi noi chung ?
Nhng v moi co gang cho en nay e tra li cac cau hoi t nhien,
chang han the gii co mot khi au hay co t vnh hang v.v.. luc nao cung
gap phai cac mau thuan khong the tranh khoi, nen ngi ta khong the thoa


(1)

B21
oi vi khoa hoc t nhien thuan tuy co the ta con t nhieu nghi ng ve ieu sau nay [cha
ng cac nhan thc tien nghiem]. Nhng ch can xem xet ky cac menh e khac nhau xuat
hien ngay t au trong vat ly hoc thc s (thng nghiem) nh ve tnh thng ton [khong bien
oi] cua lng vat chat, ve quan tnh, ve s bang nhau cua tac ong va phan tac ong v.v..,
ngi ta se thay ngay rang nhng menh e ay tao thanh mot mon Vat ly hoc thuan tuy hay
thuan ly (physica pura hay rationalis), xng ang c trnh bay tach ri nh mot khoa hoc
rieng biet du rong hay hep nhng co pham vi hoan chnh cua no.

74
man vi thien hng t nhien n thuan hng en Sieu hnh hoc, tc la
vi ban than quan nang ly tnh thuan tuy luc nao cung nay sinh mot th Sieu
hnh hoc nao o (tuy theo y muon cua ly tnh); trai lai, nhat thiet phai co kha
nang cung vi nen Sieu hnh hoc ay i en s xac tn rang co hay khong co
s hieu biet ve cac oi tng, tc la, hoac a ra quyet nh ve cac oi
tng cua cac cau hoi cua Sieu hnh hoc, hoac ve nang lc va s bat lc cua
ly tnh trong viec phan oan ve cac oi tng ay; noi khac i, hoac m rong
ly tnh thuan tuy cua ta mot cach ang tin cay hoac phai at ra cho no cac
gii han (Schranken) nhat nh va chac chan. Cau hoi sau cung thoat thai t
van e chu yeu noi tren chnh la cau hoi chnh ang sau ay: LAM THE
NAO SIEU HNH HOC CO THE CO C NH MOT KHOA HOC?
(WIE IST METAPHY-SIK ALS WISSENSCHAFT MGLICH?)



B23
Phe phan ly tnh thuan tuy, do o, tat yeu se dan en [mot nen Sieu
hnh hoc nh la] KHOA HOC; trai lai, s s dung ly tnh mot cach giao ieu,
khong co Phe phan nhat thiet dan en cac khang nh khong co c s ma lap
trng co ve oi lap vi no nhat nh se dan ti thuyet hoai nghi
(Skeptizismus).
Khoa hoc nay cung co the khong co s dai dong le the ang s v no
khong i vao nhng oi tng cua ly tnh ma tnh a tap la vo tan, nhng ch
phai lam viec vi chnh ban than no, tc la vi cac van e nay sinh hoan
toan t chnh trong long no; va khong phai do ba n tnh t nhien cua nhng s
vat khac biet vi no ma do chnh ban tnh t nhien cua no at ra. | Bi v,
neu mot khi ly tnh trc o a nhan biet mot cach hoan chnh nang lc cua
rieng no oi vi nhng oi tng co the xuat hien ra cho no trong kinh
nghiem, ly tnh se de dang xac nh mot cach hoan chnh va chac chan
pham vi va cac ranh gii cua viec th s dung ly tnh ra ben ngoai moi ranh
gii cua kinh nghiem.












B24
Vay, ngi ta co the va phai xem moi no lc a lam cho en nay e
xay dng nen Sieu hnh hoc mot cach giao ieu nh the cha tng xa y ra
(ungeschehen); bi le nhng g c phan tch trong nen Sieu hnh hoc nay
hay nen Sieu hnh hoc kia, tc la s thao ri n thuan cac khai niem von co
san mot cach tien nghiem trong ly tnh chung ta, van hoan toan cha phai la
muc ch ma ch la s chuan b cho Sieu hnh hoc ch thc, tc la m
rong cac nhan thc tien nghiem mot cach tong hp; viec phan tch ay la vo
dung oi vi muc ch nay, v no ch cho thay nhng g c cha ng
trong cac khai niem tren, ch khong cho thay chung ta lam the nao i en
c vi cac khai niem nh vay mot cach tien nghiem, e sau o co the xac
nh ca viec s dung cac khai niem nay mot cach co hieu lc [chnh ang]
oi vi nhng oi tng cua moi nhan thc noi chung. Mot t s t phu nhan
la can thiet e t bo tat ca cac yeu sach nay, v cac mau thuan khong the
phu nhan c va cung khong the tranh c cua ly tnh vi chnh no trong
phng phap giao ieu a t lau huy hoai uy tn cua moi he thong Sieu

75
hnh hoc xuat hien cho ti nay. Mat khac, lai can thiet co nhieu s kien nh
hn e khong lui bc trc nhng kho khan en t ben trong va s chong
oi en t ben ngoai nham thuc ay s phat trien ln manh cua mot mon
khoa hoc khong the thieu c cua ly tnh con ngi bang mot s nghien
cu khac han, hoan toan ngc lai vi trc nay; mot mon khoa hoc
[Sieu hnh hoc] ma ngi ta co the chat bo moi canh nhanh moc ra t than
cay nhng khong the nao on bo tan goc c.

































76

VII.

Y TNG VA S PHAN CHIA [NOI DUNG]
CUA MOT MON KHOA HOC AC THU
MANG TEN PHE PHAN LY TNH THUAN TUY








B25









T tat ca nhng ieu noi tren mang lai Y tng
*
ve mot khoa hoc ac
thu co the menh danh la Phe phan ly tnh thuan tuy
**
. Ly tnh la quan nang
mang lai cac Nguyen tac cua nhan thc tien nghiem. V the, ly tnh thuan
tuy la quan nang cha ng cac Nguyen tac e nhan thc cai g mot cach
tuyet oi tien nghiem (schlechthin a priori). Vay, BO CONG CU
(ORGANON) cua ly tnh thuan tuy se la tong the (Inbegriff) nhng Nguyen
tac, theo o moi nhan thc thuan tuy tien nghiem co the at c va thc s
c hnh thanh. Viec ap dung can ke mot Bo Cong cu nh the se mang lai
mot He thong cua ly tnh thuan tuy. Nhng v ieu nay oi hoi rat nhieu th
va hien van cha the khang nh lieu ay cung co the co mot s m rong
nhan thc cua ta hay khong va co the m rong trong nhng trng hp nao;
cho nen ta co the xem mot mon khoa hoc ch nham anh gia n thuan ve ly
tnh thuan tuy, ve cac nguon goc va cac ranh gii cua no nh la mon D b
(Propdeutik) cho [ban than] he thong cua ly tnh thuan tuy. Mon d b nh
vay cha the mang ten la mot Hoc thuyet (Doktrin) ma ch mi la s Phe
phan ly tnh thuan tuy, va ch li cua no oi vi s t bien (Spekulation)
thc s ch la tieu cc (negativ), khong nham phuc vu viec m rong ma ch
lam trong sach (Luterung) ly tnh chung ta, gi cho ly tnh khong ri vao
cac sai lam, va nh vay cung a la thu hoach c rat nhieu roi. Toi goi moi
nhan thc la SIEU NGHIEM (TRANSZENDENTAL) khi chung khong
ch nghien cu cac oi tng ma nghien cu chung ve phng cach nhan
thc cua ta (Erkenntnisart) ve cac oi tng, trong chng mc phng
cach ay co the co c mot cach tien nghiem. Mot he thong cac khai niem
nh vay se c goi la TRIET HOC-SIEU NGHIEM
(TRANSZENDENTALE PHILOSOPHIE). Nhng, mot triet hoc nh the
cung con la qua nhieu oi vi bc au nay. Bi v, mot khoa hoc nh the
phai bao gom khong ch nhan thc phan tch ma ca nhan thc tong hp tien
nghiem mot cach ay u, tc la oi vi muc ch cua chung ta hien nay, no
co pham vi qua rong; trong khi ta ch c phep tien hanh cong viec phan
tch (Analysis) trong mc o can thiet (notwendig) khong the thieu c e



nhan ra cac nguyen tac cua s tong hp tien nghiem trong toan bo pham vi
cua no nh la ieu duy nhat hien nay ta phai quan tam tm kiem. Do o,

*
Y tng hay Y niem (Idee) ve mot khoa hoc: xem them B860-B862. (N.D).
**
[Ban A them cau sau:] Nhng nhan thc c goi la thuan tuy khi no khong b tron lan vi cai g
xa la. ac biet, mot nhan thc c goi la tuye t oi thua n tuy khi trong o tuyet oi khong co kinh
nghiem hay cam giac nao tron lan vao, do o, co the co c mot cach hoa n toan tien nghiem.

77









B26
cong viec nghien cu ma bay gi chung ta bat tay vao cha the c goi
ung ngha la Hoc thuyet ma ch la s Phe phan sieu nghiem, v no khong
co muc ch m rong ban than nhan thc ma ch ieu chnh (Berichtigung)
nhan thc nham mang lai hon a th (Probierstein) ve gia tr hay vo-gia tr
cua moi nhan thc tien nghiem. Mot s Phe phan nh the la s chuan b,
trong mc o co the, cho mot BO CONG CU (ORGANON)
*
, va neu viec
nay cung khong thanh cong, th t nhat cung chuan b cho mot BO CHUAN
TAC (KANON)
*
cua ly tnh e mot ngay nao o, can c vao bo chuan tac
nay, he thong hoan chnh cua triet hoc ve ly tnh thuan tuy du e m rong
hay ch e gii han nhan thc cua ly tnh se co the c trnh bay khong
nhng mot cach phan tch ma ca mot cach tong hp.









ieu nay la kha thi, va tham ch mot he thong nh the cung hy vong se
c hoan tat tron ven ma co the khong co quy mo qua ln lao la ieu ta co
the lng nh ngay t au, bi ay khong phai ban tnh t nhien cua
nhng s vat von vo cung tan ma la chnh giac tnh phan oan ve ban tnh
cua s vat, va giac tnh nay cung ch phng dien cac nhan thc tien
nghiem cua no thoi lam nen oi tng [nghien cu] cho ta; nen tr lng
cua no bi ta khong c phep i tm ben ngoai ta la khong the an giau
oi vi ta c, va theo phong oan, la mot so lng nho co the c thu
thap ay u, xem xet ve gia tr hay vo-gia tr va c anh gia ung an.
B27 Ngi ta cang khong nen ch i ay mot s phe phan cac tac pham
hay cac he thong [triet hoc] ve ly tnh thuan tuy, ma la s phe phan ban
than quan nang ly tnh thuan tuy. Va ch khi lay viec phe phan nay lam
nen tang, ngi ta mi co mot vien a th chac chan e anh gia noi dung
triet hoc cua cac tac pham xa cung nh nay trong nganh chuyen mon nay;
con ngc lai th khong khac g nha viet s hay v tham phan khong co tham
quyen lai i anh gia cac khang quyet khong co c s cua ngi khac bang
cac khang quyet cung khong co c s cua chnh mnh
*
.

Triet hoc-Sieu nghiem la Y niem (Idee) ve mot mon khoa hoc ma s
Phe phan ly tnh thuan tuy co nhiem vu phac hoa toan bo ke hoach mot cach
kien truc (architektonisch),

*
Bo Cong cu (Organon) cua ly tnh thuan tuy va Bo chuan tac (Kanon): xem hai muc t lien
quan Muc luc cac van e va cac thuat ng cuoi sach. (N.D).
*
oan t: Ngi ta cang khong nen ch i...... khong co c s cua chnh mnh la c them vao
cho ban B. Trong ban A, ay bat au muc 2: Viec phan chia [noi dung] cua Triet hoc-sieu
nghiem va tiep tuc cho en het. (N.D).

78















B28
ngha la, t cac nguyen tac, vi s am bao hoan toan ve tnh hoan chnh va
tnh vng chac [an toan] (Sicherheit) cua moi bo phan lam nen toa nha ay.
Triet hoc-Sieu nghiem la he thong tat ca cac nguyen tac cua ly tnh
thuan tuy. S d cong cuoc Phe phan nay khong c goi la ban than Triet
hoc-Sieu nghiem ch la v, e la mot He thong hoan chnh, s phe phan phai
bao gom mot cong cuoc phan tch (Analysis) toan bo nhan thc tien nghiem
cua con ngi. Cong cuoc phe phan cua chung ta tat nhien cung phai ke ra
mot cach hoan chnh tat ca cac khai niem goc (Stammbegriffe)
*
tao nen
nhan thc thuan tuy a noi. Ch co ieu la s phan tch can ke ban than cac
khai niem goc nay cung nh viec xem xet hoan chnh nhng khai niem phai
sinh c rut ra t chung la cha c lam, vi ly do: phan v viec thao ri
[phan tch] nay la khong can thiet v no khong co s kho khan tr ngai nh
a gap phai viec tong hp (Synthesis) la muc ch thc s cua toan bo
quyen Phe phan nay; phan khac, viec nay se i ngc lai tnh nhat tr cua ke
hoach, neu buoc no phai chu ca trach nhiem nghien cu ve tnh hoan chnh
cua s phan tch lan s dan xuat; ieu ma xet ve muc ch, cha phai la viec
can lam luc nay. Bo sung tnh hoan chnh khong nhng cua viec phan tch
[cac khai niem goc] ma ca cua viec dan xuat [rut ra nhng khai niem phai
sinh] t cac khai niem tien nghiem se c [s phan tch] mang lai trong
tng lai la ieu de dang, mien la mot khi ta a co tat ca cac khai niem goc
lam cac nguyen tac nen tang cho s tong hp va xet ve muc ch c ban
ay, khong co g con thieu.


Tom lai, tat ca nhng g tao nen Triet hoc-Sieu nghiem eu thuoc ve
cong cuoc Phe phan ly tnh thuan tuy va s Phe phan la Y niem hoan chnh
ve Triet hoc-Sieu nghiem, tuy nhien, cha phai la ban than mon khoa hoc
nay; bi v cong cuoc Phe phan ch tien hanh viec phan tch mc o can
thiet nham tm hieu hoan chnh ve nhan thc tong hp tien nghiem.






B29
ac iem can chu y hn ca khi phan chia [noi dung] cua mot khoa hoc
nh vay la: khong c e bat ky khai niem nao co cha ng cai g
thng nghiem chen lan vao trong o, hay [noi cach khac], nhan thc
tien nghiem phai hoan toan thuan tuy. Cho nen, du cac nguyen tac toi cao
cua ao c (Moralitt) va nhng khai niem ne n tang cua no eu la nhng
nhan thc tien nghiem, nhng chung lai kho ng thuoc ve Triet hoc-Sieu
nghiem, bi le tuy chung khong dung cac khai niem ve khoai lac va au kho,
ve cac duc vong va xu hng (Neigungen) v.v.. nhn chung eu co nguon
goc thng nghiem lam nen tang cho nhng ieu lenh (Vorschriften) [ao
c], the nhng trong khai niem ve ngha vu, chung nhat thiet phai a cac

*
Cac khai niem goc (Stammbegriffe): cac khai niem can nguyen (ursprngliche, originale), la
cac khai niem toi cao khong c rut ra t cac khai niem nao cao hn na, trai lai t chung co the
rut ra (dan xuat) cac khai niem phai sinh (abgeleitete Begriffe) khac. Cac khai niem goc cua giac
tnh chnh la cac pham tru (Kategorien). Xem B102... (N.D).

79
khai niem thng nghiem nay vao trong he tho ng ao c thuan tuy, xem
chung nh la tr lc can phai vt qua, hay nh s kch thch (Anreiz) khong
c phep tr thanh ong c hanh ong [ao c]
*
. Do o, Triet hoc-Sieu
nghiem la mot triet hoc cua ly tnh thuan tuy va t bien n thuan ma
thoi. V moi cai g thc hanh (praktisch) ma co cha ng cac ong c
(Triebfedern) eu quan he vi cac xuc cam la nhng cai thuoc ve cac nguon
nhan thc thng nghiem.


Bay gi, neu ta muon, t quan iem tong quat cua mot he thong noi
chung, phan chia noi dung cua khoa hoc nay, no phai bao gom hai phan:
phan th nhat la mot Hoc thuyet ve cac yeu to c ban cua nhan thc
(Elementarlehre), phan th hai la mot Hoc thuyet ve phng phap
(Methodenlehre) cua ly tnh thuan tuy, o la nhng g ta se trnh bay di
ay. Moi phan chnh nay co cac phan nho ma cha the trnh bay het ly do
ay c. Nhng, ieu co ve can thiet phai noi ngay trong Li Dan Nhap
nay la: Co hai nguon goc (Stmme) trong nhan thc cua con ngi;
chung co le cung bat nguon t mot can nguyen chung ma ta khong biet
c, o la CAM NANG (SINNLICHKEIT) va GIAC TNH (VER-
STAND); nh CAM NANG, nhng oi tng c mang lai cho ta, nh
GIAC TNH, chung c ta suy tng. Cam nang, trong chng mc cha
ng cac bieu tng tien nghiem lam ieu kien nh o nhng oi tng
c mang lai cho ta; no thuoc ve Triet hoc-Sieu nghiem. Hoc thuyet sieu
nghiem ve cam nang se phai thuoc ve phan au tien cua khoa hoc ve cac
yeu to c ban, v cac ieu kien nh o nhng oi tng cua nhan thc con
ngi c mang lai phai i trc phan chung c ta suy tng. [tc phan
th hai cua Hoc thuyet c ban, goi la Lo-gc hoc sieu nghiem ban ve cac
khai niem thuan tuy cua giac tnh].


*
Phan cau, t: lam nen tang cho...... ong c hanh ong la c them vao cho ban B. (N.D).

80
CHC GI4I D4N NH4P

} IO I D4N NH4 P {BIB29) H4Y IHC4 I NGC IHEN CHOI
1 : uau uIa j IIuc :u Jua Ia Iuc :a cIu J :a L IacI ugI:u cuu cua Iac jIan
T:ug au Iau 1 (Iau .uaI Iau IIu Ia:, 1 : uau uIa j Juc n :ug : jIan :: (7 nuc
IIa, :: 2 nuc uIu I:ug Iau Iau : u: uuug NIuug nuc Juc I :uug ua , Iau uIu
Juc I:cI ugu,u :au Iu gu,u Iuau (1:Ignua uan I73
Muc JcI cua 1: uau uIa j Ia g: : II:u , Iuug Ia, , u:n (1u : nI mo a hhoa ho c
da c 0te | (124 Juug ugIa : : uIau J 1I jIau I, IuI IIuau Iu ,, Ia .ac J,uI uguu
gc, jIan :: :a :auI g: : cua uIau IIuc cu ugu: .uaI jIaI Iu Jac J:n cua I, IuI
IIuau Iu , Ia guau uaug cIua Juug uIuug ugu,u Iac g:u j Ia uIau IIuc :u :aI nI cacI
hoa a |oa a |te a aghte m {sch|ech|hta a rtort), Iuc Ia, Jc Iaj :: mo t L:uI ugI:n !:
II , nu LIa Ic : cIuI Iau IIau I, IuI IIuau Iu, jIa: I:a I : cau I:. ,u :acI J :
uIau IIuc nI cacI Iau Iau I:u ugI:n uIu II c II c LIug. Nu c , Ian :a
cIuug n:uI c : cIuI Jaug cua u. !a uIa I Ia , Ia: uIau IIuc a , c II dt xa de a
da u Ia, u: cacI LIac. raah gto t cu a aha a |huc |te a aghtem cu ag chiah |a raah
gtot cu a aha a |hu c 0a ag |y |iah |hua a |uy NIuug cau I: a , quy re mo | cau I: cau
Iau. c II c ha a doa a |o ag ho |te a aghte m Ia, LIug, Iac |rte a hhat ra
IIauI Iu cau I:.
I 1an II ua Iau Ic IIuau Iu , c II c Juc. (12U
2 1an II ua LIa Ic Iu uI:u IIuau Iu, c II c Juc.
1an II ua :u I:uI Ic uIu LIu,uI Iuug Iu uI:u c II c Juc. (Iuc. Iu Jau
ua , ::uI uIuug cau I : u I, IuI IIuau Iu , Iu JaI :a Iu Iau IuI Iu uI:u cua I, I:
cu ugu: u : cIuug. NIuug, :: cIua II .uaI jIaI Iu :u I:uI Ic uIu Iu nI LIa
Ic Juc LIaug J,uI (uIu Iau Ic :a LIa I c Iu uI:u uu cau I : I: IIauI.
4 1an II ua :u I:uI I c c II c Juc ahu mo| hhoa ho c.
Nu Iau Ic :a LIa Ic Iu uI:u IIuc :u cIua Juug uIuug jIau Jau Iug I j I:u
ugI:n II: ::c cIuug n:uI ahu ag dte u hte a cho hha |he cua cIuug cuug Jug II :
cIuug n:uI ahu ag dte u hte a cho hha |he I: IIauI LIa Ic cua :u I:uI Ic
MI nu I:: I Ic LIug ugI:u cuu uIuug IauI :uc J: Iuug uIaI J,uI (uIu Iau Ic
:a LIa Ic Iu uI:u, I:a: Ia: cI7 ugI:u cuu ahu ag dte u hte a cho hha |he aha a |hu c
cu a |a : J: Iuug, uIaI Ia LIa II uIau IIuc |tea aghte m, Juc KauI uauI cI Iu g :

81
Jac I:I Ia |rte| ho cste u aghte m {Iraaszeadea|a|Pht|osohte) (127, cuug uIu
uIau IIuc cua Ia re huoag ca ch uIau IIuc I:u ugI:n ua , Juc g: Ia aha a |hu c
ste u aghte m 1 .a , uuug nu Ic Jac I:I ua ,, Ia, u: LIac J:, J g:a : gu,I cau I:
cau Iau u : I:u, I:uc II cau Ian : na , LIa: u:n IIu cII. |te a aghte mhau
aghte m, ha a |ich|o ag ho , |o ag ho |te a aghte m :a ste u aghte m
I KauI I, g:a: jIuug ca cI uIau IIuc cua Iau Ic, LIa Ic Iu uI:u :a ca cua :u I:uI
Ic :: Iu cacI Ia cac nu Ic cua I, IuI Iaug :u jIau I:I :au.
- cac aha a |hu c c g:a I:, nI cacI I:u ugI:n Iac Iau ugI:n
- cac ha a doa a c IuI Iug I j Iac jIau IcI
ugIa uIau IIuc Iuau :a LIa Ic Iuau : Ia: :u jIau I: I ua , Ja ga , :a cac cuc
I:auI Iuau : : u:, Ju ua, :au cu IuI II : :u :a :au cIua uga ugu
2 Ite a aghte m Ha u aghte m
2I ! ma | |ho t gtaa, n: uIau IIuc Ju 0a | dau Iaug L:uI ugI:n (Iu gc H, 1a j.
emetrta, Iu J c IuI Iu |huo ag aghte m. emtrtsch Ia, emtrtqueemtrtca|
I:ug I:ug 1Ia juI cI7 ca : g: IIuc : L:uI ugI:n, uua :a L:uI ugI:n, nI IuI Iu
Juc KauI uuug IIuug .u,u I:ug :acI ua , NI Ia: 1: Tua I, Ia IIa , KauI Iau
IIauI jIa: uu, ugI:n : naI ua ,, Jac I: I Jug , : : :u jI I:uI cua 1cL J : : :
IIu,I cac , u:n Ian ::uI cua D:ca:I: TIuc :a, cac uIa uu, I, uIu 1:Iu:z, WIJJ
cIac Iau cuug LIug jIau J : :aug i| ra re ma | |ho t gtaa, LIug II c uIau IIuc
uu LIug c cac J: Iuug Iac Jug Ju cac g:ac guau J nI jIau Ia :a cac I:u
Iuug, jIau LIac LI: Jug g:ac IuI cua Ia Ian ::c : :auI, u : LI, IacI :: ca c I:u
Iuug a ,, Iuc Ia cIu,u cIaI I:u cu II cua cac au Iuug can IuI IIauI I:: IIuc :
J : Iuug Ju c Ia g: Ia L:uI ugI:n (1I
NIuug 0a | da u LIug c ugIa Ia 0a | aguo a. Iu ::c J: I:uc : II : g:au LIug
II :u, :a :aug LIug c uguu uIau IIuc ua LIac uga : L:uI ugI:n KauI cI :aug
1cL :a jIa: uu, ugI:n Ja Iug guaI Ia gua :n TI ug, :u IaI Jau : II: g:au
Iau Iau c II LI I j :: nI g:a IIu, I Jaug ugI:u cuu, J Ia . Iau IIau uIau
IIuc IIuug ugI:n Ia nI :u LI I j uIuug g: Ia uIau Juc Iu au Iuug :a uIuug g:
do quaa aa ag aha a |hu c |u maag |a t (cu cac au Iuug can IuI cI7 Ia c I : cI
cIuug LI: Jug (uI
!: jIug Jau ua ,, KauI IaI nI uI,j cau g:ua uu, ugI:n :a uu, I,
22 NIau IIuc Jc Ia j : : L:uI ugI:n :a : : Iau IIau n: au Iuug cua g:ac guau (12
a , Juc KauI g : Ia |tea aghte m (a rtort, Iu gc Ia I:uI. j:::. c I:uc Iu |te a

82
aghte m :aI I I:ug J : :: KauI uu ug cau IIau uIac Ia Juug Iau Iu :: cIu I:I
I:uc I:ug ugu ugu Iaug uga , ! uu cua ug. Ta I:I I:uc ug: uIa : J uu I,
Ja nug Ia uuug cIu I: I I:uc Ia, I:u ugI:n LIug II ugIa cIaI cI, :: :u
I:I I:uc ua , IIuc :a cuug IaI uguu Iu L:uI ugI:n (:aI uaug LIug c cI Iua :
J
Ite a aghte m du ag agha Ia Iau Iau Jc Ia j : : mo t L:uI ugI:n u uguc Ia:
Ia ha u aghte m (a os|ertort, Iu gc Ia I:uI. j:I. c :au, Iuc uIau IIu c c Juc uI
L:uI ugI:n, Ia, u : cacI LIac, c uguu gc IIuug ugI:n
1I jIau IIu, I uu, ugI: n :a uIan I:n :a c : cI uIau IIuc IIuau I, cua I, IuI,
KauI cI7 guau Ian jIaI I:u uIuug uIau IIuc I:u ugI:n IIuc :u , LIug I, jIa
I:u :: cIuI g: Ia IIuug ugI:n ca Nu I:n Juc II: II ug : cIuug n:uI g:a
J,uI : cacI naug j:u:c cua ug Ia Juug Jau
2 TI KauI, LIug cI7 mo | so jIau Jau na ca mo | so LIa: u:n IIuc :u c uguu gc
I:u ugI:n (15 G Ja,, ug cI7 uu : uu : jIau Jau uIau gua :a cac LIa: u:n
: LIug g:au, Iau II , Iu , II (15, 1 uIuug Ia : IIa , Ia I ca uIuug LIa: u:n
:a jIau Jau a , : Juc I::uI Ia , :a cIuug n:uI uIu uIuug n IIuc I:uc guau
IIuau Iu , I:u ugI:n (LIug g:au-II: g:au I:ug jIau an uaug Ic ::u ugI:n
:a uIu uIuug jIan I:u cua g:a c IuI I:ug jIau 1-gc Ic ::u ugI:n
24 NIuug Ian :a jIau I:I Juc uIau IIuc I:u ugI:n : : uIau IIuc Iau ugI:n. Cug
Jua :a Ia: Jac J:n na .ua L:a 1IaIu :a :::II (.n :::II. 1Iau IcI jIa j 11,
cIuug 12 Ja uuug J jIau I: I I:: IIuc IIu c :u (j::In :a Iu L:u (u.a, J Ia.
|iah |a| yeu (cI7 c II uIu :a , cIu LIug II LIac :a |iah ho qua | {hay ho
0tea) (LIug cI jI j c uga : I ua Ha: Jac J: n ua , LIug uIau IIuc IIuug
ugI:n ua c II JaI Juc I:u :u KauI Jug , :: Da::u Hun :aug n: n uI J
cua :u gu, ua j IIuug ugI:n cI7 c IuI jI I:u Iuug J:, : :auI cIu LIug
JcI IIuc Ia, cIaI cI (1, cIuug c |iah hha t qua | {Geaera|t||) cIu hho ag c
IuI ho qua | {Catrersa|t||) NIuug ug LIug Jug , : : Hun LI: cI :aug LIug
II c uIau IIuc naug IuI jI guaI :a IaI ,u cIaI cI Cug uu cac : uu. n:
nuI J cua Iau Ic (14 :a jIau Jau cu a ::c :u uuug g:ac IuI I:uI IIuug
uIaI :aug n: :u I:u J : Ju jIa : c nI ugu,u uIau (15 !a ,, uIau IIuc ua c
Juc Ia: Jac J:n u: I: u (jI guaI :a Ia I ,u, Ia I:I J c naI cua ca: IIuc :u
I:u ugI:n
25 NIuug : uu : uIau IIuc I:u ugI:n u : I:u Ju uan I:ug IauI :uc cua n : L:uI
ugI:n LIa Iuu, I: :: cIuug Ia uIuug J:u L:u LIug-IIuug ugI:n Ia, I:u-

83
IIuug ugI:n cI LIa II uIau IIuc IIuug ugI: n Nu L:uI ugI:n Ia :u LI
I j g:ua uIuug au Iuug can IuI :: uIuug g: u Iau IIau guau uaug uIau IIuc
cua Ia Iu naug Ia:, Iuc :: ca: I:u ugI:n, uIu g:a IIu,I Ja uu (.n 2I, II:
uIuug uIau IIuc I:u ugI:n a , cI7 Ia uIuug J:u L:u J uIau IIuc chiah ahu ag
do t |uo ag cua L:uI ugI:n a , na II : !a ,, II KauI, I:: IIuc I:u ugI:n (LIug-
IIuug ugI:n Ia I:: IIuc : cau I:uc uu Iaug c IuI n IIuc (J:naI
:uuu:I:uLIu: J uIau IIuc J: Iuug, :: I IaI L, J : Iuug ua cuug IaI ,u jIa:
Iuug uug :: uIuug J:u L:u a , cua LIa II cua L:uI ugI:n I:ug cIuug nuc J
Ia J : Iuug I:ug jIan :: L:uI ugI:n cua Ia
T:uc KauI, Descar|es Ja gua, : I:n I:u uaug Iuc uIau IIuc cua cIu II :a Ia , :u
.ac Iu cua Tu-, IIuc (g:I. I : Iu uu, Ian I:u cIuau cua n : I:: IIuc Ioche cuug
Ja Ian uIu II LI: J :a Ic IIu,I : uIuug u : uuug c Iau :a jIuug cacI I:u
IauI uIau IIuc cua g:ac IuI cu ugu : KauI L IIua D:ca:I: :a 1cL, uIuug J: .a
Iu J:n IIu cII. cIuug n:uI :aug uIuug J:u L:u /I:u ugI:n] cu a uIau IIuc
cuug Jug II : Ia uIuug J:u L:u /I:uI IIa uI] ahu ag do t |uo ag cua uIau IIuc, II
I:uI IIau cacI naug Iu uu, uIu Ia Ja I:I. LIug jIa: uIau IIuc Iuug II J:
Iuug na J: Iuug (I:ug cIuug nuc Ia uIau IIuc Juc cIuug, Iuc I:ug jIan :: L:uI
ugI:n Iuug II uIuug J:u L:u cua uIau IIuc (.n Ia : 1A!1, Iuc II uIuug
J:u L:u u Ia JaI :a I:ug J: Iuug n I cacI I:u ugI:n (.n IIn. Iu g:a :
354
Tu, cIua J: :a jIau cIuug n:uI, uIuug uga, I:ug 1 : uau uIa j ua ,, Ia Ja I:I :aug
II KauI, uIau IIuc |te a aghte m (LIug-IIuug ugI:n hho ag jIa: Ia uIau IIuc :
uIuug J : Iuug aa m 0ea agoa t L:uI ugI:n, Iuc : uIuug J : Iuug ste u rte|
(TIuug J, Tu u, 1:uI I u cua :u I:uI Ic c I:u,u T:a: Ia :, u Ia uIau IIuc :
uIuug gu, IuaI jI I:u uIaI na n: J: Iuug cua htah aghte m hha hu u jIa: jIuc
Iuug, I:ug cIuug nuc uIuug gu, IuaI ua , Ju c .a c J,uI n I cacI I:u ugI:n I :
uIuug J:u L:u chu quaa cua uIau IIuc N : cacI LIac, uua :a uIu ug I:uc guau
|te a aghte m cua can uaug :a uIuug LIa : u:n |te a aghte m cua g:ac IuI, Ia c II
Ia uu uIuug jIau Jau |o ag ho c g:a I:, |te a aghte m cI n : J : Iuug cua L:uI
ugI:n LIa Iuu NIuug I:uc LI: Ian guu :: jIau Jau Iug I j I:u ugI:n ua ,,
cau jIau I:I g:ua jIau Jau Iug I j :a jIau Jau jIau IcI
(1)


(1)
1Iau Iu g:a: uau uIa j Iu g: : Iau I:ug ::c I:n I:u : I Iac jIan, uu LIug II J:
:au :a cuc IIa Iuau cIuug guauI uIuug :au J u KauI JaI :a R:ug J: :: :au J uIau
IIuc I:u ugI:n, uga, Iu I734, Hamaaa I:ug :u jI jIau : ca: TIuau Iu , cua I, IuI
(MIaL::I:L I: uu 1u:::nun u: !:uuuJI Ja LI ug IIua uIau c ca: IIuau Iu, I:ug I,

84
Pha a |ichIo ag ho
a j LIa: u:n I:u ugI: n-Iau ugI:n jIau I:I aguo a go c cua uIau IIuc, cu ca j
jIau IcI-Iug I j .n .I co so cI IuI cIau I, cu a nI ha a doaa. : cI ::c
u : LI g:ua cIu ugu :a :, ugu I:ug jIau Jau Ia uan Iu I:ug Ia, Iu uga : cIu
II uIau IIuc. 1Iau Jau Juc KauI . I Ja , LIug II ugIa Ian I, Ic, Iuc IauI
:: jIau Jau, na cI7 II ugIa I-gc, Iuc uIuug n uI J Ia, cac LIaug J,uI u : LI
(Iug I j cac I:u Iuug uIan u : Iu nI u: uuug c g:a I:, LIacI guau ! naI
ugu ugu, jIau Jau c ca u I:uc cIu ugu-:, ugu T:ug IIuc I , c uIuug jIau Jau
LIug naug cau I:uc ua , uu Ia cau I:u II ugIa :ug
I KauI g : Ia jIau Jau ha a |ich LI: :, ugu Ja au cIua :au I:ug cIu ugu (1IU, Iac
II ugIa Jug uIaI (I-gc, :u. Ngu: Jc IIau Ia L LIug Ia j g:a J:uI, Ngu :
IIaI Ic Ia L cIua Juc Ic, Iac II ugIa Ia nI LIa: u:n 0o ha a :: Iu cacI Ia
nI Jac J:n I-gc, ugIa Ia uu jIu uIau : jIan jIa: nau IIuau, :u. M : :aI II
Ju c guaug IuI NIuug jIau Jau ua , Ju IaI ,u :a jI I:u, uu Ju Ia uIuug
jIau Jau I:u ugI:n : cuug c II Ia j g:a J:uI, uIuug ugu : Jc IIau II: LIug'
TaI uI:u LIug a: can auI Ia Ia, cI, Ia Ia j g:a J:uI ca , uIuug uu :a , : LIug
cu Ia Jc IIau uua' !a ,, IuI cIau I, cua jIau Jau jIau IcI Iau Iau uua :a
cac gu, IuaI I-gc I:uI IIuc, Iu, c IuI Ia I ,u I-gc uIuug hho ag maag |a t |rt |hu c
g mo t me ca, uu cu Juc g : Ia ha a doa a gta t |hich (Iu ,. uu jIau Jau
jIau IcI c II c u : uuug IIuug ugI:n, :u. ugu: Jc IIau u : I:u, uIuug Ia
LIug cau uuug L:uI ugI:n J L:n cIuug na cI7 cau uua :a cac gu: IuaI I-gc

IuI :a Iuug J: Ia ca : I:u ugI:n I:ug guau I : : cau I:uc ugu ugu Nan I37,
4do|f Ireade|ea0urg jI jIau LI:n LIu, I I:ug cIuug n:uI cua KauI : IuI I:u
ugI:n cua LIug g:au-II : g:au (II J, KauI Ja LIug cIuug n:uI Juc Ia: :a :aI-Iu
IIau LIug c Iau IuI LIug g:au II: g:au :a u : I:ug :: Iu g : I Iug
T:uuIuIu:g (I: :u Iche :u KauI: 1u:: :u u: au::cII:::uuu uIcI:::II u:
Raun: uuu u: 2:I, I:ug H::I:::cI 1:I:g zu: 1I:I:jI:, 1I, 1:I:u I37, I:aug 2I5-
27 au Ja ,, R. Ror|y (IU7U :a uIaI Ia B.I.O.Qutae (Tu Dgna: J Enj:::c::n IU5
cI :aug :u jIau I:I g:ua I:u ugI:n :a IIuug ugI:n, g:ua jIau IcI :a Iug I j Ia
LIug Juug :uug, cuug uIu LIug II .uaI jIaI Iu uIuug J:u L:u cua L:uI ugI:n J :u,
:a Jac J:n cua uIuug J: Iuug cua L:uI ugI:n NIuug , L:u jIau Iac cuug uIu IuI
:uc KauI cIuug guauI :au J ua , cu :aI uI: u :a I:a: :ug I:u uI:u Iuug na Ja ,
cIuug Ia cI7 c II uIac : gua nI : Iu Iu :.
- Iuug J: Ia ca : I:u ugI:n Iu ugI:u cuu : ugu ugu (H:u:, HunIIuI, :a uga ,
ua, :: KuIu, 1,g:aIuu, aj::, W:IIgu:I:u, WI:J
- I, g:a : ca: I:u ugI:n Iu g:ac J NIau Ia : Ic :a :uI :a I Ic (cIjuIau:,
HnIIz, N:Iz:cI, H juc:, Ku:au 1:uz
- I: j IIu :a ca : I:u ca: I:u ugI:n (:a ca: ::u ugI:n.
Iu g:ac J !au Ia Ic, H:u Iuug I c, :a: n:uI Ic (H:nuuI:L :a Ngu
uuug Ic (j:acIj:agnaI:L. D:III,, Hu:::I, H:ugg:, KCjI
Iu g:ac J 1, Iuau .a I:. 1uLac:, I:uug jIa: 1:auLJu:I, HaI:na:
(An. TIu nuc IIan LIa cIu Ic

85
TuI jIau IcI LIug I:u guau Ju cac gu, Ia c : , ugIa, cI7 I:u guau Ju guau I
cIu ugu-:, ugu uu 1:Iu:z Iuug .n jIau Jau jIau IcI Ia Juug :a c g:a I:, I:ug
n: II g:: LIa Iuu'
2 1Iau Jau |oag ho II: uguc Ia:, Ia gn uI:u jIau Jau de a |u htah aghtem. :u.
ug Iaug .n cua I: Ia nI ::u cIuc g:a Ja : Iuu :aI LIa a: ac :, ugu ::u
cIuc, g:a, : Iuu, :aI LIa a: LIug II Juc :uI :a nI cacI Ia I ,u :a jI
I:u Iu cIu ugu ug Iaug .n na Juc IIn :a, :: :a , Ia |o ag ho g:a Ia ug I::
IIuc IIuug ugI:n, uu cu Juc g: Ia ha a doa a mo ro ag 1Iau I:I uIu I:u
LIug c g: LI , :au J Ia. jIau Jau jIau IcI II: I:u ugI:n uu Ia I ,u :a jI
I:u uIuug LIug n :ug L:u IIuc
(1)
, jIau Jau I ug I j n :ug L:u IIuc uIuug
cI7 c II uua :a L:uI ugI:n, Iuc c g:a I:, Iau ugI:n, LIug II IaI ,u :a jI
I:u TI Iuug uau a , Iuc KauI jIa: JaI cau I: guau I:ug. c Ia: jIau Jau ua
:ua n :ug I:: IIuc, Ia : :u a IaI ,u :a jI I:u J .uug uauI Ia |rt |hu c hhoa hoc
(1)

N: gu. II c ha a doa a |o ag ho |te a aghtem LIug. TI KauI, Ja , Ia cau
I: IIu cII, gu,I J,uI : jIau cua LIa Ic :a ca cua :u I:uI Ic 1 u I:uI
uuug, Ia IIa , :u jIau I:I I:u ugI:n-Iau ugI:n :a jIau IcI-Iug I j I: u cI7
c II naug Ia: 4 LIa uaug LI Ij.
a- jIau Jau jIau IcI I:u ugI:n (c
I- jIau Jau jIau IcI Iau ugI:n (LIug II c
c- jIau Jau Iug Ij Iau ugI:n (c
u- jIau Jau Iug Ij I:u ugI:n (.

(1)
1 Ia u: nI cacI cIaI cI, cIu I:ug IIu c I, ::c IIa : : :a jI: n cac u : uuug I:n
au I:ug cIu ugu cuug n :ug uIau IIuc cua Ia LIug I KI Iuau cua nI :u, Iuau u:u
u,cI Ju g:au. M: ugu: Ju c II :a: Ian, n : I::I g:a Ju Ia cu ugu :, :a,. n : I::I g:a
Ju c II :a: Ian LIug jIa: I::I g:a ua cuug I: I' !: II, G. Prege Jua :a uI:u : uu cI
IIa , cIau I, Iau Ic Juc :uI :a Iaug cu Juug jIau IcI :a u:u u,cI :au c II n :ug
uIau IIuc cua Ia :a cI :aug ::c .n IIuug LIa jI I:u J : :: uIuug jIau Jau jIau
IcI cuug uIu Iu,u IIa: : IuI : I cua nu 1gc Ic IIuau Iu , Ia LIug II Juug
:uug (G. Prege Gruad|agea der 4rt|hme|thCa c co so cu a mo a 5o ho c, I7, 24 Tu
uIau J,uI a ,, Prege cIa J cua nu 1-gc Iau n Juug cI I:a Iuu Irte| ho c ha a
|ich {4aa|y|tc Pht|osohy) I:u Ja:, II J uI:u LIa : u:n c Iau (:u. cu ugu:, Iu
Ia:, cIau I,, , IIuc, :u TI:u :: LIug II Juc dtah agha nI cacI n:uI uI:u (uu
LIug nuu :: :a Iau guau na cI7 c II gta t |hich nI cacI nac uI:u uIuug g: Juc
cIua Juug I:ug cac LIa: u:n a ,, gua J n :ug uIau IIuc cua Ia : u: uuug LIa: u: n
(1)
Chu y . KauI :au cu Iuau II n I:uI hhoa ho c Juug II :, IaI ugu u Iu 4rts|o|e
(:u I:uI Ic, 1 II J cI7 Ia hhoa ho c (H, 1a j. ets|eme Juug ugIa LI: c IuI jI
guaI, IaI ,u :a IaI I:u, I:a: :: |tch su {hts|orta) cI7 Ia I:: IIuc : ca : ca I:I, IaI IaI, gau
I:u :: L:uI ugI:n .uaI jIaI Iu uu I:u (nj:::a, . uaI:: An IIn 13-34

86
KauI LIaug J,uI Ia LIug cI7 I:n IIa , Ia : jIau Jau Jac I:I ua , n I cacI I:u
uI:u I:ug uIau IIuc IIug IIuug Iau I:ug cac LIa Ic, na cu I, g:a: Juc co
so cua u uua
KauI uu n I : uu I:ug uIau IIuc II ug IIuug :a 2 : uu I:ug LIa Ic.
- T:ug uIau IIuc IIug IIuug. MuI J. TaI ca uIuug g: u:u :a Ju c ugu, u
uIau (1I MuI J ua ,, Ia, u : cacI LIac, ugu,u Iac uIau gua LIug cI7 Ia
I:u ugI:n na cu Ia Iug I j I:u ugI: n, :: I. LIa: u:n ugu,u uIau :ua
hho ag jIa : Ia n I Jac J:n I-gc cua LIa: u:n uIuug g: .a , :a :ua hho ag
jIa: Ia IIuc IuI |huo ag aghte m Ja Juc au cIua :au I:ug LIa : u:n uIuug g:
.a , :a TI uIuug, LIa: u:n ugu,u uIau LIug cI7 |huo c re {gehrtg) na
cu |a | yeu IIuc : LIa: u:n uIuug g: .a , :a N: LIac J:. :u u : L I (I ug
I j |a | ye u ua , g:ua cIu ugu :a :, ugu hho ag jIa : Ia nI IaI ,u |ogic !a ,, :u
Iug I j I:u ugI:n (IaI ,u a , Iu Jau na :a. Ha, II cacI u : cua KauI. 1an
II ua c II c Juc.
- T:ug LIa I c, I:uc I I Ia Iau Ic.
- I:ug so ho c, nuI J 7-5I2 Juug nI cacI I:u ugI:n :: Ja j : cua u Ia
jI guaI :a IaI ,u Tu, :a ,, u LIug jIa : Ia jIau IcI :: I:ug : I2 LIug
uIaI II: I au cIua 7 :a 5 na :au c II Ia 4 :a 3, u J c IuI Iug I j
(1)

- I:ug hah ho c, nuI J 1uug IIaug Ia Juug ugau uIaI g:ua Ia: J:n
cuug :a , Tu IIaug cI7 u: Iu IuI IIaug cIu LIug cIua Juug nI cacI
jIau IcI cac LIa: u:n J:n :a ugau, :: II Ia jIau Jau Iug I j :ug
Juug nI cacI I:u ugI:n KauI LIa: guaI. Ho t ha a doaa |oa a ho c de u |a
co |iah |o ag ho (I:u ugI:n (1I4
(1)


(1)
TIaI :a, J I:u I, u Ia: :a KauI J: uguc Ia: :: ca D:ca:I:, 1:Iu:z (uu, I, Iau 1cL
(uu, ugI:n LI: cI :aug uIuug nuI J Iau Ic Ju c IuI Iug I j, Ia ca u I:u guau
u:n cua ug : uIau IIuc Iau Ic Ia uIa u IIuc Iaug ::c cau |a o hha t ate m o |roag |ru c
quaa |hua a |u y (LIa: u:n Iau Ic - I:uc guau IIuau Iu , J: Iuug Iau Ic (.n.
174I Iuug guauI :au J. cac nuI J Iau Ic (:a LIa Ic Iu uI:u IIuau Iu, Ia
jIau IcI Ia, Iug I j, I:u ugI:n Ia, Iau ugI:n, c uI:u , L:u I:auI Iua u I:a: ugu c
uIau.
- Ia jIau IcI (:a LIug c IuI I:uc guau. 1:g, Da::u H:II:I, 1 Ru::I, R
a:uaj
- Ia Iug I j. { 1:uu:, 1auI 1:uzu, { H:uI:LLa, 1::IIau, K 1anI:I, 1a::u:
(I: j I:aug :au
- Ia Iau ugI:n Ia, gu, uc. E:u:I:u, H 1:uca:
1ac I:I, Hege|, LI: ugI:u cuu : uIau IIuc jIau IcI (Khoa ho c Iogic, 11, I:aug 5U2 Ja
Iac , L:u cua KauI cI :aug cac nuI J Iau Ic uIu 7 - 5 I2 Ia c IuI Iug I j TI

87
- I:ug ra | |y ho c. cac ugu, u Iac uu Iaug cua :aI I, Ic (c J:u c IuI Iug
I j I:u ugI:n (:u. cac ugu,u Iac Ia Iu :aI cIaI, : :u ugaug Iaug uIau
cua Iuc :a jIau Iuc, J,uI J IIu Ia cua NuIu, jIau cu Ia : Ia Iug I j
Iau ugI:n
!a ,, II KauI, IuI LIa Ic cua Iau Ic :a LIa Ic Iu uI:u (IIuau Iu , Ja Juc
IIuc I cIuug n:uI, :a : Juc I, g:a : : naI I::I Ic I:ug 1Iau Jau cua gu,u 1I
jIau (an uaug Ic ::u ugI:n :a 1Iau IcI jIa j cac ugu,u Iac (1:u Ja ug cIu ,
Ia Ja , KauI cI7 .I Iau Ic :a LIa I c Iu uI:u uu: g:ac J Ia uIuug LIa Ic
IIuau I, :a uu: naI KauI, cIuug Ia cac LIa Ic IIuau I, JcI IIuc KauI LIug
(Juug :a Ia cIua J ca j Ju cac ugauI LIa Ic uIau :au :a .a I: II ugIa
:ug cua cIuug Ia uga , ua, 1:u ua , u I: u :: II : KauI, cac LIa Ic uIau :au-.a
I: cu I jIaI I::u (cac :au J. Ja Juc, n, Ic, I,cI :u, .a I: :a jIa j gu,u : Juc
KauI Iau cac Iac jIan LIac :a uIaI Ia Iu guau J:n II,uI IauI Juug II :. cI7 Ia
LIa Ic JcI IIuc LI: cIuug naug Ia : cIau I, Ia I ,u :a I:u uI:u (aju:LI::cI :a
II g: : I:u IIuc, LIacI guau I:a : :: II g: : cIu guau Ia IIug uIaI : : II g::
cua Iau Ic :a LIa I c Iu uI:u IIuau Iu ,
4 T: Ia: :au J, Ia IIa, nuc JcI cua KauI Ja , LIug jIa: Ia jIau I: I jIau Jau jIau
IcI :a jIau Jau Iug I j u : cIuug na chu ye u Ia jIau I:I uga, Iu I:ug Iaug
ugu uIuug jIau Jau |te a aghte m. Iuc g:ua jIau Jau jIau IcI (I:u ugI:n, I-gc

HgI, cIuug Ju c |iah ha a |ich :a uIaI II: I jIa: uIu II, I: cIuug LIug cIua Juug
,u I hha t atem (Juc I:uug g::, ::n:IIII ua ca 1a uIu ug cu : , cIuug Ia IIuau Iu ,
I:uu Iuug uIu n: ca : g: IIuc : 1uug, uu LI ug II JaI :au J 7 - 5 :a I2 c cuug
Iac LIug cuug mo | aot duag, I : cIuug LIug naug u: uuug ua ca 1 u cauI
IIauI L:u .n IIuug n : cIau I, Iau Ic :: IuI I:uu Iuug, LIug u : uuug cua
cIuug, Ia j Iuau cua HgI Ja , cuug Jaug cIu , . 7 - 5 I2 cI7 c ugIa Ia. LI: Ia c 7 :a
IIn :a J 5 Iau I, Ia c I2, :a , 7 - 5 LI ug jIa: Ia IuI gu, J,uI (1:I:nnuug c II
Ia Ian Iac LIug Ia Ian I2, I:a: Ia :, u cI7 Ju IIuau Ia cu Iau cug 5 :a :: 7
Nu I:u IauI Juug IIuaI Iau ua ,, Ia : c Ja j : Juug, Ja , LIug c g: Ia |o ag ho
II ugIa cua KauI ca, :: LI gua I2 LIug g: LIac Iu Ia :u |te |u c doa |hua a cu a
cu ag mo | |hao |a c (cug uu :a :: uIau 2u:annuzIIu TIa Ia c ua , LIug
naug Ia : J,uI I, (1I::aIz ua ca na cI7 Ju IIua u Ia nI 0a t |oa a {4ufga0e) (Ju I:
5U7
Nga: :a, :: c jIau I:I g:ua jIau Jau jIa u IcI :a jIau Jau Iug I j cua KauI cuug I:
IIauI n I J Ia: I:auI Iua u Iu Tuu I:uug .a, guauI cau I : I:u c II :a Ian II ua .ac
J,uI raah gto t g:ua cIuug Iaug Iau : uu cua KauI : jIau Jau jIau IcI. M : :aI II
Ju c guaug IuI, c I:uI II :a c IuI LIug II IIan uIa j, :a : jIau Jau Iug I j.
M : :aI II Ju c :uc uaug : .ac J,uI :a .ac J,uI I:ug J:u L:u ua uIuug IIuc IuI
a,. Iuug nuc ua cIuug Ia I:u ugI:n, cIuug nuc ua Ia Iau ugI:n. Iuug Ia IIu c
IuI I-gc Ia, IIuc IuI Iu ugIa (:nauI::cI. (An. B.I.O.Qutae. Tu Dgna: J
Enj:::c::n, IU5 :a Hor|oa. G. Bht|e. TI uaI,I:c auu II ,uIII:c. au uuIuaII
DuaI::n, IU4U, I:ug. nauI:c: auu II 1I:I:jI, J Iauguag cIIcI:u J Rau:ug:,
:Iaua IU52

88
:: jIau Jau |o ag ho I:u ugI:n J jIaI I:u co so LIa II cua cIuug N u jIau
Jau jIau IcI c c : (Ia, cI uua Ia :u IaI ,u I-gc u: 0a a |ha a LIa : u:n : J :
Iuug, jIau Jau Iug I j (Iau ugI:n c cI uua Ia L:uI ugI:n, II: Jau Ia cI uua
cua jIau Jau Iug I j I:u ugI:n. Ca t X ro daah (1I naug Ia: IuI IaI ,u :a
jI I:u cho htah aghtem cIuI Ia uIuug J:u L:u chu quaa cI LIa II cua L:uI
ugI:n Co so chu ag mtah duy aha | hha hu u {etaztg mg|tcher Beuetsgruad
(.n IIn 13I cI jIau Jau Iug I j I:u ugI:n cI7 c II I:n IIa , u: uIuug
J:u L:u (cIu guau uIuug c g:a I:, LIacI guau J: :: uIuug J: Iuug cua L:uI
ugI:n (uIu Ia : IIa ,, J Ia cac n IIuc I:uc guau LIug g:auII: g:au cua can
uaug :a cac jIan I:u cua g:ac IuI
MI Iau uua, : : ::c .ac J,uI cau I:uc cu a jIau Ja u Iug I j I:u ugI:n, KauI :ua
Iac I IIu, I uu, I, Iau uu, ugI:n TIaI :a ,, Ia I:I :aug Iet0atz (uu, I, jIau cI:a
n : jIau Jau :a IIauI uIuug cIau I, cua I, IuI (:::I: u :a::u :a uIuug cIau
I, cua :u L:u (:::I: u Ja:I :a LIug I ugI: ug :aug n : cIau I, I, IuI Ju uua
I:u ugu,u Iac Ia: I:u nau IIuau (I-gc, cu n : cIau I, :u L:u uua I:u ugu,u Iac
ugu,u uIau Ja , Ju (ugu,u Iac Iuc I, u Hume (uu, ugI:n cI:a n : jIa u Jau
:a IIauI uIuug :u L:u (naII:: J JacI :a uIuug guau I cua Iu Iuug (:IaI:u:
J :ua: 1I jIau cua KauI J: :: Iet0atz :a Hume Ia. ca Ia: Ja g:: Iau IauI :u c
cua jIau Jau I:u ugI:n :a uIuug jIau Jau ha a |ich :a g: : Iau IauI :uc cua
jIau Jau Iug I j :a uIuug jIau Jau |huo ag aghte m (Iau ugI:n
Iaug Iau, J : :: ugu, u Iac uIau gua (uu: I:uI IIuc jIau Jau |o ag ho |te a
aghte m I:u I:u. M: :u ::c u:u :a Ju c ugu,u uIau, KauI Juug : jI:a Hun
J cIug Ia : u Iuc cua WIJJ (I:uug jIa : 1:Iu:z nuu uau .uaI (:uI :a ugu,u Iac
ugu,u uIau Ja, Ju |u ugu,u Iac nau IIuau (I-gc (.n. WIJJ. 1::na jI:I:jI:a
7U, Iuc Ia, I:u aguyea |a c aha a qua |ha ah mo| haa doa a ha a |ich N : cacI
LIac, KauI jIaI I:u ago aha a cau Iau cua jIa: uu, I, {ra cu ag |a cu a 5teu hah
ho c co |ruye a) Ia cI Iuug :aug : u n: jIau Jau Juug nI cacI I:u ugI:n
Ju Ia u Juug : naI I-gc (jIau IcI H Iau Iu jIau Jau jIau IcI : : jIau Jau
Iug I j I:u ugI:n, Ia, u: Juug Iu, cIua I:I Ju jIau Jau |o ag ho I:u
ugI:n Ma I LIac, KauI Juug : jI:a Iet0atz J jIau J : ::c Hun I, g:a: guau I
uIau gua cI7 Ia II: guu I:u Iuug uIuug Iu Iuug IIuug ugI:n, gua J jIu
uIau :a |am ma | sa ch (15 , ugIa : n : guau I |a | ye u g:ua ugu,u uIau :a
Iau gua
N Iuc cua KauI Ia cI IIa , :aug :u naI na I a , Ia LIug II cIa j uIau Juc, I : u :
jIa Iu , c : cua uIau IIuc LIa Ic ug, J cIuug n:uI II: LIug II cI7 hha ag

89
dtah ye u sa ch :aug ugu,u Iac uIau gua c g:a I:, uIu n I jIau Jau Iug I j I:u
ugI:n (,u :acI na Iau IIau Hun cuug LIug jIu uIau, I:a: Ia :, jIa: cI IIa ,
,u :acI a, Ia chiah da ag {|egt|tm) KauI JaI cau I:. 1Ia: cIaug jIau Jau |o ag
ho :aug M : :u ::c Ju c ugu,u uIau Ia c g:a I:, (Juug nI cacI |tea aghte m.
au I:a I : LIaug J,uI cI cau I : ua , do ag |ho t Ia Ian :u g:a : IIcI Ia: :a u co
|he uIu II, ugIa Ia , u Juug I:u co so ua NIu Ja u :, c : cIuug n:uI uu, uIaI
LIa Iuu cI ugu,u Iac uIau gua (cuug Ia cI n : jIau Jau Iug I j I:u ugI:n
u : cIuug Ia. n : :u :: c .a , :a I:ug LIug g:au-II: g:au uIuug J: Iuug cua
L:uI ugI:n uIu Hun u : jIa: Ia uIuug J: Iuug co |he co cua L:uI ugI: n, cu
:u u: LI uIau gua |a | yeu g:ua cIuug J:u na Hun jIu uIau Ia J: u L:u cua
cIuI LIa II ua , Tn Ia :, LIa II cua jIau Jau Iug I j I:u ugI:n cIuI Ia LIa
II cua uIau IIuc LIa I c I:ug jIan :: L:uI ugI:n
4I NIuug J Ia L I Iua u na KauI : cI7 c II :uI :a :au UU I:aug jIau IcI :a cIuug
n:uI. 0e a agoa t |a ah ru c cu a htah aghte m hha hu u hho ag |he co duo c ca c
aguye a |a c |oag ho |te a aghte m (1U5 NIu Ia Ja I: I, L I Iuau ua , : Ia c : J
g:a : gu,I ahte m ru chu ye u (1IU-24 cua cug cuc 1I jIau Ia .I LIa II cua
:u I:uI Ic uIu nI LIa Ic, Ia, u: cacI LIac, J I:a I: uuI LIaI cau I:. c II
c uIau IIuc LIacI guau, LIa Ic (Iug Ij-I:u ugI:n uan 0ea agoa t IauI :uc
L:uI ugI:n uIu :u I:uI Ic c I:u,u (I:u-jI jIau Ja Ian Iuug Ia, LIug.
T:ug jIau :au cua gu,u 1I jIau (1:u cIuug jIa j ::u ugI:n, KauI : .uaI jIaI
Iu IIuc I I:u uI:u Ia c nI uu :u I:uI Ic uIu II:u Iuug Iu uI:u
(nIajI,::ca uaIu:aI:: g:ug uIu :u Iu Ia : I:u uI:u cua Iau Ic :a LIa Ic Iu
uI:u , uIuug Ia : c .u Iuug Iu JauI Iua I:ug gua I::uI uIau IIuc 1, IuI cu
ugu : Iuug :aug c II n :ug : Iau ca c IIauI cug I:ug IauI :uc Iau Ic :a
LIa Ic Iu uI:u :a cac J : Iuug uan Iu uga : L:uI ugI:n NIuug, n: u Iuc
g:a : gu,I cac cau I : :aI Iu uI:u uIuug Iau Iau ::u ::I a , Ju Ia cug ua I:aug
(Ia, uIu cacI u: cua KauI. :u Ia: cug cu a ,:,jIu: An A!111 U4 :a cI7 Ja , I,
IuI :a cI I Iac, Ja , nau IIuau ac jIau Jau cIu ,u cua :u I:uI Ic c
I:u,u (TIuug J I:u Iuu, , cI Ia Iu u, I:uI Iu Ia IaI Iu Ju :u I LI: :auI g: :
cua L:uI ugI:n (II g:: can IuI TIuug J LIug jIa: Ia J: Iuug cua L:uI
ugI:n LIa Iuu :: LIug I:ug LIug g:auII : g:au Tu u cuug II :: u LIug
jIa: Ia J: Iuug c II guau :aI Juc, c u :u IaI Iu cua I:uI Iu Ia I:aug IIa: cua :u

90
:ug Iu uga: II g: : LIa g:ac ! : uIuug J : Iu ug ::u ::I a ,, LIug c c : cI
::c I:uI IIauI uIuug jIau Jau Iug I j I:u ugI:n
(1)

42 NIu :a ,, :: Iu cacI Ia LIa Ic I, IIu,I cua I, IuI, :u I:uI Ic, II KauI, cI7 c
II Ia 5te u hah ho c re htah aghte m, ugIa Ia , n I Ic IIu,I LIug-IIuug ugI:n
: uIuug J:u L:u LIug-IIuug ugI:n cua cIuI LIa II cua uIau IIuc IIuug
ugI:n N : cacI LIac, : u I:uI Ic Ia j I:uug I:a I : cau I:. Ia m |he aa o de htah
aghte m co |he co duo c {Bte ts| Erfahruag mg|tch) (.n IIn. AA11125 !:
II , ug ::I. LIa Ic ua , /:u I:uI Ic uIu nI LIa Ic] cuug c II LIug c :u
ua: uug I II Jaug : , :: u LIug J: :a ca c dot |uo ag cua I, IuI na IuI Ja Ia j Ia
: Iau, uIuug cI7 jIa: Ian ::c : : cIuI Ia u IIau u, Iuc Ia :: cac :au J ua , ::uI
Iau Iau Iu cIuI I:ug Iug u, :a LIug jIa: u Iau IuI Iu uI:u cua uIuug :u :aI
LIac I:I : : u na u cIuI Iau IuI Iu uI:u cua u JaI :a 1: ::, uu nI LI: I,
IuI I:uc J Ja uIau I:I nI cacI Iau cI7uI uaug Iuc cua ::ug u J : :: cac J:
Iuug c II .uaI I:u :a cI u I:ug L:uI ugI:n, I, IuI : u uaug xa c dtah mo |
ca ch hoa a chah ra cha a cha a jIan :: :a cac :auI g: : cua ::c IIu :u uuug I, IuI
:a Iu uga : n : :auI g: : cua L:uI ugI:n (12
NIu :a , , KauI nuu u :. :u I:uI Ic : : Iu cacI Ia n I LIa Ic : LIug Iau
: ca c J: Iuug cua I, IuI uIu I:uc ua, (TIuug J , Tu u, 1:uI Iu, 1aI Iu ::
J:u a, LIug II Ian Juc na cI7 ugI:u cuu : chiah 0a a |ha a |y |iah J :uI :a
cac uIau IIuc Iu, c IuI Iug I j I:u ugI:n uIuug ch co gta |rt su du ag |roag
ha m rt htah aghte m !: Ia cac uIau IIuc Iug I j I:u ugI:n, uu : Iu ug cua
cIuug LIug uI:u, LIug ua: uug I II Jaug :, Iu, uI:u Ia co so cho mot aha a
|hu c |huo ag aghtem. TI KauI, cIuug Ia cac uIa u IIuc Iug I j-I:u ugI: n uu,
uIaI na I, IuI Iu n:uI c II JaI Ju Ju c (au ua , KauI : I: j Iuc cIuug n:uI. ra
hho t IauI :uc uIau IIuc I, IIu,I, jIau Jau Iug I j-I:u ugI:n : IIuc :u jIaI
Iu, Iac uuug I:ug IauI :uc IauI Jug Ja Juc cua I, IuI IIuc IauI II I:u I:ug
nuI IuI Iu,I J: KaIg:::cI: 1nj:aI::, cu cac J: Iuug c Iuu cua I, IuI
I:uc Ja, (TIuug J, Tu u, 1a I Iu cua I:uI Iu I: IIauI cac J,uI J cua I, IuI

(1)
I Juug :aI LI LIau :a I uI, cua Kaa| g:ua IIu,I uu, ugI:n :a IIu,I uu, I, II I:u
: u Iuc cIuug n:uI cu a ug : ha a doa a |o ag ho |te a aghte m. cIuug :ua Ia ::u
ugI:n (.n 5 Iuc J: I:uc L:uI ugI:n :ua do ag |hot jIa: cau Ju n : guau I : :
L:uI ugI:n Nga , ua,, uI:u Iac g:a LIug I:u :aug KauI Ja IIauI cug I:ug ::c cIuug
n:uI LIa II :a IuI cIaI ::u ugI:n cua Ia : jIau Jau Jac I:I ua , (An. cuc IIa
Iuau cIuug guauI :au J ua , I:ug. 5|rausoa P.P. Dte Greazea des 5taas. Eta
Kommea|ar zu Kaa|s Krt|th der retaea Ierauaf| Ca c raah gtot cu a gta c quaa. Ho |
chu gta t re Phe haa |y |iah |hua a |u y cu a Kaa|, Ku:g:I:uT: IU3I

91
IIuau Iu , IIuc IauI, cIu LIug jIa: cac uIau IIuc cua I, IuI IIuau Iu , I, IIu,I
uua NIuug J : Ia cug ::c cua Iac jIan 1I jIau I, IuI IIuc IauI
- 1: I:n LIa II cua jIau Jau Iug I j-I:u ugI:n |roag ha m rt htah
aghte m, KauI J ugI, Ia Ia , .n n : u Iuc .a , uu ug :u I:uI I c II cacI
g:a J:u cI Ju ua, uIu II LIug I Iu Ia : uIan IIa, J : jIuug jIa j,
Jua cacI Ian n: LIac Iau :: cacI Ian I:uc ua, (12-24 1 au ugI:u cuu
n : Iuug I : nI uu I:: I Ic n : a , Juc KauI JaI nI Iu g: cIuug Ia IRIE I
HO C 5IE C NGHIEH (IR4N5CENDENI4IE PHIIO5OPHIE, nI Iu IIu cII
LIac uua na Ia , g: Ia cau I:u : J n cauI cua J: :a Iau I I::I Ic KauI
5 Nha a |hu c 5te u aghte m Phe ha a ste u aghte m Irte | ho c ste u aghte m
5I TIuaI ugu ste u aghte m u ga , I:u Ian T:uc I I cau jIau I:I u :: steu rte|
(|raaszeadea|, Iu, ca Ia: Ju IaI uguu Iu Jug Iu Ia-I:uI |raasceadere, ugIa Ia
:u I :a LI: nI g: : Iau NIuug uu ::u :: I cI7 nI II g:: uan Iu uga: II
g: : L:uI ugI:n cua Ia (:u. LIa: u:n : TIuug J, : IuI : Iau, : Iuug, II:
II KauI, II g: : Iu L:a Ia, ::u uI:u, ::u can IuI ua , LIug II Ia nI
J : Iuug LIacI guau J c II naug Ia: cI Ia uIau IIuc c g:a I:, I:ug jIan :: I,
IIu,I 5teu aghte m cuug c , ugIa :uI :a LI: L:uI ugI:n NIuug IIa, :: :uI
:a LI: II Iuug dt |e a uIu ::u ::I, Ia c II I:uI uuug ste u aghte m Ia II
Iuug dt xuo ag Ia, dt |u t Ia:
T:ug IauI :uc I, IIu,I, KauI LIug J: I:n II g: : Iu L:a uIu I::I Ic c I:u,u
Cug nuu J: I:n ahuag dte u htea |a o ae a htah aghte m ahuag |at co |ruo c htah
aghtem TIa, :: I:n cacI uIau IIuc nI II g:: LIac, ug nuu c uIau IIuc
ugu,u IIu , : II g: : ua , :a : uIau IIuc LIacI guau cua Ia N : cacI LIac, KauI
J: I:n cau I:uc I :au c g:a I:, I:u-IIu ug ugI:n cua n: L:uI ugI:n na ug
jIug Jau :aug uan uga, I:ug cIu II uIau IIuc II I:uI IIau cacI naug
j:u:c !a ,, jI jIau I, IuI J: Iu : Ia: J jIaI I:u cac ,u I I:u ugI:n L:u Ia
uu cIu II IuI cua uIau IIuc I, IIu,I N: gu, 1I jIau ste u aghte m Ia J: I:n
ca c dte u hte a hha |he cu a htah aghte m hay cu a mo t ahaa |huc, cu aha a |hu c
5te u aghte m |a |y |uaa {ho c |huye|) re hha |he cua aha a |hu c |te a aghte m
T:ug Iuau (1:Ignua, 1Iu Iuc, KauI ::I. Iu I:au:zuuuIaI (::u ugI:n
LIug c ugIa Ia ca : g: :uI :a LI: n: L:uI ugI:n na Ia ca: g: Iu, dt |ruo c
{rorhergeh|) L:uI ugI:n (Iuc a j::::I:u ugI: n uIuug LIug c uI:n :u g:
LIac Iu Ia ch Ian cI uIau IIuc L:uI ugI:n c II c Juc Nu uIuug LIa: u:n
/I:u ugI:n] ua , :uI :a LI: L:uI ugI:n II: :u :u uuug cIuug Ia , g: g : Ia

92
|raaszeadea| {ste u rte|)
(1)
. NIu II, cIu ste u aghte m {|raaszeadea|a|) Ia I:a:
ugIa :: cIu |huo ag aghte m {emtrtsch), :ug hho ag jIa: II ugIa Ia ste u
ca m |iah {0erstaa|tch) = ste u rte| {|raaszeadea|) na Ia hho ag|huo ag aghtem
Ia, |te a|huo ag aghte m
1, Iuau ::u ugI:n, uIu Ja u:, Ia ho c |huye| : uIuug J:u L:u I:u ugI: n cua
uIau IIuc cIuug Ia (gn an uaug Ic ste u aghte m, 1-gc Ic ste u aghte m :a u:
cIuug Ia I::I I c ste u aghte m Ca c do t |uoag cua Ic IIu,I ua , uIu cac guau
uaug uIau IIuc Iuug uug (: uu. I: Iuug Iuug ::u ugI:n na Ia : ga j, Iau IIau
cac n IIuc I:u ugI:n (I:ug Ia: nu an uaug Ic :a 1-gc Ic L I:u :a ca
cIu II ::u ugI:n uIu Ia :u IIug uIaI ::u ugI:n cua TIug g:ac (Ia : I:n I:u
3 Ju Juc g: Ia ste u aghte m
Tu, I:ug :acI ua ,, KauI LIug I:uc I: j uuug cIu huoag ha ste u aghtem
uIuug Ia I:u I:uI IIau c I I : cua jIuug jIa j ua , Ia. J:n .uaI jIaI cua I::I Ic
LIug jIa: Ia htah aghtem Juc cIa j uIau nI ca cI uga , II : uIuug J : Iuug
Juc naug Ia : nI cacI can IuI na Ia :u ha a |u : cIu II uIau IIuc :a : ahu ag
dte u hte a uan Iu I:ug cIu II : LIa II cua uIau IIuc LIacI guau !: KauI cI
:aug ca c dte a hte a |te a aghte m ua , cI7 c II Juc uuug J cau Ia uu uIuug
J : Iuug uIu Ia hte a |uo ag II : uu jIuug jIa j ::u ugI:n : uau ug Ju
|huye| duy |a m ste u aghte m Ia, IIu,I jI jIau ::u ugI:n (K::I:z::nu: uIu Ia
: IIa ,
!a ,, dte u hte a hha |he cua aha a |hu c Ia g: .
Dte u htea hha |he cu a aha a |hu c IIaI :a c uI:u Ia: KI: uI:u n I ugu: Ia uI
LIaI J : LI Jaug ug : I u : Juug, Ia cau uI:u J:u L:u LIa II J uIau
IIuc I:u Iuug ua ,. ua Ia J:u L:u LIa II : ::uI I, Iuc J : naI, J:u L:u Ian I,
cua :u nau can Jua Ju Iug .uc Jug :a cau :uI Iuug Ian, J:u L:u Ja I,, .a I:
Ia, Iu g:a cua Iug :, IIa :a cac ugu,u Iac I:uI Jaug, Iu I:, Iac a : :: NIuug,
IaI ca cac J:u L:u a , Ju c IuI |huo ag aghte m :a KauI LIug guau Ian 1, u Ia
::. J:u L:u IIuug ugI: n (: uu . J:u L: u LIa II : ::uI I, uIu naI Ia, Ja: ua
Iau IIau Ia nI J: Iuug co |he htah aghte m duo c uu LIug II Ia : Ia J:u L:u
LIacI guau cI LIa II cu a L:uI ugI:n IIuug ugI:n ' !a Ia :, : ugu,u Iac, cuug
LIug II Ia: I:u LIa uaug c uIuug ::uI :aI LIug c naI Ia, Ja: ua :au c II c

(1)
1 cuug Ia , ugIa cua cau J,uI ugIa :aI LIa : guaI I:ug 125 I:ug 1: uau uIa j ua ,.
T : uuug cIu 5te u aghtem J cI7 n : IIu uIau IIuc LIug Iau : ca c J : Iuug na :
Phuoag ca ch aha a |huc {Erheaa|atsar|) cua Ia : J : Iuug, |roag chu ag mu c huoag
ca ch a y co |he co duo c mo | ca ch |te a aghte m

93
L:uI ugI:n KIac :: J:u L:u IIuug ugI:n, J:u L:u ::u ugI:n cI I: I
jIa: IIa uug uIuug J:u L:u I:u gu,I ua J n I J: Iuug u: cIuug n : c II
Juc uIau IIuc ahu mo | do t |uo ag N : LIac J:, cac J:u L:u ::u ugI:n LIug cI7
J :a cac J:u L:u LIa II cI ::c uIau IIuc uIuug J : Iuug IIuug ugI:n na
cu Jug II: g:a: IIcI hha |he cua uIuug J : Iuug cua L:uI ugI:n u: cIuug 1
cIuI Ia 0uo c agoa | aha a |huc |ua a cua KauI J : :: LIa: u:n J : Iuug

cua nu 1au II Ic I:u,u IIug
(1)

1:u KauI Iau Ja , Ia J:u L:u ste u aghte m c I:uc n: L:uI ugI:n, Ia, uIu
ug J,uI ugIa : Iu I:aug 13U. LIug jIa : IaI L, uIau IIuc I:u ugI:n ua
cuug Ia ::u ugI:n, I:a: Ia: cI7 uIuug uIa u IIuc I:u ugI:n cI Ia I:I |a t sao :a
0a ag ca ch aa o nI : I:u Iuug (I:uc guau Ia, LIa: u:n cI7 c II c Juc :a cI7
Juc a j uuug nI cacI I: u ugI:n n: Juc g: Ia ::u ugI:n !a ,, ste u aghtem
|a hha |he |te a aghte m cu a ahaa |hu c ra rte c su duag |te a aghte m aha a |hu c
a y R Iu uIuug cuug cIua u I:u Iu, uu Ia cau cI,u LI J: :au jIau IcI IIn
cIuI uua
52 Kho ag ha t 0a| hy ahaa |hu c |te a aghte m aa o cu ag |a ste u aghtem. ac LIa
Ic Iu, cIua Juug Iau ca c uIau IIuc I:u ugI:n (Iau Ic Ia, nI : ,u I I:u
ugI:n (LIa I c Iu uI:u uIuug LIug jIa : Ia I:: I Ic ::u ugI:n !: :a. Ta cIu

(1)
M :ug :au J Iu uIu Ia : Iau I:ug U4, I:ug guau u:n cua KauI : jIuug jIa j
::u ugI:n, cha a |ro t cua uIuug J : Iuug hha hu u (c II c Juc cI cu ugu: Ia g:
cuug Ia hu u ha a {ead|tch), cu uIuug J : Iuug hha atem (c II :u, Iuug Juc II: uauI
cI cac , u:n J:u IauI (:guIaI:: cua I, IuI uIu Ia :u J,uI Iuug, LcI IIcI ugI:u cuu
(Iu:::I::cI :a cI I, IuI IIuc IauI (Ja Juc T:a: Ia:, I:ug IIu, I uu, Ian :au KauI
(1:cII, HgI, cIu II :: u ugI:n Ia: Juc I:u Ia co so aguye a |hu y {Crgruad) cua IaI
ca :a, u J, :u jIau I:I cua KauI g:ua hte a |uoag :a ra ||u |ha a (Ia, :auI g: : cua cac
J:u L:u ::u ugI:n LIug cu uua T:ug guau u:n ua ,, cIu II ::u ugI:n uga, ca
LI: Juc I:u IIuc Ia u: cu ugu: :au .uaI I:u :a uIu Ia ro ha a {uaead|tch) T:ug
LI: J , }. Hare cha| (1 j:uI u u ja:I u Ia nIajI,::gu, IU2 :a cac uIa Iu Iuug TI:u
cIua g:a II ug II: Jug II : LIaug J,uI IuI Iuu Iau cua cIu II cu ugu : Iau IuI :
Iau cua cIau I: : Iuu II u cu ugu : LIan jIa uug II, J: : : LIa : u:n
|raaszeadea| {ste u rte|), uu KauI I:u u Jug ugIa :: ::u-can IuI, ::u uI:u,
::u-II g:au, LIug II uIau IIuc Juc (:u I LI : n : LIa II cua cac J:u L:u ::u
ugI:n II: I:ug I::I Ic I:u ::uI, ca: ::u ::I (ua: T:au:zuuuz Ia: Juc Ia : jIa I
I:u II ugIa n:. Kar| }asers (Pht|osohte, Ia j 111, IU2 u: : Huu II (:u uIu
Ia : ca: 1a I:un (ua: ng::Juu1 Iu NgI:n u,cI Ia 1a uuug II :a J cI I: u
::uI cua cu ugu : Juc cau Ia I: ca : ::u ::I II a ,, ugIa Ia IIug gua :u Iu-LIa: n
cua u Ju ca: Tu,I J : Har|ta Hetdegger (Ioa Besea des Gruades, IUI .n :u !:I
uIu Ia :u :uI Iu cua I:u II ca I:I Ju TI g: : u : cIuug, Ju ca t I:u II-I:ug-
Iau-I, IIan cI Ju Huu II (das :u cI uu :au LIug Ia g: .ac J,uI Juc Huu
II Ia g: NIu II , IaI ca cac u Iuc a , (IIu,I uu, Ian Iu,I J :, Iu g:a , IIu, I I:u ::uI
: :aug Ia nuu dt ra hhot KauI cIu LIug jIa: Ia cac cacI I, g:a: LIac uIau re KauI

94
,, :: Ia: cau I: |a t sao ra 0a ag ca ch aa o cau I:cI uau I:u, KauI :acI : Ia:
uI:n :u :ug IauI cua uIau IIuc Juug ugIa Ia ::u ugI:n
- I:uc II, uIau IIuc ::u ugI:n jIa: cIuug n:uI :aug gua IIaI c nI :
I:u Iuug LIug c uguu g c IIuug ugI: n (13I, Iuc Ia I:u ugI:n
(uIu n IIuc cua I:uc guau. LIug g:au :a II: g:au :a cac LIa: u:n IIuau
Iu , cua g:ac IuI, cac jIan I:u uIu Ia : I:I
- IIu Ia:, cIuug n:uI cac I:u Iuug I:u ugI:n a, co |he :a 0a ag ca ch aa o
guau I Juc :: cac J: Iuug cua L:uI ugI:n nI cacI I:u ugI:n
D J, ro t ahtem ru |hu aha |, cau gaI I n : I:u J IIuug ugI:n uu guau I:ug
Ju Jau :a LI: ::c ugI:u cuu ::u ugI:n, :: cI7 c uIau IIuc LIug-IIuug
ugI:n : cIuI L:uI ugI:n n : Ia ::u ugI:n
Io t ahte m ru |hu hat, Ia I:I cac nuI J Iau Ic :a LIa Ic Iu uI:u Ia uIuug
jIaI I:u re do t |uo ag, uIuug LIug jIa: IIuc : I, Iuau ::u ugI:n, :: ::u
ugI:n Ia uIuug |te a de sa u hoa, LIug c IuI Ia u Ic Ia, :aI I, Ic uIuug Iuu
c naI :a Iac Jug n : LI: Ia ugI:u cuu Iau Ic :a LIa Ic Iu uI:u au I:u :
ca Ia: naI a , Ia n: uan Juc u: uuug cua Iu steu aghte m II uIu KauI I:u
Tu u: uuug ua,, Ia : u I:u Ia : :a I:ug jIau an uaug Ic ::u ugI:n :a 1Iau
IcI jIaj ::u ugI:n ugI:u cuu : cac ,u I c Iau cua uIau IIuc, KauI Iuu J:
Ia: Iuc. Iuc I. hha o sa | ste u hah ho c uIan jIaI I:u :u Iu Ia: cua uIuug ,u
I I:u ugI:n I:ug cIu II uIau IIuc (:u I:uI Ic Ia nu Ic : Iu Ia:' :a
Iuc 2. hha o sa| ste u aghte m Ia, dte a dtch ste u aghte m II ugIa cIaI cI Ia
.n cac I:u Iuug I:u ugI:n a , aha | |hte | jIa: Juc a j uuug :a a j uuug 0a ag
ca ch aa o :a J : Iuug J c Juc uIau IIuc LIacI guau
TIaI :a ,, uIu Ja IIa , I:u L:a, Ia c ahuag ha a doa a hau aghtem : uIuug J:
Iuug IIuug ugI:n (: uu. gua Ia nau J , :aI II :: II IuaI :: NIuug jIau
Jau ua , c II L:n cIuug Iaug cacI LIa :aI J: Iuug Nguc Ia:, uIuug ha a
doa a ste u aghtem Ia: J: I: c g:a I:, I:u ugI:n J : : : L:uI ugI:n, Iuc Jc Ia j
: : L:uI ugI:n can IuI Iuug LIug I:u guau Ju uIuug J : Iuug IIuug
ugI:n na Ju cac J:u L:u |a | ye u cI ::c uIau IIuc J : Iuug T:ug cIuug nuc
J , cIuug g:ug : : cac jIau Jau I-gc :: Ju c II Juc uIau IIuc nI cacI |te a
aghte m NIuug, I:ug LI: ::c jIu J,uI nI jIau Jau Juug : naI I-gc Ia Iu -nau
IIuau II: J:u ua, Ia: LIug a j uuug Juc cI jIau Jau ::u ugI:n ' (: uu :
jIau Jau ::u ugI:n. Nu auI uaug naI I:: cI:u :a Iu Ja :a Ian u uug Iu
II: guau I uIau gua ua , cI7 c II c Juc :: J:u L:u n : J: Iuug cua L:uI

95
ugI:n Ju jIuc Iuug gu, IuaI uIau gua !:c jIu uIau jIau Jau ua , Ia hho ag
Iu-nau IIuau 1 : ::, u: uIu KauI, jIau Jau I-gc Ia jIau Jau jIau IcI-I:u
ugI:n, cu uguc Ia :, jIau Jau ::u ugI: n Ia Iug I j-I:u ugI:n !a ,, IuI
Juug, :a: cua jIau Jau ::u ugI:n LIug II g:a : gu, I Iaug ::c ha a |ich I-gc
uIu I:ug jIau Jau I-gc na jIa: Iaug cu Juug LIac 1a , : Ia jIau LI LIau
uIaI (:a cuug LI I:u uIaI J cIuug n:uI IuI g:a I:, LIacI guau cua uIuug jIau
Jau ::u ugI:n (cuug Iu c Ia cua cac n IIuc I:u ugI:n. cac jIan I:u Juc KauI
JaI Iu Ia su dte a dtch ste u aghte m re ca c hha t ate m |hua a |u y cu a gta c |iah
na Ia : I:n I:u :au (An. 3
5 NIau IIuc ::u ugI:n LIug Ian Iaug IIn L:u IIuc : J : Iuug :: su ha a 0te |
ste u aghte m|huo ag aghte m ch |huo c re co ag rtec he ha a ca c |oa t aha a |hu c
chu hhoag ao t de a mo t quaa he gtu a ca c aha a |hu c aa y ro t do t |uo ag cu a
chu ag (13I
D J, jI jIau ::u ugI:n LIac : : cac LIa Ic cu II, :: cac LIa Ic c Iau
Iau cac I, Iuau : LIa Ic Nu hhoa ho c cu |he ugI:u cuu : nI Ia: J : Iuug
uIaI J,uI, hhoa ho c re aea |a ag (:uuuIagu:::u:cIaJI ugI:u cuu cac LIa: u:n
uu Iaug cua LIa Ic a ,, cu |y |ua a hhoa ho c (W:::u:cIaJII:: Ian :aug I ::c
I:uI IIauI cac LIa : u:n :a jIuug jIaj ugI:u cuu, II: he ha a ste u aghtem JaI
cau I : I:: I J Iu. : ugu,u Iac, IaI ca cac cug ::c a , c II Ian Juc LIug. N
LIug .I cac nuI J LIa Ic Ia Juug Ia, :a: na I:. I:u c II c nI n : guau
I LIacI guau :a Juug Jau :: J : Iuug ugI:u cuu Ia, LIug :a uu c II: uIu II
ua. N .I .n Ia: :a :a Iaug cacI ua cIau I, cua uIau IIuc : J: Iuug c
IuI IaI ,u :a jI I:u LIug :: :a nau IIuau :a ugI,cI I,
KauI g : 1I jIau ::u ugI:n Ia J: I:n Iogic ho c cu a chaa |y (137 1:u ua ,
LIug c ugIa Ia J: I:n , ugIa cua cIau I, Ia, cac I:u cIuau cua cIau I, G jIau
Jau cua gu,u 1I jIau, ug JaI :au J ugu,u Iac : LIa II cua cIau I, :a : ca c
J : Iuug LIacI guau u: cIuug Ia: :a cIuug Ia: cI jI j Ia Jua :a Juc cac jIau
Jau I j :: cIau I, G Ja ,, KauI Ia , Ia: J,uI ugIa I:u,u IIug : cIau I, Ia :u
I:uug I j (Iuug uug g:u a Iu uu, :a J: Iu ug, uIuug II I:uI IIau cacI naug
j:u:c, J : Iuug LIug jIa: Ia ca : Tu IIau, Jc Ia j :: cIu II uIau IIuc na Juc
cau Ia IIug gua cac J:u L:u I:u ugI:n cua cIu II
NIau IIuc : cac J:u L: u I:u ugI:n cua uIau IIuc Jug II: Ia uIau :a cac g: :
Iau cua Iau IIau uIau IIuc I uu II KauI, I: cI Jau I:u cua jI jIau I, IuI
Ia c IuI I:u cuc, jIu J,uI, u LIug uIan n :ug na uIan Ian I:ug :acI I,
IuI (125

96
54 Muc JcI cua su Phe ha a ste u aghte m, uIu Ja u:, LIug jIa: Ia n :ug na Ia
J:u cI7uI :a Iuug uau uIau IIuc, Ia , J Ian I:u cIuau J L:n I:a n : uIa u IIuc
I:u ugI:n .n c g:a I:, Ia, LIug (12 N Ia Iuc cIuau I, cau II:I J .a ,
uuug I IIug Iau cI7uI : I, IuI IIuau Iu , Iuc Ia :u I:uI Ic na KauI g: Ia
Irte| ho c steu aghtem T::I Ic ::u ugI:n, Iuc Ic IIu,I : :u I:uI Ic Ja
Juc J:u cI7uI II jIuug jIa j n :, cI7 c II I:uI IIauI :au LI: ::c jI jIau
::u ugI:n (uI:n :u cIuI cua gu,u 1I jIau ua , Ja g:a: gu,I : ugu, u Iac
cac J:u L:u LIa II cua u KauI uIau na uI. 1I jIau I, IuI IIuau Iu , ugI:u
cuu uIuug g: Ia uu T::I Ic ::u ugI:n, u Ia Y ate m |oa a dte a : T::I I c ::u
ugI:n uIuug chua hat |a Iau IIau nu LIa Ic ua , :: u cI7 Ian c ug ::c jIau
IcI I:ug nuc J cau II: I J I:u Ju c Ja , Ju uIau IIuc Iug I j I:u ugI:n (123
Tu ::c jIaI I:u cac ,u I I:u ugI:n I:ug 1I jIau ::u ugI:n, |rte | hoc steu
aghte m se |a he |ho ag |a| ca ca c aguyea |a c cu a |y |iah |hua a |u y, I::u LIa: cac
,u I a , nI cacI Iau u:u I:ug IauI :u c uIau IIuc Iu uI:u :a uIaI Ia I:ug ::uI
IaI Ja Juc
(1)

55 G I:u, KauI u: J u Y ate m Iau u:u : I::I Ic ::u ugI:n :: I:uc J ug Ja
uu. T::I Ic ::u ugI:n Ia Iuug, Ia, Juug Iu Ia Iau IIau Y ate m {Idee) :
nI LIa Ic na :u 1I jIau I, IuI IIuau Iu , (ua , cI7 Ia :u jIac Ia Iau I L
IacI nI cacI L:u I:uc (a:cI:ILIu::cI, Iuc Ia Ia gn ca c ugu,u Iac Jan Ia :u
Iau cI7uI :a :uug cIac I:ug n: I jIau J Ia uu Ta uIa I::I Ic ua , (127
!a , Y ate m re mo | hhoa ho c Ia g:. Ta uuug Ia: nI IaI J I:n I:u J:u KauI nuu
u : gua IIuaI ugu guau I: ug ua ,.

