You are on page 1of 45

Otorrinolaringologa

Otorrinolaringologa
Otorrinolaringologa
ndice
TEMA 1. OTOLOGA. ...............................................................................................................1
1.1. Recuerdo anatmico y fisiolgico. ..............................................................................1
1.2. Mtodos de exploracin. ...........................................................................................4
1.3. Patologa del odo externo. ........................................................................................7
1.4. Patologa del odo medio. ...........................................................................................9
1.5. Patologa del odo interno. .......................................................................................13
1.6. Patologa traumtica del hueso temporal. Fracturas del peasco. ...........................16
1.7. Parlisis facial. ..........................................................................................................16
TEMA 2. RINOLOGA. ............................................................................................................18
2.1. Recuerdo anatmico. ...............................................................................................18
2.2. Patologa congnita. .................................................................................................18
2.3. Urgencias rinolgicas. ..............................................................................................18
2.4. Rinitis. .......................................................................................................................20
2.5. Sinusitis. ....................................................................................................................20
2.6. Poliposis nasales. ......................................................................................................21
2.7. Patologa tumoral nasosinusal. ..................................................................................22
TEMA 3. ESTOMATOLOGA. .................................................................................................22
3.1. Proyecciones radiolgicas empleadas en estomatologa. .........................................22
3.2. Enfermedades dentales. ...........................................................................................23
3.3. Enfermedades periodontales. ..................................................................................23
3.4. Enfermedades de la mucosa oral. ............................................................................24
3.5. Patologa de la articulacin temporomandibular. .....................................................24
3.6. Urgencias odontolgicas. .........................................................................................24
3.7. Fracturas mandibulares. ...........................................................................................25
3.8. Patologa tumoral oral. .............................................................................................25
TEMA 4. FARINGOLOGA. .....................................................................................................25
4.1 Recuerdo anatmico. ...............................................................................................25
4.2 Hiperplasia de tejido linfoepitelial farngeo. .............................................................26
4.3 Patologa infecciosa. .................................................................................................27
4.4 Patologa tumoral benigna. .......................................................................................28
4.5 Patologa tumoral maligna. .......................................................................................29
TEMA 5. LARINGOLOGA. .....................................................................................................30
5.1 Recuerdo anatmico. ...............................................................................................30
5.2 Patologa congnita de la laringe. .............................................................................31
5.3 Laringitis agudas. ......................................................................................................31
5.4 Parlisis faringolarngeas. ..........................................................................................32
5.5 Pseudotumores larngeos y laringoceles. .................................................................33
5.6 Laringitis crnicas. ....................................................................................................34
5.7 Tumores malignos de la laringe. ...............................................................................35
5.8 Traumatismos larngeos y estenosis laringotraqueales adquiridas. ...........................36
TEMA 6. PATOLOGA DE LAS GLNDULAS SALIVALES. ..................................................36
6.1. Anatoma y fisiologa. ................................................................................................36
6.2. Patologa inflamatoria (sialolitiasis y sialoadenitis aguda). ........................................37
6.3. Enfermedades sistmicas que afectan a las glndulas salivares. ...............................37
6.4. Patologa tumoral de las glndulas salivales. ..........................................................37
TEMA 7. PATOLOGA CERVICAL. .........................................................................................38
7.1. Patologa cervical congnita. ....................................................................................38
7.2. Patologa tumoral cervical. .......................................................................................39
7.3. Adenitis cervicales. ...................................................................................................40
ANEXO. ESTADIFICACIN DE LOS TUMORES ORL. .........................................................41
MANUAL CTO 6 Ed.
Otorrinolaringologa
Pg. 1
TEMA 1. OTOLOGA.
1.1. Recuerdo anatmico y fisiolgico.
LMBBIOLOGA DLL ODO.
LI conducIo uudIIIvo exIefno y Iu cupu exIefnu de Iu membfunu IIm-
pnIcu se Iofmun de unu InvugInucIn deI ecIodefmo de Iu pfImefu
hendIdufu bfunquIuI. Lu mucosu de Iodus Ius cuvIdudes deI ofdo
medIo (Ifompu, cu|u deI Ifmpuno y musIoIdes) se Iofmun pof unu
InvugInucIn deI endodefmo de Iu pfImefu boIsu Iuffngeu, uunque
eI mesodefmo deI pfImef y segundo ufcos bfunquIuIes Iofmuf Iu
cudenu osIcuIuf y Ios muscuIos deI ofdo medIo.
De cudu uno de Ios ufcos bfunquIuIes se ofIgInu unu esIfucIufu
seu o cufIIIugInosu y su muscuIuIufu:
DeI pfImef ufco defIvun eI mufIIIIo y eI yunque, usf como eI mus-
cuIo deI mufIIIIo o Iensof deI Ifmpuno, eI pefIsIuhIIno exIefno o
Iensof deI veIo deI puIuduf y Ios muscuIos musIIcuIofIos. Todos
eIIos son Inefvudos pof eI V puf cfuneuI (MIB 99-00I, 247).
Figura 1. Esquema del desarrollo embrionario de hendiduras y bolsas
farngeas.
Figura 2. Esquema del origen embriolgico del odo medio.
DeI segundo ufco bfunquIuI (cufIfIugo de BeIchefI) se ofIgInun
eI esIfIbo, Iu uphsIs esIIIoIdes y Ius usIus menofes deI hIoIdes.
TumbIen Ios muscuIos deI esIfIbo, uufIcuIuf y de Iu expfesIn
IucIuI. LI VII puf se encufgu de su InefvucIn.
DeI Iefcef ufco defIvun eI cuefpo y Ius usIus muyofes deI hIoIdes,
usf como Ios muscuIos esIIIoIuffngeo y consIfIcIofes Iuffngeos
supefIofes, Inefvudos pof eI IX puf.
De Ios ufcos cuufIo y sexIo defIvun Ios cufIfIugos Iuffngeos y Ios
muscuIos Iuffngeos y Iuffngeos. LI X puf cfuneuI Inefvu esIus
esIfucIufus, medIunIe eI nefvIo Iuffngeo supefIof (4 ufco) y eI
Iuffngeo fecuffenIe (6 ufco).
Lu membfunu IImpnIcu que quedu enIfe Iu pfImefu boIsu Iu-
ffngeu y Iu pfImefu hendIdufu bfunquIuI, Iendf unu cupu epIIeIIuI
exIefnu ecIodefmIcu (epIIeIIo pIuno poIIesIfuIIhcudocomoIu pIeI),
unu InIefnu mucosu endodefmIcu (de epIIeIIo cubIco monoesIfuII-
hcudo) y unu InIefmedIu o hbfosu de ofIgen mesodefmIco. LI ofdo
InIefno IIene un ofIgen dobIe: u pufIIf deI ecIodefmo ceIIIco se Iof-
muf Iu pIucodu uudIIIvu, que duf Iuguf uI IubefInIo membfunoso
y esIfucIufus neufosensofIuIes (fguno de CofII, mcuIus y cfesIus
umpuIufes), que esIufn en eI InIefIof deI mesodefmo que Iofmu
Iu cpsuIu IIcu o IubefInIo seo deI ofdo InIefno.
Tabla 1. Resumen del origen embriolgico del odo.
N f G I R O A R U 1 C U R 1 S f
o c I m f e d o I c L
. L A C
. u c I n p m I I u n u f b m e m u I e d f o I f e I x e u p u C
. o n f e I n I o d f o I e d f u I u I e c n I c f o P
o c I m f e d o s e M
. f u I u c I f u u n I I e b u P
. u c I n p m I I u n u f b m e m u I e d u I d e m u p u C
. s o I I I c e s e u h e d u n e d u C
. o n f e I n I o d f o I e d u e s n I c f o P
o c I m f e d o d n L
u n f e I n I u p u c ( u c I n p m I I u | u c u I e d o I I e I I p L
. u p m o f I y ) u c I n p m I I u n u f b m e m u I e d
ANATOMA DLL ODO LXTLBNO.
PubeIIn uufIcuIuf. Afmuzn hbfocufIIIugInoso fecubIefIo de
pIeI, con unu sefIe de feIIeves (conchu, heIIx, unIeheIIx, Ifugo, un-
IIIfugo y IbuIo). InefvucIn sensIIIvu deI pubeIIn uufIcuIuf pof eI
pIexo cefvIcuI (C2, C3), quInIo puf cfuneuI (nefvIo uufIcuIoIempofuI)
y, Iu zonu de Iu conchu o zonu de Bumsuy HunI, pof eI nefvIo IucIuI
(donde upufecefn Ius vesfcuIus deI zosIef IIco).
ConducIo uudIIIvo exIefno (CAL). TIene Iofmu de S IIIIcu, sus
dos IefcIos InIefnos son seos y eI IefcIo exIefno cufIIIugInoso y,
enIfe umbos, exIsIe un IsImo donde se sueIen IocuIIzuf Ios cuefpos
exIfuos. Se feIucIonu con Iu ufIIcuIucIn IempofomundIbuIuf pof
deIunIe, con Iu musIoIdes y Iu Iefcefu pofcIn deI nefvIo IucIuI pof
deIfs, con Iu pufIIdu pof debu|o y con Iu Iosu cfuneuI medIu pof
uffIbu. InefvucIn sensIIIvu deI CAL: pof eI IfIgemIno, eI nefvIo IucIuI
(sIgno de HIIseIbefgef o hIpefesIesIu en pufed posIefosupefIof deI
CAL pof neufInomus deI ucusIIco) y, en Iu zonu ms InIefnu, pof eI
decImo puf (nefvIo de AfnoId, que medIu eI fee|o Iusfgeno).
Figura 3. Inervacin sensitiva del odo externo.
ANATOMA DLL ODO MLDIO (MIB 99-00I, 247).
Ls un sIsIemu neumIIco (uIfeudo) InIefconecIudo, que IncIuye 3
esIfucIufus: Ifompu de LusIuquIo, cu|u IImpnIcu y musIoIdes.
Cu|u deI Ifmpuno. Se dIvIde en 3 pIsos, que de uffIbu hucIu ubu|o,
son: epIIfmpuno (IIco), mesoIfmpuno e hIpoIfmpuno. Sus feIucIones
unIefIofes son con eI ofIhcIodeIuIfompudeLusIuquIoyIuufIefIucu-
fIIdu InIefnu, InIefIofes con eI goIIo de Iu venu yuguIuf InIefnu, supe-
fIofes con Iu Iosu cfuneuI medIu y posIefIofes con eI unIfo musIoIdeo.
MedIuImenIe u Iu cu|u se sIIuu eI pfomonIofIo, que es Iu espIfu busuI
de Iu ccIeu. LuIefuImenIe esI Iu membfunu IImpnIcu, que consIu
de 2 zonus sepufudus pof Ios IIgumenIos IImpunomuIeoIufes:
MANUAL CTO 6 Ed.
Pg. 2
Pufs Iensu. Ls Iu ms exIensu, en eIIu pfoIfuye eI mungo deI
mufIIIIo, consIu de 3 cupus y IIene eI IfInguIo IumInoso en eI
cuudfunIe unIefoInIefIof, que desupufece con Ius feIfuccIones
IImpnIcus.
Pufs ccIdu o membfunu de ShfupneII. Ln Iu pufIe supefIof,
no IIene cupu InIefmedIu hbfosu y pof IunIo esI someIIdu u
menos IensIn, Io cuuI Ie huce ms suscepIIbIe de InvugInucIn
o feIfuccIn hucIu eI ofdo medIo (coIesIeuIomus).
Ln eI InIefIof de Iu cu|u deI Ifmpuno esIuf Iu cudenu osIcuIuf:
MufIIIIo. ConsIu de mungo, cueIIo, uphsIs IuIefuI y unIefIof y
cubezu (ufIIcuIucIn con eI yunque).
Yunque. ConsIu de cuefpo (ufIIcuIucIn con eI mufIIIIo) y uphsIs
descendenIe que IefmInu en Iu uphsIs IenIIcuIuf (ufIIcuIucIn
con eI esIfIbo) y fumu hofIzonIuI o uphsIs cofIu.
LsIfIbo. ConsIu de cubezu (ufIIcuIucIn con eI yunque), cfufus
unIefIof y posIefIof y pIuIInu (unIn u Iu venIunu ovuI deI ofdo
InIefno).
Tabla 2. Relaciones anatmicas de la caja del tmpano.
L A I D f M o I f o I n o m o f P
L A R f 1 A L o n u p m f T
R O I R f 1 S O P s e d I o I s u M
R O I R f 1 N A u n f e I n I u d I I f u c u I f e I f u I u p m o f T
R O I R f P U S M C I n e m g e T
R O I R f f N I I Y V o I I o G
FCM=fosa craneal media; VYI=vena yugular interna
Tfompu de LusIuquIo. ConsIu de 2 pufIes: IefcIo supefIof seo
en eI InIefIof deI peusco, comunIcudo con Iu cu|u IImpnIcu, y dos
IefcIos InIefIofes cufIIIugInosos, que desembocun en Iu fInoIufInge.