(1)
TIaI :a, jIan :: cIuI .ac cua T::I Ic-::u ugI:n :a uIaI Ia guau I cua u : : n I
Iu Ia J au 1I jIau I, IuI IIuau Iu , :a Iu L:a Ia :: :u I:uI Ic :au cu LIa n I
:a LIug I nau IIuau :: KauI jIaI I:u LIug IIug uIaI Ma , J:n cIua IIaI : Ia.
- Iau IIau 1I jIau I, IuI IIuau Iu , Ja Ia nI 0o ha a (Iu, cIua jIa: Ia I IIug
Iau cI7uI cua T::I Ic-::u ugI:n (125, 127 Ia, cI7 Ia jIau uu I,
(!:Iuug cu Iau I I IIug : Ju :au. (13U (I: j I:aug :au
- T::I Ic-::u ugI:n cI7 Ia nI I jIau cua :u I:uI Ic (137 Ia, Iau I :u
I:uI Ic Ju Ia T::I Ic-::u ugI:n (15U3.
- Nu T::I Ic-::u ugI:n cIua Juug |a| ca mo t jIau Jau Iug I j-I:u ugI:n
(125, Ia: :a u LIug Ia gn ca Iau Ic (15U3 na cI7 g:a: IIcI LIa II cua
Iau Ic (17I II:. u :u I:uI Ic : Juc I, (MIajI,::L u: :IIu, Iuc I::I
Ic Ja Juc :a jIa j gu, u, cuug Juc IuI cIuug :a T::I Ic-::u ugI:n. !, I:
gu,u NIuug c : ::u I:uI Ic Jau I:u cua LIa Ic Iu uI:u (MIajI,:::cI
uJaug:g:uu u: NaIu:u:::u:cIaJI, I73 Juc .ac J,uI uIu II ua LI: I:ug 1 :
Iua 11 (I737, KauI :au cu Iua Iu : cI :a J: :u I:uI Ic : Iu uI:u, J:u
LIug I Juc IIuc I:u. Du :a, Ia cI7 cau gI: uI :aug, :: KauI, T::I I c-::u
ugI:n Ia nu :u I:uI Ic ae a |a ag {fuadamea|a|) na ug nuu .a , uuug

97
Y ate m re hhoa ho c Ia :u J: I: c Juc uIau IIuc LIacI guau 1: I: ua , IIuug
I, cac uIa Ia : ugI: Iu II : c Ja : cI Ju Da::u Hun Iac I :: II I , uIau IIuc
LIacI guau II ugIa jI guaI :a IaI ,u Ia LIug II c Juc T:uc I:uI I:uI J ,
.uaI jIaI Iu nI I, Iuug LIa Ic II : Ja: ug, KauI JaI uI:n :u cI cug cuc
1I jIau ::u ugI:n Ia J: I:n ca c J:u L: u, Ia, II cacI u : guu IIuc cu a ug,
co so ho ha ra chiah da ag (Rech|sgruad cI IuI LIacI guau LIa Ic Nu
::c J: I:n cac J:u L:u ua , JaI Juc LI gua II: J: I: : uIau IIuc LIacI guau :
c c : cIuI Jaug (Ig:I:n !:c jIaI I:u :a cac J:u L:u ua , (II KauI J Ia cac
n IIuc IIuau Iu , cua I:uc guau I:ug an uaug Ic ::u ugI:n :a cac LIa: u:n
IIuau Iu , jIan I:u cuug uIu cac ugu,u Iac cu a g:ac IuI I:ug 1-gc Ic ::u
ugI:n : cI IIa , uIau IIuc LIacI guau Ia c c :
acI Ian cua ug uIu :au. ug LIug Ian II L:u g:a J:u Iuc LIaug J,uI uga,
Iu Jau cac J:u L:u I:u ugI:n, I:a: Ia : II jIuug jIa j Ia: ugI: Ia JaI cau I:
I:u cIuug c II c LIug, :: Iau II cac nauI n : (1:IJauu J J: I:n RuI cuc
ug cIuug n:uI. uua I:u cac I:uc guau IIuau Iu ,, ca c jIan I:u :a cac ugu,u Iac Ja
jIaI I:u Juc, cI IIa , uIau IIuc LIacI guau (IaI ,u :a jI guaI Ia LIa Iuu :a cI7
LIa Iuu I:ug jIan :: L:uI ugI:n II : NIu :a ,, LIug jIa : KauI .uaI jIaI Iu :u Iu
Ia: LIacI guau cua Iau Ic :a LIa Ic Iu uI:u (IIuau Iu , uIu jIa: KauI n:
u:u g:a : J cIuug n:uI (:: uIu :a , Ia g:a J:u, I:a: Ia:, jI jIau ::u ugI:n c
uI:n :u JaI c : cI uIau IIuc LIacI guau, I:ug J c Iau Ic :a LIa Ic Iu
uI:u ac nu Ic a , LIug jIa: Ia I:u J na Ia LI Iuau, LIug jIa: Ia c : cua
cIuug n:uI na Ia nuc JcI cua cIuug n:uI
G Ja ,, aha a |hu c hha ch quaa Ia, |iah hha ch quaa cu a aha a |huc cuug c Ia:
ugIa Jau .u uIau. IuI LIacI guau Ia LI gua cua ::c uIau IIuc II g: : I:u IIuc,
u c g:a I:, jI I:u :a IaI ,u cI n: ugu :, Iuc c g:a I:, I:u-cIu II
(:uI::uILI:: NIuug nuu :a,, IuI LIacI guau jIa: guau I :: cac J: Iuug c
IIaI, cIu LIug jIa: : : a Iuug :a cac :au jIan Iaug Juug cua Jau c Ia
ugIa :au gu,I J,uI :a Ia I:u J cI , ugIa I:uc uu KauI Ia j I:uug ugI:u cuu :
u
Tn Ia:, Y ate m re hhoa ho c c IuI IaI ,u :a jI I:u cua KauI ga , auI Iuug
:au Jan I:ug I,cI :u I::I Ic Ta , jIuug, L ca I:ug cac I:uug jIa: uga, ua, LIug
cu cI:a . jIuug jIa j :a L I gua cua ug uua (cIaug Iau KR1jj: :: IIu,I uu,
I, jI jIau LI: cI :aug : ugu,u Iac, ca c LIa Ic uIaI Ia LIa Ic Iu uI:u
Ju c II :a c gu,u :a: Ian (JaII:II, cu cug Jug cac uIa LIa Ic :au J: I:n
cIau I, uIuug LIug I I:I cIac u c Ia, LIug Du :a, I :au cI:a . Iu Iuug

98
uu Iaug cua KauI : :u jI jIau, : ::c cau II:I jIa: jIaI I:u :a Ia : I cac a
Iuug, :a: Ian :a g:u :u jI jIau Juc I:ug :acI LI: n : LIaug gu,I g:a J:u
4 NHlN I4 I HC C IC C QCYE N 54 CH
:ug uIu LI: n : Iau nI cI:c . Ia, nI na , IaI, Ia n caIaI J .n u gn
uIuug I jIau ua, Juc Ia j :aj :a :u uuug :a :a NI:u nuc Iuc cI: I:I ua : uaug uac
Jau :acI, Ia IIa , Iaug naug :a uau Iug Iu Ia :aug I I uu, I:uc LI: IIuc :u
Iuc :a u : uuug gu,u :acI, uu jIac Ia n I nuc Iuc ugau gu, :aug :ua Iu.
_u,u :acI gn 2 jIau cIuI.
1 Hc IIu,I ::u ugI:n : cac ,u I c Iau cua uIau IIuc
11 1Iuug jIa j Ic ::u ugI:n
Ha: jIau LIac .a uIau : J ua , (7UU I:aug : : : Iu IUU I:aug uIuug LIug :: II
na .n 1Iau 2 cI7 Ia jIu Iuc, LIug guau I: ug T:a: Ia : n: jIau c uI:n :u ::ug,
Ju guau I:ug uIu uIau :a LIug Juc Iu I gua uIu II : guu u jIan jIa: LI: Jc
gu,u 1I jIau ua , 1aug : uu Ju g:au uIu LI: .a , nI ug : uIa, KauI Ja g: :
II:u :aI : uI:n :u cua n : jIau 1Iau Jau Ia I:n L:n :a L:n I:a cIaI Iuug cua
cac Ia: :aI I:u, jIau :au Ia Iu J au .a , uuug ug: uIa cI7 Iu cac :aI I:u a , (175
:u I:uI I c c I:u,u nuu .a , nI Ia IIa j cIc I: : ca Iau na , .auI uIuug
LIug cI,u I cug cIu Iua :a L:n I:a cau L :aI I:u, uu 1Iau I jIa: Ian c ug :: c
a , nI cacI :aI :aI :a :a I7 n7
4I Phaa I (Hc IIu,I ::u ugI:n : cac ,u I c Iau cua uIau IIuc. T:n L:n :a L:n
I:a cac Ia: :aI I:u cua uIau IIuc :au Ja ,.
I Ca m aaag ho c ste u aghte m. Ia: cIuug. : LIug g:au :a : II : g:au. Ia: :aI
I:u cIuI cua can uaug, Iuc 2 n IIuc IIuau Iu , cua I:uc guau can IuI, I:u cI
IIu uIaI cua uIau IIuc
2 Iogic ho c ste u aghte m. Ia: uIn :aI I:u LIac.
a Pha a |ich ha ste u aghte m. I:n L:n cac :aI I:u cIuI cua gta c |iah. cac 1Ian
I:u (cu g : Ia cac LIa: u:n IIuau Iu , cua g:ac IuI :a cac Ngu,u Iac, I::uI Ia ,
IIauI 2 gu,u. 1Iau IcI jIaj cac LIa: u:n :a 1Iau IcI jIa j cac Ngu,u
Iac, I:u cI IIu Ia: cua uIau IIuc I7 ca c Ia: :aI I:u I:u Ia Ju cIaI Iuug J .a ,
uuug Ia uIa uIau IIuc I:ug jIan :: L:uI ugI:n u Ia: :aI I:u IIu Ia :au Ja ,
Ia :aI LIa ugI:.
I Bte a chu ag ha ste u aghte m. L:n I:a Ia : :aI I:u Jac I:I cua |y |iah. cac
u:n Iuug Ja Juc :u I:uI Ic g:a J: u :u uuug Iu , I:u J .a , uu Ia Ia

99
uIa Iug Ia , uIuug II:u :uug cIac. Tan I, Ic IIuau I, (Ian ua , ::uI cac :ug
Iuau Ian I, Ic, !u I:u Ic IIuau I, (ua, ::uI cac ugI,cI I, cua I, IuI IIuau Iu,
:a TIau Ic IIuau I, (uaug u:n Iu IIa uI II Ia :a Ia Iuau cu II:u c :
uIan cIuug n:uI :u Iu Ia: cua TIuug J au LI: L:n I:a, jI jIau, KauI J :a
jIuug jIaj J g:a : gu,I. cac u:n cua I, IuI LIug II ca u |ao ae a uIau IIuc
LIacI guau, uIuug :au c , ugIa guau I:ug :a cI7 Juc uuug J dtah huo ag
(regu|a|tr :a |hu c da y {heurts|tsch) uIau IIuc I:ug ugI:u cuu Iu uI:u :a Ia
cac J,uI J I:ug ::uI IaI Ja Juc
42 Pha a 2 (1Iuug jIa j Ic ::u ugI:n. N: u I:u, :au LI: c :a I I:u, ::c .a , uuug
ug : uIa cau Ian :.
- uIuug g: I, IuI LIug Juc jI j Ian (K, Iua I Ic
- uIuug g: I, IuI c II Ian (1 cIuau Iac
- uIuug g: I, IuI cau Ian :a : Ian (K:u I:uc Ic cua I, IuI IIuau Iu ,
- uIuug g: I, IuI Ja Ian cI Ju ua, (1,cI :u cua I, IuI IIuau Iu ,
uug cIuI I:ug jIau ua ,, KauI g: uIuug IaI g:ug Jau I:u cI I::I Ic IIu c IauI,
Iuc 1a Juc Ic : Juc ug Iau L, I:ug cac Iac jIan LIac (1aI c : cI :u I:uI
Ic : Juc I, :a 1I jIau I, IuI IIuc IauI














100
B31-33
HOC THYFT SlF NGHlFM
VF CAC YF TO CO AN
CA NHAN THC



FHAN l



CAM NANG HOC SlF NGHlFM



















101

MUC 1

[ DAN NHAP ]










Du bang cach nao va vi phng tien g e mot nhan thc co the quan
he c vi cac oi tng, th quan he trc tiep (unmittelbar) bao gi cung
la bang TRC QUAN (ANSCHAUUNG). | Moi t duy eu nham vao trc
quan nh la phng tien. Trc quan ch co the xay ra trong chng mc oi
tng c mang lai cho ta; nhng ieu nay lai ch co the co c, t nhat
la cho con ngi chung ta
*
, bang cach oi tng kch ong (affizieren)
tam tr
**
ta mot cach nao o. Nang lc tiep thu cac bieu tng (tnh thu
nhan Rezeptivitt ) do phng cach lam the nao e chung ta c cac
oi tng kch ong, goi la CAM NANG (SINN-LICHKEIT). V the, nh
cam nang, nhng oi tng c mang lai cho ta, va ch co cam nang mi
cung cap cho ta nhng trc quan; trong khi o, nh GIAC TNH
(VERSTAND), nhng oi tng c suy tng (gedacht) va t giac tnh,
nhng khai niem ra i. Nhng moi suy tng (Denken), du i thang (trc
tiep) hay bang ng vong (gian tiep) va nh da vao mot so ac iem,
trc het eu phai quan he vi nhng trc quan, do o, ni con ngi chung
ta, la quan he vi cam nang, v khong mot oi tng nao co the c mang
lai cho ta bang mot cach khac ca.
B34 S tac ong cua mot oi tng len nang lc bieu tng, trong chng
mc ta c no kch ong, la CAM GIAC (EMPFINDUNG). Trc quan
nao quan he vi oi tng thong qua Cam giac, la thng nghiem. oi
tng cha xac nh [cha c giac tnh suy tng] cua mot trc quan
thng nghiem goi la HIEN TNG (ERSCHEINUNG).
Toi goi nhng g ben trong hien tng tng ng vi cam giac la
CHAT LIEU (MATERIE) cua hien tng; con cai g lam cho [noi dung]
a tap (das Mannigfaltige) cua hien tng co the c sap xep theo cac
quan he nao o la MO THC (FORM) cua hien tng. Bi le, ban than mo
thc nay, tc cai ch trong o cac cam giac c sap xep va a vao mot
hnh thc nao o, khong the lai la cam giac c, cho nen, tuy chat lieu
cua moi hien tng ch c mang lai mot cach hau nghiem, nhng MO

*
Trong Sieu hnh hoc co truyen trc Kant, ac biet trong he thong Leibniz-Wolff, ngi ta cho
rang cac chan ly cua ly tnh la pho quat va tat yeu co gia tr cho bat ky sinh vat co ly tnh
(Vernunftswesen) nao cung nh trong moi the gii kha hu (alle mgliche Welten). V the, ay
Kant nhan manh trc quan la ieu kien thiet yeu t nhat la cho con ngi chung ta, con cac
sinh vat co ly tnh nao khac khong can trc quan ma van nhan thc c oi tng th ta khong
biet va khong the biet. Xem them B139 (N.D).
**
tam tr (das Gemt): Trong sach nay, Kant dung das Gemt e ch chung moi quan nang
nhan thc (tng t nh ch y thc noi chung das Bewusstsein berhaupt ) va khong co y
ngha tam ly hoc thng nghiem nh mot quan nang rieng le. Tuy theo van canh, chung toi dch
la: tam tr, tam thc, au oc (B34, 37, 42, 67, 74, 261, 799). (N.D).

102
THC cua chung a phai co san toan bo trong tam tr ta mot cach tien
nghiem danh cho cac oi tng va v the, co the c xem xet mot cach
rieng biet, tach ri vi moi cam giac.





B35
Toi goi moi bieu tng la thuan tuy (theo ngha sieu nghiem) khi
trong chung khong co g la thuoc ve cam giac ca. Do o, mo thc thuan tuy
cua nhng trc quan cam tnh noi chung phai co mat mot cach tien nghiem
trong tam tr, trong o moi cai a tap cua nhng hien tng c trc quan
trong mot so quan he nao o. Mo thc thuan tuy cua cam nang cung chnh
la trc quan thuan tuy. Cho nen, trong bieu tng ve mot vat the, neu toi
tc bo het nhng g do giac tnh suy tng ve no nh ban the, lc, tnh co
the phan chia c v.v. va tat ca nhng g thuoc ve cam giac nh tnh khong
the tham nhap, o cng, mau sac, th t trc quan thng nghiem nay
van con lai mot cai g o cho toi, o la quang tnh va hnh the. Hai cai nay
thuoc ve trc quan thuan tuy, co mat mot cach tien nghiem trong tam tr
nh la mo thc n thuan cua cam nang, cho du khong co mot oi tng
hien thc nao cua giac quan hay cam giac.
Toi goi mon khoa hoc ban ve tat ca cac nguyen tac cua cam nang mot
cach tien nghiem la CAM NANG HOC SIEU NGHIEM
(TRANSZENDENTALE STHETIK)
(1)
. Phai co



(1)











B36






Hien nay [thi Kant], duy nhat ch co ngi c la dung thuat ng sthetik [theo ngha
My hoc] e ch mon hoc ma cac ni khac goi la Phe phan cam xuc tham my. Ly do bat
nguon t hy vong a that bai cua nha phan tch sac sao Baumgarten [Alexander Gottlieb
BAUMGARTEN 1714-1762, triet gia c, ngi au tien tao ra t sthetik My hoc va
muon xay dng My hoc thanh mot khoa hoc oc lap theo tinh than cua triet hoc Leibniz-
Wolff] khi ong muon a s phan oan phe phan ve cai ep vao di cac nguyen tac cua ly
tnh va nang cac quy luat cua viec phan oan nay len thanh khoa hoc. Nhng, no lc nay la
vo vong. Bi v cac quy luat hay tieu chuan noi tren, xet ve nguon goc chu yeu nhat cua
chung, ch n thuan la thng nghiem, cho nen khong bao gi co the dung lam cac quy luat
tien nghiem c xac nh ma phan oan tham my cua ta phai hng theo, trai lai, chnh pha n
oan tham my cua ta mi la hon a th thc s cho tnh ung an cua cac nguyen tac. Do
vay, ieu nen lam la khong nen dung cach goi nay na [tc khong dung t sthetik e ch
mon phe phan tham my] va ch danh e ch mon hoc co tnh cach la mon khoa hoc thc s
[o la khoa hoc ve cac quy luat thuan tuy cua cam nang nh Kant ang dung] (e a no en
gan vi ngon ng va y ngha cua ngi xa trong s phan chia nhan thc ra lam AIOTHETA
KAI NOETA
*
(Hy Lap: cam nang va t duy) a von rat noi tieng), hoac cung chia xe cach
goi ten nay vi triet hoc t bien va dung ch sthetik mot phan theo ngha sieu nghiem,
mot phan theo ngha tam ly hoc. (Chu thch cua tac gia).

[Ta thay e ngh nay cua Kant a khong c thc hien trong thc te. Ngay nay, t
sthetik van c dung pho bien theo ngha My hoc du khong con theo noi dung ban
au cua Baumgarten, va cung ch rieng Kant la dung theo ngha Cam nang hoc hay Trc
quan hoc nh trong quyen Phe phan

103


B36
mon khoa hoc nay e tao nen phan th nhat cua Hoc thuyet sieu nghiem ve
cac yeu to c ban cua nhan thc, khac vi phan th hai la ban ve cac
nguyen tac cua T DUY THUAN TUY c goi la mon LO GC HOC
SIEU NGHIEM (TRANSZENDENTALE LOGIK).
Trong Cam nang hoc sieu nghiem, trc het ta tach rieng cam nang ra
khoi nhng g c giac tnh suy tng bang cac khai niem e ch con lai
trc quan thng nghiem thoi. Bc th hai la tach ra khoi trc quan thng
nghiem nhng g thuoc ve cam giac e ch con lai trc quan thuan tuy va
mo thc n thuan cua nhng hien tng la cai duy nhat ma cam nang co
the cung cap mot cach tien nghiem. Nghien cu nay se cho thay co hai mo
thc thuan tuy cua trc quan cam tnh nh la cac nguyen tac cua nhan
thc tien nghiem: O LA KHONG GIAN VA THI GIAN. | Sau ay, ta
se lan lt i vao xem xet hai mo thc nay.

















nay. Mat khac, oi vi ban than van e My hoc, cho en 1787, khi tai ban lan th hai Phe
phan ly tnh thuan tuy nay, ta thay Kant van cha tha nhan co the xay dng mon My hoc
tren c s tien nghiem. Nhng ngay en cuoi nam ay (12.1787), Kant a thay oi quan iem
va bat au soan thao My hoc nh mot khoa hoc oc lap va tien nghiem. [Xem I. Kant: Phe
phan nang lc phan oan (Kritik der Urteilskraft) Phan I]. (N.D).
*
Cac thuat ng Hy Lap trong sach nay eu c chung toi phien am theo ch Latinh cho de
oc. (N.D).

104
CHC GI4I D4N NH4P

5 H4I IRC CO I CC 4 NH4 N IHC C C4H N4 NG {IRI GI4 C) I4 GI4 C IlNH {5CY
ICO NG)
5I 1 uIau IIuc nI ca: g: I:uc I I Ia cau 5 g:ac guau KauI g: cIuug cI guau uaug ua ,
Ia C4H N4 NG (5INNIICHKEII NIuug 5 g:ac guau LIug Ju J uIau IIuc, Ia cu
cau GI4C IlNH (IER5I4ND uua J :u, Iuug : u !u. I : IIa , n I cu n NIau
IIuc ua , LIug cI7 Ia uI naI IIa ,, Ia: ugI na cu u g:ac IuI gj IaI ca cac uu L: u
cua I:uc guau IIauI LIa: u:n. cu n (IIuaI ugu Ia I:uI cucjIu: LIa : u:n
gau : : Iu ugu,u cuncaj:. g j Ia :, u: LI Ia : Nguc Ia :, LI: cIua IIa , cu n cu
II uIuug ugI ugu : Iau n: uu : nI cu n , g:ac IuI uI LIa: u:n n Ja
I:uI uuug uga, Juc cu :aI u IIuug ua , Ja: LIa : uIu II ua
KauI g : J Ia Ia: I:u cI cIuI Ia, Ia: cIau Juug cua uIau IIuc. can uaug :a g:ac
IuI T:uc LI: J: :au Iu, Ia cau Ian guu : : cau IIuug Juc I:cI uau uIaI I:ug
gu,u 1I jIau.
Nhu ag |u |uo ag hho ag co ao t duag |h |roag ro ag ahu ag |ru c quaa hho ag co hha t
atem |h mu quaag (175
5II Iu |uo ag hho ag co ao t duag |h |ro ag ro ag (Ia,. gta c |iah ha t du a rao ca m
aa ag Ta ugI LIa: u:n C1K :a LIug I:u g: ca, LIug nI I:uI auI ua g:
Iu I:ug I:u Iuug cua Ia NIuug LI: I:I J Ia I:ug Nga J cI7 cu cI, LIa: u:n
a , Ia j Iuc Juc Ia j Ja , Iaug cac I:: g:ac Ia c : cIu LIu,u
5I2 Iru c quaa hho ag co hha t ate m |h mu qua ag (Ia,. Ca m aa ag ha t du a ra o gta c
|iah
Ta IIa , I:uI auI L:uI u, cua nI :aI Ia Iuug .uaI I: u I:u I:-:: 1 Ia I:uc guau nu
guaug NIuug LI: g:ac IuI .u I, Iaug cac LIa: u:n. jI:n LIa Ic g:a Iuug
Ia, ::uI :aI uga: I:a: JaI, uIau IIuc Ia Ja J: Juug Iuug !a ,.
52 a Ca m aa ag Ia LIa uaug c II Juc cac J: Iuug hich do ag :a KauI g : Ia |iah
|hu aha a. ca: Iu LcI J ug :a II, g:ac cua I :, ca: gI I : Jaug ug: :a .uc g:ac
(1)


(1)
au ua , KauI ugI:u cuu :aI cI: I:I : can uaug :a 5 g:ac guau I:ug. 4a|hroo|ogte ta
ragma|tscher Htastch| (NIau Ia: Ic uu: g:ac J IIuc I:u I7U3

105
I Tac Jug a , cua cac J : Iuug : u Ia c Juc Ia uI cac |ru c quaa
{4aschauuagea). I: |ha y ca m aha a cac J : Iuug Iaug g
c Nu cac J : Iuug ua , Ia: Juc g:ac IuI :u, Iuug, Ia c cac hha t atem {Begrtffea).
Iu, gI
u KI gua Iac Jug cua J : Iuug Iu can uaug, KauI g : Ia Ca m gtac {Emftaduag)
:a Ia : I:uc guau ua, Ia |ru c quaa |huo ag aghte m
1: Iuug cua I:uc guau ua , KauI g : Ia hte a |uo ag (Erschetauag Ta I:. g:ua
hte a |uo ag cua J:n :a do t |uo ag cua J:n a c g: LIac uIau. KIug LIac g:
ca, :: II KauI, cIuug Ju LIug jIa: Ia ca : Iu, ca: gI Iu-IIau na cI7 Ia uIuug g:
Juc naug Ia : cI Ia I:ug can uaug :a Juc Ia :u, Iuug I:ug g:ac IuI
5 !: :u jIau cI:a cac guau uaug I:u, KauI I: j IIu cacI jIau cI:a cua 1aunga:Iu :
cac guau uaug Ia Jaug (can uaug :a ca ca j (g:ac IuI :a c LI: ca I, IuI uIuug Ia
cIua Iau Ja , :: Cug cuug I: j IIu :u jIau cI:a guau uaug uIau IIuc ca ca j cua
I-gc Ic c I:u,u gn. g:ac IuI (Ia :a LIa: u: n, uaug Iuc jIau Jau (Ia :a
jIau Jau :a I, IuI II ugIa I j (:u, Iuau
NIuug KauI LIug .n .I cIuug uu: LIa cauI Ian I, Ic (ca IIa j na Ia I -gc :a
.n cIuug Ia 0ah da ag :a ha t du a ra o ahau
54 TIua uIau ca m aa ag, KauI Iau IIauI IIu,I uu, ugI:n :a Iac I IIu,I uu, I, IIuau
Iu , TIua uIau :u cau II:I cua gta c |iah, ug Ia u IIauI jIa: uu, I, :a Iac I jIa :
uu, ugI:n IIuau Iu , N: II cacI I:u Ja :, KauI LIug Iau IIauI :u jIau cI:a na ,
nc :a IacI :: g:ua ugu ugu guau :aI :a ugu ugu I, Iuau
55 Ca m aa ag :a gta c |iah Ia Jug Jaug :a gau I :: uIau G Ja ,, KauI Iac Ia: IIu, I
uu, I, cua 1:Iu:z cI :aug g:ua Ia: guau uaug cI7 c :u LIac uIau : nuc J (I:uc
guau II: Iu Ju, I, I: II: :aug I TI KauI, I:uc guau c uguu gc ::ug, J Ia can
uaug, cuug II:I ,u :a J c Ia j :: g:ac IuI, u J :a: Ian cua 1:Iu:z jIaI .uaI Iu :u
II:u jIau I:I ua ,
5 u: 1 : uau uIa j, KauI :: I cau guau I:ug. uIau IIuc cua cu ugu : c Ia: uguu
gc, J Ia can uaug :a g:ac IuI (co |he 0a| aguo a |u mo | ca a aguye a chuag ma |a
hho ag 0te | duo c (12U NIu :au ua , uI:u Iau ug uIau nauI, Ia cI7 I:I u ha t |a
ahu |he (cIaug Iau I:uc guau jIa: IIug gua 2 n IIuc LIug g:au-II : g:au, g:ac IuI
gua I2 jIan I:u uIaI J,uI cIu |a t sao ahu |he (cIaug Iau Ia: :a Ia LIug c Juc
I:uc guau |ha a |haah LIug cau J: Iuug LcI Jug, II: LIug I:a I: Juc (.n
cIu IIcI 1A1 :a 1I45 !a ,, KauI LI:n Iu uuug Ia : :u mo |a J LIac jIuc I Iac I,

106
Iuau g:ua Ia: jIa: I:: I Ic Juug II: (uu, I, uu, ugI:n cIu LIug c IIan :ug Jua
:a I : g:a : :au cuug, cu g: Ia da | co so |o t ha u (Ie|z|0egraduag cI uIau IIuc Iu
nI ugu,u Iac uu Iaug uu, uIaI uIu cac I::I g:a uu, Ian (1:cII, cIII:ug, HgI
Ia, uIu Hu:::I :au ua , 1I jIau I, IuI IIuau Iu , Ja : I:uI Ia, c , J ug :au J
cI cac I:n I : (Ia, na I:n cua ugu : J: :au.
57 TIaI :a, uga : Ia: guau uaug cIuI Ia ca n uaug :a g:ac IuI, uIau IIuc cu cau n I
guau uaug IIu Ia J u: LI cIuug Ia : uIu Ia cau .a , n I ca : Ja J u: Ia: I:u c I 1
Ia guau uaug ha a doa a (Juc ug I::uI Ia , I:ug jIau 2 cua 1Iau IcI jIa j ::u
ugI:n IIau gn cac cIaI I:u cua I:uc guau :a cac gu, Iua I (cac jIan I:u cua g:a c
IuI G ca guau uaug, KauI Ju I:n :a Juc cac ye u |o |te a aghte m Ian c : cI
Iug I j I:u ugI:n. :: can uaug, J Ia cac n IIuc IIuau Iu, cua I:uc guau
(LIug g:au-II: g:au, :: g:ac IuI Ia cac jIan I:u, : : uaug Iuc jIau Jau Ia cac
u:n IIuc :a cac ugu,u Ia c cua g:ac IuI IIuau Iu ,
1 u Ia : jIau guau I:ug nau cII ua ,, Ia c Iaug In Ia I :au.

C4 H N4 NG

GI4 C IlNH
- 1: Iuug Juc naug Ia:
Iaug :u LcI Jug Iu Ian
IIuc
- H:u Iuug cIua Juc .ac
J,uI, Iuc ca : Ja Ia j cua I:uc
guau Ia , g: Juc suy |uo ag,
ugIa Ia Juc xa c dtah
- KIa uaug cua Ian IIuc J
Juc LcI Jug Ia an ua ug
KI gua Iac Jug Ia Ca m
gta c (cIaI I:u cua can
uaug
- KIa uaug .ac J,uI J : Iuug,
Iuc Iu Ia uu nI I:u Iuug
: u Ia Gta c |iah, Ia, Ia
guau uaug Ia :a cac hha t
ate m (cac gu, IuaI
- _uau I :: J : Iuug Iaug
can g:ac Ia |ru c quaa
|huo ag aghte m (Iau
ugI:n
- _uau I : : J: Iuug Iaug
ca c ha m |ru cua g:ac IuI Ia
|hua a |u y (I:u ugI:n

107

- 1: Iuug cIua Juc .ac
J,uI (Iaug LIa : u:n
cua I:uc guau IIuug
ugI:n Ia Hte a |uo ag
{Erschetauag)
- H:u Iuug Juc g:ac IuI .ac J,uI
Ia do t |uo ag {Gegeas|aad
O0jeh|) cua uIau IIuc (cu Juc
g : Ia Phaomeaoa IIu ug Juc
uuug Iau Iu : : hte a |uo ag
(Erschetauag
- ac n IIuc IIuau Iu ,
cua I:uc guau Ia hho ag
gtaa ra |ho t gtaa
- ac LIa: u:n |hua a |u y cua g:ac
IuI Ia ca c ha m |ru

N4 NG IC C PH4 N DO4 N
{CRIEII5KR4PI)

- Ia guau uaug IIau gn cac uu L:u I:uc guau :a uu: cac gu, IuaI (cac LIa:
u:n, ugIa Ia .n ca: g: Ja , c IIuc : nI gu, Iua I (LIa : u:n ua Ia, LIug
- 1:u L:u LIa II J a j uuug cac jIan I:u :a cac I:u Iuug Ia cac gu, J,uI ::u
ugI:n : II : g:au, cIuug :ua c IuI LIa: u:n (g:ac IuI :ua c IuI I:uc guau
(can uaug g: Ia cac Nte m |hu c ste u aghte m, Ia :au jIan ::u ugI:n cua aa ag
|u c |uo ag |uo ag (M : I:uc guau I:ug II : g:au Iuug uug : : nI jIan I:u, :u.
u:n IIuc : Iau II Ia IuI IIuug Iu I:ug II : g:au, u:n IIuc : IuI IaI , u Ia
:u Iu Ia: cua nI J: Iuug I:ug n : II : g:au ::
- ac jIau Jau Iug I j I:u ugI:n :a J: Iu cac jIan I:u uI cac u:n IIuc :a
Ian c : cI n : uIau IIuc I:u ugI:n LIa c : Ia cac Nguyea |a c cua g:ac IuI
IIuau Iu ,
1Iau aa ag |u c ha a doa a LIa LI I:u, Ja , cI7 uIac gua J Ia c ca: uI:u Iug
guaI :a : I:n I:u :au (Iu 1I72 Chu y Na ag |u c ha a doa a {Cr|et|shraf|) Juc
jIau I:I Ja , : : Gta c |iah {Iers|aad) |heo agha he , cu gta c |iah ao t chuag
|heo agha ro ag Ia: cuug cIuI Ia quaa aa ag haa doa a {Iermgea zu ur|et|ea),
Ia gn ca uaug Iuc jIau Jau' (An. Iu g:a: uau uIa j, nuc 32I, cIu IIcI 2
Nga: :a, Ia cuug cIua : : J ca j Ju cIuc uaug :a uI:n :u cua |y |iah {Ierauaf|),
J:u : Ju c Iau L, nuc I0.I.2 :a I0.I.} cua Iu g:a: uau uIa j

108
B37
CAM NANG HOC SIEU NGHIEM


CHNG I

VE KHONG GIAN

MUC 2

KHAO SAT SIEU HNH HOC VE
KHAI NIEM KHONG GIAN

Nh giac quan ben ngoai (mot thuoc tnh cua tam thc
*
), ta hnh dung
nhng oi tng nh la ngoai ta va eu trong KHONG GIAN. Ch
trong khong gian, hnh the, o ln va quan he gia nhng oi tng vi nhau
mi c xac nh hoac co the c xac nh. Con giac quan ben trong,
nh o tam thc trc quan chnh mnh hay trc quan trang thai noi tam tuy
khong mang lai trc quan nao ve ban than linh hon nh mot oi tng,
nhng cung la mot mo thc nhat nh, ch nh o trc quan ve trang thai noi
tam [ben trong] mi co the co c; v the, tat ca nhng g thuoc ve nhng
quy nh ben trong eu c hnh dung trong cac quan he ve THI GIAN.
Thi gian khong the c trc quan t ben ngoai cung nh khong gian
khong the c trc quan nh cai g ben trong ta. Vay, KHONG GIAN va
THI GIAN la g?





B38
Phai chang chung la nhng thc the (wirkliche Wesen)? Hay chung
tuy ch la cac quy nh hoac cac quan he cua s vat nhng lai la cac quy
nh, quan he thuoc ve t than nhng s vat ngay ca khi nhng s vat ay
khong c trc quan? Hay chung ch ton tai nh la cai g ch gan lien vi
mo thc cua trc quan, va v the, gan lien vi tnh chat [ac iem cau tao]
(Beschaffenheit) chu quan cua tam thc ta, ma neu khong co tnh chat nay,
cac thuoc tnh [khong gian, thi gian] khong the c gan cho bat ky s vat
nao? e tm hieu ve viec nay, trc het ta can khao sat khai niem ve khong
gian. Toi hieu khao sat (Errterung, expositio) la s hnh dung mot cach
minh bach (du cha that can ke) ve nhng g thuoc ve mot khai niem; con s
khao sat se co tnh sieu hnh hoc khi no bao ham nhng g dien ta khai niem
nh la c mang lai mot cach tien nghiem
*
.

*
Tam thc (das Gemt): Xem chu thch
**
cho B33. (N.D).
*
Sieu hnh hoc theo ngha chat che, la mon khoa hoc ve s ton tai. Do o, nhiem vu cua khao
sat sieu hnh hoc la chng minh mot s vat ( ay la khong gian va thi gian) la co thc., nh cac

109
1. Khong gian khong phai la mot khai niem thng nghiem c rut ra
t nhng kinh nghiem ben ngoai. Bi v, e cho cac cam giac co the
quan he c vi cai g ben ngoai toi (tc vi cai g chiem v tr trong
khong gian khac vi v tr cua toi), cung nh e toi co the hnh dung
chung nh la ben ngoai nhau va ben canh nhau, tc khong ch khac
nhau ma con khac v tr vi nhau; bieu tng ve khong gian phai [co
san] lam c s. Do vay, bieu tng ve khong gian khong the c vay
mn t cac moi quan he cua hien tng ben ngoai thong qua kinh
nghiem, trai lai, ban than kinh nghiem ben ngoai nay cung ch co the co
c la thong qua bieu tng nay.




B39
2. Khong gian la mot bieu tng tat yeu, tien nghiem lam c s cho
moi trc quan ben ngoai. Ngi ta khong bao gi co the co c bieu
tng rang khong co khong gian, du ngi ta co the de dang ngh rang
trong khong gian ay khong co mot oi tng nao. Vay, khong gian phai
c xem nh la ieu kien kha the cho nhng hien tng, ch khong
phai nh la mot quy nh phu thuoc vao hien tng; no la mot bieu t ng
tien nghiem, lam c s cho nhng hien tng ben ngoai mot cach tat
yeu
*
.
3. Khong gian khong phai la mot khai niem suy ly (diskursiv) hay nh
ngi ta quen noi khong phai la mot khai niem pho bien ve cac
quan he cua s vat noi chung, ma la mot TRC QUAN THUAN
TUY. Bi v, th nhat, ngi ta ch co the hnh dung mot khong gian
duy nhat, va khi noi ve nhieu khong gian, ngi ta hieu o la nhng bo
phan cua cung mot khong gian duy nhat ay. Nhng bo phan nay khong
the i trc (vorhergehen) cai khong gian duy nhat bao trum tat ca kia
nh the la cac bo phan cau thanh cua no (t o lam cho mot s to hp
Zusammensetzung co the co c), trai lai, chung ch co the c suy
tng nh eu trong khong gian duy nhat. Vay, khong gian thiet yeu
phai la mot, duy nhat, con cai a tap trong no, do o, ca khai niem pho

mo thc thuan tuy cua trc quan. Con nhiem vu cua khao sat sieu nghiem ( muc 3) theo ung
ngha cua t sieu nghiem ma Kant dung la cho thay cac mo thc ay la ieu kien kha the lam
cho nhan thc tien nghiem co the co c. (N.D).
*
Trong an ban A (lan xuat ban th nhat), Kant viet tie p iem 3 va c thay bang iem 3 mi trong
ban B. iem 3 nay trong ban A nh sau:






A24
3. Tnh xac tn hien nhien cua moi nguyen tac hnh hoc va kha the cua viec cau tao chung mot
cach tien nghiem la da tren tnh tat yeu tien nghiem na y. V gia th bieu tng ve khong gian
ch la mot khai niem c s ac mot cach hau nghiem, tc la co c t kinh nghiem ben
ngoai noi chung, at cac nguyen tac au tien [nen tang] cua quy nh toan hoc khong g khac
hn la cac tri gia c. Nh the, chung co moi tnh bat tat [ngau nhien] cua tri giac, va khong co
g tat yeu rang gia hai iem ch co the co mot ng thang, trai lai ch la do kinh nghiem luc
nao cung cho ta biet the thoi. Cai g vay mn t kinh nghiem th ch co tnh pho bien so sanh,
tc la nh quy nap. Vi cach nh the , ngi ta cung lam ch co the noi, theo nhng g c
quan sat cho ti nay, cha thay co khong gian nao co nhieu hn ba chieu. (N.D).

110
bien ve nhieu khong gian noi chung la ch da tren nhng s gii han.
T o suy ra, mot trc quan tien nghiem (khong phai la thng nghiem)
phai lam nen tang cho moi khai niem ve khong gian. Nh o, moi
nguyen tac hnh hoc, chang han, trong mot tam giac, tong cua hai canh
ln hn canh th ba khong bao gi c rut ra t cac khai niem pho
bien ve ng thang va tam giac, ma la t trc quan va la c rut ra
mot cach tien nghiem vi s xac tn hien nhien (apodiktisch).

B40
4. Khong gian c hnh dung nh la mot lng (Grsse) vo tan
(unendlich) c cho. Bi v, tuy ngi ta co the suy tng ve bat ky
khai niem nao nh la mot bieu tng cha ng so lng vo tan nhng
bieu tng khac nhau co the co (nh la ac iem co chung gia nhng
bieu tng cua no), tc la tap hp cac bieu tng di (unter sich) mot
khai niem, nhng khong mot khai niem nao, ung vi ngha la mot khai
niem, lai co the c suy tng nh the cha ng ben trong no (in
sich) mot so lng vo tan nhng bieu tng. Trong khi o, khong gian lai
co the c ta suy tng nh vay (v moi bo phan cua khong gian eu la
ong thi
*
ton tai en vo tan). Vay, bieu tng nguyen thuy ve khong
gian la TRC QUAN TIEN NGHIEM, ch KHONG PHAI KHAI
NIEM.
[Tieu muc 4 tren ay la phan c them vao cho ban B. Tieu muc nay trong
ban A nh sau:
5. Khong gian c hnh dung nh mot lng (Grsse) vo tan c mang
lai. Mot khai niem pho bien ve khong gian (chung cho mot phut
[Fusse: t co, ch n v chieu dai = 0,33 cm] cu ng nh cho mot sai tay
[Elle: = 113cm]) khong the xac nh ieu g ca ve mat lng. Neu gia th
khong co tnh vo-gii han [khong co ranh gii] (Grenzenlosigkeit) trong
tien trnh cua trc quan, at khong co khai niem nao ve cac moi quan he
lai mang theo mnh mo t nguyen tac ve tnh vo tan (Unendlichkeit) cua
trc quan.
[Muc 3 tiep sau ay: Khao sat sieu nghiem ve khai niem khong gian la
phan c the m vao cho ban B].





*
Zugleich: ong thi, tuy nhien ay nen hieu theo ngha khong gian, tc la nhng bo phan cua
khong gian eu cung ton tai ben nhau (Koexistenz). (N.D).

111

MUC 3

KHAO SAT SIEU NGHIEM VE
KHAI NIEM KHONG GIAN

Toi hieu s khao sat sieu nghiem la s giai thch mot khai niem,
[xem no] nh mot nguyen tac, nh o co the nhan ra c kha the cua
cac nhan thc tong hp tien nghiem khac. Muc ch nay oi hoi: 1. Cac
nhan thc tong hp tien nghiem thc s bat nguon t khai niem c cho noi
tren; 2. Cac nhan thc nay ch co the co c khi lay phng cach giai thch
sieu nghiem ve khai niem lam tien e.





B41
Mon hnh hoc la mot khoa hoc xac nh cac thuoc tnh cua khong gian
mot cach tong hp nhng lai tien nghiem. Vay, bieu tng ve khong gian phai
nh the nao e co the co c mot nhan thc nh the ve no? Khong gian phai
la trc quan nguyen thuy; v t mot khai niem n thuan ta khong the rut ra
cac menh e i ra khoi ban than khai niem ay [v nh vay ch co cac menh e
phan tch], nhng thc te van dien ra c trong Hnh hoc (xem Li dan nhap
muc 5). Nhng, trc quan nay [khong ch tong hp ma] phai la tien nghiem,
tc phai co san trong ta trc moi tri giac ve oi tng; do o khong gian la
trc quan thuan tuy, khong phai thng nghiem. Bi le nhng menh e hnh
hoc eu co tnh hien nhien (apodiktisch), ngha la gan lien vi y thc ve tnh
tat yeu cua chung, chang han: khong gian ch co ba chieu, nhng menh e
nh the khong the la nhng phan oan thng nghiem hay phan oan kinh
nghiem, cung khong the c rut ra t nhng phan oan ay. (Xem Li dan
nhap, an ban 2)
Vay lam the nao mot trc quan ben ngoai i trc (vorhergeht) ban
than cac oi tng va trong o, khai niem ve oi tng co the c xac nh
mot cach tien nghiem lai co the ton tai trong tam thc? Ro rang khong bang
cach nao khac hn la trong chng mc no co cho ng n thuan ben
trong chu the, nh la tnh chat [ac tnh cau tao] (Beschaffenheit) ve mat
mo thc cua chu the c kch ong bi cac oi tng va qua o, nhan c
bieu tng trc tiep ve cac oi tng, tc la trc quan. | Nh vay, trc quan
ve khong gian ch nh la MO THC CUA GIAC QUAN BEN NGOAI NOI
CHUNG.
Va ch co cach giai thch tren ay cua chung ta mi lam cho ta hieu
c kha the cua mon Hnh hoc nh la mon hoc ve nhan thc tong hp tien
nghiem. Bat c phng cach giai thch nao khac, du co ve ngoai t nhieu tng
t vi cach giai thch cua chung ta, nhng khong mang lai c kha the ay th
eu co the c phan biet mot cach chac chan nhat vi cach giai thch cua

112
chung ta da tren ac iem nay.

B42
KET LUAN T CAC KHAI NIEM TREN

a. Khong gian khong hnh dung thuoc tnh cua bat ky vat-t than nao hay
hnh dung cac vat-t than trong quan he gia chung vi nhau; tc la khong
hnh dung tnh quy nh nao cua vat-t than nh la cai gan lien vi ban
than cac oi tng va van ton tai ca khi ngi ta tc bo [tru tng hoa]
moi ieu kien chu quan cua trc quan. Bi v [oi vi vat-t than], cac tnh
quy nh (Bestimmungen) tuyet oi lan tng oi eu khong the c trc
quan trc khi co s ton tai thc (Dasein) cua cac s vat mang cac quy
nh ay, ngha la khong the c trc quan mot cach tien nghiem.
b. Khong gian khong g khac hn la mo thc cho moi hien tng cua giac
quan ben ngoai; tc la, ieu kien chu quan cua cam nang, ch nh o trc
quan ben ngoai mi co the co c cho ta. V tnh thu nhan cua chu the
san sang c kch ong bi oi tng phai i trc moi trc quan ve cac
oi tng ay mot cach tat yeu, nen de hieu tai sao mo thc cua moi hien
tng lai co the a c mang lai (gegeben sein) [co san] trc moi tri
giac co thc, do o la mot cach tien nghiem trong tam thc, va tai sao
mo thc ay vi t cach la mot trc quan thuan tuy trong o moi oi
tng phai c quy nh lai co the cha ng cac nguyen tac cho cac
moi quan he cua moi oi tng co trc moi kinh nghiem.




B43














V the, ch ng t quan iem cua con ngi, ta mi co the noi ve
khong gian, ve nhng oi tng co quang tnh v.v.. Neu ta ri bo ieu kien
chu quan nh o ta co the nhan c trc quan ben ngoai cung nh c cac
oi tng kch ong, bieu tng ve khong gian se khong co y ngha g ca.
Thuoc tnh nay [khong gian] ch c gan cho nhng s vat trong chng mc
chung xuat hien (erscheinen) ra cho ta, tc nh la nhng oi tng cua cam
nang. Mo thc on nh co hu nay cua tnh thu nhan ma ta goi la cam nang la
mot ieu kien tat yeu cua moi moi quan he, trong o nhng oi tng c
trc quan nh la ngoai ta; va khi ngi ta tc bo [tru tng hoa] het
nhng oi tng nay, van con lai trc quan thuan tuy co ten la khong gian.
V ta khong the bien cac ieu kien ac thu cua cam nang thanh cac ieu kien
cho kha the cua ban than s vat, nhng ch la cua nhng hien tng thoi,
nen ta co the noi rang khong gian bao trum moi s vat trong chng mc chung
xuat hien ra cho ta ben ngoai [nh nhng hien tng], ch khong bao trum
ban than moi vat-t than theo ngha du chung co c trc quan hay khong
hoac c trc quan bi chu the nao. Bi v, ta hoan toan khong the a nh gia
ve nhng trc quan cua nhng hu the co t duy nao khac, lieu ho co b rang
buoc bi nhng ieu kien ang gii han trc quan cua ta, tc nhng ieu kien

113














B44
ch co gia tr pho bien cho ta thoi. Neu ta em tnh gii han cua mot phan
oan them vao cho khai niem cua chu the, phan oan ay se co gia tr, tc la
ung mot cach vo ieu kien. Menh e: Moi s vat eu ben canh nhau trong
khong gian ch ung vi ieu kien gii han khi nhng s vat nay c xem la
nhng oi tng cua trc quan cam tnh cua ta. Neu ay, toi them ieu kien
cho khai niem tren va noi: Moi s vat, nh la nhng hien tng ben ngoai
eu ben canh nhau trong khong gian, th quy luat nay co gia tr pho bien,
khong co gii han nao. Vay, cac khao sat tren ay va cho ta thay tnh thc
tai (Realitt) (tc gia tr khach quan) cua khong gian oi vi tat ca nhng g co
the xuat hien ra cho ta ben ngoai nh la oi tng [hien tng], nhng ong
thi cho thay ca Y the tnh (Idealitt) cua khong gian oi vi nhng s vat khi
chung c ly tnh xem xet ni t than chung, tc la, khi khong xet en ac
iem cau tao cua cam nang chung ta. Vay, chung ta khang nh tnh thc tai
thng nghiem cua khong gian (oi vi moi kinh nghiem ben ngoai co the
co), mac du ta gia nh (annehmen) Y the tnh sieu nghiem cua khong gian,
tc gia nh khong gian la cai h vo (Nichts) [cai khuon rong, khong co g
het] bao lau ta rut bo ieu kien tao nen kha the cho moi kinh nghiem va xem
khong gian nh la cai g lam c s cho ban than nhng vat-t than.
Nhng, ngoai khong gian ra, khong co mot bieu tng chu quan nao
khac co quan he vi cai g ben ngoai ma lai co the c goi la [co gia tr]
khach quan tien nghiem. V ta se khong rut ra c nhng menh e tong hp
tien nghiem t bat c bieu tng chu quan nao khac ngoai bieu tng ve trc
quan trong khong gian (xem 3). Do vay, noi mot cach chnh xac, nhng bieu
tng chu quan khac khong the co Y the tnh nao ca, du chung trung hp vi
bieu tng ve khong gian cho chung eu thuoc ve tnh chat [ac iem cau
tao] chu quan cua phng cach [tri giac] cam tnh, chang han th giac, thch
giac, xuc giac thong qua cac cam giac ve mau sac, am thanh va hi am v.v..,
nhng v chung ch la nhng cam giac n thuan ch khong phai nhng trc
quan nen t chung khong the cho ta nhan thc ve oi tng, cang khong the la
nhn thc tin nghim*.
B45 Muc ch cua nhan xet nay ch la e tranh viec ngi ta giai thch Y the
tnh cua khong gian a c khang nh tren ay bang cac v du khong ay u
[bang mau sac, mui v v.v..], v mau sac, mui v khong phai la nhng tnh
chat (Beschaffenheiten) cua s vat ma ung ra phai c xem nh la nhng
trang thai bien oi cua chu the chung ta; chung tham ch co the khac nhau
ni nhng con ngi khac nhau. Trong trng hp o, cai ma ban than nguyen
thuy ch la hien tng, chang han mot oa hong lai c xem la mot vat-t
than trong giac tnh thng nghiem, mac du ve mat mau sac, oa hong co the
xuat hien ra mot cach khac nhau di con mat nhn cua moi ngi. Ngc lai,
khai niem sieu nghiem [cua chung ta] ve nhng hien tng trong khong gian
la mot s nhac nh co tnh phe phan rang: noi chung khong co g c trc
quan trong khong gian ma la mot vat-t than; va khong gian khong phai la

114
mot mo thc cua s vat nh la cai g von co ni ban than s vat; trai lai,
nhng oi tng t than la cai g hoan toan khong biet c oi vi chung
ta, va tat ca nhng g c ta goi la nhng oi tng ben ngoai eu khong g
khac hn la nhng bieu tng n thuan cua cam nang chung ta. | Mo thc
cua cam nang chnh la KHONG GIAN, con cai oi ng thc s (wahres
Correlatum) [cua mo thc ay], tc vat-t than khong c va cung khong
the c nhan thc bang mo thc ay cung nh khong bao gi c tra hoi
trong kinh nghiem ca.






































115


B46
CAM NANG HOC SIEU NGHIEM


CHNG II

VE THI GIAN

MUC 4

KHAO SAT SIEU HNH HOC VE
KHAI NIEM THI GIAN

1. Thi gian khong phai la mot khai niem thng nghiem c rut ra t
mot kinh nghiem nao o. Bi v ban than viec xay ra ong thi hay xay
ra ke tiep nhau khong en c vi tri giac, neu bieu tng ve thi gian
khong lam c s mot cach tien nghiem. Ch vi tien e ay, ngi ta mi
co the hnh dung cac s vat la ang ton tai trong cung mot thi gian
(ong thi) hoac trong cac thi gian khac nhau (ke tiep nhau).
2. Thi gian la mot bieu tng tat yeu lam nen mong cho moi trc
quan. oi vi nhng hien tng noi chung, ngi ta khong the thu tieu
(aufheben) ban than thi gian, mac du ngi ta hoan toan co the tc bo
moi oi tng ra khoi thi gian. Vay, Thi gian la c mang lai mot
cach tien nghiem. Ch trong thi gian ma moi tnh thc tai cua nhng
hien tng mi co the co c. Nhng hien tng nay co the mat het
nhng ban than thi gian (nh la ieu kien pho bien cho kha the cua
chung) khong the b thu tieu c.

B47 3. Kha the cua cac nguyen tac tat nhien (apodiktisch) ve cac moi quan he
trong thi gian hay cac tien e (Axiomen)
*
ve thi gian noi chung eu
da tren tnh tat yeu tien nghiem nay. Thi gian ch co MOT chieu:
nhng thi gian khac nhau khong phai ong thi vi nhau ma la ke tiep
nhau (trong khi nhng khong gian khac nhau khong ke tiep nhau ma
cung ton tai
**
ben nhau). Cac nguyen tac nay khong the c rut ra t
kinh nghiem, v kinh nghiem khong mang lai tnh pho bien chat che lan
tnh xac tn hien nhien. [T kinh nghiem], ta hau nh ch co the noi: tri
giac thong thng day cho ta biet nh the, ch khong the noi: no phai
nh the. Cac nguyen tac nay co gia tr nh cac quy luat, nh o nhng

*
Xem Cac tien e cua trc quan B202 va chu thch
*
cho B760. (N.D).
**
Zugleich: ong thi, nhng nh a noi ay co ngha la cung ton tai ben nhau
(Koexistenz). (N.D).

116
kinh nghiem, noi chung, mi co the co c va day cho ta biet trc khi
co kinh nghiem ch khong phai thong qua kinh nghiem.
4. Thi gian khong phai la mot khai niem suy ly, hay nh ngi ta
thng goi, khong phai la mot khai niem pho bien ma la mot mo
thc thuan tuy cua trc quan cam tnh. Nhng thi gian khac nhau ch
la nhng bo phan cua cung mot thi gian. Nhng, bieu tng co the
c mang lai bi ch mot oi tng duy nhat [thi gian] phai la
TRC QUAN. Nen ngay ca menh e nhng thi gian khac nhau khong
the la ong thi vi nhau cung khong the c rut ra t mot khai niem
pho bien. Menh e nay la co tnh tong hp va khong the ch bat nguon
duy nhat t cac khai niem. Vay, menh e ay c cha ng mot cach
trc tiep (unmittelbar) trong trc quan va trong bieu tng ve thi gian.


B48
5. Tnh vo tan (Unendlichkeit) cua Thi gian khong co ngha g khac hn
la: moi lng nhat nh cua thi gian ch co the co c bang nhng s
gii han cua mot Thi gian duy nhat lam nen tang. V vay, bieu tng
nguyen thuy: Thi gian phai c mang lai [c cho] nh la vo gii
han. Neu ban than cac bo phan va moi lng cua mot oi tng eu ch
co the c hnh dung mot cach xac nh bang cac s gii han th bieu
tng ve cai toan bo khong phai do nhng khai niem mang lai (v nhng
khai niem ch cha ng cac bieu tng bo phan), trai lai phai co trc
quan trc tiep [ve cai toan bo thi gian] lam nen mong cho nhng khai
niem ay.












117

MUC 5

KHAO SAT SIEU NGHIEM VE
KHAI NIEM THI GIAN

[Muc 5 nay la c them vao cho ban B]











B49
e ngan gon, toi xin lu y tr lai nhng g a noi muc 3 ve the nao
la sieu nghiem c at ngay di phan khao sat sieu hnh hoc. ay, toi
ch noi them rang: khai niem ve s bien oi (Vernderung) va cung vi no
la khai niem ve s van ong (nh la s bien oi ve v tr) ch co the co c
la nh thong qua va trong bieu tng ve thi gian. | Va neu bieu tng
nay khong phai la trc quan tien nghiem (ben trong), se khong co mot khai
niem nao, du thuoc loai g, co the lam cho ta hieu c kha the cua s bien
oi
*
, tc la, cua s noi ket cac thuoc tnh oi lap mau thuan nhau
**
trong
cung mot oi tng (chang han s ton tai va s khong-ton tai cua cung mot
s vat trong cung mot v tr). Ch trong thi gian, hai tnh quy nh oi lap-
mau thuan mi co the cung ton tai trong mot s vat, o chnh la s ton tai ke
tiep nhau [cua hai trang thai]. Cho nen, khai niem ve thi gian cua chung ta
giai thch c kha the cua rat nhieu nhan thc tong hp tien nghiem nh
c the hien trong hoc thuyet chung ve van o ng [am ch mon C hoc], mot
hoc thuyet mang lai khong t ieu bo ch.












*
Ve cach dung ch, sau nay (B225-231), Kant phan biet rat te nh gia bien oi (Vernderung)
va thay oi (Wechsel). Bien oi ch ban than s vat (ban the) trai qua nhieu trang thai khac
nhau, no van la no nhng khong con giong nh trc ay (vd: toi van la toi nhng toi bien oi t
tre thanh gia. Con cac trang thai tre, gia ch la nhng thay oi, tc s thay cho cho nhau, t
chung khong bien oi g du la cac thuoc tnh oi lap-mau thuan nhau trong cung mot s vat.
Theo Kant, ch nh khai niem ve thi gian, ta mi nhan thc c kha the ay. Do o, e thong nhat
ve thuat ng, t nay ch Vernderung se c dch la s bien oi, con Wechsel la thay
oi. (N.D).
**
oi lap-mau thuan: Kontradiktorisch-entgegengesetzt. (N.D).

118

MUC 6

KET LUAN T CAC KHAI NIEM TREN

a. Thi gian khong phai la cai g ton tai cho chnh no hay thuoc ve nhng
s vat nh la quy nh khach quan, va do o, khong phai la cai van con
lai khi ngi ta tc bo [tru tng hoa] moi ieu kien chu quan e trc
quan s vat. | V trong trng hp trc [ton tai cho chnh no], thi gian
se van la cai g hien thc (wirklich) du khong co oi tng hien thc nao
ca. Con trong trng hp sau, neu thi gian c xem nh mot quy nh
hay trat t gan lien vi s vat th no khong the i trc (vorhergehen) oi
tng e lam ieu kien cho chung va khong the c nhan thc bang
nhng menh e tong hp tien nghiem va khong the c trc quan.
Nhng trai lai, nhng menh e tong hp tien nghiem la hoan toan co the
co c, neu thi gian khong g khac hn la ieu kien chu quan, nh o
moi trc quan co the dien ra ben trong ta. V ay, mo thc nay cua
trc quan ben trong co the c hnh dung trc cac oi tng, do o, la
mot cach tien nghiem.



B50
b. Thi gian khong g khac hn la mo thc cua giac quan ben trong, tc
cua trc quan ve chnh ta va ve trang thai ben trong [noi tam] cua ta. V
thi gian khong the la mot quy nh cua nhng hien tng ben ngoai; no
khong co hnh the hay v tr nao v.v.., trai lai thi gian xac nh moi
quan he gia cac bieu tng cua trang thai noi tam ben trong ta. Va, v
trc quan ben trong nay khong mang lai hnh the nen ta tm cach thay the
s thieu thon nay bang cac cai tng t (Analogien) va hnh dung dong
thi gian bang mot ng thang vo tan, trong o cai a tap [moi thi
iem] tao thanh mot chuoi, ch co mot chieu va t cac ac iem cua
ng thang nay ma suy ra moi ac iem cua thi gian, ngoai tr iem
duy nhat la: cac bo phan cua ng thang [trong khong gian] th cung ton
tai ong thi (zugleich) con cac bo phan cua thi gian bao gi cung ke
tiep nhau. ieu nay cung cho thay ro rang ban than bieu tng ve th i
gian la mot TRC QUAN, bi le moi moi quan he cua no eu co the
c dien ta bang mot trc quan ben ngoai [bang mo thc khong
gian].







c. Thi gian la ieu kien mo thc tien nghiem cho moi hien tng noi
chung. Khong gian nh la mo thc thuan tuy cua moi trc quan ben
ngoai ch la ieu kien tien nghiem c gii han cho nhng hien tng
ben ngoai ma thoi. Ngc lai, v le moi bieu tng du co oi tng la
nhng s vat ben ngoai hay khong t chung la cac quy nh cua tam
thc, eu thuoc ve trang thai noi tam; nhng trang thai noi tam nay thuoc
ve ieu kien mo thc cua trc quan ben trong, tc thuoc ve thi gian,

119





B51
nen thi gian la ieu kien tien nghiem cho moi hien tng noi chung, la
ieu kien trc tiep cho nhng hien tng ben trong (cua tam hon chung
ta) va ong thi qua o cung la ieu kien gian tiep cho moi hien tng
ben ngoai. Neu toi co the noi mot cach tien nghiem rang: Moi hien
tng ben ngoai eu trong khong gian va c quy nh mot cach tien
nghiem theo cac moi quan he cua khong gian, th t nguyen tac cua
giac quan ben trong, toi co the noi mot cach hoan toan tong quat rang:
Moi hien tng noi chung, tc moi hien tng cua giac quan eu
trong thi gian va nhat thiet phai trong cac moi quan he cua thi
gian.


















B52




Gia th ta tc bo phng cach cua ta e t trc quan chnh ta t ben
trong va nh trc quan [ben trong] nay e bao quat het moi trc quan ben
ngoai trong nang lc bieu tng, ngha la neu ta hieu oi tng nh chung
ang ton tai t than, th thi gian [se khong con na va] khong la g ca
(nichts). No ch co gia tr khach quan oi vi nhng hien tng, v chung la
nhng s vat c ta xem la nhng oi tng cua giac quan chung ta;
nhng no se khong con la khach quan, neu ngi ta tru tng hoa [tc bo]
khoi cam nang cua trc quan chung ta, do o, la tru tng hoa khoi phng
cach bieu tng (Vorstellungsart) rieng co cua chung ta va lai i ban ve
nhng s vat noi chung (Dinge berhaupt) [tc nhng vat-t than]. Vay,
thi gian ch la mot ieu kien chu quan cua trc quan (mang tnh con ngi)
cua chung ta (bao gi cung la cam tnh, ngha la trong chng mc ta c
cac oi tng kch ong), con thi gian t than, ben ngoai chu the, la
khong co [khong la g ca]. Tuy nhien, oi vi moi hien tng, tc oi vi
moi s vat co the xuat hien ra cho ta trong kinh nghiem, thi gian la khach
quan mot cach tat yeu. Chung ta khong the no i: Moi s vat eu trong
thi gian, v trong khai niem ve moi s vat noi chung, moi phng cach
e trc quan s vat a b tc bo, trong khi chnh phng cach nay la ieu
kien ch thc e thi gian c thuoc ve bieu tng cua nhng hien tng.
Nhng neu ieu kien nay c bo sung them vao cho khai niem tren, va cau
tren tr thanh: Moi s vat vi t cach la nhng hien tng (nhng oi
tng cua trc quan cam tnh) eu trong thi gian, nguyen tac nay se co
c tnh ung an khach quan va tnh pho bien tien nghiem.










Cac khang nh tren ay cua chung ta day cho ta biet ve tnh thc tai
thng nghiem (empirische Realitt) cua thi gian, tc tnh gia tr khach
quan oi vi moi oi tng co the c mang lai cho giac quan cua ta. Va
bi v trc quan cua ta bao gi cung la cam tnh, nen trong kinh nghiem,
khong bao gi mot oi tng c mang lai cho ta ma khong phuc tung ieu
kien thi gian. Ngc lai, ta bac bo moi yeu sach ve tnh thc tai tuyet oi
(absolute Realitt) cua Thi gian, v nh vay, thi gian se gan lien vi
nhng s vat mot cach tuyet oi nh la ieu kien hay thuoc tnh ma khong
can xet en mo thc cua trc quan cam tnh cua chung ta. Cac thuoc tnh

120












B53
gan lien vi nhng vat-t than nh the khong bao gi co the c mang lai
cho ta thong qua cac giac quan. Tuy nhien, chnh iem nay cho thay Y the
tnh sieu nghiem (transzendentale Idealitt) cua thi gian, theo o, thi
gian khong la g ca neu ngi ta tru tng hoa no ra khoi moi ieu kien
chu quan cua trc quan cam tnh, va thi gian khong the c xem la cai g
ton tai nh ban the (subsistierend), cung khong phai cai g ton tai nh tuy
the (inhrierend) ni nh ng oi tng t than (ma khong co quan he vi trc
quan cua ta). Nhng Y the tnh nay, cung giong nh y the tnh cua khong
gian, khong c em ra so sanh mot cach sai lam vi cam giac, v nh vay
la ngi ta a gia nh nh mot tien e rang hien tng mang ni mnh
cac thuoc tnh ay [cac cam giac] la co tnh thc tai khach quan; ieu hoan
toan khong co ay, ngoai tr viec: tnh thc tai ay ch la thng nghiem,
tc la trong chng mc ngi ta xem ban than oi tng ch la hien tng
n thuan ma thoi, nh a tng nhan xet cuoi muc 3 tren ay ma ta co
the xem lai.






























121

MUC 7

GIAI THCH


Trai ngc vi hoc thuyet nay cua toi tha nhan tnh thc tai thng nghiem nhng bac bo tnh thc tai
tuyet oi va sieu nghiem cua thi gian , toi c nghe y kien phan bac kha nhat tr cua cac v co au oc va
toi nhan ra rang y kien ay cung co the co mot cach t nhien ni moi ngi oc von cha quen vi cac nhan
nh tren ay cua toi.
Luan c phan bac ay nh sau: Moi s bien o i la co thc (chnh s
thay oi nhng bieu tng cua rieng ta a chng minh ieu nay, cho du
ngi ta muon phu nhan moi hien tng ben ngoai lan cac s bien oi cua
chung). Nhng moi s bien oi eu ch co the co c trong thi gian, nen
thi gian la cai g co thc. (etwas Wirkliches).




B54
Tra li luan c nay khong co g kho. Toi tha nhan toan bo lap luan
ay cho thi gian la cai g co thc, nh la mo thc co thc cua trc quan
ben trong. Nh vay, thi gian co tnh thc tai chu quan xet ve phng dien
kinh nghiem ben trong, tc la, toi thc s co bieu tng ve thi gian va cung
nh co cac quy nh cua toi ben trong thi gian. Nhng thi gian khong
c xem la co thc nh la oi tng, ma nh la phng cach bieu tng
ve chnh ban than toi nh ve mot oi tng. Nhng neu toi co the trc quan
chnh ban than toi hay mot sinh vat nao khac trc quan toi ma khong co
ieu kien nay cua cam nang, th ngay trong chnh nhng quy nh c ta
hnh dung nh la cac s bien oi ha hen se mang lai mot nhan thc, bieu
tng ve thi gian va ca bieu tng ve s bien oi cung se khong he
xuat hien trong nhan thc o. Cho nen, tnh thc tai thng nghiem cua thi
gian van mai mai nh la ieu kien cho moi kinh nghiem cua chung ta. Con
tnh thc tai tuyet oi, qua cac ieu a trnh bay tren ay, la khong the tha
nhan cho thi gian c. Thi gian khong g khac hn la mo thc cua trc
quan ben trong cua chung ta
(1)
. Neu ngi ta lay i ieu kien ac thu cua
cam nang chung ta ra khoi trc quan ben trong, khai niem ve thi gian cung
se bien mat, v no khong gan lien vi ban than nhng oi tng ma ch vi
chu the ang trc quan nhng oi tng.



B55
Nhng ly do [thc s] khien cho luan c phan bac tren co s nhat tr
en nh vay, nhat la t nhng ngi khong a ra c luan c thuyet
phuc nao e bac lai hoc thuyet ve y the tnh cua khong gian la nh sau: Ho
khong hy vong co the chng minh c mot cach hien nhien tnh thc tai
tuyet oi cua khong gian, v chnh thuyet duy tam [cua ho] a chong lai ho,

(1)
Tat nhien toi co the noi: cac bieu tng cua toi ke tiep theo nhau; nhng ieu nay ch co ngha
la toi y thc ve chung nh la dien ra trong mot trnh t thi gian, tc la da theo mo thc cua giac
quan ben trong. V the, thi gian khong phai la cai g ton tai t than, cung khong phai mot quy nh
gan lien vi cac s vat mot cach khach quan.

122
theo o tnh thc tai cua nhng oi tng ben ngoai khong the nao c
chng minh mot cach chat che; ngc lai, tnh thc tai cua oi tng thuoc
giac quan ben trong cua chung ta (ve chnh toi va trang thai noi tam cua toi)
la hien nhien trc tiep thong qua y thc. Neu cai trc [oi tng ben ngoai]
co the ch la mot ao tng n thuan (ein blosser Schein) th cai sau nay [oi
tng cua tri giac ben trong cua ta], theo y ho, la cai g co thc khong the
choi cai c. Tuy nhien, ho khong thay rang, ca hai du ta khong c
phep phu nhan tnh thc tai cua chung nh la nhng bieu tng eu thuoc
ve hien tng, la cai luc nao cung co hai mat: mot mat, oi tng c xem
nh ton tai t-than (kho ng xet en phng cach chu quan e trc quan chung
va v the tnh chat cua vat-t than nay nh the nao la ieu con hoan toan
nghi van problematisch); va mat khac, oi tng c xem xet theo mo
thc cua trc quan ve oi tng; mo thc nay khong the c tm thay ni
oi tng t-than ma trong chu the la ni no xuat hien ra; mo thc cua trc
quan nay [thi gian] la co thc va tat yeu thuoc ve oi tng xet nh hien
tng.