Lu muscuIuIufu pefIsIuhIInu pefIIubfIcu (Iensof y eIevudof deI veIo
deI puIuduf) se encufgu de ubfIf Iu Ifompu uI musIIcuf y bosIezuf. Su
IuncIn es Iu uIfeucIn de Ius cuvIdudes deI ofdo medIo y eI equIIIbfIo
de pfesIones enIfe esIe y Iu pfesIn uImosIefIcu deI exIefIof uI oIfo
Iudo de Iu membfunu IImpnIcu (MIB 99-00I, 247).
Figura 4. Anatoma de la caja del tmpano.
MusIoIdes. Ls unu cuvIdud neumuIIzudu en eI InIefIof deI hue-
so IempofuI, compuesIu pof ceIdIIIus, de Ius cuuIes Iu de muyof
Iumuo es eI unIfo musIoIdeo, que esI comunIcudo con Iu cu|u
deI Ifmpuno pof un ofIhcIo denomInudo udIIus ud unIfum. Lu
neumuIIzucIn musIoIdeu es pfogfesIvu y se compIeIu enIfe Ios 6 y
Ios 12 uos de edud. LI eIemenIo esencIuI pufu que se IIeve u cubo
unu neumuIIzucIn coffecIu de Ius ceIdus musIoIdeus es eI epIIeIIo
deI ofdo medIo.
Lu vuscuIufIzucIn deI ofdo medIo es upofIudu pof fumus uu-
fIcuIufes pfoIundus de Iu ufIefIu muxIIuf InIefnu. Lu sungfe suIe u
Ios pIexos venosos pIefIgoIdeo y peIfoso supefIof. LI dfenu|e IInI-
IIco IIegu u Ios gungIIos pufoIfdeos y feIfoIuffngeos. Lu InefvucIn
sImpIIcu defIvu deI pIexo cufoIfdeo, mIenIfus que Iu sensofIuI y
pufusImpIIcu es upofIudu pof eI VII puf y eI pIexo IImpnIco-nefvIo
de Jucobson (fumu deI IX puf).
ANATOMA DLL ODO INTLBNO O LABLBINTO.
Ls unu esIfucIufu seu o IubefInIo seo, en cuyo InIefIof, oIundo
en Iu pefIIInIu, esI eI IubefInIo membfunoso, que conIIene en su
seno Iu endoIInIu.
Figura 5. Laberinto membranoso.
Podemos dehnIf 2 zonus con IuncIones dIsIInIus:
LubefInIo unIefIof o ccIeu. Podemos dIsIInguIf 3 pIsos, fumpu
vesIIbuIuf (conIIene pefIIInIu), conducIo cocIeuf o fumpu medIu
(conIIene endoIInIu y en su InIefIof, sobfe Iu membfunu busIIuf,
esI eI fguno de CofII con Ius ceIuIus cIIIudus InIefnus y exIefnus)
y fumpu IImpnIcu (conIIene pefIIInIu). Lu membfunu de BeIssnef
sepufu Iu fumpu vesIIbuIuf deI conducIo cocIeuf y Iu membfunu
busIIuf sepufu eI conducIo cocIeuf de Iu fumpu IImpnIcu. Lus
fumpus IImpnIcu y vesIIbuIuf esIn conecIudus en Iu punIu de
Iu ccIeu o heIIcoIfemu. Lu fumpu vesIIbuIuf esI en conIucIo
con Iu venIunu ovuI (donde se InsefIu Iu pIuIInu deI esIfIbo) y Iu
fumpu IImpnIcu con Iu venIunu fedondu. LI sonIdo se IfunsmIIe
sIguIendo esIe fecoffIdo: pubeIIn CAL Ifmpuno y cudenu
osIcuIuf venIunu ovuI fumpu vesIIbuIuf fumpu IImpnIcu
venIunu fedondu.
Lus hbfus uudIIIvus pfocedenIes deI fguno de CofII vunuI gun-
gIIo espIfuI, donde esI Iu pfImefu neufonu de Iu vfu uudIIIvu.
LubefInIo posIefIof. ConsIu de 2 zonus, vesIfbuIo (compuesIo
pof scuIo y uIffcuIo) y Ios 3 conducIos semIcIfcuIufes, que pufIen
deI uIffcuIo y esIn dIspuesIos en Ios 3 pIunos deI espucIo (supefIof,
posIefIof y IuIefuI u hofIzonIuI). LI scuIo comunIcu con Iu ccIeu
medIunIe eI ducIus feunIens de Hensen o conducIo scuIo-co-
cIeuf.
Lus hbfus vesIIbuIufes, pfocedenIes de mcuIus de scuIo y
uIffcuIo y de Ius cfesIus umpuIufes de Ios conducIos semIcIfcuIufes,
vun uI gungIIo de Scufpu. Ln esIe gungIIo se encuenIfu Iu pfImefu
neufonu de Iu vfu vesIIbuIuf.
Lu IffIgucIn deI ofdo InIefno pfovIene de Iu fumu IubeffnIIcu
o uudIIIvu InIefnu de Iu AICA o ufIefIu cefebeIosu unIefoInIefIof. LI
dfenu|e venoso IIegu uI seno peIfoso InIefIof.
Otorrinolaringologa
Pg. 3
Figura 6. Corte transversal del laberinto anterior.
LfquIdos deI ofdo InIefno.
PefIIInIu: composIcIn pufecIdu uI IfquIdo ceIuIoffuqufdeo y
IfquIdos exIfuceIuIufes, fIcu en sodIo. Se IocuIIzu en Iu fumpu vesII-
buIuf y IImpnIcu, en eI cunuI de CofII (denomInudu uIIf cofIIIInIu)
y enIfe eI IubefInIo seo y membfunoso deI IubefInIo posIefIof. Se
cfee que peneIfu en eI ofdo InIefno desde eI espucIo subufucnoI-
deo u Ifuves deI ucueducIo cocIeuf, que desembocu en Iu fumpu
IImpnIcu.
LndoIInIu: composIcIn pufecIdu u Ios IfquIdos InIfuceIuIufes,
fIcu en poIusIo. Buu eI InIefIof deI IubefInIo membfunoso: conduc-
Io cocIeuf, uIffcuIo, scuIo y conducIos semIcIfcuIufes. Se sInIeIIzu
en Iu esIffu vuscuIuf, uIffcuIo y scuIo y se feubsofbe u Ifuves deI
conducIo endoIInIIIco, que suIe deI uIffcuIo y eI scuIo y vIu|u en
eI InIefIof deI ucueducIo deI vesIfbuIo husIu IIeguf uI espucIo ex-
IfudufuI de Iu Iosu cfuneuI posIefIof, donde dfenu u Ifuves deI suco
endoIInIIIco (MIB 94-9b, 1bb).
Vfu ucusIIcu: es unu vfu cusI dIfecIu uI cfIex IempofuI y pof
IunIo conscIenIe, IonoIpIcu y muy enIfecfuzudu, pof Io que sefn
excepcIonuIes Ius sofdefus cenIfuIes. Lu 1- neufonu esI en eI gungIIo
espIfuI, donde IIegun Ius hbfus deI fguno de CofII y suIen Ius que
Iofmun eI nefvIo uudIIIvo, husIu Ios nucIeos cocIeufes deI Ifoncoen-
ceIuIo (2- neufonu). Despues, Ifus vufIos feIevos neufonuIes, IIegu
uI cfIex IempofuI (feus 41 y 42):
GungIIo espIfuI (1- neufonu) nefvIo cocIeuf nucIeos co-
cIeufes deI Ifonco (2- neufonu) compIe|o oIIvuf supefIof, sobfe
Iodo conIfuIuIefuI (3- neufonu) IubefcuIo cuudfIgemIno posIefIof
o coIfcuIo InIefIof (4- neufonu) cuefpo genIcuIudo medIuI (b-
neufonu) fudIucIones ucusIIcus cfIex IempofuI.
Vfu vesIIbuIuf: esIubIece pocus conexIones cofIIcuIes, yu que Iu
muyoffu son con nucIeos moIofes que fesponden pof mecunIsmos
fee|os pufu munIenef eI equIIIbfIo. Huy conexIones con nucIeos
ocuIomoIofes y eI IuscfcuIo IongIIudInuI medIuI (fee|o vesIfbuIo-
ocuIuf), con Iu vfu espInuI (fee|ovesIfbuIo-espInuI), XPC(munIIes-
IucIones vegeIuIIvus en eI vefIIgo), hbfus pfopIocepIIvus cefvIcuIes
y con eI cefebeIo (donde se InIegfu Iu InIofmucIn de Iodos Ios
movImIenIos cofpofuIes). Lu 1- neufonu esI en eI gungIIo de Scufpu
y en esIe gungIIo Ius neufonus se ugfupun en dos huces: nefvIo ves-
IIbuIuf supefIof (IIevu Ius hbfus deI uIffcuIo y cfesIus umpuIufes de
Ios conducIos semIcIfcuIufes supefIof y IuIefuI) y nefvIo vesIIbuIuf
InIefIof (IIevu Ius hbfus deI scuIo y conducIo semIcIfcuIuf posIe-
fIof), que IIegun u Ios nucIeos vesIIbuIufes deI Ifonco (2- neufonu),
sIIuudos en eI sueIo deI IV venIffcuIo.
IISIOLOGA DL LA AUDICIN.
LI ofdo exIefno (OL) y eI ofdo medIo (OM) conducen o IfunsmIIen
eI esIfmuIo sonofo uefeo uI ofdo InIefno (OI), de modo que cuundo
se uIIefun exIsIIf hIpoucusIu de IfunsmIsIn o de conduccIn (MIB
9b-96I, 104).
Adems de conducIf eI esIfmuIo sonofo, eI OL y eI OM Io umpIIh-
cun: eI CAL umpIIhcu 10-1b dB, medIunIe unu IuncInde fesonudof
pufu IfecuencIus enIfe 1b00-2000 Hz (MIB 94-9b, 160). JunIo u esIo,
eI ofdo medIo umpIIhcu oIfos 30 dB, medIunIe dos mecunIsmos:
dIIefencIu de feu enIfe eI Ifmpuno y Iu venIunu ovuI (14I1) y pof
unu feIucIn de puIuncu de Iu cudenu osIcuIuf, que muIIIpIIcu Iu
eIecIIvIdud de Iu IfunsmIsIn pof 1,3.
LI OI es un fecepIof que IfunsIofmu un esIfmuIo sonofo (mec-
nIco) en uno eIecIfIco. Cuundo se uIIefu hubf hIpoucusIu pefcepIIvu
o neufosensofIuI. Lu ccIeu dIspone de mecunIsmos pufu InIefpfeIuf
Iu InIensIdud y Iu IfecuencIu de ese esIfmuIo sonofo. Lu InIensIdud
es pefcIbIdu en IuncIn deI numefo de esIfmuIos pof unIdud de
IIempo, Iu IfecuencIu medIunIe Iu dIsIfIbucIn IonoIpIcu, que se
munIIene en Iodu Iu vfu uudIIIvu. LsIu consIsIe en unu dIsIfIbucIn
mecnIcu de Iodus Ius IfecuencIus u Io Iufgo de Iu ccIeu, de modo
que Ios Ionos gfuves esIImuIufn Ius hbfus sIIuudus en Iu uIIImu
espIfu de Iu ccIeu (cefcu deI heIIcoIfemu) y Ios ugudos esIImuIufn
Iu zonu de Iu espIfu busuI (|unIo u Iu venIunu ovuI). LI ofdo humuno
es cupuz de cupIuf IfecuencIus desde 16 u 20.000 Hz.
IISIOLOGA DLL LQUILIBBIO.
LI equIIIbfIo se busu en mecunIsmos fee|os, donde huy sIsIemus
uIefenIes que nos InIofmun de Iu posIcIn en eI espucIo (vIsIu,
IubefInIo posIefIof, sensIbIIIdud pfopIocepIIvu), esu InIofmucIn
se InIegfu (nucIeos vesIIbuIufes deI Ifonco y cefebeIo) y un sIsIemu
eIefenIe pufu munIenef eI equIIIbfIo, conexIones vesIfbuIo-ocuIufes
(su uIIefucIn genefu nIsIugmo), vesIfbuIo-espInuIes (su uIIefucIn
genefu IuIefopuIsIn en eI Bombefg y Iu mufchu) y con eI nucIeo
deI vugo (su uIIefucIn genefu munIIesIucIones vegeIuIIvus). Ls
decIf, eI ofdo es uno de Ios sIsIemus uIefenIes de InIofmucIn, usf
nos InIofmu de:
Lus uceIefucIones IIneuIes, que esIImuIun medIunIe Ius vufIucIo-
nes de pfesIn que e|efcen Ios oIoIIIos sobfe Ius ceIuIus cIIIudus
de Ius mcuIus de uIffcuIo y scuIo (MIB 96-97I, 1b7).