B56
























Tom lai, thi gian va khong gian la hai nguon nhan thc, t o ta co
the rut ra nhng nhan thc tong hp tien nghiem khac nhau, ma hang au la
Toan hoc a mang lai ien hnh rc r ve phng dien cac nhan thc ve
khong gian va ve cac quan he cua khong gian. Ca hai khong gian-thi gian
gop chung lai la cac mo thc thuan tuy cua moi trc quan cam tnh, va qua
o lam cho nhng menh e tong hp tien nghie m co the co c. Nhng cac
nguon nhan thc tien nghiem nay cung qua o t xac nh cac ranh gii cua
mnh (ch la cac ieu kien cua cam nang), tc, chung ch lien quan en
nhng oi tng trong chng mc chung c xem xet nh la nhng hien
tng ch khong dien ta ieu g ve nhng vat-t than ca. Ch co nhng hien
tng mi la lanh vc cho tnh hieu lc cua chung, con neu i ra ngoai lanh
vc nay, ta se khong co s s dung khach quan nao ve chung c ca. Va
lai, tnh thc tai [thng nghiem] nay cua khong gian va thi gian cung
khong ung cham g en tnh vng chac (Sicherheit) cua nhan thc kinh
nghiem, v ta co xac tn ve nhan thc kinh nghiem, cho du cac mo thc nay
gan lien vi ban than nhng vat-t than hay ch gan lien mot cach tat yeu
vi trc quan cua ta ve nhng s vat nay. Ngc lai, nhng ngi khang
nh tnh thc tai tuyet oi cua khong gian va thi gian xem no ton tai nh
la ban the (subsistierend) hay ch nh la tuy the (inhrierend) eu se gap
phai s khong nhat tr vi cac nguyen tac cua ban than kinh nghiem. Bi,
neu ho quyet nh theo quan iem trc [xem khong gian-thi gian nh cac
ban the] (ay la phai nhng nha nghien cu t nhien co xu hng toan hoc),
ho phai gia nh co hai vat tng tng (Undinge) va vnh cu va vo tan
(khong gian va thi gian) ang ton tai (du khong phai cai g co thc) ch e
bao cha toan bo nhng g co thc trong chung. Con neu chon phai th hai
(phai cua nha nghien cu t nhien co xu hng sieu hnh hoc) th khong gian
va thi gian ch co gia tr vi ho nh la cac moi quan he cua nhng hien

123






B57

















B58
tng (ben canh nhau trong khong gian va ke tiep nhau trong thi gian),
nhng b tru tng hoa khoi kinh nghiem va trong trang thai b tach ri nay,
cac moi quan he ay c hnh dung mot cach hon on; ho at phai phu nhan
gia tr tien nghiem cua cac hoc thuyet toan hoc ve nhng s vat co thc
(chang han trong khong gian), hoac t nhat la phu nhan tnh xac tn hien
nhien cua toan hoc, v s xac tn nay khong the co c bang con ng
hau nghiem. | Theo cach nhn nay, cac khai niem tien nghiem ve khong
gian va thi gian ch la cac san pham cua tr tng tng, v theo ho,
nguon goc thc s cua chung phai c tm trong kinh nghiem, nhng t cac
moi quan he b tru tng hoa, tr tng tng a tao ra mot cai g tuy co
cha ng cai pho bien ve cac moi quan he tren nhng cai pho bie n ay
khong the co c neu khong co nhng gii ha n von gan lien vi cac quan
he ay do ban tnh t nhien [cua kinh nghiem]. Quan iem trc co iem
manh la a e ngo lanh vc hien tng cho nhng khang nh toan hoc.
Nhng cung chnh cac ieu kien nay [khong gian va thi gian] gay cho ho
nhieu lung tung khi giac tnh muon i ra khoi lanh vc nay. Quan iem sau
co u iem la cac bieu tng ve khong gian va thi gian khong gay tr ngai
cho ho khi ho muon phan oan ve nhng oi tng, khong phai nh nhng
hien tng ma ch trong moi quan he vi giac tnh; nhng ho lai khong the
a ra c c s cho kha the cua nhan thc toan hoc tien nghiem (v ho
thieu mot trc quan tien nghiem co gia tr thc s va khach quan), cung nh
khong the mang lai s nhat tr tat yeu gia nhng menh e kinh nghiem vi
nhng menh e toan hoc. Trong thuyet cua chung ta ve ban tnh thc s cua
hai mo thc nguyen thuy nay cua cam nang, hai kho khan tren eu c
khac phuc.
Sau cung, Cam nang hoc sieu nghiem khong the bao ham cai g nhieu
hn la hai yeu to [c ban] nay, o la khong gian va thi gian; ieu nay la
ro rang, v tat ca moi khai niem khac thuoc ve cam nang, ke ca khai niem
ve s van ong la khai niem hp nhat hai khai niem tren lai vi nhau, eu
phai lay mot cai g o co tnh thng nghiem lam tien e. V khai niem ve
s van ong phai co tien e la tri giac ve cai g ang van ong. Trong khong
gian, xet ni t than no, khong co cai g van ong ca: v vay, cai van ong
phai la cai g ch c tm thay thong qua kinh nghiem trong khong gian,
tc la mot d kien thng nghiem. Cung the, Cam nang hoc sieu nghiem
khong the tnh khai niem ve s bien oi vao trong so cac d kien tien
nghiem cua no c: v ban than thi gian th khong bien oi g, va ch co
cai g trong thi gian mi bien oi. Cho nen ay can co tri giac ve mot
cai ton tai nao o cung nh ve s tiep dien cua cac quy nh cua no, do o,
oi hoi phai co kinh nghiem.

124

B59
MUC 8


CAC NHAN XET CHUNG VE
CAM NANG HOC SIEU NGHIEM





























B60
I. Trc het, can thiet phai giai thch cang ro cang tot y kien cua chung ta
lien quan en tnh chat c ban [can tnh] (Grundbeschaffenheit) cua
nhan thc cam tnh noi chung e ngan nga moi s hieu lam.
Nhng ieu chung ta muon noi la:
[ ] Moi trc quan cua ta khong g khac hn la bieu tng ve hien tng;
[ ] Ta trc quan nhng s vat khong phai la trc quan cai g ni t than
chung, cung khong phai trc quan cac quan he theo ban tnh t than
cua chung, ma nh chung xuat hien ra cho ta;
[ ] Neu ta thu tieu chu the cua ta hay ch thu tieu ban tnh cau tao chu quan
cua giac quan noi chung, th moi thuoc tnh, moi moi quan he cua nhng
oi tng trong khong gian va thi gian, va tham ch ca ban than khong
gian va thi gian cung se bien mat ca va vi t cach la nhng hien
tng, chung khong the ton tai t-than, ma ch co the ton tai
(existieren) trong ta. Cai g co the xem la co ni t than nhng oi
tng va tach ri khoi moi tnh thu nhan cua cam nang chung ta la ieu
hoan toan khong the biet c oi vi ta. Chung ta khong biet g ngoai
phng cach cua chung ta e tri giac nhng oi tng; phng cach ay
la cua rieng ta, khong nhat thiet phai la cua moi sinh vat, nhng la tat
yeu oi vi moi con ngi. Va ta ch lam viec vi phng cach nay
ma thoi. Khong gian va thi gian la cac mo thc thuan tuy cua phng
cach ay, con cam giac noi chung la chat lieu cua no. Chung ta ch co
the nhan thc c cai trc mot cach tien nghiem, tc la trc moi tri
giac co thc, v the chung co ten goi la trc quan thuan tuy; con cai
sau [cam giac] la cai lam cho nhng g trong nhan thc chung ta tr
thanh nhan thc hau nghiem, nen c goi la trc quan thng
nghiem. Cai trc gan chat vi cam nang chung ta mot cach tuyet oi
tat yeu, bat ke cac cam giac cua chung ta thuoc loai g; con cai sau th
co the rat khac nhau. Cho du ta co the a cac trc quan nay cua chung
ta en o minh bach toi cao i na, ta cung khong tien gan hn c
en cac tnh chat cua nhng oi tng ni t than chung. Bi v, trong
moi trng hp, ta cung ch co nhan thc hoan chnh ve phng cach
trc quan cua ta, tc la ve cam nang cua ta thoi va phng cach nay
bao gi cung phuc tung cac ieu kien von gan chat mot cach nguyen
thuy vi chu the, o la khong gian va thi gian; con cai g co the la

125
nhng oi tng ni t than chung, th thong qua nhan thc du sang to
nhat ve hien tng cua nhng oi tng ay la nhng g duy nhat c
mang lai cho ta cung se khong bao gi cho ta nhan biet c chung.









B61
Nhng neu v vay ma cho rang toan bo cam nang cua ta khong g khac
hn la bieu tng con mu m, lon xon ve nhng s vat, tuy cha ng nhng
g lien quan en t than s vat nhng mi ch la s thau gop hon on cac
ac iem va cac bieu tng bo phan ve s vat ma ta cha the dung y thc e
phan biet; cach nhn nay la s xuyen tac khai niem ve cam nang cung nh
khai niem ve hien tng, lam cho toan bo hoc thuyet ve cam nang tr nen
vo dung va trong rong. S khac nhau gia mot bieu tng thieu minh bach
vi bieu tng minh bach ch la s khac nhau n thuan ve mat lo-gc ch
khong lien quan en noi dung. ung la khai niem ve s cong bang c ly
tr lanh manh bnh thng s dung cung cha ng cung mot noi dung ma s
t bien tinh vi nhat co the trien khai t khai niem ay, ch co ieu trong viec
s dung thong thng va thc hanh, ngi ta khong y thc ve cac bieu tng
het sc a tap cha ng trong t tng ay. Nhng khong v the ma ngi ta
co the bao rang khai niem thong thng ve s cong bang la cam tnh va ch
cha ng mot hien tng n thuan, bi le s cong bang khong he co the
xuat hien ra nh hien tng, ngc lai, khai niem cua no la trong giac tnh
va la s hnh dung ve mot thuoc tnh (ao c) cua cac hanh vi, thuoc ve ni
t than cac hanh vi. Trai lai, bieu tng ve mot vat the trong trc quan lai
khong cha ng bat c ieu g co the thuoc ve oi tng ni t than no,
ma ch la hien tng n thuan ve mot cai g va la phng cach lam the
nao e ta c oi tng ay kch ong; tnh thu nhan ay cua nang lc nhan
thc cua ta chnh la cam nang va mai mai khac biet mot tri mot vc vi
nhan thc ve oi tng t than cho du ngi ta co nghien cu thau suot en
tan can c cua hien tng bao nhieu i na.







B62
Do o, triet hoc Leibniz-Wolff a e ra mot quan iem hoan toan
khong ung cho moi cong cuoc nghien cu ve ban tnh t nhien cung nh ve
nguon goc cua nhng nhan thc cua chung ta khi no xem s khac biet gia
Cam nang va [nhan thc] tr tue (Intellektuelle) ch n thuan co tnh lo-gc,
trong khi s khac biet nay ro rang co tnh sieu nghiem [tc ve ieu kien cho
kha the cua cac loai nhan thc khac nhau] va no khong ch lien quan en mo
thc cua s minh bach hoac khong minh bach ma en nguon goc va noi
dung cua mo thc nay; ngha la thong qua cam nang, khong phai la ta nhan
thc mot cach khong minh bach ve cac tnh chat cua nhng vat-t than ma
la khong the nhan thc c g het ve chung, va bao lau ta tc bo tnh chat
chu quan cua ta, ca oi tng c hnh dung vi cac thuoc tnh do trc quan
cam tnh gan cho no cung khong va khong the c tm thay au ca, bi
chnh tnh chat chu quan nay xac nh mo thc cua oi tng nh la hien
tng.
Tat nhien, gia cac hien tng, ta thng phan biet nhng g la cot

126














B63
yeu gan lien vi trc quan ve chung, co gia tr cho giac quan cua con ngi
noi chung vi nhng g ch thuoc ve trc quan mot cach bat tat, ngau nhien,
khong co gia tr trong quan he vi cam nang noi chung ma ch co gia tr oi
vi v tr hay to chc ac thu cua mot giac quan nao o. Do vay, ta thng
goi nhan thc trc la loai nhan thc hnh dung oi tng trong t than
no, con loai sau ch la hien tng [ve ngoai] cua s vat. Tuy nhien, s
phan biet nay ch co tnh thng nghiem. Neu ta ch biet dng lai ay
(nh thng xay ra) va khong chu nhn trc quan thng nghiem ay cung ch
la hien tng (ieu ung ra phai lam), trong o khong co g thuoc ve vat-t
than ca, ta se anh mat s phan biet sieu nghiem va tng rang ang nhan
thc nhng vat-t than, khi thc ra du ta co nghien cu nhng oi tng mot
cach can ke nhat cung khong the tm ra au (trong the gii cam tnh) cai g
khac hn la nhng hien tng. That the, ta thng goi cau vong ch la hien
tng n thuan [ve be ngoai] cua cn ma trong khi tri nang, con cn ma
mi chnh la vat-t than; ieu nay ung, trong chng mc ta hieu khai
niem vat-t than nay ch theo ngha vat ly, nh cai g trong kinh nghiem
pho bien va trong moi trang thai khac nhau oi vi cac giac quan phai xuat
hien ra trong trc quan bang mot cach nhat nh ch khong the khac c.
Nhng neu ta lai hieu cai [d kien] thng nghiem nay mot cach tong quat
va khong lu y en s nhat tr cua no vi giac quan cua con ngi, t hoi cai
thng nghiem ay co hnh dung c vat-t than nao khong (khong phai
trong nhng giot ma v chung ch la nhng oi tng thng nghiem nh la
nhng hien tng), cau hoi ve moi quan he cua bieu tng vi oi tng nh
vay la co tnh sieu nghiem, va khong ch nhng giot ma la nhng hien
tng n thuan, ma ca dang tron cua chung va tham ch ca khong gian trong
o chung ri xuong cung chang co g la t tha n ca, trai lai eu la cac bien
thai n thuan (Modifi-kationen) hay la cac c s
*
cua trc quan cam tnh
cua ta, con oi tng sieu nghiem
**
van la ieu khong biet c oi vi ta.







B64
iem th hai rat he trong oi vi ly thuyet Cam nang hoc cua chung
ta la: Cam nang hoc sieu nghiem nay khong phai ch la mot gia thuyet
(Hypothese) co ve chap nhan c ma ung mot cach chan chan va khong
the nghi ng nh oi hoi cua bat ky hoc thuyet nao muon tr thanh cong cu
(Organon) [phng phap luan]. e hoan toan lam sang to s xac tn nay, ta
th chon mot trng hp chng minh tnh hieu lc cua no ro rang nhat va co
the giup lam sang to hn nhng g a noi muc 3 tren kia.



Gia thiet rang khong gian va thi gian la ton tai khach quan nh
nhng vat-t than va la cac ieu kien cho kha the cua nhng vat-t than,
trc het ta thay: ca hai [khong gian-thi gian] phai mang lai mot so lng

*
Grundlagen: cac c s. ay co the hieu la cac s sap xep c ban (fundamentale
Dispositionen) cua trc quan cam tnh cua ta. (N.D).
**
oi tng sieu nghiem (das transzendentale Objekt): Xem: Chu giai dan nhap, Muc 9.6.2,
Chu thch 2). N.D.

127






















B65





















ln nhng menh e tong hp va tien nghiem hien nhien ve khong gian, nen
ay ta u tien xet ve khong gian e lam v du. V le nhng menh e cua
mon Hnh hoc eu c nhan thc mot cach tong hp tien nghiem vi s xac
tn hien nhien, vay toi xin hoi: T au cac ban co c nhng menh e nh
vay, va giac tnh cua ta da vao au e i en c nhng chan ly tuyet oi
tat yeu va co gia tr pho bien nh vay? Khong co con ng nao khac, ngoai
viec thong qua cac khai niem hoac la thong qua cac trc quan; nhng ca
hai hoac c mang lai mot cach tien nghiem hoac hau nghiem. Bang con
ng sau, tc bang cac khai niem thng nghiem [hau nghiem] cung vi
c s ma chung da vao la trc quan thng nghiem, khong the mang lai cac
menh e tong hp nao ngoai nhng menh e ch co tnh thng nghiem, tc
la menh e kinh nghiem, do o khong bao gi co the bao ham c tnh tat
yeu va tnh pho bien tuyet oi von la ac iem tieu bieu cua moi menh e
hnh hoc. Con oi vi con ng trc va la con ng duy nhat, o la: hoac
thong qua cac khai niem n thuan hoac thong qua cac trc quan tien
nghiem e at c cac nhan thc nh the; ro rang la t cac khai niem n
thuan, ta khong the at c nhan thc tong hp nao ca ma ch co nhan thc
phan tch thoi. Cac ban th lay menh e: Hai ng thang khong the bao
cha mot khong gian, do o khong hnh the na o co the co c va th rut
menh e ay ra t khai niem ve cac ng thang va con so hai; hoac cung the
vi menh e: T ba ng thang co the co c mot hnh the va hay th
rut menh e ay ra ch t cac khai niem n thuan nay. Moi no lc cua cac
ban eu hoai cong va cac ban thay buoc phai cau cu en trc quan cung
nh mon Hnh hoc luc nao cung lam the. Vay tc la: cac ban mang lai cho
chnh mnh mot oi tng trong trc quan; the nhng, trc quan nay thuoc
loai nao, no la mot trc quan tien nghiem hay trc quan thng nghiem?
Neu la thuoc trc quan thng nghiem, th khong bao gi t o co the co
c mot menh e co gia tr pho bien, cang khong the co mot menh e hien
nhien (apodistisch), bi v kinh nghiem khong khi nao co the mang lai mot
menh e nh the. Vay, cac ban phai mang lai cho mnh mot oi tng tien
nghiem trong trc quan va at menh e tong hp cua cac ban tren c s nay.
Nhng neu khong ton ta i san trong cac ban mot quan nang e trc quan tien
nghiem, neu ieu kien chu quan nay ve mat mo thc khong ong thi la
ieu kien pho bien tien nghiem ch nh o oi tng cua ban than trc quan
(ben ngoai) nay co the co c, va neu oi tng (hnh tam giac) la cai g t
than, khong co quan he nao vi chu the cac ban: vay lam sao cac ban co
the noi rang, cai g la tat yeu e cau tao (konstruieren) nen hnh tam giac
theo cac ieu kien chu quan cua cac ban cung phai tat yeu thuoc ve hnh
tam giac t than? Bi v nh the, cac ban khong the them vao cho cac khai
niem cua cac ban (ve ba ng thang) mot cai g mi (hnh the), va cai mi
nay s d phai c xem la co mot cach tat yeu ni oi tng la bi v oi
tng nay c mang lai trc khi co nhan thc ch khong phai nh co
nhan thc. Vay neu khong gian (va ca thi gian na) khong phai la mo
thc n thuan cua trc quan cua cac ban, cha ng cac ieu kien tien

128






B66






nghiem ch nh o cac s vat co the tr thanh cac oi tng ben ngoai cho
cac ban, nhng oi tng ay se khong la g ca ni t than chung khi khong
co cac ieu kien chu quan nay, va cac ban khong the tao nen bat ky ieu g
co tnh tong hp va tien nghiem ve nhng oi tng ben ngoai. Tom lai,
ieu chac chan khong the nghi ng ch khong phai ch co the hay co le, o
la: khong gian va thi gian, vi t cach la cac ieu kien tat yeu cua moi
kinh nghiem (ben ngoai va ben trong), ch la cac ieu kien chu quan cua
moi trc quan cua chung ta; v the, trong moi quan he vi cac ieu kien
nay, moi oi tng ch la nhng hien tng ch khong phai la nhng vat-
t than c mang lai cho ta bang phng cach ac thu nay. | Cung v ly do
o, ve nhng g lien quan en mo thc cua nhng hien tng, no cho phep ta
phat bieu nhieu ieu tien nghiem, nhng khong the phat bieu ieu g ve
vat-t than la cai co the lam nen tang cua nhng hien tng nay.

II.
*
e xac nhan s ung an cua hoc thuyet nay ve Y the tnh cua giac
quan ben ngoai lan giac quan ben trong, tc cua moi oi tng cua giac
quan ch nh la Y the tnh cua nhng hien tng n thuan, ta ac biet lu
y en nhan xet sau ay: trong nhan thc cua chung ta, tat ca nhng g thuoc
ve trc quan khong cha ng g khac hn la cac moi quan he (khong ke cac
xuc cam sng, kho va y ch, v chung khong phai la nhan thc); o la cac
quan he ve cac v tr trong mot trc quan (quang tnh), s bien oi cac v tr

B67



















(s van ong) va cac quy luat xac nh s bien oi nay (cac lc van ong).
Tuy nhien, cai g thc s hien dien (gegenwrtig) trong v tr nay hay v tr kia
hoac cai g thc s tac ong ni ban than s vat ngoai viec thay oi v tr
khong the c mang lai cho ta bang trc quan. Vay ch thong qua cac quan
he n thuan, s vat nh la vat-t than khong he c nhan thc, cho
nen can phai nhan nh rang: thong qua giac quan ben ngoai, khong co g
c mang lai cho ta ngoai cac bieu tng ve cac moi quan he, do o giac
quan ben ngoai ch co the cha ng moi quan he cua mot oi tng oi vi
chu the trong bieu tng cua no ch khong cha ng cai noi tai (das
Innere) [ban chat] thuoc ve oi tng t than. Tnh hnh cung giong het nh
the vi trc quan ben trong. Khong phai ch v trong trc quan ben trong, cac
bieu tng cua giac quan ben ngoai tao nen chat lieu thc s cho tam thc ta
lam viec, ma chnh v ban than thi gian, trong o ta thiet nh (setzen) cac
bieu tng nay co trc y thc ve cac bieu tng ay trong kinh nghiem va
lam nen mong nh la ieu kien mo thc cua phng cach lam the nao e ta
thiet nh (setzen) chung trong tam thc, nen thi gian a cha ng san cac
moi quan he ve s tiep dien, s ong thi va ve cai g ong thi [gan lien]
vi s tiep dien (s thng ton). Cai g, vi t cach la bieu tng, co the co
trc moi hanh vi suy tng ve mot s vat chnh la trc quan, va neu trc
quan khong cha ng cai g khac hn la cac moi quan he, th chnh mo thc
cua trc quan la cai khong hnh dung ieu g ngoai viec trong chng mc

*
Cac tieu muc II, III, IV va phan ket luan cua Cam nang hoc sieu nghiem di ay la phan c
Kant them vao cho an ban B. (N.D).

129









B68





















B69
co cai g ay c thiet nh trong tam thc khong co the la g khac hn la
phng cach lam the nao e tam thc c kch ong bang hoat ong cua
chnh no, tc bang viec thiet nh nay ve bieu tng cua no (dieses Setzen
seiner Vorstellung)
*
, do o, la c kch ong bi chnh mnh (affiziert durch
sich selbst); phng cach nay chnh la mot giac quan ben trong xet ve mat
mo thc cua no. Tat ca nhng g trong chng mc c hnh dung [thanh
bieu tng] thong qua mot giac quan eu ch la hien tng, do o, hoac phai
hoan toan phu nhan mo t giac quan ben trong, hoac chu the la oi tng
cua giac quan ben trong cung ch co the c giac quan ben trong hnh
dung nh la hien tng, ch khong phai chu the co the t mnh nhan thc
c nh the trc quan cua chu the la s t khi thuan tuy (blosse
Selbstttigkeit), tc la mot cach tr tue (intellektuell) [nh cua than thanh].
Moi kho khan ay tap trung cau hoi: Lam the nao ma mot chu the co the
trc quan chnh mnh t ben trong?, ch co ieu kho khan nay hoc thuyet nao
cung gap phai. Y thc ve chnh mnh (Thong giac Apperzeption) la bieu
tng n gian ve cai Toi (Ich), va neu ch thong qua bieu tng nay ma
moi cai a tap trong chu the eu c mang lai mot cach t khi (selbtttig),
at trc quan ben trong phai co tnh tr tue. Trong con ngi, y thc nay oi
hoi tri giac ben trong ve cai a tap c mang lai t trc trong chu the va
e phan biet vi phng cach tr tue, phng cach [cua con ngi] lam the
nao e cai a tap c mang lai trong tam thc ma khong co tnh t khi,
c goi la CAM NANG. Neu quan nang t nhan thc muon nhan ra (lanh
hoi apprehendieren) cai g trong tam thc, no phai kch ong tam thc va
ch bang phng cach nh the mi tao ra c mot trc quan ve chnh mnh. |
Nhng chnh mo thc cua trc quan la cai c s a co san trc o trong
tam thc quy nh phng cach lam the nao e cai a tap c tap hp
trong tam thc trong bieu tng ve thi gian, v chu the t trc quan chnh
mnh khong phai theo cach lam the nao e t hnh dung chnh mnh mot
cach t khi trc tiep (unmittelbar selbstttig) ma theo phng cach lam the
nao e c kch ong t ben trong, do o, nh no xuat hien ra cho chnh
mnh [nh hien tng] ch khong phai nh no la. [trong t than no]. (Wie es
sich erscheint, nicht wie es ist).











III. Khi toi noi rang trc quan ve nhng oi tng ben ngoai cung nh trc
quan ve chnh mnh cua tam thc [chu the] eu hnh dung ca hai [oi tng
va chu the] trong khong gian va thi gian nh chung kch ong cac giac
quan cua ta, tc nh chung ang xuat hien ra cho ta, toi khong he muon
noi rang nhng oi tng ay ch la mot ao tng be ngoai n thuan
(ein blosser Schein). Bi v, trong hien tng, cac oi tng va ca nhng
tnh chat c ta gan cho chung bao gi cung c xem la cai g c
mang lai thc s; ch co ieu, trong chng mc tnh chat nay phu thuoc vao
phng cach trc quan cua chu the trong moi quan he vi oi tng c

*
Xem: Chu giai dan nhap, muc 6.2.2.2.5. (N.D).

130












B70









B71
cho, cho nen oi tng nay phai c phan biet vi t cach la hien tng
vi chnh ban than no, tc vi t cach la vat-t than. Do o, toi khong he
bao rang cac vat the ch co ve nh la ton tai ben ngoai toi, hoac bao linh
hon cua toi ch co ve c mang lai trong T-y thc cua toi moi khi toi
khang nh rang ac iem cua khong gian va thi gian la nhng g toi phai
tuan theo e thiet nh ca hai oi tng tren nh la ieu kien cho s ton tai
cua chung co c s trong phng cach trc quan cua toi ch khong phai
trong cac oi tng nay mot cach t than. Se la loi cua rieng toi neu toi lam
cho nhng g c toi xem la hien tng tr thanh ao tng be ngoai
(1)
.
Nhng, ieu nay se khong xay ra do nguyen tac Y the tnh cua moi trc
quan cam tnh cua ta, trai lai, neu ta gan tnh thc tai khach quan [tuyet
oi] cho cac mo thc bieu tng nay, se khong the tranh khoi la tat ca se
qua o b bien thanh ao tng be ngoai. Bi v, neu ta xem khong gian va
Thi gian nh la cac tnh chat ma ve mat kha the phai c tm thay
trong nhng vat-t than, va neu ta th suy ngh ve nhng ieu phi ly ta se
gap phai khi tha nhan hai s vat vo tan va khong phai la cac ban the,
va khong phai la thuoc tnh thc s cua cac ban the ma lai la cai g phai
ton tai, tham ch la ieu kien tat yeu cho s ton tai cua moi s vat, va van
tiep tuc ton tai cho du moi s vat ang ton tai that eu b thu tieu het, ta se
khong the buoc toi BERKELEY
*
tot bung tai sao a ha gia moi vat the
xuong thanh nhng ao tng be ngoai n thua n, va bang cach o, tham ch
lam cho ca s ton tai cua chnh ban than ta cung phai le thuoc vao tnh thc
tai t-than cua mot vat tng tng la thi gian e cung vi thi gian b bien
thanh ao tng not, mot ieu phi ly ma cho en nay khong ai chu nhan loi
ca.



IV. Trong mon Than hoc t nhien, v ngi ta suy tng ve mot oi tng
[Thng e] khong nhng khong bao gi co the la oi tng cua trc quan

(1)
Cac thuoc tnh cua hien tng s d co the c gan cho oi tng la do chung trong moi quan
he vi giac quan cua ta, chang han mau o hay mui thm c gan cho hoa hong; the nhng, ao
tng be ngoai (der Schein) khong bao gi co the c gan cho oi tng nh la thuoc tnh, chnh
la v ao tng be ngoai a mang nhng g thuoc ve moi quan he vi giac quan hay vi chu the noi
chung gan cho oi tng t-than, chang han khi mi c phat hien, sao Tho b ngi ta gan cho
hai cai can. HIEN TNG la cai g khong phai ni oi tng t-than ma bao gi cung la cai
nam trong moi quan he cua oi tng vi chu the va gan lien khong tach ri vi bieu tng ve
oi tng, va nh the, cac thuoc tnh cua Khong gian va Thi gian co quyen c gan cho cac oi
tng cua giac quan va ay khong co ao tng be ngoai nao ca. Ngc lai, neu toi gan tnh o
cho hoa hong t-than, gan hai cai can cho sao tho t-than hay gan quang tnh cho moi oi tng t-
than ben ngoai ma khong nhn thay mot moi quan he nhat nh cua cac oi tng nay vi chu
the va khong biet t gii han phan oan cua toi trong moi quan he ay, bay gi ao tng be ngoai
mi nay sinh ra.
*
George Berkeley (1685-1753): giam muc Ai Nh Lan, nha than hoc va triet gia e xng thuyet
duy tam chu quan cc oan vi luan iem noi tieng: Esse est percipi aut percipere: s ton tai
cua cac oi tng la cai c tri giac, con s ton tai cua cac chu the la s tri giac. (N.D).

131













B72
cho ta, ma cung khong the la oi tng cho trc quan cam tnh cua ban than
Thng e, nen ngi ta a can than tc bo moi ieu kien cua khong gian
va thi gian ra khoi moi trc quan cua Thng e (v trc quan phai la toan
bo nhan thc cua Thng e ch khong phai la t duy v t duy bao gi cung
co nhng gii han). Nhng th hoi ngi ta co quyen g e lam ieu o khi
trc o a bien ca hai (khong gian va thi gian) thanh cac mo thc cua
nhng vat-t than va chung van tiep tuc ton tai nh la cac ieu kien tien
nghiem cho s ton tai cua moi s vat ngay ca khi ngi ta a thu tieu ban
than moi s vat; bi le , vi t cach la cac ieu kien cua moi ton tai noi
chung, khong gian va thi gian at cung phai la cac ieu kien cho s ton tai
cua Thng e. Vay khong con cach nao khac hn la ngi ta khong c
bien chung thanh cac mo thc khach quan cua moi s vat ma ch thanh cac
mo thc chu quan cua phng cach trc quan ben ngoai lan ben trong cua
ta, v the c goi la cam tnh, v chung khong co tnh can nguyen
(ursprng-lich), tc khong phai loai trc quan ch can thong qua chnh mnh
th s ton tai cua oi tng c mang lai ngay (phng cach trc quan nay
ch co the co ni Hu the nguyen thuy [Thng e] (Urwesen) trong chng
mc ta cam nhan c), trai lai, chung phai le thuoc vao s ton tai cua oi
tng, ngha la ch co the co c bang cach nang lc bieu tng cua chu
the c oi tng kch ong.
[Tat nhien], ta khong can thiet phai gii han phng cach trc quan
trong khong gian va thi gian vao cam nang cua con ngi; v rat co the la
tat ca moi sinh vat co t duy hu han eu phai tat yeu phu hp vi con ngi
iem nay (du ta khong the quyet oan c), the nhng khong v tnh co
gia tr pho bien ay ma phng cach trc quan nay khong con da vao cam
nang na, bi le phng cach nay eu co tnh phai sinh (intuitus
derivativus)
*
ch khong co tnh can nguyen (intuitus originarius), do o,
khong phai la trc quan tr tue (intellektuelle Anschauung) ma nh ly
do a neu tren co le ch thuoc ve Hu the nguyen thuy [Thng e], ch
khong bao gi thuoc ve mot hu the b le thuoc ve mat ton tai lan ve trc
quan (trc quan quy nh s ton tai trong moi quan he vi cac oi tng c
cho). | Tuy nhien, nhan xet sau cung nay ch c xem nh la s giai thch ro
hn cho Hoc thuyet ve cam nang cua chung ta ch khong c ke nh mot
luan c e chng minh.








*
Intuitus derivativus (latinh): trc quan phai sinh (c dan xuat). (N.D).

132
B73
KET LUAN CUA CAM NANG HOC
SIEU NGHIEM

Vay en ay, ta a co c mot trong cac phan can thiet e giai
quyet van e chu yeu cua Triet hoc-sieu nghiem: LAM THE NAO E
NHNG MENH E TONG HP TIEN NGHIEM CO THE CO C?,
o la cac trc quan thuan tuy tien nghiem: KHONG GIAN va THI GIAN,
chnh trong o chung ta khi muon i ra khoi khai niem c cho e phan
oan tien nghiem se gap c nhng g khong the phat hien c trong
khai niem nhng lai c tm thay mot cach tien nghiem trong trc quan
tng ng vi khai niem va co the noi ket vi khai niem mot cach tong hp.
| Nhng nhng phan oan [do cac trc quan thuan tuy mang lai] nay, cung v
ly do tren, khong bao gi co the vt ra khoi nhng oi tng cua giac quan
va ch co the co gia tr oi vi nhng oi tng cua kinh nghiem kha hu ma
thoi.


133
CHC GI4 I D4 N NH4P

6 C4 H N4 NG HO C 5IE C NGHIEH {B}}B7})
Tu ae|he|tsch IaI uguu Iu gc H, 1a j ats|hests :a cI7 c ugIa Ia |rt gta c (Ia
I:uI. j:c:j: au ua ,, u c IIn ugIa jIa: ::uI :aI J j J Ia |ha m my Ia u cug
cua 1aunga:Iu IIn :a J .a , uuug uu nu M, Ic (:III:L
KauI uuug II ugIa gc J cI7 I:u cI IIu uIaI cua uIau IIuc Ta Ja I: I II ua Ia
::u ugI:n, :a , cug :: c Jau I:u cua KauI I:ug L:n I:a :a I I:u Ia I :. J:u L:u
LIa II cua I:: g:ac Ia g:.
I Kha o sa | ste u hah ho c re hho ag gtaa|ho t gtaa.
KIa :aI ::u I:uI Ic, uIu Ja I:I, Ia cIu ug n:uI cac I:u Iuug ugu,u IIu , : LIug
g:au-II : g:au, Iuc LIug g:au IuI :a II: g:au IuI Ia I:u ugI:n :a Ia cac I:uc guau
cIu LIug jIa: Ia cac LIa : u:n Muu :a ,, jIa: I:u IauI Ia: Iuc I:uu Iuug Ia.
IacI n : ,u I cua g:ac IuI (guau uaug :u, Iuug Iaug uIuug LIa: u:n :a jIan I:u
:a J cI7 cu Ia : can uaug T:ug can uaug, Ia : IacI n: ,u I can g:ac J: (:u. nau
:ac, an IIauI J cI7 c u Ia : LI gua Ia hat mo |hu c |hua a |u y cu a |ru c quaa ca m
|iah uIu Ia c : cua uIau IIuc.
- LIug g:au, KauI g : Ia g:ac guau Iu uga:
- II : g:au, Ia g:ac guau Iu I:ug
NIu :a ,, Ia cau Iuu , uga, Ja , guau u:n cua KauI : hte a |uo ag {Erschetauag).
H:u Iuug Ia J: Iuug co a chua duo c xa c dtah (cIua Juc jIan I:u Ia I : g:ac
IuI
(1)
cua nI I:uc guau can IuI Juc LcI Jug IIug gua can g:ac T:ug I:u
Iuug a,, KauI jIau I: I Ia: naI. naI ao t duag u can g:ac naug Ia:, Iuc u :u LcI
Jug (JJLI:u Iu Iu uga :, g: Ia cha | |te u {Ha|erte) :a naI I:uI IIuc, Ia, cu
g : Ia mo |huc {Porm). Kha ag dtah quaa |ro ag cu a Kaa| Ia . cI7 c cIaI I: u n: c
II LcI Jug Ju cIu II, c uguu gc Iu Iu uga:, cu I:uI IIuc (Ia, n IIuc II:
LIug II LcI Jug, I:a: Ia:, Ia ca: Ja jIa: c :au nI cacI |te a aghte m I:ug |a m

(1)
NIu Ja u: (57, II ugIa cIaI cI, KauI : g : hte a |uo ag {Erschetauag) da duoc
ha m |ru ho a Ia Phaeaomeaoa, Iu, uI:u I:ug IIuc I, Ia: Iu ua, IIuug Juc uuug
gau uIu Jug ugIa, u J , Ju Juc u,cI Ia hte a |uo ag ugIa cIaI cI cua cIuug cau
Juc I:u Iu , II :au cauI

134
|hu c {tm Gem|) cua cIu II
(1)
!: II , mo |huc co |he duo c xem xe | |a ch ro t rot
mo t ca m gta c (14, :a uI:n :u cua an uaug Ic ::u ugI:n Ia .I .n Jau Ia
uIuug mo |hu c cu a |ru c quaa Jac IIu cua cu ugu: c :au nI cacI I:u ugI:n
I:ug Ian IIuc Muc 2 :a cIuug n:uI n IIuc LIug g:au, cac nuc 4-7 cIuug
n:uI n IIuc II: g:au
KauI Jua 4 Iuau cu g:ug uIau cI n : jIau J cIuug n:uI, Ia uuug : uu guu IIuc
:au Ja , J u I:uI uuug.
II Khoag gtaa.
! : :aug Ia :uug Ia ::
Iaug : ::u :acI, uaug u : Iau I:aug (K:u
K:n T:ug TIu , K:u : : :a cI:a Ia, :: cuc Ian I:uI Iu IuI c II I, Ia : I.
a N: Ian I:uI, ::u :acI, Ia u I:aug Ia cac I:u Iuug LIug g:au IIuug ugI:n
H c II Iu IuI Ian I:uI nI cI LIac, uIuug LIug II LIug nI cI ua
KIug cau IaI gua Iaug Ia: ugu :, Iuc LIug cau L:uI ugI:n, I:u Iuug :
LIug g:au Ia uu nug cua Ia: cau II I:u, ( Ja ,, LIac :: Ngu,u Du, KauI
LIug Iau Ju LIug g:au IauI Jug. I:ug gaug Iac Ia: cacI nu: guau
:au, Ia, LIug g:au can .uc. I:I Jau : : uua cIaug Ia cI:n Ia cua Ian
I, Ic :a :au cIuug ugI IIuaI I7 Ju IIuau Ia LI ug g:au I:uc guau, Iuc I:u
uu:, I:uc :au Ia uIuug g: Jc Ia j :: L:uI ugI:n
I II I:uI uuug :aug g:a IIu :ug IIau uaug TIu , c I:n Ju cuug : LIug
cu IaI ga j a: II I:ug LIug g:au a ,, uIuug LIug II I:uI uuug :aug LIug
c LIug g:au KIug g:au IuI Ia LIug II Ia: I Juc D J, LIug g:au Ia
I:u Iuug IaI ,u :a I:u ugI:n
c !:u :acI, Iau I:aug cacI I:I uIau uIuug LI ug jIa: Ia cac I jIau caI :: cua
LIug g:au na Ju IIuc : nI LIug g:au uu, uIaI 1:u Iuug : LIug g:au
Ia uu nug cI n : I:u Iuug : LIug g:au LIac uIau
u KIug g:au Ia nI Ja : Iu ug : Iau cIu LI ug jIa: nI LIa : u:n uIu ::u
:acI, Iau I:aug Ta c II Iuc I cac LIa : u:n a , uIuug LIug II Iuc I
LIug g:au, u J u Ia I:uc guau I:u ugI: n

(1)
KIa : u:n mo |hu c {Porm) cua KauI uI:u cIuug c uguu gc Iu LIa: u: n etdos cua
1IaIu :a :::III:, II J, :u: Ia, Iau cIaI LIa: u:n cua n I :u :aI LIug IIuc :u
LcI Jug (aJJ:z::u J u cIu II uIau IIu c

135
I2 Ihot gtaa. cuug g:ug II uIu LIug g:au, uIuug Ia cu uIac Ia: J I:u : 1au ua ,
Ia g:ua TIuc :uI :: TIu, K:u.
KI: cIu :uu, LI: cuc c
KI: .n Ia u, LI: cI I:a ug Iu
a 1an g: II: Ian, jIa: Ian I:ug nI Iuc ua J , :: c ua , :au ::c L:a Iac
Jug II : TI: g:au Ia c : Jc Ia j :: L:uI ugI:n
I TI: g:au Ia I:u Iuug Ia I ,u, :: c II uj I II n : IauI Jug uau uu
cua Ia: ugu :, :au LIug u j I Juc II: g:au. u Ia I:u ugI:n
c ac II: g:au LIac uIau (Ian cac ::c I:u cI7 Ia ca c I jIau, cac II: LIac
cua nI II : g:au uu, uIaI
u TI: g:au Ia nI Ja : Iuug : Iau cIu LIug jIa: nI LIa: u:n
Tn Ia:, Ia: nuc JcI cIuug n:uI cua KauI Ia. |iah |te a aghte m (LIug jIa : IIuug
ugI:n :a |iah |ru c quaa (LIug jIa: LIa: u:n cu a LIug g:au-II: g:au.
- !: Iuau cu a :a I, KauI Iac IIu,I uu, ugI:n. LIug g:au :a II : g:au c
IuI I:u ugI:n, IIuau Iu ,, Jc Ia j : : L:uI ugI:n
- !: Iuau cu c :a u, KauI Iac IIu, I uu, I, . LIug g:au :a II : g:au LIug jIa :
Ia cac LIa : u:n cua Iu uu, na c IuI I:uc guau
(1)
!a , cIuug Ia Ia: n IIuc
IIuau Iu, cua I:uc guau uan I:ug cau I:uc I:u ugI:n cua cIu II uIau IIuc
I Kha c 0te| ca u |ru c ra quaa he 0o suag gtua hhoag gtaa|ho t gtaa.
T:ug cac nuc 5 :a , KauI uu IIn na , Jac J:n.
- KIug g:au Ia n IIuc cua g:ac guau Iu uga: Iuc Ia J:u L:u J I:uc guau cac gu,
J,uI IIuc guau I LIug g:au uIu guaug IuI, I:uI II , I:uI I:aug T:ug LI: J, II :
g:au c cIuc uaug LIac, u LIug jIa : Ia gu, J,uI cua uIuug I:u Iuug Iu uga:,
I:a: Ia :, .ac J,uI n: guau I cua uIuug I:u Iuug I:ug I:aug IIa: u : Ian cua Ia
(14U NIuug, J:u ua , LIug c ugIa :aug uIuug I:u Iuug Iu uga : LIug Juc
.ac J,uI : naI II: g:au TI: g:au Iu, LIug jIa: Ia ca: L:u Ia uu uIuug guau I
LIug g:au (uIu guaug IuI, I:uI II uIuug n : I:u Iuug Iu uga: (uIuug J :
Iuug :a :u L:u u:u :a I:ug LIug g:au Ia g: cuug I:ug II: g:au :a Juc .ac
J,uI : naI II : g:au, u J , KauI ::I. LIa : u:n : :u I:u J : :a, cuug :: u , LIa :

(1)
NIuug I :uug guau I:ug : Ic IIu,I LIug g:au-II : g:au cuug uIu : :u LIac I:I
g:ua I:uc guau :a LIa: u:n (jI jIau IIu, I uu, I, cua 1:Iu:z Juc KauI I::uI Ia , IIn
I:ug Iuug Ie |iah auo c do t cu a ca c hha t ate m ha a |u (1I

136
u:n : :au Jug (uIu Ia :u I:u J : :, I: cI7 c II c Juc Ia u IIug gua :a Iu
I:ug I:u Iuug : II: g:au (143 !a ,, Ja ,, KauI uIau nauI :u LIac I: I : cau
|ru c g:ua LIug g:au :a II : g:au, cIu LIug jIa: u : : n: guau I Ia : I:u uIau :
|a ah ru c IIan gu,u cua n : Iu
- Iuc uaug :a IIan gu,u cua LIug g:au, II : g:au : : Iu I:ug n : guau I gtu a
chu ag ro t ahau 1a n IIuc cua g:ac guau Iu uga:, LI ug g:au c Ia cI:u, I:ug
LI: J , II : g:au, - Ia n IIuc cua g:ac guau Iu I:ug - , cI7 c nI cI:u M IIuc
LIug g:au Ia ::c Iu cauI uIau (ua: NIu:uauu:, cu n IIuc II : g:au Ia ::c
u: I: j II uIau (ua: NacI:uauu: KIug g:au Ia n IIuc IIuau Iu, cua n : I:uc
guau Iu uga :, u J , I, g:: Iau uIu Ia J:u L:u I:u ugI:n ch J : :: uIuug I:u
Iuug Iu uga :, cu II : g:au Ia J:u L:u n IIuc I:u ugI:n cI mo t hte a |uo ag
ao t chuag (15U N : cacI LIac, IaI ca uIuug g: I u Ia: I:ug LIug g:au Ju Iu Ia:
I:ug II: g:au, uIuug LI ug jIa: IaI ca uIuug g: Iu Ia: I:ug II: g:au Ju Iu Ia: I:ug
LIug g:au TIug gua g:ac guau Iu uga :, uIuug J : Iuug Juc I:uI uuug uIu Ia
I:ug LIug g:au 0e a agoa t |ot, cu g:ac guau Iu I:ug Ia |o ag |he cua mot 0teu
|uo ag M: I:u Iuug, IaI L u: uuug :a uguu gc, Ju I:ug uIuug n: guau I :
II : g:au !a ,, LIug jIa: cI7 uIuug I:u Iuug Iu I:ug u: Ian n: c IuI II : g:au,
na n : I:u Iuug, .I uIu Ia I:u Iuug, Ju jIu c Iuug J:u L:u n IIuc cua II:
g:au D J , KauI ::I. |ho t gtaa |a dteu hte a mo |hu c |te a aghte m cho Hot hte a
|uo ag ao t chuag (15U, I : I:u Iuug ua cua g:ac guau Iu uga : cuug Ju IIuc :
cIu II uIau IIuc, Iuc I: IIauI I:u Iuug cua g:ac guau Iu I:ug
- NIuug, Ja , cIuI Ia J:n u ga , ug uIau uIu II c :u nau IIuau g:ua Ia: uIau J,uI.
g:ac guau Iu uga: :a g:ac guau Iu I:ug I:ug guau I ho t he | {hoordtaa|toa)
: : uIau, ugIa Ia n: Iu c IauI :uc J : Iuug ::ug I: I, Jug II:, g:ac guau Iu
uga : Ia: I:ug guau I I IIuc (uI:u:uaI:u :a g:ac guau Iu I:ug, LI:u cI
n : I:u Iuug Iu uga: I: IIauI uIuug I:u Iuug Iu I:ug doa |huaa :a uIu II
LIug LIac g: Iuau J:n uu, Ian IIuug ugI: n cua 1:LI, Mau IIuau I:u : naI J:,
uu I:u guau I g:ua Ia: g:ac guau Ia guau I cua :u 0o suag Iau uIau :a I:u g:ac
guau Iu I:ug LIug II ugIa u : guau (1uI::jLI:u Ju IIuau TI J , nI I:uc
guau Iu uga : Ia .I jIuug u:u I : c II I:u I u :: n I J : Iuug I:ug LI ug
g:au-II : g:au, I:ug LI: nI I:uc guau Iu I:ug Ia jIuug u:u u Juc naug Ia: cI
I:, :a : : Iu cacI Ia I:uc guau Iu I:ug, u Ia nI I:u Iuug c II Juc I: , IIuc NIu
II , :u jIau I:I g:ac guau Iu uga : :a Iu I:ug Ia :u jIau I:I : cIuc uaug uIau
IIuc Iuau (j::InIg::cI 1uuLI:u g:ua Ia: jIuug u:u cua Iau I uIuug I:u
Iuug can IuI, cIu LIug jIa: g:ua Ia: |oa t {K|assea) I:u Iuug I:u guau Ju uIuug

137
|oa t J: Iuug LIac uIau (An. Georg Hohr IUUI. Da: ::uuI:cI 1cI 1uu:: :uu uuu
1uu::I::u I: KauI W:zIu:g Du :a, Iu :, I: c IuI uu II Iu, II: g:au : g:u :a:
I: guau I:ug I:ug jIau D:u u,cI ::u ugI:n cac jIan I:u (1I2U-IU :a IIu,I
u:n IIuc (1IU-IU7 Nga: :a, :: Juc .n Ia cI:u LcI :au IIan cua cu ugu:, :au
ua , H:ugg: .n gu,u 1I jIau Ia L n Juug cI 1au II Ic uu Ia ug cua
ug : : uIau :acI Tu Ia: :a TI: g:au (:u uuu 2:I, IU27
2 Kha o sa | ste u aghtem re hho ag gtaa|ho t gtaa.
au jIau cIuug n:uI :: u I:uI Ic :aug LIug g:au-II : g:au Ia cac n IIuc IIuau
Iu , cua I:uc guau, KauI I: j Iuc Iaug jIau LIa :aI ::u ugI:n I I :uc ugau gu Muc
JcI Ia cIuug n:uI :aug LIug g:au :a II : g:au LIug jIa: Ia cac I:u Iu ug Ju
IIuau, I:a: Ia: c LIa uaug cau Ia J: Iuug .I uIu I:u Iuug, Iuc c II uI cIuug
na c Juc uIau IIuc Iug I j I:u ugI:n : J: Iu ug
2I !: LIug g:au-II: g:au Ia cac n IIuc I:uc guau Jc Ia j :: L:uI ugI:n uu c II
c nI LIa Ic Jc Ia j :: L:uI ugI:n, J Ia |oaa hoc M IIuc LIug g:au Ia uu
nu Hah ho c, n IIuc II: g:au Ia uu jIau I:u ugI: n cua Co ho c :a ca 5o ho c
(gua ::c Jn uau cac cu : II II: g:au (1:Ignua IU :a 1I jIau 1I32
NIu :a ,, uu ::c JaI c : cI g:a I:, LIacI guau cua Iau Ic cI7 IIuc :u IaI Jau
jIau ac I:u J cua I:uc guau (12U2-2U7, uIuug uga, Ja ,, KauI Ja cuug ca j
uIuug Iuau cu Jau I:u : c : I::I Ic cI Iau I c :a :aI I, Ic uua I:u Ia Ia j
Iuau cIuI.
- KIug g:au LIug jIa: Ia LIa: u:n, na Ia I:uc guau, :: LIa: u:n LIug II naug
Ia: cac nuI J Iug I j (LIa: u:n cI7 c II Juc jIau IcI uIu Ia Ja I:I 1:
uau uIa j
- N cuug LIug jIa: Ia I:uc guau IIuug ugI:n, uu LIug, I:uI Ic LIug II c
IuI I:u ugI:n (jI I:u :a IaI ,u
- MI I:uc guau c I:uc L:uI ugI:n Ia : .ac J,uI u nI cacI I:u ugI:n cI7 c II
IaI uguu Iu cIu II :a Ia n IIuc cua I:uc guau Iu uga:
KI gua.
- KIug g:au :a II: g:au Ia I:uc guau I:u ugI:n Ian c : cI Tau Ic IIuau Iu ,
:a !aI I, Ic IIuau Iu ,
- Iuug cu Ia n IIuc g:u j cI n: J : Iuug IIuug ugI:n I: IIauI cac I:uc guau
cua Ia, uu cuug Ia c : ca cI Tau Ic :a !aI I, Ic uug uuug

138
22 KauI I:I :aug guau u:n cua n:uI : LIug g:au-II: g:au Ia :aI LIac IIuug :a u
ga , uu uIuug ug uIau (uIu Ja u : I uu ug uauI LIa uI:u I:aug J Iuau
g:a : (7 :a uu IIn uI:u uIau .I J I :uug (3 1a , Ia uIuug I:aug :aI guau
I:ug, LIug cI7 J I:u jIau an uaug Ic ::u ugI:n na cu J uan :uug uIuug
Iuau J:n cau Iau cua I::I Ic KauI, u J , Ia uu J:n gua :a gI: uI nI : ,
cIuI.
22I Y |he |iah ste u aghte m {Iraaszeadea|a|e Idea|t||) cu a hho ag gtaa|ho t gtaa
ra |huye| duy |a m ste u aghte m {Iraaszeadea|a|er Idea|tsmus) cu a Kaa|
T:ug I:: I Ic II : cau Ja :, Iau cIaI cua LIug g:au-II: g:au Ia J Ia : I:auI Iuau
Iu T:ug 2, LI: KauI uu cau I:. !a , Ia , g: , LIug g:au :a II: g:au Ia g:.
(17, ug c I:uc naI 0a :u Iua cIu :a ug Ju Iac I II J Jua :a Iua cIu |hu
|u cIua Iuug c I:ug I,cI :u I:: I Ic :a Ia :aug Ia Jc Ja cua ::ug ug 1ua cIu
IIu uIaI Ia .n LIug g:au-II : g:au uIu nI 0a a |he IIuc Iu (1:aac NuIu,
anuI Ia:L
(1)
1ua cI u IIu Ia: Ia .n cIuug uIu nI IIu c IuI, nI gu, J,uI,
Iuc Ia |u y |he {4hztdeaz) cua uIuug Iau II (D:ca:I: Iac cua n I Iau II
IIau I:uI (j:uza KIa uaug IIu Ia Ia I:u cIuug uIu nI quaa he hha ch quaa
cua uIuug :aI-Iu IIau (uIuug Iau II Iuu Iau (1:Iu:z
KauI Iac I ca Ia :a LIaug J,uI :aug cIuug Iu, Ia uIuug guau I uIuug Ia uIuug
quaa he chu quaa na n : I:u Iuug, Iuc J : Iuug :a :u L:u, Ju jIuc Iuug,
I:ug cIuug nuc Ia guau I :: cIuug uua :a I:uc guau can IuI Iuug IIuc :
cIu II uIau IIuc :a Ia Jac J:n n IIuc cua can uaug NIuug I:u Iuug : u
I:ug n : guau I LIug-II: g:au Ia uua I: u c :. Iau IIau uIau IIuc jIuc Iuug
nI : J:u L:u n IIuc uIaI J,uI cua I:u c guau can IuI KauI g : Iuau J: n a ,
cua n:uI Iaug IIuaI ugu. y |he |iah ste u aghte m cua LIug g:au :a II : g:au
TIuaI ugu ua , I:u II, :aug LIug g:au :a II: g:au LIug jIa: Ia ca : g: Iu Iu, na
IIuc : uIuug J:u L:u uIau IIuc cua cu ugu:. uu Ia Iuc I LI: u /II : g:au]
J:u L:u Jac IIu cua can uaug cu a chu ag |a, II: LIa: u:n : II: g:au cuug I:u
naI (152 NIu :a ,, KauI cIu Ia j I:uug J: Ia j Ia: : : IIu,I uu, IIuc ::u
ugI:n Ia Ic IIu,I cI :aug LIug g:au-II : g:au Ia uIuug Iau II IIuc Iu Ia,
Ia uIuug Jac IuI cua :aI-Iu IIau Cug g: Ia j I:uug cua ug Ia |huye | duy |am
ste u aghte m (Ia, IIu, I uu, Ian jI jIau, nI daah hte u chiah |hu c ug nuu
uauI cI I:: I Ic cua n:uI :a Juc ug .n Ia cI:a LIa J g:a : gu,I cac ugI,cI
I, :u I:u Ic :au ua , (.n 14UU-54 !a ,, IIu,I uu, Ian ::u ugI:n Ia g:.

(1)
NIu :a ,, KauI IIua uIau :aI I, Ic NuIu uIu Ia nau nuc cua LIa Ic Iu uI:u uIuug
LIug cIa j uIau I:u J I::I Ic cua uIa LIa Ic ua ,

139
Nu IIu,I uu, Ian ::u ugI:n (cua KauI jIu uIau :aug LIug g:au-II: g:au Ia
uIuug Iau II IIuc Iu, u hho ag he jIu uIau (LIa uaug cIuug n:uI Juc IuI
I:u IIuc (W::LI:cIL:I cu a :u :aI I:ug LI ug g:au :a II: g:au, LIac :: IIu,I uu,
Ian IIuug ugI:n cua 1:LI, !: II, KauI cuug .n IIu, I uu, Ian ::u ugI:n
cua n:uI Ia IIu,I uu, IIuc IIuug ugI:n T:ug LI: IIu,I uu, Ian IIuug
ugI:n (IIuug Juc g : Ia IIu,I uu, Ian cIu guau Ia, IIu,I uu, uga I:j:::nu:
(1)
L:u 1:LI, cI :aug IaI ca uIuug g: Ia L:uI ugI:n Juc (uIuug g: .uaI I:u
:a cI Ia Ju cI7 Ia a Iuug Ju IIuau (II::: cI:u Iac LIug II chu ag
mtah Juc uIu Ia I:u IIuc, II: IIu,I uu, IIuc IIuug ugI:n Ia, uu, Ian ::u
ugI:n cua KauI cI :aug IaI ca uIuug g: .ua I I:u :a cI Ia Ju .uaI I:u (uIu Ia
I:u Iuug I:ug LIug g:au :a II: g:au, :a ug n : L:uI ugI:n Ia L:uI ugI:n
naug IuI LIug g:au-II : g:au :a n: I:u IIuc c II L:uI ugI:n Juc Ju Ia
I:u IIuc naug IuI LIug g:au-II: g:au (G nuc 3, KauI I: Ia : : : :u jIau I:I
g:ua hte a |uo ag :a a o |uo ag {5cheta), :a I, g:a: ca u L : LIa: u:n I:u Iuug
I:ug cIuug : H:u Iuug :a !aI-Iu IIau (1IaunuaNunua. .n. 12U4-
I5
222 5 ahaa xe| chuag re Ca m aa ag ho c steu aghte m {S).
au nuc 7 g:a : IIcI II n : Iuau J:n. TI: g:au (:a LIug g:au Iu, c IuI IIuc Ia :
IIuug ugI:n (nj::::cI :aI uIuug LIug II c IuI IIuc Ia: Iu, I J : Ia, ::u
ugI:n, I:a: Ia :, cI7 c , II IuI ::u ugI:n, KauI uauI nuc 3 LIa ua : cI Ia: nuc
JcI. IIu,I jIuc ugu : J c : uIuug I: J:n cua Ic IIu,I n: :a .ac J,uI Ia: nI :
:au J u ga , I:u Ian ( uIau .I cu: Juc ug IIn :a cI Iau 1 J Iac Ia: cac jI
jIau ua , ::uI Iu Iau .uaI Iau IIu uIaI 1a, Ia 5 uIau . I c IuI ugu,u Iac uu cau cIu
g:a : IIn J I:u : , KauI uga, Iu cIuug LI: Jau ua ,.
I. Hte a |uo ag Ia | |u |ha a {B59B62)
1a, Ia :u jIau I:I co 0a a aha | gau I:u : : Iuau J:n : , II IuI ::u ugI:n cua
LIug g:au :a II : g:au Tu , II IuI ::u ugI:n a ,, KauI n :ug :au J, uu Iu Jac
IuI c Iau /Ia, cau IuI. :uuuI::cIaJJuI:I] cua uIau IIuc can IuI ao t chuag J Ia
n: I:uc guau cua Ia LIug g: LIac Iu Ia 0te u |uoag re hte a |uoag (15U TIu,I I:u
Iuug (1IunuaI::nu: ua , cI :aug. uu Ia .a I cIu II cua cIuug Ia J: Ia, Ia uu
cI7 .a I Jac IuI cIu guau cua g:ac guau u : cIuug, II: aI n : Jac IuI, n: guau I cu a
uIuug J : Iuug I:ug LI ug g:au :a II : g:au, :a ,, IIan cI ca Iau IIau LIug g:au :a II:
g:au cuug : I:u naI, :a /uIuug J: Iuug a ,] ro t |u ca ch |a ahu ag htea |uo ag /cIuug I :

(1)
5o|tstsmus. Iu cIu 1aI:uI. so|um tse. cI7 ::ug n:uI

140
uIau nauI] LIug II Iu Ia: u: Iu IIau cIuug, na cI7 o |roag cIuug Ia (uI (An IIn.
1:Ignua, I, uIau . I 11
!: LIa: u:n ::u ugI:n : I:u Iuug, KauI nuu J: uguc Ia : LIa: u:n IIuug
ugI:n II I:u I:ug Ic IIu,I cua { 1cL (:a D:ca:I: : uIuug |huo c |iah ha ag
aha | ra ha ag hat cua :u :aI TIu,I ua , jIau I:I uIuug IIuc IuI Iaug uIaI IIuc :
:aI-Iu IIau (uIu guaug IuI, I:uI II , IuI LIug II IIan uIa j, :au Jug u: :aI II ::
uIuug IIuc IuI Iaug Ia: u Iac Jug cua :u :aI Iu g:ac guau (uIu :ac, IIauI, Iuug, :,,
J uug NIuug IIuc IuI Iaug uIaI Ia c Iau, u J,uI, Juc naug Ia: nI cacI hha ch
quaa, uI J Ia uIau IIuc Juc :aI-Iu IIau, cu uIuug IIuc IuI Iaug Ia: Ia :au jIan
chu quaa cua I:: g:ac can IuI, Iu , IIuc :a IuI IIu uIau cua cIu II , :a J cI7 Ia uIuug
I:u Iuug Juc naug Ia: cI Ia
Nguc Ia :, II an uaug Ic ::u ugI:n cu a KauI, IaI L, uIau IIuc ua cuug Ju I:u
guau Ju I:uc guau :a :: II, n : uIau IIuc ch Ian ::c :: I:u Iuug na II: Tu,
uI:u, I:u Iuug Ja , hho ag II ugIa |huo ag aghte m, II J :u :aI .ua I I:u :a cI
Ia uIuug g: :a uIu II ua Ia Iu , IIuc :a Iuug cIu II :a Iuug I:uI I:aug uIau IIuc, na
II ugIa ste u aghte m, ugIa Ia, IaI ca uIuug g: Juc I:uc guau I:ug LIug g:au-II : g:au
(L ca uIuug IIuc IuI Iaug uIaI cua 1cL Ju Ia I:u Iuug
2. Ca m aa ag hho ag ha t |a ho a do a |hte u sa ag su a {B60...)
1:n IIu Ia: KauI nuu Ia n : Ia :u u, I:I g:ua ca m aaag {5taa|tchhet|) :a gta c |iah
{Iers|aad) :a cuug : : u, Ia :u u, I:I : Jac IuI uIau IIuc Iuau g:ua I:uc guau can IuI
:a I:u Iuug cua :u :u, Iuug (LIa: u:n cua g:ac IuI
TI KauI, :u u, I:I g:ua I:uc guau :a LIa: u:n Ia :u dt |oa t Ia, dt |iah
{He|erogeat||) cua Ia: ,u I uIau IIuc :: cIuc uaug LIac uIau KauI LIaug J,uI :aug
(1I Ja , LIug jIa: Ia :u u, I: I : I-gc na Ia ::u ugI:n ugIa Ia, :u u, I:I
Ja , hho ag I:u guau Ju do n:uI IacI, :aug :ua na Ju aguo a go c, ao t duag :a chu c
aaag ahaa |huc cua Ia: Ia: I:u Iuug LIac uIau
!: guau u:n ua ,, KauI jIau Iac Ia: I, Iua u uIau IIuc cua jIa: uu, I, Tu I::I Ic
D:ca:I: cI Ju I:uug jIa: I:: I Ic I:u ug c cua 1:Iu:z WIJJ (II L, I3, ugu: Ia
cI :aug I:uc guau (I:u Iuug can IuI. ta|ut|to Ia I:u Iuug Iu Ju, LIug :aug :ua,
I:ug LI: LIa: u:n (I:u Iuug cua g:a c IuI. coace|us n: Ia I:u Iuug : :aug :a :aug
:ua (cIa:: I u::I:ucLIa: uuu uuII:cI /:aug :ua II ugIa Ia jIau n:uI, :auI nacI,
c IIu I j, I:aI Iu]

141
T:ug I:: I Ic 1:Iu:zWIJJ, I:uc guau cuug Ia LIa: u:n, uIuug LIug :aug :ua, Iuc ca
Ia: IIuc cuug n I Ia : (Hngu:II cI7 LIac uIau : nuc J :a cIaI Iuug uIau IIuc
Nguc Ia:, II KauI, cIuug LIac uIau : Iau cIaI .I : cau I:uc, cIuc uaug, u J , LIug
II gu, g:an ca : ua , :a ca: L:a na Ia I Iuc cI uIau N : cacI LIac, IuI LIug g:au-II :
g:au cua J: Iuug jIa : Juc |ru c quaa cIu LIug II Juc |ha u go m {5u0sum|toa) :a
uu: LIa : u:n I: g:ac IuI 1u cauI uIuug IuI gu, J,uI LIac uIau : J: Iuug (J I:uI
IIauI nI LIa: u:n jI I:u, IuI gu, J,uI : LIug g:au-II : g:au c nI :, I: :a cIu c
uaug ::ug I: I !a ,, a n uaug Ic ::u ugI:n JauI uau :u Jau Iu,I uuI LIaI (LI:
Jau Iu I77U :: gu,u ! n IIuc :a cac ugu,u Ia c cua II g:: LIa g:ac :a LIa u:n ::I
Iaug I:ug 1aI:uI cua KauI :: guau u:n uu, I, : LIa uaug uIau IIuc :aI-Iu IIau uI
:a LIa: u:n KauI uu Ia: Iuau cu cIu ,u.
- Iau IIau uI:u LIa: u:n cuug Iu Ju, n I, II:u :aug :ua, uIaI Ia uIuug LIa: u:n
: uIuug :a I-Iu IIau LIug .uaI I:u :a uIu I:u Iuug (:u. LIa: u:n : :u cug
Iaug
- LIug jIa : uIuug I:u Iu ug can IuI uIau IIuc :aI Iu IIau nI cacI Iu J u, II:u
:aug :ua, na uguc Ia:, Ia Iu,I J: LIug II uIau IIuc Ju c :aI-Iu IIau ua ca, uu
Iaug I:u Iuug can IuI (I:uc guau Iau Iaug I:u Iuug I: Iu cua g:ac IuI (LIa:
u:n, uIu an uaug Ic ::u ugI:n Ja cIuug n:uI I:u (An. 12U
}. Chu |he cu ag ch |uahaa |hu c chiah mah ahu |a hte a |uo ag
{B6669)
1:n IIu Ia ua , LIa jIuc Ia j :a LI I:u !: Iu cacI Ia n IIuc cua g:ac guau Iu
I:ug, , II IuI ::u ugI:n cua II : g:au I:u guau Ju I, Iuau : Iuy |hu c
{5e|0s|0euuss|seta) IIuc-:-n:uI cua cIu II : uIuug I:aug IIa: u: Ian (, IIuc :
uIuug I:u Iuug cua cIuI n:uI cI7 c II c Juc Ia uI cIu II duo c hich do ag 0o t
chiah mah {afftzter| durch stch se|0s|) NIu II, Iu-uIau IIuc cuug jIuc Iuug uIuug
J:u L:u cua I:uc guau can IuI, Iuc cua n IIuc cua I:uc guau Iu I:ug K I gua Ia. cIu
II :: Iu cacI Ia do t |uoag cua g:ac guau Iu I:ug cuug cI7 uIau IIuc cIuI n:uI cI7
uIu Ia I:u Iuug _uau u:n ua , IIuug Ju c g : Ia IIu,I I:u Iuug : Iu-uIau IIu c
1:u ua, cI7 :aug I Iu I:ug cac jIau :au (uIaI Ia jIau D:u u,cI ::u ugI:n cua
Iau 1, I:aug 1I2U-IU :a ac :ug Iuau 14U-42 LI: KauI jIau I: I g:ua , IIuc |hua a
|u y : cIuI n:uI I:ug TIug g:ac (jj:zjI:u, Iuc cI7 Ju IIuau Ia I:u Iuug Ju
g:au : ca: T : : : Tu-, IIuc |huo ag aghte m cua cIu II : uIuug I:aug IIa: u : Ian cua
cIuI n:uI, J: I: jIa: c nI I:: g:ac Iu I:ug : ca : Ja Ia j Juc naug Ia: |ruo c do
I:ug cIu II TI J, Tu-I:uc guau : u: Ian cI7 c II c Juc u: gta c quaa Iu I:ug

142
IIug gua ::c |uhich do ag {5e|0s|affeh|toa), :a |hot gtaa cIuI Ia jIuug cacI Ian II
ua J cIu II duo c hich do ag |u 0ea |roag, Iuc Ia , cIu II .uaI I:u :a uIu II ua cho
chiah mah /uIu I:u Iuug] cIu LIug jIa: uIu cIu II /IIaI :u ] |a /nI ca cI Iu IIau]
(1U
KIa: u:n |uhich doag {5e|0s|affeh|toa) LIug Juc KauI I: j Iuc Ja :au na cI7
u : ugau gu J Ia IaI Jug cua Ian IIuc uIu Ia n I :u |hte | dtah ae a 0teu |uo ag (eta
5e|zea der Iors|e||uag, 17 NI:u uIa cIu g:a: IIa , :aug, I:ug LIuu LI I, Iuau : I:uc
guau, LIa: u:n |hte | dtah aea 0te u |uo ag :ua LI I:u :ua nau IIuau Ta Ju I:I, II
KauI, I:uc guau Ia Juc naug Ia : (ggIu cIu LIug jIa: Juc Ia :a (gnacII, :a can
uaug Ia c IuI IIu uIau (RzjI:::II cIu LIug c IuI Iu LI : (juIau:IIII:IIt:gL:I
!a,, IaI Jug |hte| dtah ae a 0te u |uo ag jIa: I: u uIu II ua J LIug nau IIuau ::
Iuau J:n : :u u, Ia :u, IuI g:ua can ua ug :a g:ac IuI (can uaug II: LIug :u,
IuugII: I J,uI, cu g:ac IuI II: LIug I:u c guau. (An. :g MI: IUUI 1Ia: cIaug ::
cI LI I, g:a: ua , na uga, :au KauI, { Ptch|e (uan I7U4 Ja I:u LIa: u:n |hte|
dtah {5e|zea) IIauI LIa: u:n uu Iaug cI I::I Ic cua n:uI, .n u Ia IauI Jug
IIug uIaI aguye a |hu y Iu ca , Ia c : uan Iaug :au cI :u Iuug jIau g:ua I:uc guau :a
LIa: u:n :a Juc ug g : Ia |ru c quaa |ri |ue |te aha a |u {rref|extre ta|e||eh|ue||e
4aschauuag) (.n. Ptch|e. :uuuIag u: g:anIu W:::u:cIaJI:II:, I7U4.
4. Hte a |uo ag hho ag hat |a a o |uo ag {5cheta) Kaa| ha a 0a c Berhe|ey {B6979)
KauI I :uug IIn jIau uIau .I ua , J jIug ugua :u ug uIau :aug, : : Iuau J:n
: IuI cIaI I:u Iuug cua I:uc guau can IuI, ug nuu .n n: uIau IIuc cI7 Ju
IIuau Ia a Iuug uIu IIu, I uu, Ian cuc Jau cua 1:LI,, Jug II : J I:a I: uIuug ,
L:u jI jIau u I:u Ian ug (II IIu Iu II: g:au, J Ia cac , L:u cua Iam0er| (I77U,
C. Garre :a }. G. H. Peder (I732 :a Hoses Heade|ssoha (I735 T:a I : cua KauI Ia j
I:uug cacI I:u cua ug : I:u Iuug :a : Ia j I:uug cua IIu,I uu, Ian ::u ugI:n
uIu Ja cIu g:a: nuc 22I I:u Ja ,
5. Iru c quaa ca m |iah cu a coa aguo t hho ag co |iah ca a aguye a ra |ri |ue cu a |ha a
|tah {B7I...)
KIa: u:n : can uaug (:a cuug : : u Ia LIa: u: n : I:uc guau Juc Ian : Iu
Iaug :u J: Ia j g:ua |ru c quaa ha t stah {ta|ut|us dertra|trusa0ge|et|e|e 4aschauuag)
:a |ru c quaa ca a aguye a {ta|ut|us ortgtaartusursrag|tche 4aschauuag). KauI I:u
I:uc guau jIa: ::uI (cua cu ugu: Ia I:uc guau jIu IIuc :a :u Iu Ia:-Juc-naug Ia: (ua:
gIu::u cua ca : Juc I:uc guau, I:ug LI: I:uc guau cau ugu,u (cua IIau I:uI Ia I:uc
guau |a o ra :u Iu Ia: cu a ca: Juc I:uc guau u jIau I:I ua , gau I:u : : :u jIau I:I

143
g:ua |ri |ue aguye a ma u {ta|e||ec|us arche|yusur0t|d|tcher Iers|aad) :a |ri |ue
sao chu {ta|e||ec|us ac|yusa00t|d|tcher Iers|aad) N: Huu II cau ugu,u
(TIuug J , I:uc guau do ag |ho t Ia Iu uu,, Ia I:uc guau I: Iu, cu Iu uu, cuug do ag |ho t Ia
I:uc guau Nguc Ia:, I:uc guau cua cu ugu : (Iuu II Iuu Iau cI7 Ia can IuI, jIa : Ia , :u
Iu Ia: Juc naug Ia: cua J : Iuug Ian I:u J I:u gu,I, :a g:ac IuI cua cu ugu: cI7 Ia
suy |y {dtshurstr), jIa : Ia , I:uc guau Ian I:u J J c Juc u : uuug
6.}. Cuo c |raah |ua a co a |te |uc
an uaug Ic ::u ugI:n na IaI uIau cua u Ia LIug g:au-II : g:au Ia :au J Juc
I:auI Iuau uga, Iu II: KauI cI Ju uga , ua, uIu Ja c g: : II:u : Iuc I:u Ja , Nga :
:au J Iu (LIug g:au-II: g:au hho ag g hha c hoa Ia n IIuc cua I:uc guau Ia, cuag Ia
nI guau I c IuI IIuc Ia: LIacI guau. An. Iau cauI cuc I:auI Iuau I:ug Pe|er Btert
IU72. Zet| uad Zet|erfahruag E.j::I:u :u: 1:IInI::cI:, 1:auLJuIM, cau I: LIa
II : :u Ia .n .I guau u:n cua KauI I:ug ::u Iuug cua :aI I, Ic I:u Ja:, cua IIu, I
Iuug J : :u Ja IIa, II n I:uI LIug g:au-II : g:au cua EucI:u NuIu 1Ia: cIaug
an uaug Ic ::u ugI: n cua KauI Ia I, Iuau I::I Ic cua nI n I:uI LIa Ic Ja I :
II :. Tau Ic u : cIuug :a uIaI Ia nu I:uI Ic Ia nI nu Ic Iug I j Ia, jIau IcI.
1: :: cau I: I:uc, uga, Iu IU2I, Eras| Casstrer I:ug gu,u 1au : IIu,I Iuug J:
cua E:u:I:u Ja IuI :uc KauI :a gau Ja,, uan IU3U, Iage0org 5|rohmeyer
(T:au:zuuuIaIjI:I:jI::cI uuu jI,::LaI::-cI Raun-2:I-1I: I: j Iuc II: :u Ia :au
J ua , ! : cau I: :au, jIau Jug cI :aug Iau I c Ia nu Ic jIau IcI (.n. Prtedmaa
IUU2 :a Parsoas IU3 uc I:auI Iuau cu I: j u:u Iu uI: u cacI I:u LIac uIau.
- 1: :: cau I: IIu uIaI, c Ia: cacI I:u.
- cau jIau I:I Ia: Ia: LI ug g:au. LIug g:au I:uc guau Ia cI:u cua EuLI:u Ia hho ag
gtaa ste u aghte m Ian c : LI : Jau cI LIa Ic Iu uI:u u Ia: Ia cac LIug g:au
|huo ag aghte m na uIa Iau Ic :a :aI I, jIa: I:n I:u cu II
- I: g:a: IIcI LIac cI :aug I:u uIu II Ia cIua Juug ugIa ::u ugI:n cua KauI Cug
LIug I Ian cug ::c cIuug n:uI IuI Ia cI:u cua LIug g:au :a IIan cI Ja .n
cac LIug g:au jI: EuLI:u Ia c II c (I:ug. KauI. ! :u Iuug J,uI Juug Jau U-II
TuI I:uc guau I:u ugI: n cI7 u : Ju n IIuc c Iau cua n: I:uc guau Iu uga:
(uga: uIau :a Iu cauI uIau cIu LIug cIua Juug Jac J:n cau I:uc ua ca !a ,
jIa: I:u u Ia hho ag gtaa |iah (RunI:cIL:I, LIug g:au u: cIuug (Raun
I:IaujI, Raun :n aIIgn:uu KIug g:au IuI LIug jIa : Ia J : Iuug ugI:u
cuu cua I:uI Ic H:uI Ic jIa: LIacI guau Ia LIug g:au IuI Iaug Iuug Iuug :a
II:I J,uI cac cau I:uc uIaI J,uI :ua LIug g:au Ia J:u L:u ::u ugI:n :a LIug

144
g:au uIu Ia J: Iuug cua I:uI Ic LIac uIau :aI .a KIug g:au Ia cI:u cI7 Ia : uu
cua nI nuI J I:uI Ic cIu hho ag ha t me ah de ste u aghte m N: cacI LIac, ca c
nuI J Iau Ic :a :aI I, Iu cIuug LIug c , ugIa ::u ugI:n na , ugIa ua, Iaug
:au Iu u: cIu II uIau IIuc II I:uI IIau cacI naug j:u:c D J, : ugu,u Iac,
LIa :aI ::u I:uI Ic :a LIa :aI ::u ugI:n : LI ug g:au Ia J c Ia j :a I:uug Ia j I:uc
IaI L, Ia : I:uI Ic uIaI J,uI ua
- 1: : : cau I: IIu Ia:, Iu, jIau Jug u uaI I:uc IuI Iug I j cua Iau Ic (I:uI Ic
II cacI I:u cua KauI, uIuug cuug c ugu: I:n cacI I:u Iu guau J:n ::u ugI:n
I:u Ja , H:uI Ic Ia LIa Ic : LIug g:au :a Ia , LIug g:au IuI Ian I:u J KIug
g:au IuI LIug IaI uguu Iu L:uI ugI:n, cuug LIug Iu cac LIa: u:n (J,uI ugIa, ::
II u Ia |oag ho |te a aghte m, uu ugu : Ia c II .a , uuug nu I:uI Ic nI cacI
IIuau Iu , jIau IcI (II I:u J , J:u :au cIua Juc cac uIa Iau Ic uIa I I: ::
uIau D J , II cacI I: u ua ,, cau jIau I:I Ia ca j J . LIug g:au IuI ::u ugI:n,
LIug g:au Iau Ic, LIug g:au :aI I, a j J :au jIu IIuc uIuug LIug jIa: Ia
Juc uau .ua I Iu ca j J I:uc TI cacI I:u ua ,.
- T:uc guau LIug g:au ::u ugI:n Ia Iug I j I:u ugI:n, uIuug LIug :: II na cac
I:u J : LIug g:au cIu,u I:I cua I:uI Ic uIaI II:I cuug jIa: c Jac IuI ua ,
- H:uI Ic IIuau Iu , II ugIa cua KauI Iu u cIua jIa: Ia uIau IIuc II ugIa Ja , Ju
N cIua LIaug J,uI cau I:uc cua IIuc Ia: IIuug ugI:n na uIuug cI cI cac Ia:
I:uI Ic LIac uIau na :aI I, Ic c II Iu a cIu cau cu :a L:uI ugI:n
- an uaug Ic ::u ugI:n LIug gau : : nI nu Iau Ic :a :aI I, Ic cu II ua :a
u cuug LIug cau II:j :a cuc I:auI Iuau : c : I, Iuau LIa Ic cua cac LIa Ic
::ug I
Tn Ia :, I:uc :a :au KauI, uI:u ugu: Ja LIaug J,uI LIa II cua uIau IIuc I:u ugI:n
IIug gua cac LIa : u:n jI I:u cua g:ac IuI (.n cIu IIcI cua ND cI 1IU5 NIuug
Iuau J:n cI :aug I:uc guau :a can uaug cu ug c uIuug ,u I I:u ugI:n, Jc Ia j : :
L:uI ugI:n :a LIug II II:u J Iau Ic :a LIa Ic Iu uI:u c II c Juc Ia :a ug Ia
n : n cua ::ug ug D J, Iu, an uaug Ic :: u ugI:n I: j Iuc ga , uI:u I:auI ca :,
u :au Ia nI I:ug uIuug jIau Jc Ja uIa I I:ug gu,u 1I jIau I, IuI IIuau Iu,
ua,
(1)


(1)
TI: c Ja:, 4rts|o|e cuug Ja LIug I:auI LI : uIuug aaa de {4ortea) LI: Iau :
LIug g:au-II: g:au, :a Iu, J: Ju nI : uIau J,uI LIa gau gu : :: KauI uIuug :::II
LIug :uI :a LI Iuau g:ug uIu KauI.
NgI:u cuu : rt |ri {|oos), :::II LIug Iau : hho ag gtaa |iah I:uu Iuug na Iuu
gau :: nI J: Iuug cu II J I:a I : cau I: Jau. !: II , :::II LIug I:uI uuug
LIug g:au uIu ca: g: I:u ugI:n Ia, uIu n IIuc I:uc guau IIuau Iu , 1 J: Ju J,uI
ugIa : LIug g:au, :::II .uaI jIaI Iu uIuug I: u Iuug cau jIa: g:a: IIcI. a. :aI II
Ju nI u: ua J, Iuc c nI :, I: uIaI J,uI, I. c I:u Iuug Iau :, (IIa, J: :, I: :aI

145





















II cI:n nI cI na :aI II LIac (LIug LI Ja cI:n I:uc J , :a c. c Ia cI:u. I:u-
uu:, I:uc-:au :a jIa:-I:a: Cug uuug jIuug jIa j Ia: I:u. nac uu :, I: c uIuug IIuc IuI
c Iau cua :aI II (guaug IuI :: Ia cI:u uIuug u LIug jIa: Ia :aI II, I : uu :a, :
LIug II c ::c Iau :, !, I: cuug LIug jIa: Ia nI ugu,u uIau II ugIa cua Ic
IIu,I : Iu ugu,u uIau cua ug, uu u c Jac IuI Iuug Iu :ug uIu cIaI II IIua u
Iu ,, :, I: (LIug g:au II:u n: IuI gu, J,uI : cIaI :a : Iau II , Jug II :, g:ug uIu
n II (1:n, :, I: Ia: c Iac Jug LIu I:I :auI g: : cI :a I II
:a J,uI cua Zeaoa (.n IIn. 15U :aug. :, I:, :: u I:u Iuu, jIa: I:u Iuu nI u:
ua J , J:u ua , uau Ju uau J Ia. Iau IIau :, I:, u: :, I: cua u , cuug jIa: c nI :, I:,
:: :, I: ua , Ia : cuug jIa: c :, I: :: 1 : jIa: ugau can :u gu, IIa: : Iau, uu Ja , cI7
cu Ia: LIa uaug KIa uaug IIu uIaI Ia IIu a uIau LIug g:au Ia nI LIug g:au I:uug g:au,
I:ug :ug, g:ua uIuug :, I: c :auI g: :, c II Juc Ia j Ja, I : IaI L, :aI II ua NIuug
LIa uaug ua, c uIuug :, I: LIug c :aI II, Iuc LIug g:au :ug : uau Ju uIuug I
Iuau LIug Juug :uug Ju c, uu cI7 cu LIa uaug IIu Ia: :a J cIuI Ia J,uI ugIa cIuI
IIuc cua 4rts|o|e : :, I:. !, I: Ia :u g: : Iau Iu I:ug cua :aI II Juug ,u L cau Ia Ic
nI :aI II LIac (!aI I, Ic, 1!, 4, 2I2a2 1,uI ugIa ua , Juug cI :aI II, cIaug Iau :, I:
cua uuc Ia cI:c cc, ca: I:uI Ia, Iug : ug :a Iu I:u Ia LIug LI g: : Iau u TI
uIuug, :u I:u, .I uIu Iau I n : :aI II , Ia : LIug cu u: n I :, I: ua !a ,, jIa: cIaug
4rts|o|e cuug :u, Iuug :, I: uIu Ia ca : Iau I (ua: auz Ia Ic uIuug :, I: uI Iu
uIu Ia uIuug I jIau cua u. Nu II, jIa: cIaug 4rts|o|e cuug Ju gau :: I:uI uuug cua
KauI :aug LIug g:au LIug c IuI LIa: u:n na c IuI I:uc guau. TIuc :a, 4rts|o|e LIug
.I Ju LIug g:au uIu nI Iau I :a :au .n LIug g:au IIuc : |iah hha ch quaa ra |
|y , I:ug LI: KauI .n LIug g:au Ia IIuc : IuI cIu II ::u ugI:n

146






KIa :aI : |hot gtaa {chroaos), :::II .I II: g:au uIu cIuau nuc cI
:u I:u J: uIuug Ia u IIau Ia: LIug I:u J: G Ja,, c Ia: ca u I: LI.
TI: g:au IIuc : ca: Jaug Iu Ia: Ia, ca: LIug Iu Ia:. MI I jIau II:
g:au Ja gua J:, nI I jIau LIac Jaug I: :a ca: LI Ij Ia: ca: LIug-Iu Ia:
a, II: Iau IIau LI c II Ia ca: Jaug Iu Ia: au I: IIu Ia: Ia. a: 1a,
g: Ia ca: jIau cacI gua LIu :a Iuug Ia: Ia g: cuug Ia cIuI u Ia, Iuc
ua cuug Ia nI ca: LIac. TI :::II, II: g:au :ua LIug Iu Ia: Jc Iaj,
:ua LIug jIa: Ia ca : Juc Ia :a (LIac :: guau J:n cua P|a|oa I:ug
Itmatos, :a, u Ia nI I:u Iuug J: Ln II (Ej:jIunu cua uIuug
gua I::uI Iu uI:u, Iuc uIu nI htah aghtem na I:uI IIau (cu ugu: c
Juc u: :u :aI Iu uI:u Jaug I:u J: NIuug gua I::uI Iu uI:u Ia g:
cuug u:u :a I:ug II : g:au uIuug LIug Jug uIaI :: II: g:au T:ug LI:
:, I: I:u guau Ju ca: IuI Ia: (:aI II II: II: g:au I:u guau Ju ca: uaug
Jug, ca: I:u J: TI: g:au LIug cI7 Jn Juc (II ugIa. J Juc na
cu Juc .ac J,uI II nI cI:u. c ca: : n Iu :a ca: nuu Iu !: II,
:::II J,uI ugIa II: g:au Ia : :au Jug Iuug uug :: ca: :n Iu :a
nuu Iu (!aI I, Ic, 1!, II, 2IUI :a u: IIn. :: II: g:au Ia cu : cua
nI ca: I:u Iuc, uu u Ia I:u Iuc (22Ua !: IuI I:u Iuc cua II: g:au uu
Ia LIug II I:u II: g:au Iu ca: I:u Ia:, Iuc Iu ca: 1a, g:, uu ca: 1a, g: Ia
ca: guu IIuc uIaI (ug uu uIuug J:n-Ia, g:, Ia LIug JaI Juc nI
guaug II: g:au cuug uIu LIug JaI Juc guaug LIug g:au Iaug Iug cua
uIuug J:n-LIug g:au !a,, jIa: cIaug II: g:au Ia nI ,u I cua IuI cIu
II uIu KauI u:. :::II LIug cI uIu :a ,, uu ug Ia :aug Ian IIuc Ia
J:u L:u IaI ,u cua II: g:au, uIuug cI7 II ugIa :aug II: g:au c |iah
|hao |ac {oera|tr), gau I:u :: Jug Iac Jn TI: g:au Ia nI Iuug cu a
uIuug Ju :, II: g:au na cIuau nuc cua u LIug jIa: Ia ca: 1a, g: na Ia
guaug II: g:au g:u a Ia: J:n-Ia, g: (g:, uga,, IIaug, uan NIuug IIa
Iac Jn Ia: jIu IIuc :a nI guau uaug Jn, Iuc :a cIu II (!aI I, Ic,
1!, I422a D J, 4rts|o|e J: Ju LI Iuau. TI: g:au LIug jIa: c Juc Ia
uI c Ian IIuc (:::II g: Ia I:uI Iu, cuug LIug jIa: c :au nI
cacI I:u Iaj I:ug J, uIuug cuug LIug II c II: g:au uu LIug c IIa
Iac Jn cua Ian IIuc Tn Ia:, J: u:u :: uIuug uau J, :::II I:auI
LIug J: :a J,uI ugIa 0aa cha| cua LIug g:au-II: g:au na cI7 J: I: nI
J,uI ugIa Ju IIuau c IuI ra| |y uIu nI hhat atem |hao |ac {oera|tr)
Nga, ua,, I:ug IIuc I:u ugI:u cuu LIa Ic, ugu: Ia cuug IIuug cIu
cacI Ian ua, Iu Ia J: :a ::c J,uI ugIa Iau cIaI cua LIug g:au-II:
g:au

147
HOC THYFT SlF NGHlFM VF CAC YF TO CO
AN CA NHAN THC



FHAN ll


tO GlC HOC SlF NGHlFM





















148

DAN NHAP

Y NIEM VE MOT MON LO GC HOC SIEU NGHIEM

I.