Lus uceIefucIones unguIufes, que esIImuIun medIunIe movI-
mIenIos de Iu endoIInIu que despIuzu Ios esIefeocIIIos Ius ceIuIus
cIIIudus de Ius cfesIus umpuIufes de Ios conducIos semIcIfcuIu-
fes, de munefu que se esIImuIu un conducIo semIcIfcuIuf y u Iu
vez se InhIbe su homIogo conIfuIuIefuI.
vlsta
Senslbl|ldad
proploceptlva
APLPLNC|AS CLNTPOS LPLPLNC|AS
Cortejo
vegetatlvo
Nlstagmo
Pomberg
Cerebe|o
Nc|eos
vestibu|ares
Laberlnto
posterlor
Figura 7. Esquema del equilibrio.
NLBVIO IACIAL.
ComponenIes deI nefvIo IucIuI.
IIbfus moIofus: pufu Iodu Iu muscuIuIufu de Iu cufu, muscuIo
pIuIIsmu deI cueIIo, vIenIfe posIefIof deI muscuIo dIgsIfIco y
eI muscuIo deI esIfIbo (nefvIo deI muscuIo deI esIfIbo).
IIbfus pufusImpIIcus: feguIucIn de Iu secfecIn suIIvuI de
gInduIus submuxIIuf y subIInguuI (nefvIo cuefdu deI Ifmpuno")
y feguIucIn de Iu secfecIn IucfImuI y nusuI (nefvIo peIfoso
supefhcIuI muyof).
IIbfus sensIIIvus: sensIbIIIdud gusIuIIvu de Ios 2I3 unIefIofes de
Iu Ienguu (nefvIo cuefdu deI Ifmpuno") y sensIbIIIdud cuIneu
deI feu de Bumsuy HunI (fumu de Bumsuy HunI).
BecoffIdo deI nefvIo IucIuI. LI nefvIo IucIuI esIu Iofmudo pof dos
fufces dIIefenIes en eI Ifonco, que se unen en eI InIefIof deI CAI pufu
Iofmuf eI nefvIo IucIuI, son eI VII PC (moIof y pufusImpIIco suIIvuf)
MANUAL CTO 6 Ed.
Pg. 4
y eI nefvIo InIefmedIufIo de WfIsbefg (sensIIIvo y pufusImpIIco
IucfImonusuI).
LI nefvIo IucIuI feuIIzu un IfuyecIo de 2 cm en eI InIefIof deI
hueso IempofuI denIfo de un cunuI seo pfopIo IIumudo conducIo
IucIuI o de IuIopIo, cumbIundo dos veces de dIfeccIn medIunIe dos
unguIucIones o codos, que deIImIIun pof IunIo Ifes pofcIones:
1- pofcIn o IubeffnIIcu, denomInudu usf pofque vu denIfo deI CAI,
|unIo con Ios nefvIos vesIIbuIufes y uudIIIvo deI VIII puf cfuneuI.
No du nIngunu fumu husIu IIeguf uI pfImef codo, que es eI gungIIo
genIcuIudo, donde suIe eI nefvIo peIfoso supefhcIuI muyof.
2- pofcIn, IImpnIcu u hofIzonIuI, dIscuffe en eI InIefIof deI
conducIo de IuIopIo, pof Iu pufed InIefnu y posIefIof de Iu cu|u
deI Ifmpuno, husIu IIeguf uI segundo codo, donde suIe eI nefvIo
deI muscuIo deI esIfIbo.
3- pofcIn, musIoIdeu o vefIIcuI, en eI InIefIof deI conducIo de
IuIopIo, uIfuvIesu Iu musIoIdes |unIo u Iu pufed posIefIof deI
CAL y suIe eI nefvIo cuefdu deI Ifmpuno".
PosIefIofmenIe se huce exIfucfuneuI, uI suIIf pof eI ofIhcIo esII-
IomusIoIdeo, y du Iu fumu sensIIIvu de Bumsuy HunI. Ln eI InIefIof
de Iu pufIIdu se dIvIde en dos fumus moIofus pufu Iu muscuIuIufu
de Iu cufu: supefIof o IempofoIucIuI e InIefIof o cefvIcoIucIuI.
Figura 8. Recorrido del nervio facial.
Figura 9. Inervacin del ncleo motor del facial.
Buses unuImIcus pufu eI dIugnsIIco dIIefencIuI enIfe Iu puf-
IIsIs IucIuI pefIIefIcu y cenIfuI (supfunucIeuf). LI nucIeo moIof deI
IucIuI en Iu pfoIubefuncIu IIene unu zonu dofsuI, que fecIbe Inefvu-
cIn cofIIcuI bIIuIefuI, de Iu que suIen Ius hbfus moIofus que Inefvun
Iu IfenIe y eI muscuIo ofbIcuIuf deI pfpudo, mIenIfus que Iu zonu
venIfuI sIo fecIbe InefvucIn cofIIcuI conIfuIuIefuI y de eIIu suIen
Ius hbfus moIofus que InefvuneI fesIo de Ios muscuIos IucIuIes. Pof
IunIo, en unu pufIIsIs IucIuI supfunucIeuf Iu muscuIuIufu IfonIuI
esI consefvudu y en unu pufIIsIs nucIeuf o pefIIefIcu se uIecIu Iodu
Iu hemIcufu (MIB 0b-06, b2, MIB 00-01, b7, MIB 99-00, 46).
1.2. Mtodos de exploracin.
LXPLOBACIN CLNICA.
BeuIIzuf unu udecuudu unumnesIs y unu expIofucIn compIeIu cons-
IIIuyen, en Iu muyoffu de Ius ocusIones, Iu cIuve pufu un dIugnsIIco
oIoffInoIufIngoIgIco coffecIo. Son necesufIus uI expIofuf eI ofdo:
InspeccIn deI pubeIIn uufIcuIuf (muIIofmucIones, hefIdus),
zonu pfeuufIcuIuf (quIsIes, IfsIuIus), y feIfouufIcuIuf (sIgnos de
musIoIdIIIs).
PuIpucIn de udenopuIfus pfe y feIfouufIcuIufes, sIgno deI Ifugo
(doIof u Iu pfesIn sobfe eI Ifugo) y ufIIcuIucIn IempofomundIbuIuf.
OIoscopIu: es eI pfIncIpuI meIodo dIugnsIIco en Iu puIoIogfu
deI ofdo medIo y exIefno. Puede feuIIzufse con oIoscopIo eIecIfIco
u oIomIcfoscopIo, IfuccIonundo deI pubeIIn hucIu uIfs y hucIu
uffIbu pufu fecIIhcuf Iu cufvuIufu deI CAL. Se puede expIofuf Iu pef-
meubIIIdud IubfIcu, uI vef Iu Imugen IImpnIcu cuundo se feuIIzu Iu
munIobfu de VuIsuIvu que ubfe Iu Ifompu. Puede ucopIufse uI oIos-
copIo eI especuIo neumIIco de SIegIe, pufu expIofuf Iu movIIIdud
IImpnIcu y eI sIgno de Iu IfsIuIu de GeIIe en Ios coIesIeuIomus.
Figura 10. Otoscopia normal.
LXPLOBACIN BADIOLGICA.
BudIoIogfu sImpIe: ucIuuImenIe esI sIendo despIuzudu pof Ius
nuevus pfuebus de Imugen. Lu pfoyeccIn de SchuIIef esIudIu eI
ofdo medIo (neumuIIzucIn de musIoIdes y IIco), Iu ufIIcuIucIn
IempofomundIbuIuf y Ius IfucIufus IongIIudInuIes de peusco. Lus
pfoyeccIones de SIenvefs y IfunsofbIIufIu se empIeun pufu esIudIuf
eI ofdo InIefno, eI CAI y Ius IfucIufus IfunsvefsuIes de peusco.
TomogfuIfu compuIefIzudu: esIudIu me|of eI ofdo medIo uI sef
unu cuvIdud seu neumuIIzudu.
BesonuncIu mugneIIcu: expIofu me|of eI CAI, eI nguIo ponIo-
cefebeIoso, eI ofdo InIefno y eI fecoffIdo deI nefvIo IucIuI.
LXPLOBACIN IUNCIONAL DL LA AUDICIN.
1) AcumeIffu o dIupusones. PefmIIe un dIugnsIIco cuuIIIuIIvo,
sobfe eI IIpo de hIpoucusIu.
Pfuebu de BInne. MonouufuI, compufundo vfu uefeu (VA) po-
nIendo eI dIupusn deIunIe deI CAL y seu (VO) ponIendo eI
dIupusn sobfe Iu musIoIdes. BInne posIIIvo (VA me|of que VO)
en IndIvIduos nofmuIes o con hIpoucusIu pefcepIIvu. NeguIIvo
(VO me|of que VA) hIpoucusIu de IfunsmIsIn (MIB 00-01I, 161,
MIB 02-03, 60). IuIso BInne neguIIvo, en hIpoucusIu pefcepIIvu
pfoIundu unIIuIefuI (coIosIs unIIuIefuI).
Otorrinolaringologa
Pg. 5
Figura 11. Prueba de Rinne. Comparacin va area y va sea.
Pfuebu de Webef. BInuufuI, compufundo Iu vfu seu, ponIendo eI
dIupusn sobfe Iu IfenIe o dIenIes. Ln unu hIpoucusIu unIIuIefuI,
IuIefuIIzu uI ofdo enIefmo sI es de IfunsmIsIn (debIdo u que en
eI ofdo suno eI fuIdo umbIenIe pefcIbIdo pof vfu uefeu enmuscufu
eI pefcIbIdo pof vfu seu) y uI suno, sI es de pefcepcIn (debIdo
u que eI sonIdo es pefcIbIdo pof eI ofdo con me|of uudIcIn pof
vfu seu). SI es unu hIpoucusIu bIIuIefuI y sImeIfIcu, puede no
IuIefuIIzufse. Ln unu pefsonu nofmuI no se IuIefuIIzu (IndIIefen-
Ie) (MIB 98-99I, 1b4).
Figura 12. Prueba de Weber. Comparacin binaural de la va sea.
Pfuebu de Schwubuch. Compufu VO deI pucIenIe con Iu deI
expIofudof. AcofIudu en hIpoucusIus pefcepIIvus y uIufgudu en
Ius de IfunsmIsIn.
Pfuebu de GeIIe. Sef posIIIvu o nofmuI sI uI uumenIuf Iu pfesIn
en eI CAL con unu pefu de PoIIIzef dIsmInuye Iu pefcepcIn deI
sonIdo. LsIo ocuffe pofque se pfoduce un uumenIo de Iu fIgIdez
de Iu cudenu. SI no dIsmInuye, sef neguIIvu o puIoIgIcu, IfpIco
de Iu oIoscIefosIs.
2) AudIomeIffus. PefmIIen un dIugnsIIco cuuIIIuIIvo y cuunIIIu-
IIvo, uI esIudIuf umbfuIes uudIIIvos (mfnImu InIensIdud u Iu que
es uudIbIe un esIfmuIo uudIIIvo). Lu InIensIdud de un esIfmuIo
uudIIIvo se mIde en decIbeIIos y coffesponde u 10 veces eI IogufIImo
decImuI de Iu feIucIn enIfe Ius InIensIdudes de dos sonIdos. TIpos
de uudIomeIffu:
AudIomeIffu IonuI IImInuI: eI esIfmuIo son sonIdos de Ifecuen-
cIus conocIdus sIn ufmnIcos (Ionos pufos enIfe 12b y 8.000 Hz),
de InIensIdud vufIubIe, IunIo pof VO (umbfuI seo) como pof VA
(umbfuI uefeo). Lo nofmuI, es que Iu VA y Iu VO se supefpongun.
Ln Iu hIpoucusIu pefcepIIvu se uIecIun umbus vfus y ms en
IfecuencIus ugudus. Ln Iu hIpoucusIu de IfunsmIsIn se uIIefu
Iu VA, sobfe Iodo en IfecuencIus gfuves, y Iu VO se munIIene,
genefndose unu dIIefencIu o gup" enIfe umbus.
AudIomeIffu de uIIus IfecuencIus: umpIfu eI especIfo de Ife-
cuencIus de Iu uudIomeIffu IonuI cIsIcu, esIudIundo desde
8.000 husIu 18.000 Hz. , pufu esIudIuf Iu fegIn de Iu espIfu busuI
de Iu cocIeu. Ls uIII en eI dIugnsIIco pfecoz de puIoIogfus que
uIecIun unIes u Ius uIIus IfecuencIus, como eI Ifuumu ucusIIco o
Ios pfoducIdos pof oIoIxIcos.
AudIomeIffu vefbuI: eI esIfmuIo son puIubfus y no Ionos pufos,
pof eIIo no es sIo un esIudIo de InIensIdudes, sIno que IumbIen
esIudIu Iu dIscfImInucIn vefbuI, esencIuI en Iu udupIucIn de
pfIesIs uudIIIvus. Ln Ius hIpoucusIus de IfunsmIsIn Iu InIeII-
gIbIIIdud es nofmuI, IIegundo uI 100%, pefo Iu cufvu se despIuzu
hucIu Iu defechu segun eI nIveI de pefdIdu IonuI. Ls unu pfuebu
IndIspensubIe en Ius hIpoucusIus pefcepIIvus, donde Iu InIeIIgI-
bIIIdud esI dIsmInuIdu y Iu cufvu se IncIInu hucIu Iu defechu, sIn
uIcunzuf eI 100%, en Ius feIfococIeufes se munIendf en meseIu
y en Ius cocIeufes se Iofmu unu cufvu en cumpunu, pofque Iu
Tabla 3. Pruebas funcionales del odo.
MANUAL CTO 6 Ed.
Pg. 6
InIeIIgIbIIIdud vueIve u dIsmInuIf u pufIIf de un deIefmInudo
nIveI de InIensIdud (Ienmeno de foII-ovef, sIgno IndIfecIo de
fecIuIumIenIo). Ln Ius hIpoucusIus feIfococIeufes exIsIe unu dIs-
cfepuncIu enIfe umbfuIes uudIIIvos IonuI (que no fee|u muchu
pefdIdu) y vefbuI (peof pof Iu muIu dIscfImInucIn vefbuI).
AudIomeIffus supfuIImInuIes: eI esIfmuIo uudIIIvo que uIIIIzun
esI pof encImu deI umbfuI deI su|eIo. Pof IunIo no pfeIenden
deIefmInuf eI umbfuI uudIIIvo, sIno esIudIuf Ius dIsIofsIones de
Iu sensucIn ucusIIcu que ocuffen en Ius hIpoucusIus pefcepIIvus,
IunIo de Iu InIensIdud (fecIuIumIenIo), como de Iu dufucIn
(udupIucIn puIoIgIcu) deI sonIdo, y usf esIubIecef eI nIveI
cocIeuf o feIfococIeuf de Iu mIsmu.
LI fecIuIumIenIo de Ius hIpoucusIus cocIeufes, consIsIe en que
u pufIIf de un nIveI de InIensIdud deI esIfmuIo ucusIIco upufece
unu sensucIn sub|eIIvu de InIensIdud muyof, uIcunzundo unIes
eI umbfuI doIofoso y pof IunIo esIfechndose eI cumpo uudIIIvo
(espucIo enIfe umbfuI uudIIIvo y doIofoso). Se esIudIu con Ios IesI
de SIsI, IowIef y Luschef. Se debe u unu uIIefucIn en Ius ceIuIus
cIIIudus exIefnus.
Lu udupIucIn puIoIgIcu o IuIIgu uudIIIvu puIoIgIcu de Ius
hIpoucusIus feIfococIeufes, es unu dIsmInucIn de Iu sensIbIIIdud
uudIIIvu uI cubo de un cIefIo IIempo de pefcIbIf un esIfmuIo so-
nofo, es decIf, se de|u de off unIes o se necesIIu muyof InIensIdud
pufu seguIf oyendoIo. Se esIudIu con eI IesI Ione decuy". Se debe u
unu IesIn deI nefvIo uudIIIvo, que dIsmInuye eI numefo de hbfus
IuncIonunIes.
AudIomeIffu con fespuesIu eIecIfIcu (PLATC -poIencIuIes
evocudos uudIIIvos de Ifonco cefebfuI- o BLBA): es un fegIsIfo
medIunIe eIecIfodos de supefhcIedeIus vufIucIones depoIencIuI
eIecIfIco de Iu vfu uudIIIvu (nefvIo y Ifonco), genefudos en Ios
10 pfImefos mIIIsegundos (Iempfunos) Ifus unu esIImuIucIn
ucusIIcu. UIIIIdudes cIfnIcus:
1. AudIomeIffu ob|eIIvu (deIefmInucIn deI umbfuI uudIIIvo
sIn pfecIsuf Iu coIubofucIn deI pucIenIe), usf que se usu en
nIos menofes de 4 uos, en oIIgoIfenIus y en sImuIudofes,
deIefmInundo eI umbfuI de InIensIdud de Iu ondu V.
2. Como meIodo de scfeenIng (sensIbIe pefo poco especfhcu)
de puIoIogfu feIfococIeuf (neufInomu deI ucusIIco), deIef-
mInundo Ius IuIencIus de Iu ondu V (InIefvuIos I-V y I-III) y
compufndoIus con eI Iudo suno.
OIoemIsIones ucusIIcus: son sonIdos o vIbfucIones ucusIIcus
pfoducIdus hsIoIgIcumenIepof Ius ceIuIus cIIIudus exIefnus deIu
ccIeu, que pueden sef fegIsIfudus en eI CAL, y su pfesencIu IndIcu
buenu IuncIn cocIeuf (umbfuI uudIIIvo pof debu|o de 30 dB).No
nos InIofmu deI IIpo de hIpoucusIu, yu que pueden esIuf uIIefudus
IumbIen en hIpoucusIus de IfunsmIsIn, udems de en hIpoucusIus
cocIeufes. Pueden sef esponIneus o pfovocudus pof esIfmuIos
uudIIIvos, esIus uIIImus IIenen upIIcucIn cIfnIcu como:
1. AudIomeIffu ob|eIIvu en eI scfeenIng uudIIIvo neonuIuI,
yu que IIene unu sensIbIIIdud deI 86% y es unu pfuebu de
IcII y fpIdu feuIIzucIn, uunque no pefmIIe dIugnosIIcuf
eI umbfuI uudIIIvo y Iuego hubf que feuIIzuf PLATC pufu
conhfmuf eI dIugnsIIco.
2. MonIIofIzucIn deI duo cocIeuf pof Ifuumu ucusIIco y
oIoIxIcos.
3. LsIudIo de ucuIenos.
3) ImpeduncIomeIffu: es eI esIudIo de Iu ImpeduncIu (fesIsIencIu)
que oIfece eI sIsIemu Ifmpuno-osIcuIuf uI puso deI sonIdo (MIB 94-
9b, 1b9), uunque Ios upufuIos que exIsIen mIden su Invefsu, que es
Iu compIIunzu (eIusIIcIdud).
Pfuebus ImpeduncIomeIfIcus:
TImpunomeIffu: se mIden Ius vufIucIones de compIIunzu de Iu
membfunu IImpnIcu y cudenu osIcuIuf en IuncIn de Ius vufIu-
cIones de pfesIn u nIveI deI CAL. ObIendfemos InIofmucIn:
- DeI esIudo de Iu cmufu uefeu y de Ius pfesIones deI ofdo
medIo (IuncIonumIenIo de Iu Ifompu) segun Ios despIuzu-
mIenIos deI punIo de mxImu compIIunzu. Se despIuzuf
hucIu pfesIones neguIIvus cuundo eI conIenIdo uefeo esIe
dIsmInuIdo pof dIsIuncIn IubfIcu (oIoIubufIIIs).
- DeI IuncIonumIenIo deI Ifmpuno y Iu cudenu osIcuIuf, segun
Iu Iofmu y umpIIIud de Iu cufvu. Los pfocesos que feducen Iu
movIIIdud Ifmpuno-osIcuIuf (Ifusududos en cu|u de Iu oIIIIs
sefosu, h|ucIn osIcuIuf pof IImpunoescIefosIs y oIoscIefo-
sIs, oIIIIs udhesIvus) dIsmInuyen Iu compIIunzu, upIunundo
eI IImpunogfumu. A Iu Invefsu, Ios pfocesos que uumenIun
Iu movIIIdud Ifmpuno-osIcuIuf (IuxucIones y IfucIufus de
cudenu, Ifmpunos uIfhcos o monomefIcos) uumenIun Iu
compIIunzu, eIevundo muy uIIo eI IImpunogfumu.
Figura 13. Curvas de impedanciometra. Comentario: OMS= otitis media
secretora; OMA= otitis media aguda.
Bee|o esIupedIuI o ucusIIco-IucIuI: Ios Ionos pufos, compfen-
dIdos enIfe 70 y 100 dBs pof encImu deI umbfuI uudIIIvo o de
60 dBs pufu eI cuso de fuIdos bIuncos, dIspufun esIe ufco fee|o
(ccIeu nefvIo uudIIIvo (VIII PC) nucIeo uudIIIvo deI Ifonco
nucIeo moIof IucIuI (VII PC) nefvIo IucIuI muscuIo deI
esIfIbo) genefundo unu conIfuccIn deI muscuIo deI esIfIbo, que
uumenIu Iu Impe duncIu Ifmpuno-osIcuIuf, que es fegIsIfudu pof
eI ImpeduncImeIfo. ObIendfemos InIofmucIn:
- VuIofucIn deI esIudo deI ofdo medIo: uIgunus puIoIogfus que
genefun unu hIpoucusIu de IfunsmIsIn pfoducen uusencIu
deI fee|o esIupedIuI, IfpIcumenIe en Iu oIoscIefosIs, donde
uI InIcIo puede upufecef eI Ienmeno de on-oII (uIIefucIn
deI fee|o sIo uI pfIncIpIo y uI hnuI de Iu esIImuIucIn).
- DIugnsIIco Iopogfhco de hIpoucusIus pefcepIIvus: en Ius
cocIeufes con fecIuIumIenIo eI IesI de MeIz sef posIIIvo,
dIsmInucIn deI umbfuI de upufIcIn deI fee|o esIupedIuI
(upufece con esIfmuIos menofes de 60 dB pof encImu deI
umbfuI de uudIcIn). Ln Ius feIfococIeufes, eI Beex decuy
IesI esIudIu Iu udupIucIn uudIIIvu puIoIgIcu con eI fee|o
esIupedIuI.
- PufIIsIs IucIuIes: dIugnsIIco Iopogfhco(sI esI uusenIe, Iu
IesIn deI nefvIo esIuf pof encImu de Iu suIIdu de Iu fumu
deI muscuIo deI esIfIbo) y pfonsIIco (sI feupufece eI fee|o,
IndIcu buen pfonsIIco de Iu pufIIsIs IucIuI).
- VuIofucIn de IesIones de Ifonco buIbo-pfoIubefuncIuIes,
donde se uIIefu eI fee|o esIupedIuI.
LXPLOBACIN DLL LQUILIBBIO.
LI dIugnsIIco Iopogfhcoy eIIoIgIcode Ius uIIefucIones deI equIII-
bfIo se obIIene en un 80% u Ifuves de Iu hIsIofIu y expIofucIn cIfnIcu
(MIB 98-99, 148). AI sef eI equIIIbfIo un sIsIemu de conexIones com-
pIe|o, se fequIefe eI domInIo de dIvefsus munIobfus expIofuIofIus
pufu esIudIufIo udecuudumenIe.
1) AnumnesIs. Ls esencIuI en eI dIugnsIIco deI vefIIgo. Los Ifus-
Iofnos pueden munIIesIufse como vefIIgo (sensucIn IIusofIu de
movImIenIo genefuImenIe gIfuIofIo) y ucompuufse de sfnIomus
moIofes (desequIIIbfIo, nIsIugmo) o vegeIuIIvos (nuseus, vmIIos,
hIpoIensIn, bfudIcufdIu, hIpefpefIsIuIIIsmo).
Ls necesufIo vuIofuf: puIfn de dufucIn, IucIofes desencude-
nunIes (vefIIgo esponIneo o posIcIonuI), sfnIomus ucompuunIes
(oIoIgIcos y neufoIgIcos). Lu unumnesIs es ImpofIunIe pufu
dIIefencIuf enIfe vefIIgo pefIIefIco (IesIn en IubefInIo posIefIof o
pfImefu neufonu de Iu vfu vesIIbuIuf) y cenIfuI (IesIn de Ios nucIeos
vesIIbuIufes y sus conexIones). LI vefIIgo pefIIefIco es de comIenzo
bfusco, cofIu dufucIn, uunque pueden fepeIIfse Ios epIsodIos,
pfedomInu eI vefIIgo sobfe eI mufeo y Iu InesIubIIIdud y sI usocIu
sfnIomus esIos son oIoIgIcos y no neufoIgIcos (MIB 00-01I, 63).