VE MON LO GC HOC NOI CHUNG



















B75
Nhan thc cua ta phat sinh t hai nguon suoi c ban (Grundquellen)
cua tam thc: nguon th nhat la quan nang tiep nhan nhng bieu tng (tnh
thu nhan nhng an tng); nguon th hai la quan nang nhan thc mot oi
tng bang cac bieu tng ay (tnh t khi
*
cua cac khai niem); thong qua
nguon suoi th nhat, mot oi tng c mang lai cho ta; thong qua nguon
suoi th hai, oi tng ay c suy tng trong quan he vi bieu tng
trc (von ch la quy nh n thuan cua tam thc). Vay, trc quan va
nhng khai niem tao nen cac yeu to cua moi nhan thc chung ta, khien
cho: nhng khai niem ma khong co trc quan tng ng bang mot cach nao
o cung nh trc quan ma khong co khai niem eu khong the mang lai
nhan thc nao ca. Ca hai hoac la thuan tuy, hoac la thng nghiem. La
thng nghiem khi chung cha ng cam giac (cam giac lai phai co s hien
dien thc s cua oi tng lam tien e); la thuan tuy khi bieu tng khong
b pha tron vi cam giac nao ca. Ngi ta co the goi cam giac la chat lieu
cua nhan thc cam tnh. Do o, trc quan thuan tuy ch cha ng mo thc
nh o mot cai g o c trc quan, con khai niem thuan tuy ch cha ng
mo thc cua t duy ve mot oi tng noi chung. Ch nhng trc quan hay
khai niem thuan tuy mi co the co c mot cach tien nghiem, con trc
quan va khai niem thng nghiem th ch co the co mot cach hau nghiem.












Neu ta a goi tnh thu nhan cua tam thc oi vi cac bieu tng trong
chng mc tam thc b kch ong bang mot cach nao o la CAM NA NG, th
ngc lai, quan nang san sinh ra ban than nhng bieu tng, hay la tnh t
khi cua nhan thc se c goi la GIAC TNH (DER VERSTAND). Ban
tnh t nhien cua ta quy nh rang trc quan khong bao gi co the g khac
hn la cam tnh, tc la, ch cha ng phng cach lam the nao e ta c
cac oi tng kch ong. Ngc lai, quan nang suy tng ve oi tng cua
trc quan cam tnh chnh la giac tnh. Khong quan nang nao co u the [hay
quan trong] hn quan nang kia. Khong co cam nang, khong oi tng nao
c mang lai cho ta, va khong co giac tnh, khong oi tng nao c suy
tng. Nhng t tng khong co noi dung th trong rong, nhng trc
quan khong co khai niem th mu quang. V the, ieu thiet yeu nh nhau la

*
Rezeptivitt: tnh thu nhan.
Spontaneitt: tnh t khi, hoac tnh noi khi. (N.D).

149








B76
phai lam cho nhng khai niem tr thanh cam tnh (tc them vao cho chung
oi tng trong trc quan) cung nh lam cho nhng trc quan mang tnh t
tng (tc a chung vao cac khai niem). Ca hai quan nang (Vermgen) hay
hai nang lc (Fhigkeiten) nay khong the chuyen oi cac chc nang cua
chung cho nhau. Giac tnh khong the trc quan va cac giac quan th khong
the suy tng ieu g ca. Ch t viec chung hp nhat lai, nhan thc mi co
the nay sinh. V the, ngi ta khong c phep lan lon phan tham gia cua
chung, trai lai co ly do rat he trong e phai ca n than tach ri va phan biet
chung ra. V ly do o, chung ta phan biet mon hoc ve nhng quy luat cua
cam nang noi chung, tc CAM NANG HOC (STHETIK) vi mon hoc ve
nhng quy luat cua giac tnh noi chung la mon LO GC HOC (LOGIK).
















B77
Mon Lo-gc hoc, en lt no, co the c tien hanh theo hai muc ch
khac nhau: Lo-gc hoc cua viec s dung giac tnh pho bien va Lo-gc hoc
cua viec s dung giac tnh ac thu. Mon hoc trc bao gom nhng quy luat
tuyet oi tat yeu cua t duy, ma khong co no se khong co viec s dung giac
tnh nao ca va no ch quan tam en viec s dung nay thoi, khong ke en
tnh d biet cua nhng oi tng ma no co the nham en. Con mon Logc
cua viec s dung giac tnh ac thu lai cha ng nhng quy luat e t duy
ung ve mot loai oi tng nhat nh nao o. Mon Logc trc [pho bien] co
the goi la mon logc hoc c ban (Elementarlogik), con mon sau la Cong cu
(Organon) [phng phap luan] cua nganh khoa hoc nay hay nganh khoa hoc
kia. Logc hoc ac thu phan ln c u tien giang day trong nha trng nh
la mon d b (Propdeutik) cho cac nganh khoa hoc, mac du theo trnh t cua
ly tnh con ngi, no la san pham ta at c sau cung mot khi nganh khoa
hoc a hoan tat t lau [a trng thanh] va ch can lam ong tac toi hau e
chnh on va hoan thien no. V le ta a phai hieu biet nhng oi tng mot
trnh o kha cao khi muon e ra nhng quy luat lam the nao e mot khoa
hoc ve nhng oi tng ay c hnh thanh.















Mon Logc hoc pho bien lai co hai loai: thuan tuy hoac ng dung.
Trong mon hoc trc, ta tru tng hoa khoi moi ieu kien thng nghiem
khi s dung giac tnh, chang han khoi cac anh hng cua cac giac quan, cua
tr tng tng, cac quy luat cua ky c, sc manh cua thoi quen, cua cac xu
hng v.v.., tc la khoi cac nguon goc cua cac nh kien, va noi chung khoi
moi nguyen do lam nay sinh hoac nguy tao mot so nhan thc nao o, v
chung ch lien quan en giac tnh trong cac hoan canh s dung cu the va e
nhan ra chung, can phai co kinh nghiem. Vay, Logc hoc pho bien va thuan
tuy ch ban en cac nguyen tac tien nghiem va la Bo chuan tac (Kanon)
cua giac tnh va cua ly tnh, nhng ch ve phng dien hnh thc cua viec s
dung chung, con noi dung th tuy y (thng nghiem hay sieu nghiem). Ngc
lai, mon Logc hoc pho bien se tr thanh mon hoc ng dung khi no hng
en nhng quy luat cua viec s dung giac tnh di cac ieu kien chu quan
thng nghiem ma mon Tam ly hoc day cho ta biet. No ch co nhng

150





B78
nguyen tac thng nghiem, mac du nhng nguyen tac nay co tnh pho bien
trong chng mc ap dung vao giac tnh noi chung, khong phan biet cac loai
oi tng. V vay, no khong phai la mot Bo chuan tac cua giac tnh noi
chung, cung khong phai la mot bo Cong cu cua cac nganh khoa hoc ac thu,
ma ch la phep thanh tay (Kathartikon) cua giac tnh thong thng. [giup
cho giac tnh c tnh tao, sang suot khi hoat ong].
Vay, trong mon Logc hoc pho bien, phan tao nen hoc thuyet thuan
tuy cua ly tnh phai c tach biet hoan toan vi phan ng dung (du phan
nay van co tnh pho bien nh a noi). Ch co phan trc [thuan tuy] mi la
mon khoa hoc ch thc, du ngan gon va kho khan va c trnh bay theo
phong cach hoc thuat nghiem chnh (schulgerecht) nh oi hoi cua mot Hoc
thuyet c ban cua giac tnh. Trong mon hoc nay, cac nha Logc hoc luon
luon phai ghi nh hai quy luat:
1. Vi t cach la mon Logc hoc pho bien, no tru tng hoa khoi moi noi
dung cua nhan thc giac tnh cung nh khoi moi s d biet cua nhng oi
tng va khong lam viec vi g khac hn la vi mo thc n thuan cua
t duy.
2. Vi t cach la mon Logc hoc thuan tuy, no khong co nhng nguyen tac
thng nghiem, do o, khong tiep thu bat c ieu g t mon Tam ly hoc
(nh ngi ta oi luc thng tng), v Tam ly hoc khong co anh hng
nao oi vi Bo chuan tac cua giac tnh ca. Logc hoc thuan tuy la mot
hoc thuyet c chng minh chat che (demonstrierte Doktrin) va tat ca
eu phai co tnh xac tn hoan toan tien nghiem trong mon hoc ay.






B79
Con mon hoc ma toi goi la Logc hoc ng dung (ngc vi y ngha
thong thng cua thuat ng nay, theo o Logc hoc ng dung phai bao gom
cac bai tap ng dung da theo cac quy luat cua phan Logc hoc thuan tuy) la
hnh dung ve giac tnh va ve cac quy luat cua viec s dung giac tnh mot
cach tat yeu trong cac trng hp cu the (in concreto), ngha la s s dung
giac tnh di cac ieu kien ngau nhien cua chu the co the gay can tr hoac
tao thuan li cho viec s dung, va la cac ieu kien nhn chung ch c
mang lai mot cach thng nghiem. No nghien cu ve s chu y, nhng g can
tr s chu y va cac hau qua cua no, ve nguon goc cua sai lam, cua cac trang
thai hoai nghi, do d, tin tng v.v.. | Logc hoc pho bien va thuan tuy quan
he vi Logc hoc ng dung giong nh mon ao c hoc thuan tuy cha ng
nhng quy luat ao c tat yeu cua mot y ch t do noi chung quan he vi
mon hoc ve c hanh (Tugendlehre) la mon hoc xem xet nhng quy luat ay
trc cac tr lc cua tnh cam, xu hng va am me la nhng g con ngi b
le thuoc t hay nhieu, va mon hoc ng dung ay khong bao gi co the mang
lai mot mon khoa hoc thc s va c chng minh chat che, v no cung
giong nh mon Logc hoc ng dung can en cac nguyen tac thng
nghiem va tam ly hoc.

151

II.

VE LOGC HOC SIEU NGHIEM









B80



























B81
Nh ta a thay, mon Logc hoc pho bien tru tng hoa khoi moi noi
dung cua nhan thc, tc la, khoi moi quan he cua nhan thc vi oi tng va
ch xem xet hnh thc logc trong moi quan he gia cac nhan thc vi
nhau, noi cach khac, ch nghien cu mo thc cua t duy noi chung. Nhng,
v le a co nhng trc quan khong ch thuan tuy ma con thng nghiem (nh
Cam nang hoc sieu nghiem a chng minh), nen cung co the co mot s khac
nhau gia t duy thuan tuy va t duy thng nghiem ve nhng oi tng.
Vay, trong trng hp nay, at phai co mot mon Logc hoc, trong o ngi
ta khong tru tng hoa khoi moi noi dung cua nhan thc, bi v mot
mon Logc hoc ch cha ng cac quy luat cua t duy thuan tuy ve mot oi
tng phai loai tr moi nhan thc co noi dung thng nghiem. Mon Logc
hoc [mi] nay se nghien cu nguon goc (Ursprung) cua cac nhan thc cua
chung ta ve nhng oi tng, trong chng mc nguon goc nay khong the
quy cho nhng oi tng; trong khi o mon Logc hoc pho bien khong he
quan tam en viec nghien cu nguon goc [chu quan] nay cua nhan thc, trai
lai ch xem xet nhng bieu tng du co nguon goc nguyen thuy va tien
nghiem trong ban than ta hay ch c mang lai mot cach thng nghiem
theo cac quy luat ma giac tnh s dung trong moi quan he gia nhng bieu
tng vi nhau khi giac tnh suy tng, ngha la ch nghien cu mo thc cua
giac tnh von co the c ap dung vao nhng bieu tng, bat ke nhng bieu
tng nay co nguon goc phat sinh t au.
Va ay, toi xin neu mot nhan xet [ve t SIEU NGHIEM
TRANSZENDENTAL] co anh hng en tat ca cac nghien cu ve sau va
ta can phai lu y, o la : Khong phai bat ky nhan thc tien nghiem nao
cung la sieu nghiem, trai lai, ch nhng nhan thc tien nghiem cho ta
biet TAI SAO va BANG CACH NAO mot so bieu tng (cac trc quan
hay cac khai niem) ch c hay ch co the c ap dung mot cach tien
nghiem mi c goi la SIEU NGHIEM (tc la kha the cua nhan thc
hay la s s dung nhan thc mot cach tien nghiem). V ly do o, khong
gian hay bat ky tnh quy nh hnh hoc tien nghiem nao ve khong gian eu
khong phai la mot bieu tng sieu nghiem, trai lai, ch co nhan thc rang
cac bieu tng nay khong he co nguon goc thng nghiem va chnh kha the
lam the nao e nhan thc ay, mac du la tien nghiem van co the quan he
c vi nhng oi t ng cua kinh nghiem mi co the c goi la SIEU
NGHIEM. Cung the, viec s dung [khai niem] khong gian vao nhng oi
tng noi chung [nhng vat-t than] cung goi la sieu nghiem
*
, nhng neu

*
Co the hieu la: tr thanh mot van e sieu nghiem v khong co kha the nh the. (N.D).

152
ch gii han vao cac oi tng cua giac quan, viec s dung ay goi la thng
nghiem. Nh vay, s phan biet cai sieu nghiem va cai thng nghiem ch
thuoc ve cong viec Phe phan cac [loai] nhan thc ch khong lien quan
en moi quan he gia cac nhan thc nay vi oi tng cua chung.














B82
Vi hy vong rang co the se co c cac khai niem co kha nang quan
he vi oi tng mot cach tien nghiem, khong phai vi t cach la cac trc
quan thuan tuy hay cam tnh na, ma ch vi t cach la cac hanh vi cua t
duy thuan tuy, do o, la cac khai niem khong co nguon goc thng nghiem
lan cam nang (sthetisch), chung ta hnh thanh ngay t trc y niem ve mot
mon khoa hoc cua nhan thc giac tnh va ly tnh thuan tuy, e nh o ta suy
tng ve nhng oi tng mot cach hoan toan tien nghiem. Mot mon khoa
hoc nh the co nhiem vu xac nh nguon goc, pham vi va tnh gia tr
khach quan cua cac nhan thc [tien nghiem] ay phai c menh danh la
mon LOGC HOC SIEU NGHIEM (TRANSZEN-DENTALE LOGIK),
v no ch nghien cu cac quy luat cua giac tnh va ly tnh trong chng mc
mon hoc nay quan he vi nhng oi tng mot cach tien nghiem ch
khong giong nh mon Logc hoc pho bien quan he vi cac nhan thc ly tnh
va thng nghiem va thuan tuy ma khong co s phan biet.

















153

III.

VE VIEC CHIA LOGC HOC PHO BIEN
RA THANH PHAN TCH PHAP (ANALYTIK)
VA BIEN CHNG PHAP (DIALEKTIK)

Cau hoi xa cu va noi tieng ma ngi ta hay neu len e tng lam
rang co the bat b c cac nha logc hoc, va tm cach ay ho en cho hoac
phai bao cha theo cach nguy bien (Diallete) tham hai hoac phai thu nhan
s bat tri cung nh tnh khoac lac cua toan bo mon hoc nay, o la cau hoi:
CHAN LY LA G? Trong cau hoi tren, ngi ta a tan thanh va gia nh
mot nh ngha ve chan ly la s trung hp cua nhan thc vi oi tng
cua no
*
, nhng ieu ngi ta thc s muon c nghe tra li lai la: au la
tieu chuan (Kriterium) pho bien va chac chan e biet c chan ly cua
mot nhan thc?






B83
e biet at cau hoi ung cach, ngi ta cung can trng ra bang chng
ay u va manh me ve s khon ngoan hay sang suot. Bi v, neu cau hoi t
no a vo ly va oi hoi nhng cau tra li khong can thiet, th ngoai viec lam
cho ngi at cau hoi cung phai xau ho, cau hoi ay oi luc con co hai va
dan dat ngi nghe vo y ap lai bang nhng cau tra li cung vo ly not va tao
ra canh tng buon ci nh ngi xa noi ke lo i vat sa de, ngi lai i
lay ray ma hng
**
.

Neu chan ly nam cho trung hp cua mot nhan thc vi oi tng
cua no, th qua o, oi tng nay phai c phan biet han vi nhng oi
tng khac; v mot nhan thc la sai, neu no khong trung hp vi oi tng
ma no quan he, mac du no van cha ng nhng g co the la ung vi
nhng oi tng khac. Trong khi o, mot tieu chuan pho bien cua chan ly
phai la tieu chuan co gia tr cho moi nhan thc khong phan biet nhng oi
tng cua chung. The nhng, ieu ro rang la vi tieu chuan o, ngi ta tru
tng hoa khoi moi noi dung cua nhan thc (quan he vi oi tng), con
chan ly lai ch lien quan en chnh noi dung nay, nen qua la hoan toan vo ly
va khong thch hp khi neu cau hoi ve mot ac iem cua chan ly cho noi
dung nay cua nhan thc va the la, khong the nao mang lai mot dau hieu
(Kennzeichen) [tieu chuan] va ay u lai ong thi va pho bien cua chan
ly. V tren ay ta a goi noi dung cua mot nhan thc la chat lieu cua no,
nen ngi ta phai noi rang: ve mat chat lieu, khong the oi hoi co c

*
nh ngha nay ve chan ly bat nguon t Aristote du ong khong trc tiep dung ch trung hp
hay tng ng: Cai g la ma bao khong la, hay, cai g khong la ma bao la, o la sai; trong khi
cai g la th bao la, khong la th bao khong la, o la ung. (Xem: Aristote, Sieu hnh hoc, Q.4,
Chng 7, 1011 b26-28). (N.D).
**
Ngu y tng t nh cau ong noi ga, ba noi vt. (N.D).

154
mot dau hieu [tieu chuan] pho bien cho chan ly cua nhan thc, v tieu chuan
ay la t-mau thuan trong chnh no.


B84
Nhng, ch xet ve mat hnh thc (gat sang mot ben moi noi dung) cua
nhan thc, ieu cung ro rang la: mot mon Logc hoc trong chng mc trnh
bay nhng quy luat pho bien va tat yeu cua giac tnh phai neu c trong
nhng quy luat ay cac tieu chuan cua chan ly. Cai g mau thuan lai vi
nhng quy luat ay la sai, bi nh the giac tnh se t mau thuan vi nhng
quy luat pho bien cua t duy, tc la t mau thuan vi chnh no. Nhng cac
tieu chuan nay ch lien quan en hnh thc cua chan ly, tc cua t duy noi
chung, va trong chng mc o, la hoan toan ung an, song khong ay u.
V du cho mot nhan thc co the hoan toan phu hp vi hnh thc logc, tc la
khong t mau thuan vi chnh no, the nhng no van co the mau thuan vi
oi tng. Cho nen, tieu chuan logc n thuan cua chan ly tc la s trung
hp cua mot nhan thc vi cac quy luat pho bien va hnh thc cua giac tnh
va ly tnh ch mi la conditio sine qua non [latinh: ieu kien khong co
khong c], do o, la ieu kien tieu cc (negativ) cua moi chan ly, ch
mon Lo gc hoc nay khong the i xa hn c va no khong co hon a th
nao e phat hien sai lam khong lien quan en hnh thc ma lien quan en
noi dung [cua nhan thc].









B85
Vay, mon Logc hoc pho bien thao ri toan bo cac cong viec co tnh
hnh thc cua giac tnh va ly tnh ra thanh nhng yeu to va trnh bay chung
nh la cac nguyen tac cua moi s anh gia ve logc oi vi nhan thc cua
ta. V the, phan nay cua mon Logc c goi la PHAN TCH PHAP
(ANALYTIK) va cung v the, t nhat la hon a th tieu cc ve chan ly khi
ngi ta trc het phai kiem tra va anh gia moi nhan thc ve mat hnh
thc can c vao cac quy luat nay cua mon logc, trc khi ngi ta xem xet
ve ban than noi dung e biet cac nhan thc co cha ng chan ly tch cc
(positiv) nao oi vi oi tng hay khong. Nhng bi v hnh thc n
thuan cua nhan thc du co trung hp vi cac quy luat lo-gc bao nhieu i na
cung van cha u e mang lai chan ly chat lieu [khach quan] cho nhan thc,
nen khong ai co the ch dung mon Lo-gc hoc n thuan ma dam phan oan
ve oi tng va khang nh mot ieu g, neu khong tham khao cac hieu biet
co c s ve oi tng ma ngi ta a at c t trc va ben ngoai mon
Logc, e ch sau o mi th van dung va noi ket cac hieu biet ay lai thanh
mot cai toan bo co he thong theo cac quy luat logc, hoac tot hn na, la
kiem tra chung ch theo cac quy luat ay.
Tuy nhien, co mot ieu g ay het sc loi cuon khi ta lam chu c
mot nghe thuat co ve nh mang lai hnh thc cua giac tnh cho moi nhan
thc cua ta, mac du ve mat noi dung cua nhan thc co the con rat trong rong
va ngheo nan, khien cho mon Lo-gc hoc pho bien von ch la mot Bo chuan
tac (ein Kanon) e phan oan lai c s dung nh mot Cong cu (ein

155
Organon) nham thc s tao ra hay t nhat cung co ve tao ra cac khang
nh khach quan, va nh vay trong thc te, mon Logc hoc pho bien a b
lam dung. Mon logc hoc pho bien b hieu sai nh la mot Bo Cong cu,
c goi la BIEN CHNG PHAP (DIALEKTIK).



B86
Du y ngha [cua t bien chng phap] c ngi xa s dung e at
ten cho mot mon khoa hoc hay nghe thuat la rat khac nhau, nhng ngi ta
co the can c vao viec s dung thc s cua no e nhan ra rang oi vi ngi
xa, Bien chng phap a khong g khac hn la mon LO-GC HOC VE AO
TNG (LOGIK DES SCHEINS). o la mot nghe thuat nguy bien nham
mang lai cho s khong hieu biet, tham ch cho s co y la phnh mot lp sn
cua chan ly, bang cach bat chc phng phap chat che ma Lo-gc hoc noi
chung a e ra (vorschreiben) va s dung nh v hoc (Topik) [cac the
cach lap luan] cua mon Logc e to iem cho cac tro bp bm rong tuyech.
Cho nen ngay nay, ngi ta co the nhan ra mot s canh bao chac chan va
hu ch la: khi nao mon Lo-gc hoc pho bien b xem nh la Bo Cong cu
(Organon) th bao gi cung la mot mon Lo-gc hoc ve ao tng, tc la co
tnh bien chng. V le no khong truyen day c cho ta ieu g het ve noi
dung cua nhan thc ma ch ve cac ieu kien hnh thc n thuan cua viec
trung hp vi giac tnh; con ngoai ra hoan toan khong an nhap g vi oi
tng ca, cho nen yeu sach oi hoi s dung Logc hoc pho bien nh la mot
cong cu (Organon) hong tang tien va m rong nhan thc t ra la theo y o
bp bm cua no rut cuc se khong at c g hn la s ba hoa nham nh,
dung mot so ao tng e tuy tien khang nh hay bac bo bat c ieu g
ngi ta muon.
Mot s truyen day nh the la hoan toan khong thch ang oi vi
pham gia cua Triet hoc. Chnh v bao ve pham gia ay ma ngi ta tot hn
nen goi Bien chng phap la mot s PHE PHAN AO TNG BIEN
CHNG, xep viec phe phan nay vao trong mon Logc hoc, va ay, chung
ta cung muon hieu no vi t cach la mot mon phe phan nh the.









156
B87
IV.


VE VIEC CHIA LOGC HOC SIEU NGHIEM
RA THANH PHAN TCH PHAP SIEU NGHIEM
VA BIEN CHNG PHAP SIEU NGHIEM






















B88
Trong mon Lo-gc hoc sieu nghiem, ta tach rieng giac tnh (cung nh
trc ay trong Cam nang hoc sieu nghiem, ta tach rieng cam nang) va rut
ra khoi cac nhan thc cua ta phan t duy ch co nguon goc trong ban than
giac tnh e xem xet. Nhng, viec s dung nhan thc thuan tuy nay phai
da tren ieu kien la: nhng oi tng phai c mang lai cho ta trong trc
quan e phan nhan thc thuan tuy nay co the c ap dung vao chung. V
le, khong co trc quan, moi nhan thc cua ta se thieu oi tng va do o, se
van hoan toan trong rong. Vay, bo phan cua mon Logc hoc sieu nghiem
trnh bay cac yeu to cua nhan thc giac tnh thuan tuy va cac nguyen tac
ma neu khong co chung th khong oi tng nao co the c suy tng,
chnh la PHAN TCH PHAP SIEU NGHIEM (TRANSZENDENTALE
ANALYTIK) va ong thi cung la mot mon LO-GC HOC VE CHAN LY.
[S d goi nh vay] v khong mot nhan thc nao co the mau thuan vi no ma
khong ong thi anh mat moi noi dung, tc la, anh mat moi quan he vi
mot oi tng nao o, va do o, anh mat chan ly. The nhng, v le von het
sc hap dan va de b loi cuon vao con ng lam lac khi s dung rieng biet
cac nhan thc thuan tuy cung vi cac nguyen tac nay, cung nh t mnh vt
ra khoi cac ranh gii cua kinh nghiem la ni duy nhat co the mang lai cho ta
chat lieu (nhng oi tng) e cac khai niem thuan tuy cua giac tnh co the
c ap dung, nen giac tnh ri vao nguy c bang cac nguy bien trong rong
bien cac nguyen tac n thuan hnh thc cua giac tnh thuan tuy thanh
mot s s dung co tnh chat lieu [noi dung] va t o, phan oan ve nhng
oi tng mot cach khong phan biet, [o la] nhng oi tng von khong
c mang lai cho ta va co le cung khong the c mang lai cho ta bang bat
ky cach nao. V le Phan Tch Phap Sieu Nghiem ch thc ch la mot Bo
chuan tac (ein Kanon) e phan oan trong s dung thng nghiem, no se
b lam dung neu ngi ta cho no co gia tr nh la Bo Cong cu (Organon)
cho mot s s dung pho bien va vo gii han, va dam lieu lnh dung rieng
giac tnh thuan tuy e phan oan, khang nh va quyet nh ve nhng oi
tng noi chung [t than] mot cach tong hp. Viec s dung giac tnh thuan
tuy nh the se mang tnh bien chng. Cho nen, phan th hai cua Lo-gc hoc
sieu nghiem phai la mot s Phe phan ve ao tng bien chng nay va co ten
goi la BIEN CHNG PHAP SIEU NGHIEM (TRANSZENDENTALE
DIALEK-TIK), khong phai nh la mot nghe thuat kch hoat ao tng bien
chng mot cach giao ieu (mot nghe thuat tiec thay rat pho bien trong u
loai nguy bien sieu hnh hoc), trai lai vi t cach la mot s Phe phan giac

157
tnh va ly tnh xet ve phng dien b s dung sieu vat ly (hyperphysisch),
nham phat hien ao tng sai lam trong cac yeu sach thieu c s cua chung
cung nh nham ha thap cac tham vong muon kham pha va m rong nhan
thc ma hai quan nang tren tng lam rang co the at c ch bang cac
nguyen tac sieu nghiem xuong thanh viec kiem tra cac phan oan cua giac
tnh thuan tuy va bao ve no trc nhng ao tng nguy bien (sophistische
Blend-werke).



158
CHC GI4I D4N NH4P

7 IO GlC HO C 5IEC NGHIE H {B75B90)
u : jIau an uaug Ic ::u ugI:n, KauI I :a Ia: Iug :: Ja I:n Juc cac ,u I I:u
ugI:n Jau I:u Ia uu |ru co | |hu aha | cua uIau IIuc. hho ag gtaa ra |hot gtaa
1ug II : KauI cuug Ja J: Juc Iuc Jau I: u J I:a I: cau I : : LIa II cua ha a
doa a |o ag ho |te a aghte m (1IU Nu LIug g:au-II : g:au Ia uIuug n IIuc I:u
ugI:n cua I:uc guau can IuI, II: KauI IaI Jau g:a: IIcI Juc LIa II cua uIuug
jIau Jau :ua I:u ugI: n :ua Iug I j. Ia |te a aghte m, I:ug cIuug nuc uIuug
jIau Jau Ia Juug LI: cIu ug uua I:u n: guau I :: I:uc guau I:u ugI:n I:ug J
n : uu L:u IIuug ugI:n Juc :a j . j Ia:, Ia |o ag ho , I:ug cIuug nuc cIuug Ia
Juug LIug jIa : cI7 uI :a ::c jIau IcI Ju IIuau uIuug LIa: u:n u cIuug LI
I j Ia:, na uI :a n : guau I (Iug I j : : I:uc guau IIuau Iu , : LIug g:au :a
II : g:au
NI:n :u L I: j Ia LIa :aI : gta c |iah {Iers|aad) J I:n :a cac :aI I:u I:u
ugI:n cI |ru co | |hu hat cac hha t ate m |hua a |u y {ca c ha m |ru ) cua g:ac IuI
N: cacI LIac, :au LI: .n .I :a: I: cua uIuug mo |hu c I:u ugI:n cua can uaug,
Ia, g: jIa: .n .I :a: I: cua uIuug mo |hu c I:u ugI:n cua g:ac IuI J I:uI IIauI
|ro a re a LIa II cua jIa u Jau Iug I j I:u ugI:n T:ug Ian cua jIau ua , Ia
uIan g:a: IIcI uguu gc, , ugIa :a jIan :: :u uuug I j jIa j cua cac ha m |ru ,
Iuc cua cac LIa: u:n jI I:u :a uu nug :u Ia I LIuug cI Iu uu, ::u I:uI Ic
u: cIuug D J, jIau LIaug J,uI jIan :: I:u Iuc cua cIuug (1Iau IcI jIa j ::u
ugI:n :a jIau jIu J,uI IIan :ug :uI :a cua cIuug (1:u cIuug jIa j ::u
ugI:n Ia g j jIau I:a I : cau I: cIu ,u cua Iau I cug cuc jI jIau. :u I:uI
Ic c II c Juc Ia, LIug. !a uu c, cI7 c II c Juc ahu |he aa o.
Mu Ic n : n Ia gn ca Ia: jIau I:u Ja , Juc KauI Ja I Iu Ia Iogic ho c ste u
aghte m !a ,, |ogic ho c ste u aghte m |a g N LIac :: 1-gc Ic IIug IIuug
cI ua. Muc 7 ua, I:n I:u :au J J, I:uc LI: Ia cuug KauI Iau II ca c maah mo t
J I:n :a uIuug jIan I:u nuc 3
7I KauI uau uIa j :a jIau 1-gc Ic ::u ugI:n g:ug cuug nI L:u uIu Ja uau uIa j
:a jIau an uaug Ic ::u ugI:n I:uc Ja, (1, J Ia . LIaug J,uI (na LI ug Iuau
g:a : |iah hat ma | cua cac guau uaug I:u Iuug cua cu ugu :. can uaug :a g:ac IuI,
IuI IIu uIau :a IuI Iu LI : TIaI uI:u, Ja , Ia cacI jIau I: I guu IIuc cua Ian I,

159
Ic IIuug ugI:n. guau uaug IIu uIau uI J Ia I: j IIu uIuug au Iuug Juc
jIau I: I : : guau uaug IcI cuc, Iu LI: uI J Ia I:uI IIauI uIuug LIa: u:n Tu,
uI:u, cI do c da o :a n: n cua KauI Ia gau cI n : guau uaug nI mo |hu c ::ug
I:I, Iuc huoag |hu c LIac uIau J u : L I :a :a j .j uIuug uu L:u cua I:u Iuug
!a uIu II, uIuug guau uaug LIug cu Juc .I II ugIa Ian I, Ic IIuug ugI:n
uua na II ugIa ste u aghte m (125, 13U, .n. Iu g:a : 5I. Iuc . I uIuug J:u
L:u LIa II cua uIau IIuc I:u ugI:n : J : Iuug
MI naI, uIuug n IIuc cu a can uaug (LIug g:au-II : g:au Ia jIuug IIuc J :a j . j
ca: Ja Ia j (Mauu:gJaII:gL:Iu 14 cua can g:ac IIauI I:uc guau : J: Iuug ( IIauI
uIuug I:u Iuug I:uc I: j :a ca I: I, 177 MaI LIac, uIuug J: Iuug jIa : Juc suy
|uo ag n: I: IIauI uIuug I:u Iuug jI I:u :a Juc jIau Iu N : cacI LIac, uI
uIuug n IIuc cua can uaug, ca: Ja Ia j can IuI Juc u: LI :a :a j . j ra o |roag
I:uc guau, cu uIuug n IIuc cua g:ac IuI : g:u j cI uIuug J: Iuug u : cIuug Juc
:u, Iuug ra o duo t uIuug LIa: u:n TI KauI, IaI L, uIau IIuc ua : J : Iuug
cuug cau su ho |a c II: I ,u a , cua ca hat |oat n IIuc 1 cIuI Ia I, u jIa: I:uI
IIauI nu Iogic ho c ste u aghte m |u c |a mo a ho c re ahu ag quy |ua| |te a aghtem
cu a gta c |iah |roag chu ag mu c su ho |a c cu a chu ag ro t ahu ag quy |ua | |te a
aghte m cu a ca m aa ag co |he da | ae a moag cho hha |he cu a ahaa |hu c |te a aghtem
re do t |uoag.
N: uuug I:u Ja , : u I: u Iu LI: KauI : :auI g:ua 1-gc Ic ::u ugI:n : : 1-gc
Ic IIug IIuug
72 KauI g: 1-gc Ic IIug IIuug (c Iu II : :::II Ia 1-gc Ic jI I:u (Iug guaI,
Ia, 1-gc Ic jI I:u :a |hua a |u y :a J: LI: cuug g : Ia 1-gc Ic hah |hu c
(1I7U
1-gc Ic Juc J,uI ugIa Ia LIa Ic : uIuug gu, Iac /Ia, gu, IuaI. RgIu] cua Iu
uu, (g:ac IuI u : cIuug (17, gn Ia: Ia:. I-gc Ic jI I:u :a I-gc Ic uIu Ia
jIuug jIa j Iuau cua cac LIa Ic ::ug I 1-gc Ic jI I:u, Ju IuI u , Ia: cI:a
Ian Ia:. IIuau Iu , :a uug uuug (uug uu ug II ugIa Jac I: I cua KauI Ia ugI:u
cuu uIuug :au J Ian I, Ic IIuug ugI:n, cIaug Iau :u cau II: j cua I: Iuug Iuug
:a .u Iuug :a ::c :u uuug IIuau Iu, KI: jIau I:I uIu :a ,, KauI cI uIau nauI
hat Jac J:n cIu ,u.
- 1-gc Ic jI I:u, IIuau Iu , ( I:uI IIuc cI7 Ian ::c :: mo |hu c doa |hua a
cua Iu uu,
- LIug :uI :a IaI cu J:u g: Iu Ian I, Ic (173

160
T:uc II, mo |hu c doa |hua a cu a |u duy Ia g:. M IIuc Ia ca : J: Iaj Ia : : : cha |
|te u {Ha|erte), Iuc : : ao t duag, :: dot |uo ag cua Iu uu, Ho |huc cu a |u duy II
I:u I:u 0o a IauI :uc. (.n. Kaa|, ac Ia: g:aug : 1-gc Ic Tau Ia j, Ia j 1A, UI-
IU
- n IIuc cua hha t ate m Ia IuI jI I:u cua cIuug
- n IIuc cua ha a doa a Ia jIuug IIuc Jac IIu u : LI uIuug I:u Iuug (I:uc
guau Iac LIa: u:n
- n IIuc cua suy |ua a, Iuc gu, Iac :uI :a LI Iuau (cu:guuI:a Iu uIuug I:u J
- n IIuc cua nI nu hhoa ho c Ia :u IIug uIaI c I IIug uua II uIu ug gu,
Iac jI I:u cua Ia IauI :uc I:u
!a ,, LI: u : :aug 1-gc I c jI I:u, IIuau Iu , cI7 I:u guau Ju n IIuc Ju IIuau
cua Iu uu,, KauI nuu u: :aug 1-gc Ic cI7 ugI: u cuu uIuug gu, Iac cua ::c u:
LI uIuug LIa: u:n (I:ug jIau Jau, :u, Iuau, I IIug LIa Ic : naI Ju IIuau
I:uI IIuc, : : Iu cacI Ia uIuug I:u Iuug jI I:u :a jIau Iu, I:uu Iuug Ia LI :
n : ao t duag cua uIau IIuc, Iuc LI: n: n: guau I cua uIau IIuc ro t J: Iuug
(17U T:uu Iuug Ia LI : n : u: uuug c ugIa Ia 1-gc Ic LIug cau I:I :u :aI
ua Iac Jac J:n ua cua :u :aI Juc I:uI uuug I:ug LIa : u:n (:: II, Iu II :
:::II, LIa: u:n I:ug I-gc Ic c II Juc I: u II, Iaug L, I:u Ia, nau Iu uIu
, 1, _ T:a: Ia :, u cI7 guau Ian g:a: IIcI ::c Ia hat Iu uu, ahu |he aa o J Iu uu,
c II aha | |ri :: cIuI u, ugIa Ia, J cI ::c u: LI uIuug LIa: u:n cua Ia LIug
uau Ju nau IIuau :a LI Iuau Juc :uI :a Ia c cau cu, I j gu, Iac I-gc
7 T:ug LI: J, Iogic ho c ste u aghte m Ia: guau Ian ugI:u cuu ao t duag cua Iu uu,,
I:ug cIuug nuc Iu uu, c II guau I :: J : Iuug nI cacI I:u ugI:n, :: II, cu
Juc g : Ia Iogic ho c cha| |he {ma|erta|e Iogth), nI u Iuc IaI IIauI Iu 1 1acu
gua D:ca:I: I: 1:Iu:z :a 1anI:I.
- T:uc II, LI: Ja J :a nu 1-gc Ic ::u ugI:n, KauI cI7 cu g: nu 1-gc Ic
jI I:u, |hua a |u y Ia 1-gc Ic jI I:u II : (17U, IU2 na LIug cau uuug
cIu IIuau Iu , uua, I: I ca Ia:. 1-gc Ic ::u ugI:n Iau 1-gc Ic jI I:u,
Iu, LIac uIau c Iau, uIuug c dte m chuag gto ag ahau Ia Ju |hua a |u y ca,
Iuc LIug :a, nuu cIuI g: Iu Ian I, Ic. ca Ia: Ju I:uu Iuug Ia LI: ::c mo
|a II L:u Ian I, Ic-IIuug ugI:n : hoa | doag cua Iu uu, J cI7 Ia j I:uug
ugI:u cuu uIuug gu, Iac jI I:u cua :: c |a ha t suy |uoag ahu |he aa o

161
- 1-gc Ic ::u ugI:n .I : u : uuug, :a , ao t duag cu a |u duy Ia, cu a hha t
ate m Ia g:. TI KauI, ao t duag {Iaha||) cua n I LIa: u:n Ia hhat ate m 0o
ha a {Iet|0egrtff) Juc cIua Juug I:ug I:u Iuug : :u :aI, cIaug Iau LIa:
u:n nau J Ia nI I:u Iuug I jIau c chuag cI uIuug I:u Iuug cu a Ia
: nau c , nau nau, : gua ca cIua, gua uau (1-gc Ic 7, 1A U5 1a , Ia
uIuug I:u Iuug I jIa u c Juc uI :u :aI |a c do ag Ju can uaug cua Ia
IIug gua g:ac guau NIuug, uu an uaug I c :: u ugI:n Ja cIuug n:uI :aug
guau uaug can IuI cuug ca j cI Ia uIuug jIuug ca cI |te a aghte m J :a j . j ca:
Ja Ia j :a I:ug I:uc guau, II: Ia , g: cau I : Ia jIa: cIaug I:ug : uIuug LIa:
u:n cua Ia cuug c II c mo| so hha t ate m {0o ha a) LIug IaI uguu Iu :u Iac
Jug cua :u :aI na IaI uguu n I ca ch |te a aghte m u jIuug cacI cua cIuI
::ug Ia J suy |uo ag : :u :aI Iuug uug :: n IIuc I:u ugI: n cua can ua ug
NgI:u cuu :au J ua , cIuI Ia uI:n :u cu ug cua nI nu 1-gc Ic, Iuc cua nI
nu Ic : uIuug gu, Iac cua g:ac IuI (17 uIuug c IuI cacI ste u aghte m,
I: ::c ugI:u cuu a , uIan cIuug n:uI :aug. c :a Iaug cacI ua /nI : ] LIa:
u:n /IIuau Iu , cua g:ac IuI] Juc a j uuug :a c II Juc a j uuug nI cacI Ju
IIuau |te a aghte m (13U ( Iuug :a J au : Iogic ho c ste u aghte m ua , cua
KauI ga , auI Iuug Iu :a I:uc I: j Ju ca c I::I g:a :au KauI Khoa ho c |ogic
I:u cIuug-Iu I:u cua Hege| c II u: Ia :u I: j IIu :a IIuc I:u I::I J , Iuug
ua , LI: Hege| naug Ia: cI Iogic ho c ste u aghte m uu Iaug n :. uu Iaug Iau
II I c (uIIg::cI
74 a Ia: nu, 1-gc I c jI I:u (I:uI IIuc Iau 1-gc Ic ::u ugI:n Ju Juc cI:a
Ian Ia: jIau. Pha a |ich ha {4aa|y|th) :a Bte a chu ag ha {Dta|eh|th) (132,
37 u jIau cI:a ua , uua I:u cau cu ua.
- KauI g : jIau Pha a |ich ha cua 1-gc Ic jI I:u (IIuaI ugu 1Iau IcI
jIa j uaI,I:L u KauI nuu cua :::II Ia jIau I::uI Ia , uIuug gu, Iac IaI
,u :a jI guaI cua g:ac IuI (134, cu Bte a chu ag ha Ia :u |a m du ag nu
1-gc Ic n I cacI a Iuug :a Iua I,j u Ian uuug II I:u cI . I:u uIuug
g: cI7 Ju IIuau Ia nI Bo chua a |a c {Kaaoa) Iuc nI I gn uIuug gu, Iac J
Iuug uau ::c :u, Iuug Juug Jau, I:ug LI: ao t duag cua :u, Iuug jIa : duo c
maag |a t Iu Iu uga : g:ac IuI IIauI n I Bo co ag cu {Orgaaoa) J Ia :a
uIau IIuc LIacI guau Iaug cacI cI7 :u uuug Ju IIuau uIuug gu, IuaI cua Iau
IIau nu 1-gc Ic (135 TI KauI, J cIuI Ia :u Ian uuug cua :u I:uI Ic
uu, I,, cIaug Iau LI: Bo|ff :a Baumgar|ea (I:uug jIa: Iet0atz Ja cIuug
n:uI ugu,u Iac Iuc I, (ugu,u Iac : ugu,u uIau Ja , Ju, Iuc ugu,u Iac uIau

162
gua Iaug cacI a j uuug ugu,u Iac /Ia: I:u] nau IIuau cua 1-gc Ic :a cI nI
LIa: u:n suo ag Ia LIa: u:n |o a |a t (IaI:uI. eas :a I::u LIa: Iau I I IIug
::u I:uI Ic II cuug jIuug jIa j a , (An. C. Bo|ff. 1I:I:jI:a j::na,
Baumgar|ea. MIajI,::ca
- T:ug I:uI IIau a ,, KauI :u uuug IIuaI ugu 1Iau IcI jIa j :a 1:u cIuug jIa j cI
1-gc I c ste u aghte m G Ja ,, 1Iau IcI jIa j : I, Ian uuug J I: IIauI 1:u
cIuug jIaj LI: dte u htea ca m |iah cI7 uI J Iu uu, IIuau Iu , : J : Iuug n :
c II c Juc I, .n IIuug :a gaI I J I, IuI cI7 jI:u Iuu g:ua uIuug LIa:
u:n :uug I7 Ju IIuau uua :a uIuug LIa: u:n IIuau Iu , (uIuug jIan I:u
cua g:ac IuI (na LIug c cIaI I:u cua can uaug Iug Ia :a I:: IIuc II: cu ug
nac jIa: :a: Ian uIu I:ug I:uug I j Ian uu ug I-gc Ic jI I:u !acI : :a:
Ian :a jIaI I:u aguo a go c cua :a: Ian uga, I:ug Iau IuI Iu uI:u cua I, IuI
Ia cug ::c cua jIau 1: u cIuug jIa j ::u ugI:n (Iuc jIau Ia: cua 1-gc Ic
::u ugI:n Tn Ia :, 1-gc Ic ::u ugI:n : gn c Ia: jIau.
- 1Iau Jau, Pha a |ich ha ste u aghte m |a Iogic ho c re cha a |y (137
gn Ia: jIau uI . Pha a |ich ha ca c hha t ate m :a Pha a |ich ha ca c
aguyea |a c Ian uI:n :u IIa :: (jIau IcI cac , u I I:u ugI:n cua g:ac
IuI J cuug : : cac n IIuc IIuau Iu , cua can uaug (LIug g:au, II: g:au
c II guau I : : J : Iuug, Ian cI uIau IIuc LIacI guau c II I:uI IIauI
Juc
- 1Iau :au, Bte a chu ag ha ste u aghte m |a Iogic ho c re a o |uo ag
{Iogth des 5chetas) (13 cI IIa , I, IuI uIaI J,uI : :: :a nau IIuau, I
Iac :: cI7 c Juc uIuug uIau IIuc g:a Ia LI: u nuu :u I gua :auI g::
cua L:uI ugI:n LIa Iuu Ia jIan :: :a nauI Ja I uuug : IIuc :u :a uu,
uIaI cua cac ,u I I:u ugI:n I:u Ja, 1Iau Jau J 2UU I:aug, jIau :au
ugI 4UU I:aug
75 Ta Ja I: I II ua Ia jIau IcI II ugIa IIa ::, uu : IaI Jau J: :a Pha a
|ich ha ste u aghte m 0o xuoag so ag cu a aha a |hu c NIuug g: KauI Ja Ian : :
an uaug, ug cuug : Ian uIu :a , :: g:ac IuI, Iuc : : guau uaug :u, Iuug, Iu
uu, T:uc Ja ,, ug J: I:n uIuug ugu,u Iac I:u ugI:n cua I:: g:ac, Ia , g: ug J:
I:n cIuug I:ug Iu uu, NI:n :u Ia I:n :a cac n IIuc :a cac ugu,u Iac cua g:ac IuI
IIa uug 4 Jac J:n :au.
a LIug I IIuc :a L:uI ugI:n
I LIug IIuc : can uaug

163
c Ia uIuug n IIuc :a ugu,u Iac uu Iaug, cau ugu,u cIu LIug jIa: Ia jIa:
::uI (Iuc Juc :uI :a Iu ca : ca Iu :a jIu c I j (Iuc u uI:u ca: I j Ia :, :a
u jIa: Iau cI7uI, Ia guaI Iau I IauI :uc cua g:ac IuI IIuau Iu , uu : uaug
nI Iaug uauI nuc Ja , Ju (13U
1an :a jIaI I:u Juc cac n IIuc :a ugu,u Iac Iu uu, IIuau Iu , a ,. 1Ia: u I:n
II cac maah mo t, Iuc J: Juug :ug IIug gua ca c ha a doa a KauI I :. KI: Iu uu,
(:u, Iuug, IIuc cIaI Ia Ia Ian :: c g:. T:a I:. |a Hte u :a Hte u |uc |a ha a doa a
muo a ha a doa a |h hat |ho ag qua ca c hha t atem ra aguye a |a c 1 Ia I n IaI
uIuug cug ::c cua cac jIau :au Ja ,

164
LO GC HOC SIEU NGHIEM

A

PHAN TCH PHAP SIEU NGHIEM


B89 Phan tch phap nay la s thao ri [phan tch] toan bo nhan thc tien
nghiem cua ta ra thanh cac yeu to cua nhan thc giac tnh thuan tuy. Van e
thiet yeu la cac iem sau ay:
























B90
1. Cac khai niem [cua giac tnh] phai la cac khai niem thuan tuy ch khong
phai khai niem thng nghiem.
2. Chung khong thuoc ve trc quan va cam nang ma thuoc ve T duy va
Giac tnh.
3. Chung la cac khai niem c ban (Elementarbegriffe) va phai phan biet
vi nhng khai niem phai sinh (abgeleitet) hay vi nhng khai niem ket
hp t nhng khai niem phai sinh.
4. Bang danh muc cac khai niem ay la hoan chnh, lap ay toan bo lanh
vc cua giac tnh thuan tuy mot cach tron ven. Tuy nhien, s hoan chnh
nay cua mot mon khoa hoc khong the c tha nhan mot cach ang tin
cay neu ch da vao s d oan ve mot tap hp hon on (Aggregate)
[cac khai niem] at c ch t no lc th nghiem, trai lai ch co the co
thong qua Y niem ve cai toan bo cua cac nhan thc thuan tuy cua giac
tnh va t Y niem o, thong qua s phan chia chnh xac cac khai niem
c Y niem ay tao ra, tc la ch co the co c thong qua moi lien ke t
cua chung trong mot he thong. Giac tnh thuan tuy khong ch tach biet
han vi moi cai thng nghiem ma con tach biet hoan toan vi moi cam
nang. Giac tnh la mot chnh the (Einheit) ben vng, t ay u vi
chnh no va khong c gia tang them t cac bo sung nao t ben ngoai.
V the, tong the (Inbegriff) nhan thc cua no tao nen mot he thong
c bao quat va xac nh bi mot Y niem; va tnh hoan chnh lan tnh
ranh mach cua he thong ay ong thi co the mang lai hon a th cho


165

tnh ung an va tnh chan thc cua moi bo phan nhan thc thuoc ve no.
Toan bo mon Lo-gc hoc sieu nghiem c chia lam hai quyen: quyen I la
Phan tch phap cac khai niem (Analytik der Begriffe) va quyen hai la
Phan tch phap cac nguyen tac (Analytik der Grundstze) cua giac tnh
thuan tuy.








































166

PHAN TCH PHAP SIEU NGHIEM

Q\YM !

PHAM T!CH PHAP CAC KHA! M!M











B91
Toi hieu Phan tch phap cac khai niem khong phai la s phan tch
ban than cac khai niem, hay la theo phng phap thong thng trong cac
nghien cu triet hoc thao ri [phan tch] cac khai niem co san ve mat noi
dung e lam cho chung tr thanh minh bach, trai lai ay la cong viec phan
tch con t c lam ve ban than quan nang giac tnh, nham qua o
nghien cu kha the cua cac khai niem tien nghiem, bang cach i tm
chung ch trong giac tnh nh la ni khai sinh ra chung va phan tch viec
s dung thuan tuy cua giac tnh noi chung, v ay mi la cong viec rieng
biet cua mot mon Triet hoc-Sieu nghiem; con cac viec con lai khac la
nghien cu co tnh lo-gc ve nhng khai niem trong triet hoc noi chung.
V vay, chung ta se theo doi cac khai niem thuan tuy en tan nhng
mam mong (Keimen) va to chat (Anlagen) au tien cua chung trong giac
tnh con ngi, t luc chung a nam san trong t the chuan b cho ti khi
chung phat trien nhan tiep xuc vi kinh nghiem, va sau o c chnh giac
tnh giai phong chung ra khoi nhng ieu kien thng nghiem rang buoc e
chung c trnh bay [ni ay] trong trang thai hoan toan thuan tuy.












167

PHAM T!CH PHAP CAC KHA! M!M

CHNG I

VE MANH MOI (LEITFADEN) E PHAT HIEN
TAT CA CAC KHAI NIEM THUAN TUY
CUA GIAC TNH










B92
Khi ta a mot quan nang nhan thc vao hoat ong th nhan cac c hoi
s dung no, nhng khai niem khac nhau t boc lo ra lam cho co the nhan ra
c quan nang nay, va nhng khai niem c tap hp lai t hay nhieu la tuy
vao s nghien cu ve chung c tien hanh trong mot thi gian dai hoac vi
s tinh tng, sau sac c danh cho chung. Cong viec nghien cu nay
c tien hanh theo phng phap co tnh kha c gii va noi se ket thuc
cho nao la ieu khong bao gi co the xac nh chac chan. Tuy nhien, nhng
khai niem c ngi ta tm ra mot cach kha ngau nhien nay cung khong
cho thay la nam trong mot trat t va mot chnh the co he thong nao, trai lai
ch c sap thanh tng cap da tren s giong nhau gia chung va xep thanh
tng chuoi da theo o ln ve noi dung t n gian en phc tap hn, va
khong co g ay la co tnh he thong ca, mac du chung cung a c hnh
thanh mot cach co phng phap bang mot kieu nao o.
[Trai lai], Triet hoc sieu nghiem co thuan li nhng ong thi cung
co s bo buoc la phai i tm cac khai niem cua no theo mot nguyen tac, v
cac khai niem nay eu bat nguon t giac tnh, nh la t mot chnh the tuyet
oi, thuan tuy va khong b pha tap, va v the, ban than chung phai noi ket lai
vi nhau theo mot khai niem hay mot Y niem [chung]. Mot s noi ket
(Zusammenhang) nh the mang lai cho ta mot quy luat, theo o moi khai
niem thuan tuy cua giac tnh co v tr c xac nh ro, va tnh hoan chnh
cua tat ca cac khai niem ay cung co the c xac nh mot cach tien
nghiem, v neu khong, tat ca [ca hai ieu tren] se b phu thuoc vao s tuy
tien hoac ngau nhien.

168


TIET 1
VE VIEC S DUNG GIAC TNH
NOI CHUNG MOT CACH LO GC





B93
Trc ay, giac tnh a c nh ngha mot cach n thuan tieu cc
(negativ): nh mot quan nang nhan thc phi cam tnh. Nhng oc lap vi cam
nang, ta khong the d phan vao bat ky mot trc quan nao. Vay, giac tnh
khong phai la quan nang cua trc quan. Tuy nhien, ngoai bang trc quan ra,
khong con phng cach nhan thc nao khac hn la bang nhng khai niem. Cho
nen nhan thc cua moi giac tnh t nhat la cua giac tnh con ngi la mot
nhan thc bang nhng khai niem, khong co tnh trc quan, ma la suy ly
(diskursiv). Moi trc quan v la cam tnh nen da vao nhng s kch
ong [nhng cam xuc] (Affektionen), con nhng khai niem da vao
nhng CHC NANG (FUNKTIONEN). Toi hieu CHC NANG la s
thong nhat [Einheit, nhat the] cua hanh vi sap xep nhng bieu tng
khac nhau di mot bieu tng chung. Vay, nhng khai niem da tren tnh
t khi cua t duy cung giong nh nhng trc quan cam tnh da tren tnh thu
nhan cua nhng an tng. Giac tnh khong the s dung nhng khai niem nay
cho viec g khac hn la dung chung e phan oan. V le khong co bieu tng
nao, ngoai tr trc quan quan he trc tiep c vi oi tng, nen mot khai
niem khong bao gi quan he trc tiep vi mot oi tng, trai lai ch quan he
vi bat ky mot bieu tng nao khac ve oi tng (bieu tng c quan he ay
co the la trc quan hay ban than a la mot khai niem).











B94
Vay, PHAN OAN (DAS URTEIL) la nhan thc gian tiep [trung gii]
ve mot oi tng, do vay, la bieu tng cua mot bieu tng ve oi tng.
Trong bat ky phan oan nao cung co mot khai niem co gia tr cho nhieu cai va
trong cai Nhieu nay bao gom mot bieu tng c cho, bieu tng sau cung
nay co quan he trc tiep vi oi tng. Chang han, trong phan oan: Moi vat
the eu kha phan, khai niem ve kha phan co the quan he vi nhieu khai
niem khac nhau, nhng ay, no quan he ac thu vi khai niem ve vat the,
quan he [sau cung] nay gan lien vi mot hien tng [vat the] nao o ang xuat
hien ra cho ta. Vay la nhng oi tng nay c hnh dung mot cach gian tiep
thong qua khai niem ve tnh kha phan. Nh the, moi phan oan eu la nhng
chc nang mang lai tnh thong nhat cho nhng bieu tng cua ta, bi thay v
mot bieu tng trc tiep th mot bieu tng cao hn bao ham bieu tng nay
lan nhieu bieu tng khac c s dung e mang lai nhan thc ve oi tng
va qua o, nhieu nhan thc co the co c tap hp lai thanh MOT nhan thc.
Ta co the quy moi hanh vi cua giac tnh vao nhng phan oan, khien cho
giac tnh noi chung co the c hnh dung nh la mot quan nang e phan
oan (ein Vermgen zu urteilen). V nh a noi, giac tnh la quan nang e

169
suy tng. Suy tng la nhan thc bang nhng khai niem. Nhng nhng khai
niem vi t cach la nhng v ng [thuoc t] (Prdikate) cua nhng phan oan
kha hu quan he vi mot bieu tng nao o ve mot oi tng cha c xac
nh. Khai niem ve mot vat the bieu th mot cai g o, chang han kim loai, la
cai co the c nhan thc bang khai niem tren. Vay khai niem ch tr thanh
khai niem la nh trong no co cha ng cac bieu tng khac e thong qua cac
bieu tng ay, khai niem co the quan he c vi nhng oi tng. Vay no la
v ng cho mot phan oan kha hu, chang han phan oan: Kim loai la mot
vat the.
Tom lai, tat ca moi chc nang cua giac tnh eu co the c tm ra,
neu ngi ta co the trnh bay hoan chnh nhng chc nang mang lai tnh
thong nhat trong nhng phan oan (die Funktionen der Einheit in den
Urteilen). ieu nay la hoan toan co the lam c nh Tiet sau ay se cho
thay.






























170

TIET 2

MUC 9

B95
VE CAC CHC NANG LO GC CUA
GIAC TNH TRONG NHNG PHAN OAN

Neu ta tru tng hoa [gat bo] moi noi dung cua mot phan oan noi
chung va ch lu y en mo thc n thuan cua giac tnh (Verstandesform)
trong o, ta se thay chc nang cua t duy trong phan oan co the c
quy ve bon e muc (Titel); moi e muc bao gom ba trang thai (Momente)
*

c hnh dung rat thuan tien trong bang sau ay:

1
XET VE LNG CUA PHAN OAN
Pho bien (Allgemein)
ac thu (Besonder)
Ca biet (Einzehn)
2
XET VE CHAT
Khang nh (Bejahend)
Phu nh (Verneinend)
Bat nh (Unendlich) [hay vo tan]
3
XET VE TNG QUAN
Nhat thiet (Kategorisch)
Gia thiet (Hypothetisch)
Phan oi (Disjunktiv)
4
XET VE HNH THAI (MODALITT)
Nghi van (Problematisch)
Xac nh (Assertorisch)
Tat nhien (Apodiktisch)












*
Moment: ch rat kho dch cho tron ngha. ay, chung toi tam dch la trang thai hieu nh la
tnh trang cua giac tnh trong phan oan. cho khac, co the c dch la nhan to, yeu to,
phng dien. Ch Moment co nguon goc t

171
B96 V s phan chia nay co ve khac trong mot vai iem tuy khong cot
yeu vi ky thuat quen thuoc cua cac nha Lo-gc hoc, thiet tng cac lu y
sau ay khong phai la khong can thiet e phong tranh s hieu lam.



















B97
1. [ VE LNG ]: Cac nha Lo-gc hoc noi co ly rang khi s dung cac phan
oan trong nhng suy luan cua ly tnh (Vernunftschlsse)
*
, ngi ta co
the xem cac phan oan ca biet giong nh cac phan oan pho bien. Chnh
bi v cac phan oan ca biet khong co pham vi (Umfang)
**
nao ca nen v
ng (Prdikat) cua chung khong the ch c ap dung cho mot so cai c
cha ng trong khai niem cua chu ng (Subjekt) va loai tr cac cai con
lai. V ng co gia tr cho toan bo khai niem khong co ngoai le nh the khai
niem ay la mot khai niem pho bien co mot pham vi ma v ng co gia tr
cho toan bo noi dung. The nhng, neu ta so sanh mot phan oan ca biet vi
mot phan oan co gia tr pho bien nh mot nhan thc ve mat lng, ta
thay phan oan ca biet quan he vi phan oan pho bien giong nh mot
n v quan he vi cai vo tan; ban than no khac vi phan oan pho bien
mot cach c ban. Do o, neu toi anh gia mot phan oan ca biet (judicum
singulae) khong ch ve tnh gia tr noi tai cua no ma ve mat lng vi t
cach la nhan thc noi chung trong s so sanh vi nhng nhan thc [ve
lng] khac, phan oan ca biet la khac vi cac phan oan pho bien (judici
communia), va do o xng ang co mot v tr rieng trong bang danh muc
hoan chnh ve cac trang thai (Momente) cua t duy noi chung (mac du ieu
nay khong can thiet ni mon lo-gc hoc ch gii han trong viec s dung cac
phan oan trong quan he gia chung vi nhau).












2. [ VE CHAT ]: Cung the, trong Lo-gc hoc sieu nghiem, phan oan bat
nh [vo tan] phai c phan biet vi phan oan khang nh, mac du
trong mon Lo-gc pho bien chung c xep chung mot cach ung an vao
cac phan oan khang nh va khong tao nen mot bo phan rieng. [S d nh
vay v] Lo-gc hoc pho bien tru tng hoa khoi moi noi dung cua v ng
(du la v ng phu nh), va ch xet xem v ng ay c gan cho chu ng
hoac oi lap lai vi chu ng ma thoi. Ngc lai, Lo-gc hoc sieu nghiem
xem xet ca gia tr hay noi dung cua s khang nh lo-gc nay [ke ca]
thong qua mot v ng phu nh n thuan , va xet xem s khang nh nay
co mang lai bo ch g oi vi toan bo nhan thc hay khong. Gia th toi noi
ve linh hon rang: no khong phai la kha diet, th qua mot phan oan phu
nh nh the, t nhat toi co the tranh c mot sai lam. Nhng neu toi noi:

ch mo-men trong vat ly hoc. Trong triet hoc Hegel sau nay, ch nay rat thng c dung theo
ngha phng dien, bc cua tien trnh phat trien bien chng. Trong trng hp o, mot so
tac gia e ngh dch la thi quan. (N.D).
*
Lu y: Giac tnh la quan nang e phan oan; ly tnh la quan nang e suy luan (Vd: suy luan di
dang tam oan luan). Tuy nhien suy luan thc chat la phan oan ve nhng phan oan (ket luan
trong suy luan la phan oan ve hai phan oan (hai tien e) trc o. (N.D).
**
Umfang: pham vi. Cung co the hieu la ngoai trng hay ngoai dien (Extension). (N.D).

172










B98
Linh hon la bat-diet, th xet ve hnh thc lo-gc, toi thc s khang nh va
at linh hon vao trong pham vi khong gii han cua nhng hu the bat-diet.
Nhng v trong toan bo pham vi cua nhng hu the co the co, nhng hu
the kha diet chiem mot phan, phan kia la nhng hu the bat-diet, vay
menh e tren cua toi khong noi len c ieu g khac hn la: linh hon la
mot trong so lng vo tan nhng s vat van con lai neu toi gat bo het
nhng hu the kha diet i. Nhng qua o, pham vi vo tan cua moi hu the
co the co ch mi c gii han trong mc o [nhng hu the] kha diet
c tach rieng ra, con linh hon van b at vao trong khong gian [khu vc]
con lai cua toan bo pham vi. Nhng khong gian nay du a b gat bo mot
so van mai mai la vo tan va du cac bo phan khac co tiep tuc c loai
bo dan, th khai niem ve linh hon cung khong nh o ma tang tien [sang
to] hn chut nao, va van khong c xac nh mot cach khang nh. Vay,
xet ve mat pham vi lo-gc, nhng phan oan bat nh [hay vo tan] nay
thc chat ch mi co tnh gii han oi vi noi dung cua nhan thc
*
noi
chung, va trong chng mc o, chung khong the b bo qua trong bang danh
muc sieu nghiem ve tat ca cac trang thai cua t duy trong cac phan oan,
bi v chc nang cua giac tnh c s dung trong trng hp nay co the co
vai tro quan trong trong lanh vc nhan thc thuan tuy tien nghiem cua giac
tnh.














B99
3. [ VE TNG QUAN ]: Moi moi tng quan cua t duy trong cac phan
oan la: a) cua chu ng vi v ng; b) cua nguyen nhan vi ket qua va c)
cua nhan thc b phan chia va moi bo phan cua viec phan chia vi nhau.
Trong loai tng quan th nhat, ta xem xet mo i tng quan gia hai khai
niem; trong loai th hai, gia hai phan oan; va trong loai th ba la nhieu
phan oan trong moi quan he gia chung vi nhau. Menh e gia thiet
(hypothetisch): Neu co s cong bang hoan toan, ke ac ngoan co phai b
trng phat thc ra ch cha ng moi quan he cua hai menh e: Co s
cong bang hoan toan va ke ac ngoan co phai b trng phat. Hai menh e
nay co ung trong t than chung [ve noi dung] hay khong la ieu khong
c quyet nh ay. Thong qua phan oan nay ch co he qua [neu th]
la c suy tng ma thoi. Con phan oan phan oi (disjuntiv) lai cha
ng moi quan he gia hai hay nhieu menh e trai ngc nhau, nhng
khong phai la moi quan he ve he qua ma cha ng moi quan he cua s
oi lap lo-gc, trong chng mc lanh vc cua menh e nay loai tr lanh vc
cua menh e kia, nhng ong thi cung bao ham moi quan he cua cong
ong tng tac (Gemeinschaft), trong chng mc moi menh e gop
chung lai se lap ay lanh vc cua nhan thc thc s; tc la, mot moi quan
he gia cac bo phan thuoc toan bo lanh vc cua mot nhan thc, v lanh vc
cua mot bo phan nay la phan bo sung cho lanh vc cua bo phan khac oi

*
[Khong phai the nay, khong phai the kia, ch cha khang nh c noi dung cua nhan thc].
(N.D).

173
vi ca tong the (ganzer Inbegriff) nhan thc c phan chia, chang han
trong phan oan phan oi sau ay: The gii ton tai hoac la do mot ngau
nhien mu quang, hoac la do s tat yeu noi tai, hoac la do mot nguyen nhan
t ben ngoai. Moi mot menh e trong cac menh e nay nam gi mot bo
phan cua [tong the] lanh vc nhan thc co the co ve s ton tai cua the gii
noi chung, va tat ca cac menh e ay gop lai tao nen toan bo lanh vc. Lay
i nhan thc cua mot trong cac lanh vc nay co ngha la at no vao trong
mot cua cac lanh vc con lai, va ngc lai, at no vao trong mot lanh vc
ngha la lay no ra khoi cac lanh vc con lai. Nh vay, trong mot phan oan
phan oi, co mot cong ong tng tac nao o cua cac nhan thc, the hien
cho cac nhan thc ay va loai tr lan nhau, nhng qua o va xac nh
nhan thc ung an trong cai toan bo, theo ngha gop chung chung lai,
chung tao nen noi dung toan dien cua mot nhan thc duy nhat c cho.
ay la nhng g toi cho rang can phai neu v co anh hng en sau nay.


B100
4. [ VE HNH THAI ]: Hnh thai (die Modalitt) cua cac phan oan la mot
chc nang hoan toan ac thu cua cac phan oan, co ac iem d biet ni
no la: hnh thai khong ong gop g cho noi dung cua phan oan ca (v
ngoai Lng, Chat va Tng quan th khong con g khac tao nen noi dung
cua mot phan oan), nhng ch noi len gia tr cua he t
*
trong moi quan
he vi t duy noi chung. Cac phan oan nghi van (problematisch) la cac
phan oan, ni o s khang nh hay phu nh c ngi ta gia nh ch
nh la co the co (kha nang tuy thch). Goi la phan oan xac nh
(assertorisch) v c xem nh la hien thc (wirklich) (ung that/wahr).
Con phan oan tat nhien (apodiktisch) la v trong o ngi ta xem no la
phai co (tat yeu)
(1)
.











Nh the, hai phan oan ma tng quan gia chung tao nen phan
oan gia thiet (hypothetisch) (nguyen nhan va ket qua) cung nh cac
phan oan ma tng quan gia chung tao nen s phan oi (disjunktiv)
(cac bo phan cua s phan chia) eu ch co tnh nghi van (problematisch)
[ve mat hnh thai]. Trong v du trc ay, menh e co s cong bang hoan
toan khong c phat bieu mot cach xac nh (assertorisch) [ve mat hnh
thai nh la hien thc] ma ch c suy tng nh mot phan oan kha nang
ngha la ngi ta co the gia nh no va ch co ket qua cua no mi co tnh
xac nh (assertorisch). Do o, cac phan oan nh the co the la sai mot
cach ro rang, nhng neu hieu nh la co tnh nghi van [ve mat hnh thai] th

*
He t (Copula): loai ong t noi chu ng vi v ng, ay la cac he t: la, co the la, phai la the
hien ba hnh thai: hien thc, kha nang va tat yeu cua phan oan trong moi quan he vi t duy.
(N.D).
(1)
Giong nh the t duy trong trng hp th nhat la mot chc nang cua giac tnh, trong trng hp
th hai la cua nang lc phan oan va trong trng hp th ba la cua ly tnh. Mot nhan xet ch c
lam sang to hn ve sau nay.

174




B101
lai la cac ieu kien e nhan thc cai ung. Cung the, phan oan: The gii
ton tai nh s ngau nhien mu quang trong phan oan phan oi cung ch co
y ngha nghi van, tc la ngi ta co the tam chap nhan menh e nay trong
mot giay lat e tm ra menh e ung (cung giong nh ch ra con ng sai
trong so tat ca nhng con ng ma ngi ta co the gia nh). Vay, menh
e nghi van [ve hnh thai] ch dien at kha nang lo-gc (ch khong co tnh
khach quan), tc la mot s la chon t do cho phep mot menh e nh the la
co gia tr, mot s tiep nhan tuy thch menh e ay trong giac tnh. Trong
khi o, menh e xac nh (assertorisch) noi ve tnh thc tai lo-gc hay la
s that, chang han trong mot suy luan gia thiet, tien e (das Antecedens)
co hnh thc nghi van trong chnh e (Major) nhng lai co hnh thai xac
nh trong th e (Minor) va cho thay menh e a y a gan lien vi giac tnh
theo ung cac quy luat cua giac tnh. | [Sau cung], menh e tat nhien
(apodiktisch) suy tng ve menh e xac nh nh la c quy nh bi ban
than cac quy luat nay cua giac tnh, do o khang nh mot cach tien
nghiem va bang cach o, dien ta tnh tat yeu lo-gc. V le ay [trong tnh
hnh thai cua cac phan oan], tat ca eu gan lien vi giac tnh theo cap o
ngay cang tang dan (gradweise), khi au ngi ta phan oan ve ieu g
o mot cach nghi van [kha nang], roi gia nh no nh la ung mot cach
xac nh [hien thc] va sau cung khang nh no nh la gan lien khong the
tach ri vi giac tnh, tc nh la tat yeu (notwendig) va tat nhien
(apodiktisch) cho nen ngi ta co the goi ba chc nang nay cua Hnh
thai cung la bay nhieu trang thai (Momente) [co the co] cua t duy noi
chung.





