2) LxpIofucIn cIfnIcu. No exIsIe vefIIgo sIn desequIIIbfIo y sIn nIs-
Iugmo. LI vefIIgo pefIIefIco es un sfndfome ufmnIco (Ius desvIucIo-
nes cofpofuIes pof uIIefucIn deI fee|ovesIfbuIo-espInuI coIncIden
con Iu Iuse IenIu deI nIsIugmo) y pfopofcIonudo (Iu InIensIdud deI
vefIIgo es pfopofcIonuI u Iu deI nIsIugmo).
Otorrinolaringologa
Pg. 7
Un pucIenIe con vefIIgo pefIIefIco feIefIf mufeo con sensu-
cIn de gIfo de ob|eIos y se ucompuuf de un cofIe|o vegeIuIIvo
ms o menos ofIdo, no Iendf pefdIdu de concIencIu nI IocuIIdud
neufoIgIcu.
AIIefucIones deI fee|ovesIfbuIo-espInuI: Ius pfuebus de equIII-
bfIo son Bombefg (de pIe, con pIes |unIos), mufchu con o|os ceffudos
(BubInskI-WeII), mufchu sImuIudu (UnIefbefgef) y Iu pfuebu de Ios
fndIces de Bufuny (bfuzos exIendIdos e fndIces exIendIdos), Iodus
eIIus con o|os ceffudos pufu eIImInuf Iu InIofmucIn vIsuuI. Ln eI
vefIIgo pefIIefIco upufece en Iodus esIus pfuebus, Ifus un peffodo
de IuIencIu, unu desvIucIn hucIu eI Iudo de Iu IesIn vesIIbuIuf (Iudo
hIpodomInunIe) en concofduncIu con Iu Iuse IenIu deI nIsIugmo, u
dIIefencIu deI vefIIgo cenIfuI, donde no exIsIe peffodo de IuIencIu
y donde Ius desvIucIones cofpofuIes son sIn fegIu h|u, IffeguIufes
y uIxIcus y hubIIuuImenIe no concofdunIes con Iu Iuse IenIu deI
nIsIugmo.
AIIefucIones deI fee|o vesIfbuIo-ocuIuf (nIsIugmo): son movI-
mIenIos InvoIunIufIos y fepeIIIIvos de Ios o|os y se deben expIofuf
en Ius dIsIInIus posIcIones deI gIobo ocuIuf, con h|ucIn de Iu mI-
fudu y usundo guIus de IfenzeI (de 20 dIopIffus) pufu supfImIf Iu
h|ucIn. Se puede fegIsIfuf y cuunIIhcuf Iu InIensIdud deI nIsIugmo
medIunIe eIecIfonIsIugmogfuIfu o vIdeonIsIugmogfuIfu, unuIIzundo
Iu veIocIdud de Iu Iuse IenIu.
TIpos de nIsIugmo ms ImpofIunIes:
IIsIoIgIcos: de mIfudu exIfemu, de IuIIgu de Iu mIfudu, de en-
Ioque, opIocIneIIco y pof esIfmuIo foIuIofIo o IefmIco (pfuebu
foIuIofIu y pfuebu cuIfIcu).
PuIoIgIcos. LsponIneos: vesIIbuIuf pefIIefIco o cenIfuI, de
h|ucIn, dIfeccIonuI, defeboIe, penduIuf, dIsocIudo. Pfovocudos:
de posIcIn o posIcIonuI esIIIco, posIcIonuI dInmIco, cefvIcuI,
pof ugIIucIn ceIIIcu y neumIIco (sIgno de Iu IfsIuIu).
CufucIeffsIIcus deI nIsIugmo vesIIbuIuf pefIIefIco esponIneo:
sIempfe se ucompuu de vefIIgo, es en fesofIe, con dos Iuses, unu
Iuse IenIu, que es Iu puIoIgIcu y no dehne uI nIsIugmo, y unu Iuse
fpIdu compensudofu, que es Iu que dehne Iu dIfeccIn deI nIsIug-
mo. Se InhIbe con h|ucIn ocuIuf y uumenIu con guIus de IfenzeI,
su InIensIdud uumenIu sI se mIfu en Iu dIfeccIn de Iu Iuse fpIdu, es
hofIzonIo-foIuIofIo (nuncu vefIIcuI), congfuenIe (movImIenIo IguuI
en Ios dos o|os) y de cofIu dufucIn uI hucefse IuIenIe pof compensu-
cIn cenIfuI (MIB 03-04, 2b9). Ls unIdIfeccIonuI (buIe en un soIo sen-
IIdo IndependIenIemenIe de Iu posIcIn de Iu mIfudu) (MIB 00-01,
b7), Io hubIIuuI es que se IfuIe de un nIsIugmo vesIIbuIuf desIfucIIvo
y se dIfI|u hucIu eI Iudo suno y, con muchu menof IfecuencIu, que
seu un nIsIugmo vesIIbuIuf IffIIuIIvo (IubefInIIIIs sefosu) y se dIfI|u
hucIu eI Iudo enIefmo. LI nIsIugmo vesIIbuIuf esponIneo cenIfuI
es pof desInhIbIcIn y buIe hucIu eI Iudo de Iu IesIn.
Tabla 4. Diferencias entre vrtigo perifrico y central.
L A R 1 N f C O C I R f f I R f P
o z n e | m o C o I n e L o c s u f B
a | g o I o f r o M d u d I I I b u I s e n I I o e f u M o f u p o I f o I u f I G
n | c a r u D e I b u I f u V u I f o C
n | c u I o v f u v I s e f g o f P u c I d s I p L
s o d a | c o s a s a m o t n | S
) e r p m e | s o n (
s o c I g I o f u e N
) s o v I I u I e g e v - I + (
s o c I g I o I O
) s o v I I u I e g e v - I + (
o m g a t s | N
e I b u I f u V
) I u c I I f e v f e s e d e u p (
o I f o I u I o f - o I n o z I f o H
n | c a I e R
/ I a r o p r o c n | c a | v s e d
o m g a t s | n
o c I n m f u s I D o c I n m f A
n | c a I e R
/ o m g a t s | n e d d a d | s n e t n |
o g | t r v I e d d a d | s n e t n |
o d u n o I c f o p o f p s e D o d u n o I c f o p o f P
CufucIeffsIIcus de uIgunos nIsIugmos pfovocudos:
NIsIugmo de posIcIn o posIcIonuI esIIIco: upufece uI udopIuf
deIefmInudus posIcIones deI cuefpo.
NIsIugmo posIcIonuI dInmIco: upufece pof cumbIos de posI-
cIn, desencudenudo pof movImIenIos como Iu munIobfu de
DIx-HuIIpIke. TIene IuIencIu, es fevefsIbIe, ugoIubIe, IuIIgubIe
y sIempfe se ucompuu de vefIIgo. Ls eI nIsIugmo deI vefIIgo
posIcIonuI pufoxfsIIco benIgno (VPPB).
NIsIugmo cefvIcuI: pfovocudo pof IofsIn ceIIIcu. Apufece en
Iu InsuhcIencIu vefIebfo-busIIuf.
NIsIugmo pof ugIIucIn ceIIIcu (munIobfu de MofIIz): genefu
unu excIIucIn deI upufuIo vesIIbuIuf, que ucIIvu un nIsIugmo
vesIIbuIuf IuIenIe pof compensucIn cenIfuI.
NIsIugmo neumIIco (sIgno de Iu IfsIuIu): upufece uI feuIIzuf
cumbIos de pfesIn en eI CAL, con Iu pefu de PoIIIzef o eI Impe-
duncImeIfo, o medIunIe Iu pfesIn dIgIIuI sobfe eI Ifugo. IndIcu
Iu pfesencIu de unu IfsIuIu deI ofdo InIefno esponIneu o pof
coIesIeuIomu, hubIIuuImenIe deI conducIo semIcIfcuIuf IuIefuI.
LI uumenIo de pfesIn despIuzu Ios IfquIdos IubeffnIIcos con unu
coffIenIe uIfIcuIfpeIu, upufecIendo un nIsIugmo hucIu eI Iudo enIef-
mo y Iu descompfesIn un movImIenIo uIfIcuIfIugo, upufecIendo
un nIsIugmo hucIu eI Iudo suno. LI pseudosIgno de Iu IfsIuIu upufece
en pefIofucIones IImpnIcus sIn IfsIuIu, pof enIfIumIenIo deI cunuI
semIcIfcuIuf. LI sIgno de HeenebefI, es un sIgno de Iu IfsIuIu posIIIvo
sIn que esIu exIsIu, puIognomnIco de Iu sfhIIs congenIIu.
Pfuebus InsIfumenIuIes deI fee|o vesIfbuIo-ocuIuf: se IfuIu de
esIImuIuf dIcho fee|o en un su|eIo suno, genefundo un nIsIugmo
hsIoIgIco cuIfIco o foIuIofIo, pufu cuunIIhcuf Iu excIIubIIIdud
fee|u vesIIbuIuf.
Pfuebu cuIfIcu: eI esIfmuIo es Iu IffIgucIn deI CAL con uguu
cuIIenIe o Iffu Iu cuuI genefu unu coffIenIe endoIInIIIcu en eI
conducIo semIcIfcuIuf IuIefuI deI Iudo esIudIudo. Se pfoduce un
nIsIugmo cuIfIco que buIe hucIu eI Iudo esIImuIudo sI es con
uguu cuIIenIe, y hucIu eI Iudo no esIImuIudo, sI es con uguu Iffu
(huye deI Iffo y se ucefcu uI cuIof").
Pfuebu foIuIofIu: eI esIfmuIo son foIucIones que pfoducen uceIe-
fucIones unguIufes con coffIenIes endoIInIIIcus, que esIImuIun
umbos conducIos semIcIfcuIufes hofIzonIuIes, pfoducIendo un
nIsIugmo foIuIofIo, que sIgue Iu dIfeccIn deI gIfo.
Pfuebus deI sIsIemu feIIno-ocuIuf y ocuIomoIof: sIsIemu sucdI-
co, sIsIemu de seguImIenIo ocuIuf y esIudIo deI nIsIugmo opIocIne-
IIco. LI nIsIugmo opIocIneIIco es hsIoIgIco y se genefu Ifus seguIf
con Ios o|os eI despIuzumIenIo de un ob|eIo en eI cumpo vIsuuI y su
dIfeccIn es conIfufIu uI movImIenIo deI ob|eIo. Su uIIefucIn IndIcu
puIoIogfu cenIfuI, sIendo un sIgno pfecoz de escIefosIs muIIIpIe.
1.3. Patologa del odo externo.
PATOLOGA INILAMATOBIA.
PefIcondfIIIs deI pubeIIn uufIcuIuf. Lus sIIuucIones que pfeceden u
Iu InIeccIn deI espucIo subpefIcndfIco son muy vufIudus y enIfe
eIIus IncIuImos IfuumuIIsmos, oIohemuIomu InIecIudo, quemudu-
fus, hefIdus quIfufgIcus, congeIucIn, eIc. InIcIuImenIe eI pubeIIn
esI enfo|ecIdo y edemuIoso, Iuego se Iofmun ubscesos subpefIcn-
dfIcos, que sI pefsIsIen, necfosun eI cufIfIugo (ofe|u en coIIof"). LI
IfuIumIenIo debe sef pfecoz con unIIbIIIcos que cubfun u Iu Pseu-
domonus uefugInosu (cIpfooxucIno, umInogIucsIdos) y dfenu|e
deI ubsceso con vendu|e compfesIvo.

Figura 14. Pericondritis y deformidad (oreja en coliflor)de pabelln
auricular.
MANUAL CTO 6 Ed.
Pg. 8
LfIsIpeIu. DefmoepIdefmIIIs esIfepIoccIcu deI pubeIIn y
fegIn pfeuufIcuIuf, fo|u, cuIIenIe y con bofdes eIevudos, y cufsu
udems con udenopuIfus suIeIIIes, hebfe y muIesIuf genefuI. PuefIu
de enIfudu pof hefIdus en pIeI. TfuIumIenIo con cIoxucIIInu.
ZosIef IIco (sfndfome de Bumsuy HunI). InIeccIn deI nefvIo
IucIuI pof eI vIfus vufIceIu zosIef con upufIcIn de vesfcuIus cuIneus
cufucIeffsIIcus en Iu conchu uufIcuIuf, CAL y membfunu IImpnIcu.
Hubf pufIIsIs IucIuI, oIuIgIu y uIecIucIn deI VIII PC (vefIIgo e
hIpoucusIu) sI se desuffoIIu compIeIo.