175

TIET 3

MUC 10

B102
VE CAC KHAI NIEM THUAN TUY CUA
GIAC TNH HAY VE CAC PHAM TRU

Nh a noi nhieu lan, mon Lo-gc hoc pho bien tru tng hoa khoi
moi noi dung cua nhan thc va ch i se c mang lai cac bieu tng t
cac ni khac, bat ke nguon goc t au, e bien cac bieu tng nay thanh cac
khai niem bang con ng phan tch. Ngc lai, mon Lo-gc hoc sieu
nghiem co trc mat mnh cai a tap cua cam nang tien nghiem do Cam
nang hoc sieu nghiem mang lai e tao nen mot chat lieu cho cac khai niem
thuan tuy cua giac tnh, ma neu khong co chat lieu nay, Lo-gc hoc sieu
nghiem se khong co noi dung nao ca, do o se hoan toan trong rong. Khong
gian va Thi gian cha ng cai a tap cua trc quan tien nghiem, nhng lai
thuoc ve cac ieu kien cua tnh thu nhan cua tam thc chung ta, ch nh o
tam thc mi co the tiep nhan c cac bieu tng ve nhng oi tng, va
nhng ieu kien nay, do o, bao gi cung phai kch ong (affizieren) en
khai niem ve oi tng. Trong khi o, ch rieng tnh t khi cua t duy
chung ta la oi hoi rang cai a tap nay trc het phai c trai nghiem
(durchgegangen), tiep thu va noi ket lai bang mot cach nao o, e t o
tao ra mot nhan thc. Hanh vi nay toi goi la S TONG HP
(SYNTHESIS).
B103 Toi hieu S TONG HP trong ngha khai quat nhat la hanh vi noi ket
nhng bieu tng khac nhau lai va thau hieu (begreifen) [bang khai niem] s
a tap cua chung trong mot nhan thc. Mot s tong hp nh the la thuan tuy
khi cai a tap khong phai c mang lai mot cach thng nghiem ma la tien
nghiem (nh cai a tap trong Khong gian va Thi gian). Cac bieu tng cua
ta phai c mang lai trc khi moi s phan tch (Analysis) ve chung c
tien hanh va, ve mat noi dung, khong khai niem nao co the ra i bang cach
phan tch. Trong khi o, chnh s TONG HP ve cai a tap (du c mang
lai mot cach thng nghiem hay tien nghiem) mi la cai au tien lam nay
sinh mot nhan thc; nhan thc nay tuy luc au co the con tho va hon on va
do o can co s phan tch, nhng ch s TONG HP mi la cai thc s tap
hp cac yeu to thanh cac nhan thc va hp nhat chung lai thanh mot noi
dung nhat nh nao o; cho nen s TONG HP la cai au tien ta phai lu y
xem xet neu ta muon phan oan [tm hieu] ve nguon goc au tien (den
ersten Ursprung) cua nhan thc chung ta.
S tong hp noi chung nh ta se thay la ket qua tac ong
(Wirkung) n thuan cua nang lc tng tng (Einbildungskraft), mot
chc nang mu quang nhng khong the thieu c cua tam hon (Seele), ma

176
neu khong co no, chac han ta se khong co c nhan thc nao ca, nhng lai
hiem khi nao ta co y thc ve no
*
. Tuy nhien, ch rieng cong viec a s tong
hp nay thanh nhng khai niem (auf Begriffe bringen) lai la mot chc
nang thuoc ve giac tnh va qua o giac tnh mi giup ta co c nhan thc
theo ung ngha ch thc la nhan thc.
B104 Hnh dung mot cach khai quat, s TONG HP THUAN TUY mang
lai KHAI NIEM THUAN TUY CUA GIAC TNH. Toi hieu s tong hp
nay la s tong hp da tren c s cua s THONG NHAT [s NHAT THE]
TONG HP TIEN NGHIEM: cho nen hanh vi em cua ta (cang de thay
hn khi em cac con so ln) la mot s TONG HP DA THEO CAC
KHAI NIEM, v s tong hp nay dien ra da tren mot c s chung cua [khai
niem thuan tuy] ve s THONG NHAT (v du s thong nhat cua he thap
phan). Tnh thong nhat trong s tong hp cai a tap tr thanh tat yeu la nh
vao khai niem [thuan tuy] nay.
Nhng bieu tng khac nhau c a vao trong mot khai niem bang
cach phan tch (o la cong viec c mon Lo-gc hoc pho bien nghien cu).
Con nhiem vu cua Lo-gc hoc sieu nghiem khong phai la a nhng bieu
tng ma la a s tong hp thuan tuy cua nhng bieu tng vao di
cac khai niem [thuan tuy]. Cai au tien phai c mang lai cho ta nham co
c nhan thc ve moi oi tng mot cach tien nghiem la cai a tap cua
trc quan thuan tuy; s tong hp cai a tap nay bang nang lc tng tng
la cai th hai, nhng van cha mang lai nhan thc. Chnh cac khai niem
mang lai s thong nhat cho s tong hp thuan tuy nay va chung ch ton tai
trong bieu tng cua s thong nhat tong hp tat yeu nay thoi mi lam nen cai
th ba e co c nhan thc ve mot oi tng, va cac khai niem [thuan tuy]
nay eu la da tren giac tnh [do giac tnh mang lai].



B105
Cung mot chc nang a mang lai s thong nhat cho nhng bieu tng
khac nhau trong mot phan oan, cung mang lai s thong nhat cho s tong
hp n thuan nhng bieu tng khac nhau trong mot trc quan; s thong
nhat nay, noi mot cach khai quat, c goi la KHAI NIEM THUAN TUY
CUA GIAC TNH. Cung chnh giac tnh, va cung cung bang cac hanh vi nh
nhau, trong cac khai niem, giac tnh dung s thong nhat phan tch e tao ra
hnh thc lo-gc cua mot phan oan, roi dung s thong nhat tong hp ve
cai a tap trong trc quan noi chung e mang mot noi dung sieu nghiem vao
cho cac bieu tng cua no, v the chung c goi la cac khai niem thuan
tuy cua giac tnh, nhng khai niem quan he c vi cac oi tng mot cach
tien nghiem, ieu ma Lo-gc hoc pho bien khong the lam c.

*
Nang lc tng tng hay tr tng tng (Einbildungskraft): se c Kant ban sau hn ve
chc nang quan trong cua no trong B151-152 va ac biet trong A15-A130 (an ban A: s dien dch
sieu nghiem ve cac pham tru). (N.D).

177
Bang cach nh vay, co bao nhieu khai niem thuan tuy cua giac tnh
c nay sinh cac khai niem ap dung mot cach tien nghiem vao nhng oi
tng cua trc quan noi chung th cung co bay nhieu chc nang lo-gc
trong moi phan oan kha hu nh a trnh bay trong bang danh muc nhng
phan oan trc ay, v nhng chc nang ay bao quat tron ven toan bo nang
lc cua quan nang giac tnh. Ta goi cac khai niem thuan tuy ay cua giac tnh
la CAC PHAM TRU (KATEGORIEN) theo cach goi quen thuoc cua
ARISTOTE, v ta cung co chung y o nguyen thuy vi ARISTOTE, mac du
trong cach tien hanh th khac ong rat xa.

B106 BANG CAC PHAM TRU
1
VE LNG (QUANTITT)
Nhat the (Einheit)
a the (Vielheit)
Toan the (Allheit)

2
VE CHAT (QUALITT)
Thc tai (Realitt)
Phu nh (Negation)
Han nh (Limitation)
3
VE TNG QUAN (RELATION)
Ban the va tuy the
(latinh: substantia et accidens)
Tnh nguyen nhan va s tuy thuoc
(Nguyen nhan va hau qua)
Cong ong tng tac (tac ong qua lai
gia cai hanh ong va cai b ong)
4
VE HNH THAI (MODALITT)
Kha the Bat kha the [kha nang, khong co kha nang]
Ton tai khong ton tai (Dasein Nichtsein) [hien thc, khong hien thc]
Tat yeu bat tat [ngau nhien]












B107
Tren ay la danh muc tat ca cac khai niem thuan tuy co tnh nguyen
thuy e lam cong viec TONG HP ma giac tnh cha ng trong no mot
cach tien nghiem, va cung v the, giac tnh ch la mot giac tnh thuan tuy
bang cach ch thong qua cac khai niem thuan tuy nay mi co the hieu
(verstehen) mot cai g o ni cai a tap cua trc quan, tc la, co the suy
tng mot oi tng cua trc quan. S phan chia nay c hnh thanh mot
cach co he thong t mot Nguyen tac chung, o la t quan nang e phan
oan (quan nang e phan oan cung chnh la quan nang e suy tng) [tc
giac tnh theo ngha rong], ch khong phai ra i mot cach tuy hng
(rhapsodisdisch)
*
t viec i tm cac khai niem thuan tuy mot cach cau may:
v nh the, ngi ta khong bao gi biet chac c so lng ay u cua
chung, mot khi chung ch c suy ra bang cach quy nap; va khong nhan ra

*
T ch Rhapsodie: ban nhac cuong hng. (N.D).

178
rang bang cach nay ngi ta khong tai nao ly giai c tai sao cac khai
niem nay ch khong phai cac khai niem khac la thuoc ve giac tnh thuan
tuy.Trc ay, qua la mot toan tnh xng ang oi vi mot nha t tng
sau sac nh Aristote khi ong i tm cac khai niem nen tang nay. Nhng v
khong co mot nguyen tac [hng dan] nen ong gom gop nhng g ong bat
gap, luc au c mi khai niem ma ong goi la cac Pham tru
(Prdikamente). Sau o, ong tin rang a tm them c nam cai khac na
va bo sung vao vi ten goi la cac Hau pham tru (Postprdikamente).
The nhng bang danh muc nay cua ong van c con thieu. Ngoai ra, trong
so o lai thay co mat mot so the cach (Modi) cua cam nang thuan tuy (nh
quando, ubi, situs cung nh prius, simul)
**
va tham ch ca mot khai niem
thng nghiem (motus)
*
, tat ca chung eu khong thuoc ve danh muc goc
cua giac tnh c, hoac ca nhng khai niem phai sinh (nh actio, passio)
*

eu c ong tnh vao cac khai niem nguyen thuy (Urbegriffe), trong khi
mot so khai niem nguyen thuy th lai hoan toan thieu.
oi vi cac khai niem nguyen thuy nay can lu y them rang: cac
pham tru, vi t cach la cac khai niem goc (Stammbegriffe) cua giac
tnh thuan tuy cung co nhng khai niem thuan tuy nhng phai sinh cua
chung ma he thong hoan chnh cua Triet hoc-Sieu nghiem khong the bo
qua c, du ay trong khuon kho nghien cu phe phan toi co the
tam va long vi viec nhac qua s co mat cua chung thoi.

B108 Do o, cho phep toi goi nhng khai niem tuy cung thuan tuy nhng
ch la phai sinh nay la cac Prdikabilien
**
cua giac tnh thuan tuy (trai

**
Latinh: quando: luc xay ra; ubi: ni xay ra; situs: tnh trang; prius: co trc; simul: ong thi;
motus: van ong; actio: tac ong; passio:b tac ong. Mi pham tru [Kategorien, do goc Hy Lap:
Kategorein: phat bieu, menh e tran thuat] cua Aristote that ra ch la mi cach phat bieu co the co
e tran thuat ve mot oi tng; o la: ban the (ban chat cua oi tng, vd: o la mot con ngi hay
la mot con nga?); 2. Lng (o ln, vd: vat ay dai hai met) 3. Chat (hay tnh chat cau tao, vd: con
ngi ay co hoc); 4. Tng quan (quan he vi cac oi tng khac; vd: no ln hn hay nho hn s
vat kia); 5. V tr (lat: ubi) (ni xuat hien, vd: ch); 6. Thi gian (lat: quando) (ni xay ra, vd:
ngay hom qua, nam trc); 7. Hoat ong (lat: actio): vd: an, chay; 8. B ong (lat: passio) (vd: b
an, b chay); 9. Tnh trang (lat: situs): vd: nam, ngoi, ng; 10. An mac hay trang b (lat: habitus,
vd: mang giay, co vu trang). Vao thi Kinh vien (Scholastik), cac pham tru tren mi c xem la
cac Prdikamente, va co y ngha quan trong trong Lo-gc hoc va Ban the hoc (Ontologie) v cac
nha kinh vien tin rang co the xac nh oi tng mot cach hoan chnh thong qua mi pham tru tren
ay. (Xem them: Chu giai dan nhap, muc 8.1, 8.2. (N.D).
*
Xem chu thch
**
cua N.D cho B107. (N.D).
**
Prdikabilien (La tinh: Praedicabilia; Hy lap: Katgoroumena): cac khai niem pho bien e
phat bieu ve s vat. Vd: Khai niem ngi khac vi khai niem cay ve noi dung. Nhng ca hai
phat bieu ve nhng oi tng ay cung mot phng cach nh la loai (Gattung) bao gom nhieu
giong (Arten). Trong khi s sap xep cac khai niem ve mat noi dung se dan en cac Pham tru
(Prdikamente) thuoc ve mon Ban the hoc, th ve phng cach phat bieu, co nam loai
Prdikabilien (thuoc ve mon Lo-gc hoc) (theo Porphyrius: Dan nhap vao hoc thuyet cac pham tru
cua Aristote): loai (Gattung/genus) (vd: sinh vat); giong (Art/species) (vd: ngi); ac iem ve giong

179
vi Prdikamente la cac pham tru
*
). Neu ta a co cac khai niem
nguyen thuy va c ban, th nhng khai niem phai sinh va th cap
(subaltern) se c them vao mot cach de dang e phac hoa tron ven cay
pha he (Stammbaum) cua giac tnh thuan tuy. Nhng v ay toi kho ng
ban ve tnh hoan chnh cua he thong ma ch ve cac nguyen tac e hnh
thanh mot he thong, nen toi xin danh viec bo sung nay cho mot cong trnh
nghien cu khac. Va lai, ngi ta co the phan nao at c muc ch nay
neu m cac sach giao khoa ve mon Ban the hoc (Ontologie) se thay chang
han pham tru nhan qua co cac khai niem phai sinh (Prdikabilien) nh
lc, tac ong, b tac ong; pham tru cong ong tng tac co: hien
dien, e khang; cac pham tru ve hnh thai co: s ra i, s mat i,
s bien oi v.v.. Cac pham tru ket hp vi cac the cach cua cam nang
thuan tuy hoac ket hp vi nhau se mang lai mot so lng ln nhng khai
niem tien nghiem phai sinh. | Viec lu y va neu co the, viec ke het chung
ra thanh mot danh muc hoan chnh la mot no lc hu ch va khong phai
khong thu v nhng cha can thiet ay.



B109
Trong tac pham phe phan nay, toi co tnh tranh ne viec i vao cac
nh ngha ve cac pham tru du toi ang co chung trong tay. Trong phan
sau cua quyen sach, toi cung se ch phan tch cac khai niem nay en mc
o va u trong quan he vi hoc thuyet ve phng phap ma toi ang tien
hanh
*
. [Tat nhien], trong mot he thong cua ly tnh thuan tuy ngi ta co
quyen oi hoi toi a ra cac nh ngha can ke ve cac pham tru, nhng
ay, chung ch lam lac mat iem chnh yeu cua vec nghien cu v se gay
ra s nghi ng va cac cong kch; ve nhng viec nay, ta co the danh cho mot
cong cuoc nghien cu khac ma van khong anh hng g en muc ch cot
yeu hien nay. Tuy nhien, t nhng g t oi c toi trnh bay ay cung a
cho thay ro rang viec mang lai mot cuon t v hoan chnh vi tat ca nhng
s giai thch can thiet [ve cac pham tru] khong ch kha thi ma con de dang
na. Cac o trong mot khi a co san th ch can phai lap ay chung, va mot
mon nh v hoc (Topik) co he thong nh cai chung ta ang co that kho co
the thieu mot v tr nao von danh rieng cho moi mot khai niem, va ong
thi cung de nhan ra v tr nao con bo trong.


(differentia specifica) (vd: co ly tnh); thuoc tnh tat yeu cua giong (proprium) (vd: biet ci); thuoc
tnh bat tat (accidens logicum): (vd: ang ci). V t duy trc het quan tam en noi dung nen cac
pham tru con c goi la cac khai niem pho bien th nhat, sau o mi phan t ve cac phng cach
phat bieu nen cac Prdikabilien c goi la cac khai niem pho bien th nh hay phan t. Kant xem
cac Prdikabilien cung la cac khai niem thuan tuy cua giac tnh nhng phai sinh, tc c rut ra t
cac pham tru (goc): vd: cac khai niem ve lc, tac ong va b tac ong la c rut ra t pham
tru nguyen nhan; s bien oi la c rut ra t pham tru hnh thai (xem B109 di ay). (N.D).
*
Xem chu thch
**
cua N.D cho B108. (N.D).
*
Xem them ly do khien Kant tranh ne viec nh ngha cac pham tru: A241 (tiep theo B300) va
A244-246 (tiep theo B302). (N.D).

180

MUC 11
*












B110
Bang pham tru tren ay gi ra mot so van e nghien cu quan trong
co the co hau qua ln oi vi hnh thc khoa hoc cua moi nhan thc ly
tnh. V rang bang danh muc nay, trong phan ly thuyet cua triet hoc, la het
sc bo ch, tham ch la thiet yeu e phac hoa hoan chnh s o toan bo ve
mot mon khoa hoc trong chng mc khoa hoc ay at nen tang tren cac
khai niem tien nghiem, cung nh e phan chia mon khoa hoc ay theo
kieu toan hoc da theo cac nguyen tac nhat nh, [y noi mon Sieu hnh
hoc nh mot khoa hoc] t no a cho thay ro rang bang pham tru cha ng
ay u moi khai niem c ban cua giac tnh, va hn the, cha ng ca ban
than hnh thc cua mot he thong cac khai niem ay trong giac tnh con
ngi, do o, mang lai s hng dan cho moi nhan to (Momente)
**
va cho
ca trat t [sap xep noi tai] cua mon khoa hoc t bien d kien nh toi a th
lam trong mot tac pham khac
(1)
. Di ay ch la mot vai nhan xet trong so
o.
1. Nhan xet 1:
Trc het, bang pham tru bao gom bon loai (Klassen) khai niem
[thuan tuy] cua giac tnh, c chia lam hai nhom: nhom th nhat hng
en cac oi tng cua trc quan (thuan tuy lan thng nghiem); nhom th
hai hng en s ton tai (Existenz) cua cac oi tng nay (hoac trong
quan he vi nhau hoac vi giac tnh).
Toi tam goi hai loai trc [lng va chat] la cac pham tru co tnh
toan hoc, hai loai sau [tng quan va hnh thai] la cac pham tru co tnh
nang ong (dynamisch) [hay ong lc]. Nh ta thay, hai loai trc khong
co cac cai oi ng (Korrelate) ma ch co trong hai loai sau. S khac biet
nay at phai co mot nguyen do (Grund) [hay c s] ben trong ban tnh t
nhien cua giac tnh.
2. Nhan xet 2:




So lng cua cac pham tru trong moi loai luc nao cung bang nhau,
o la ba pham tru, mot s kien cung oi hoi ta phai suy ngam, v thong
thng moi s phan chia tien nghiem bang cac khai niem eu phai la
Lng phan (Dichotomie) [chia hai, oi lap nhau]
*
. Them na, pham

*
Muc 11 va 12 sau ay la c Kant them vao cho an ban B. (N.D).
**
Momente: xem chu thch cho B95. (N.D).
(1)
Tc trong quyen: Cac nguyen tac Sieu hnh hoc au tien cua khoa hoc t nhien.
(Metaphysische Anfangsgrnde der Naturwissenschaft) (1786). (Chu thch cua tac gia).
*
Lng phan (Dichotomie) (goc Hy Lap: dichotomos: chia oi): quan he gia hai khai niem loai
tr nhau bao quat toan bo noi dung cua mot khai niem ln hn; ngha la, moi s vat thuoc ve mot

181
tru th ba bao gi cung hnh thanh t s noi ket (Verbindung) cua pham
tru th hai vi pham tru th nhat trong loai cua no.
B111 Nh the, Toan the khong g khac hn la a the c xem nh
la Nhat the; Han nh khong g khac hn la Thc tai c noi ket
vi Phu nh; Cong ong tng tac la tnh nhan qua cua mot ban
the trong s quy nh qua lai va c quy nh bi cac ban the khac; sau
cung, Tnh tat yeu khong g khac hn la s Ton Tai (hien thc,
Existenz) c mang lai bi ban than Kha nang.
Tuy nhien khong v the ma ngi ta ngh rang pham tru th ba ch
n thuan la mot khai niem phai sinh ch khong phai mot khai niem goc
cua giac tnh thuan tuy. Bi v s noi ket cua pham tru th nhat va pham
tru th hai e tao ra pham tru th ba oi hoi mot tac vu (Aktus) ac thu
cua giac tnh khong ong nhat vi tac vu a c thc hien pham tru th
nhat va th hai. That the, khai niem ve mot con so (thuoc ve pham tru
toan the) khong phai luc nao cung co the co c khi a co cac khai
niem ve a the va nhat the (chang han e co c bieu tng ve cai
vo tan); hoac t cho toi noi ket khai niem ve mot nguyen nhan vi khai
niem ve mot ban the, khai niem ve anh hng [tac ong] khong ng
nhien c toi hieu ngay lap tc, ngha la khong the t s noi ket ay ma
hieu c tai sao mot ban the co the tr thanh nguyen nhan cua cai g ay
trong ban the khac. Vay, ro rang rang can phai co mot tac vu ac thu cua
giac tnh trong viec hnh thanh pham tru th ba; va cung nh the trong cac
pham tru con lai.
3. Nhan xet 3:

B112
oi vi mot pham tru duy nhat la pham tru cong ong tng tac
(Gemeinschaft) nam trong e muc th ba cua bang pham tru [thuoc loai
cac pham tru Tng quan Relation], s trung hp cua pham tru nay vi
hnh thc tng ng la phan oan phan oi (disjunktiv) trong bang cac
chc nang logc [cua phan oan] khong de nhan ra nh oi vi cac pham
tru con lai.
e nhan ro s trung hp nay, ta can lu y: trong moi phan oan phan
oi, lanh vc cua phan oan (so lng cua tat ca nhng g c cha ng
trong phan oan ay) c hnh dung nh mot toan bo c phan chia ra
lam nhieu bo phan (cac khai niem nam trong phan oan ay), va bi v mot
bo phan nay khong the c cha ng trong mot bo phan kia, nen chung

khai niem ln hn phai thuoc ve mot trong hai khai niem nho hn, vd: trong sinh vat hoc, khai niem
sinh vat phan ra sinh vat thuoc giong ngi/sinh vat khong thuoc giong ngi phep lng
phan (Direse), c Platon s dung trong oi thoai Cac nha nguy bien (Sophistes) e phan chia
khai niem ve tri thc ra lam hai: t kien ung/t kien sai; t kien ung lai chia lam hai: t kien
ung nhng khong co c s/t kien ung co c s = tri thc. (N.D).

182
eu phai c suy tng nh la phoi ket vi nhau (koordiniert) ch
khong phai le thuoc vao nhau (subordiniert), khien chung khong quy
nh nhau theo kieu mot chieu (einseitig) nh trong mot chuoi, ma la quy
nh lan nhau theo kieu qua lai (wechselseitig) nh trong mot hon hp
(Aggregat) (neu mot bo phan cua s phan chia c thiet nh th moi bo
phan con lai eu b loai tr va ngc lai)
*
.
















B113
Ta cung can suy tng mot s noi ket tng t nh vay trong cai
Toan bo cua moi s vat, v moi s vat khong le thuoc vao s vat khac
giong nh ket qua le thuoc vao nguyen nhan cho s ton tai cua no, ma la
ben nhau [phoi ket] mot cach ong thi va ho tng qua lai nh mot
nguyen nhan trong quan he vi cac nguyen nhan khac (chang han, trong
mot vat the, cac bo phan cua no hut va ay lan nhau). | ay la mot kieu
noi ket hoan toan khac vi kieu noi ket thng gap trong quan he cua
nguyen nhan vi ket qua (nh kieu nguyen tac vi he luan), la kieu trong
o ket qua khong quy nh tr lai oi vi nguyen nhan mot cach ho tng
va v the, khong cung vi nguyen nhan tao nen mot toan bo (cung nh
ang sang tao vu tru [nguyen nhan] khong cung vi the gii [ket qua] hp
thanh mot Toan bo. Phng cach [xem xet] nay cua giac tnh khi no hnh
dung [toan bo] lanh vc cua mot khai niem c phan chia cung chnh la
phng cach quan sat khi giac tnh suy tng ve mot s vat nh la cai co
the phan chia c. | Cung giong nh cac bo phan cua s phan chia trong
cai trc [khai niem] von loai tr nhau nhng cung c noi ket trong mot
lanh vc chung [cai toan bo cua khai niem ay], giac tnh hnh dung cac bo
phan cua cai sau [s vat] nh la moi bo phan ma s ton tai (nh la ban
the) la thuoc rieng ve bo phan ay va loai tr cac bo phan con lai, nhng
van nh la c noi ket trong mot cai Toan bo [s vat].














*
Vd: phan oan phan oi: Ngoi nha nay hoac la mot ngoi chua hoac la trng hoc, hoac la nha
Tat ca tao nen toan bo lanh vc nhan thc ve ngoi nha, nhng moi bo phan quan he qua lai
vi nhau mot cach khong le thuoc. Neu ngoi nha ay la mot ngoi chua th loai tr cac khai niem con
lai (trng hoc, nha ) va ngc lai. (N.D).

183

MUC 12

Trong Triet hoc sieu nghiem cua ngi xa
*
lai co mot chng
chu ao neu len cac khai niem thuan tuy cua giac tnh du khong c
tnh vao danh muc cac pham tru nhng lai c ho xem la cac khai niem
co gia tr tien nghiem cho moi oi tng. Nhng trong trng hp o
chung lai lam gia tang so lng cac pham tru, ieu ma chung khong the
lam. Cac khai niem nay c the hien trong menh e noi tieng cua cac nha
kinh vien: QUODLIBET ENS EST UNUM, VERUM, BONUM (BAT
KY HU THE NAO CUNG LA NHAT TNH,


CHAN TNH, THIEN TNH) [tc la Mot, la ung, la Hoan hao]. Mac
du viec s dung nguyen tac nay hong i ti cac he luan ch mang lai ket
qua rat ngheo nan (toan la cac menh e lap tha
*
) khien cho trong cac thi
gian ve sau, hau nh ch v ly do danh d ma con c ngi ta nhac en
trong Sieu hnh hoc; tuy nhien, mot t tng a c duy tr trong mot thi
gian lau nh the tuy co ve trong rong bao gi cung ang c nghien
cu ve nguon goc cua no cung nh ta co ly do chnh ang e phong oan
rang t tng ay thc ra cung at c s tren mot quy luat nao o cua giac
tnh, song a b dien giai sai nh van thng xay ra.
B114





Cac thuoc tnh sieu nghiem ve s vat b hieu mot cach sai lam nay
thc ra khong g khac hn la cac yeu cau va cac tieu chuan lo-gc cua moi
nhan thc ve s vat noi chung va nen tang thc s cua chung chnh la cac
pham tru ve Lng, o la Nhat the, a the va Toan the. | Ch co ieu,
trong thc te, cac thuoc tnh sieu nghiem ay a s dung cac pham tru nay
von phai c xem nh la cac ieu kien chat the thuoc ve kha the cua

*
Triet hoc sieu nghiem cua ngi xa: ch triet hoc sieu nghiem (Transzendentale
Philosophie) cua thi Trung Co, thng goi la triet hoc kinh vien (Scholastik) (t sieu nghiem
hoan toan theo ngha khac vi cua Kant). ay la mon Ban the hoc ve yeu tnh, e ra cac Sieu
nghiem tnh hay Sieu nghiem the (Transzendentalien) la cac quy nh nen tang cua Ton Tai
noi chung (das Sein), vt len cao hn cac quy nh pham tru cua cac ton tai cu the (das Seiende).
Trc khi cac ton tai cu the c chia ra theo cac pham tru cung nh theo cac khai niem ve loai va
giong, chung eu c phu cho cac sieu nghiem tnh nay. Cac Sieu nghiem tnh chnh yeu la:
cai ton tai nh hu the cu the (hu the tnh, das Seiende, Latinh: ENS); cai Mot (nhat tnh, das
Eine, UNUM); cai ung (chan tnh, das Wahre, VERUM); cai thien hay hoan hao (thien tnh, das
Gute, BONUM). Cac sieu nghiem tnh th cap (subaltern) khac la: vat tnh (Etwas, RES); s
tnh (Bestimmtes, ALIQUID la quy nh ro hn cua nhat tnh UNUM) va my tnh (cai ep, das
Schne, PULCHRUM, la s thong nhat cua VERUM va BONUM). ac tnh chung cua hu the la
ong tnh vi chnh mnh, nen cac sieu nghiem tnh tren eu co the chuyen ao cho nhau c.
Cac khai niem nay bat nguon t Ban the hoc (Ontologie) cua Platon va Aristote, c trien khai chu
yeu bi THOMAS AQUINO (1225-74). Xem them: Le ton Nghiem, Lch s triet hoc Tay Phng,
Tap III, 266 NXB TP. HCM, 2000 va chi tiet hn trong: G. Schulemann: Die Lehre von den
Transzendentalien in der scholastischen Philosophie (1929) (Hoc thuyet ve cac Sieu nghiem the
trong triet hoc kinh vien). (N.D).
*
Lap tha: tautologisch, con c dch la trung luan, trung ngon: Vd: A=A. (N.D).

184
























B115
ban than cac s vat va ch trong y ngha hnh thc nh la thuoc ve oi hoi
lo-gc cua moi nhan thc ma thoi va bien cac tieu chuan nay cua t duy
mot cach thieu than trong thanh cac thuoc tnh cua nhng vat-t than.
[That vay], trong bat ky nhan thc nao ve mot oi tng, trc het phai co
tnh NHAT THE cua khai niem ma ta co the goi la Nhat the ve chat,
trong chng mc s Nhat the ay ch c suy tng nh la Nhat the [s
Thong nhat] trong viec noi ket cai a tap cua nhieu nhan thc lai vi nhau
[thanh mot], chang han nh s nhat the [s thong nhat] cua chu e trong
mot v kch, mot bai phat bieu, mot cau chuyen ke. Th hai la phai co
CHAN TNH [s ung an, Wahrheit] xet ve cac he qua. Cang nhieu he
qua ung an c rut ra t mot khai niem c cho, cang co nhieu dau
hieu cho thay tnh thc tai khach quan cua khai niem ay. Ta co the goi
chan tnh nay la a the ve chat cua cac ac iem thuoc ve mot khai
niem nh thuoc ve mot c s chung (ch cac ac iem ay khong c suy
tng nh la mot Lng trong khai niem ay). ieu th ba sau cung la s
hoan hao (Vollkommenheit) [THIEN TNH] the hien cho cai a the
nay quay tr ve lai vi cai Nhat the cua khai niem, hoan toan trung hp
vi khai niem nay ch khong phai vi khai niem nao khac nen ta co the
goi la s hoan chnh ve chat (tnh Toan the Totalitt). Vay, t o ro
rang la: cac tieu chuan lo-gc ve kha the cua nhan thc noi chung nay a
chuyen hoa ba pham tru ve Lng trong o s thong nhat e tao ra mot
lng (Quantum) phai c xem la hoan toan cung loai (gleichartig) vi
nhau thanh Nguyen tac nham noi ket cac bo phan nhan thc kho ng
cung loai (ungleichartig) trong mot y thc thong qua Chat (Qualitt) cua
mot nhan thc. [tc la xem Chat cua nhan thc nh la Nguyen tac cho s
noi ket ay]. Nh the, tieu chuan cho kha the cua mot khai niem (ch
khong phai cua oi tng cua khai niem) chnh la NH NGHA ve khai
niem ay, trong o tnh nhat the cua khai niem, tnh ung an [chan tnh]
cua tat ca nhng g co the c rut ra t khai niem ay va sau cung, tnh
hoan chnh [thien tnh] cua tat ca nhng g a c rut ra, la nhng oi hoi
phai co e tao ra toan bo khai niem. | Hay cung the, tieu chuan [e tham
tra] mot gia thuyet la tnh minh nhien [co the hieu c] cua c s ly giai
c gia nh hay la tnh nhat the cua no (khong can cac gia thuyet phu
tr nao khac), roi tnh ung an [chan tnh] cua cac he luan c rut ra (s
trung hp gia chung vi nhau va vi kinh nghiem), va sau cung la tnh
hoan chnh [thien tnh] cua c s ly giai oi vi nhng g a c rut ra,
tc la cac he luan phai co quan he khong hn cung khong kem vi nh ng
g a c neu ra trong gia thuyet. Va sau cung, bang cach phan tch va
hau nghiem, khoi phuc tr lai va trung hp vi nhng g a c suy tng
bang cach tong hp va tien nghiem trong gia thuyet.



Vay tom lai, thong qua cac khai niem ve tnh nhat the[UNUM], tnh
chan ly [VERUM] va tnh hoan hao [BONUM] noi tren, bang danh muc
sieu nghiem ve cac pham tru khong he c bo sung nh the no con co g

185

B116
thieu sot, trai lai, bang cach hoan toan gat bo moi quan he cua cac khai
niem nay [thc chat la ba pham tru ve lng] vi cac oi tng [cua kinh
nghiem], cac khai niem tren a s dung ba pha m tru ay ch nh la cac quy
luat lo-gc pho bien e mang lai s trung hp cua nhan thc vi chnh
ban than no ma thoi.


186
CHC GI4I D4N NH4P

S PH4 N IlCH PH4 P C4C KH4 I NIE H {BS9BI69)
Ta Ja I:I gua uI:n :u cua jIau ua , :a cu ug I:I Ja , Ia jIau LI LIau, Ic Iua uIaI
cua gu,u :acI !a , Ia Ia , J: Iuug Iuc T:uc II ca u jIau I:I.
3I Kha t ate m |huo ag aghte m ra hhat ate m |hua a |u y {Pha m |ru )
3II T:uc guau naug Ia : cI Ia :u Ja Iaj cua uIuug can g:ac Iu Ju, cIua Juc cau I:uc
Ia. cIuug Ju Iu naI IIa,, Ia: ugI :a uI:u au Iuug g:ac guau I:a : :ug I:ug
LIug g:au :a II: g:au 1 uIuug can g:ac Ja Ia j a , I: IIauI nI J: Iuug LIacI
guau, cIaug Iau cu cI, ca: Iau Juug cI uIuug :u :aI c cac Jac J:n Iuug Iu :a
cuug J I:a J:, I:u,u JaI Juc cI ugu : LIac, cau c n I quy |ua | Ia, nI quy
|a c (Rege| _u, Iua I a , cIuI Ia hha t ate m |huo ag aghte m : cu cI , ca: Iau, I:ug
J uIuug can g:ac Juc Ia j I j IIauI nI uIaI II :a uIaI II a , Ia nI n IIuc :a
cau I:uc Juc .ac J,uI KIa: u:n : cu cI, ca : Iau cI I:I :u :aI jIa: uIu II ua
n : Juc g : Ia cu cI, ca : Iau cIu LIug jIa : cu n, ca: gI Ia, gu,u :acI !a ,,
IIug gua uIuug LIa: u: n IIuug ugI:n, cIa I I:u cua I:uc guau Juc Jua :a II
IIug uIaI :a c nI cau I:uc NIuug LIa : u:n :ua Ian cug ::c |o ag ho (u: L I
:ua Ian cug ::c xa c dtah
3I2 NIuug cac gu, IuaI J Iug I j :a .a c J,uI ua , Ia: LIug IaI uguu Iu uIuug can
g:ac uug LIug jIa : Iaug :u cug uu Ju g:au cac can g:ac a, Ia: NIu KauI u :,
cIuug IaI uguu Iu |iah |u hho t cu a gta c |iah, u g:ac IuI Iu :u, ugI :a cac gu,
IuaI J uIau I:I uIuug uu L:u can IuI :a L:n ugI:n .n J:u u ugI :a c
Juug J I, g:a : uu L:u can IuI Ia, LIug, cIaug Iau Ja :a: Ian LI: uuug LIa: u:n
cu :au J cI7 uIuug ca n g:ac IIuc : ua , IIuug !a , II KauI, Iu uu, LIug
cIa , II nI II g: : Ja Juc cau I:uc :a u T:a: Ia :, LIug c Iu uu, (:u, Iuug, Ia cI7
c nI ca: g: J : : :ac, IaI J,uI, nI n uIuug can g:ac Iu Ju cIu LIug jIa: IuI
IIug uIaI :a .ac J,uI cua nI I:u IIuc TI ugIa J, u: nI cacI nauI n.
LIug c Iu uu, cuug : LIug c II g: : NIuug naI LIac, Iu uu, LIug guau I |ru c
|te :: I:u IIuc, u Ia suy |y (dtshurstr, Juc I:uug g: : gua uIuug LIa: u: n cIu
LIug jIa: Ia I:uc guau. guau :aI I:uc I: j !: II KauI g: LIa : u:n Ia I:u Iuug
cua I:u Iuug
3I !: uIuug LIa : u:n Ia uIuug gu, IuaI, cIuug c |iah ho 0te a Nga, LIa: u:n
IIuug ugI:n : cu cI, ca: Iau cuug LIug I:u II, nI ca II uIu cu cI :aug

187
cua I: Ia, ca: Iau I:uc naI I : na cI7 IaI L, cu cI ua, ca: Iau ua c uIuug Ja c
J:n c Iau cIuug IaI L IIuc g:ug ua Iac Iaug :aI I:u g: TI uIuug, uIuug
LIa: u:n IIuug ugI:n, uu jI I:u Ju na ,, cuug c u : uuug ha | xua | |u htah
aghte m :a : u c IuI jI I:u Ia uI g:ac IuI : :auI, jIau Iu, I:uu Iuug Ia
3I4 T:a: Ia:, II KauI, ca c hha t ate m |hua a |u y, .I ca : naI u: uuug, cuug cI7 IaI
uguu Iu 0a a |ha a gta c |iah na II : !u. NIuug jIau Jau ::ug I Iu LIa: u:n cu
cI . u cIa , uIauI, :a , Ju:, :ua cIua Jua Ia: uIau IIuc g: Jaug L NIuug LI:
u :. u cI nuug : LI: gaj cIu, cho ae a u :a, Ju: Ia uI c LIa: u:n IIuau
Iu , cua g:ac IuI : IuI aha a qua TI KauI, cI7 uI cac LIa: u:n IIuau Iu , a , na
IuI IIug uIaI :a .ac J,uI cua uu L:u can IuI I: IIauI uIau IIuc JcI IIuc
NIuug I:u Iuug Ja Ju c Ia :u, Iuug IIuc :u !a :: cac LIa : u:n IIuau Iu , a ,
LIug Juc :uI :a Iu LIa: u:n ua ca Iu cIuug uua, uu KauI nuu ca cI u :
cua :::II g: cIuug Ia cac ha m |ru (Ka|egortea
T:uc LI: J: II KauI J I:n :a cac jIan I:u, Ia gI: uIau IIn :a : uIau . I.
3I5 KauI cI :aug ug cuug cI:a . y do :: :::II LI: J: I:n cac jIan I:u uIuug ca ch
|a m II: LIac .a 4rts|o|e (I:ug Iac jIan ac jIan I:u, cIuug 4 u u :a IU jIan
I:u. Iau cIaIIau II (u::a, Iuug (j:u, cIaI (j:u, Iuug guau (j::I:, Jau
(ju, Ia g: (jI, I:uI I:aug :a :a (L::IIa:, c uIuug g: (cI:u, Iac Jug
(j::u :a I, Iac Jug (ja:cI:u KauI JauI g:a ca IIauI Iuu cua :::II uIuug cI
:aug J Ia cacI Ian L:u cau na,, II:u nI ugu,u Iac uIaI guau :: Iau :a I:ug
a , ca uIuug ,u I cua can uaug (:u. Ja u, Ia g: /LIug g:au-II : g:au], cac
LIa: u:n jIa : ::uI (Iac Jug, I, Iac Jug :a Ia : II:u cac LIa: u:n IIuc :u IIua u
Iu , LIac (1IU7 TIaI :a, , J cua :::II :aI g:au u,. .uaI jIaI Iu nI J: Iuug ca
I:I, :u. c:aI, ug nuu I:I Ia c II Jua :a cac I:uI IIuc jIaI I:u ua c ,
ugIa. cIaug Iau, c:aI Ia ugu :, :ug IIu, ca Ia uI:u, c Ic :a Iu Iu : Iu
1IaIu !a ,, : : :::II, cac jIan I:u Ia cac cIuug Ia: nuI J I: ca LIug jIu
IIuc Ia, Juc uau .uaI (:uI :a Iu cac nuI J LIac (Ia, Iu nI aguye a |ac uIu
KauI, I:a: Ia :, JaI Juc Iaug cu Juug gu, ua j Iu :u LIa: guaI Ia uIuug IauI ::
ugu ugu I:u IIuc
(1)


(1)
IuI :: I:u jIan I:u Ia LIa: u:n I : ca, uu :::II .n LIug g:au-II: g:au ( Jau.
Ia g:. Ia cac jIan I:u cIu cIua jIau I:I g:ua can uaug :a g:ac IuI uIu KauI Tu,
uI:u, cuug uIu :: KauI, LIa: u:n : jIan I:u u: :::II LIug guau I |ruc |te Ju
II g:: LIacI guau na Ia hhat ate m ha a |u {Ref|extoas0egrtff), u:u JaI nI |iah |ho ag
aha | n: n Iu cauI uIuug I:uI IIuc IIug uIaI (uIaI II Ia LIac uIu. IIug uIaI :
: Iuug : g:ug (:I :a Ia : (aIIuug (TuI IIug uIaI uua II jIan I:u u :::II J
:a Juc H. Hetdegger .n Ia Ja Ja I :au J Iu Ia : I:u nI c : n : : ugu, u Iac (:u

188
KauI J: .a Iu :a uan I:ug .u Iuug cIuug cua I::I Ic II L, I7-I3 Ia J: I:n :a
ugI:u cuu cac hha t ate m co 0a a Ia, cu g : Ia cac hha t atem go c
{5|amm0egrtffe) cua g:ac IuI T:uc J, Ioche :a Hume Ja J: I:n cac y atem doa
gta a (stm|e tdeas, Iu c cac LIa: u:n c Iau uIaI, uIuug u Ia j I:uug uu,
ugI:n, I LIug gu, cI g:ac IuI IIuau Iu , Nguc Ia:, D:ca:I: :a 1:Iu:z Ia: I:u
:aug I IIug cac LIa: u: n IIuau Iu , cua g:ac IuI Ia cac y atem doa gta a (tdeae
stm|tces cua D:ca:I: Ia, ca c chu cat cu a |u |uo ag coa aguo t (1:Iu:z cI
jI j Ia Iu guau J:n uu, I, c II uIau IIuc Juc :aI-Iu IIau 1IaI L:u cua KauI
Juug Iu uga : Ia: .u Iuug a ,
KauI Iac IIu,I uu, ugI:n, :: cI :aug cac jIan I:u c uguu gc Iu g:ac IuI, LIug
uua :a L:uI ugI:n, IIan cI Ian cI L:uI ugI: n c II c Juc. ca: Ja Iaj cua
I:uc guau Juc IIug uIaI Ia: Ia uI jIuc Iuug cac jIan I:u KIug c jIan I:u I:u
ugI:n, LIug II c uIau IIuc LIacI guau 1ug II:, cuug Iac IIu,I uu, I,. ac
jIan I:u jIa: uIan Ju cac uu L:u can IuI I:ug LIug g:au :a II : g:au, uu
LIug, : I:ug :ug, LIug c g: J IIug uIaI :a u J, LIug II c IaI L, uIau
IIuc ua Iu uga : cac :auI g:: cua L:uI ugI:n
3I 1Iau IcI jIa j cac LIa: u:n cuug c Iuau J:n cua an uaug Ic ::u ugI:n I:uc
Ja ,. uIuug J: Iuug LIacI guau Juc uIau IIuc Ia uI ca c ,u I I:u ugI: n cua
cIu II uIau IIuc !: cac jIan I:u Iau cac n IIuc cua I:uc guau IIuau Iu , LIug IaI
uguu Iu L:uI ugI:n na Iu cIu II uu : ugu,u Iac, cu ugu : LIug II uIau
IIuc Juc :a I Iu IIau NIu Ja u :, J:u ua , u ga , I:u Ian :a Ia cau I:u : KauI
IIuc :u nuu u: g: KauI LIug I nuu u : :aug cu ugu: I, n I nau : n:uI
cI jIu uu LIug II uIa u IIuc Juc IIuc Ia : JcI IIuc :a :aI Iu IIau Ia Iaug jIan
uauI ::ug cI cac Iac L, uIau Cug cI7 nuu u :. n : uIau IIuc cu ugu: Ju c
IuI I:u Iuug :: uIau IIuc jIu IIuc :a cac ,u I I:u ugI:n cua cIu II a c
,u I ua , LIug cI Ja , IIuc Ia:, Iuc LIug cI Ja , cIau I, Nguc Ia :, chiah chu ag
|a m cho cha a |y co |he co duo c, Iu, uI:u J Ia cIau I, : uIuug J : Iuug, :u ::c
.uaI I:u :a cI cu ugu : cIu LIug jIa : u: Iu IIau cIuug KauI LIug jIu uIau
:aI Iu IIau . I II ugIa Iau II Ic, IIan cI .n cIuug Ia I:u uI:u, uu
LIug, Ian g: c ca : .uaI I:u :a cI Ia, Juc ug g: Ia n I ca : A jI:n J,uI (J :
Iuug ::u ugI:n NIuug n : LI: .uaI I:u, |u c dt ra o mo t quaa he aha a |hu c,
cIuug Ju Ia I:u Iuug :a I:u Iuug (E::cI:uuug Ja , Iau Iau LIug c ugIa
Ia a Iuug, Ia I uga: g:a Ia (cI:u (An. J,uI ugIa cua KauI : I:u Iuug,
222 NIau IIuc Ia : Iau :a c II J: Ju L, cuug uIuug Ia g: cuug cI7 I:ug

uuu 2:I, IU27, I

189
IauI :uc cua II g:: I:u Iuug, Ia, u: cIuI .ac Iu, cua II g:: .uaI I:u :a ahu
|a hte a |uoag cho |a u ugu : Ja JauI Ia Iuu Iau, :a u jIan :a: Ian uIuug II
KauI, cuug Juc I:aug I, Ju uIuug cug cu J uIa u IIuc II g:: LIacI guau cIu
LIug jIa: IaI LIa I::
3I7 ac n IIuc IIuau Iu , cua I:uc guau (LIug g:au-II: g:au hho ag Jug Ja ug ::
uIuug I:uc guau Iau Ic :a IIuug ugI:n, na Ia J:u L:u LIa II cua cIuug uug
II , cac LIa: u:n IIuau Iu , cua g:ac IuI (jIan I:u LIug II Juc Iau Iu ::
uIuug LIa: u:n IIuug ugI:n na Ia I:u J cI IuI LIacI guau cua uIuug LIa:
u:n IIuug ugI:n ua , 1 cIuug n:uI J:u c I ,u ua ,, KauI cuug jIa: dt hat
0uo c uIu I:ug jIau an uaug Ic Iaug gua I::uI I:uu Iuug Ia, Ia : I I I uIuug
,u I IIuug ugI:n I:ug g:ac IuI J cI7 cu uIuug ,u I Iau Iau IIuau Iu ,
Buo c I dte a dtch ste u hah ho c (IIa, :: hha o sa |, Ia , g: Ia dte a dtch II ugIa
cIuug n:uI, I:u n:uI IuI cIuI Jaug D:u u,cI (Ia I:uI. uuucI: ugIa Ju Ia
uau .uaI Iuc :uI cac jIan I:u Iu Iau IIau g:ac IuI. J: I:n cac jIan I:u 0a ag coa
duo ag aa o :a cIuug o da u, ra sao.
Buo c 2 dte a dtch ste u aghte m cIuug n:uI :a I, g:a :. Ia : :a :a Ian II ua cac
jIan I:u uu IaI uguu Iu IuI Iu LI : cua g:ac IuI, Iuc cIu guau Ia: c II guau
I : : J: Iuug n I cacI II:I ,u, Iuc c g:a I:, LIacI guau.
Muc 32 :au Ja , : In IaI jIau D:u u,cI :u I:uI Ic Muc 3 : Iau : D: u u,cI
::u ugI:n
32 DIE N DfCH 5IEC HlNH HO C IE C4 C PH4 H IRC do |heo H4NH HO I cu a ca c
CHC C N4NG PH4N DO4 N de |m ra 0a ag ham |ru hoa a chah {B92BII6)
KauI LIug nuu I:n cac jIan I:u nI cacI Iu , Iuug uIu :::II na c I IIug
Iu nI ugu,u Iac cIuug (1IU Cug I:n :a ugu,u Iac a, I:ug cac hah |huc ha a
doa a, Iuug uug : : cac jIan I:u Mu 1-gc cuug ca j uauI nuc Ja , Ju cac I:uI
IIuc jIau Jau :a KauI .n J Ia maah mo t (Iet|fadea J jIaI I:u cac jIan I:u
KauI I::uI Ia , I: I:, uu cIuug Ia c In Iuc IIauI 4 Iuc u:u u,cI uIu :au.
32I Buo c I. .ac J,uI uI:n :u cIu,u I:I cua g:ac IuI, J Ia ao t he | (Ia, c u g: Ia |o ag
ho Ia c aha | |he ho a ca: Ja Ia j |roag ca c ha a doa a II I:u : naI ug u ugu
gua nuI J c cIu ugu :, ugu, :u. n: :a I II Ju LIa jIau (1U T:ug jIau
Jau a ,, cac I:u Iuug LIac uIau (cIu ugu. :aI II :a :, ugu LIa jIau Juc u :
LI Ia : !: g:ac IuI Ian cug ::c u: LI ua , uu uu I:uc Ja , Ia g : u Ia guau uaug
:u, Iuug, ua, c II I:uI uuug u Ia quaa aaag de ha a doa a {Iermgea zu

190
ur|et|ea) :a n: LIa: u:n (IIuug ugI:n Ju c II Ia cIu ugu Ia, :, ugu cua
uIuug jIau Jau LIa Iuu (1U4
(1)


(1)
KIuu LI cua cIu g:a : uau uIa j LIug cI jI j I, g:a: :a I:n I:u cau L u: uuug
guau I:ug cua Iuug I (_u,u I, 1Iau IcI jIa j ::u ugI:n ua , G Ja ,, cI7 .:u Iuu ,
na , IIuaI ugu hho, cau jIau I:I J I:auI uIan Iau.
Ite c su duag gta c |iah mo | ca ch |ogic {|ogtscher Ge0rauch des Iers|aades) (uIau
J cua T:I I.
u uuug g:ac IuI nI cacI I-gc hho ag jIa: Ia :u uuug g:ac IuI |roag nu 1-gc Ic
II ugIa Iuau II uIuug gu, Iac J c Juc :u, Iuau Juug Jau, I:a: Ia:, Juc I:u uIu Ia
J : Ia j Ia: :: su du ag hte a |hu c {rea|er Ge0rauch) u uuug I:u IIuc Ia ::c :u uuug
g:ac IuI I:ug J g:ac IuI sa a stah :a uIuug LIa: u:n : J: Iuug :a n: guau I g:ua
cIuug |u Iau IIau uIuug gu, IuaI u : Ia: cua g:a c IuI, J Ia cacI :u uuug g:a c IuI I:ug
cac I nu :u I:uI Ic c I:u,u I, KauI jI jIau T:a: Ia :, :u uuug I-gc Ia . I .n
uIuug LIa : u:n IIuau Iu , (jIan I:u cua g:ac IuI Ian II ua J c II a j uuug Ju c :a
uIuug J: Iuug |huo ag aghte m D J, jIau IcI ::c :u uuug I-gc : cuug ca j cI:a
LIa J I:u Iau IuI cua uIuug LIa: u:n ua , cua g:ac IuI :a J cuug Ia uI:n :u cIu
,u cua 1-gc Ic ::u ugI:n (I: j I:aug :au
322 Buoc 2. Nu cac LIa: u:n IIuau Iu , (jIan I:u cau Ia uu L:uI ugI:n, II: Iau
IIau :u u: LI (jIau Jau cuug LIug cau uua :a L:uI ugI:n uIuug Ia: II: I ,u
J I:uI IIauI L:uI ugI:n Ta I:n IIa , :u u : LI a , LI: Ia Iuc I II n : u : uuug
cua uIuug LIa: u:n (IIuug ugI:n J cI7 uI:u :a n IIuc cua :u u: L I LIa:
u:n !: :u u : LI ca c LIa : u:n u:u :a I:ug jIau Jau, uu n IIuc cua :u u : LI
a , cIuI Ia mo |hu c cu a su haa doaa 1Iau Jau Juc g:ac IuI IIuc I:u, uu n
IIuc Ju IIuau cua jIau Jau cuug Ia cua cIuI g:ac IuI IIuau Iu , !a ,, cac LIa:
u:n IIuau Iu , cua g:ac IuI (jIan I:u na Ia Jaug I:n L:n uIaI II:I jIa: Iuug
uug : : cac n IIuc cua jIau Jau TI Ia Iu, cIua Iu uauI :acI Ja , Ju cac jIan
I:u, uIuug uga, Iuc 2 ua ,, KauI Ja JaI Juc nuc JcI u:u u,cI. 0te| ro ca c ha m
|ru ha t |m o dau aho du a ra o cac hah |hu c ha a doa a

Ho t haah rt cu a gta c |iah ra quaa aa ag de ha a doaa
Ia co |he quy mot ha ah rt cua gta c |iah ra o cac ha a doa a hhte a cho gta c |iah ao t
chuag co |he duo c hah duag ahu |a mo | quaa aa ag de ha a doa a {B94)

191
Ho t ha ah rt cu a gta c |iah {4||e Haad|uagea des Iers|aades). Ia IIuaI ugu jI
I:u Juug II : I:ug nu 1-gc Ic, Ia gn 0o a Ia: IauI :: cua g:ac IuI (j:aI:u:
:uIIIcIu:j:aI:u: u I:j::I I:ug 1-gc Ic cua Por| Roya| (1a::: I2, I IIug Ia
1-gc Ic cua :::II, uI J g:ac IuI (: uIau IIuc LIa : u:n, (:: : :auI, u : L I Iac
IacI :: LIa: u:n I:ug jIau Jau, (::: I:uI IIauI cIu : cac jIau Jau I:ug :u, Iuau :a
(:: I j uIaI cac jIau Jau uua II nI huoag ha NIu :a ,, gta c |iah I:ug mo t
ha ah rt cua u jIa: Juc I:u II agha ro ag (g:ac IuI ao t chuag. !::Iauu
0erhau|, Ia Ian ca g:ac IuI Juc I:u II agha he (guau uaug cua LIa: u:n
Iau uaug Iuc jIau Jau (:I:I:L:aJI (IIau gn uIuug J: Iuug :a duo t cac LIa : u:n
:a I, I: (!:uuuJI (:u, Iuau T:ug cacI I:u a ,, LIa: u:n Iau :u, Iuau J u nac uI:u
Juc au cIua I:ug jIau Jau (:u, Iuau IIu c cIaI Ia jIau Jau : uIuug jIau Jau, ::
II , KauI Ia g:ac IuI (II ugIa :ug LIug g: LIac Iu Ia mo | quaa aa ag de ha a
doa a {eta Iermgea zu ur|et|ea) _uau uaug ua ,, uIu Ja u: I:u, hho ag u u Iau Iu ::
aa ag |u c ha a doa a {Cr|et|shraf|), Iuc uaug Iuc IIau gn uIuug J : Iuug ca I:I :a
uu: cac LIa: u:n (.n. 1I7I :a 1I jIau uaug Iuc jIau Jau, !, I7U Naug Iuc jIau
Jau cI7 Ia mo | jIuug u:u I:ug cac IauI :: cua g:ac IuI .I II ugIa : ug Ia guau
uaug J jIau Jau KauI cI :aug n:uI Ja uIau u:u Juc chuc aa ag Ia I:un IaI ca
J J: Ju J,uI ugIa g:ac
32 Buo c }. Iu uauI :acI IaI ca cac I:uI IIuc jIau Jau na 1-gc Ic I:uI IIuc c
I:u,u Ja cIuau I, :au J Iu J :u, :a Iaug cac jIan I:u 1a , Ia ::c LIa u uaug
(.n 325
324 Buo c 4. Iu uauI nuc cac jIan I:u Iuug uug :: Iaug cac I:uI IIuc jIau Jau u :
I:u
(1)

325 1 u uaug I:uI uuug :a : :auI, Ia uIac Ia : cIuug Ja , Iaug cacI J: cI:u.


IuI II ugIa :ug D J, :au LI: IaI Jau : : J,uI ugIa IIug IIuug :a I j : g:ac IuI
uIu Ia guau uaug cua LIa: u:n (1U4, ug gu, u : Ia : :: chu c aa ag ae a |a ag Ian
uguu gc cI n: cIuc ua ug LIac, J Ia chu c aa ag hah |ha ah ca c ha a doa a 1:u J
caI ugIa Ia: :a |a | ca mo t chu c aa ag cu a gta c |iah /II ugIa :ug cua :uIIIcIu:] :
Juc I:n :a, uu Ia c II I::uI Ia , Iau cI7uI ahu ag chu c aa ag |a o ae a |iah |ho ag aha |
|roag cac ha a doa a (cu: 1U4 (NIuug cIuc uaug Ia uu IuI II ug uIaI
1uuLI:uu u: E:uI:I c II I:u uIu Ia. uIuug cIuc uaug maag IuI II ug uIaI :a
cI

192
Ho t quaa aa ag co 0a a cu a |a m |hu c coa aguo t (Ia, cua y |hu c ao t chuag. au
jIau I:I n: IauI :: cua g:ac IuI : : n: guau uaug c Iau cua Ian IIuc cu ugu: u:
cIuug TI KauI, |a m |hu c {Gem|) Ia, y |hu c ao t chuag Ia LIa : u:n : ug, Ia I:un,
Ia gn 0a quaa aa ag co 0a a. guau uaug uIau IIuc (I:ug J n: IauI :: cua g:ac IuI
cI7 Ia nI I jIau, I:uI can :u: :uug :a LIug :u: :uug (.uc can IIan n, :a guau ua ug
, cI (Xem Kaa| Phe ha a aa ag |u c ha a doa a, 1: u: Jau 111 !:c jIau cI:a :a . j
Iaug cac guau uaug IaI uguu Iu Descar|es (An. Descar|es. ac :u, u:n : J uIaI
I::I Ic, :u, u:n , I4I. ug jIau I:I. a ac , u:n, I ac jIau Jau :a c ac IauI
:: cua , cI Dua II D:ca:I:, P. Brea|aao (.n. Tan I, Ic 11, Iuug , cI:a
IIauI. a ac I:u Iuug, I ac jIau Jau :a c ac IauI :: cua , cI (Ia g n .uc can,
IauI :: ,u, gII TI n I:uI ua ,, , IIuc Ia, Ian IIuc c uI:u I j. I j uu : cuug
Ia cac I:u Iuug (:u. I:a: ca ,, I j g:ua Ia cac jIau Jau (:u. I:a: ca , cIu Ia, cIua cIu
:a :au cuug Ia IauI :: cua , cI (:u. nuu au Ia, LIug 1j ca Iu Ia , I j IIa j Iu
Ian I:u J
(1)
TIuc :a, cac Iuc J: J uau Ju ::c I:uI IIauI Iaug uauI nuc cac jIan I:u (T:I ,
1IU2-IU5 Ia LIa jIuc Ia j, Juc KauI u:u g:a: c Jug, uIuug c II jIau :a IIauI 0a y
Iuc uI.

















193
B4 NG C4 C HlNH IHC C PH4 N
DO4 N {B95)
B4NG C4 C PH4 H IRC
{BI06)
I. IE ICONG
(jIan :: cua uIau
IIuc

Pho 0te a
(:u. M : ugu: Ju jIa: cII
Nha | |he
Da c |hu
(:u. MI : Jug :a I Ia c .uug
:ug
Da |he
Ca 0te|
(:u. Raug. Tu Ia Jaug auI Iuug
(K:u
Ioaa |he
(Ta: :a jIau Jau jI I:u Ia:
Iuug uug jIan I:u uIaI II cu
jIau Jau ca I:I Ia: Iuug uug ::
jIan I:u Iau II.


(:. uIac Ia : :u LIac uIau g:ua 1-gc Ic jI I:u :a 1-gc Ic ::u ugI:n, uIaI Ia :u
LIac uIau g:ua jIau IcI (uaI,::: :a Iug I j (,uII:::. 1-gc Ic jI I: u ugI:u
cuu ca c hah |hu c (Ia, n IIuc cua jIau IcI, cu I-gc Ic ::u ugI:n ugI:u cuu ca c
hah |hu c cua Iug I j, (::. g:a: IIcI : Iug I j, (:::. I: Iuug Iuug Ia uguu :u : cua
:u Iug Ij, cu g:ac IuI Ia uguu :u: cua |iah |ho ag aha | cua Iug I j (E:uI:I u:
,uII:::, (::. cac LIa: u:n IIuau Iu , cua g:ac IuI (cac jIan I:u Ia uIuug I:u Iuug
jI guaI cua Iug Ij |hua a |u y, (:. uIac Ia: uI:n :u ::ug I: I cua Ia: nu 1-gc. 1-
gc Ic jI I:u g:a : gu,I :au J ca: Ja Ia j Juc Jua ra o duo t cac LIa: u:n uIu II ua ,
Iaug cu Juug jIau IcI, cu 1-gc Ic ::u ugI:n g:a: gu,I ::c ca : Ja Ia j Juc naug
Ia: cho cac LIa: u:n (IIua u Iu , uIu II ua , Iaug cu Juug Iug I j, (::. cuug cIuc
uaug :au ::uI :a I:uI IIuc cua cac jIau Jau (Iaug jIau IcI cuug :au ::uI :a u : uuug
::u ugI:n cI cac LIa: u:n IIuau Iu , cua g:ac IuI (Iaug Iug I j, :a Iu J (:::. I:u
n:uI Iaug uauI nuc cac cIuc uaug I-gc cua jIau Jau Ia nauI n : uau Ju Iaug
uauI nuc cac jIan I:u Ia, cac LIa : u:n IIuau Iu , cua g:a c IuI

194










1 :a jIa: Ja uguc Ia:. T:ug
Iuau (1:Ignua, 1!U2,
KauI g:a: IIcI. Tu guau J:n
::u ugI:n, ugu : Ia IaI Jau : :
nI J : Iuug ca I:I cu a I:uc
guau (uIaI II , :: Iug I j
IIauI Ja II :a :au cuug IIug
uIaI IIauI n I Iau II Nguc
Ia:, Iu guau J:n I-gc, I:uI
IIuc I-gc c Iau Ia Iau I
uga : I:uug (E.Iu::u I:ug
guau I cua nI LIa : u:n : :
LIa: u:n LIac (:u. mo t :aI II
Ia LIa jIau (Iuc jIau Jau jI
I:u, :: :au J n: J: J u jIau
Jau ca I:I u LIac uIau ua ,
cI IIa , 1 -gc Ic ::u ugI:n
guau Ian Ju cac I:uI IIuc cua
::c ca u |a o ae a ca t da |a
|roag |ru c quaa, I:ug LI: 1-gc
Ic jI I:u guau Ian Ju cac
I:uI IIuc cua ::c I IIuc :a
uIau g:ua cac LIa: u:n
(1g::JJ::uI:u:ua-I:u


II. IE CH4 I
(g:a I:, cIau I, cua
uIau IIuc

Kha ag dtah
(!u. TIu , K:u :ac :a, LIu
ugau (K:u
Ihu c |a t
Phu dtah Phu dtah

195
(!u. u ua , cIaug jIa: II:u
uIau (K:u

Ba | dtah
(Ia, : Iau
(!u. NIa ua , LIug jIa: Ia
nI ug: cIua 1Iau Jau Ia
IaI J,uI, : Iau :: c : Iau
cac LIa uaug cu Ia: I: ug:
uIa c II Ia uIa , uIa Iaug
Ia, uIa I:uug !u cua
KauI. I:uI Iu Ia 0a | Iu
T:ug I-gc I:uI IIuc, jIau
Jau IaI J,uI Juc IuI :a
cI jIau Jau LIaug J,uI
T:ug I-gc ::u ugI:n, II
KauI, u IIuc : nI uIn
::ug :: cIu ugu (I:uI I u Ia
I jIau cua : : Iau cac :u
:aI I, jIu J,uI :, ugu (IaI Iu
uIuug LIug :: II na I:I
Juc cIu ugu Juc LIaug J,uI
IIuc :u uIu II ua (1U3 1a ,
Ia Jug g j n: cua KauI
Ha a dtah
III. IE ICONG QC4N
(guau I cua uIau
IIuc

Nha | |hte|
(1Iau Jau : J:u L:u
(!u. !ug I:u Ia I:u
Ba a |he ra |u y |he

Gta |hte|
(1Iau Jau c J:u L:u
Nguye a aha a ra ha u qua {|u y
|huo c)

196
(!u. Nu I: : nua, Juug :a :
uI
Pha a do t
(jIau Jau Ia : I:u
(!u. u cI Iac Ia cI Ia
Iac cI :au, Iac cI NIaI,
Iac
Co ag do ag |uoag |a c
II. IE HlNH IH4 I
(c cIuc uaug Jac I:I,
LIug IIn g: :a u:
uuug cua jIau Jau
na cI7 u : Iu g:a I:,
cIau I, cua I Iu
(1 I:ug guau I
: : |u duy 1ac J:n
ua , Ja Juc 1cL uI:u
IIa , : I (I:ug u
E::a, cuc:u:ug
Hunau uu::Iauu:ug,
_4, Iuug 1


Nght raa
(jIau Jau jIug Jau : LIa
uaug
(!u. Hn ua, co |he I:: :
nua
Kha |he Ba | hha |he
(LIa uaug LIug c LIa uaug
Xa c dtah
(jIau Jau : IuI I:u IIuc
(!u. Hn ua, I: : nua
Io a |a t hho ag |oa |at
(I:u IIuc LIug I:u IIuc
Ia | ahte a Ia | yeu Ba | |a |

197
(jIau Jau : IuI IaI ,u
(!u. NIaI J,uI uga , ua J
I: : cII

Chu y . 1Ian I:u Tu Ia: LIug Iu Ia : (I:u IIuc LIug I:u IIuc IIuc uIn H:uI
IIa: (Iuug uug : : jIau Jau .ac J,uI :aI guau I:ug cI ::c jI jIau Iuau cu Iau
II Ic : :u Iu Ia : cua TIuug J :au ua , D J, LIug Juc Iau Iu jIan I:u Ihu c |a t
{Rea|t||)Ia jIan I:u IIu uIaI IIuc uIn IaI : : jIan I:u Io a |a t {Daseta) ua , ::
jIan I:u TIuc Ia: LIug u : Iu :u Iu Ia: c IIuc uIu nI I:uI IIa: na II ugIa Ju
cua Iu ua , cI7 Ia :u Iuug uug :: jIau Jau LIaug J,uI u: Iu IuI Juug :u IIaI cua nI
:u ::c Ia, cua cac IIuc IuI IcI cuc cu a :u ::c (!u. TIuug J Ia Iau uaug Tau
uaug Ia IIuc IuI Juc LIaug J,uI 1aI:uI. RaI:Ia: I:ug LIa: u:n TIuug J, cu
TIuug J c Iu Ia: IIuc Ia, LIug (Da::u, E.::Iuz Ia: Ia cIu,u LIac
32 T:uc LI: LI IIuc jIau u:u u,cI :: u I:uI Ic J Iuc :aug jIau u:u u,cI ::u
ugI:n : cac jIan I:u, Ia uauI :a: g:ug J In Iuc Ia: I,cI :u jIaI I::u cu a :au
J jIan I:u.
- TIuaI ugu ha m |ru {Ka|egortea) IaI uguu Iu cIu H, Ia j Ka|egoreta c ugIa Ia
ha | 0te u
(1)
!: jIaI I:u Ia g: cuug Ia jIaI I:u n I cacI ua J : |o a |at, uu
cac jIan I:u u: Iu cac jIuug cacI jIaI I:u LIac uIau : cac jIuug cacI LIac
uIau cua |o a |a t 1 cuug cIuI Ia , ugIa cua Iu 1a I:uI raedtcamea|a (cac jIan
I:u I:u guau : : Iu raedtcare {ha | 0te u) !a ,, uga, , ugIa cua IIuaI ugu Ja
cI IIa , jIan I:u Iuu gau I:u :: haa doa a Ia u: u:u :a ::c jIaI I:u (IIauI cac
nuI J :::II, I::I Ic L:uI ::u :a ca KauI cuug .uaI jIaI Iu cacI I:u ua ,
- T:ug ha a doa a, Ia ga j : : uIuug huoag ca ch jIaI I:u Iau huoag ca ch Iu Ia :,
:u. cu ugu :, :u, Iuug, J j, Iu, LIa u:I :: 1 :a j . j cIuug Ia:, Ia Iau IuI gu,
uIuug LIa : u:n ua , :a duo t uIuug LIa : u:n LIac Tu J, uIuug LIa: u:n IIa j c
jIan :: (uga: u:u I j uIuug u : uuug (u : Ian :ug Juc .n Ia uIuug I jIau
cua uIuug LIa: u:n ca c jIan :: :ug uIuug u : uuug I j Iaug Iau, cu
ugu : Ia LIa: u:n IIa j : : : LIa: u:n ca Ia ::uI :aI acI Ian ua , ua u Ia J u
cac LIa: u:n ca I : Iau, Iuc cac LIa: u:n LIug jIa: Ia I jIau Ia, IIa j : ::
uIuug LIa: u:n ua ca Iu uua :a :: II Juc g : Ia cac LIa: u:n aguye a |hu y

(1)
Iuug I: LIug : Iu ha m |ru (:aI Ia,' I:ug I:ug !:I Juc u,cI :a :a Iuc ua 1Ia:
cIaug Ia nuu ca cI u,cI cua T:uug _uc (Ia, NIaI 1au. : : ::c :u uuug Ia: cIu jIan,
I:u I:ug Hug ha m cuu |ru cua K:uI TIu.

198
{Cr0egrtffe) Ia, cac LIa: u:n go c {5|amm0egrtffe) Iuug Ia uu : Iuug ugu,u
IIu , cua cac jIan I:u Ia, cac Ia : I: ca (aIIuugu Tu, uI:u, cI7 c duy aha |
(LIa: u:n Io a |at {5eta) Ia Juug ca Iu cac jIan I:u, I: Iau IIau Iu Ia: LIug
jIa: Ia n I Ia: (aIIuug uIuug n: jIan I:u :: Iu cacI Ia cac jIuug cacI |o a
|a t ugu,u IIu , Ju c jIau IIan uu :a J !: II , I::I Ic L:uI ::u .n cac
jIuug cacI Ia, cac gu, J,uI ugu,u IIu , (Mu: cua Iau IIau Iu Ia: Ia cac ste u
aghte m |he {Iraaszeadea|a|tea) (.n I2 1II-II. ugu : Ia g: cac jIan I:u cac
quy dtah rte ag :: cIuug JaI c : cI cac I:aI Iu LIac uIau :a u: Iu ca: ::ug cua
n : I:aI Iu, cu cac :u ugI:n II Ia cac gu, dtah chuag :: cIuug .u,u :uI :a c
cIuug cI n: I:aI Iu D J, Iu Ia: :a cac ::u ugI:n II cu Juc g : Ia cac ste u
ha m |ru u Iau IIau cac jIan I:u cuug : : n : Ia: (aIIuug :a g:ug (:Iu
cI I : g:ug IIa j uIaI Juc Ia Ian I:ug cIuug Ia uu nI :uug guc cua uIuug
LIa: u:n naug IuI jIan I:u (LaIg::aI, j:u:LanuIaI NIuug ca j J Iu I:ug
:uug guc ua , Juc g : Ia uIuug ca j J ::u I:uI Ic u : Iu nuc J IIan uIa j
:a Iu I:ug :u :a I, :uI gua uIuug I:u I:u :a I I, Ju IIuau cua cIuug
- 1,cI :u I::I Ic Ta , jIuug LIug uguug u Iuc J: I:n nI Iaug jIan I:u Iau cI7uI
NIu Ja IIa,, 4rts|o|e J :a nu: jIan I:u, :au J Ia nI : Ia u-jIan I:u Ia cac IIuc
IuI c cIuug I:ug IaI ca Ia, I:ug nI : cac jIan I:u 1aug jIan I:u ua , IIug I:,
Iau I I:: I Ic L:uI ::u :a I: j Iuc c auI Iuug Ju uga , ua,
Ihomas 4qutao (I225-74 I:n cacI I:u n:uI IuI IaI ,u u : Ia : cua Iaug jIan I:u
ua , au J G.B. Iet0atz (I4-I7I IIu gu IIauI :au jIan I:u. Iau II, Iu ug, cIaI,
Iuug guau, IauI Jug :a I, Iac Jug Kaa| Ia :a nI Iu c ugaI mo t LI: :uI :a I2
jIan I:u Iu I2 jIuug cacI jIau Jau !: II Kaa|, cIuug LIug jIa: Ia cac jIan I:u
cua 0a a |ha a Iu Ia : na cI7 Ia cua g:ac IuI, uu ug jIa: uuug :u u:u u,cI ::u
ugI:n (Iuug 11 :au Ja , J I:u n:uI IuI g:a I:, LIacI guau cua cIuug uIu Ia
cac J:u L:u cI LIa II cua L:uI ugI:n, Iu, uI:u cIuug cuug cI7 c g:a I:, cI :u :a I
: : Iu cacI Ia I:u Iuug cIu LIug jIa: :aI-Iu IIau
- au KauI, Ptch|e .n :u u:u u,cI ua , Ia LIug Ja , Ju :a u Iuc :uI cac jIan I:u :a Iu
IauI Jug ugu,u IIu , cua T:uI IIau Khoa ho c Iogic cua Hege| Ia u Iuc Iau
u:u II Iuug J Iu guau J:n I:u cIuug-Iu I:u :a :au J Juc ca : Ia Ia: I:ug
IIu,I uu, :aI I:u cIuug G II: I:u Ja:, Jaug cIu , Ia u Iuc cua Ed.r.Har|maaa
(KaIg::u-II:Hc IIu, I : cac jIan I:u, I3U :a uIaI Ia cua N. Har|maaa
(D: uJIau u: :aIu WIIau Ia II g:: I:u IIuc, IU4U LI: cI IIa, Iaug
jIan I:u Ia LIug II Iau IaI Juc u su 0te a do t cua jIan I:u I:ug uIuug |a ag

199
{5chtch|ea) LIac uIau cua II g:: H. Hetdegger gau : : guau u:n ua , cua N
Ha:Inauu LI: jIau I:I cac jIan I:u cua ca: Ju IIuau Iu Ia : (!:Iauuuu :: cac
jI ::uI (E.::IuI:aI:u cua cu ugu : :: Iu cacI Ia Ta:-II ugu: (Da::u :a uIau
nauI Ju ca : :au uI:u Iu (M H:ugg:. D: KaIg::u-uuu 1uuIuug:II: u:
Duu: cIu:Hc IIu, I : jIan I:u :a , ugIa cua Duu cIu:, IUI, :u uuu
2:ITu Ia: :a TI : g:au, IU27 U uc IIa Iuau I:u ua, : :au J jIan I:u Jaug
.a, guauI LIa: u:n n:. Qua|ta (gc Ia I:uI. guaI::. ca : ua. c Jac IuI g:. u
C.I. Ieuts (I33-IU4 J .uug II ugIa Ia IuI uaug c II Ia j Ia: :a c II uIau
IIuc Ia: cua u : uuug L:uI ugI:n Juc naug Ia: nI cacI I:uc I: j (:u. IuI I:uc I: j
cua nau J, I:uu Iuug Ia LI: ::c I, g:a : u Iaug LIa: u:n (cI,u auI Iuug cua
KauI :a IIu, I IIuc uuug M, _uaI:a Ia IIuau Iu, cIu guau (cIaug Iau can g:ac :
uug, IauI, J:, LIaI, ugI, nau uIuug Ia: c IuI I:u-cIu II :a u J cuug c IuI
ho 0te a, Ia uIuug uIau I Ia uu |iah chu |he I:ug uIau IIuc (An. nuc Iu.
Qua|ta I:ug cac Iu J:u I::I Ic c g:a I:, :a C.I. Ieuts M:uu auu II W:Iu-C:u:,
Nu :L IU2U, Jac I:I cac cIuug 11&!, Harce|Btstach. u:c:u:u:: :u
uInj:a:, c:uc, C.J:u IU33
- ! , ugIa :a g:a I:, I:u Iuc cua cac jIan I:u, I::I Ic Ta , jIuug cIuug L:u :u .uaI
I:u cua n: uaug J : Ia j uIau g:ua Ia: jIa :. duy |hu c {Rea|tsmus) II Iuug
1IaIu (cac jIan I:u c g:a I:, Iu IIau :a duy atem {Koaze|ua|tsmus) (cac jIan
I:u Ia :au jIan cua Jau c cu ugu : gau gu : : : IIu, I uu, Ian ::u ugI:n cua KauI,
(Iac uaug uu, IIuc u Ia cua :::II :a I::I Ic L:uI ::u




















200

PHAM T!CH PHAP CAC KHA! M!M

CHNG II

VE S DIEN DCH CAC KHAI NIEM
THUAN TUY CUA GIAC TCH

TIET 1

MUC 13

VE CAC NGUYEN TAC CUA DIEN DCH
SIEU NGHIEM NOI CHUNG










B117
Trong mot cuoc tranh tung, khi noi ve quyen han [cua phap luat] va
yeu sach [cua ngi khieu to], cac luat gia phan biet cau hoi ve cai g la
quid juris [ung phap luat] vi cai g la quid facti [ung vi s thc] va
khi oi hoi bang chng ve ca hai mat nay, ho goi bang chng ve iem th
nhat e xac nh tham quyen hay yeu sach [trong khuon kho] phap ly la
S DIEN DCH (DEDUKTION). Chung ta s dung mot loat nhng khai
niem thng nghiem ma khong b ai phan oi va thay rang du khong can
dien dch g ca van co quyen gan cho chung mot y ngha va noi dung do ta
t ngh ra, v le luc nao ta cung co san kinh nghiem trong tay e chng
minh tnh thc tai khach quan cua chung. Tuy vay, cung co mot so khai
niem b cng chiem, chang han khai niem hanh phuc, so phan
c de dai cho lu hanh rong rai, nhng oi luc neu phai tra li cau hoi
quid juris th ngi ta at se ri vao lung tung khong nho do viec dien
dch ve chung gay ra, mot khi ngi ta khong the a ra c s phap ly
(Rechtsgrund) ro ret nao en t kinh nghiem lan t ly tnh e qua o lam
ro tham quyen trong viec s dung chung.
The nhng, trong vo so nhng khai niem det nen mang li rat pha
tap cua nhan thc con ngi lai co mot so t khai niem c xac nh la
cung co the c s dung mot cach thuan tuy tien nghiem (hoan toan oc
lap vi moi kinh nghiem) va tham quyen s dung chung bao gi cung oi
hoi mot s dien dch, bi le cac bang chng en t kinh nghiem la kho ng
u e bien minh tnh hp phap cua mot viec s dung nh the; va ngi ta
can phai biet cac khai niem ay lam the nao co the quan he c vi cac
oi tng trong khi chung lai khong c rut ra t bat c kinh nghiem nao
ca. Do o, toi goi s giai thch ve phng cach (Art) lam the nao e cac
khai niem tien nghiem co the quan he c vi cac oi tng la s DIEN
DCH SIEU NGHIEM ve chung, va phan biet no vi s dien dch

201
thng nghiem la s dien dch cho thay phng cach lam the nao e mot
khai niem co the c s ac thong qua kinh nghiem va s phan t
(Reflektion)
*
ve kinh nghiem, v the khong lien quan en tnh hp phap
ma ch lien quan en s kien thc te (Factum) nh au co c khai niem.
B118 Hien nay ta a co hai nhom khai niem hoan toan khac nhau ve loai
nhng eu trung hp vi nhau cho ca hai eu quan he vi cac oi tng
mot cach hoan toan tien nghiem, o la: cac khai niem ve Khong gian va
Thi gian nh la cac mo thc cua cam nang va cac pham tru nh la cac
khai niem cua giac tnh. Muon th lam mot dien dch thng nghiem ve
chung la viec hoan toan hoai cong, v cho khac


biet trong ban tnh t nhien cua chung la quan he vi cac oi tng ma
khong vay mn chut g t kinh nghiem cho bieu tng cua chung [cho
viec hnh thanh nen ban than chung]. Cho nen, neu can mot dien dch ve
chung, nhat thiet luc nao cung phai la dien dch sieu nghiem.












B119
Tuy nhien, cung nh oi vi moi nhan thc, ngi ta co the i tm
cac khai niem [tien nghiem] nay trong kinh nghiem, - khong phai la ni
e tm nguyen tac cho kha the cua chung ma ch la cac nguyen nhan -
c hoi cho s ra i cua chung thoi, - tc la ni cac an tng cua giac quan
la nguyen c au tien m ra viec huy ong toan bo nang lc nhan thc,
hnh thanh nen kinh nghiem cha ng hai yeu to rat khac nhau ve loai, o
la: chat lieu cho nhan thc en t cac giac quan va mot mo thc nhat nh
e sap xep chat lieu ay en t nguon suoi noi tai cua trc quan va t duy
thuan tuy, nhan co tac ong cua cac an tng giac quan ma i vao hoat
ong va tao ra cac khai niem. Khong nghi ng g, s truy tm nh the ve
nhng no lc au tien cua nang lc nhan thc cua chung ta e i t nhng
tri giac rieng le tien len nhng khai niem pho bien, la co ch li rat ln va
ngi ta phai biet n LOCKE
*
tr danh la ngi au tien m ra con ng
nay. Ch co ieu la: bang con ng nghien cu nay, mot s dien dch
[sieu nghiem] ve cac khai niem thuan tuy tien nghiem se khong bao gi
at c, bi v no hoan toan khong nam trong con ng nay, va xet ve
viec s dung cac khai niem trong tng lai phai hoan toan oc lap vi moi
kinh nghiem, ieu can chng minh la chung c khai sinh t mot nguon
goc khac ch khong phai t kinh nghiem. No lc dan xuat (Ableitung) co
tnh cach t nhien hoc
*
nay [cua Locke] thc ra khong the goi la s
dien dch v no ch e cap en mot quaestio facti [van e co thc ang
dien ra], nen toi ch co the goi no la s giai thch ve viec s hu mot nhan
thc thuan tuy. Vay, ro rang la, oi vi nhan thc thuan tuy ch co the co
mot s dien dch sieu nghiem ch dt khoat khong phai la thng nghiem,
va viec dien dch thng nghiem ve cac khai niem thuan tuy tien nghiem

*
Phan t (Reflexion): xem chu thch
*
cho B316-317. (N.D).
*
John Locke va T nhien hoc: Xem chu thch cho AIX (Li Ta I). (N.D).

202
khong g khac hn la no lc huenh hoang ch danh cho nhng ai khong hieu
g ve ban tnh ac thu cua cac nhan thc nay.







B120














The nhng, mac du a tha nhan rang phng cach duy nhat cho mot
s dien dch co the co ve nhan thc thuan tuy tien nghiem phai la con
ng sieu nghiem, th qua o cung cha hoan toan sang to tai sao s dien
dch nay la tuyet oi can thiet. Trc ay, cung thong qua mot s dien dch
sieu nghiem, chung ta a theo doi cac khai niem ve Khong gian va Thi
gian tan nguon goc cua chung va a giai thch cung nh xac nh tnh gia
tr khach quan tien nghiem cua chung. Du sao mon Hnh hoc cung a i
nhng bc vng chac bang toan nhng nhan thc tien nghiem ma khong
can nh triet hoc ban cho giay xac nhan, la nh vao nguon goc khai sinh
thuan tuy va hp quy luat cua khai niem nen tang cua no la KHONG
GIAN. Trong mon khoa hoc nay, viec s dung khai niem [thuan tuy ve
khong gian] ch hng ve the gii cam tnh ben ngoai, ma chnh khong gian
lai la mo thc thuan tuy cua trc quan cua no, nen trong o moi nhan thc
hnh hoc - v at nen tang tren trc quan tien nghiem - co c s hien
nhien trc tiep, va cac oi tng [cua nhan thc nay] c mang lai mot
cach tien nghiem (ve mat mo thc cua chung) trong trc quan bi ban than
nhan thc. Nhng trai lai, vi cac khai niem thuan tuy cua giac tnh, bat
au co nhu cau tat yeu phai i tm mot s dien dch sieu nghiem khong ch
oi vi ban than cac khai niem nay ma ca cho [khai niem] khong gian, bi
v, trong chng mc chung a ra cac khang nh lien quan en cac oi
tng khong da vao cac thuoc tnh cua trc quan va cua cam nang ma ch
cua t duy thuan tuy tien nghiem, chung quan he noi










B121
chung vi cac oi tng ma khong co moi ieu kien cua cam nang. | Va v
khong da vao kinh nghiem, chung khong the c mang lai mot oi tng
nao trong trc quan tien nghiem e - trc moi kinh nghiem - lam nen
mong cho s tong hp cua chung, cho nen ket qua la chung khong nhng
gay ra s nghi ng ve tnh gia tr khach quan va ve cac gii han trong viec
s dung chung ma con lam cho khai niem ve khong gian cung tr nen lap
l nc oi (zweideutig) v chung luon co xu hng s dung khai niem
khong gian vt ra ngoai cac ieu kien cua trc quan cam tnh, va chnh v
ly do o, trc ay a het sc can thiet phai tien hanh mot s dien dch
sieu nghiem ve khong gian
*
.
Nh the, ngi oc phai c thuyet phuc ve s can thiet khong the
tranh khoi cua mot s dien dch sieu nghiem trc khi i bc au tien vao
lanh vc cua ly tnh thuan tuy, v neu khong, se bc i mot cach mu
quang va sau bao nhieu lam lac lai phai quay ve vi cho bat tri khi xuat
phat. Ngi oc cung phai nhan ro ngay t au s kho khan khong the
tranh khoi e ng trach moc ve s toi tam von tiem an rat sau trong ban
than s viec nay, hoac voi mat kien nhan trc viec dep bo cac tr ngai,

*
Xem Cam nang hoc sieu nghiem: khao sat sieu nghiem ve Khong gian va Thi gian. (N.D).

203
bi v ieu cot yeu ay la: hoac phai hoan toan t bo moi yeu cau xem
xet lai ly tnh thuan tuy nh la lanh vc c yeu thch nhat, o la vt ra
khoi cac ranh gii cua moi kinh nghiem kha hu, hoac phai a cong cuoc
nghien cu phe phan nay en cho hoan tat my man.









B122
Trc ay, bang mot no lc kha nhe nhang, ta a co the lam ro c
bang cach nao cac khai niem ve Khong gian va Thi gian - tuy la cac nhan
thc tien nghiem - phai nhat thiet quan he vi nhng oi tng e, oc lap
vi moi kinh nghiem, tao nen mot nhan thc tong hp ve chung. V le, ch
nh vao cac mo thc thuan tuy nh the cua cam nang ma mot oi tng co
the xuat hien ra cho ta, tc co the tr thanh mot oi tng cua trc quan
thng nghiem, cho nen Khong gian va Thi gian la cac trc quan thuan
tuy, cha ng mot cach tien nghiem cac ieu kien cho kha the cua
nhng oi tng nh la nhng hien tng, va s tong hp trong cac trc
quan ay la co gia tr khach quan.






















B123
Ngc lai, cac pham tru cua giac tnh khong gii thieu cho ta cac
ieu kien nh o nhng oi tng c mang lai trong trc quan, do o,
nhng oi tng van co the xuat hien ra cho ta ma khong nhat thiet phai
quan he vi cac chc nang cua giac tnh [vi cac pham tru] nh the khong
co s nhat thiet nao buoc giac tnh cha ng mot cach tien nghiem cac
ieu kien cho oi tng. Cho nen, ay co mot kho khan ma ta a khong
gap phai trong lanh vc cam nang, o la: bang cach nao cac ieu kien
chu quan cua T duy lai phai co gia tr khach quan, tc la mang lai cac
ieu kien cho kha the cua moi nhan thc ve nhng oi tng, bi v khong
can cac chc nang cua giac tnh, nhng oi tng van co the c mang lai
trong trc quan. Toi lay v du khai niem ve nguyen nhan, la mot phng
cach tong hp ac biet v mot cai A c quy nh bi mot cai B hoan
toan khac biet theo mot quy luat. No khong ro rang mot cach tien nghiem
tai sao nhng hien tng lai phai cha ng mot ieu nh the (ngi ta
khong the dung nhng kinh nghiem e chng minh v tnh gia tr khach
quan cua khai niem nguyen nhan phai co the c chng minh mot cach
tien nghiem) va v the mot cach tien nghiem cung ang ng rang phai
chang khai niem ay la hoan toan trong rong va khong co oi tng nao
tng ng vi no trong tat ca moi hien tng. Nhng oi tng cua trc
quan cam tnh phai phu hp vi cac ieu kien mo thc cua cam nang co
san mot cach tien nghiem trong tam thc la ieu ro rang, v neu khong,
chung khong phai la cac oi tng cho ta; the nhng ngoai ieu o ra
chung cung phai phu hp vi cac ieu kien ma giac tnh can co e mang
lai s thong nhat tong hp cua t duy th ket luan nay lai khong de dang
c nhan ra. Bi v, nhng hien tng van co the c cau tao theo mot
cach nao o khien cho giac tnh thay chung khong he phu hp vi cac ieu
kien cua s thong nhat cua giac tnh, va the la tat ca eu trong tnh trang
hon loan, chang han, trong trnh t tiep dien cua nhng hien tng chang
co g co the mang lai mot quy luat cho s tong hp ca, do o, khong he phu

204
hp vi khai niem ve nguyen nhan va ket qua, lam cho khai niem nay
[nguyen nhan] tr thanh trong rong, vo hieu va vo ngha. Nhng hien tng
cung se khong v the ma khong tiep tuc mang lai nhng oi tng cho trc
quan cua ta, v trc quan th chang he can en cac chc nang cua giac tnh.








B124
Gia th e thoat khoi s vat va cua cac cong cuoc nghien cu nay
bang cach noi rang: kinh nghiem khong ngng cho ta vo so v du ve mot
tnh hp quy luat nh the cua nhng hien tng, u c s e t o tach
rieng ra khai niem ve nguyen nhan, ong thi qua o th thach tnh gia tr
khach quan cua mot khai niem nh the, ngi ta a khong e y rang: bang
cach nay khai niem ve nguyen nhan khong the nao ra i c, trai lai,
hoac no phai c at c s mot cach hoan toan tien nghiem trong giac
tnh hoac phai hoan toan vt bo no i nh mot san pham hoang ng n
thuan cua tr nao ta. Bi le khai niem nay oi hoi nghiem ngat rang mot
cai A nao o phai tuan theo phng cach e cho mot cai B khac i theo sau
no mot cach tat yeu va theo mot quy luat pho bien tuyet oi. Nhng
hien tng ung la co mang lai cac trng hp e t chung, mot quy luat
la co the co c, theo o, mot ieu g la thng xay ra, nhng khong bao
gi la xay ra mot cach tat yeu; v vay, s tong hp cua nguyen nhan va
ket qua gan lien vi mot pham cach (Dignitt) ma ngi ta khong the
dien at mot cach thng nghiem, o la: ket qua khong phai la cai ch
c them vao cho nguyen nhan ma la do nguyen nhan quy nh va t
nguyen nhan ma ra. Tnh pho bien chat che cua quy luat cung khong phai
la ac tnh cua nhng quy luat thng nghiem von ch at c bang quy
nap va chung khong the nhan c ieu g khac hn la tnh pho bien so
sanh [tng oi], tc la tnh tien dung rong rai. Viec s dung cac khai
niem thuan tuy cua giac tnh se hoan toan b oi khac, neu ngi ta muon
oi x vi chung ch nh la vi nhng san pham thng nghiem.










205

MUC 14

BC CHUYEN SANG DIEN DCH
SIEU NGHIEM VE CAC PHAM TRU




B125



























B126
Ch co the co hai trng hp, trong o bieu tng tong hp [khai
niem] va cac oi tng cua no trung hp nhau, quan he vi nhau mot cach
tat yeu va hau nh gap g lan nhau. o la, hoac ch co oi tng mi lam
cho bieu tng co the co c, hoac ch co bieu tng mi lam cho oi
tng co the co c. Trong trng hp trc, quan he nay ch la thng
nghiem, va bieu tng khong bao gi co the la tien nghiem. Va o la
trng hp oi vi hien tng xet ve phng dien nhng g ni chung von
thuoc ve cam giac. Nhng se la trng hp sau, neu t than bieu tng tuy
khong tao ra oi tng ve mat ton tai (Dasein) ( ay hoan toan khong
e cap en loai nguyen nhan do y ch [tao ra oi tng ve mat ton tai])
nhng xet ve mat bieu tng quy nh oi tng mot cach tien nghiem,
ch co no mi nhan thc c mot cai g o nh la mot oi tng. Nhng
phai co hai ieu kien th nhan thc ve mot oi tng mi co the co c,
th nhat la trc quan, qua o chnh oi tng ay c mang lai nhng ch
nh la hien tng; va th hai la khai niem, qua o mot oi tng c
suy tng tng ng vi trc quan nay. Trc ay [trong Cam nang hoc
sieu nghiem] a ro la: ieu kien th nhat - tc ieu kien nh o nhng oi
tng co the c trc quan - a co san mot cach tien nghiem trong tam
thc oi vi oi tng ve mat mo thc. Vay, mo i hien tng phai trung hp
mot cach tat yeu vi ieu kien mo thc nay cua cam nang, v chung ch
xuat hien ra nh ieu kien nay, ngha la co the c trc quan va c
mang lai mot cach thng nghiem. Nen bay gi ieu can t hoi la: phai
chang cung co cac khai niem i trc mot cach tien nghiem [cung co san
trong tam thc] nh la cac ieu kien ch nh o ma mot cai g - du khong
c trc quan - van c suy tng nh mot oi tng noi chung, va neu
qua nh vay th moi nhan thc thng nghiem ve nhng oi tng cung
phai phu hp mot cach tat yeu vi cac khai niem [tien nghiem] nay bi,
neu khong co tien e nay, khong co g co the tr thanh oi tng cua kinh
nghiem c ca. Moi kinh nghiem, ngoai trc quan cua giac quan e mot
cai g o c mang lai, con cha ng mot khai niem ve oi tng c
mang lai trong trc quan, hay [noi khac i] ve o i tng ang xuat hien ra,
nh the cac khai niem [thuan tuy: cac pham tru] ve nhng oi tng noi
chung cung la nen tang nh la cac ieu kien tien nghiem cho moi nhan
thc cua kinh nghiem, do o, tnh gia tr khach quan cua cac pham tru vi
t cach la cac khai niem tien nghiem cung da vao c s la: ch thong qua
chung, kinh nghiem (ve mat mo thc cua t duy) mi co the co c. Bi
v trong trng hp o, cac pham tru quan he mot cach tat yeu va tien
nghiem vi nhng oi tng cua kinh nghiem, ch nh o ma mot oi

206
tng bat ky cua kinh nghiem mi co the c suy tng.










Vay, s dien dch sieu nghiem ve tat ca cac khai niem tien nghiem
[cua giac tnh] co mot Nguyen tac (Principium) ma toan bo cong cuoc
nghien cu phai hng ve, o la: chung phai c nhan thc ro nh la
cac ieu kien tien nghiem cho KHA THE CUA KINH NGHIEM (du o
la cua trc quan trong kinh nghiem hay la cua t duy). Cac khai niem
(tien nghiem cua giac tnh) mang lai c s khach quan cho kha the cua kinh
nghiem, v vay, la tat yeu. Con s phat trien cua [ban than] kinh nghiem,
trong o cac khai niem tien nghiem nay c tm thay, th khong phai la s
DIEN DCH ve chung (ma ch la s MINH HOA

B127 - ILLUSTRATION) v trong trng hp nay chung co the ch la ngau
nhien [bat tat]. Khong co moi quan he nguyen thuy nay vi kinh nghiem
kha hu la ni moi oi tng cua nhan thc xuat hien ra, th moi quan he
[thc s] cua chung [cac pham tru] vi bat ky oi tng nao at cung se
khong the c nhan ro.
LOCKE, nha triet hoc noi tieng cua chung ta, v thieu s xem xet
nh vay va v ong bat gap cac khai niem thuan tuy cua giac tnh trong
kinh nghiem, roi cung rut chung ra t kinh nghiem, va lai tien hanh mot
cach khong triet e khien cho ong dam lieu lnh th nghiem nhng nhan
thc i rat xa ra khoi moi ranh gii cua kinh nghiem
*
. Con DAVID
HUME
**
th lai nhan ra c rang, e co the lam c ieu sau nay [i ra
ngoai ranh gii kinh nghiem], ieu tat yeu la cac khai niem nay phai co
nguon goc tien nghiem. The nhng, v ong a khong the giai thch c
bang cach nao giac tnh phai suy tng ve cac khai niem ay - von t than
khong noi ket vi nhau trong giac tnh - lai nh la tat yeu c noi ket
trong oi tng, va v ong khong he ngh rang biet au co le chnh giac tnh
- thong qua cac khai niem ay - mi co the la ke khai sinh (Urheber) ra
kinh nghiem von la ni nhng oi tng cua giac tnh c mang lai; cho
nen, trong tnh the bc bach, ong buoc phai rut chung ra t kinh nghiem
(tc la cho rang t mot s tat yeu


*
Chnh Kant a vach cho lieu lnh cua Locke nh sau: Locke, sau khi rut moi khai niem
va nguyen tac cua tinh than con ngi t kinh nghiem, lai i qua xa trong viec s dung
cac khai niem va nguyen tac nay va cho rang ta co the chng minh s ton tai cua
Thng e va s bat t cua linh hon - ca hai eu nam ngoai lanh vc cua kinh nghiem
- cung chac chan va hien nhien nh viec chng minh bat ky nh ly toan hoc nao.
(Xem B883). (N.D).
**
David Hume (1711-1776), triet gia Anh, ngi chu xng cua thuyet hoai nghi hien ai
(Skeptizismus) va cung thuoc ve phai duy nghiem. (N.D).

207

chu quan c nay sinh trong kinh nghiem do viec lien tng lap i lap lai
nhieu lan ma b xem mot cach sai lam la tat yeu khach quan, noi cach khac
ch la do thoi quen thoi). Nhng roi t o, ong a tien hanh mot cach qua
triet e en noi tuyen bo rang vi nhng khai niem va nguyen tac a tao
nen thoi quen ay, khong the nao i ra khoi ranh gii cua kinh nghiem
c. The nhng, viec dan xuat thng nghiem ma ca hai ong eu ri
vao nay lai khong hp nhat c vi thc te cua nhng nhan thc tien
nghiem co tnh khoa hoc ma chung ta ang co, o la trong cac mon toan
hoc thuan tuy va khoa hoc t nhien pho bien, va nh vay b chnh s
kien thc te (Faktum) bac bo.
Ngi th nhat trong hai triet gia noi tieng nay [LOCKE] m toang
ca cho s m mong hao huyen, v le ly tnh mot khi thay co u moi quyen
han ve pha mnh se khong chu chap nhan viec at ra cac rao can nao na
bi cac s khuyen nhu m ho ve tnh on hoa; con v th hai [HUME] th
hoan toan quy hang thuyet hoai nghi, mot khi tin rang mnh a tng kham
pha ra s la bp cua quan nang nhan thc cua chung ta va xem la s la
bp chung cua ca ly tnh. [Trc tnh hnh o], gi ay chnh chung ta ang
y thc ve viec phai lam la: lieu ngi ta co the a ly tnh con ngi thoat
ra khoi hai mo a ngam ay mot cach an toan hay khong, bang cach va
vach ro nhng ranh gi i nhat nh, va e m ngo toan bo lanh vc cho
hoat ong ung muc ch cua ly tnh.







Trc khi i vao nhiem vu ay, toi muon co oi li giai thch trc ve
cac pham tru. Cac pham tru la cac khai niem ve mot oi tng noi chung,
qua o trc quan ve no c xem la a c xac nh (bestimmt) trong
quan he vi mot trong cac chc nang lo-gic a ti nhng phan oan. Nh
the, chc nang cua phan oan nhat thiet (kategorisch) la chc nang cua
moi quan he cua chu ng (Subjekt) vi v


B129
*

ng (Prdikat), v.d.: Moi vat the eu la kha phan. Nhng ch trong phng
dien s dung giac tnh mot cach n thuan lo-gc th van khong xac nh
c cai nao trong hai khai niem tren c ngi ta muon trao cho chc
nang cua chu ng va cai nao la cua v ng. V ngi ta cung co the noi:
Mot so cai kha phan la mot vat the. The nhng, nh co pham tru ban
the, toi a khai niem ve mot vat the vao di pham tru nay, the la khai
niem ay se c xac nh: trc quan thng nghiem ve mot vat the trong
kinh nghiem luc nao cung phai ch c xem nh la chu the (Subjekt) ch
khong bao gi ch nh la thuoc tnh (Prdikat) n thuan
**
; va cung nh
the trong tat ca cac pham tru con lai.

*
Trong ban cua NXB Meiner khong thay anh so trang B128. (N.D).
**
Cac ch Subjekt va Prdikat trong trng hp trc (s s dung logc n thuan trong phan
oan) c hieu la chu ng va v ng; trong trng hp sau c hieu la chu the va thuoc
tnh khi c noi ket vi pham tru ban the. (N.D).

208

TIET 2

S DIEN DCH SIEU NGHIEM CAC KHAI NIEM THUAN
TUY CUA GIAC TNH
(THEO AN BAN B)
*


MUC 15

VE KHA THE CUA MOT S
NOI KET NOI CHUNG
**







B130
Noi dung a tap trong nhng bieu tng co the c mang lai trong
mot trc quan ch la cam tnh, ngha la khong g khac hn la tnh thu nhan;
va mo thc cua trc quan nay co the co san mot cach tien nghiem trong
nang lc bieu tng cua ta cung khong g khac hn la phng cach ma chu
the c kch ong bang cach nao o. Ch duy co s NOI KET (latinh:
CONJUNCTIO) cai a tap noi chung la khong bao gi co the en c
bang cac giac quan va cung khong the ong thi cung cha san trong mo
thc thuan tuy cua trc quan cam tnh, v le o la mot hanh vi [tac vu,
Aktus] cua tnh noi khi (Spontaneitt) cua nang lc bieu tng. | Va v e
phan biet vi cam nang, ta phai goi nang lc nay la giac tnh, cho nen moi
s noi ket - du ta co y thc hay khong; du o la noi ket cai a tap cua trc
quan cam tnh hay khong phai cam tnh hoac s noi ket mot so khai niem -
eu la mot hanh vi cua giac tnh ma ta goi ten chung la S TONG HP
e qua o ong thi lu y rang, ta khong the hnh dung mot cai g nh c
noi ket trong oi tng ma trc o khong t noi ket [trong ta], va trong so
tat ca moi bieu tng th s noi ket la bieu tng duy nhat khong c
mang lai bi cac oi tng ma ch co the do ban than chu the thc hien v
no la mot tac vu cua tnh t khi cua chu the. ay, ngi ta de dang nhan
ra rang hanh vi nay la thong nhat [mot cach] nguyen thuy (ursprnglich
einig), phai co gia tr ngang nhau cho moi s noi ket; con s phan tch
(Analysis) tuy co ve la cai trai ngc vi no cung luon phai lay no lam tien
e, v au giac tnh trc o khong noi ket th no cung khong the thao ri
[phan tch] va ch nh co giac tnh a noi ket mi mang lai cho nang lc

*
Tiet 2 va Tiet 3 cua Chng II nay c Kant viet lai hoan toan cho ban B. Phan tng ng trong
ban A c dch tiep theo sau. (ay la chng c Kant xem la quan trong va ac y nhat cua ong
trong ca quyen sach. Rieng Martin Heidegger trong Kant va van e Sieu hnh hoc 31; 1929,
ac biet coi trong tiet 2 va tiet 3 trong ban A, v theo ong, ban A, Kant a ao sau hn ve vai tro
cua tr tng tng sieu nghem, khai quang mot kch thc sau tham cua tam thc. (N.D).
**
tc la: Ve kha the cua mot s noi ket (Verbindung) nhng bieu tng a tap do giac quan
mang lai. (N.D).

209
bieu tng mot cai g e co the phan tch.





B131
Nhng, ngoai khai niem ve cai a tap va s tong hp ve cai a tap,
khai niem ve s noi ke t con bao ham khai niem ve s thong nhat [hay
nhat the] (Einheit) cua cai a tap. Vay, s noi ket la bieu tng ve tnh
thong nhat tong hp cua cai a tap
(1)
. Tuy nhien, bieu tng ve s thong
nhat nay lai khong the phat sinh t s noi ket, ma ung hn la, chnh
bieu tng nay - bang cach ket hp ban than no [them vao cho] vi bieu
tng ve cai a tap -, mi lam cho khai niem ve s noi ket co the co c.
S THONG NHAT [nhat the] nay co trc mot cach tien nghiem so vi
moi khai niem ve s noi ket, nen khong phai la pham tru nhat the ( 10),
v moi pham tru la da vao cac chc nang lo-gic trong nhng phan oan,
nhng trong nhng phan oan th s noi ket, do o, s nhat the cua nhng
khai niem c cho von a c suy tng. Cho nen, pham tru cung a
phai lay s noi ket [nguyen thuy] lam tien e. Vay, ta phai i tm s
THONG NHAT nay (nh la s Thong nhat ve chat 12) cho cao hn,
ngha la trong cai g cha ng ban than c s cho s thong nhat [thap
hn] cua nhng khai niem khac nhau trong nhng phan oan, do o cha
ng c s cho chnh kha the cua giac tnh, ke ca trong viec s dung lo-
gic cua giac tnh.






















(1)
Lieu ban than cac bieu tng co ong nhat vi nhau hay khong, do o mot bieu tng nay co
the c suy tng thong qua bieu tng khac bang cach phan tch, la ieu khong c ban ay.
Y thc ve mot bieu tng nay bao gi cung phan biet vi y thc ve mot bieu tng khac, trong
chng mc noi ve cai a tap, cho nen ay ch cot ban ve s tong hp cua y thc (kha hu) nay ma
thoi.

210

MUC 16

VE S THONG NHAT TONG HP-NGUYEN THUY CUA
THONG GIAC (APPERZEPTION)

B132




















Cai: "TOI T DUY" (Das: ICH DENKE) nhat thiet phai co the
i kem tat ca moi bieu tng cua toi; bi v neu khong nh vay, mot cai g
o co the c hnh dung [thanh bieu tng] trong toi nhng lai khong c
toi suy tng; ieu ay cung co ngha tng t la, bieu tng ay hoac khong
the co c hoac t nhat khong la cai g ca cho toi. Bieu tng co the c
mang lai trc moi t duy, goi la trc quan. Vay, moi cai a tap cua trc
quan phai co moi quan he tat yeu vi cai "Toi t duy", trong cung mot chu
the ni cai a tap nay co mat. Nhng bieu tng "Toi t duy" nay la mot
tac vu cua tnh noi khi, tc la khong the xem nh la thuoc ve cam nang
c. Toi goi no la THONG GIAC THUAN TUY (DIE REINE
APPERZEPTION) e phan biet vi thong giac thng nghiem, hay con
goi no la THONG GIAC NGUYEN THUY (URSPRNGLICHE
APPERZEPTION) v no chnh la T-Y THC (SELBST-
BEWUSSTSEIN)
*
tc la cai mot khi lam nay sinh bieu tng "Toi t duy"
th moi bieu tng khac eu phai co the i kem theo ngay, va no van la no
trong moi [hanh vi cua] y thc va no khong the lai i kem theo mot bieu
tng nao khac na. Toi cung goi s thong nhat cua thong giac nay la s
THONG NHAT SIEU NGHIEM CUA T Y THC e bieu th kha the
cua nhan thc tien nghiem ra i t s thong nhat nay. Bi v, nhng bieu
tng a tap c mang lai trong mot trc quan nao o nhn chung se

*
Thong giac: (do goc latinh: Ap = ad: them vao; perzeption: percipio: tri giac) thong giac la cai g
them vao cho tri giac. T thong giac noi len c y ngha ay: giac: y thc; thong: xuyen suot,
nhat quan = T y thc. Thuat ng c Leibniz s dung lan au tien e phan biet vi cac tri giac
nho (petites perceptions) [xem: n t luan/Monadologie, 1720, nh ly 18], bieu th tien trnh tinh
than qua o cac tri giac nho (c mang lai mot cach cam tnh) c nang len va c sap xep
vao trong s noi ket cua y thc nh s chu y va ky c. Vay, Leibniz hieu thong giac la nhan thc
phan t oi vi cac tri giac ve mot ban the/n t. Trong khi moi n t dien ta toan bo vu tru theo
cach rieng cua chung trong cac tri giac th nang lc thong giac ch co nhng hu the co y thc
ve chnh cac tri giac cua mnh. Thong giac bao am s ong nhat cua ban nga ni cac tri giac.
Tiep thu thuat ng nay, Kant phan biet gia thong giac thng nghiem hay tam ly hoc nh la
quan nang cua giac tnh hnh thanh nen cac bieu tng ro ret t tri giac cam tnh va tap hp nhng
trc quan a tap thanh mot bieu tng thong nhat thong qua hoat ong cua giac quan ben trong
vi Thong giac thuan tuy hay sieu nghiem nh la quan nang cua y thc noi chung bao gom ca giac
tnh va ly tnh va bat nguon t s thong nhat tat yeu va nguyen thuy cua moi nhan thc giac tnh lan
ly tnh. Leibniz nhan manh s oi lap gia y thc va khong-y thc; Kant nhan manh s phan biet
gia thuan tuy va thng nghiem. Trong khi thong giac thng nghiem co tnh phan tan va khong
co quan he nao vi tnh ong nhat cua chu the nhan thc (B133) th Thong giac sieu nghiem
thong qua y thc ve cai Toi-t duy tao ra moi quan he cua moi bieu tng vi mot y thc chung,
luon t-ong nhat va bao trum moi bieu tng. Trong chc nang nay, Thong giac sieu nghiem la
nguyen tac toi cao cua moi s s dung giac tnh. (Xem Chu giai dan nhap: 8.3.5). (N.D).

211





B133
khong phai la nhng bieu tng cua toi, neu chung khong cung thuoc ve
mot T-y thc, ngha la, vi t cach la nhng bieu tng cua toi (du toi
khong y thc ngay ve chung nh the), chung phai tat yeu phu hp vi ieu
kien ch nh o chung co the tap hp trong mot T-y thc chung, v neu
khong, chung se khong thuoc ve toi mot cach tron ven (durchgngig). T s
noi ket nguyen thuy nay se con c rut ra nhieu ieu khac na.
o la: tnh ong nhat tron ven [xuyen suot] (durch-gngige Identitt)
nay cua Thong giac ve mot cai a tap c mang lai trong trc quan cha
ng mot s tong













B134








hp nhng bieu tng va s ong nhat nay ch co the co c la nh co Y
thc ve s tong hp nay. Bi v, y thc thng nghiem, - la cai i kem theo
nhng bieu tng khac nhau, - t no rat phan ta n va khong co moi quan he
vi s ong nhat cua chu the. Moi quan he nay cha xay ra neu ch bang
cach toi cho y thc i kem theo tng bieu tng [rieng le], trai lai, ch khi
toi noi ket (hinzusetze) bieu tng nay vao vi bieu tng kia va toi co y
thc ve s tong hp cac bieu tng ay. Nh vay, ch bang cach toi co the
noi ket mot noi dung a tap cua nhng bieu tng c cho trong mot Y
thc, bay gi mi co the co c viec toi hnh dung ve s ong nhat cua y
thc trong ban than nhng bieu tng ay; tc la, s thong nhat co tnh
phan tch cua Thong giac ch co the co c vi ieu kien tien quyet cua
mot s thong nhat co tnh tong hp nao o
(1)
. Y tng: "nhng bieu tng
c mang lai trong trc quan nay la eu thuoc ve toi" cung ong ngha
nh y tng: "toi hp nhat chung lai trong mot y thc, hoac t ra co the
hp nhat chung lai trong o", va du y tng ay cha phai la y thc ve s
tong hp cua nhng bieu tng th cung a gia nh kha the cho s tong
hp ay, tc la, ch thong qua viec toi co the hieu c (begreifen) cai a
tap cua nhng bieu tng trong mot y thc, toi mi goi chung noi chung la
nhng bieu tng cua toi, bi v neu khong nh vay, hoa ra toi cung co
mot ban nga cung d biet, hon mang u mau nh ni nhng bieu tng
ma toi y thc. Nh vay, s thong nhat tong hp cua cai a tap trong trc

(1)
S thong nhat phan tch cua Y thc gan lien vi moi khai niem pho bien, v.d. khi toi suy tng
ve mot mau o noi chung, toi hnh dung - qua o - mot tnh chat (nh mot ac iem) a gap au
o hoac hnh dung tnh chat nay co the c noi ket vi cac bieu tng khac, nh vay la ch nh co
mot s thong nhat tong hp kha hu a c suy tng t trc, toi mi co the hnh dung ve s
thong nhat phan tch. Mot bieu tng c suy tng nh la bieu tng chung [pho bien] cho nhieu
bieu tng khac nhau th c xem nh la thuoc ve cac bieu tng khac nhau, nhng cac bieu tng
khac nhau nay - ngoai bieu tng chung - con co mot cai g khac na ni chung, do o bieu tng
chung nay phai c suy tng t trc trong s thong nhat tong hp vi cac bieu tng khac (du
ch la cac bieu tng co the co), trc khi toi co the suy tng ben trong bieu tng chung ay ve
s thong nhat phan tch cua y thc, la s thong nhat a lam cho no tr thanh mot conceptus
communis [mot khai niem pho bien] Va nh vay, s thong nhat tong hp cua thong giac la
iem toi cao ma ngi ta phai gan chat moi s s dung giac tnh, ca ban than toan bo mon lo-
gic hoc va sau mon lo-gc, ca Triet hoc-Sieu nghiem vao o, tham ch, quan nang nay chnh la
ban than giac tnh.

212







B135

quan - c mang lai mot cach tien nghiem - la c s cho tnh ong nhat
cua ban than Thong giac, i trc moi t duy nhat nh cua toi mot cach
tien nghiem. Nhng s noi ket khong phai nam ngay trong nhng oi t ng
va khong the vay mn t nhng oi tng thong qua tri giac roi sau o
mi c tiep thu vao trong giac tnh, ma la mot cong viec thiet ke rieng
cua giac tnh von ban than khong g khac hn la quan nang e noi ket mot
cach tien nghiem va a cai a tap cua nhng bieu tng c cho vao
trong s thong nhat cua Thong giac, va Nguyen tac cua s thong nhat
nay la Nguyen tac toi cao trong toan bo nhan thc con ngi.



















B136
Nguyen tac nay ve s thong nhat tat yeu cua Thong giac tuy ban
than la mot nguyen tac ong nhat, do o la nguyen tac co tnh phan tch
nhng lai co the giai thch mot s tong hp cua cai a tap c mang lai
trong trc quan nh la co tnh tat yeu, ma khong co no, s ong nhat tron
ven cua T-y thc se khong the nao suy tng c. Bi v thong qua cai
Toi, vi t cach la mot bieu tng n gian, khong co g a tap c mang
lai; ch trong trc quan la cai khac vi cai Toi, cai a tap mi c mang
lai va thong qua s noi ket ma c suy tng trong mot y thc. Mot
giac tnh ch can thong qua T-y thc la moi cai a tap eu ong thi c
mang lai, at co the trc quan [ay ch loai giac tnh cua than linh]. Giac
tnh cua chung ta ch co the suy tng va phai tm trc quan trong cac
giac quan. Vay, toi y thc ve cai Ban nga ong nhat [cua toi] trong quan
he vi cai a tap cua nhng bieu tng c mang lai cho toi trong trc
quan la v toi goi tat ca chung la nhng bieu tng cua toi va chung tr
thanh mot trong toi. Nhng nh vay cung giong nh noi rang toi y thc mot
cach tien nghiem ve mot s tong hp tat yeu cua nhng bieu tng c
goi la s thong nhat tong hp nguyen thuy cua thong giac ma moi bieu
tng c mang lai cho toi eu phai phuc tung va eu phai c a vao
trong s thong nhat ay bang mot s tong hp.

















213

MUC 17

NGUYEN TAC CUA S THONG NHAT TONG HP CUA
THONG GIAC LA NGUYEN TAC TOI CAO CUA MOI S
S DUNG GIAC TNH

Theo Cam nang hoc sieu nghiem, nguyen tac toi cao cho kha the cua
moi trc quan trong quan he vi cam nang la: moi cai a tap cua trc quan
phai phuc tung cac ieu kien mo thc cua Khong gian va Thi gian. Con
nguyen tac toi cao cung cua no nhng trong quan he vi giac tnh la: moi
cai a tap cua trc quan phai phuc tung cac ieu kien cua s thong nhat
tong hp-nguyen thuy cua Thong giac
(1)
.



B137
Moi bieu tng cua trc quan phuc tung nguyen tac th nhat, trong
chng mc chung c mang lai cho ta; phai phuc tung nguyen tac th hai,
trong chng mc chung co the phai c noi ket trong mot Y thc. V
khong co y thc th khong co g c suy tng hay nhan thc va nhng
bieu tng c cho cung se khong co chung hanh vi Thong giac "Toi t
duy" va qua o khong c noi ket trong mot T-Y thc.

(1)
Khong gian, Thi gian va moi bo phan cua chung eu la nhng trc quan, do o eu la nhng
bieu tng rieng le vi cai a tap ma chung cha ng ben trong chung. (xem Cam nang hoc sieu
nghiem). | Cho nen, chung khong phai la nhng khai niem n thuan e nh o cung mot y thc
c tm thay trong nhieu bieu tng ma ngc lai, nhieu bieu tng cha ng trong mot y thc va
co the xem y thc ve chung nh la cai g co tnh ket hp, do o s thong nhat cua y thc la tong hp
va ong thi lai la nguyen thuy. ac iem nay cua y thc mang lai nhieu he qua quan trong trong
viec van dung (xem 25)

214

Giac tnh, noi mot cach tong quat, la quan nang cua nhng nhan
thc. Nhng nhan thc la trong moi quan he nhat nh cua nhng bieu
tng c cho vi mot oi tng. Con oi tng la cai a tap cua mot
trc quan c cho c hp nhat lai trong khai niem ve oi tng.
Nhng moi s hp nhat (Vereinigung) nhng trc quan oi hoi s thong
nhat cua Y thc trong viec tong hp chung lai. Do o, s thong nhat cua
y thc la cai duy nhat lam cho moi quan he cua nhng bieu tng vi mot
oi tng, cung nh ca tnh gia tr khach quan cua chung co the co c,
tc la lam cho chung tr thanh nhng nhan thc, va ban than kha the cua
giac tnh cung da vao o. [s thong nhat cua y thc].








B138
Vay, nhan thc thuan tuy au tien cua giac tnh lam c s cho toan
bo viec s dung con lai cua no va ong thi cung la nhan thc hoan toan
oc lap vi moi ieu kien cua trc quan cam tnh chnh la Nguyen tac ve
s thong nhat tong hp-nguyen thuy cua Thong giac. Nh the, mo thc
n thuan cua trc quan cam tnh ben ngoai - khong gian - van cha phai la
[cha mang lai] nhan thc, no ch mi mang lai cai a tap cua trc quan
tien nghiem e co the tr thanh mot nhan thc. e nhan thc mot cai g
ay trong khong gian, v.d. mot ng ke, toi phai keo mot ng ke va
nh the la hnh thanh mot cach tong hp mot s noi ket nhat nh cua cai
a tap c cho, khien cho s thong nhat cua hanh vi nay ong thi la s
thong nhat cua Y thc (trong khai niem ve mot ng ke) va qua o mot
oi tng (mot khong gian nhat nh) mi c nhan thc. Vay, s thong
nhat tong hp cua Y thc la mot ieu kien khach quan cua moi nhan thc,
khong phai ch ban than toi mi can no e nhan thc mot oi tng ma bat
ky trc quan nao cung phai phuc tung ieu kien ay e tr thanh oi tng
cho toi, bi neu bang phng cach khac va khong co s tong hp nay, cai
a tap se khong t hp nhat c trong mot Y thc.






Nguyen tac tren ay, nh a noi, ban than co tnh phan tch nhng lai
lam cho s thong nhat tong hp tr thanh ieu kien cua moi t duy; bi v
no khong noi ieu g hn la: moi bieu tng cua toi trong bat c mot trc
quan c mang lai nao eu phai phuc tung ieu kien ch nh o toi mi
co the xem chung nh la nhng bieu tng cua toi, thuoc ve ban nga ong
nhat cua toi, va do o, nh la c noi ket mot cach tong hp trong mot
Thong giac bang thuat ng chung: "Toi t duy".




B139
Tuy nhien, nguyen tac nay khong phai la mot nguyen tac cho bat ky
mot giac tnh kha hu nao noi chung, trai lai, ch cho loai giac tnh ma
thong qua Thong giac thuan tuy trong bieu tng: TOI TON TAI (ICH
BIN) th khong co cai a tap nao c mang lai ca. Con giac tnh ma thong
qua T-y thc ong thi c mang lai ngay cai a tap cua trc quan, tc
mot giac tnh thong qua bieu tng cua no th ong thi nhng oi tng
cua bieu tng nay eu hien hu (existieren), han se khong can en mot

215
tac vu ac thu cua s tong hp cai a tap thanh s thong nhat cua Y thc;
mot tac vu ma giac tnh con ngi, von ch suy tng ch khong trc quan,
phai can en. oi vi giac tnh con ngi, nguyen tac tren la nguyen tac
au tien khong the tranh khoi, khien cho no khong the co bat ky khai niem
nao [khong co chut hieu biet nao] ve mot giac tnh co the co nao khac, mot
giac tnh hoac t mnh co the trc quan, hoac neu phai co mot trc quan
cam tnh i na th cung la trc quan thuoc ve loai khac hn la loai trc
quan at nen mong tren Khong gian va Thi gian.








































216

MUC 18
S THONG NHAT KHACH QUAN
CUA T-Y THC LA G










B140
Nh s thong nhat sieu nghiem cua Thong giac ma moi cai a tap
c mang lai trong mot trc quan c hp nhat lai thanh mot khai niem ve
oi tng. V the, s thong nhat sieu nghiem ay c goi la khach quan va
phai c phan biet vi s thong nhat chu quan cua Y thc von la mot s
quy nh (Bestimmung) cua giac quan ben trong, nh o cai a tap cua trc
quan c mang lai mot cach thng nghiem cho mot s noi ket nh the.
Toi co the y thc mot cach thng nghiem ve cai a tap nh la xay ra ong
thi hay ke tiep nhau la tuy vao cac hoan canh hay cac ieu kien thng
nghiem. V vay, ch nh s lien tng (Assoziation) cac bieu tng, s
thong nhat thng nghiem cua y thc lien he vi ban than mot hien tng co
tnh hoan toan ngau nhien [bat tat]. Ngc lai, mo thc thuan tuy cua trc
quan trong thi gian, xet n thuan nh trc quan cha ng cai a tap, lai
phuc tung s thong nhat nguyen thuy cua y thc, tc ch thong qua moi quan
he tat yeu cua cai a tap trong trc quan vi "Toi t duy"; tc thong qua s
tong hp thuan tuy cua giac tnh, mi lam nen tang tien nghiem cho moi
thong nhat thng nghiem. Vay, ch rieng s thong nhat sieu nghiem mi
co gia tr khach quan, con s thong nhat thng nghiem cua thong giac ma
ta khong ban ay va ch c rut ra t s thong nhat sieu nghiem trong
nhng ieu kien [ap du ng] cu the c cho (in concreto), th ch co gia tr
chu quan. Ngi nay noi ket bieu tng cua mot t nao o vi mot s vat
nay, ngi kia vi s vat khac; s thong nhat cua y thc trong nhng g la
thng nghiem th xet trong quan he vi s vat c mang lai cho ta, la
khong tat yeu va khong co gia tr pho bien.

217



MUC 19

HNH THC LO-GIC CUA MOI PHAN OAN
LA TRONG S THONG NHAT KHACH QUAN CUA
THONG GIAC VE NHNG KHAI NIEM C CHA
NG TRONG O [ TRONG MOI PHAN OAN ]


B141






Toi von khong bao gi co the thoa man vi s giai thch [nh ngha]
ve mot phan oan noi chung cua cac nha Lo-gic hoc: theo ho, phan oan la
bieu tng ve mot moi quan he gia hai khai niem. Khong muon tranh cai
vi ho ay ve cho sai lam cua nh ngha tren rang ieu o ch hp vi
nhng phan oan nhat thiet ch khong ung vi nhng phan oan gia thiet
va phan oi (hai loai sau khong cha ng moi tng quan gia nhng khai
niem ma gia ban than nhng phan oan vi nhau) va (khong nhac en cac
hau qua tai hai do sai lam ay cua cac nha Lo-gc hoc gay ra)
(1)
, toi ch nhan
xet rang nh ngha tren cha xac nh ro moi quan he noi tren nam au.







B142
Neu toi nghien cu ky hn ve moi quan he cua cac nhan thc c
cho trong moi phan oan, xem chung la thuoc ve giac tnh va phan biet
chung vi loai quan he tuan theo cac quy luat cua tr tng tng tai tao
*

(ch co gia tr chu quan), toi thay rang mot phan oan khong g khac hn
la phng cach e a cac nhan thc c cho vao trong s thong
nhat khach quan cua Thong giac. Chnh lien t LA (IST) be nho trong
nhng phan oan lai co muc ch phan biet s thong nhat khach quan cua
cac bieu tng c cho vi s thong nhat chu quan. Bi v lien t nay
bieu th moi quan he cua cac bieu tng vi Thong giac nguyen thuy va s
thong nhat tat yeu cua chung, cho du ban than [noi dung] phan oan la
thng nghiem, do o la ngau nhien, v du phan oan: "Cac vat the la
nang". Vi phan oan ay, toi khong muon noi cac bieu tng nay tat yeu
phai thuoc ve nhau trong trc quan thng nghiem ma s d thuoc ve
nhau la nh co s thong nhat tat yeu cua Thong giac trong s tong hp cac
trc quan lai vi nhau, tc la theo cac nguyen tac cua tnh quy nh khach

(1)
Hoc thuyet dai dong ve bon dang thc (Figuren) cua tam oan luan ch lien quan en cac suy
luan nhat thiet (kategorisch); va du no khong g khac hn la mot xao thuat a loi suy luan trc tiep
(consequentiae immediatae) mot cach len lut vao trong cac tien e cua mot suy luan thuan tuy e
lam ra ve co nhieu the cach (Modus) rut ra ket luan hn la cac the cach co trong dang thai au tien.
| Nhng tro xao thuat nay a khong the thanh cong en the neu no khong xem cac phan oan nhat
thiet co mot v the ac biet ma moi phan oan khac [gia thiet va phan oi] eu phai tuy thuoc vao.
Tuy nhien hoc thuyet nay la sai nh a noi muc 9. [Phan tch ve bang danh muc cac phan oan].
*
Tr tng tng tai tao (reproduktive Einbildungskraft): vd: s lien tng: Kant se giai thch
ro hn di ay. Xem B151-152. (N.D).

218
quan cho moi bieu tng, trong chng mc t o co the tr thanh nhan
thc, va cac nguyen tac ay eu c rut ra t Nguyen tac cua s thong
nhat sieu nghiem cua Thong giac. Ch thong qua o ma t moi quan he
nay, mot phan oan, tc la, mot moi quan he mi co gia tr khach quan va
u e phan biet vi moi quan he cung cua chnh cac bieu tng ay nhng
ch co gia tr chu quan, chang han theo cac quy luat cua s lien tng.
Theo cac quy luat cua s lien tng, toi ch co the noi: "khi toi mang mot
vat the, toi cam thay nang" ch khong the noi: no, vat the ay, LA nang,
tc cung nh noi rang hai bieu tng ay [vat the; nang] la c noi ket vi
nhau trong oi tng, khong ke s khac nhau cua trang thai cua chu the
va khong phai ch n thuan co mat ben canh nhau trong tri giac (du
c lap i lap lai bao nhieu lan i na).




































219





MUC 20
MOI TRC QUAN CAM TNH EU PHUC TUNG CAC
PHAM TRU NH CAC IEU KIEN CH NH O CAI A
TAP CUA TRC QUAN CO THE THONG NHAT TRONG
MOT Y THC

B143 Cai c mang lai co tnh a tap trong mot trc quan cam tnh la
thuoc ve s thong nhat tong hp-nguyen thuy cua Thong giac mot cach tat
yeu, v ch nh vay, s thong nhat cua trc quan mi co the co c (
17). The nhng, hanh vi cua giac tnh, qua o cai a tap cua cac bieu
tng c cho (du la cac trc quan hay cac khai niem) c a vao mot
Thong giac noi chung, chnh la chc nang lo-gic cua cac phan oan (
19). Vay, moi cai a tap, trong chng mc chung c mang lai trong mot
trc quan thng nghiem, c xac nh trong quan he vi mot trong
nhng chc nang lo-gic cua phan oan, nh o no c a vao mot y thc
noi chung. Nhng v cac pham tru khong g khac hn la chnh cac chc
nang e phan oan nay, trong chng mc cai a tap cua mot trc quan
c xac nh bang pham tru ( 13), do o, cai a tap trong mot trc
quan c cho cung phai phuc tung cac pham tru mot cach tat yeu.



























220
B144
MUC 21

NHAN XET













Cai a tap cha ng trong mot trc quan ma toi goi la trc quan cua
toi, c hnh dung - nh s tong hp cua giac tnh - nh la thuoc ve s
thong nhat tat yeu cua T-y thc; va ieu nay xay ra c la nh thong
qua cac pham tru
(1)
. Cac pham tru nay cung ch ra rang: y thc thng
nghiem ve cai a tap trong Mot trc quan phuc tung T-y thc thuan tuy
tien nghiem, giong nh mot trc quan thng nghiem phuc tung trc
quan cam tnh thuan tuy, va cung tien nghiem.
Nhan xet tren ay la khi iem cho viec dien dch cac khai niem
thuan tuy cua giac tnh. | V cac pham tru ch bat nguon t giac tnh, oc
lap vi cam nang, do o, trong khi dien dch, toi tam gat bo phng cach
ma cai a tap c mang lai cho trc quan thng nghiem e ch tap trung
chu y en s thong nhat ma giac tnh mang lai cho trc quan nh pham tru.



B145
Sau nay (trong 26) se cho thay ro, t phng cach trong o trc quan
thng nghiem c mang lai cho cam nang, th s thong nhat i lien theo
no chnh la s thong nhat do pham tru ( 20) ap at tren s a tap cua trc
quan va nh vay, khi tnh hieu lc tien nghiem cua pham tru c thiet lap
oi vi moi oi tng cua giac quan, muc ch s dien dch cua ta a hoan
toan at c.















Tuy nhien, trong chng minh tren ay, co mot ieu ta khong the nao
tru tng hoa [gat bo] c la ban than cai a tap phai c mang lai
trong trc quan, i trc viec tong hp cua giac tnh; va ton tai oc lap vi
no. Nhat thiet phai the, con tai sao nh the la ieu khong xac nh
c. Bi v, gia th ta ngh en mot loai giac tnh co kha nang t trc
quan (chang han mot giac tnh than linh khong hnh dung nhng oi tng
c cho, va ch can hnh dung bang bieu tng, nhng oi tng lap tc
c mang lai ngay hoac c san sinh ra), cac pham tru se khong co y
ngha g ca oi vi loai nhan thc nay. Cac pham tru ch la cac quy tac
danh cho loai giac tnh ma toan bo nang lc ch la suy tng thoi, ngha la
hanh vi a s tong hp cai a tap do trc quan ni khac mang lai vao
trong s thong nhat cua thong giac, tc t mnh khong nhan thc c g ca
nhng ch noi ket va sap xep nhng chat lieu do oi tng mang lai trong
trc quan thanh nhan thc. Chung ta khong the nao giai thch ly do ve
ac iem rieng co cua giac tnh con ngi la nhat thiet phai nh cac pham

(1)
C s chng minh da tren s thong nhat a c hnh dung cua trc quan, qua o mot oi tng
c mang lai; s thong nhat nay bao gi cung bao ham trong no mot s tong hp cua cai a tap
c mang lai trong mot trc quan va a cha ng san moi quan he cua cai a tap nay vi s
Thong nhat cua Thong giac.

221



B146



tru - vi cach thc va so lng co han cua chung - e hnh thanh nen s
thong nhat tien nghiem cua thong giac; cung nh khong the nao giai
thch tai sao chung ta c phu cho mot so chc nang phan oan nhat nh
ch khong the co hn va tai sao thi gian va khong gian lai la nhng mo
thc duy nhat cua trc quan cua chung ta.











































222

MUC 22

E NHAN THC VE NHNG S VAT,
PHAM TRU KHONG CO S S DUNG NAO KHAC HN LA AP DUNG
VAO NHNG OI TNG CUA KINH NGHIEM















B147











B148
Suy tng ve mot oi tng, va nhan thc mo t oi tng khong phai la lam cung
mot viec. e nhan thc can co hai bo phan: th nhat la khai niem, qua o mot oi tng
c suy tng (pham tru), va th hai la trc quan, qua o oi tng c cung cap cho ta
lam d kien. | Bi v, neu khai niem khong c cung cap mot trc quan tng ng, khai
niem se van la mot y tng xet ve mat mo thc nhng lai khong co oi tng va khong
the co nhan thc ve bat c s vat nao; s vat ay khong co, cung khong the co v y tng
cua toi khong biet ap du ng vao au. Moi trc quan co the co cua ta eu la cam tnh (xem
Cam nang hoc sieu nghiem), cho nen suy tng cua ta ve mot oi tng noi chung thong
qua mot khai niem thuan tuy cua giac tnh ch tr thanh nhan thc trong chng mc khai
niem ay quan he vi nhng oi tng cua giac quan. Trc quan cam tnh th hoac la trc
quan thuan tuy (khong gian va thi gian) hoac la trc quan thng nghie m, tc la nhng g
c hnh dung la hien thc, trc tiep co mat trong khong gian va thi gian, thong qua
cam giac. Vi trc quan thuan tuy, ta co nhng nhan thc tien nghiem ve oi tng (nh
trong toan hoc), song ch la nhng hien tng thuan ve mat mo thc thoi; con lieu co the
co nhng s vat that s c trc quan trong mo thc ay khong, la ieu khong the khang
nh. V the, moi khai niem toan hoc t chung khong phai la nhng nhan thc; tr khi ta
gia nh rang co nhng s vat c mo ta cho ta phu hp vi mo thc cua trc quan thuan
tuy noi tren. Con nhng s vat trong khong gian va thi gian ch tr thanh d kien cho ta
khi chung la nhng tri giac (tc nhng bieu tng i kem vi cam giac), ngha la thong
qua bieu tng thng nghiem. Vay, cac khai niem thuan tuy cua giac tnh, du khi ap
dung vao cac trc quan tien nghiem (nh trong toan hoc), ch tr thanh nhan thc khi co
the ap dung vao nhng trc quan thng nghiem. Do o, cac pham tru, thong qua trc
quan, cung ch mang lai cho ta nhan thc ve s vat khi chung co the c ap dung vao
trc quan thng nghiem ma thoi, ngha la chung ch phuc vu cho kha the cua nhan
thc thng nghiem. Nhan thc thng nghiem ay goi la kinh nghiem. Rut lai, nham
nhan thc s vat, cac pham tru khong co s s dung nao khac la trong chng mc nhng
s vat ay c xem la nhng oi tng cua kinh nghiem kha hu.











223

MUC 23






















B149


Cau tren ay la toi quan trong, v no xac nh ro ranh gii cua viec s
dung cac khai niem cua giac tnh thuan tuy trong quan he vi oi tng;
giong nh Cam nang ho c tien nghiem a xac nh ranh gii viec s du ng
mo thc thuan tuy cua trc quan cam tnh cua ta. Khong gian va Thi gian,
- nh la cac ieu kien e nhng oi tng co the tr thanh d kien cho ta -
ch co gia tr cho nhng oi tng cua giac quan, do vay cung ch co gia
tr cho kinh nghiem ma thoi. Ra khoi ranh gii nay, chung khong hnh
dung c mot cai g het, v chung ch co tnh thc tai trong ch khong
ngoai cac giac quan. Cac khai niem thuan tuy cua giac tnh thoat khoi s
han che nay va trai rong oi vi moi oi tng cua trc quan noi chung;
nhng trc quan ay co the tng t nh cua chung ta hay la khong, mien
chung ch la cam tnh ch khong phai la tr tue. The nhng, s m rong cac
khai niem ra ngoai pham vi trc quan cam tnh cua ta cung chang giup ch
g cho ta ca. V rang trong trng hp o, chung se ch la nhng khai niem
trong rong ve nhng oi tng, con nhng oi tng ay co the co hay
khong th ta khong the nao ch nh cac khai niem suong ma phan oan
c, tc chung ch la nhng mo thc t tng n thuan (Gedan-
kenformen) khong co tnh thc tai khach quan. | Ly do la v ta khong he co
trc quan nao trong tay e s thong nhat tong hp cua Thong giac co the
ap dung vao va xac nh chung la mot oi tng. Ch co trc quan cam tnh
va thng nghiem cua ta mi co the mang lai cho nhng oi tng ay y
ngha va noi dung ma thoi.
Th gia thiet ta ang co mot oi tng thuoc trc quan phi-cam tnh,
ta tha ho hnh dung cho no moi thuoc tnh ung vi tien e rang no khong
co thuoc tnh nao thuoc trc

quan cam tnh ca: nh vay, no khong co quang tnh, tc khong trong
khong gian; tho menh cua no khong trong thi gian, cung khong co s
bien oi nao xay ra be n trong no (he luan cua nhng quy nh trong thi
gian) v.v Ch co ieu, o dt khoat khong phai la mot nhan thc ch
thc, khi toi ch neu nhng g ma trc quan ve oi tng khong phai
la, ch khong noi c nhng g cha ng trong o. | Ngha la toi
khong hnh dung c kha the cua mot oi tng nao cho khai niem thuan
tuy cua giac tnh ca, v toi khong neu c trc quan nao tng ng vi no,
ma ch co the noi gian d rang nhng g thuoc trc quan cua chung ta eu
khong co gia tr oi vi no thoi. Nhng ieu quan trong nhat ay la, oi
vi mot cai g o nh vay, khong bao gi va khong he co mot pham tru
nao co the ap dung vao c ca: v du, pham tru ve ban the, tc la ve mot
cai g ch co the ton tai nh mot chu the ch khong the ch nh mot thuoc
tnh, the ma ay toi lai hoan toan khong biet lieu co the co vat the nao
tng ng vi quy nh t duy
*
ay khong, mot khi trc quan thng nghiem
khong em lai cho toi mot trng hp ap dung nao ca. Ve viec nay, con

224
nhieu ieu e noi tiep theo ay.










































*
Quy nh t duy (Gedankenbestimmung): ay la khai niem thuan tuy (pham tru). (N.D).

225


B150
MUC 24

VE VIEC AP DUNG CAC PHAM TRUVAO NHNG OI
TNG CUA GIAC QUAN NOI CHUNG






















B151
Neu cac khai niem thuan tuy cua giac tnh ch thong qua giac tnh n
thuan lien he vi nhng oi tng cua trc quan noi chung, bat ke o la
trc quan cua chung ta hay mot loai trc quan nao khac mien la trc quan
cam tnh, cac khai niem thuan tuy ay (cac pham tru) cung ch la nhng mo
thc t tng n thuan (blosse Gedankenformen), qua o cha co mot
oi tng nhat nh nao c nhan thc ca. S tong hp hay noi ket cai a
tap trong cac mo thc t tng n thuan ay ch lien he vi s thong nhat
cua Thong giac la c s e co the co nhan thc tien nghiem. | Va v ch
da vao giac tnh n thuan, s tong hp ay khong ch co tnh sieu nghiem
ma con co tnh thuan tuy tr tue (rein intellektual)
*
. The nhng, v le a
biet rang trong ta co san mot cach tien nghiem mot mo thc nhat nh
cua trc quan cam tnh da tren tnh thu nhan cua nang lc bieu tng
(cam nang), cho nen giac tnh, nh la s noi khi, co the quy nh giac
quan ben trong ay thong qua cai a tap cua nhng bieu tng c cho,
phu hp vi s thong nhat tong hp cua thong giac, va suy tng mot cach
tien nghiem ve s thong nhat tong hp cua thong giac nh la ieu kien ma
moi oi tng cua trc quan (cua con ngi) phai phuc tung. | Bang cach
ay, cac pham tru, von ch la cac mo thc t tng n thuan, co c
tnh thc tai khach quan, tc la, c ap dung vao nhng oi tng c
mang lai cho ta trong trc quan, nhng ch nh la nhng hien tng v
chung ta ch co kha nang trc quan tien nghiem oi vi hien tng thoi.
Ta co the goi s tong hp cai a tap cua trc quan cam tnh nay - s
tong hp nay va co the , va tat yeu la tien nghiem - la s tong hp hnh
tng (synthesis speciosa - figrliche Synthesis) e phan biet vi cai goi
la s Noi ket cua giac tnh (Verstandesverbindung) (synthesis intellect-
ualis: s tong hp tr tue) la s tong hp c suy tng ch bang pham
tru trong quan he vi cai a tap cua mot trc quan noi chung. | Ca hai eu
la sieu nghiem khong ch v eu c tien hanh mot cach tien nghiem, ma
con at c s tien nghiem cho kha the cua nhng nhan thc khac.



Khac vi s noi ket n thuan tr tue, rieng s tong hp hnh tng
can c goi la s tong hp sieu nghiem cua tr tng tng khi no ch
co quan he vi s thong nhat tong hp-nguyen thuy cua Thong giac, tc la

*
Intellektual: ch n thuan da tren giac tnh (khong can co cam nang). Phan biet vi
intellektuell: khong lien quan en oi tng ma ch lien quan en nhan thc. (Xem chu thch
**
cho
A367). (N.D).

226





vi s thong nhat sieu nghiem c suy tng trong cac pham tru. TR
TNG TNG
*
la quan nang hnh dung mot oi tng ma khong can
s co mat (Gegenwart) cua oi tng trong trc quan. V le moi trc quan
cua ta eu la cam tnh, cho nen tr tng tng, - xet ve mat la ieu kien
chu quan ch co no mi co the mang lai mot trc quan tng ng cho cac





B152
khai niem cua giac tnh, - la thuoc ve cam nang. | The nhng, trong chng
mc s tong hp cua tr tng tng la mot s thc hien hanh vi cua tnh
t khi (Spontaneitt) - von luon co tnh quy nh (bestimmend) ch khong
phai ch co the c quy nh (bestimmbar) nh giac quan -, do o, tr
tng tng co the quy nh giac quan mot cach tien nghiem ve mat mo
thc sao cho phu hp vi s thong nhat cua Thong giac, th trong chng
mc o, tr tng tng lai la mot quan nang quy nh cam nang mot cach
tien nghiem. | S tong hp cac trc quan cua tr tng tng phu hp vi
cac pham tru phai la s tong hp sieu nghiem cua tr tng tng, ay
la mot tac ong cua giac tnh oi vi cam nang va la s ap dung au tien
cua giac tnh (ong thi la c s cho moi s ap dung khac cua giac tnh)
oi vi nhng oi tng cua trc quan co the co cua chung ta. Tr tng
tng, s d goi la co tnh hnh tng (figrlich) ch la e phan biet vi s
tong hp tr tue la s tong hp thong qua giac tnh n thuan khong [xet
ti] moi tr tng tng. Trong chng mc tr tng tng - nh noi tren -
cung la tnh noi khi, oi luc toi goi no la tr tng tng tac tao
(productive Einbildungskraft), e phan biet vi tr tng tng tai tao
(reproductive Einbildungskraft) la s tong hp phuc tung nhng quy luat
thuan tuy thng nghiem, o la s lien tng; loai tr tng tng nay
khong ong gop g vao viec giai thch kha nang co c nhng nhan thc
tien nghiem cho nen khong thuoc ve triet hoc sieu nghiem ma ch thuoc ve
mon tam ly hoc.
------------------o0o----------------



B153
Bay gi la cho lam sang to cai nghch ly ai cung nhan thay khi trnh
bay ve mo thc cua giac quan ben trong ( 6): o la bang cach nao giac
quan ben trong mo ta trc y thc cua ta ve chnh ta, khong phai cai ta t
than nh the nao ma ch ve cai ta xuat hien cho ta nh hien tng, v ta
trc quan ve ta ch ve mat ta b kch ong t ben trong nh the nao. | ieu
nay thoat nghe co ve mau thuan v nh the t ta lai hanh x mot cach thu
nhan vi chnh ta khien cho nhieu ngi - trong cac he thong tam ly hoc -
de co thoi quen xem giac quan ben trong la ong nhat vi quan nang thong
giac (ieu nay ta a phan biet rat can than).

*
Einbildungskraft: nang lc tng tng, sc tng tng. Chung toi dch la "tr tng tng"
theo thong dung. ay la nang lc ac biet quan trong, "cai th ba" lam trung gii gia cam nang va
giac tnh, se c Kant trien khai them phan sau khi ban ve cac niem thc (B172 - B187) va trong
Chng II (an ban A). (N.D).

227
















B154
Chnh giac tnh cung vi quan nang nguyen thuy cua no e noi ket cai
a tap cua trc quan, mi la cai quy nh giac quan ben trong, tc la a
cai a tap vao mot Thong giac (ban than kha the cua giac tnh cung da
tren Thong giac nay). Nhng v le giac tnh cua loai ngi chung ta t no
khong phai la mot nang lc trc quan, - trc quan ch co trong cam nang -
nen giac tnh khong the tiep nhan trc quan vao trong long no e noi ket
cai a tap trong trc quan rieng cua no c. S tong hp cua giac tnh, t
no, khong g khac hn la s thong nhat cua hanh ong giup cho giac tnh t
y thc ve mnh - oc lap vi cam nang - nhng ong thi lai co kha nang
quy nh cam nang (giac quan ben trong), tc quy nh cai a tap c thc
s mang lai cho cam nang theo mo thc cua tr c quan. Nh vay, da vao
cai goi la s tong hp tien nghiem cua tr tng tng, giac tnh thc
hien hanh ong tong hp tren cai chu the thu ong, du giac tnh la mot
quan nang cua chu the ay, khien ta co quyen noi rang qua o, giac quan
ben trong b kch ong. Ro rang thong giac va s thong nhat tong hp
cua no hoan toan khong phai ong nhat vi giac quan ben trong. | Cai
trc la nguon suoi cua moi s noi ket, ap dung vao cai a tap cua cac trc
quan noi chung bang cac pham tru va i trc moi trc quan cam tnh ve
nhng oi tng. |

Con giac quan ben trong, ngc lai, ch la mo thc n thuan cua trc
quan, cha co s noi ket cai a tap trong o, tc cha cha ng mot trc
quan nhat nh nao ca, la cai ch co the co c nh y thc ve s xac
nh thong qua hanh ong sieu nghiem cua tr tng tng (tc anh hng
tong hp cua giac tnh tren giac quan ben trong) ma tren ay toi a goi la
s tong hp hnh tng.











B155
Ta co the tri giac ieu nay bat c luc nao trong ta. Ta khong the suy
tng ve mot ng ke ma khong keo mot ng ke trong t tng, khong
the suy tng ve mot hnh tron ma khong ve no ra, hoac khong the hnh
dung ba chieu o cua khong gian ma khong va ch ba ng thang vuo ng
goc t mot iem. | Vi thi gian cung vay, ta khong the suy tng ve thi
gian tr khi ta cung keo mot ng thang (xem la bieu hien hnh tng ben
ngoai cua thi gian), tc ta ch quan tam en hanh ong tong hp cai a
tap, qua o ta quy nh giac quan ben trong mot cach tiep dien (sukzessiv)
va nhan ra s tiep dien cua quy nh nay trong giac quan ben trong. S van
ong, xet nh la hanh vi cua chu the (ch khong phai nh la mot quy nh
cua mot oi tng
(1)
), do o, s tong hp cai a tap trong khong gian - neu
ta tam gat bo khong gian i va ch chu y en hanh vi [tong hp] - nh o ta
xac nh giac quan ben trong phu hp vi mo thc cua no, chnh hanh vi

(1)
S van ong cua mot oi tng trong khong gian khong thuoc ve khoa hoc thuan tuy,
ke ca hnh hoc; v le cai g van ong th ch co the nhan thc bang kinh nghiem ch
khong phai tien nghiem. Con s van ong, xet nh s mo ta ve mot khong gian, th lai
la mot hanh vi thuan tuy cua s tong hp ke tiep nhau cua cai a tap trong trc quan
ben ngoai thong qua tr tng tng kien tao, va nh the khong ch thuoc ve mon hnh
hoc ma ca triet hoc sieu nghiem. (Chu thch cua tac gia).

228
nay mi tao ra khai niem ve s tiep dien.













B156
Nh vay, giac tnh khong phai a tm thay s noi ket cai a tap co san
trong giac quan ben trong, ma trai lai chnh no tao ra (hervorbringen) s
noi ket o, bang cach kch ong giac quan ben trong. The th, khi hoi lam
sao phan biet cai Toi ang suy tng vi cai Toi ang t trc quan chnh
mnh (tat nhien con co the co cac loai trc quan khac na) khi ca hai ong
thi cung ton tai trong mot chu the, th cung giong nh noi: Toi, vi t cach
la tr tue va chu the ang suy tng nhan thc chnh mnh nh mot oi
tng c suy tng, trong chng mc toi c mang lai cho toi trong
trc quan giong nh moi hien tng khac; tc khong phai la cai toi t than
co trc giac tnh ma cai toi xuat hien ra cho toi nh hien tng. | Cau hoi
tren chang de hn ma cung chang kho hn cau hoi lam the nao toi lai co
the tr thanh mot oi tng cho chnh toi, tc la oi tng cua trc quan va
cua cac tri giac ben trong. Nhng ieu ay thc s phai la nh the, v le, neu
oi vi khong gian, ta tha nhan no la mo thc thuan tuy cho nhng hien
tng thuoc giac quan ben ngoai; ta cung can ro rang oi vi thi gian, von
khong phai la oi tng cua trc quan ben ngoai, ta khong the hnh dung
c no bang cach nao khac hn la bang hnh anh mot ng ke do ta vach
ra trong t tng. Khong co kieu dien ta bang bieu tng ay, ta khong the
nhan thc c tnh thong nhat ve kch thc cua no; cung the, moi quy
nh cua ta ve o dai cua thi gian hay cua cac thi iem oi vi moi tri
giac ben trong eu phai rut ra t nhng g ma s bien oi cua nhng s vat
ben ngoai bieu hien ra cho ta trong tri giac. Do o, ta phai sap xep nhng
quy nh cua giac quan ben trong nh nhng hien tng dien ra trong thi
gian giong nh ta a sap xep chung trong khong gian oi vi cac giac quan
ben ngoai. Vay, neu ta cho rang ch co the nhan thc c nhng oi tng
trong khong gian khi ta b kch ong t ben ngoai th oi vi giac quan ben
trong, cung phai tha nhan rang ta ch trc quan c chnh ta khi ta c
kch ong bi chnh ta t ben trong; tc la xet ve trc quan ben trong, ta
nhan thc c chu the rieng biet cua chnh ta ch nh la hien tng ch
khong phai nh la t than
(1)
.










(1)

B157
Toi khong hieu ly do tai sao ngi ta thay kho khan trc s viec giac quan ben trong b
chnh chung ta kch ong. Bat c hanh ong chu y nao cung cho ta v du ien hnh ve ieu
o. Trong khi ta chu y ve mot ieu g, giac tnh - phu hp vi s noi ket ma no suy tng ra
- luon buoc giac quan ben trong phai hng ve trc quan noi tai tng ng vi cai a tap
c tong hp trong giac tnh. Qua o, tam thc thng b kch ong manh me nh the na o
la ieu ma bat c ai cung co the tri giac c trong chnh mnh.

229
B157
MUC 25













B158
Ngc lai, trong viec tong hp sieu nghiem cai a tap cua nhng bieu
tng noi chung, tc trong s thong nhat tong hp nguyen thuy cua
Thong giac, toi y thc ve chnh toi khong phai theo cach toi t xuat hien
cho toi nh hien tng, cung khong phai ve cai toi t than nh the nao ma
ch y thc RANG toi ton tai thoi (dass ich bin). Bieu tng nay ch la mot
y tng [mot T duy - ein Denken] ch khong phai la mot trc quan. The
nhng e co c nhan thc ve chnh ban than ta th ngoai hanh vi suy
tng, tc a cai a tap cua bat ky trc quan nao vao s thong nhat cua
Thong giac, con can mot phng cach trc quan nhat nh, qua o cai a
tap nay c mang lai. | Do o, tuy s ton tai cua rieng toi (mein eigenes
Dasein) khong phai la hien tng (cang khong phai la ao tng be ngoai
n thuan bloer Schein), nhng s quy nh cua ton tai cua toi
(1)
ch co
the co c theo mo thc cua giac quan ben trong bang mot phng cach
ac thu, tc la lam the nao e cai a tap ma toi noi ket c mang lai
trong trc quan ben trong, do o toi khong co nhan thc ve mnh nh la cai
toi t than ma ch ve cai toi xuat hien cho toi nh hien tng. Y thc ve
mnh con lau mi la mot nhan thc ve mnh, bat ke [ta a co san] moi
pham tru la cai tao ra s suy tng ve mot oi tng noi chung thong qua
s noi ket cai a tap trong mot Thong giac. Cung giong nh e co c
nhan thc ve mot oi tng khac vi toi, th ngoai viec suy tng ve mot
oi tng noi chung (trong pham tru), toi can co them mot trc quan nh o
toi mi xac nh c khai niem pho bien ay; nay e co c nhan thc ve
chnh toi th ngoai y thc - hay ngoai y tng rang toi ang suy tng ve
mnh cung can co mot trc quan ve cai a tap trong toi, nh o toi mi xac
nh c y tng ay. | Tuy toi ton tai nh mot tr tue (Intelligenz) luon t
y thc ve quan nang noi ket cua mnh, nhng xet trong tng quan vi cai
a tap ma tr tue toi can noi ket, toi phai phuc tung mot ieu kien han che
goi la


(1)




B158
Cai: "Toi t duy" dien ta hanh vi xac nh s ton tai cua toi. Qua hanh vi ay, s ton tai cua
toi a c mang lai, tuy nhien phng cach lam the nao e toi xac nh ton tai cua toi, tc
la, lam the nao at nh cai a tap vao trong toi nh la thuoc ve ton tai cua toi th cha c
mang lai. e lam ieu o can co trc quan ve mnh va trc quan nay co mot mo thc tien
nghiem o la thi gian, von la cam tnh va thuoc ve tnh thu nhan cua ta. Nhng v le toi
khong co mot trc quan ve mnh nao khac hn na e co the t xac nh mnh (toi ch co y
thc ve tnh noi khi) trc ca ong tac xac nh nh cach thi gian a lam, cho nen ro rang
rang toi khong the xac nh s ton tai cua toi la cua mot ban the t khi c. Toi ch co
the t hnh dung ve tnh t khi nh la mot y tng cua toi thoi, con s ton tai cua toi luc
nao cung phai c xac nh bang cach thuan tuy cam tnh, ngha la nh s ton tai cua mot
hien tng. Song cung v co mang tnh noi khi nen toi goi toi la tr tue (Intelligenz). (Chu
thch cua tac gia).

230







B159
giac quan ben trong, tc ch lam cho s noi ket ay co the trc quan c
(anschaulich machen) la nh da vao cac moi quan he ve thi gian von
hoan toan nam ben ngoai cac khai niem thc s cua giac tnh [cac pham
tru]. V the [tr tue] toi ch nhan thc c chnh toi nh toi xuat hien ra
cho toi [nh hien tng] thoi trong quan he vi mot trc quan [cua con
ngi], (trc quan nay khong the co tnh tr tue, tc giac tnh khong the t
mang lai cho mnh c) ch khong the t nhan thc mnh la cai toi t
than nh the trc quan cua toi co tnh tr tue. [nh cua than thanh].





































231

MUC 26

DIEN DCH SIEU NGHIEM VE VIEC S DUNG CAC KHAI
NIEM THUAN TUY CUA GIAC TNH MOT CACH PHO
BIEN TRONG (PHAM VI) KINH NGHIEM KHA HU













B160
Trong phan dien dch sieu hnh hoc, ta a chng minh nguon goc tien
nghiem cua cac pham tru noi chung la do s trung hp hoan toan vi nhng
chc nang lo-gc pho bien cua t duy; roi trong phan dien dch sieu
nghiem, ta lai trnh bay ve kha the cua cac pham tru nh la nhng nhan
thc tien nghiem ve nhng oi tng cua mot trc quan noi chung (20.21).
Bay gi, ta phai giai thch ve kha nang tai sao thong qua cac pham tru ta
lai co the nhan thc c mot cach tien nghiem moi oi tng xuat hien
trc giac quan ta, khong ch theo cac mo thc cua cam nang ma con theo
cac quy luat cua s noi ket, hay s tong hp, ngha la tai sao cac pham tru
lai e ra (vorschreiben) c quy luat cho toan bo gii t nhien va tham
ch lam cho t nhien co the co c. V neu cac pham tru khong lam c
nhiem vu nay, se khong ro bang cach nao moi s vat xuat hien trc giac
quan ta lai phai phuc tung cac quy luat von ch phat sinh mot cach tien
nghiem t giac tnh.
Trc het xin lu y rang toi dung thuat ng tong hp cua S LANH
HOI (Synthesis der Apprehension)
*
e ch s ket hp cai a tap trong
mot trc quan thng nghiem, nh o tri giac, - tc la y thc thng
nghiem cua trc quan (nh la hien tng) - mi co the co c.









Chung ta a co cac mo thc tien nghiem cua trc quan cam tnh ben
ngoai cung nh ben trong qua cac bieu tng ve Khong gian va Thi gian,
va s tong hp lanh hoi cai a tap cua hien tng nhat thiet luc nao cung
phai phu hp vi cac mo thc nay, v ban than s tong hp ch co the dien
ta theo cac mo thc ay. Nhng Khong gian va Thi gian khong phai ch
c hnh dung nh la cac mo thc cua trc quan cam tnh ma nh la ban
than cac trc quan (cha ng cai a tap), cho nen cung cha ng trong
chung mot cach tien nghiem tnh quy nh ve s thong nhat cua cai a tap

*
Apprehension (La tinh: apprehendere): s lanh hoi. Vi Kant, s lanh hoi ong ngha vi viec
tiep thu nhng an tng cam tnh (cua giac quan). Theo nh ngha tren: s ket hp cai a tap
trong mot trc quan thng nghiem... la s tong hp cua s lanh hoi. S tong hp nay lam cho s
thong nhat cua tri giac noi chung co the co c t nhng trc quan a tap. Tong hp nay la mot
dien trnh thuan tuy thng nghiem, can c phan biet vi s tong hp sieu nghiem cua Thong
giac (Synthesis der Apperzeption) (15-20). Trong ban A, Kant phan biet lanh hoi thuan tuy (vd:
v tr cac con so, cac hnh the hnh hoc, thi gian) vi lanh hoi thng nghiem (vd: s ong ac cua
nc, cai a tap cua mot ngoi nha). Trong ban B, thay the cho lanh hoi thuan tuy, ong goi la s
tong hp tiep dien cua tr tng tng (184 204 234...). (N.D).

232



B161














nay. (Xem Cam nang hoc sieu nghiem)
(1)
. Nh the, ngay ban than s thong
nhat tong hp cai a tap ngoai ta hay trong ta, tc la, ca s noi ket ma
tat ca nhng g c hnh dung mot cach xac nh trong khong gian va thi
gian eu phai phu hp theo, cung c mang lai ong thi vi (ch khong
phai trong) cac trc quan noi tren [Khong gian va Thi gian] mot cach tien
nghiem nh la ieu kien cho s tong hp cua moi s lanh hoi. S thong
nhat tong hp nay khong the la g khac hn la s thong nhat cua s noi ket
cai a tap cua mot trc quan noi chung trong mot y thc nguyen thuy phu
hp vi cac pham tru, nhng ch c ap dung vao trc quan cam tnh cua
ta thoi. Do o moi s tong hp, nh o ban than tri giac co the co c [tc
s tong hp lanh hoi] eu phai phuc tung cac pham tru. | Va v kinh
nghiem la nhan thc det bang nhng tri giac lien ket vi nhau, cho nen
cac pham tru la nhng ieu kien cho kha the cua kinh nghiem, va, -
nh vay -, chung cung co gia tr tien nghiem cho moi oi tng cua kinh
nghiem.