OIIIIs exIefnu cIfcunscfIIu (IofuncuIo deI ofdo). InIeccIn de unu
gInduIu pIIosebceu deI CAL pof SIuphyIococcus uufeus. Cufsu con
oIuIgIu, con sIgno deI Ifugo posIIIvo y, sI se hsIuIIzu, hubf oIoffeu.
Pof oIoscopIu se obsefvu unu InumucIn cIfcunscfIIu en eI IefcIo
exIefno deI CAL. TfuIumIenIo con cIoxucIIInu o umoxIcIIInu ms
cIuvuInIco pof vfu ofuI y mupIfocInu o bucIIfucInu IpIcu, dfenu|e
sI ucIuu, en nIngun cuso se debe munIpuIuf.
OIIIIs exIefnu dIIusu bucIefIunu. DefmoepIdefmIIIs de Iu pIeI deI
CAL, pfoducIdu pof bucIefIus gfumneguIIvus (Pseudomonus uefu-
gInosu Iu ms IfecuenIe) y SIuphyIococcus uufeus. Se ve IuvofecIdu
pof IucIofes que modIhcun eI pH deI CAL, como buo en pIscInus
(oIIIIs deI nududof) (MIB 02-03,b9), efosIones y IImpIezu deI CAL
con busIoncIIIos, eIc. Cufsu con oIuIgIu InIensu, con sIgno deI Ifugo
posIIIvo y ocusIonuI oIoffeu pfoIusu muy IfquIdu. Ln Iu oIoscopIu
se ve edemu deI conducIo, que puede IIeguf u ocIuIfIo, y oIoffeu. LI
IfuIumIenIo InIcIuImenIe es IpIco con goIus de unIIbIIIco (cIpfo-
oxucIno, poIImIxInu, genIumIcInu) que usocIun o no cofIIcoIde.
Ln InIeccIones sevefus o pefsIsIenIes y en InmunodepfImIdos se
udmInIsIfu unIIbIIIco pof vfu ofuI (cIpfooxucIno). Adems, se
deben uspIfuf Ius secfecIones y no mo|uf eI ofdo.
Figura 15. Otomicosis por Candida albicans.
OIomIcosIs. InIeccIn deI CAL pof hongos, pfIncIpuImenIe
Aspergi||us spp. y CundIdu, IuvofecIdu pof eI empIeo pfoIongudo de
unIIbIIIcos, pof munIpuIucIones, pof enIfudu de uguu y pof oIIIIs
exIefnus bucIefIunus pfevIus. Cufsu con pfufIIo InIenso y oIoffeu
densu. Ln Iu oIoscopIu, udems de Iu oIoffeu, se ven Ius hIIus de
coIof bIunquecIno en eI cuso de Iu CundIdu y negfuzcus sI se IfuIu
de AspefgIIIus nIgef. TfuIumIenIo con IImpIezu IfecuenIe de Ius
secfecIones, unIIIungIcos IpIcos (cIoIfImuzoI, bIIonuzoI) y uIcohoI
bofIcudo. Ln InmunodepfImIdos y en cusos fesIsIenIes se empIeu
un unIIIungIco pof vfu ofuI (IIfuconuzoI).
OIIIIs exIefnu muIIgnu o necfoIIzunIe. Se IfuIu de un cuudfo
cuusudo pof Iseudomonns neruginosn, poco IfecuenIe pefo muy
gfuve, con unu mofIuIIdud cefcunu uI b0% (MIB 00-01, 138, MIB
96-97I, 1b9). Ls IfpIco de uncIunos dIubeIIcos y de InmunodepfI-
mIdos (MIB 97-98, 99). InIcIuImenIe uIecIu uI CAL, pfoducIendo
oIuIgIu InIensu y oIoffeu pefsIsIenIe que no me|ofu con Ios IfuIu-
mIenIos hubIIuuIes. Ln Iu oIoscopIu IIumu Iu uIencIn Iu pfesencIu
de Ie|Ido de gfunuIucIn con IofmucIn de pIIpos y esIuceIos en
Ius pufedes deI conducIo. PosIefIofmenIe se pfoduce unu necfosIs
de esIfucIufus udyucenIes (Ie|Idos bIundos, cufIfIugo y hueso) y
unu uIecIucIn de pufes cfuneuIes. Ln pfImef Iuguf se uIIefu eI VII
puf con pufIIsIs IucIuI y cuundo se exIIende u Iu buse deI cfneo y
uIecIu uI ugu|efo yuguIuf o fusgudo posIefIof upufece eI sfndfome
de VefneI (IX, X, XI pufes cfuneuIes), y sI udems se uIecIu eI cunuI
deI hIpogIoso, upufecef eI sfndfome de CoIIeI-SIcufd. Adems deI
dIugnsIIco cIfnIco y oIoscpIco, se debe feuIIzuf un TC, unu gum-
mugfuIfu con Tc99 pufu un dIugnsIIco pfecoz y con Gu67 como
cfIIefIo de fesoIucIn. TfuIumIenIo hospIIuIufIo, con unIIbIoIefupIu
InIfuvenosu pfoIongudu (6 semunus) con ImIpenem, mefopenem,
cIpfooxucIno, ceIIuzIdImu o ceIepIme, combInudo con cIfugfu en
uIgunus ocusIones (MIB 97-98I, 189-II, MIB 9b-96, 131).
OIIIIs exIefnu eccemuIosu (eccemu IIco). DefmuIIIIs deI IefcIo
exIefno deI CAL, que evoIucIonu en bfoIes de pfufIIo InIenso. Tfu-
IumIenIo IpIco con pomudus o soIucIones de cofIIcoIdes.
MIfIngIIIs buIIosu. InIeccIn pof MycopIusmu pneumonIue que
uIecIu u Iu membfunu IImpnIcu, en eI conIexIo de unu InIeccIn
fespIfuIofIu pof MycopIusmu. Unu vufIunIe es Iu MIfIngIIIs umpo-
IIosu hemoffgIcu pof eI vIfus de Iu gfIpe. Pfoducen umpoIIus de
conIenIdo hemoffgIco en Iu membfunu IImpnIcu y pufedes deI
CAL. Pfovocun oIuIgIu InIensu que cede con Iu foIufu de Ius umpo-
IIus y oIoffugIu.
PATOLOGA TBAUMTICA.
OIohemuIomu. Ls Iu upufIcIn de unu coIeccIn hemIIcu
subpefIcndfIcu Ifus un IfuumuIIsmo. LI IfuIumIenIo es sIempfe
quIfufgIco con IncIsIn, dfenu|e y vendu|e compfesIvo, usf como
pfoIeccIn unIIbIIIcu pfecoces. De Io conIfufIo exIsIe eI fIesgo de
unu pefIcondfIIIs y necfosIs deI pubeIIn, con Iu posIefIof deIofmI-
dud deI mIsmo (ofe|u en coIIof").
Figura 16. Otohematoma.
PefnIosIs. IofmucIn de nduIos subcuIneos bIIuIefuIes pfu-
fIgInosos pof exposIcIn cfnIcu uI Iffo (subuones).
HefIdus deI pubeIIn uufIcuIuf. SI son menofes de 2 cm, se feu-
IIzuf suIufu dIfecIu, sI Iu pefdIdu es muyof, pfecIsuf de In|efIos.
Ln uffuncumIenIos o uvuIsIones deI pubeIIn, sI hun IfunscuffIdo
menos de 3 hofus, se feuIIzuf suIufu deI IfugmenIo, hepufInIzucIn
y cobefIufu unIIbIIIcu. AI feconsIfuIf Iodu hefIdu deI pubeIIn
uufIcuIuf, debe evIIufse de|uf cufIfIugo descubIefIo pof eI fIesgo
que eIIo conIIevu.
PATOLOGA TUMOBAL DLL ODO LXTLBNO.
Tumofes benIgnos. Los ms IfecuenIes son Ios osIeomus deI
CAL, que se IocuIIzun sobfe Iodo en Iu unIn IImpunoescumosu,
pfxImos uI Ifmpuno. Se dIIefencIun de Ius exosIosIs en que esIus
uIIImus sueIen sef muIIIpIes.
Tumofes muIIgnos. Los deI CAL son ms fufos que Ios deI pube-
IIn uufIcuIuf pefo IIenen peof pfonsIIco, yu que su dIugnsIIco es
ms Iufdfo. Los ms IfecuenIes son eI cufcInomu epIdefmoIde y eI
epIIeIIomu busoceIuIuf. LI IfuIumIenIo se busu en exIIfpucIn con
mfgenes suhcIenIes y posIefIof feconsIfuccIn. Ln eI cufcInomu
Otorrinolaringologa
Pg. 9
epIdefmoIde con meIsIusIs gungIIonufes se debe feuIIzuf vucIu-
mIenIo gungIIonuf. Los meIunomus deI pubeIIn uufIcuIuf suponen
Iun sIo eI b-1b% de Ios meIunomus de Iodo eI ofgunIsmo.
PATOLOGA CONGLNITA.
QuIsIes y IfsIuIus pfeuufIcuIufes. PfoducIdus pof un cIeffe Insu-
hcIenIe de Iu unIn enIfe eI 1ef y eI 2 ufcos bfunquIuIes. Apufecen
como un quIsIe (coIobomu uufIs) o unu IfsIuIu, en Iu fufz deI heIIx.
SueIen sef bIIuIefuIes y pueden usocIufse u oIfus muIIofmucIones
deI pubeIIn y cudenu osIcuIuf (sfndfome de WIIdefbunck). HubI-
IuuImenIe son usInIomIIcus, suIvo que se InIecIen. TfuIumIenIo
quIfufgIco.
IfsIuIus uufIcuIocefvIcuIes. Pof un deIecIo de IusIn de Iu 1-
hendIdufu y eI 1ef ufco bfunquIuI. Son ms fufus y eI ofIhcIo hsIu-
Ioso ubocu en eI CAL o en eI pubeIIn, bu|undo hucIu eI cueIIo en
feIucIn u Iu pufIIdu y uI nefvIo IucIuI, se sIIuun uIfededof deI n-
guIo mundIbuIuf, sIempfe pof encImu deI hueso hIoIdes. Cuundo se
InIecIun pfoducen unu IumofucIn InumuIofIu debu|o deI nguIo
mundIbuIuf y oIoffeu en eI CAL. Su IfuIumIenIo es quIfufgIco.
MuIIofmucIones deI pubeIIn uufIcuIuf (mIcfoIIu y unoIIu) y
uIfesIus congenIIus deI CAL. Pueden esIuf usocIudus u muIIofmu-
cIones cfuneoenceIIIcus deI 1 y 2 ufcos bfunquIuIes (sfndfomes
de Tfeuchef-CoIIIns, Cfouzon, GoIdenhuf, PIeffe-BobIn) y u muIIof-
mucIones deI ofdo medIo.
Figura 17. Atresia congnita de pabelln auricular y CAE.
PATOLOGA OBSTBUCTIVA DLL CAL.
Tupones de cefumen. LI cefumen que pfoducen Ius gInduIus
pIIosebceus deI IefcIo exIefno deI CAL (zonu cufIIIugInosu) quedu
ucumuIudo y feIenIdo en eI conducIo. LsIu sIIuucIn es ms Ife-
cuenIe en Ios conducIos esIfechos y sI se usun busIoncIIIos. Cuundo
obsIfuyen pof compIeIo eI CAL pfoducen hIpoucusIu, uuIoIonfu y
sensucIn de pIenIIud. Deben exIfuefse bu|o vIsIn dIfecIu con gun-
cho uboIonudo o medIunIe IffIgucIn con uguu IempIudu, sIempfe
que no exIsIu pefIofucIn IImpnIcu (MIB 99-00I, 1b6).
Tupones epIdefmIcos. Ln esIe cuso Io que se ucumuIun son
descumucIones epIdefmIcus en eI IefcIo InIefno deI CAL, que se
udhIefen y fesuIIun dIIfcIIes de exIfuef. Se usocIun con Ios sfndfomes
de KufIugenef y MounIef-Kuhn.
Cuefpos exIfuos. CusI sIempfe se IfuIu de nIos. Pueden sef
usInIomIIcos, pefo sI se ImpucIun ocusIonun oIuIgIu e hIpoucusIu.
Lu exIfuccIn bu|o conIfoI oIoscpIco debe hucefse con guncho
uboIonudo o uspIfudof y no con pInzus, pof eI fIesgo de InIfoducIfIo
ms y IesIonuf eI Ifmpuno.
1.4. Patologa del odo medio.
AIIefucIones de Iu venIIIucIn y dfenu|e deI ofdo medIo.
OIoIubufIIIs. Lu obsIfuccIn IubfIcu IfunsIIofIu pof pfocesos
fInoIuffngeos genefu unu hIpopfesIn en eI OM, que pfoduce hI-
poucusIu IfunsIIofIu, con sensucIn de IuponumIenIo y uuIoIonfu.
Ln Iu oIoscopIu se ve unu feIfuccIn IImpnIcu. LI IfuIumIenIo se
feuIIzu con descongesIIonunIes nusuIes y unIIInumuIofIos.
OIIIIs medIu sefosu y mucosu o con deffume. InumucIn deI
ofdo medIo en Iu que exIsIe unu coIeccIn de IfquIdo en uusencIu
de sfnIomus y sIgnos de InIeccIn pIgenu ugudu. Lu obsIfuccIn
IubfIcu cfnIcu pfoduce unu IuIIu de uIfeucIn deI OM y unu hI-
popfesIn munIenIdu en dIchu cuvIdud, que ofIgInu un Ifusududo
sefoso de uspecIo cIufo (oIIIIs sefosu). SI pefsIsIe esIu sIIuucIn,
se pfoduce unu meIupIusIu que IfunsIofmu Ius ceIuIus epIIeIIuIes
pIunus en ceIuIus pfIsmIIcus cIIIudus. TumbIen huy un uumenIo de
gInduIus mucosus, que secfeIun un exududo denso, opuIescenIe, no
pufuIenIo (oIIIIs mucosu). Ls unu puIoIogfu pfopIu de nIos debIdo
u Iu hIpefIfohu udenoIdeu (cuusu ms IfecuenIe de hIpoucusIu de
IfunsmIsIn en nIos enIfe 2 y 6 uos, uIecIu uI 10% de Ios nIos
en edud pfeescoIuf). TumbIen es ms IfecuenIe en cusos de muI-
IofmucIones veIopuIuIInus y en eI sfndfome de Down. Ln uduIIos
esI pfoducIdo pof InIeccIones fInoIuffngeus o pfocesos uIefgIcos
y, sI es unIIuIefuI, se debe descufIuf sIempfe un cncef de cuvum
(MIB 02-03,b9).
Lus munIIesIucIones cIfnIcus IncIuyen hIpoucusIu de IfunsmI-
sIn, sensucIn de IuponumIenIo IIco, chusquIdos con Iu degIucIn
y uuIoIonfu, pefo no huy oIuIgIu nI oIoffeu. Aunque es IfecuenIe
que cufse usInIomIIcu, sobfe Iodo en nIos, y que se fecupefe
esponIneumenIe sIn IfuIumIenIo. Ln Iu oIoscopIu eI Ifmpuno esI
fnIegfo, pefo feIfufdo y opuco, con nIveIes hIdfouefeos y bufbu|us
en cu|u, en Ios cusos cfnIcos IIene un uspecIo uzuIudo (bIue-dfum).
Lu IImpunomeIffu es cufucIeffsIIcumenIe pIunu.
Pufu eI IfuIumIenIo empIeumos vusoconsIfIcIofes y unIIInu-
muIofIos u Ios que se uude IfuIumIenIo unIIbIIIco (yu que uIsIun
en eI exududo gefmenes en un pofcenIu|e consIdefubIe de cusos y
es eI IfuIumIenIo medIco que hu demosIfudo sef ms ehcuz) y, sI
exIsIe hIpefIfohuudenoIdeuobsIfucIIvu, sefeuIIzuudenoIdecIomfu.
SI pefsIsIe, mIfIngoIomfu con coIocucIn de dfenu|es IfunsIImp-
nIcos en Ios cuudfunIes InIefIofes. A pesuf deI IfuIumIenIo pueden
queduf feus de IImpunoescIefosIs, oIIIIs udhesIvu y feIfusos en eI
Ienguu|e pof hIpoucusIu, como secueIu.
Figura 18. Otitis media serosa del odo derecho.
OTITIS MLDIA AGUDA (OMA).
Ls unu InIeccIn ugudu de Iu mucosu que IupIzu Ius cuvIdudes deI
ofdo medIo, Iu cuuI en condIcIones nofmuIes es esIefII. SueIe sef unu
InIeccIn monobucIefIunu y Ios gefmenes ms hubIIuuIes son: SIfep-
Iococcus pneumonIue 3b%, H. Inuenzue 2b%, M. cuIuffhuIIs 13%,
S. pyogenes 4% (MIB 00-01I, 193). Hoy en dfu exIsIe unu IfecuencIu
cfecIenIe de bucIefIus pfoducIofus de beIuIucIumusus. Lu vfu de pfo-
pugucIn ms comun es Iu IubfIcu, con unu dIsemInucIn feIfgfudu
desde InIeccIones deI IfucIo fespIfuIofIo supefIof hucIu eI ofdo. Lu
muyof IncIdencIu de Iu enIefmedud se pfesenIu enIfe Ios 6 meses y Ios 3
uos de edud, husIu eI punIo de que cusI dos Iefcefus pufIes de Ios nIos
de Ifes o menos uos hun IenIdo uI menos un epIsodIo de OMA en su
vIdu. LsIo es debIdo u unu peof IuncIn IubfIcu y u Iu pfesencIu de
un fesefvofIo de bucIefIus puIgenus en fInoIufInge pof Iu hIpefIfohu
udenoIdeu. Ln su evoIucIn se pueden dIsIInguIf dos Iuses:
Iuse de coIeccIn: huy un ucumuIo de conIenIdo pufuIenIo en
eI InIefIof de Iu cu|u IImpnIcu que pfoduce unu dIsIensIn deI
MANUAL CTO 6 Ed.
Pg. 10
Ifmpuno. LsIo pfovocu Iu upufIcIn de oIuIgIu InIensu puIsIII,
hIpoucusIu, hebfe y muIesIuf genefuI y en nIos nuseus y v-
mIIos. Ln Iu oIoscopIu se ve un Ifmpuno ubombudo, enfo|ecIdo
y conIenIdo pufuIenIo en Iu cu|u.
Iuse de oIoffeu: suIIdu de muIefIuI pufuIenIo y oIoffugIu pof pef-
IofucIn IImpnIcu esponIneu en Iu pufs Iensu posIefoInIefIof.
Ls cufucIeffsIIcu Iu me|offu de Iu cIfnIcu con cese de Iu oIuIgIu.
Trutumiento. unIIbIoIefupIu sIsIemIcu empffIcu de umpIIo
especIfo que cubfu gefmenes pfoducIofes de beIuIucIumusus. Ln
genefuI se usu umoxIcIIInu-cIuvuInIco con dosIs uIIu de umoxIcIIInu
y en Ios pucIenIes uIefgIcos u beIuIucImIcos empIeumos mucf-
IIdos (cIufIIfomIcInu o uzIIfomIcInu). Cuundo se hu pfoducIdo Iu
pefIofucIn IImpnIcu podemos uudIf unIIbIoIefupIu IpIcu. Ln
nIos con OMA fecuffenIes puede esIuf IndIcudu Iu mIfIngoIomfu
con InsefcIn de dfenu|es IfunsIImpnIcos y Iu udenoIdecIomfu. Ln
OMA compIIcudus y en InmunodepfImIdos IumbIen esI IndIcudu
Iu mIfIngoIomfu (MIB 9b-96I, 103).
Figura 19. Otitis media aguda de odo derecho.
Formus especiuIes de OMA.
OMA deI IucIunIe: Ios sfnIomus IocuIes se pfesenIun de Iofmu
ms dIscfeIu, Iu pefIofucIn y Iu oIoffeu son menos IfecuenIes y
eI sIgno deI Ifugo puede sef posIIIvo uI no esIuf osIhcudoeI CAL.
Los sfnIomus genefuIes (dIgesIIvos, hebfe, muIesIuf genefuI) son
ms munIhesIos y eI fIesgo de compIIcucIn es muyof. Huy unu
Iofmu especIuI de OMA IIumudu uIIcounIfIIIs, que cufsu con
ubombumIenIo de Iu pufs uccIdu y cufdu de Iu pufed posIe-
fosupefIof deI CAL. LI IfuIumIenIo unIIbIIIco debe sef pof vfu
InIfuvenosu.
OMA necfoIIzunIes: en InmunodepfImIdos, enIefmedudes sIs-
IemIcus vffIcus (sufumpIn, pufoIIdIIIs, vufIceIu) o bucIefIunus
(escufIuIInu y efIsIpeIu pof esIfepIococo, dIIIefIu). Lu evoIucIn
es ugfesIvu con fIesgo de compIIcucIones pof osIeIIsIs: IesIn
de Iu cudenu osIcuIuf, musIoIdIIIs, pufIIsIs IucIuI y compIIcu-
cIones InIfucfuneuIes como menIngIIIs. Pueden queduf umpIIus
pefIofucIones IImpnIcus como secueIu.
OTITIS MLDIA CBNICA (OMC).
Se IfuIu de unu InumucIn cfnIcu deI ofdo medIo que genefu un
cuudfo de oIoffeu pufuIenIu cfnIcu o fecIdIvunIe. Cufsu sIn oIuIgIu
y se ucompuu de hIpoucusIu vufIubIe en IuncIn de Ius IesIones
deI Ifmpuno y de Iu cudenu osIcuIuf (MIB 98-99, 146). LxIsIen dos
gfundes Iofmus cIfnIcus:
Otitis mediu cronicu simpIe, supurutivu o henignu. InumucIn
cfnIcu y fecIdIvunIe de Iu mucosu deI ofdo medIo, pefo u dIIefencIu
deI coIesIeuIomu no huy osIeIIsIs de sus pufedes. Ln Iu oIoscopIu
upufece unu pefIofucIn cenIfuI (fespeIu eI unnuIus) y sueIe exIsIIf
IesIn de Iu cudenu osIcuIuf, sobfe Iodo de Iu fumu Iufgu deI yun-
que. Ln Iu fudIoIogfu sImpIe y en eI TC desIucu Iu pfesencIu de unu
musIoIdes ebufneu con uusencIu de efosIones en Ius pufedes seus
u dIIefencIu deI coIesIeuIomu. Su pfIncIpuI cuusu es Iu exIsIencIu
pfevIu de unu pefIofucIn IImpnIcu, como secueIu de unu OMA o
de un IfuumuIIsmo, y Iu dIsIuncIn IubfIcu conIfIbuIffu u Iu cfonIh-
cucIn deI pfoceso. Los epIsodIos de InIeccIn y oIoffeu sueIen esIuf
feIucIonudos con Iu enIfudu de uguu en eI ofdo o con InIeccIones deI
feu fInoIuffngeu. Ln genefuI sueIen esIuf pfoducIdos pof gefmenes
supfhIos deI CAL(Pseudomonus yoIfos gfumneguIIvos, S. uufeus) y
deI IfucIo fespIfuIofIo supefIof. LI IfuIumIenIo dufunIe Iu Iuse ucIIvu
supufuIIvu se feuIIzu con unIIbIoIefupIu IocuI yIo sIsIemIcu y en Iu
Iuse de femIsIn, Ifus 3 6 meses sIn oIoffeu, se puede feuIIzuf un
IfuIumIenIo quIfufgIco medIunIe IImpunopIusIIu. Con eIIo se pfe-
Iende feuIIzuf unu feconsIfuccIn IImpnIcu y de Iu cudenu osIcuIuf,
uunque u dIIefencIu deI coIesIeuIomu, eI IfuIumIenIo quIfufgIco no
es ImpfescIndIbIe.
Figura 20. Otitis media crnica simple del odo derecho con perforacin
timpnica de la pars tensa posterior.
CoIesteutomu u otitis mediu cronicu coIesteutomutosu. se
IfuIu de unu InumucIn cfnIcu y no de un Iumof, uunque IIene
un compofIumIenIo pseudoIumofuI. Genefudu pof Iu pfesencIu de
un epIIeIIo quefuIInIzunIe en Ius cuvIdudes deI ofdo medIo (pfeIe-
fenIemenIe eI IIco) cupuz de sInIeIIzuf unu sefIe de susIuncIus que
pfoducen osIeIIsIs de sus pufedes y, pof IunIo, un eIevudo fIesgo
de compIIcucIones que obIIgun sIempfe u su IfuIumIenIo quIfufgIco
(MIB 00-01I, 1b8).
PATOGLNIA.
CoIesIeuIomu udquIfIdo pfImufIo (Ios ms IfecuenIes, 90%):
InvugInucIn pfogfesIvu de Iu membfunu IImpnIcu u nIveI
de Iu pufs uccIdu, hucIu eI IIco deI ofdo medIo (epIIfmpuno
posIefIof), IuvofecIdu pof unu hIpopfesIn secundufIu u un muI
IuncIonumIenIo de Iu Ifompu de LusIuquIo.