----------------o0o------------------




B162




Vay, neu toi muon, chang han, bien trc quan thng nghiem ve mot
ngoi nha thanh mot tri giac, thong qua viec lanh hoi cai a tap cua trc
quan ay, toi lay s thong nhat tat yeu cua khong gian va cua trc quan cam
tnh ben ngoai lam c s, va hau nh toi ve hnh dang cua ngoi nha phu
hp vi s thong nhat tong hp cua cai a tap nay ni khong gian. The
nhng neu toi tru tng hoa mo thc cua khong gian i, toi se thay chnh
s thong nhat tong hp nay la ni giac tnh, va trong trng hp nay,
pham tru cua giac tnh lam cong viec tong hp nhng cai ong tnh [hay
cung loai] trong trc quan noi chung, chnh la pham tru

(1)


B161
Khong gian c hnh dung nh mot oi tng (ieu can thiet trong mon hnh hoc) khong
ch la mot mo thc n thuan cua trc quan ma bao ham nhieu hn na, o la s ket hp cai
a tap san co thuan theo mo thc cua cam nang e tr thanh mot bieu tng c trc quan;
co ngha la mo thc cua trc quan (Forme der Anschauung) ch mang lai cho ta cai a
tap, con trc quan mang tnh mo thc (formale Anschauung) lai cho ta s nhat the cua
bieu tng. Trong phan Cam nang hoc, toi xep s nhat the nay hoan toan vao lanh vc cam
nang e nham ch ra rang s nhat the ay i trc moi khai niem mac du no lay mot s tong
hp khong phai do giac quan lam tien e va s tong hp ay lam cho moi khai niem cua ta
ve khong gian va thi gian co the co c. Ch nh vao nhat the ay (bang cach giac tnh quy
nh cam nang) ma khong gian va thi gian c mang lai cho ta nh la trc quan, do o
nhat the cua trc quan nay thuoc ve


khong gian va thi gian mot cach tien nghiem ch khong phai thuoc ve khai niem cua giac
tnh. ( 24). (Chu thch cua tac gia).

233
ve lng. [tc pham tru nhat the thuoc ve lng, xem B106] ma s to ng
hp lanh hoi, tc tri giac nao cung phai tuan theo
(1)
.



B163
Lay mot v du khac, chang han khi toi tri giac s ong ac cua nc,
toi lanh hoi hai trang thai (long va ong ac) nam trong moi quan he ve
thi gian trai ngc nhau. Trong thi gian - tc la cai toi dung lam nen
mong cho hien tng, vi t cach la trc quan ben trong - toi nhat thiet
phai hnh dung mot s thong nhat tong hp cua cai a tap v khong co s
thong nhat nay, moi quan he kia [long va ong ac] se khong the c
mang lai mot cach xac nh trong mot trc quan (xet ve trnh t thi gian).
The nhng, neu toi cung tam gat bo thi gian von la mo thc ben vng cua
trc quan ben trong cua toi ra mot ben, s thong nhat tong hp nay - vi t
cach la ieu kien tien nghiem e toi noi ket cai a tap cua trc quan noi
chung - chnh la pham tru nguyen nhan; nh o moi khi toi ap dung pham
tru nay vao cam nang, toi xac nh c moi ieu dien ra trong thi gian
noi chung ve mat tng quan (Relation) cua chung [tc quan he nhan qua
trong nhom cac pham tru tng quan]. Do o, s lanh hoi trong mot trng
hp nh the, va ca ban than trng hp nay [long va ong ac], xet ve mat
tri giac co the co, phuc tung khai niem [thuan tuy] ve moi quan he gia ket
qua va nguyen nhan, va cung tng t nh vay trong moi trng hp khac.

Cac pham tru la nhng khai niem E RA quy luat mot cach tien
nghiem cho hien tng, tc la cho gii t nhien hieu nh tong the
(Inbegriff) moi hien tng (natura materialiter spectata). | Cau hoi nay
sinh ngay ay la: neu cac pham tru khong c rut ra t t nhien va
khong hng theo t nhien nh la mau mc cho chung (v neu nh vay
chung ch co tnh thng nghiem), vay lam sao co the hieu c t nhien
lai nhat thiet phai hng theo cac pham tru, ngha la lam the nao cac
pham tru lai co the quy nh s noi ket cai a tap trong t nhien mot
cach tien nghiem ch khong phai rut s noi ket nay ra t t nhie n?
Sau ay la li giai cho ieu b hiem ay.
B164






Lam the nao nhng quy luat cua nhng hien tng trong t nhien lai
phai phu hp mot cach tien nghiem vi giac tnh va vi mo thc tien
nghiem cua giac tnh - tc vi quan nang cua giac tnh noi ket cai a tap
noi chung -, ieu ay cung khong la lung kho hieu hn viec lam the nao ban
than nhng hien tng cung phai phu hp mot cach tien nghiem vi mo
thc cua trc quan cam tnh. V rang nhng quy luat khong ton tai trong
nhng hien tng, chung ch ton tai trong tng quan vi chu the ma

(1)
Bang cach o ta a chng minh rang: s tong hp lanh hoi - co tnh thng nghiem - nhat thiet
phai phu hp vi s tong hp cua Thong giac la cai co tnh tr tue va hoan toan tien nghiem c
cha ng trong pham tru. Cung la mot s noi khi - nham mang lai s noi ket cho cai a tap cua
trc quan - nhng ni kia [thng nghiem] la vi danh ngha tr tng tng, con ni ay
[tien nghiem] la vi danh ngha giac tnh.

234




















B165
hien tng phu thuoc vao, trong chng mc chu the co giac tnh; cung
nh the, nhng hien tng khong hien hu t than, chung ch ton tai
trong quan he vi chu the ay trong chng mc chu the co giac quan.
Vat t than han nhien co tnh quy luat mot cach tat yeu, ke ca nam ben
ngoai mot giac tnh nhan thc ra chung. Nhng RIENG NHNG HIEN
TNG LAI CH LA NHNG BIEU TNG VE NHNG S VAT,
con s vat t than nh the nao lai khong the nhan thc c. La nhng
bieu tng n thuan, nhng hien tng khong the phuc tung nhng
quy luat noi ket nao khac ngoai nhng quy luat do quan nang noi ket
[cua chu the] e ra cho chung. Cai noi ket nhng g a tap cua trc quan
cam tnh chnh la tr tng tng; va tr tng tng en phien no lai phu
thuoc vao giac tnh ve mat tnh thong nhat cua tong hp tr tue va phu
thuoc vao cam nang ve mat s tong hp cai a tap cua s lanh hoi. Moi tri
giac eu da vao s tong hp lanh hoi, va en lt no, s tong hp thng
nghiem nay lai phu thuoc vao s tong hp sieu nghiem, tc la vao cac
pham tru; the la moi tri giac co the co, do o, tat ca nhng g co the vn
ti c y thc thng nghiem, tc toan bo hien tng cua t nhien, - xet
ve mat c noi ket - eu phuc tung cac pham tru, la nhng cai ma t
nhien (xet nh t nhien noi chung) phai phuc tung vi t cach la c s
nguyen thuy cho tnh hp quy luat tat yeu cua t nhien (nh la natura
formaliter spectata - t nhien nh la toan bo cac quy luat -). Nhng quan
nang thuan tuy cua giac tnh trong viec e ra nhng quy luat tien nghiem
cho nhng hien tng ch bang cac pham tru tat nhien khong u sc e ra
het moi th quy luat, ngoai tr nhng quy luat tien nghiem ma t nhien noi
chung - vi t cach la tnh quy luat cua moi hien tng trong khong gian va
thi gian - phai tuan thu. Nhng quy luat ac thu lien quan en nhng hien
tng thng nghiem cu the khong the hoan toan c rut ra t nhng quy
luat nen tang ay mac du eu phai phuc tung chung. ay ta can s ho tr
cua kinh nghiem e phat hien them nhng quy luat ac thu; nhng oi vi
ban than kinh nghiem noi chung va vi moi oi tng c nhan thc la
oi tng cua kinh nghiem th ch co nhng quy luat tien nghiem noi
trc mi mang lai s day bao (Belehrung) [co tnh hng dan].













235

MUC 27

KET QUA CUA S DIEN DCH NAY
VE CAC KHAI NIEM CUA GIAC TNH





B166


Chung ta khong the suy tng ve oi tng ma khong nh cac pham
tru; chung ta cung khong the nhan thc oi tng c suy tng ma khong
nh cac trc quan tng ng vi cac khai niem ay. Moi trc quan cua ta
eu la cam tnh va nhan thc nay - trong chng mc oi tng cam tnh
cua no c mang lai - la thng nghiem. Nhan thc thng nghiem chnh
la kinh nghiem. Do o, ta khong the co nhan thc tien nghiem nao
ngoai tr ve nhng oi tng cua kinh nghiem kha hu
(1)
.
Nhng nhan thc nay - b gii han trong pham vi nhng oi tng cua
kinh nghiem - khong v the lai hoan toan vay mn t kinh nghiem; trai lai,
khong nhng cac trc quan thuan tuy ma ca cac khai niem cua giac tnh
eu la nhng yeu to cua nhan thc co the tm thay trong ta mot cach tien






B167
nghiem. Vay ch co hai con ng e co the suy tng s trung hp tat yeu
gia kinh nghiem vi cac khai niem ve oi tng cua kinh nghiem: o la,
hoac kinh nghiem tao ra cac khai niem, hoac la cac khai niem lam cho
kinh nghiem co the co c. Con ng th nhat la khong the co, xet ve
mat cac pham tru (cung nh trc quan thuan tuy), v chung la nhng khai
niem tien nghiem, do o oc lap vi moi kinh nghiem (khang nh nguon
goc thng nghiem la gan cho chung mot loai generatio aequivoca)
[Latinh: nguon goc phat sinh t ben ngoai]
*
. Nh vay ch con con ng
th hai thoi (cung goi la mot he thong Epigenesis cua ly tnh thuan tuy)

(1)
e ngi ta khoi voi e ngai ve hau qua bat li cua cau ket luan nay, toi xin nhac lai rang trong
viec suy tng, cac pham tru khong he b cac ieu kien cua trc quan cam tnh han che, trai lai, cac
pham tru co lanh vc hoat ong vo han. | Ch e nhan thc nhng g ta suy tng, tc e xac nh
oi tng th mi can trc quan, con cho nao khong co trc quan, t tng ta co ve oi tng van
co the co tac dung thc s va bo ch cho viec s dung ly tnh cua chu the. o la khi s s dung ly
tnh khong nham vao viec xac nh oi tng, tc khong hng en muc ch nhan thc ma hng
ve s khang nh cua ban than chu the va y ch cua chu the, la nhng lanh vc ta cha ban ay.
(Chu thch cua tac gia). [Y Kant muon ch s s dung ly tnh trong cac lanh vc khong phai nhan
thc (ao c va nang lc phan oan tham my va muc ch luan) ma ong se trnh bay trong hai tac
pham quan trong khac la "Phe phan ly tnh thc hanh" va "Phe phan nang lc phan oan"].
*
- Epigenesis (latinh: t goc Hy Lap: epi: them vao; genesis: s ra i): Thuat ng trong thuyet cua
Christian Wolff (Theoria generationis, 1759), theo o c the song khong phai a c kien tao hoan
tat t ngay trong mam mong (to chat) (nh chu trng cua thuyet tien lap - Prformation) ma ch
thc s ra i trong qua trnh phat trien cac mam mong (theo ngha tien hoa ngay nay). ay,
Kant dung thuat ng nay e khang nh nguon goc tien nghiem cua cac pham tru, ong thi e bac
bo ngay sau o quan niem ve tnh bam sinh cua cac pham tru. Khai niem ve s t phat trien nay
cua pham tru co anh hng ln en cac triet gia duy tam sau Kant.

236
[Latinh: epigenesis: noi sinh]
*
: o la, ng ve pha giac tnh, cac pham tru
cha ng cac c s cho kha the cua moi kinh nghiem noi chung. Con cau
hoi: cac pham tru ay lam the nao e lam cho kinh nghiem co the co c
va au la cac nguyen tac cho kha the ay do pham tru mang lai e ap dung
vao cac hien tng, phan tiep sau ay ban ve viec s dung sieu nghiem
cua nang lc phan oan se giai ap ay u.















B168













Ngoai hai con ng duy nhat noi tren, cung co the co ngi e ngh
mot con ng th ba gia (theo kieu mot he thong tien lap -
Prformationssystem - cua ly tnh thuan tuy), theo o, cac pham tru va
khong phai la nhng nguyen tac tien nghiem au tien, t suy tng
(selbstgedacht) cua nhan thc, cung khong phai rut ra t kinh nghiem ma la
nhng to chat (Anlagen) chu quan e suy tng c gieo vao trong ta
cung luc vi s hien hu cua ta va c ang sang tao thiet ke san khien
moi khi c s dung, chung luon trung hp mot cach chnh xac vi nhng
quy luat cua t nhien ang ieu tiet kinh nghiem. | ieu ta nhan xet ay
la, ngoai viec mot gia thuyet nh the khong the cho thay au la iem dng
trong viec ngi ta con muon tiep tuc ay gia nh ve nhng to chat tien
lap nay cho nhng phan oan trong tng lai i xa en au; ieu quyet
nh e ta bac bo con ng th ba ay la iem nay: trong gia thuyet ay,
cac pham tru se mat i tnh tat yeu von thiet yeu gan lien vi cac khai
niem cua chung. Chang han pham tru nguyen nhan - noi len s tat yeu cua
mot ket qua phai xay ra trong mot ieu kien c gia nh trc - se co the
la sai, neu khi noi ket nhng bieu tng thng nghiem theo nguyen tac
cua moi quan he ay, no ch da vao tnh tat yeu chu quan c gieo cay
*

vao trong ta mot cach tuy tien. Trong trng hp o, toi khong con noi
c rang: ket qua nay gan vi nguyen nhan kia ngay trong oi tng
(tc la tat yeu), ma ch co the bao: do toi c cau tao nh the nen
khong the suy tng bieu tng nay bang mot cach ket hp nao khac. |
o chnh la ieu nhng nha hoai nghi mong muon; v nh the moi tri thc
cua ta - can c vao gia tr khach quan gia nh cua nhng phan oan - ch
con thuan la ao tng, va cung se khong thieu ngi t mnh khong tha
nhan tnh tat yeu chu quan ay (du ho phai cam thay ve no); va t nhat la
ngi ta khong con the tranh luan vi ai c ca khi ho ch da vao phng
cach cau tao rieng biet cua chu the ho.


- Generatio aequivova: (latinh: s ra i t nguon goc nguyen thuy ben ngoai = Urzeugung): la
gia thuyet cho rang s ra i au tien cua s song la t cac chat lieu vo c. (# generatio univoca:
s san sinh cua mot vat hu c ch t mot vat hu c khac du la d loai). (Xem: Kant, Phe phan nang
lc phan oan, 80, chu thch 1, trang B370). ay, Kant dung thuat ng nay e bac bo gia thuyet
cho rang cac pham tru bat nguon t kinh nghiem. (N.D).
*
c gieo cay (eingepflant): theo ngha bam sinh (angeboren). Kant thay the quan niem
bam sinh bang quan niem tien nghiem (a priori) v ong ch xet cac pham tru ve mat sieu nghiem
(ieu kien kha the cua kinh nghiem) ch khong xet chung ve mat ban the hoc nh Platon, Spinoza,
Descartes, Leibniz (nguon goc bam sinh) hay ve mat t nhien hoc (physiologisch) nh Locke,
Hume (nguon goc kinh nghiem). (N.D).

237


TOAT YEU VE S DIEN DCH




B169


Dien dch la s trnh bay ve cac khai niem thuan tuy cua giac tnh (va
cung vi chung la toan bo nhan thc ly luan tien nghiem) nh la cac
nguyen tac ve kha the cua kinh nghiem: Kinh nghiem c xem la s quy
nh nhng hien tng trong khong gian va thi gian noi chung; tc kinh
nghiem at c t nguyen tac thong nhat tong hp nguyen thuy cua
Thong giac, nh la mo thc cua giac tnh trong quan he vi khong gian va
thi gian, nhng mo thc nguyen thuy cua cam nang.


---------------o0o---------------


Cho en ay toi xem cach chia thanh tng muc () la can thiet v ta
ban ve cac khai niem c ban. Sau ay, chung ta ban ve viec s dung cac
khai niem c ban ay th viec trnh bay nam trong moi quan he lien tuc nen
khong can chia thanh muc na.

238
CHC GI4I D4N NH4P

3 DIE N DfCH 5IE C NGHIE H IE C4 C PH4 H IRC IINH HO N cu a su NH4 N IHC C
{BII7I69)
Ta Jaug cIan Ju ua , IIau L:uI I:uug Ian cua gu, u 1I jIau, jIau I, Iua u LI
LIau :a jIuc Ia j Juc KauI .n Ia c I Iu cua gu,u :acI :a ug IIu uIau Ja Ia
Iu Ian :uc uI:u uIaI (1 : Iua I LI:u ug cIan cI :a J: Iac jIan :: jIa: ugI:u
ugan :a cIua J: cIua Ia: uI:u Iau Nga : cIuug ac :ug Iuau I:ug 1:u cIuug
jIaj ::u ugI:n, Ja, Ia jIau ug ::I Ia : Iau Iau cI au Iau Iau IIu Ia: Tu, c
:aug :ua Iu uIuug :au :: :an, uauI cI cI uI:u cacI I: j cau, I, g:a: LIac uIau
T:ug LIuu LI cIu g:a: c IuI uau uIa j ua ,, Ia cIua II J: :a ::c : :auI g:ua
Ia: au Iau na cI7 cau cu :a au Iau Iau IIu Ia: u cIuI KauI Ja :ua cIua
(1)
T:uc
II Ia , .I. jIau c I Iu ua , JaI :a uI: n :u g:.
3I D:u u,cI ::u I:uI Ic Ja jIaI I:u :a cac jIan I:u Ia cac LIa: u:n IIuau Iu , I:u
ugI:n cua g:ac IuI 1a , g: Ia .n cIuug Juc :u uuug uIu II ua Ta uI Ia :
ugIa gc cua Iu u:u u,cI (Ia I:uI. uuucI: Ia uau .uaI _ua :u uau .ua I cac
LIa: u:n IIuau Iu, Iu g:ac IuI na I:u n:uI cI IuI cIuI Jaug, I j jIa j (gu:u
u::: cua cIuug !:c I:u n:uI jIa: I:u IauI Ia: naI.
- cIuug n:uI cac jIan I:u Ia II:I ,u cI n : uIau IIuc, cIuug LIug jIa: Ia :au
jIan Iuug Iuug cua I::I g:a na Ia cac Iu Ja Iaug Ia uu |iah do t |uo ag,
ugIa Ia uu LIug c cac jIan I:u, LIug II c ca c J: Iuug, Iuc cuug LIug
II c L:uI ugI:n
- Tu J, jIa: cIuug n:uI cac jIan I:u quaa he rot do t |uo ag mo | ca ch |tea
aghte m (1II7 Iaug cacI ua .
TIaI ugI Ia can IIa , cau I: IIu Ia: ua , IIaI ::u :ug, uIuug :: KauI J Ia cau
I: cI Iu Ta cau Ian : Ian guau I:ug cua cau I: ua , I:uc Ja MI na I, cu
ugu : jIa: jIu IIuc :a can uaug :a uu c I, IuI :au LIug II u : g: : uIuug J :
Iuug Iu IIau ca MaI uguc Ia:, uIuug J: Iuug Iu IIau Ia : cI7 Ju :: Ia IIug
gua I:uc guau II:, na I:uc guau II: cIua jIa : Ia uIau IIuc Ha: J:n .uaI jIaI I:a:
uguc uIau ua , Iuc KauI jIa: I :. Iam sao ahuag g aa m 0e a agoa t ha m rt |te
ca a ra hte u 0te | cu a |a |a t co |he quaa he duo c ro t |a ra aguo c |a t. !: KauI, n:

(1)
An Iau u,cI Ja , Ju I:ug :acI ua ,. u Iau 1 (1II-1IU, u Iau (U5-IU

239
guau I gua Ia: g:ua Ia: naI ua, Iau Iau LIug jIa: Ia J:u Iu uI:u :a u I:u I
ua' :a : IIcI Juc J:u a , Ia uI:n :u ga, g cua u:u u,cI ::u ugI:n
32 1 I:u Ia: :a cac jIan I:u Ia: II: I ,u, LIug II II:u Juc J : :: J : Iuug, c Ia:
LIa uaug. Iac jIan I:u c Juc Ia uI uIuug J: Iuug Iac uIuug J : Iuug : u
c Juc Ia uI cac jIan I:u 1a II u: KauI Ju Ja ,, Ia I:I ug cIu LIa uaug IIu
Ia: KauI JaI :au J uIu :au. M: J: Iuug cua L:uI ugI:n Ju Ia Iau ugI:n, I:ug
LI: cac jIan I:u Ia I:u ugI:n !a , LIug II I, g:a: ::c uIuug J: Iuug Juc gu,
J,uI I:u c : cac jIan I:u Iaug nI :u dte a dtch co |iah |huo ag aghte m |a m |y
ho c uua :a L:uI ugI:n :a :u jIau Iu : L:uI ugI:n (1II7 uIu 1cL Ja Ian
K:uI ugI:n cuug Ian cI7 c II cI Ia I:I cac jIan I:u Juc g:ac IuI I:uI IIa uI Iu
uIuug ugu,u c ugau uI:u ua na II: KauI ca ug : 1cL Ja c cug Jau I:ug
::c n :a Iuug ugI:u cuu : gua I::uI I:uI IIauI jIan I:u nI cacI IIuug
ugI:n :: J:n .uaI jIaI Ia uIuug au Iuug can IuI, :: u cI Ia IIa , |u da u g:ac
IuI cua Ia J: Ju cI so hu u Juc uIau IIuc IIuau Iu,, uIuug LIug caI ugIa Juc
: naI jIuug jIa j |a t sao uIu II (1II3
Nu cac jIan I:u LIug II JaI c : I:u L:uI ugI: n, :a , cI7 cu LIa uaug cu Ia :
II I:uI IIau cacI naug j:u:c, J Ia. cuug g:ug uIu cac n IIuc IIuau Iu , cua
I:uc guau (LIug g:au-II: g:au, cac jIan I:u IaI uguu Iu Iau IuI I:u ugI:n cua
cIu II uIau IIuc, Iuc Iu g:ac IuI IIuau Iu, (Ia, Iu uu, IIuau Iu , Iuug n:uI J:u
ua , cIuI Ia cug ::c cu a dte a dtch ste u aghte m, cau jIau I:I : :: dte a dtch
|huo ag aghte m L:u 1cL Muu cacI u: cua I::I Ic c J:u, Ia IIa , :u jIau I: I
Ia: Ia: u:u u,cI ua,, |roag chuag mu c aa o do , c , ugIa gau g:ug :: :u jIau I:I
g:ua cac modt cogt|aadt (ca c |he ca ch |u duy (u:u u,cI IIuug ugI:n : : cac
modt esseadt (ca c |he ca ch |huo c ye u |iah (u:u u,cI ::u ugI:n
N: uIu I:u Ja, uu :a cuug cu LIa I:uu Iuug, Ia cau :a: : uu J u I:u Iu.
3 - :ac IuI cua Ia Ia uu LIa: u:n. coa me oTa c II g:a : IIcI LIa: u:n ua ,
Iaug cacI u:u u,cI IIuug ugI:n, Iuc :uI u :a Iu cac L:uI ugI:n Ia c : uIuug
cu n cu II :a IIn :a J Ia su ha a |u (Ref|extoa
(1)
: cac L:uI ugI:n ua ,

(1)
Pha a |u (Ref|extoa. ugIa Ju Ia :u gua, I: Ia : cua Iu uu, : :: cIuI u T:ug ugu
ugu IIug IIuug, Ia I:u J Ia :u ugI:u ugan, cau uIac : cac :u, ugI I:u c Ja , cua Ia
J : :: :u ::c, :u. jIau Iu : cac Iau gua cua cI: u I:auI !: KauI, ug jIau I:I g:ua
0te u |uo ag :a ha a |u (1I 1:u Iuug Ia guau I I:uc I: j : : J: Iuug IIuug ugI:n
(:u. ca: I Ia Ia nI :aI I:uI I:u, cu jIau Iu LIug J ca j Ju J: Iuug na : n : guau
I g:ua I:u Iuug :a ca c uguu g c cua uIau IIuc D J c Ia: Ia: LIa: u:n. cac LIa :
u:n : :u :aI (I Ia, :aI, I:u :a cac LIa: u:n jIau Iu KI: u: cIaug Iau. L:uI ugI:n
cua I : : I Ia uIu nI :aI I:uI I:u Ia cha| |te u can IuI, cu cac n IIuc cua I:uc guau

240
NIuug Ia cIua IIa nau, :: uIau IIuc a , cu I: II Nu Ia JaI cau I : : J:u L:u
LIa II cI uIau IIuc : cu n, Ia : JaI Juc Iaug :au Iu : uIau IIuc u: uIau
IIuc IIuug ugI:n Ja uuug Ia :.
NIuug I:uc guau cua Ia : mo | cu n Ia uua :a LIa: u:n IIuau Iu , (jIan I:u :
aha| |he , cu I:uc guau LIa Iuu : mo t cu n Ia Iu jIan I:u |oa a |he :: 1:
:au Iu nI J uua, Ia JaI :a cau I: uIu KauI. jIan I:u Ia uI c J: Iuug
(uIuug cu n Ia, uguc Ia :, uIau IIuc Juc J: Iuug Ia uI c :au cac jIan I:u
(uIaI II, Ja II, Iau II Ta Ja I:I cau I:a I: cua KauI :a J Ia cau I:a I : Jau
I:u cua ug : ::c g:ac IuI cua Ia guau I :: uIuug J: Iuug uIu II ua NIuug
cau I:u ug cIuI .ac J Juug I:u Ian. LI: KauI u :. Co ahu ag do t |uo ag |a aho
co ca c ha m |ru LIug c ugIa Iu jIan I:u uIaI II Ia : c II uIa , :I :a I:uc
naI Ia nI c n Ian II Ju ca Iug :a nug, Jaug Lu n n, I:a: Ia :, u: cIuI
.ac Ia. jIan I:u uIaI II Iug I j :a .ac J,uI I:uc guau cua Ia : Iug, nug, nau
:ac, :au ::a cua c n a ,'
- KI: I: naug n I :aI II , I : ca m |hay uaug 1 Ia : uu cua KauI (1I42 : nI
ha a doa a |rt gta c (Bahraehmuagsur|et| IIuug ugI:n Ju IIuau, chua chu a
du ag ha m |ru aa o ca , na cI7 Ia :u u : LI I-gc cua 2 I:: g:a c (c :a c 1, . I:
naug nI :aI II, 1. I : can IIa , uaug _uau I cua cIu ugu (:aI II :a :, ugu
(uaug Juc Ia :a hhoag ha t II cac gu, IuaI cua Iu uu,, na II cac gu, IuaI cua
:u I:u Iuug (Hun. II : guu Ian I, u u: LI a , cI7 u: Iu nI :u L:u cIu LI ug
I:u g:a: : c : , cI7 Juug nI cacI ugau uI:u cIu LIug IaI ,u Du I:: g:ac a, Juc
Iaj Ia: Ia uI:u Iau J: uua cuug LIug uau Ju IuI IaI ,u LIacI guau c c :
NIuug jIau Jau I:: g:ac cuug Ian cI7 c IuI jI I:u Iuug J:, : :auI cIu LIug
c Juc IuI jI I:u IaI ,u Iuug jIu IIuc :a cac J:u L:u IIuug ugI:n cua
cIu II uu cI7 c g:a I:, cIu guau, ::ug Iu Nguc Ia :, LI: u :. !aI II |a uaug, Ia c
nI ha a doaa cu a htah aghte m (Iuc cua uIau IIuc (Erfahruagsur|et| :: u u :
LI cIu II :aI II :: IIuc IuI uaug |hoag qua nI jIan I:u Na ag Ia IIu c
IuI (jIan I:u Iu, II cua :aI II (jIan I:u Iau II _uau I ua , (:uc uaug cua

:a LIa: u:n : :u :aI Ia mo |hu c cua Iu uu,, Ia Ja uuug Ia: LIa: u:n jIau Iu Ia cIaI
I:u :a n IIuc ac LIa: u:n ua , LIug Iuug uug :: u : uuug (I Ia, :a I, I:u na Ia
I:uc I: j c L:uI ugI:n, I:a: Ia : cI7 c Juc :au LI: :aug I n : guau I g:ua cac I: u Iuug
I:u : J: Iuug :a uaug Iuc uIau IIuc cua Ia Nga: n IIuc, cIaI I:u, KauI cu L :a
Ia ca j LIa: u:n jIau Iu LIac. Jug uIaI :a u, I: I, uIaI I: :a J : Ia j, Iu I:ug :a
Iu uga : (1I au ua ,, HgI Iau :au : cac gu, J,uI jIau Iu uIu Jug uIaI, u,
I:I, nau IIuau uua :a :u jIau I:I cu a KauI uIuug .n cIuug Ia cac Iuc Iu jIaI I::u
cua T:uI IIau :a cua TIuc Ia: (An KIa I c I-gc 11 1Iau Iu cu uI:u , ugIa LIac
I:ug cac I:a Iuu I::I Ic LIac uIau (1cL, Hu:::I, I::I Ic jIau IcI

241
:aI II LIug cu Ia nI Iu L:u ::ug Iu, cIu guau, na I: IIauI nI uIa u IIuc
LIacI guau, u Ia IaI uI:u (aju:LI::cI :a jI I:u, c g:a I:, cIuug cI n : ugu:
Iheo Kaa| su chuyea ho a ha a doa a |rt gta c |ha ah ha a doa a htah aghte m |a
aho co ca c ha m |ru (u ug :a ,, I:ug cau Nu I: : nua, Juug :a : uI c g:a I:,
uIau IIuc Ia uI jIan I:u uIau gua :: Ta c I:uc guau : I:: nua, :
Juug :a uI uIuug LIug I:uc guau Juc ca : I : ::, Iuc ugu,u Iac uIau gua g:ua
I: : nua :a Juug :a uI Ngu,u Iac uIau gua Ia IaI uguu Iu g:ac IuI :a c g:a I:,
jI I:u, IaI ,u cI n: L:uI ugI:n
1 Ia cacI uI:u II I:uI IIau cacI naug j:u:c cua KauI. gta c |iah du ag ca c
ha m |ru ahu dau a a |re a cha | |te u co a |ho cu a |rt gta c ca m |iah de qua do
aha a |hu c |a t duo c ca c |rt gta c cu a mah
Tn Ia:, LIug jIa: n: jIau Jau IIuug ugI:n, - htah aghte m II ugIa :ug -
na cI7 n I I jIau cua cIuug, - htah aghte m II ugIa I j - n : c Juc :u IIan
g:a cua cac jIan I:u uIu Ia ,u I ca u |a o {hoas|t|u|tr) J I: IIauI uIau IIuc
JcI IIuc I uu, II KauI, cac jIan I:u Ia cac n IIuc IIuau Iu , cua Iu uu, Ia
uu LIa II cI uIau IIuc, J:u na I:uc Ja , 1IaIu :a :::II g : Ia ets|eme
(aha a |hu c J jIau I: I : : doxa (|u hte a :a ua, KauI g: Ia htah aghte m II
ugIa cIaI cI
34 ac J:u :ua u: I: u Ia Iuc cIuau I, cau II: I Juc KauI I::uI Ia , I:ug cac nu c I
:a I4. .ac J,uI uguu gc cua cac jIan I:u LIug jIa: u: uIuug J : Iuug na
I:ug cIu II au J, ug IIuc :u Iuc :a jIau dte a dtch Iaug hat 0uo c chu ag
mtah cIu ,u.
Buo c I (nuc I5-2I. cIuug n:uI uguu gc cua n: uIau IIuc Ia u Iu y |hu c steu
aghte m uuug cac jIan I:u J .ac J,uI J : Iuug, uIan nuc JcI uu : chu c aa ag
cua cac jIan I:u (LIug c jIan I:u, LIug c uIau IIuc LIacI guau
Buo c 2 (nuc 22-27 I:auI Iuau :: Ia cIaI :au J .ac J,uI ha m rt :a raah gto t a j
uuug cua cac jIan I:u. g:a I:, uIau IIuc cua cac jIan I:u cI7 Juc g:: Iau I:ug
jIan :: uIuug J: Iuug L:uI ugI:n LIa Iuu
acI u:u u,cI cua KauI LIa jIuc Ia j. Iuc I, ug J: Iu I:u .uug. Iu g:a c IuI
:a uaug Iuc u : LI cua u , Iuc 2, Iu uu : Iu. Iu I:uc guau IIuug ugI:n :a :u
IIug uIaI cua u

242
NIu Ja u:, KauI LIug Iau : u : uuug Iuug jIan I:u na cI7 cI cIuug n:uI g:a I:,
LIacI guau cua cac jIan I:u u: cIuug 1a , g: Ia J: II ug :a Iuug Iuc cIuug
n:uI
35 BCO C I {I52I BI29) II cI:a IIauI hat 0uoc aho .
Buo c a. cIuug n:uI n : Ja Ia j cua uIuug I:uI IIuc I:u Iuug Juc IIug uIaI Ia:
uI J:n I: ca Ia Tu , IIuc ::u ugI:n (I5-I7
Buo c 0. cac jIan I:u Ia :u gu, J,uI IaI ,u cI :u II ug uIaI ua , (I3-2I
T:uc I I Ia, I:n I:u Iuc a.
35I NIau IIuc Ia g:. 1a :u NO I KE I ca : Ja Ia j uu Ia cua uIuug I:uc guau Ia, cua uIuug
LIa: u:n u NC 1 KET ua , - Juc KauI g : Ia :u IONG HO P - IaI uguu Iu Jau.
KIug II u can uaug :: can uaug cI7 c IuI IIu uIau, cuug LIug II Iu J :
Iuug :: J: Iuug cI7 cuug ca j ca : Ja Ia j !a , jIa: IaI uguu Iu cIu II, Iuc Iu
uguu uIau IIuc LIac :: can uaug :a LIug c IuI IIu uIau, na Ia |u hho t
(se|0s|||tg 1 Ia IaI Jug Iu LI : IIuau Iu , cua g:ac IuI, Iac uIau Ia uu n :
I:uI IIuc u: LI, Iug I j (1IU 1 u I:n I:u, Ia I:uI uuug c ca j J u : LI.
- ca j I. cac cIaI I:u cua I:uc guau Juc u: LI IIauI nI uIaI II, Ia c LIa:
u:n IIuug ugI:n. :u. :aI II , uaug (jIau Jau I:: g:ac. LI: naug nI
:aI II, I: can IIa , uaug
- ca j 2. cac LIa: u:n IIuug ugI:n Juc u : L I Iaug cac jIan I:u IIauI uIaI
II cua nI jIau Jau uIau IIuc (jIau Jau L:uI ugI:n, :u. :aI II Ia
uaug
- ca j . :u uIaI II JaI Juc uI cac jIan I:u IIauI uIuug jIau Jau L:uI
ugI:n Ia: jIa: Juc u: LI IIauI nI aha | |he cao hoa J I: IIauI Iau I
uIau IIuc cua cIu II KauI g : J Ia su |ho ag aha | hay aha | |he ste u
aghte m cu a |ho ag gta c Ia, u : gu, cua Iu y |hu c IuI aha | |he |o t cao
ua , Ia nuc JcI cIuug n:uI cua KauI Du IIua I ugu I: LI I:u uIuug IIuc :a
LIug c g: I I:n
u u : LI cu II ca : Ja Ia j Ia cug ::c cua uIuug LIa: u:n IIuug ugI:n :a Iac
LIa: u:n IIuau Iu , (jIan I:u Ta c : : uIuug :u u : LI IIug IIuug ua , Ian
u : uuug cua uIau IIuc !a , jIa: c nI ugu,u Iac u : LI (Ia, Iug I j ca Iu
Ian I:u J Ia, J:u L:u LIa II J uIuug :u u: LI IIug IIuug ua , c II c
Juc KauI g : J Ia su |o ag ho aguye a |hu y Ian J:u L:u cI n : Iug I j
LIac, Iuc cI n : uIau IIuc u Iug I j ugu,u IIu , ua , LIug uIuug c g:a I:,

243
I:u ugI:n na cu Ia J:u L:u LIa II cI Iau I uIau IIuc, uu g: Ia :u uIaI
II ste u aghtem cua , IIuc !a ,, n: IauI Jug Iug Ij Ju Ia uIuug IauI :: cua
g:ac IuI, cu Iug Ij ugu,u IIu, Ia, ::u ugI:n Ia cIuI Iau IIau g:ac IuI
(cIu IIcI 1I, Ia :u Iu LI: Juug ca Iu ca :u Iug I j Iaug jIan I:u, u J
LIug Juc Iau Iu :u uIaI II I : ca ua , : : jIan I:u uIaI II, nI I jIau cua
uIn jIan I:u Iuug Ja I:I
352 Tug I j (Ia, uIaI II ugu,u IIu , ua , cu Juc g: Ia Iho ag gta c ste u aghtem
(|raaszeadea|a|e 4erze|toa. u gc Ia I:uI. jau. IIn :a, j:zjI:u.
j:c:j:. I:: g:ac TIug g:ac Ia ca : g: IIn :a cI I:: g:ac, Ia, uIu I:ug cIu
|ho ag gta c. g:ac. , IIuc, IIug. .u,u :uI, uIaI guau Iu y |hu c T:ug n : ,
IIuc LIug cI7 c , IIuc : J : Iuug na c ca LIa uaug y |hu c re y |hu c a y Iaug
Iau I : I:I nI :aI II Ia uaug, I : g: J Ia , IIuc : I:ug Iuug cua :aI II Nga:
:a, I: cuug I:I :aug I : I:I : ::c ua ,, Iuc : , IIuc ua ,, , IIuc :au Ia I:uI IIa:
ca Iu cua , IIuc I:uc :a Juc g : Ia Tu , IIuc IIuc Iuu gau I:u : : Tu-, IIuc,
Iuc LIa II cua Iu uu, J: I:u : : n : IauI :: , IIuc cua Ia, J Ia uI :u cau II: j
IIuug I:uc cua ca: Io t |u duy (das Ich deahe uIu I:ug cau u : I:ug I:ug I.
a: Io t |u duy uIaI II:I ha t co |he J: Ln n : I:u Iuug cua I :, I : :: uu
LIug uIu :a ,, n I ca : g: J c II I: IIauI I:u Iuug I:ug I : uIuug Ia: LIug
Juc I: :u, Iuug, Ia, u: cacI LIac, I:u Iuug a , Iac LIug II c Juc Iac I
uIaI LIug Ia ca: g: ca cI I : (1I2 KauI g:a: IIcI IIn. cI7 LI: I: c II IIau
I:u ca : Ja Ia j cua uIuug I:u Iuug o |roag mo | y |hu c chuag, I : n: g: cIu ug Ia
uIuug I:u Iuug cua I :, I: :: uu LIac J:, |o t se hat co mo| 0a a aga cu ag dt
0te| ho a maag du ma u ahu aot ahu ag 0te u |uo ag ma |o t y |hu c (1I4
!a ,, ca : Io t |u duy Ia I:u Iuug I : Iau, LIug c u gu, :a ca: ua ca Iu Juc
uua :a ao ra a |a ao |ruo c su |hay do t ro |huo ag |roag ao t duag cu a mo t 0te u
|uo ag KauI g: I:u Iuug I : Iau Io t |u duy ua , Ia su |ho ag aha | {hay aha |
|he ) |o ag ho aguye a |hu y cu a |hoag gta c Ian J:u L:u cI n: IauI :: u : LI
T:ug an uaug I c ::u ugI:n Ia Ja I:I ugu,u Iac LIa II cua n: I:uc guau.
cIuug jIa: jIuc Iuug cac J:u L:u n IIuc cua LIug g:au-II: g:au Na, I:ug
guau I :: g:ac IuI, cIuug jIa: jIuc Iuug ugu,u Iac I : ca IIu Ia:. :u IIug uIaI
Iug I j ugu,u IIu , cua IIug g:ac
35 T::I Ic II: cau Ja: :aI guau Ian ugI:u cuu ca t Io t {Ba a aga ) uIu Ia Iac uIau
Ia uu uIau IIuc KauI cuug :a , uIuug ug Ia : Juug uga : guau J:n uu, I, Iau
uu, ugI:n _uau J:n cu a ug Ia jI jIau ::u ugI:n

244
Cug LIac jIa: uu, I, Iaug cacI JaI :au J L:u LIac, Iau u:u Iu :a : naI
jIuug jIa j, c IuI IIu,I jIuc Iu Du II ug g:ac ::u ugI:n Ia uu nug cua
uIau IIuc, uIuug u LIug jIa: Ia n I 0aa |he |u duy (res cogt|aas uIu
D:ca:I: T:auI cacI I:u :a: : Iuug Iau II Ic, KauI LIug u: : ca: T : na
: ca : T: Iu uu,, :a ca: T: Iu uu, ua, - cuug g:ug uIu cac , u:n IIuau I, :au
ua , - LIug II Juc uIau IIuc na cI7 c II Juc :u, Iuug (An IIn jIau jI
jIau D:ca:I: I:ug ac :ug Iuau IIuc 1:u cIuug jIa j ::u ugI:n
uug LIac :: jIa: uu, ugI:n, ug I:u T : Iu uu, nI cacI g:au u, uIuug c
Iau. uIuug I:u Iuug Ia cua I: LIug jIa: :: u : uuug cua uIuug I:u Iuug na
:: I: , IIuc :aug cIuug IIuc : I : T : :a cua I: hho ag duo c hte u |heo agha
|a m |y ho c|huo ag aghtem KI: Ia ca: T: Iu uu, hat c II J: Ln n : I:u
Iuug, ug .n IIug g:ac ::u ugI:n Ia ca : g: aha | |hte | |a | ye u do do hho ag
ha t |huo ag aghte m, ug cu g: u Ia |ho ag gta c |hua a |u y {retae
4erze|toa) !a , ca: T: cua TIug g:ac ugu,u IIu ,, IIuau Iu, LIug jIa: Ia ca:
T: uIau cacI cu II cua nI ca uIau uIaI J,uI ua Nu Iau uga ca uIau IIuc :
ca: T : IIuug ugI:n, : IIuug II: ca: T : Iu uu, ::u ugI:n - re ma | huoag
ha chu hhoag re ma | 0a a |he ho c - J: I:uc n: L:uI ugI:n, Ia uguu :u: cI
n: :u Iug I j LI I:uI I:ug ca c ha a doa a N : cacI LIac, IIug g:ac ::u ugI:n
Ia cIu II cua , IIuc ao t chuag uu u :au Ia u I:ug n: , IIuc :a Tu , IIuc !:c
ugI:u cuu : LIa II cua uIau IIuc Ja , LIug I: u g:a J,uI J:u g: LIac Iu Ia.
cIu II uIau IIuc c LIa uaug I:uI IIauI ca c haa doa a uua I:u uIuug I:u
Iuug Juc cI !: II, J: n .uaI jIaI ua , Juc KauI g : Ia J:n I : ca na ugu:
Ia jIa: gau cIaI mo t su su du ag g:ac IuI ( :a J (1I4, Iu IIcI I
(1)


(1)
NIau IIuc Iuau Ia , y |hu c Ian I:uug Ian ugI: u cuu (g: Ia |rte | ho c re y |hu c
Beuu|setasht|osohte I: IIauI nu Ic uu Iaug cua I::I Ic u : cIuug IaI Jau Iu
D:ca:I: cI I: LI: c ca : g: Ia LIuc guauI I::I Ic ugu ugu (I:ugu::I:c Iu:u :a uua
Jau II L, 2U Du :aI LIac uIau I:ug guau u:n : , IIuc, uIuug D:ca:I:, 1cL, 1:LI,,
Hun, KauI Ju .n ::c g:a: gu,I LIa II cua uIau IIuc Ia ::c jIa: Ian Jau I:u, I:uc
LI: cac I nu I::I Ic c II IaI Ia, :a cug ::c cua n:uI (HgI : Ia ugu: Jau I:u
jI jIau cacI Ian ua ,, .n J Ia Ia j I: I:u cau Tu, uI:u, g:ua I c :u LIac uIau
:aI Iu I:ug cacI g:a : gu,I cau I : : cac J:u L:u cua uIau IIuc Ia, : ::c Ja I uIau
IIuc I:u co so ua KIuu LI Iu g:a : uau uIa j LIug cI jI j J: :au : g:a: Jau I,cI
:u LIa ua: ua , cua uIau IIuc Iuau, cI7 .:u Iuu , ugau gu na , LIac I:I guau I: ug.
- Descar|es. c : a , Ia 0a a |he |u duy {res cogt|aas) : : uIuug , u:n Ian ::uI
- Ioche. IIua uIau cac , u:n (:ua: uIu Ia u : uuug Juc , IIuc nI cacI I:uc I: j,
uIuug LIac : : D:ca:I: cau I:. Ian :a J: Ju Juc cac , u:n a , . Iuug LIug
jIa: Ian ::uI na Ju Ju Iu htah aghte m, nac uu :au cau Ju :a: I: u : LI cua g:ac
IuI

245
354 Buo c 0. T:ug Iuc a, cac jIan I:u Ian Iu: : Iau I:uug, uIuug cI cI :a: I:
cIu Ja cua IIug g:ac ugu,u IIu , au LI: JaI Juc uu nug, Iuc I .ac J,uI
Tu , IIuc ::u ugI:n naug Ia: :u IIug uIaI :a |iah hha ch quaa cua uIau IIu c :a
cIuug n:uI ca : Ja Ia j cua I:uc guau uIaI II:I jIa : jIuc Iuug cac jIan I:u n : c
Juc uIau IIuc LIacI guau (IU, 2U Ta LIug LI : ugac uI:u LI: ugI Ia ca:
T: Iu uu, Ia: Ia c : cI LIa II cua IuI LIacI guau' Ha, Ian gac cacI I:u
IIug IIuug cua Ia : IuI LIacI guau Ia : g:a , IaI J I:u KauI nuu u : g: LI:
Ia ca: T: Iu uu, cIu guau Ia: Ia J:u L:u LIacI guau cI uIau IIuc J: Iuug
TI KauI, J : Iuug Juc uIau IIuc LIug g: LIac Iu Ia :au jIan cua IauI ::
IIug uIaI, Iug I j cua ca: T: Iu uu, :u uuug cac jIan I:u, Ia, Juug Iu, J:
I:uc :a Ia J:u L:u cI ::c :u uuug cac jIan I:u KIug c Tu , IIuc ::u ugI:n,
LIug II c :u u : LI, LIug c :u u : LI II: ca : Ja Ia j cIua Juc .ac J,uI cua
I:uc guau : LIug c Juc IuI uIaI II :a .ac J,uI cua nI J : Iuug, u J, :u
IIug uIaI Iug I j-ugu, u IIu, Ia dte u hte a hha ch quaa cI n: uIau IIuc Nha |

- Berhe|ey. Nu 1cL cu jIau I:I g:ua IIuc IuI Iaug uIaI, LIacI guau Ju Iu II
g: : Iu uga : (: uu. Iua :: IIuc IuI Iaug uI: Ia, cIu guau (: uu. uug II:
1:LI, LIug ugau uga : .n IIuc IuI Iaug uIaI cuug Ia cIu guau Tu J , ua , ::uI
:au J. Ian :a I:I :aug c uIuug chu |he LIac uga: I: (:au J : uIuug , IIuc
LIacII j:IIn J II: n:uu: :a Ian :a c Juc guau I : : II g:: Iu uga :
1:LI, jIa : cau cuu Ju :u cau II: j cua TIuug J
- Hume. I:ug LI: 1:LI, ro |ah J: Ju cac LI Iua u Ia: ugI: II: Hun :u, ugI co y
|hu c : uIuug uau J cua uIau IIuc Iuau : , IIuc au I:a I: cua ug Ia I:u cuc. uu
Iau IIau guau I uIau gua I:u IIuc I:ug II g: : LIug g: LIac Iu Ia :u u: LI
uIuug , u:n II II : guu II: cuug hho ag |he co su do ag aha | cu a 0aa aga
{ersoaa| tdea|t|y) uga : ::c u : LI IaI Ia I cIu: I: j u:u cua uIuug , u:n N: cacI
LIac, LIug c c guau ua Juug :a I cIuc u : uuug cua , IIuc ca !a , Ia, Iu cauI
cac :au J : IuI IIuc Ia: cua II g:: Iu uga: :a cua uIuug , IIuc LIac, Hun Ja I
IIn :au J : c : cua Iau IIau , IIu c Hun Ia ugu: Jau I:u jI jIau I::I I c :
, IIuc, Ia, I7uI KauI LI: g:ac ugu g:a J:u, uIuug LIug Ia :a nI LI: J:n ua
n : J :uI I I::I Ic a ,
- Kaa|. :a: jIa j cua KauI : TIug g:ac ::u ugI:n Ia g:a : jIa j uuug Ia, :ua g::
Iau , ugIa cua ca: g:I IIuau Iu , cua D:ca:I:, :ua uaug ca c Iau :a: I: cua L:uI
ugI:n a: T :-Iu uu, naug IuI Iau II cua D:ca:I: Ja Juc KauI ca : Ia IIauI ca:
T:-Iu uu, ::u ugI:n (LIug naug IuI Iau II na cI7 naug IuI I-gc Ian co so
(u:u u,cI cI IuI g:a I:, LIacI guau cua ca c jIan I:u, cuug c ugIa Ia co so cI
uIau IIuc u : cIuug NIu II KauI Ja cuu :a u ca: c : (:u IIug uIaI :a J ug uIaI
cua Iau uga Ja I, Hun .a I Iaug cacI naug Ia: cI u nI Jac IuI n: n :a
I:ug cIuug nuc J , KauI :au cu I:ug I:u,u IIug cua I::I Ic : , IIuc NIuug
Jug II : cIuI ::c I, g:a: TIug g:ac ::u ugI: n uIu Ia Iuy |hu c {Chu |he|u
gta c) Ja n :a :u jIaI I::u jIuc Ia j : cau I:uc cua , IIuc cI I::I Ic uu, Ian sau
Kaa| 1u HgI, LIa: u: n , IIuc I: IIauI Tu-, IIuc cua cIu II, , IIuc Iu :a: I: Ia
c guau jIau auI IIu J ug II g: : Iu uga: I: IIauI uaug Iuc L:u Ia II g:: :a
cIu II Iu g:ac a , cuug : naI J: IuI IuI Ia :, jI: I,cI :u !: HgI, cIu J , IIuc Juc
IacI I:I IIauI nI Iu Ia :au J , IIuc ca uIau cua Ian I, Ic :a Iu L:a Ia nI 1-
gc cua , IIuc

246
|he ste u aghte m cu ag chiah |a aha | |he hha ch quaa, :: u Ia J:u L:u LIa II
cI J: Iuug, :a jIa: ha a 0te| rot aha | |he {su |ho ag aha |) chu quaa cu a y
|hu c ro a ch |a mo | quy dtah cu a gtac quaa 0e a |roag, gua J, ca : Ja Ia j cua I:uc
guau Juc u: LI Ia: n I cacI |huo ag aghte m (I3, 1IU Ta uI Ia : :u jIau I:I
g:ua jIau Jau chu quaa. LI: naug I :aI II , I: can IIa , uaug :a jIau Jau
hha ch quaa. !aI II |a uaug : cua Ia j Iuau cIuI Ia n IIuc I-gc cua n :
jIau Jau, Ja , Ia I Iu 1, u : LI cIu ugu :a :, ugu (cIu II :a IIuc IuI
IIauI nI uIaI II cua jIau Jau (IU H Iu Ia n IIuc cua :u u: LI u: cIuug,
Juc Iuc I II n: IuI gu, J,uI cu II u uIuug LIa: u:n IIuug ugI:n :a LIa:
u:n IIuau Iu, (jIan I:u naug Ia : KauI uI:u IIa , I:ug I Iu Ia :u I:u I:u cua
aha | |he |a | ye u ra hha ch quaa cu a Iho ag gta c Du jIau Jau !aI II |a uaug
- .I : naI u: uuug - Ia IIuug ugI:n, Iuc IaI Ia I, uIuug :u u: LI g:ua cIu ugu
:a :, ugu Ia c c : agay |roag 0a a |ha a :aI II :a II ugIa J , Ia |a | yeu ra
hha ch quaa
TI uIuug, IuI IaI ,u :a LIacI guau cua :u u: LI - uIu Ia Ja I:I I:ug u:u u,cI
::u I:uI Ic - Ia uI cac jIan I:u !: II , :u u : LI ca: Ja Ia j IIauI uIaI II cua
Tu , IIuc ::u ugI:n (TIug g:ac Ia IIug gua ca c jIan I:u !a , cac jIan I:u
cIuI Ia J:u L:u LIa II cI n : |iah hha ch quaa cua J : Iuug T:ug u:u u,cI
::u I:uI Ic, cac jIan I:u Juug Ia cac LIa: u:n IIuau Iu , cua g:ac IuI uIuug :au
c II cI7 Ia :au jIan Iaug Juug cua Ja u c Ia, uIuug Ia , g: : :aug cIuug c
g:a I:, LIacI guau !a ,, |u duy |hua a |u y {gta c |iah) chu quaa |a t |a ca c ho a da
|a ag |a o ae a |iah do t |uoag hhach quaa {o0jeh|tre Gegeas|ad|tchhet|) :a uIu
II, nuc JcI cua u:u u,cI ::u ugI:n Ja JaI Juc KI Iuau guau I:ug na KauI
:uI :a Ja , Ia. Iiah chu quaa ra |iah hhach quaa co cu ag mo| aguo a go c chuag
Iu y |hu c ste u aghte m |he hte a |roag ca c mo |hu c |hua a |u y cu a su aot he| |u c
ca c ha m |ru !: L I Iuau J, KauI nuu :uI gua cacI uI:u aht aguye a cua
D:ca:I: jIau I:I I::I J :a cuug uIac g:ua Iu uu, cIu guau (res cogt|aas 0a a
|he |u duy :a II g:: LIacI guau cua uIuug J: Iuug I:ug LIug g:au-II: g:au
(res ex|easae 0a a |he co qua ag |iah), n I cacI uI:u c : :aI Iu uI:u uu Ian
: :aI :au I:ug uIau IIuc IIug IIuug Iau uIau IIuc LIa Ic acI uI:u ua ,
LIug g:a : IIcI Juc Ian :a Ia: Iau II .a Ia c II Ju Juc :: uIau, I:ug LI:
II KauI, ahu ag dteu hte a de co |he co duo c htah aghte m ao t chuag cuag do ag
|ho t |a ahu ag dte u hte a de co |he co duo c ahu ag do t |uo ag cu a htah aghte m
(1IU7 5u hah |ha ah htah aghte m :a su hah |ha ah do t |uo ag, II ug, IIug
uIaI Ia: Ian nI, :: cu ugu: cI7 Ian ::c :: cIuI L:uI ugI:n cua n:uI Do t

247
|uo ag duo c hah |ha ah - II cacI I:u cua KauI - cI7 Ia I:u Iuug Juc jIan I:u
Ia (!u. n I J:u IuaI I:uI :u J,uI ugIa : II ua Ia I : g:I ugu : cI7 c gta |rt
hha ch quaa LI: c su ha a doaa chu quaa cua guau Ia, Iuc Ia aha a |hu c Juc
:aug nI IauI Jug g:I ugu: Ja .a , :a du ag |a n I I : ac (c g:a I:, LIacI guau'
J .u jIaI II J:u IuaI
3 BCO C 2 {2227 BI46I69) gto t ha a rte c su du ag ha m |ru |roag ha m rt htah
aghte m hha hu u
1uc 2 Iuug J: u Jc uu u g : :a LIug I :au J ga , I:auI ca: Ta u Ia: LI gua
cua Iuc I.
- M: I:uc guau can IuI cau c Iu uu, Ia uu uIaI II n : I: IIauI uIau IIuc
- : I: Iau Ia uu uIaI II cI uIau IIuc Ia ca : T : Iu uu, ::u ugI:n
- a: uIaI II I : Iau ua , Juc gu, J,uI cu II Iaug cac jIan I:u
!a ,, cac jIan I:u Ia II:I ,u J L:u Ia uIuug J: Iuug LIacI guau, Iuc uIa u IIuc
LIacI guau, u : gu, cIuug c gta |rt hha ch quaa Muc JcI u:u u,cI uIu :a , Ia Ja
JaI Juc, Ia: :a KauI LIug uuug Ia: J na ::I IIn uan nuc uua (22-27. g:
IIaI :u n: n cIaug Ia, cI7 Ia guaug u:u :a Ian :aug I IIn. Ng I 2UU uan I:uI
g:aug : jIau D:u u,cI guau I:ug ua ,, ugu : Ia :au cIua uIaI I: : : uIau' Ta
LIug J: :a cuc I:auI Iuau a , :a Ian cIa j uIau nI I : I, g:a: Iuug J: :aI I j : :
uIuug g: KauI ::I. D:u u,cI ::u ugI:n : cac jIa n I:u c Ia: uI:n :u. Iuc I .ac
J,uI gu, n, Iuc 2 .ac J,uI :auI g:: :u uuug cua cac jIan I:u 1uc I cIuug n:uI
n : uIau IIuc cI7 c II c Juc uI cac jIan I:u, Iuc 2 LIaug J,uI :aug uIau IIuc
Iaug jIan I:u LIug II :uI :a LI: IauI :uc L:uI ugI:n LIa Iuu, uga: Ia uI :uc
a ,, cac jIan I:u LIug uIuug : uuug na IIan cI cu ga , uI:u a Iuug Ia: Ia:
uIu cac cuc jI:u Iuu Iu I:u : cIuug I 1uc 2 ua , I:uI IIauI Iu :u I:u g:a: J:
: : cIaI :au c II c cIuug guauI :au J ua ,.
3I Cha | raa da u |tea :a guau I:ug uIaI Ju Iu Iau Ic IIuau Iu , (22 Tau Ic Ia
nI LIa Ic I:u ugI:n, LIug uua :a L:uI ugI:n na :au :u uuug ca c jIan
I:u, :a , jIa: cIaug cac jIan I:u cuug c II :u uuug uga : jIan :: L:uI ugI:n
LIa Iuu. T:uc II, KauI IIua uIau Iau Ic cuug :u uuug cac jIan I:u. I:uI Ic
IaI uguu Iu I:uc guau IIuau Iu, (LIug g:au uIuug J u : LI IIauI uIuug LIa :
u:n Ia, nuI J I:uI I c II: jIa: uI c jIan I:u (cIaug Iau. nuI J I:uI Ic
EucI:u. Iug cac gc cua I:uI Ian g:ac Ia I3U
C
: Iuug Ia jI I:u, : cIaI Ia
LIaug J,uI, : Iuug guau Ia uIaI II:I, : I:uI IIa: Ia IaI uI:u, Iuc uI cac jIan
I:u uIaI II , IIuc Ia :, Iau II :a IaI , u KauI LIug Iau uI:u : naI ua , :: u:u

248
u,cI ::u I:uI Ic Ja u: : !au J Ia jIa: cIaug cac jIan I:u Juc :u uuug uga :
jIan :: L:uI ugI:n. KauI I:a I :. Tau Ic cI7 ugI:u cuu naI n IIuc cIu LIug
jIa: naI cIaI I:u cua I:uc guau uu u cI7 Ia uIau IIuc I:u ugI:n : J: Iu ug
naI n IIuc II : KIug c cIaI I:u Iu can g:ac IIuug ugI:n, Ia LIug c uIau
IIuc IIuc :u : II g: : I: u IIuc, uu Iau Ic Iu u n: cI7 Ia uIau IIuc n IIuc,
chua ha t |a aha a |hu c |hu c su. 1:u c uIuug J: Iuug I:u IIuc Juc I:uc guau
Iuug uug :: ca c n IIuc Iau Ic Ia, LIug, Iau Ic LIug Iu gu,I J,uI Juc
na jIa: u IIuc Ia: LIacI guau, Iuc g:: Tu uI:u N : uIu :a ,, KauI LIug Ian
g:an g:a I:, Iu IIau cua Iau Ic na cI7 u :. Iau Ic LIug jIaI I:u g: : IIuc Ia:
Tau Ic cI7 cuug ca j n IIuc : uIau IIuc IIuug ugI:n, :: II uIau IIuc IIuug
ugI:n Iuug Ju Iau I c : naI J,uI Iuug :a cac jIan I:u - uga, I:ug Iau Ic
- cuug LIug c gta |rt uIau IIuc ua LIac Iu Ia cI uIuug J : Iuug cua L:uI
ugI:n LIa Iuu (An II n cac Jac J:n cua uIau IIuc Iau Ic. 174I-17
32 Cha | raa |hu hat (2. Ia c II LIaug J,uI cac J : Iuug jI: can IuI :a jIaI
I:u : cIuug Iaug cac jIan I:u n:u Ia LIug gau cI cIuug uIuug g: IIuc :
I:uc guau can IuI. 1a , cIuI Ia cacI jIaI I:u guu IIuc cua Ia : cac J: Iuug
IaI LIa Iu ugI,, Iuc cI7 c II Jua :a cac gu, J,uI I:u cuc, jIu J,uI : cIuug. J :
Iuug LIug c guaug IuI I:ug LIug g:au, LIug c II nuI I:ug II: g:au, IaI
::uI, IaI u:I TI uIuug, II KauI, Ia cIuug Ia J: Iuug cua :u, Iuug Ia, cua
Iug I:u (Iu g:a II: Juc, uIuug Ia Ia. uIau IIuc IIuc :u II: uuI LIa I Ia LIug
KIug c jIan I:u ua Juc :u uuug IIuc :u Ja , ca - uga: I:u Ian uuug - :: uIu
Ja I:I, cac jIan I:u cI7 Ia cac n IIuc Iu uu, Ju IIuau, cIuug I:ug :ug uu
LIug c cIaI I:u cua I:uc guau can IuI Nga, Jau nuc 22, KauI uu nuI J u :
I:ug. 5uy |uo ag : n I J : Iuug, :a aha a |hu c nI J: Iuug LIug jIa: Ia Ian
cuug nI ::c (1I4 u, Iuug II: IIa I uIuug uIau IIuc II: c J:u L:u :a u
J uIau IIuc LIa Ic Ia uIau IIuc c J:u L:u 1Ia: g:: Iau ugI:n uga I ::c :u
uuug IIu c IuI hhoa ho c J: : : uIau IIuc, cuug : uIu jIa: g:: Iau jIan I:u
uIau gua I:ug jIan :: L:uI ugI:n, :: uu LIug, : :: :a Iu I:u Iu , I:u uIu
:u I:uI Ic I:u-jI jIa u Ja LIug uguug jIan jIa:
3 Cha | ra a |hu 0a (25. 1Ia: cIaug Tu , IIuc ::u ugI:n cIuI Ia Iu aha a |hu c
(5e|0s|erheaa|rts, Iuc Ia I:u J c g:a I:, cI n : Iu uu, uu Jc Ia j : : I:uc guau
:a L:uI ugI:n. G Ja , cuug LIug jIa: Tu , IIuc ::u ugI:n cI7 Ia Tu y |hu c
ra ag T: Ia, cIu LIug jIa: Tu aha a |huc re ahu ag g I: Ia. Iu uIau IIuc J: I :
jIa: c I:uc guau :a :u u: LI cua cac jIan I:u, D:ca:I: Ja Iuug uIu :a , uu
n : .n ca: T: Ia nI 0a a |he Iu uu,, J:u na KauI Iuu Iac I

249
KauI :uI :a LI Iuau cIuug cI ca jIau u:u u,cI ::u ugI:n : cac jIan I:u (2.
L:uI ugI:n Ia uIau IIuc IIug gua uIuug I:: g:ac Juc u: L I Ia:, J:u L:u LIa
II cI :u u : LI, Iuc cI L:uI ugI:n Ia cac jIan I:u KIug c cac jIan I:u, ca:
Ja Iaj IaI J,uI cua uIuug au Iuug g:ac guau LIug naug Ia: IIuc Ia: LIacI guau
cI Ia. ugIa Ia LIug II c n: guau I cIuug cu a uIuug hte a |uo ag II I:u
Iaug uIuug quy |ua | |u ahte a N : cacI LIac, cac jIan I:u de ra ahu ag quy |ua |
cho Iu ahte a (1I5U KIaug J,uI c : uguc J: ua , I: IIauI u I:u Iu LI: Ia
uan :uug J,uI ugIa cua KauI : Iu ahte a LIug jIa: uIu Tu uI:u Iu-IIau na Ia
|oag |he mo t htea |uo ag au :au Ja , I:ug I:aug 1I4 g:a: IIcI : J:u a ,. !:
:aug uIuug gu, IuaI LIug Iu Ia : I:ug uIuug I:u Iuug, cIuug cI7 Iu Ia : I:ug
Iuug guau : : cIu II na I:u Iuug jIu IIuc :a, I:ug cIuug nuc cIu II c
g:ac IuI, cuug uIu II, uIuug I:u Iuug LIug I:u Iuu Iu IIau, cIuug cI7 Iu Ia:
I:ug guau I : : cIu II a , I:ug cIuug nuc cIu II c g:ac guau !aI-Iu IIau Iau
uI:u c IuI gu, IuaI nI cacI Ia I ,u, L ca uan Iu uga : nI g:ac IuI uIau
IIuc :a cIuug R:ug ahu ag htea |uo ag Ia: cI7 Ia uIuug I:u Iuug /cua Ia] : uIuug
:u :aI, cu :u :aI Iu IIau uIu II ua Ia : LIug II uIau IIuc Juc 1a uIuug I:u
Iuug Ju IIuau, uIuug I:u Iuug LIug II jIuc Iu ug uIuug gu, IuaI u : LI ua
LIac agoa t ahu ag quy |ua | do quaa aa ag ao t he| /cu a chu |he j J :a cI cIuug
(1I4 (An IIn. II4
34 Tn Ia:, II KauI, : : :u IIug uIa I ::u ugI:n cua , IIuc, Ia cI7 c n I I: u Iuug
I:ug :ug cua ca: T:-Iu uu,, nI , IIuc Ju IIuau :: Iu cacI Ia TIug g:ac
ugu,u IIu ,, LIug Juc :uI :a Iu IaI L, nI I:u Iuug ua LIac u IIug uIaI ::u
ugI:n cua TIug g:a c cI7 II I:u nI :u gu, J,uI |ogic :a hho ag Juc ug uIau
ca: T : ua , uIu nI J : Iuug u IIug uIaI cua ca: T : Ia nI J:u L:u /I: ca]
cua uIau IIuc u: cIuug, uIuug LIug jIa : Ia n I :u L:u c II guau :aI Juc
M: :u Iu-guau :aI LIug cuug ca j cI Ia nI ,u I |tea aghte m ua cua uIau IIuc
c IuI Jc Ia j :a Juug ca Iu L:uI ugI:n ca (An. ! cac :ug Iuau cua I, IuI
IIuau Iu ,. 4I-4U5, 1UU-42
au KauI, I:ug cIuug nuc TIug g:ac ::u ugI:n u : Iu n : guau I hho agca m
|iah cua , IIuc :: cIuI n:uI, LIa : u:n ua , I: IIauI .uaI jIaI J:n cI Ic
IIu,I cua Ptch|e : I:uc guau I: Iu !:c Iu-guau :aI Ia LIug II c Juc J :
: : KauI II: 1:cII cI :aug c II c Juc TI 1:cII, , IIuc : :u Iu I:,
(uIun: Ian : I:ug Tu-, IIuc a : T: :ua Ia Iac uIau cua IauI Jug, :ua Ia
:au jIan cua IauI Jug HauI Jug (HauuIuug :a LI gua cua IauI Jug (TaI Ia
nI, :a ca: T : Ia I:u I: u cua ha ah do ag maag |a t he | qua {Ia|haad|uag) : :

250
Iu cacI Ia ca: T: IIuc Ia uI, u Iu g:ac : IaI J ug L:u Ia Iau I cua u LI:
I:uc guau cIuI n:uI I:ug uIuug :au jIan cu a IaI Jug cua n:uI Tu cacI
I:u a ,, 1:cII LIaug J,uI :aug IaI L, I:uI IIuc I,cI :u ua cua :u Ja Iu,u :au
Ia (KuIIu: Ju II I:u nI ca j J jIaI I::u cua Tu -, IIuc au 1:cII, I:ug I::I
Ic Hege|, Tu-, IIuc naug , ugIa cua n I ugu,u Iac Iau II Ic uu Iaug cua
::c L:u Ia Iau I I:u IIuc TaI ca Ju Ia nI Iuc (MnuI cua I:u I::uI Iu-
II: I J,uI, Iu-L:u Ia :a Iu-gu, J,uI cua I:uI IIau !: HgI, |iah chu |he (Iau
II ahu |a cIu II Ia ugu,u Iac, Iu J Ia c II I, g:a : IuI Ja Ia j :a IuI IIug
uIaI cua I:u IIuc 1a , Ia ugu,u Iac c IuI I:u I::uI Iu uIau IIuc cIuI n:uI
uIu Ia :u :au Jug cua ::c Iu-II:I J,uI Ia, Ia :u I:uug g: : cua ::c Iu-I: IIauI-
ca:-LIac : : cIuI n:uI (An. Hege|. H:u Iuug Ic cua T:uI IIau, Iuug 1!, !
! ca u |ru c cua Tu-, IIuc, Ia IIa ,. I:ug Tu-, IIuc, Ia LIug cI7 I:I : cac I:aug
IIa: , IIuc cua Ia, .I uIu ao t duag, na cu I:I : cIuI Ia uIu Ia cIu II IIug
uIaI cua cac I:aug IIa: a ,, . I uIu J:u L:u mo |hu c cua Tu-, IIuc (ca: T:ua: 1cI,
Iu uga II:I TuI Jug uIaI re so |uo ag cua cIu II :a IuI Ja Iaj II cua cac
I:aug IIa: Ia cac ,u I cau Ia uu Tu-, IIuc Du I:u LIac uIau, uIuug Descar|es
:a Kaa| Ju .uaI jIaI Iu cau I:uc ua , ! : ugu,u Iac cg:I /:g] :un (I : Iu uu,,
/:a ,] I : Iu Ia :, D:ca:I: LI I j Ia: ,u I. cogt|o. I: I : cac I:aug IIa : I:uI
IIau cua I: :a sum. :u .ac Iu : :u Iu Ia : cua I : uIu Ia cIu II cua cac I:aug
IIa: a, Kaa| II: jIau I:I g:ua Tu-, IIuc IIuau Iu , (IIug uIaI cua TIug g:ac I:u
guau Ju IuI Jug uIaI :: Iu-, IIuc IIuug ugI:n (g:ac guau Iu I:ug gua J
IuI Ja II cua uIuug I:u Iuug Juc naug Ia : T: u c : IuI .ac Iu I:u uI:u
(D:ca:I: :a IuI ugu,u Iac I : ca cua uIau IIuc (KauI, Tu-, IIuc I: IIauI I:u
cIuau :a .uaI jIaI J:n cua I:: I Ic II u :, uIau IIuc Iuau II: cau Ja: (Iu
D:ca:I: Ju KauI, 1:cII, cIII:ug cI I: Husser| (1g::cI
uI::ucIuuguac ugI:u cuu I-gc, IUUU :a ca 5ar|re (u:c:uc u :: I
cuua:::auc u ::Tu-, IIuc :a Tu-uIau IIuc, 1a:::, IU43 Ju cI,u auI Iuug
cua guau u:n c Iau ua , 1u ua,, Tu-, IIu c :au cu uan I:uug Ian cuc IIa
Iuau : ::c Ja I uu Iaug cI T::I Ic :a : cau I :. jIa: cIaug Tu-, IIuc Ia nI
I:u Iuug ugu,u IIu , :a Ia J:u L:u c Iau cua n : , IIuc Ia, cI7 Ia nI I:uug
I j Jac IIu cua cac I:aug IIa: c , Iuug IuI (:uIuI:uaI, LIug c cIuc uaug
II: I J,uI uu Iaug Jac I:I ua : naI I, Iuau (Iaug Iau, : : nu Tan I, Ic
jIaI I::u {Ptage|), Tu-, IIuc LIug jIa : Ia nI I:u Iuug ugu,u IIu, na cI7 Juc
I:uI IIauI uu I:ug gua I::uI jIaI I::u uIau cacI cua I: n uIu Ia L I gua u,
I:I Ia cua :u IIug uIaI cIu II-LIacI II cIua Juc IacI :: cua Iu: au II

251
IIauI ca: T: :a II g: : IIug gua uIuug IIauI cug :a IIaI Ia: I:ug guau I
: : :u :aI (An IIn. H. Praah. II:IIuuI::u:-II::u :u 1:cII I:: a:I:ac
Ic IIu,I : Tu-, IIuc Iu 1:cII Ju a:I:, 1:auLJu:I IUUI, 5. 5hoemaher. IJ-
KuuIug auu IJ-1uuI:I,Tu-uIau IIuc :a Tu-Jug uIaI, 1IIaca-1uuu IU, P.
P. 5|rausoa. 1uu:::uuaI:, IU5U
T:ug I::I I c Kaa|, cIuc uaug :a IuI cacI ha a |u cua I, IuI (I:ug I:uI IIuc
nI :u /Iu ] jI jIau cua I, IuI IIuau Iu , I, IIu,I Ia u IIuc IauI : cac J:u L:u
:a cac :auI g:: cua uIau IIuc LIacI guau gau I:u : : :u IIug uIaI cua nI Tu-,
IIuc Tu-, IIuc ::u ugI:n ua , cu Iau Iau c |iah chu quaa (cIu II IuI ::u
ugI:n, cIua naug cac LcI IIuc n : cua I::I Ic :au KauI. J Ia |iah |te achu
|he (.a I: Ia :a |iah ago a agu !:c .a I: Ia cua I, IuI (:a cua Tu -, IIuc
IaI Jau I:ug IIu,I uu, Ia n LIacI guau, LI: Hege| uIau nauI :u jIu IIuc cua 1,
IuI cIu guau :a 1, IuI LIacI guau Juc II I:u Ia, Juc uga : Ia : Ia
I:ug cac J,uI cI .a I: au LI: Herder :a uIaI Ia B. r. Hum0o|d| Iuu , Ju IuI
ugu ugu cua I, IuI :a, I:ug I:: I Ic I:u Ja:, Bt||geas|eta cIuug n:uI cIuc
uaug cau Ia cua n I ug u ugu IIuug uga , cuug Juc cI:a . nI cacI I:u-cIu
II J : : : Iu uu,, IIu,I /ugu ] uuug Ic ::u ugI:n (T:au:zuuuIaI-j:agnaI:L
cua Ha0ermas, K. O. 4e| jIac Ia I, Iuau : cac Ia: I:uI I, IuI
(RaI:uaI:II:I,ju (I, IuI I, IIu,I, IIuc IauI, g:a I: j, cI:u Iuc, cug cu, : :
uI:u auI :aug n: n :a :au J Jaug Iau (An. K. O. 4e|. D:
H:au:J:u:uug u: IIaIu !:uuuJIL::I:L uuu ua: 1:g:ann :u: jI:I:jI::cIu
TI:: u: RaI:uaI:II:I,juTIacI IIuc cua :u jI jIau Iau u:u /cua] I, IuI :a
cuug IuI cI nI I, IIu,I I::I Ic : ca c Ia: I:uI I, IuI, I:ug. uc:u:a II,
IU37, I:aug 2-2










252
T!T 2 (AM BAM A)

S\ !M {CH S!\ MCH!M V CAC KHA! M!M
TH\AM T\Y C\A C!AC T!MH
(THO AM BAM A, I7SI)
*



V CAC CO SO T!M MCH!M MAMC LA! KHA
TH CHO K!MH MCH!M

C| ran m. '|a| n|em 1u+. .a ra m. .a.| |an .an .|en n||em
ma 'a| quan |e 1u+. t+| m. 1| .u+n, Ju 'an .|an n '|n .|u. te '|a|
n|em .ua '|n| n||em '|a |uu, .un '|n ||n| .|an| .u .a. yeu . .ua
m. '|n| n||em '|a |uu 'a 1|eu |an .an mau .|uan ta '|n .|e .
1u+.. B+| 'e, .rn .ru+ n |+p 1, '|a| n|e m ay a. '|n . n| Jun, t|
'|n . .ru. quan na .u+n un t+| n .a, .rn '|| .a. .ru. quan n|
.|un, n|+ 1 .a. 1| .u+n . .|e 1u+. man 'a| .| .a, m+| 'a n|un |
.a nen 'an| tu. |ay 'a .an ' 1| .u+n .ua '|n| n||em '|a |uu. M.
'|a| n|em .|en n||em '|n . quan |e t+| '|n| n||em '|a |uu .|/ 'a m
.|u. '-/. .| m. '|a| n|em, .|u '|n p|a| 'a 'an .|an '|a| n|em 1e n|+
1 m. .a| | 1u+. suy .u+n.
Vay, neu qua . .a. '|a| n|em .|uan .uy ta .|en n||em, .|| .uy .|un
. .|e '|n .|ua 1un .a| | .|u+n n||em .a, n|un .|un p|a| .an 'a
cac dieu kien tien nghiem .| m. '|n| n||e m '|a |uu, 'a n+| Juy n|a.
ma ./n| .|u. .a| '|a.| quan .ua .|un . .|e Jua ta.


^9o
D 1, neu .a mun '|e. 'am .|e na .a. '|a| n|em .|uan .uy .ua |a.
./n| .a. p|am .ru] . .|e . 1u+., .a p|a| .|m ||eu 1au 'a .a. 1|eu '|en .|en
n||em man 'a| '|a .|e .| '|n| n||em ta 'a .a. 1|eu '|en 'am nen .an
.| '|n| n||e m, nay .a '|| .a .ruu .u+n |a '|| m| .a| .|u+n n||em
.ua .a. ||en .u+n. M. '|a| n|em J|en .a 1|eu '|en m .|u. ta '|a.| quan
nay .ua '|n| n||em m. .a.| p| '|en ta 1ay 1u 1u+. | 'a m. '|a|
n|em .|uan .uy .ua |a. ./n|. M. '|| .| . .a. '|a| n|em .|uan .uy .ua
|a. ./n|, .| |an .an . .|e suy .u+n ra n|un 1| .u+n '|n .|e .
1u+., |a.] . 'e . .|e . m. .a.| .u .|an n|un '|n .|e 1u+. man 'a|
.rn '|n| n||em na .a, 'an .a.|. .rn su n| 'e. .a. '|a| n|em ay, m.
.a| | .||e. yeu .|u. te 1|eu '|en .ua m. '|n| n||em '|a |uu . .|e '(

*
Tu ^95 1en ^l. 'a .|e. 2 ta .|e. .rn an 'an 'an .|u n|a., nam l8l (^n 'an ^). I|an nay
1u+. lan. .|ay .|e 'an .|e. 2 ta .|e. .rn an 'an 'an .|u |a|, nam l8 (an 'an B) .u .ran
Bl. (mu. ;l5) 1en .ran Blo9 (mu. ;2) 1a J(.| .ren 1ay. C|un .| J(.| .|em p|an nay |up
nu+| 1. . .a| '|eu .rn ten 1e .|am '|a ta s san| n| Jun quan .rn nay .rn .a |a| an
'an. (!.D).

253
.u+. ' 1| (.|an |an '|a| n|em te m. |n ma) |a. .a. '|a| n|em .|uan
.uy .ua |a. ./n| 1u+. .|ep .u. m+ rn |+n n|un | '|n| n||em . .|e
nam 'a. 1u+. (.|an |an '|a| n|em te T|u+n 1e). T|e n|un, .a. yeu .
.|u. te 'an .|an m| n|an .|u. .|en n||em 1e Jan 1en n|un su .u+n
.u+n .uy .|en ta t 'y ay .uy '|n .|e 1u+. tay mu+n .u '|n| n||em (t|
neu tay, .|un se '|n p|a| 'a .a. n|an .|u. .|en n||em), n|un .|un
'u. na .un p|a| .|ua 1un .a. 1|eu '|en .|uan .uy .|en n||em .ua m.
'|n| n||em '|a |uu ta .ua m. 1| .u+n .ua '|n| n||em, '+| neu '|a. 1|,
'|n n|un '|n . | 1u+. suy .u+n .|n qua .|un ma 'an .|an
.|un - '|n . .|a. '|eu - .un '|n .|e ra 1+| .rn .u Juy.




^9
C|un .a .|m .|ay .a. '|a| n|em n|u .|e - .a. '|a| n|em .|ua 1un
tu duy thuan tuy m. .a.| .|en n||em .a| 'a. 'y '|n| n||em na - + n+|
cac pham tru, ta se 'a m. su J|en J(.| 1ay 1u te .|un .un n|u '|en
m|n| 1u+. .| ./n| |a .r( '|a.| quan .ua .|un '|| .a . .|e .|un m|n|
ran. ch nho chu ng, mot doi tuong moi co the duoc suy tuong. !|un,
t| 'e .rn y .u+n .ren 1ay, .|u. ra] .a n||en .uu n||eu |+n 'a .|/ n||en
.uu r|en quan nan Juy n|a. 1e suy .u+n, .u. 'a |a. ./n| .u. .n p|a|
n||en .uu m| quan |e |ua |a. ./n| t+| 1| .u+n. !.D], nen 'an .|an
|a. ./n| - t+| .u .a.| 'a m. quan nan n|an .|u. p|a| quan |e 1u+. t+|
doi tuong - .un .an m. su 'y |a| te '|a .|e 'am sa n . .|e . 1u+.
m| quan |e ay, J 1, .ru+. |e. .a p|a| xem xe. nun su| .|u quan nay -
nun su| .a nen .+ s+ .|en n||em .| '|a .|e .ua '|n| n||em - '|n
p|a| .|e 1a. 1|em .|u+n n||em, ma 'a sieu nghiem.
















^98
!eu m| m. '|eu .u+n r|en 'e |an .an xa 'a t+| '|eu .u+n '|a.,
.u. |au n|u '( . 'ap ta .a.| '|e. |an t+| '|eu .u+n '|a., a. |an '|n 'a
|+ . .|e nay s|n| .a| | 1u+. | 'a nhan thuc, tn 'a cai toan bo m
n||eu '|eu .u+n 1u+. s san| ta n| 'e. t+| n|au. C| nen, neu .| xem
|a. quan, - t| n .|ua 1un .a| 1a .ap .rn .ru. quan .ua n - 'a m. su
thong quan (eine Synopsis), .|| |a. quan 'a |+ .un .u+n un t+| m.
su .n |+p, ta J 1], su thu nhan .|/ . .|e + .rn su n| 'e. t+| su tu
khoi m+| 'am .| .a. n|an .|u. . .|e . 1u+.. Su tu khoi (Spontaneitt)
nay 'a .+ s+ .| m. su tong hop ba |an (dreifache Synthesis) xua. ||en
m. .a.| .a. yeu .rn m| n|an .|u.. 1 'a. l] .n |+p .ua su |anh hoi
(Apprehension) n|un '|eu .u+n, n|u 'a n|un '|en .|a| (MJ|J|'a.|nen)
.ua .am .|u. .rn qua .r|n|] .ru. quan, 2] .n |+p .ua su tai tao
(Reproduktion) n|un '|eu .u+n .rn .r/ .u+n .u+n ta ] .n |+p .ua
su nhan thuc (Rekognition) .rn '|a| n|em. Ca. .n |+p nay man 'a| su
.|/ Jan .| .|ay . 'a nun su| n|an .|u. .|u quan 'am .| 'an .|an
|a. ./n| ta - qua |a. ./n| - 'am .| m| '|n| n||em, n|u 'a m. san p|am
.|u+n n||em .ua |a. ./n|, . .|e . 1u+..












254


LU Y S BO

V|e. J|en J(.| te .a. p|am .ru an '|en t+| ra. n||eu .| '| ||eu,
.| nen, .rn '|| .|am n|ap sau n|u .|e ta .a. .+ s+ 1au .|en .ua '|a
.|e .ua n|an .|u. .|un .a, tua mun .ran| su Ja| Jn .ua m. |. .|uye.
.|a. |an .|/n|, 'a| tua '|n mun ' s. 1|eu | .rn m. su n||en .uu
.||e. yeu n|u tay, .| .|ay .. |+n 'a Jan| 'n .|eu mu. sau 1ay .ua .|e. 2]
1e .|uan '( .| 'an 1 . |+n 'a .|uye. |an, r| .rn Tiet 3 sau 1 m+|
.r|n| 'ay m. .a.| . |e .|n t|e. .|m ||eu .a. yeu . nay .ua |a. ./n|.
lam n|u tay 1e 'an 1. 1+ nan na| su .| .am tn '|n .|e .ran| '||
'u. 1au .ren .n 1u+n .ru+. nay .|ua 1u+. a| '|a| p|a, .uy n||en, .| |y
tn ran .rn .|e. tua n|, m| t|e. se .r+ nen san . |an .an.


I

V TOMC HOP C\A S\ LAMH HO! O TROMC TR\C
Q\AM





^99
!|un '|eu .u+n .ua .a . .|e 'a. nun .u 1au .uy y, |a. J an|
|u+n .ua n|un su ta. 'en na| |a. J .a. 1n .ua n|un nuyen
n|an 'en .rn, .|un . .|e ra 1+| m. .a.| .|en n||em |ay .|u+n
n||em n|u 'a n|un ||en .u+n, .uy n||en .a. .a .|un 1eu .|u. te |a.
quan 'en .rn n|u 'a n|un '|en .|a| (MJ|J|'a.|nen) .ua .am .|u., ta t+|
.u .a.| ay, m| n|an .|u. .ua .a 'y .un 1eu p|u. .un 1|eu '|en m .|u.
.ua |a. quan 'en .rn, .u. 'a p|u. .un thoi gian, .rn 1 .a. .a .|un
1eu p|a| 1u+. sap xep, n| 'e. ta 1ua ta .a. m| quan |e t+| n|au. Day 'a
n|an xe. .n qua. ma .a p|a| 'ay 'am .+ s+ .| n|un 1|eu se 1u+. .r|n|
'ay .|ep .|e 1ay.
Ba. 'y .ru. quan na .un .|ua 1un m. .a| 1a .ap, .a| 1a .ap ay
'|n .|e 1u+. ||n| Jun 'a .a| 1a .ap, neu .am .|u. '|n p|an '|e. .|+|
|an, .rn 1 .|u| .a. an .u+n .|ep J|en .|e n|au. '+| neu ||n| Jun .a|
1a .ap n|u 1u+. .|ua 1un .rn .un m. '|an| '|a., .|| 'a. 'y '|eu
.u+n na '|n 'a |+ . .|e 'a | '|a. |+n m. su .|n n|a. tuyet doi.
Vay, 1e .u .a| 1a .ap ay .r+ .|an| su .|n n|a. .ua .ru. quan (.|an |an
n|u .rn '|eu .u+n te '|n |an), .ru+. |e. .a. yeu p|a| . qua trnh
trai nghiem (das urch|aufen) te ./n| 1a .ap
*
ta sau 1, 'a su .ap |+p
.|un 'a| .ua qua .r|n| nay, |an| t| ay .| | 'a tong hop cua su |anh
hoi (Synthesis der Apprehension), t| .|/n| su .n |+p nay n|am ta .ru.

*
tnh da tap: Mannigfa|tigkeit}cai da tap: das Mannigfa|tige. (!.D).

255
quan, 'a .a| .uy man 'a| .a| 1a .ap, n|un .a| 1a .ap nay .|/ 'a .a| 1a .ap
'|| 1u+. .|ua 1un trong mot bieu tuong ta '|n 'a |+ . .|e xa y ra
ma '|n . m. su .n |+p n|u tay xua. ||en.





^l..
!|un, su .n |+p .ua su 'an| || nay p|a| 1u+. .|u. ||en m. .a.|
.|en n||em, .u. 'a .rn quan |e t+| .a. '|eu .u+n '|n p|a| 'a .|u+n
n||em. V|, '|n . su .n |+p nay, a. .a .un '|n .|e . 1u+. .a. '|eu
.u+n te '|n |an 'a n te .|+| |an m. .a.| .|en n||em, '+| 'e .a . '|eu
.u+n nay .|/ . .|e 1u+. san s|n| ra .|n qua su .n |+p .ua .a| 1a .ap
J .a m nan man 'a| .rn ./n| .|u n|an nuyen .|uy .ua n. Vay 'a , .a
. m. su .n |+p thuan tuy .ua su 'an| ||.


2

V TOMC HOP C\A S\ TA! TAO
TROMC TR! T\OMC T\OMC


















^l.l
C|/ 'a m. quy 'ua. 1+n .|uan .|u+n n||em, .|e 1, n|un '|eu
.u+n tn .|u+n n| .|ep n|au |a. 1| 'em .|e n|au ru. .u. p|a| .u+n
|a t+| n|au, ta qua 1 1u+. n| 'e. 'a|, n|+ 1, '|| '|n . su ||en J|en
.ua 1| .u+n, m. .rn n|un '|eu .u+n nay .a nen m. 'u+. .|uyen .|ep
.ua .am .|u. san m. '|eu .u+n '|a. .|e m. quy 'ua. n 1(n|. T|e
n|un, quy 'ua. .ua su .a| .a .|u+n n||em] nay 1| || .|en quye. 'a. 'an
.|an n|un ||en .u+n .un .|u. su p|u. .un m. quy 'ua. n|u .|e ta
.rn .a| 1a .ap .ua n|un '|eu .u+n .un . m. su 1| 'em .|e n|au
|a. su .|ep J|en p|u |+p t+| .a. quy 'ua. na 1, t| neu '|n, .r/ .u+n
.u+n .|u+n n||em .ua .a se '|n 'a |+ 1n n|an 1u+. m. .a| | p|u
|+p t+| quan nan .ua m|n|, .u. 'a se tan an '/n n|u m. quan nan .|e.
ta '|n 1u+. .a '|e. 1en + 'en .rn .am .|u.. !eu m. '|an ta. nan
ta . mau 1] n|u .|a. .|au sa '|| .|| 1, '|| .|| 1en, 'u. n|e, 'u. nan,
neu m. .n nu+| '( .|ay 1| ||n| Jan 'u. .|e nay 'u. .|e '|a., neu nay
Ja| n|a. .rn nam '|| .|| 1ay |a .ra|, '|| .|| 'an .uye. 'a p|u, a. .r/
.u+n .u+n .|u+n n||em .ua .| '|n . .+ || 1e n|| 1en .|a. .|au sa
'|| mun ||n| Jun ma u 1, |a. .un .|e, neu m. .u '|| .|| 1u+. an .|
ta. nay, '|| .|| .| ta. n, |ay .un m. su ta. 'a| 1u+. | .en m| 'u. m|
'|a., .u. neu '|n . m. quy 'ua. na 1e 'an .|an n|un ||en .u+n p|a|
p|u. .un, .un se '|n . m. su .n |+p .|u+n n||em na .ua t|e.
.a| .a . .|e xay ra .a.


Vay, p|a| . m. .a| | .u 'an .|an 'am .| t|e. .a| .a n|un ||en
.u+n . .|e . 1u+., qua 1 'am .+ s+ .|en n||em .| m. su .|n n|a.

256















^l.2

.n |+p .a. yeu .ua su .a| .a. Ta se .|m ra 1|eu nay m. '|| n|an .|an
ran nhung hien tuong '|n p|a| 'a n|un ta.-.u .|an ma .|/ 'a .r .|+|
1+n .|uan .ua n|un '|eu .u+n .ua .a, .|un 'y .un 1eu quy te .a . quy
1(n| .ua |a. quan 'en .rn. D 1, neu .a . .|e .|un m|n| ran, 'an
.|an .a. .ru. quan .|en n||em .|uan .uy n|a. .ua .a .un '|n .a nen
n|an .|u. na, .ru '|| .rn .|un mu. .ru. quan .|ua 1un m. su n | 'e.
n|u tay .ua .a| 1a .ap, su n| 'e. 'am .| m. su .n |+p .rn ten .ua su
.a| .a . .|e . 1u+., .|| su .n |+p ay .ua .r/ .u+n .u+n qua 'a 1a. .+
s+ .ren .a. nuyen .a. .|en n||em 1| .ru+. m| '|n| n||em, ta J 1 .a
p|a| |a 1(n| . m. su tong hop thuan tuy sieu nghiem .ua .r/ .u+n
.u+n, 'an .|an su .n |+p nay |ai |a co so cho kha the cua moi kinh
nghiem (t| '|n| n||em .a. yeu 'ay ./n|-.-.|e-1u+.-.a|-.a - neprJuz|'|'|.. -
.ua n|un ||en .u+n 'am .|en 1e). n ran 'a, '|| .| 'e m. 1u+n 'e
.rn .u .u+n |ay suy .u+n te .|+| |an .u m. 'u| .rua nay san m. 'u|
.rua '|a., |ay .|/ mun ||n| Jun m. .n s na 1ay, .ru+. |e. .| p|a|
n|+ r .un '|eu .u+n m. .ua n|un '|eu .u+n 1a .ap nay .|e .ra. .u 'e
.|ep n|au. !eu .| .u quen nay n|un '|eu .u+n 1| .ru+. (p|an 1au .ua
1u+n 'e, p|an 1| .ru+. .ua .|+| |an |ay .a. 1+n t( 1u+. ||n| Jun 'e .|ep
n|au) ta '|n .|e .a| .a .|un 1u+. .rn '|| 1| .|ep 1en .a. '|eu .u+n
sau, .|| '|n 'a |+ m. '|eu .u+n .an ', m. y .u+n na .rn .a. .a
n|un 1|eu tua 'e, .|am .|/ .a. '|eu .u+n .+ 'an 1au .|en ta .|uan .uy
n|a. te '|n |an ta .|+| |an 'a| . .|e nay s|n| 1u+..

Vay, su tong hop |anh hoi noi ket khong tach roi voi su tong hop
tai tao. Va t| su .n |+p 'an| || .a nen .+ s+ s|eu n||em .| '|a .|e
.ua m| n|an .|u. n| .|un ('|n .|/ .| .a. n|an .|u. .|u+n n||em
ma .a .| .a. n|an .|u. .|uan .uy .|en n||em), nen su .n |+p .a| .a
.ua .r/ .u+n .u+n .|u. te .a. |an| t| s|eu n||em .ua .am .|u., ta .rn
t|e. xem xe. .a. |an| t| nay, .a .un | quan nan nay 'a quan nang sieu
nghiem cua tr tuong tuong.

^l.
3

V TOMC HOP C\A S\ MHAM TH\C
(RKOCM!T!OM) TROMC KHA! M!M

!eu '|n y .|u. ran 1|eu .a dang suy .u+n .un .|/n| 'a 1|eu .a
vua suy .u+n .rn '|an| '|a. .ru+. 1, m| su .a| .a .rn .|u| .a.
'|eu .u+n 1eu |a| .n. V| n|u .|e, m. '|eu .u+n m+| .rn .ran .|a|
||en .a| '|n |e .|u. te dong tac |ay .a. tu] (Actus), qua 1 .a. '|eu

257
.u+n 1u+. .a ra 'an 'u+., ta .a| 1a .ap .ua .a. '|eu .u+n .un '|n 'a
|+ .a nen m. .a| .an ', t| .||eu su .|n n|a. ma .|/ . y .|u. m+| .
.|e .a ra 1u+. .| .a| .an ' ay. !eu .rn 1n .a. 1em, .| quen ran
.a. 1+n t( 1an ||en ra .ru+. ma. .| 'a J 1u+. .|em ta Jan Jan .| .|,
.| a. '|n n|an .|u. 1u+. t|e. san s|n| ra s 'u+n 'a n|+ t|e. .n Jn
.|ep J|en .ua m. .| m., J 1 .un '|n n|an .|u. 1u+. .n s, t| '|a|
n|em te .n s] .|/ .n .a| .rn y thuc te su .|n n|a. nay .ua su .n
|+p.




^l.+
!ay .|u '|a| n|em (Ber|JJ) .u n 1a . .|e .| .a su |u+n Jan
1| 1en n|an xe. nay. V| .|/n| mot cai Y thu c nay (dieses eine
Bewusstsein) |+p n|a. .a| 1a .ap - 'a .a| 1u+. .ru. quan Jan Jan ta r|
1u+. .a| .a - .rn m. '|eu .u+n. Y .|u. nay .|u+n . .|e ra. yeu '||en
.a .|/ n| 'e. n + .rn 'e. qua .|u '|n + .rn 'an .|an 1n .a., .u.
'a '|n .ru. .|ep t+| su san s|n| ra '|eu .u+n, .uy n||en, 'a. 'e su '|a.
'|e. nay, 'a |+ .un p|a| 1u+. .|m .|ay . mot y .|u., Ju .||eu su san
sua n|un '|n . n .|| .a. '|a| n|e m ta .un t+| .|un, n|an .|u. te
.a. 1| .u+n |an .an '|n .|e . 1u+..
Va + 1ay, 1|eu .||e. ye u p|a| .|m ||eu 'a. .|ua. nu. 1| .u+n .ua
n|un '|eu .u+n . n||a 'a |` Tren 1ay .a 1a n|. 'an .|an .a. ||en
.u+n '|n | '|a. |+n 'a .a. '|eu .u+n .am ./n|, ta '|n .|e 1u+. xem
.rn .un m. p|u+n .a.| n|u 'a .a. 1| .u+n tu than (+ 'en na|
nan 'u. '|eu .u+n). Vay .a ||eu n|u .|e na '|| n| 1en m. 1| .u+n
tuong ung t+| n|an .|u., J 1, 'a 1| .u+n duoc phan biet t+| n|an
.|u.` D|eu Je Jan n|an ra nay 'a. 1| .u+n nay p|a| .|/ 1u+. suy .u+n
n|u 'a mot cai g day noi chung = X, t| na | n|an .|u. .ua .a, .a '|n
. .a| | 1e . .|e 1a. .|an| .a| .u+n un t+| n|an .|u. nay.






^l.5
!|un, .a .|ay ran y .u+n .ua .a te m| quan |e .ua m| n|an
.|u. 1| t+| 1| .u+n .ua .|un . m. .a| | man ./n| .a. yeu, t| 1|
.u+n 1u+. xem 'a .a| '|n .| p|e p n|an .|u. .ua .a quan |e m. .a.|
.au may |ay .uy .|en ma 'a 1u+. quy 1(n| .|en n||em m. .a.| na 1 , '+|
1e quan |e 1u+. t+| m. 1| .u+n, .a. n|an .|u. .ua .a - .rn quan |e
t+| 1| .u+n ay - p|a| .run |+p t+| n|au, .u. p|a| . m. su .|n n|a.
.a nen khai niem te m. 1| .u+n.
n ran 'a, t| .a .|/ 'am t|e. t+| .a| 1a .ap .ua n|un '|eu .u+n .ua
.a .||, ta .a| X (1| .u+n) - .u+n un t+| n|un '|eu .u+n ay - '| n 'a
.a| | .a .ru+. .a, '+| n 'a .a| | '|a. '|e. t+| n|un '|eu .u+n .ua .a, .|
nen su .|n n|a. - ma 1| .u+n 'am .| .r+ .|an| .a. yeu - '|n .|e 'a
.a| | '|a. |+n su .|n n|a. hnh thu c .ua y .|u. .rn su .n |+p .a|
1a .ap .ua n|un '|eu .u+n. Trn .ru+n |+p nay, .a n|. .a n|an .|u. 1|
.u+n 'a '|| .a 1a .a. 1n 1e man 'a| su thong nhat tong hop + 'en

258
.rn .a| 1a .ap .ua .ru. quan. !|un su .|n n|a. nay '|n .|e . 1u+.,
neu .ru. quan 1a '|n .|e 1u+. .a ra .|n qua m. .|u. nan .n |+p
n|u tay .|e m. quy 'ua. 'am .| su .a| .a .a| 1a .ap .r+ .|an| .a. yeu
.|en n||em ta 'am .| m. '|a| n|em, .rn 1 .a| 1a .ap nay |+p n|a. 'a|,
. .|e . 1u+.. C| nen, .a suy .u+n m. ||n| .am |a. n|u 1| .u+n, '||
.a . y .|u. te su .ap |+p .ua 'a 1u+n .|an .|e m. quy 'ua., ta m.
.ru. quan n|u .|e te ||n| .am |a.] 'a |+ .un . .|e 1u+. J|en .a Jua
.|e quy 'ua. ay. C|/n| su thong nhat nay cua quy |uat quy 1(n| m| .a|
1a .ap ta |+| |an .|un ta .rn n|un 1|eu '|en 'am .| su thong nhat
cua thong giac .ua Y .|u.] . .|e . 1u+., ta '|a| n|em te su .|n n|a.
nay 'a '|eu .u+n te 1| .u+n = X ma .| suy .u+n .|n qua .|u. ./n|
n| .ren .ua m. ||n| .am |a..
^l.o M| n|an .|u. 1eu 1| || m. '|a| n|em, '|a| n|em nay . .|e '|n
|an |a |a. .n .| .am, .|e n|un ve mat hnh thuc, n 'a |+ .un
'a mot cai g pho bien (etwas A||gemeines) ta 'a m n||e m tu cua mot
quy |uat. T|e nen, '|a| n|em te ta. .|e - Jua .|e su .|n n|a. .ua .a| 1a
.ap, n|+ 1 .a| 1a .ap 1u+. suy .u+n .|n qua n - 'a quy 'ua. 1e p|u. tu
.| n|an .|u. .ua .a te n|un ||en .u+n 'en na|. !|un '|a| n|em .|/
. .|e 'a m. quy 'ua. .ua .a. .ru. quan 'an .a.|. 1| t+| .a. ||en .u+n
1u+. man 'a| .| .a, n ||n| Jun su .a| .a .a. yeu .ua .a| 1a .ap n+| .a.
||en .u+n, J 1, ||n| Jun su .|n n|a. .n |+p + 'en .rn y thuc te
su .a| .a. C| nen, '|| .r| |a. te .a| | + 'en na| .a, '|a| n|em te ta.
.|e 'am .| '|eu .u+n te quan ./n|, ta .un t+| '|eu .u+n nay 'a '|eu
.u+n te ./n| '|n .|e .|am n|ap, te ||n| .|e t.t.. .r+ .|an| .a. yeu.
Moi cai tat yeu bao gio cu ng co mot dieu kien sieu nghiem |am
co so. V| .|e, p|a| .|m ra m. .+ s+ s|eu n||em .| su thong nhat cua y
thuc + .rn su .n |+ p .a| 1a .ap .ua m| .ru. quan .ua .|un .a, ta J
1, .un .ua n|un '|a| n|em te n|un 1| .u+n n| .|un, .u. .un .ua
m| 1| .u+n .ua '|n| n||em, t| '|n . .+ s+ nay, '|n .|e suy tuong
'a. 'y m. 1| .u+n na .| .a. .ru. quan .ua .a, ta 1| .u+n nay '|n
| '|a. |+n 'a .a| 1u+. '|a| n|em J|en .a m. su .a. yeu n|u .|e .ua su
.n |+p.



^l.
ieu kien nguyen thuy va sieu nghiem nay khong g khac hon |a
Thong giac sieu nghiem (transzendenta|e Apperzeption). Cn y .|u. te
m|n| Jua .|e .a. quy 1(n| .ua .ran .|a| n| .am] .ua .a, .rn .r| |a.
'en .rn .|/ 'a 1+n .|uan .|u+n n||em, 'un '( '|en 1|, '|n .|e . m.
'an na (Se''s.) . 1(n| |ay n 1(n| .rn Jn .|ay nay .ua n|un ||en
.u+n 'en .rn .|| .|u+n 1u+. | 'a giac quan ben trong |ay 'a Thong
giac thuong nghiem. Ca| | p|a| 1u+. ||n| Jun m. .a.| .a. yeu n|u 'a
'an na] 1n n|a. te s 'u+n .|| '|n .|e 1u+. suy .u+n .|n qua .a.

259
Ju '|eu .|u+n n||em. D 1] n p|a| 'a m. 1|eu '|en 1| .ru+. m| '|n|
n||em ta 'am .| 'an .|an m| '|n| n||em . .|e . 1u+., .u. 'a 'am .|
m. .|en 1e s|eu n||em n|u .|e . ||eu 'u..
l|n n|an .|u. na .rn .a . .|e . 1u+., '|n .|e . su n| 'e.
ta .|n n|a. na |ua .a. n|an .|u. t+| n|au ma '|n . su .|n n|a.
n| .ren .ua y .|u., su .|n n|a. nay 1| .ru+. m| Ju '|eu .ua .a. .ru.
quan ta .|/ .rn quan |e t+| su .|n n|a. nay, m| '|eu .u+n te n|un
1| .u+n m+| . .|e . 1u+.. Toi goi Y thuc nguyen thuy thuan tuy va
bat bien nay |a THOMC C!AC S!\ MCH!M. ! xun 1an t+| .en
| nay nay .u su '|en. 'an .|an su .|n n|a. '|a.| quan .|uan .uy n|a.,
.u. 'a su .|n n|a. .ua .a. '|a| n|em .|en n||em ('|n |an ta .|+|
|an) .un .|/ . .|e . 1u+. '|| .|n qua m| quan |e .ua .a. .ru. quan
t+| .|n |a . s|eu n||em. Vay, su .|n n|a. s 'u+n (J|e numer|s.|e
L|n|e|.) .ua .|n |a. nay su 1n n|a. .ua 'an na] 'am .+ s+ .|en
n||em .| m| '|a| n|em .un |n n|u ./n| 1a .ap .ua '|n |an ta
.|+| |an 'am .+ s+ .| .a. .ru. quan .ua .am nan.
^l.8
























Tu .a. .a m| ||en .u+n '|a |uu 'un . .|e .ap |+p 'a| .rn m.
'|n| n||em, .|/n| su .|n n|a. s|eu n||em nay .ua T|n |a. .a ra
m. su noi ket .ua m| '|eu .u+n ay theo cac quy |uat. V| su .|n n|a.
nay .ua y .|u. '|n .|e . 1u+., neu .am .|u. - .rn n|an .|u. te .a| 1a
.ap '|n .|e . y .|u. te su dong nhat cua chuc nang, qua 1 su
.|n n|a. .ua y .|u. n| 'e. m. .a.| .n |+ p .a| 1a .ap .rn m. n|an
.|u.. D 1, y .|u. nuyen .|uy ta .a. yeu te su 1n n|a. .ua .|/n| n
1n .|+| 'a m. y .|u. te su .|n n|a. .n |+p .un . ./n| .a. yeu n|u
.|e te m| ||en .u+n dua theo cac khai niem, tu c |a dua theo cac quy
|uat. Ca. quy 'ua. nay '|n .|/ 'am .| n|un ||en .u+n . .|e 1u+. .a|
.a (reprJuz|'e') m. .a.| .a. yeu, ma .n qua 1, xa. 1(n| m. 1| .u+n
.| .ru. quan te n|un ||en .u+n, .u. 'a xa. 1(n| '|a| n|em te m. .a| |,
.rn 1 n|un ||en .u+n n| 'e. 'a| t+| n|au m. .a.| .a. yeu. t| .am .|u.
'|n .|e suy .u+n te su 1n n|a. .ua .|/n| n .rn ./n| 1a .ap .ua
n|un '|eu .u+n .ua n ta 'a| suy .u+n m. .a.| .|en n||em, neu .am
.|u. '|n . .ru+. ma. su dong nhat cua hanh vi (Hand|ung) .ua .|/n|
n, |an| t| ay 'u. m| su .n |+p 'an| || (. ./n| .|u+n n||em) p|a|
p|u. .un m. su .|n n|a. s|eu n||em ta 'a .a| 1au .|en 'am .| su n|
'e. .ua .n |+p ay . .|e . 1u+. m. .a.| .|en n||em .|e .a. quy 'ua..
Bay |+ .a .un 1a . .|e xa. 1(n| m. .a.| 1un 1an |+n '|a| n|em .ua
.a te m. doi tuong no i chung (Cegenstand berhaupt). M| '|eu .u+n -
t+| .u .a.| 'a n|un '|eu .u+n - 1eu . doi tuong .ua .|un ta 'an .|an
.|un .un 'a| . .|e .r+ .|an| n|un 1| .u+n .| n|un '|eu .u+n '|a..
Mhung hien tuong |a nhu ng doi tuong duy nhat co the duoc mang |ai
cho ta mot cach tru c tiep, ta .a| quan |e .ru. .|ep t+| 1| .u+n | 'a

260



^l.9
.ru. quan. !|un t| ||en .u+n '|n p|a| 'a ta.-.u .|an ma 'an .|an .|/
'a '|eu .u+n, nen .|un 'a| . doi tuong .ua .|un, n|un 1| .u+n nay
ta khong the truc quan duoc nua, J 1 1u+. | 'a 1| .u+n '|n-
.|u+n n||em, .u. 'a doi tuong sieu nghiem = X.
















^ll.
l|a| n|em .|uan .uy te 1| .u+n s|eu n||em nay (1| .u+n nay .|u.
su 'a |+ cung |a mot ('a |n |e. n|au - einer|ei -), .u. = X n+| m|
n|an .|u. .ua .a) .|/n| 'a .a| . .|e man 'a| .| m| '|a| n|e m .|u+n
n||em n| .|un .ua .a m| quan |e t+| m. 1| .u+n, .u. 'a man 'a|
tnh thuc tai khach quan. l|a| n|em nay '|n .|e .|ua 1un 'a. 'y m.
.ru. quan n|a. 1(n| na, ta J 1, '|n '|en quan 1en 1|eu | '|a. |+n 'a
1en su thong nhat p|a| 1u+. .|m .|ay .rn .a| 1a .ap .ua n|an .|u., .rn
.|un mu. .a| 1a .ap + .rn m| quan |e t+ | m. 1| .u+n. !|un m|
quan |e nay '|n | '|a. |+n 'a su .|n n|a. .a. yeu .ua y .|u., J 1,
.un 'a .ua su .n |+p .a| 1a .ap .|n qua .|u. nan .|un .ua .am
.|u. 'a n| 'e. .a| 1a .ap .rn m. '|eu .u+n. !|un t| su .|n n|a. nay
p|a| 1u+. xem n|u 'a .|en n||em m. .a.| .a. yeu ('+| neu '|n, n|an
.|u. se '|n . 1| .u+n), .| nen m| quan |e t+| m. 1| .u+n s|eu
n||em, .u. ./n| .|u. .a| '|a.| quan .ua n|an .|u. .|u+n n||em .ua .a
p|a| Jua .ren quy |uat sieu nghiem ran. m| ||en .u+n - .rn .|un
mu. qua 1 n|un 1| .u+n 1u+. man 'a| .| .a - p|a| p|u. .un .a. quy
'ua. .|en n||em .ua su .|n n|a. .n |+p n|un ||en .u+n, ta .|/ Jua
.ren .a. quy 'ua. nay, m| quan |e .ua n|un ||en .u+n .rn .ru. quan
.|u+n n||em m+| . .|e . 1u+., .u. 'a, m| ||en .u+n - + .rn '|n|
n||em - '|n n|un p|a| p|u. .un .a. 1|eu '|en .ua su .|n n|a. .a.
yeu .ua .|n |a., ma - + .rn .ru. quan 1+n .|uan - .|un .un p|a|
p|u. .un .a. 1|eu '|en m .|u. .ua '|n |an ta .|+| |an, ta .|am .|/
p|a| .|n qua .a. 1|eu '|en .ru+. .ua .|n |a.], 'a. 'y n|an .|u. na
m+| . .|e . 1u+..















261

4

C!A! TH!CH SO BO V KHA TH C\A CAC PHAM
TR\ MH\ LA CAC MHAM TH\C T!M MCH!M

T|a. ra] .|/ . MOT '|n| n||em, .rn 1 m| .r| |a. 1u+. ||n|
Jun n|u 'a + .rn su n| 'e. .rn ten ta |+p quy 'ua., .un n|u .|/ .
MOT '|n |an ta .|+| |an, .rn 1 m| m .|u. .ua ||en .u+n ta m|
quan |e .ua su .n .a| |ay '|n-.n .a| J|en ra. l|| .a n| te nhieu '|n|
n||em '|a. n|au, .|u. ra .|/ 'a n| te nhieu .r| |a., .rn .|un mu.
.|un 1eu .|u. te .un mot '|n| n||em .|un. Su .|n n|a. .rn ten ta
.n |+p .ua n|un .r| |a. .|/n| 'a .a| .a nen mo thuc .ua '|n| n||em,
ta m .|u. nay '|n | '|a. |+n 'a su .|n n|a. .n |+p .ua n|un
||en .u+n dua theo cac khai niem.
^lll Su .|n n|a. .n |+p .|e .a. '|a| n|em thuong nghiem 'a |an
.an 'a. .a., ta neu .a. '|a| n|em .|u+n n||em nay '|n Jua ta m. .+
s+ s|eu n||em .ua su .|n n|a. .|| 1|eu . .|e xay ra 'a m. m+ |n 1n
n|un ||en .u+n .ran nap .am .|u. .a, n|un .u 1 'a| '|n 'a |+ .
.|e .r+ .|an| kinh nghiem 1u+.. Trn .ru+n |+p 1, m| quan |e .ua
n|an .|u. t+| n|un 1| .u+n 1eu '( 1an| ma. .a, t| n .||eu su n| 'e.
.|e .a. quy 'ua. p| '|en ta .a. yeu, .| nen .|un 'a .ru. quan khong co
tu tuong mu quan], .|u '|n 'a |+ 'a nhan thuc, .u. '|n 'a | .a
1| t+| .a.

Mhung dieu kien tien nghiem cua mot kinh nghiem kha huu noi
chung cung dong thoi |a nhung dieu kien kha the cua nhu ng doi tuong
cua kinh nghiem. !ay .| '|an 1(n|. cac pham tru vua neu tren day
[xem BI06] khong g khac hon |a cac dieu kien cua tu duy trong mot
kinh nghiem kha huu, giong nhu khong gian va thoi gian chua dung
cac dieu kien cua tru c quan cung trong mot kinh nghiem nhu the. D
1, 1|eu .|un .a .|u. su .an '|e. + 1ay 'a. .a. p|am .ru .un 'a cac khai
niem co ban (Crundbegriffe) 1e suy .u+n nhung doi tuong noi chung
*

thanh nhung hien tuong, ta t| .|e, .|un . |a .r( '|a.| quan .|en
n||em.
T|e n|un, '|a .|e, |ay 1un |+n, su .a. yeu .ua .a. p|am .ru nay 'a|

*
Cac doi tuong noi chung (Ob]ekte berhaupt). .un n||eu '|| 1u+. lan. t|e. 'a Cegenstnde
berhaupt .|/ .a. 1| .u+n s|eu n||em .|e n||a ta.-.u .|an. O'je'. ta Ceens.anJ 1eu .
n||a 'a 1| .u+n t+| su p|an '|e. '|a .e n|(. O'je'. .|/ 1| .u+n .|e n||a '|a.| .|e,
Ceens.anJ 'a 1| .u+n .| .a .|n qua .a. m .|u. .ua .am nan = ||en .u+n. (Xem .|em
.|u .|/.| .| B52). (!.D).

262




^ll2
Jua .ren m| quan |e .ua .an ' .am nan ta .un t+| n, .un 'a .ua
m| ||en .u+n '|a |uu 1| t+| T|n |a. nuyen .|uy, .rn 1 .a. .a 1eu
p|a| .a. yeu p|u |+p t+| .a. 1|eu '|en .ua su .|n n|a. .rn ten .ua Tu-
Y thu c (Se|bstbewusstsein), .u. 'a, p|a| p|u. .un .a. .|u. nan p| '|en
.ua su .n |+p, ta 1 'a .ua su .n |+p Jua .|e .a. '|a| n|e m, n|u 'a
n+| Juy n|a. 1e T|n |a. . .|e .|un m|n| su dong nhat .rn te n ta
.a. yeu .ua m|n| m. .a.| .|en n||em. !|u tay, '|a| n|em te m. nuyen
n|an .|an |an] '|n | '|a. |+n 'a m. su .n |+p (.ua n|un | 'e
.u. n|au .rn .|u| .|+| |an t+| .a. ||en .u+n '|a.) dua theo cac khai
niem, ta neu '|n . su .|n n|a. ay - su .|n n|a. . quy 'ua. .|en
n||em ta 'u. n|un ||en .u+n p|a| p|u. .un - .|| .un '|n .|m ap
1u+. su .|n n|a. .rn ten, p| '|en, ta J 1 'a .a. yeu .ua y .|u. +
.rn .a| 1a .ap .ua n|un .r| |a.. Trn .ru+n |+p ay, su .|n n|a. nay
.ua y .|u. se '|n .|u. te '|n| n||em na .a, J tay, se '|n . 1|
.u+n ta '|n | '|a. |+n 'a m. .r .|+| mu quan .ua n|un '|eu .u+n,
.u. 'a, .n 'em |+n .a m. |a. mn.















^ll
D 1, m| n 'u. Jan xua. ru. ra] .a. '|a| n|em .|uan .uy nay .ua
|a. ./n| .u '|n| n||em ta quy .| .|un m. nun . 1+n .|uan .|u+n
n||em 'a |an .an |uen| |an ta t tn. O 1ay .| .|ay '|n .an
p|a| n|a. 'a| ran, .|an |an, '|a| n|em te m. nuyen n|an man .|e n
1a. ./n| .ua su .a. yeu ma '|n '|n| n||em na . .|e man 'a|, t| '|n|
n||em .uy Jay .| .a '|e. ran. .|ep .|e sau m. ||en .u+n thuong
thuong . m. .a| | '|a. J|en ra, n|un 'a| '|n .|e 'a. .a| '|a. ay tat
yeu p|a| xay ra, .un n|u '|n .|e .u 1 suy ra 'e. qua m. .a.| .|en
n||em ta |an .an p| '|en n|u suy ra .u m. 1|eu '|en m. nuyen
n|an]. !|un, 1| t+| quy .a. (nee') .|u+n n||em te su |ien tuong
(Assoziation) ma .a p|a| |a 1(n| m. .a.| .rn ten, '|| n|. .a. .a n|un
| + .rn .|u| .|ep J|e n .ua n|un su '|en 1eu p|u. .un quy .a. 'a '|n
'a |+ .a| | J|en ra ma .ru+. 1 '|n . .a| J|en ra .ru+. 1e n 'u. na
.un .|ep .|e sau n|u m. 'e. qua, .| .|u ||. quy .a. nay, neu 1u+. xem
n|u m. quy |uat (Cesetz) .ua .u n||en, tay n Jua .ren .+ s+ na` ta 'an
.|an su '|en .u+n nay 'am .|e na . .|e . 1u+.` C+ s+ .| '|a .|e .ua
t|e. '|en .u+n .a| 1a .ap - .rn .|un mu. .+ s+ ay nam nay ben trong
doi tuong - | 'a ./n| than thuoc (Affinitt) .ua .a| 1a .ap. Vay .| x|n
||. 'am .|e na .a. 'an . .|e ||eu 1u+. ./n| .|an .|u. .rn ten .ua
n|un ||en .u+n (qua 1 n|un ||en .u+n p|a| p|u. .un .a. quy 'ua. n
1(n| ta p|a| .|u. te ./n| .|an .|u. ay)`.




Dua .|e .a. !uyen .a. .ua .|, .|| 1|eu nay 'a| ra. Je ||eu. M| ||en
.u+n '|a |uu, t+| .u .a.| 'a n|un '|eu .u+n, 1eu .|u. te .an ' Tu-Y
thuc '|a |uu. !|un, su 1n n|a. s 'u+n .ua 'an na] an '|en '|n
.a.| r+| t+| Tu-y .|u. nay n|u 'a t+| m. '|eu .u+n s|eu n||em ta 'a xa.

263












^ll+

./n m. .a.| .|en n||em, t| '|n . | . .|e 1en 1u+. t+| n|an .|u. ma
'|n n|+ ta T|n |a. nuyen .|uy nay. B+| su 1n n|a. nay p|a| .a.
yeu .|am n|ap ta su .n |+p m| .a| 1a .ap .ua n|un ||en .u+n, .rn
.|un mu. su .n |+p nay mun .r+ .|an| n|an .|u. .|u+n n||em, .|
nen n|un ||en .u+n p|u. .un .a. 1|eu '|en .|en n||em, ma su .n |+p
te .|un (.rn su 'an| ||) p|a| p|u |+p .rn ten t+| .a . 1|eu '|en ay.
!eu '|eu .u+n te m. 1|eu '|en p| '|en, .|e 1 m. .a| 1a .ap na 1
co the 1u+. .||e. 1(n| (ese.z.) (.u. 1u+. .||e. 1(n| .un m. p|u+n .a.|)
| 'a m. quy tac (Rege|), .|| neu phai 1u+. .||e. 1(n| n|u .|e, n 'a| 'a
m. quy |uat (Cesetz). Vay, m| ||en .u+n 1eu p|u. .un .a. quy |uat .a.
yeu .rn m. su n| 'e. .rn ten, ta J 1, .rn m. su than thuoc sieu
nghiem, .n su .|an .|u. thuong nghiem 'a 'e. qua 1+n .|uan .u 1 ma
.||.
C| ran Tu n||en p|a| |u+n .|e .+ s+ .|u quan .ua .a te su .|n
|a., .|am .|/ te p|u+n J|en ./n| |+p quy 'ua. .ua n, Tu n||en .un p|a|
.uy .|u. ta .+ s+ .|u quan nay, .|a. n|e .|a. t 'y ta 'a 'un. Tuy
n||en, neu nu+| .a n|an .|an ran, cai Tu nhien nay, tu no, khong g
khac hon |a mot tong the (!nbegriff) cua nhu ng hien tuo ng, J 1
'|n p|a| 'a Va.-.u .|an ma .|/ 1+n .|uan 'a m. s 'u+n n|un '|eu
.u+n .ua .am .|u., nu+| .a se '|n na. n||en '|| .|/ n||n .|ay n +
.rn quan nan .r|e. 1e n|a.] (naJ|'a'termen) .ua m| n|an .|u. .|un
.a, 1 'a .rn T|n |a. nuyen .|uy, .u. n||n .|ay n .rn su .|n n|a.
ma .|/ n|+ 1 n . .|e .r+ .|an| 1| .u+n .| m| '|n| n||em '|a |uu,
n||a 'a . .|e 1u+. | 'a Tu n||en, ta .un .|/n| t| .|e, .a . .|e n|an
.|u. su .|n n|a. .|en n||em nay n|u 'a .a. yeu, 1|eu ma .a a. |an p|a|
.u ' neu |a .|u Tu n||en 1u+. man 'a| m. .a.| tu than, 1. 'ap t+|
.a. nun su| nuyen .|uy n|a. .ua .u Juy .|un .a. V| neu n|u tay, .|
.|a. '|n '|e. .a . .|e ru. ra n|un men| 1e .n |+p te m. su .|n
n|a. .ua .u n||en . ./n| p| '|en n|u .|e .u 1au, '+| .rn .ru+n |+p ay,
nu+| .a p|a| tay mu+n n|un men| 1e ay .u n|un 1| .u+n .ua 'an
.|an .u n||en. !|un t| 1|eu nay .|/ . .|e J|en ra m. .a.| .|u+n n||em,
nen .u 1 '|n .|e ru. ra .a| | '|a. |+n 'a su .|n n|a. 1+n .|uan bat
tat, su .|n n|a. 'a. .a. ay 'a| '|n .|e 1a. 1u+. su n| 'e. tat yeu ma
nu+| .a n|am 1en '|| | .en 'a Tu nhien.









264

!M {CH CAC KHA! M!M
TH\AM T\Y C\A C!AC T!MH

^ll5
T!T 3
(THO AM BAM A, I7SI)

V MO! Q\AM H C\A C!AC T!MH
O! VO! MH\MC O! T\OMC MO! CH\MC VA V
KHA TH MHAM TH\C CH\MC MOT CACH T!M
MCH!M

!|un | 1a 1u+. .r|n| 'ay .a.| '|e. ta r|en 'e .rn .a. .|eu mu.
.ua .|e. 2] .ren 1ay, 'ay |+ .|un .a |ay ||n| Jun .|un m. .a.| |+p
n|a. ta .rn m| quan |e n| 'e..
C ba nun su| n|an .|u. .|u quan 'am nen .an .| '|a .|e .ua
m. '|n| n||em n| .|un ta .| t|e. n|an .|u. .a. 1| .u+n .ua '|n|
n||em ay, 1 'a. Ciac quan, Tr tuong tuo ng va Thong giac, m| nun
1eu . .|e 1u+. xem xe. m. .a.| .|u+n n||em, .u. 'a .rn t|e. ap Jun
ta n|un ||en .u+n 1u+. man 'a| .| .a, .|e n|un, 'an .|an .|un .un
1eu 'a cac yeu to |ay cac co so tien nghiem 'am .| t|e. su Jun .|u+n
n||em nay . .|e . 1u+.. Ciac quan ||n| Jun n|un ||en .u+n m.
.a.| thuong nghiem + .rn .r| |a., Tr tuong tuong + .rn su '|en
.u+n (ta su .a| .a), . n Thong giac + .rn Y .|u. thuong nghiem te su
1n n|a. .ua n|un '|eu .u+n 1u+. .a| .a nay t+| n|un ||en .u+n, qua
1 n|un ||en .u+n 1u+. man 'a|, .u. 'a + .rn su n|an .|u.
(ne'n|.|n).




^llo
!|un, .|/n| truc quan thuan tuy m+| 'a .+ s+ .|en n||em .| .an
' .r| |a. (1| t+| .r| |a. n|u 'a '|eu .u+n .|| .+ s+ .|en n||e m .|/n| 'a
m .|u. .ua .ru. quan 'en .rn. .|+| |an), .u n n|u su tong hop thuan
tuy .ua .r/ .u+n .u+n 'a .+ s+ .|en n||em .| su '|en .u+n, ta Thong
giac thuan tuy - .u. 'a su 1n n|a. .rn ten .ua .|/n| n 'an na] n+|
m| '|eu .u+n '|a |uu - 'a .+ s+ .|en n||em .| y .|u. .|u+n n||em.






!eu .a mun .|e J| .+ s+ 'en .rn .ua t|e. n| 'e. nay .ua n|un
'|eu .u+n .| 1en .an 1|em ma n+| 1 m| '|eu .u+n p|a| quy .u 'a|
(zusammen'auJen) 1e m+| . .|e 1n n|an su .|n n|a. .ua n|an .|u.
.|an| m. '|n| n||em '|a |uu, .a p|a| bat dau .u T|n |a. .|uan .uy.
M| .ru. quan '|n 'a | .a 1| t+| .a ta .un '|n '|en quan | 1e n .a
.a, neu .|un '|n 1u+. .|ep .|u ta .rn y .|u., .|un . .|e 1en t+| y

265












^ll
^ll8
.|u. m. .a.| .ru. .|ep |ay |an .|ep, n|un 1eu .|/ .|n qua y .|u. .||
n|an .|u. m+| . .|e . 1u+.. Trn quan |e t+| m| '|eu .u+n . .|e
.|u. te n|an .|u. .ua .a, .a y .|u. m. .a.| tien nghiem te su 1n n|a.
.rn ten cua chnh ta, n|u te m. 1|eu '|en .a. yeu .| '|a .|e .ua m|
'|eu .u+n ('+| t| n|un '|eu .u+n + .rn .| .|/ . .|e ||n| Jun m.
1|eu | 1 'a n|+ .|un .|u. te mot Y .|u. .un t+| .a. .a n|un '|eu
.u+n '|a., J 1, /. n|a. .|un .un co the phai 1u+. n| 'e. 'a| + .rn y
.|u.). !uyen .a. nay 1un tun m. .a.| .|en n||em ta . .|e | 'a
Mguyen tac sieu nghiem cua su thong nhat moi cai da tap cua nhung
bieu tuong cua ta (J 1 .un .a .ua n|un '|eu .u+n + .rn .ru. quan).
V| su .|n n|a. .ua .a| 1a .ap . ./n| .a.| tong hop + .rn m. .|u .|e,
.| nen T|n |a. .|uan .uy man 'a| m. !uyen .a. .ua su .|n n|a.
.n |+p .ua .a| 1a .ap .rn m| .ru. quan '|a |uu
(1)
.
T|e n|un, su .|n n|a. .n |+p nay 'a| 'ay m. su .n |+p '|a.]
'am .|en 1e, |a. bao ham (einschiessen) .a su .n |+p nay + .rn n, ta
neu su .n |+p .ru+. 'a .a. yeu .|en n||em .|| su .n |+p sau .un p|a|
'a m. .n |+p .|en n||em. Vay, su .|n n|a . s|eu n||em .ua .|n |a.
quan |e t+| su .n |+p .|uan .uy .ua .r/ .u+n .u+n n|u 'a m. 1|eu '|en
.|en n||em .| '|a .|e .ua m| su . |+p (Zusammense.zun) .a| 1a .ap
.rn m. n|an .|u.. !|un, .|/ . su .n |+p tac tao (produktive
Synthesis) cua tr tuong tuong m+| . .|e J|en ra m. .a.| .|en n||e m, t|
su tong hop tai tao (reproduktive Synthesis) .|/ Jua .ren .a. 1|eu '|en


(1)







A11
7
Ta nen 1a. '|e. 'uu y .au nay t| . .am quan .rn '+n. M| '|eu .u+n . m. m| quan
|e .a. yeu t+| m. y .|u. thuong nghiem '|a |uu, '+| neu .|un '|n . m| quan |e
nay, .|un se |an .an '|n 1u+. y .|u., ta n|u .|e .un . n||a ran .|un '|n |e
.n .a|. T|e n|un, m| y .|u. .|u+n n||em 'a| . m. m| quan |e .a. yeu t+| m. Y
thuc sieu nghiem (1| .ru+. m| '|n| n||em 1a. .|u), 1 'a t+| Y .|u. te 'an .|an .|,
n|u 'a T|n |a. nuyen .|uy. Vay, 1|eu .uye. 1| .a. yeu 'a. .rn n|an .|u. .ua .|, m|
y .|u. 1eu .|u. te Mot Y thuc (ve ban than toi). Day .|/n| 'a su .|n n|a. .n |+p
.ua .a| 1a .ap (.ua Y .|u.), 1u+. n|an .|u. m. .a.| .|en n||em, ta chnh |a cai mang
|ai co so cho nhung menh de tong hop tien nghiem '|en quan 1en .u Juy .|uan .uy,
.un n|u '|n |an ta .|+| |an 'am .+ s+ .| .a. men| 1e '|en quan 1en m .|u. .ua
.ru. quan 1+n .|uan. Vay, men| 1e .n |+p. m| y .|u. .|u+n n||em '|a. n|au 1eu
p|a| 1u+. n| 'e. 'a| .rn m. Tu-Y thuc hop nhat 'a Mguyen tac tong hop va dau
tien mot cach tuyet doi .ua .u Juy n| .|un .ua .|un .a. Tuy n||en, .a '|n 1u+.
quen ran '|eu .u+n 1+n .|uan te .a| .| .rn quan |e t+| .a. .a .a| '|a. ('|eu .u+n
nay 'am .| su .|n n|a. .ap .|e
*
.ua .|un . .|e . 1u+.) 'a y .|u. s|eu n||em. B|eu
.u+n nay . .|e san sua (y .|u. .|u+n n||em) |ay .| .am, n|un 1|eu nay '|n quan
|e |, ta n|a. 'a '|n an| |u+n | 1en ./n| ||en .|u. .ua n, .ra| 'a|, '|a .|e .ua m
.|u. '-/. .ua m| n|an .|u. .a. yeu Jua .ren m| quan |e t+| .|n |a. nay n|u t+| m.
quan nan.
*
Su thong nhat tap the (ko||ektiv inheit): su .|n n|a. .ua .an ' '|n| n||em .rn Tu-y
.|u. # su thong nhat phan phoi (distributive inheit). su .|n n|a. .ua .un '|n| n||em
r|en 'e 'an p|an 1an .ua |a. ./n|. (!.D).

266
.ua '|n| n||em. D 1, !uyen .a. te su .|n n|a. .a. yeu .ua su .n
|+p .|uan .uy (.a. .a) .ua .r/ .u+n .u+n [di] truoc (vor) .|n |a. 'a .+
s+ .| '|a .|e .ua m| n|an .|u., n|a. 'a .ua '|n| n||em.
!ay .a | su .n |+ p .a| 1a .ap + .rn .r/ .u+n .u+n 'a sieu
nghiem, '|| - '|n . su '|a. n|au .ua n|un .ru. quan - su .n |+p
nay '|n quan |e t+| | '|a. |+n 'a 1+n .|uan t+| su n| 'e. .a| 1a .ap
m. .a.| tien nghiem, ta | su .|n n|a. .ua .n |+p nay 'a sieu
nghiem, '|| n 1u+. ||n| Jun m. .a.| .a. yeu n|u 'a tien nghiem .rn
quan |e t+| su .|n n|a. nuyen .|uy .ua T|n |a.. V| su .|n n|a.
nuyen .|uy .ua .|n |a. nay 'am .+ s+ .| '|a .|e .ua m| n|an .|u.,
nen su .|n n|a. s|eu n||em .ua su .n |+p .ua .r/ .u+n .u+n 'a mo
thuc thuan tuy .ua m| n|an .|u. '|a |uu, ta J 1, .|n qua m .|u.
.|uan .uy nay, m| doi tuong .ua '|n| n||em '|a |uu p|a| 1u+. ||n| Jun
m. .a.| .|en n||em.
^ll9 Su thong nhat cua Thong giac chnh |a giac tnh trong quan he
voi su tong hop cua tr tuong tuong, va cung chnh su thong nhat nay,
nhung trong quan he voi su tong hop sieu nghiem cua tr tuong tuong,
|a giac tnh thuan tuy. Vay, .|/n| .a. n|an .|u. .|uan .uy .|en n||em +
.rn |a. ./n| 'a n|un .a| .|ua 1un su .|n n|a. .a. yeu .| su .n
|+p .|uan .uy .ua .r/ .u+n .u+n .rn quan |e t+| m| ||en .u+n '|a |uu.
D 'a cac pham tru, .u. 'a .a. '|a| n|em .|uan .uy .ua |a. ./n|, J 1,
quan nan n|an .|u. thuong nghiem .ua .n nu+| .a. yeu .|ua 1un m.
|a. ./n|, |a. ./n| nay quan |e t+| m| 1| .u+n .ua .a. |a. quan, ma.
Ju p|a| n|+ ta .ru. quan ta ta su .n |+p .ua .ru. quan .|n qua .r/
.u+n .u+n, ta m| ||e n .u+n, t| .|e, p|a| p|u. .un |a. ./n| nay t+| .u
.a.| 'a n|un Ju '|eu .ua m. '|n| n||em '|a |uu. !|un t| m| quan |e
nay .ua n|un ||en .u+n 1| t+| '|n| n||em '|a |uu .un 'a m| quan |e
.a. yeu |n n|u .|e ('+| '|n . m| quan |e nay, .a se '|n n|an 1u+.
n|an .|u. na .|n qua n|un ||en .u+n ta J 1, n|un ||en .u+n
.un se '|n |e '|en |e | 1en .a), .| nen |a. ./n| .|uan .uy, n|+ ta .a.
p|am .ru, 'a m. !uyen .a. m .|u. ta .n |+p .ua m| '|n| n||em, ta
n|un ||en .u+n . m . m| quan |e .a. yeu 1| t+| |a. ./n|.




^l2.
Bay |+ .a |ay .|u .|m ||eu su n| 'e. .a. yeu .ua |a. ./n| t+| n|un
||en .u+n n|+ ta .a. p|am .ru, 'an .a.| 'a. 1au .u Ju+| 'en, .u. 'a 'a.
1au tu cai thuong nghiem. Ca| 1au .|en 1u+. man 'a| .| .a, 'a ||en
.u+n, ||en .u+n - '|| 1u+. n| 'e. t+| y .|u. - | 'a .r| |a. (neu '|n .
quan |e /. ra t+| m. y .|u. '|a |uu, n|un ||en .u+n '|n 'a |+ .
.|e .r+ .|an| m. 1| .u+n .ua n|an .|u., ta J tay, '|n 'a | .a .| .a,
t| tu than chu ng, n|un ||en .u+n '|n . ./n| .|u. .a| '|a.| quan ta
.|/ .n .a| + .rn n|an .|u. ma .|| .|u '|n + 1au '|a. 1u+.). !|un t|

267
'a. 'y ||en .u+n na .un .|ua 1un m. .a| 1a .ap, J 1, .a. .r| |a.
'|a. n|au .u .|un .|/ 1u+. .|m .|ay m. .a.| p|an .an ta r|en re + .rn
.am .|u., nen .an .||e. p|a| . m. su n| 'e. .|un 'a|, m. su n| 'e. ma
.|un '|n .|e . 1u+. .rn 'an .|an |a. quan. Vay, 'en .rn .a, .a|
1u+. .a | 'a .r/ .u+n .u+n .|/n| 'a m. quan nan |an| 1n 'am nen
su .n |+p .a| 1a .ap nay, ta .| | |an| t| 1u+. .|u. ||en m. .a.| .ru.
.|ep n+| .a. ||en .u+n ay .ua .r/ .u+n .u+n 'a hanh vi |anh hoi
(apprehendieren)
(1)
. !| r |+n,
.r/ .u+n .u+n . n||em tu '|en .a| 1a .ap .ua .ru. quan .|an| mot hnh
anh (ein Bi|d), mun tay, .ru+. 1, n p|a| .|ep .|u .a. an .u+n ta .rn
|a. 1n .ua n, .u. 'a, |anh hoi.
^l2l !|un r ran 'a, .|/ r|en 'an .|an su 'an| || .a| 1a .ap .|ua .|e
san s|n| ra ||n| an| ta su n| 'e. na .ua .a. an .u+n, neu '|n . san
m. .+ s+ |ay nuyen n|an] .|u quan tay | (ruJen) m. .r| |a. - ma .am
.|u. 1a xua. p|a. 1e 1| 1en m. .r| |a. '|a. - |ay .|ep .u. 1| 1en .a. .r|
|a. '|a. nua, ta n|u tay, J|en .a .an ' .a . .|u| .r| |a., .u. 'a, m.
quan nan .a| .a .ua .r/ .u+n .u+n, Ju quan nan nay .un .|/ 'a
thuong nghiem.
!|un, t| neu n|un '|eu .u+n - Jn 'a| t+| n|au ta .a| .a 'an n|au
'|n . su p|an '|e. - '|n 'am nay s|n| m. su n| 'e. n|a. 1(n| na
ma .|/ 1+n .|uan m. m+ |n 1n t quy .a., .u. '|n .a ra 'a. 'y n|an
.|u. na, .|| su .a| .a n|un '|eu .u+n p|a| . m. quy .a. (e|n nee'),
.|e 1 m. '|eu .u+n 1| ta su n| 'e. t+| '|e u .u+n nay .|u '|n p|a|
t+| m. '|eu .u+n '|a. + .rn .r/ .u+n .u+n. Ta | .+ s+ .|u quan ta
.|u+n n||em nay .ua su .a| .a .|e .a. quy .a. 'a su |ien tuong n|un
'|eu .u+n.








Tuy n||en, neu su .|n n|a. nay .ua su '|en .u+n .un '|n .
m. .+ s+ khach quan '||en .| n|un ||en .u+n '|n .|e 1u+. .r/ .u+n
.u+n 'an| || m. .a.| na '|a. |+n 'a Ju+| 1|eu '|en .ua m. su .|n
n|a. .n |+p '|a |uu .ua su 'an| ||, .|| a. .un 'a m. .a| | |an .an
nau n||en 'a. .a.] '|| n|un ||en .u+n 'a| .|/.| un + .rn m. su n|
'e. .ua n|an .|u. .n nu+|. V|, Ju .a . quan nan '|en .u+n n|un .r|
|a., quan nan nay .u n tan |an .an 'a. 1(n| ta 'a. .a., '|n '|e.
ran] '|eu n|un .r| |a. .un . .|e '|en 'e . 1u+. t+| n|au |ay '|n

(1)
C| ran .r/ .u+n .u+n 'a m. ' p|an .au .|an| (lnreJ|enz) .ua 'an .|an .r| |a., 'a 1|eu
.|ua 1u+. n|a .am 'y |. na n|| .+|. ly J 'a t| nu+| .a m. p|an 1a |an .|e quan nan nay
.r/ .u+n .u+n] .|/ ta t|e. man 'a| .a. su .a| .a, ta p|an '|a. t| nu+| .a .|n ran .a. |a.
quan '|n .|/ .un .ap .| .a .a. an .u+n ma .n 'am .a t|e. . |+p .|un 'a| ta ||n| .|an|
.a. ||n| an| .ua .a. 1| .u+n, 1|eu nay r ran .| .|ay na| ./n| .|u n|an .ua .a. an .u+n,
.n 1| || m. .a| | n||eu |+n nua, 1 'a m. .|u. nan 1e .n |+p .|un 'a|.

268
^l22 (assz|a'e'), ta .rn .ru+n |+p .|un '|n . 1u+. 1a. ./n| nay, .|| .uy
m. '|| 'u+n n|un .r| |a. ta .a .an ' .am nan 'a . .|e . 1u+.,
.rn 1 nhieu y .|u. .|u+n n||em 1u+. 'a. ap + .rn .am .|u. .ua .|,
n|un 'a| .a.| r+| n|au ta '|n .un .|u. te mot y .|u. te .|/n| 'an
na] .|, 1 'a 1|eu t 'y, '|n .|e . 1u+.. V| .|/ '|| na .| ./n| m| .r|
|a. n|u 1eu .|u. te mot y .|u. (.ua T|n |a. nuyen .|uy), .| m+| .
.|e n| te m| .r| |a. ran. .| . y .|u. te .|un. Vay, p|a| . m. .+ s+
khach quan, .u. 'a m. .+ s+ 1u+. xem 'a .|en n||em . .ru+. m| quy 'ua.
.|u+n n||em .ua .r/ .u+n .u+n 'am .+ s+ .| '|a .|e, .|am .|/ .| su .a.
yeu .ua m. quy 'ua. 'a .rum m| ||en .u+n, .u. quy 'ua. xem m| ||en
.u+n 1eu n|u 'a n|un Ju '|eu .ua |a. quan, .u .|un . 1a. ./n| '|en 'e.
1u+. t+| n|au (assz|a'e') ta .un p|u. .un .a. quy .a. p| '|en .ua m.
su n| 'e. .rn ten + .rn su .a| .a. C+ s+ '|a.| quan nay .ua m| su '|en
.u+n n|un ||en .u+n 1u+. .| | 'a tnh than thuoc ./n| .u+n 1n]
(Affinitt) .ua n|un ||en .u+n. !|un .a '|n .|e .|m .|ay .+ s+ nay +
1au '|a. |+n 'a + .rn !uyen .a. te su .|n n|a. .ua T|n |a. .rn
quan |e t+| m| n|an .|u. p|a| thuoc ve .|. T|e !uyen .a. nay, m|
||en .u+n, 1e 1en 1u+. t+| .am .|u. |ay 1e 1u+. 'an| ||, p|a| .run |+p
(zusammens.|mmen) t+| su .|n n|a. .ua T|n |a., ta .am .|u. '|n
.|e . 1u+. neu '|n . su .|n n|a. .n |+p .rn su n| 'e. n|un
||en .u+n, su n| 'e., J 1, .un 'a .a. yeu '|a.| quan.
^l2 Vay, su .|n n|a. '|a.| quan .ua m| y .|u. (.|u+n n||em) .rn
mot Y .|u. (.ua .|n |a. nuyen .|uy) 'a 1|eu '|en .a. yeu .a .| m| .r|
|a. '|a |uu, ta su .|an .|u. (^JJ|n|..) .ua m| ||en .u+n (an |ay xa)
'a m. 'e. qua .a. yeu .ua m. su .n |+p .rn .r/ .u+n .u+n tn 1a. .+
s+ .ren .a. quy .a. m. .a.| .|en n||em.
Tr/ .u+n .u+n, J 1, .un 'a m. quan nan .ua m. su tong hop
tien nghiem, .|/n| t| .|e .a men| Jan| n 'a .r/ .u+n .u+n .a. .a, ta
.rn .|un mu. quan |e t+| .a. .a .a| 1a .ap .ua ||en .u+n, .r/ .u+n
.u+n .a. .a '|n . mu. 1/.| na '|a. |+n 'a man 'a| su .|n n|a. .a.
yeu .rn t|e. .n |+p n|un ||en .u+n, t|e. 'am nay . .|e 1u+. | 'a
chu c nang sieu nghiem cua tr tuo ng tuong. D 1, .uy '|a 'a 'un n|un
.u n|un | 1a .r|n| 'ay .un san . ran, .|/ n|+ . .|u. nan s|eu
n||em nay .ua .r/ .u+n .u+n ma .|am .|/ .a ./n| .|an .|u. .ua n|un
||en .u+n, ta .un t+| n 'a su '|en .u+n ta .u| .un, su .a| .a .|e .a.
quy 'ua. .|n qua su '|en .u+n - , n| '|a. 1|, 'an .|an '|n| n||em m+|
. .|e . 1u+., t| neu '|n . .|u. nan nay, '|n . '|a| n|em na te
n|un 1| .u+n . .|e .ap |+p 1u+. .rn m. '|n| n||em.



ly J 'a t| .a| Toi 1un yen ta n 1(n| (.ua T|n |a. .|uan .uy)
.a nen .a| 1| un (Crre'a.um) .| m| '|e u .u+n .ua .a, .rn .|un
mu. .a| T| ay 1+n .|uan . '|a nan y .|u. 1u+. te n|un '|eu .u+n, ta

269
^l2+ .an ' y .|u. 1eu .|u. te mot T|n |a. .|uan .uy 'a .rum .a. .a,
|n n|u .an ' .ru. quan .am ./n|, t+| .u .a.| 'a '|eu .u+n, 1eu .|u.
te mot .ru. quan 'en .rn .|uan .uy, 1 'a thoi gian. C|/n| T|n |a.
nay 'a .a| p|a| 1en .|em ta (||nzu-'mmen) t+| .r/ .u+n .u+n thuan tuy
1e 'am .| .|u. nan .ua .r/ .u+n .u+n .r+ .|an| tr tue (inte||ektue|).
B+| 'e, su .n |+p .ua .r/ .u+n .u+n, Ju 1u+. .|en |an| m. .a.| .|en
n||em, n|un tu than 'a |+ .un 'a cam tnh (sinn|ich), t| n .|/ n|
'e. .a| 1a .ap n|u 'a .a| 1a .ap xuat hien ra (erscheint) n|u ||en .u+n],
.|an |an ||n| .|e .ua m. .am |a.. !|un, .|n qua m| quan |e .ua
.a| 1a .ap t+| su .|n n|a. .ua T|n |a. .|| n|un '|a| n|em - tn
.|u. te |a. ./n| n|un 'a| .|/ n|+ .r/ .u+n .u+n .rn quan |e t+| .ru.
quan .am ./n| - m+| . .|e ||n| .|an| 1u+.. Xem. Bl52].














^l25
Vay, .a . m. .r/ .u+n .u+n .|uan .uy n|u 'a m. quan nan nen
.an (CrunJtermen) .ua .am |n .n nu+| 'am .+ s+ .| m| n|an .|u.
.|en n||em. !|+ . .r/ .u+n .u+n .|uan .uy, .|un .a man 'a| su n| 'e.
|ua m. 'en 'a .a| 1a .ap .ua .ru. quan ta 'en '|a 'a 1|eu '|en .ua su
.|n n|a. .a. yeu .ua T|n |a. .|uan .uy. Ca hai thai cuc (beide
usserste nden), do |a cam nang va giac tnh, phai nho vao chu c nang
sieu nghiem nay cua tr tuong tuong ma noi ket nhau |ai mot cach tat
yeu, t| r|en .am nan .uy man 'a| n|un ||en .u+n n|un '|n .|e
man 'a| n|un 1| .u+n .ua m. n|an .|u. .|u+n n||em, J 1 '|n
.|e man 'a| kinh nghiem na. l|n| n||e m .|u. su - tn 'a m su 'an|
||, su '|en .u+n (su .a| .a) ta sau .un, su n|an .|u. n|un ||en .u+n -
.|ua 1un .rn .a. '|a| n|em .| |au ta .| .a (.a. yeu . 1+n .|uan
.|u+n n||em .ua '|n| n||em), .a. '|a| n|em nay 'am .| su .|n n|a.
te m .|u. .ua '|n| n||em, ta .un t+| n 'a m| ./n| |a .r( '|a.| quan
(.|an 'y) .ua n|an .|u. .|u+n n||em . .|e . 1u+.. Ca. .+ s+ nay .|
t|e. n|an .|u. (ne'n|.|n) .a| 1a .ap, .rn .|un mu. .|un .|/ '|en quan
1+n .|uan 1en mo thu c cua mot kinh nghiem noi chung, .|/n| 'a cac
pham tru .ua |a. ./n|. D 1, m| su .|n n|a. te m .|u. .rn su .n
|+p .ua .r/ .u+n .u+n, ta n|+ .r/ .u+n .u+n, .a m| su su Jun .|u+n
n||em .ua su .|n n|a. nay (.u .rn su n|an .|u., .a| .a, '|en .u+n,
'an| ||) xun .| 1en n|un ||en .u+n 1eu 1a. .+ s+ .ren .a. p|am .ru,
t| n|un ||en .u+n .|/ n|+ . .a. yeu . nay .ua n|an .|u. ta n| .|un
.ua y .|u. .|un .a .u. .a. p|am .ru] m+| . .|e .|u. te 'an .|an .|un
.a.





!|u tay, .ra. .u ta ./n| |+p quy 'ua. n+| n|un ||en .u+n ma .a |
'a Tu n||en 'a J chnh chung ta 1a. ta .rn Tu n||en, ta .a a. .un
'|n .|e .|m .|ay .|un .rn Tu n||en neu '|n p|a| .|/n| .a |a. 'an
./n| .u n||en .ua .am .|u. .a 1a 1a. ta .rn n m. .a.| nuyen .|uy. V|
su .|n n|a. nay .ua Tu n||en p|a| 'a m. su .|n n|a. .a. yeu, .u. 'a

270







^l2o
.|en n||em na 1 .ua su n| 'e. n|un ||en .u+n. !|un 'am sa .a .
.|e 1ua ta tan |an| m. su .|n n|a. .n |+p neu .rn .a. nun
n|an .|u. nuyen .|uy .ua .am .|u. .a '|n .|ua 1un m. .a.| .|en
n||em .a. .+ s+ .|u quan .| m. su .|n n|a. n|u .|e, ta neu .a. 1|eu
'|en .|u quan nay '|n 1n .|+| . |a .r( '|a.| quan, 'an .a.| 'a .a.
.+ s+ .| '|a .|e 1e, n| .|un, n|an .|u. 1u+. m. 1| .u+n (O'je..)
*
+
.rn '|n| n||em.


























^l2
O .ren .a 1a |a| .|/.| 1(n| n||a] |a. ./n| 'an '|a n||eu .a.|.
'an m. su .u '|+| .ua n|an .|u. (1| 'ap 'a| t+| ./n| .|u n|an .ua .am
nan), 'an m. quan nan 1e suy .u+n, |a. .un 'an m. quan nan
.ua n|un '|a| n|em |ay .ua n|un p|an 1an, n|un n|un .a.| |a|
.|/.| ay, n||n m. .a.| .|au 1a, 1eu .|/ quy te mot 1(n| n||a Juy n|a.].
Bay |+ .a . .|e neu 1a. 1|em .ua |a. ./n| 'a quan nang cua nhung quy
tac (Rege|n)
**
. Da. 1|em nay p|n p|u |+n ta 1en an t+| 'an .|a. .ua
|a. ./n| |+n .a. 1(n| n||a '|a.]. Cam nang mang |ai cho ta nhung mo
thuc (cua tru c quan), con giac tnh mang |ai nhu ng quy tac. C|a. ./n|
'a |+ .un .ap .run ta .n t|e . s| xe. n|un ||en .u+n t+| mu. 1/.|
p|a. ||en n+| .|un m. quy .a. na 1. !|un quy .a. nay, .rn .|un
mu. .|un 'a '|a.| quan (J 1 .||e. yeu an '|en t+| n|an .|u. te 1|
.u+n), | 'a nhu ng quy |uat (Cesetze). Ma. Ju .|n qua '|n| n||em, .a
|. 1u+. ra. n||eu quy 'ua. .|u+n n||em, |au n||em], .uy n||en n|un
quy 'ua. nay .|/ 'a n|un quy 1(n| 1a. .|u .ua n|un quy 'ua. cao hon,
.rn s 1 . n|un quy 'ua. toi cao (ma m| quy 'ua. '|a. p|a| p|u.
.un) .|a. .|a| m. .a.| .|en n||em .u 'an .|an |a. ./n| .|u '|n p|a|
1u+. tay mu+n .u '|n| n||em, .ra| 'a|, .a ra ./n| |+p quy 'ua. .| n|un
||en .u+n ta qua 1 p|a| 'am .| '|n| n||em . .|e . 1u+.. D 1, |a.
./n| '|n p|a| 1+n .|uan 'a m. quan nan .a ra .| m|n| n|un quy .a.
.|n qua t|e. s san| n|un ||en .u+n, 'an .|an |a. ./n| 'a su ban bo
quy |uat (Cesetzgebung) .| Tu n||en, n||a 'a, neu '|n . |a. ./n|
.un se khong . Tu n||en + 1au .a, ta .un n||a 'a '|n . su .|n
n|a. .n |+p .a| 1a .ap .ua n|un ||en .u+n .|e n|un quy .a.. '+ | 'e,
n|un ||en .u+n, xe. n|u 'a ||en .u+n, '|n . ma. + ben ngoai ta, ma
.|/ .n .a| + .rn .am nan .ua .a. !|un, .am nan nay, n|u 'a 1| .u+n
.ua n|an .|u. .rn m. '|n| n||em, .un t+| .a. .a n|un | n . .|e
.|ua 1un, .|/ . .|e . 1u+. .rn su .|n n|a. .ua T|n |a.. Su .|n

*
oi tuong [noi chung] (Ob]ekt berhaupt). xem .|u .|/.| .| ^lll. (!.D).
**
Cac quy tac (die Rege|n). T|e lan., .a. quy .a. .ua |a. ./n| 'a .a. san p|am .|u quan, .a.
quy .a. .|u quan n|un .| .a .ua |a. ./n| | 'a cac Mguyen tac .ua |a. ./n| (Crundstze Jes
Vers.anJes) (xem Bl.). Ca. quy .a. .|u quan se 1u+. | 'a .a. quy |uat (Cesetze) '|| . |a .r(
'|a.| quan. D 1, |a. ./n| 1u+. lan. 1(n| n||a '|| 'a quan nan .ua .a. quy .a., '|| 'a quan
nan .ua .a. quy 'ua.. (!.D).

271
n|a. .ua .|n |a. 'a .+ s+ s|eu n||em .| ./n| |+p quy 'ua. .a. yeu .ua
m| ||en .u+n + .rn m. '|n| n||em. Cun .|/n| su .|n n|a. nay .ua
T|n |a. 'a quy .a., .rn quan |e t+| m. .a| 1a .ap .ua n|un '|eu
.u+n (.u. 'a xa. 1(n| .a| 1a .ap .u m. su .|n n|a. Juy n|a.) ta quan
nan .ua n|un quy .a. nay 'a |a. ./n|. Vay, m| ||en .u+n, n|u 'a n|un
'|n| n||em '|a |uu, .un nam m. .a.| .|en n||em + .rn |a. ./n| ta
1n n|an '|a .|e te m .|u. .u |a. ./n| .a. p|am .ru], .un |n n|u
.|un, t+| .u .a.| 'a .a. .ru. quan 1+n .|uan, nam + .rn .am nan ta .|/
.|n qua .am nan te ma. m .|u. '|n |an ta .|+| |an] m+| . .|e
. 1u+..










^l28

u nghe co ve qua dang va vo |y khi bao rang: ban than giac
tnh |a nguon suoi cho nhung quy |uat cua Tu nhien, va do do |a
nguon suoi cua su thong nhat ve mo thu c cua Tu nhien, nhung thu c
ra mot khang d|nh nhu the |a dung dan va thch hop voi doi tuong,
tuc |a voi kinh nghiem. Tat nhien nhung quy |uat thuong nghiem, xet
nhu nhung quy |uat thuong nghiem, khong the bat nguon tu giac tnh
thuan tuy, cung nhu tnh da tap vo |uong cua nhung hien tuong khong
the duoc nhan biet mot cach day du tu mo thuc thuan tuy cua tru c
quan cam tnh. Tuy nhien, moi quy |uat thuong nghiem deu ch |a
nhu ng quy d|nh dac thu cua cac quy |uat thuan tuy cua giac tnh, va
chu ng ch co the co duoc khi phu c tung cac quy |uat thuan tuy va
chuan mu c (Morm) cua cac quy |uat nay. j ong thoi, nhung hien
tuong tiep nhan mot hnh thuc mang tnh quy |uat, cung giong nhu
moi hien tuong, bat ke su d| biet trong hnh thu c thuo ng nghiem cua
chu ng, bao gio cung phai phu hop voi cac dieu kien cua mo thuc
thuan tuy cua cam na ng.
Tom |ai, giac tnh thuan tuy trong cac pham tru |a quy |uat cua
su thong nhat tong hop moi hien tuong va ch qua do, kinh nghiem -
ve mat mo thuc - moi co the co duoc mot cach nguyen thuy. Trong
su dien d|ch sieu nghiem ve cac pham tru, ta khong the |am duoc dieu
g nhieu hon |a |am sang to moi quan he nay cua giac tnh doi voi
cam nang va voi moi doi tuong cua kinh nghiem, do do |am sang to
gia tr| khach quan cu a cac khai niem thuan tuy tien nghiem cua giac
tnh va qua do xac d|nh nguon goc va chan |y cua chung.








272

H!MH \MC TOM TAT V S\ \MC AM VA V
KHA TH \Y MHAT C\A V!C !M {CH MAY
V CAC KHA!
M!M TH\AM T\Y C\A C!AC T!MH





^l29
























^l.

Meu gia thu nhung do i tuong ma nhan thuc cua ta phai tiep xuc
|a nhung vat-tu than, ta khong the co bat ky khai niem tien nghiem
nao ve chung. Boi ta |ay chung tu dau ra! Meu ta |ay chung tu doi
tuong (Ob]ekt) (khong ban |ai o day viec doi tuong |am the nao co the
nhan biet duoc doi voi ta), nhung khai niem cua ta ch don thuan |a
thuong nghiem chu khong phai khai niem tien nghiem. Meu ta |ay
chu ng tu chnh ban than ta, th cai g ch don thuan o trong ta khong
the xac d|nh dac tnh cua mot doi tuong d| biet voi cac bieu tuong cua
ta, tuc |a khong xac d|nh duoc |y do tai sao |ai co mot su vat tuong
ung voi cai g ta co trong tu tuo ng, chu khong phai moi bieu tuong
nay cua ta deu trong rong. Mhung nguoc |ai, neu bat ky noi dau ta
cung ch phai |am viec voi nhung hien tuo ng thoi, th khong ch co
the ma con tat yeu |a: mot so khai niem tien nghiem nao do phai di
truoc nhan thu c thuong nghiem ve doi tuong. V, voi tu cach |a
nhu ng hien tuong, chu ng tao nen mot doi tuong ch don thuan ton tai
o ben trong ta, boi khong the gap duoc mot su bien thai don thuan
nao cua cam nang cua ta |ai o ben ngoai ta. May chnh ban than bieu
tuong nay da dien dat mot cach tat yeu rang: moi hien tuong nay, do
do, moi doi tuong ma ta co the tiep xuc deu o ben trong ta, tuc deu
|a cac quy d|nh cua ban nga dong nhat cua toi, |a mot su thong nhat
tron ven cua chung trong cung mot Thong giac. Mhung trong su thong
nhat nay cua y thuc kha huu ton tai ca mo thuc cua moi nhan thuc
ve doi tuong (qua do cai da tap duoc suy tuong nhu thuo c ve mot doi
tuong). V the, phuong cach |am the nao cai da tap cua bieu tuong
cam tnh (tru c quan) thuoc ve mot y thu c di truoc moi nhan thuc ve
doi tuong, tuc |a di truoc mo thu c tr tue [cac pham tru] cua nhan
thuc va ban than phuong cach nay tao ra mot nhan thuc hnh thu c ve
moi doi tuong mot cach tien nghiem noi chung, trong chung muc cac
doi tuong duoc suy tuong (cac pham tru). Su tong hop cac doi tuong
thong qua tr tuong tuong thuan tuy va su thong nhat moi bieu tuong
trong moi quan he voi Thong giac nguyen thuy di truoc moi nhan
thuc thuong nghiem. Vay, cac khai niem thuan tuy cua giac tnh so d
co the co mot cach tien nghiem, va tham ch |a tat yeu trong quan he
voi kinh nghiem |a v nhan thu c cua ta khong |am viec voi g khac
hon |a voi nhu ng hien tuong, ma kha the cu a chung nam o trong ban
than ta, su noi ket va thong nhat cua chung (trong bieu tuong ve mot

273
doi tuong) ch don thuan duoc bat gap o trong ta, do do, cac khai niem
thuan tuy cua giac tnh phai di truoc moi kinh nghiem va chnh chung
moi |am cho moi kinh nghiem - ve mat mo thuc - co the co duoc. Va
su dien d|ch cua chung ta ve cac pham tru cung da duo c tien hanh tu
co so nay, - co so duy nhat co the co duoc trong moi co so kha hu u.

You might also like