CoIesIeuIomu udquIfIdo secundufIo u unu pefIofucIn IImpnI-
cu yu exIsIenIe, con InvusIn deI epIIeIIo deI CAL hucIu eI ofdo
medIo u Ifuves de Iu pefIofucIn.
CoIesIeuIomu congenIIo: muy fufo, upufece en nIos sIn pefIo-
fucIn IImpnIcu nI unIecedenIes de InIeccIn IIcu pfevIu, son
muy ugfesIvos y fecIdIvunIes. Se cfee que se ofIgInun u pufIIf
de fesIos embfIonufIos ecIodefmIcos en eI InIefIof deI hueso
IempofuI.
LI coIesIeuIomu es un suco bIunquecIno compucIo, Iofmudo
pof unu pofcIn cenIfuI con escumus de quefuIInu dIspuesIus con-
cenIfIcumenIe y unu pofcIn pefIIefIcu, denomInudu muIfIz, con
epIIeIIo quefuIInIzunIe que genefu Iu pofcIn cenIfuI.
CLNICA.
OIoffeu cfnIcu, IfpIcumenIe IeIIdu y pefsIsIenIe u pesuf deI Ifu-
IumIenIo medIco. Lu hIpoucusIu sueIe sef InIensu pof Ius gfuves
IesIones de Iu cudenu osIcuIuf. Pueden upufecef cuuIquIefu de Ius
compIIcucIones IunIo InIfuIempofuIes como InIfucfuneuIes de Ius
Otorrinolaringologa
Pg. 11
oIIIIs medIus, son muy IfpIcus Ius IfsIuIus deI conducIo semIcIfcuIuf
IuIefuI, que deben sospechufse unIe Iu upufIcIn de cIfnIcu vefII-
gInosu y se conhfmun con eI sIgno de Iu IfsIuIu. Lu oIoscopIu es Iu
expIofucIn ms ImpofIunIe en eI dIugnsIIco de un coIesIeuIomu
y en eIIu se obsefvuf unu pefIofucIn IImpnIcu mufgInuI en Iu
fegIn uIIcuI con escumus bIunquecInus en eI ofdo medIo (MIB
0b-06, 1b2). SIempfe se debe descufIuf un coIesIeuIomu cuundo se
ve un pIIpo en eI CAL que pfocede deI IIco. Ln fudIoIogfu (TC) se
obsefvu unu musu con densIdud de pufIes bIundus que efosIonu Ios
bofdes seos deI ofdo medIo.
TBATAMILNTO.
Ls sIempfe quIfufgIco medIunIe IImpunopIusIIu con musIoIdecIo-
mfu ubIefIu (fudIcuI o fudIcuI modIhcudu) o ceffudu (consefvundo
Iu pufed posIefIof deI CAL) y posIefIof feconsIfuccIn Ifmpuno
osIcuIuf IuncIonuI uudIIIvu. LI ob|eIIvo deI IfuIumIenIo sef unIe
Iodo evIIuf Iu upufIcIn de compIIcucIones y no eI me|ofuf Iu uudI-
cIn (MIB 97-98I, 184).
Figura 21. Colesteatoma con plipo atical en epitmpano posterior del
odo derecho.
TimpunoescIerosis. Ls unu secueIu de pfocesos oIfIIcos de
fepeIIcIn. Ocuffe en eI 10% de Ius oIIIIs medIus cfnIcus sImpIes.
ConsIsIe en unu degenefucIn hIuIInu deI coIgeno, con IofmucIn
de pIucus de cuIcIo en Iu mucosu deI OM, sobfe Iodo uIfededof
de Iu cudenu osIcuIuf y Ifmpuno, pfoducIendo unu hIpoucusIu de
IfunsmIsIn ImpofIunIe.
Otitis cronicu udhesivu. ObsIfuccIn IubfIcu cfnIcu con
membfunu IImpnIcu uIfhcu y feIfufdu husIu udhefIfse uI Iondo
de Iu cu|u IImpnIcu y cudenu osIcuIuf, desupufecIendo usf eI espu-
cIo uefeo deI ofdo medIo. Pfoduce unu hIpoucusIu de IfunsmIsIn
pfogfesIvu. TfuIumIenIo con cIfugfu, y en esIudIos uvunzudos, con
pfIesIs uudIIIvus.
COMPLICACIONLS DL LAS OTITIS MLDIAS AGUDAS Y CBNICAS.
Todu InIeccIn que dufe ms de dos semunus obIIgu u descufIuf Iu
exIsIencIu de compIIcucIones. Podemos cIusIhcuf Ius compIIcucIo-
nes de Ius oIIIIs medIus en dos gfupos:
1) IntrutemporuIes.
Mustoiditis (MIB 01-02, 147, MIB 99-00, b0). Supone no sIo Iu
exIsIencIu de unu InIeccIn en musIoIdes, sIno unu uIecIucIn seu
con osIeIIsIs. Ls Iu compIIcucIn ms IfecuenIe de Iu OMA, sobfe
Iodo en nIos, uunque es ms IfecuenIe que upufezcu pof OMC en
uduIIos. SueIe pfecedef uI fesIo de Ius compIIcucIones InIfuIempo-
fuIes. Huy dos Iuses:
MusIoIdIIIs ugudu couIescenIe: se pfoduce feubsofcIn de Ios
IubIques seos de Ius ceIdIIIus, Iofmndose unu gfun cuvIdud
InIecIudu. CIfnIcu: pefsIsIencIu de Ios sfnIomus de Iu oIIIIs,
con oIoffeu en uumenIo y upufece doIof, edemu y efIIemu
feIfouufIcuIuf que uumenIu u Iu pfesIn, con hebfe y muIesIuf
genefuI. Ln Iu oIoscopIu se puede vef un ubombumIenIo de Iu
pufed posIefosupefIof deI CAL. Ln Iu fudIoIogfu sImpIe y eI TC
se obsefvu opucIdud y desIfuccIn seu musIoIdeu.
MusIoIdIIIs exIefIofIzudu (ubsceso subpefIsIIco): puede Ienef
vufIus IocuIIzucIones:
- LuIefuI o exIefnu, es Iu ms IfecuenIe (ocuffe en eI b0% de
Ius musIoIdIIIs), con IofmucIn de un ubsceso feIfouufIcuIuf
que despIuzu eI pubeIIn hucIu deIunIe (sIgno de Jucques) y
se hsIuIIzu u Iu pIeI feIfouufIcuIuf o u Iu pufed posIefIof deI
CAL (IfsIuIu de GeIIe).
- InIefIof o de Iu punIu de Iu musIoIdes: ubsceso de BezoId,
enIfe eI esIefnocIeIdomusIoIdeo y eI dIgsIfIco, con IofIfco-
IIs, ubsceso de MoufeI, enIfe eI dIgsIfIco y Iu yuguIuf, con
sfnIomus de ubsceso pufuIuffngeo.
TfuIumIenIo con unIIbIIIcos InIfuvenosos (ceIuIospofInus de
Iefcefu genefucIn) y muchus veces pfecIsu dfenu|e quIfufgIco con
mIfIngoIomfu o musIoIdecIomfu, segun Iu evoIucIn.
Petrositis. Ls unu musIoIdIIIs con desIfuccIn seu deI pex
peIfoso o punIu deI peusco. Se munIhesIu pof eI sfndfome de
GfudenIgo: oIoffeu usocIudu u doIof feIfoocuIuf (pof neufuIgIu deI
IfIgemIno) y dIpIopfu pof uIecIucIn deI sexIo puf cfuneuI. AIIo
fIesgo de compIIcucIn InIfucfuneuI. Lu fesonuncIu con conIfusIe
es Iu pfuebu ms hubIe pufu sudIugnsIIco. TfuIumIenIounIIbIIIco
y musIoIdecIomfu umpIIudu uI pex peIfoso.
Luherintitis. Ls Iu InumucInde Ius esIfucIufus endoIubeffnII-
cus secundufIu u oIIIIs medIus ugudus y ms pof cfnIcus. Podemos
dIsIInguIf dos gfupos:
LubefInIIIIs dIIusus:
- LubefInIIIIs sefosu, en Iu que exIsIe sIo unu InumucIndI-
Iusu sIn conIenIdo pufuIenIo: cufsu con vefIIgo esponIneo
y nIsIugmo IffIIuIIvo (hucIu eI Iudo enIefmo) e hIpoucusIu
pefcepIIvu, umbos fevefsIbIes uI cufuf Iu oIIIIs.
- LubefInIIIIs pufuIenIu o InIeccIn pof gefmenes pIogenos
con coIeccIn pufuIenIu endoIubeffnIIcu: vefIIgo esponI-
neo InIenso pof uffeexIuvesIIbuIuf connIsIugmopufuIfIIco
(se InvIefIe y buIe hucIu eI Iudo suno) y coIosIs, IffevefsIbIes
uI desIfuIfse eI IubefInIo (MIB 9b-96, 133).
LubefInIIIIs cIfcunscfIIus o IfsIuIus deI ofdo InIefno. SueIen sef
secundufIus u un coIesIeuIomu y se IocuIIzun pfIncIpuImenIe en
eI conducIo semIcIfcuIuf IuIefuI. A veces se pfoduce exposIcIn
deI IubefInIo membfunoso con IndemnIdud deI mIsmo, es Io que
denomInumos pufuIubefInIIIIs. Cufsun con epIsodIos de vefIIgo
InducIdo pof movImIenIos de Iu cubezu, medIunIe uumenIos de
pfesIn en CAL (sIgno de Iu IfsIuIu), fuIdos InIensos (Ienmeno
de TuIIo) o uspIfucIones.
ConhfmucIn dIugnsIIcu con fesonuncIu mugneIIcu. BIesgo
eIevudo de compIIcucIn InIfucfuneuI. TfuIumIenIo unIIbIIIco
InIfuvenoso y cIfugfu de Iu puIoIogfu deI OM (coIesIeuIomu), con
cIeffe de IfsIuIus IubeffnIIcus, sI exIsIIefun.
Figura 22. Colesteatoma con una fstula laberntica en el conducto
semicircular horizontal.
MANUAL CTO 6 Ed.
Pg. 12
PurIisis fuciuI. Puede esIuf cuusudu pof unu OMA con o sIn
musIoIdIIIs, sobfe Iodo en nIos, que IIenen un conducIo de
IuIopIo dehIscenIe. Ln esIos cusos Iu InsIuufucIn es bfuscu y
pfecIsu unIIbIoIefupIu y mIfIngoIomfu. SIn embufgo, Iu cuusu ms
IfecuenIe de pufIIsIs IucIuI oIgenu es eI coIesIeuIomu (upufece
en eI 1% de Ios coIesIeuIomus). LsIe pfoduce efosIn deI conducIo
de IuIopIo en su segundu pofcIn, es un cuudfo de InsIuufucIn
ms IenIu y pfecIsu unIIbIoIefupIu y cIfugfu InmedIuIu con fevIsIn
deI IucIuI.
2) IntrucruneuIes. Pof ofden de IfecuencIu:
MenIngIIIs oIgenu (SIfepIococcus pneumonIue y H. Inuenzue)
(MIB 94-9b, 41-II).
Abscesos subdufuI, exIfudufuI y cefebfuI.
TfomboebIIIs deI seno sIgmoIde o IuIefuI. Cufsu con ceIuIeu,
sfnIomus sepIIcos (hebfe enpIcos y muIesIuf genefuI) y es IfpIco
eI sIgno de GfIesIngef: edemu y doIof feIfouufIcuIuf pof Ifom-
bosIs de Iu venu emIsufIu musIoIdeu. DIugnsIIco con BMN y
ufIefIogfuIfu. Puede compIIcufse con hIdfoceIuIo oIgeno, es
decIf, sfnIomus de hIpefIensIn InIfucfuneuI usocIudos u oIIIIs
medIu.
ConvIene fecofduf que cusI Iodus Ius compIIcucIones de Ius oIIIIs
medIus cfnIcus fequIefen IfuIumIenIo quIfufgIco.
OTOSCLLBOSIS.
Ls unu osIeodIsIfohu de Iu cupu medIu encondfuI seu de Iu cp-
suIu IubeffnIIcu, que suIfe un pfoceso de mudufucIn en dos Iuses:
oIoespongIosIs (Iuse ucIIvu en Iu que se Iofmu hueso espon|oso muy
vuscuIufIzudo) y oIoescIefosIs (Iuse hnuI InucIIvu conIofmucInde
hueso mInefuIIzudo). Aunque en upfoxImudumenIe eI 10% de Iu
pobIucIn bIuncu se puede demosIfuf unu oIoscIefosIs hIsIoIgIcu,
Io cIefIo es que Iun sIo eI 1% cufsun con sfnIomus. Ln eI 80% de Ios
cusos eI Ioco oIoscIefoso se IocuIIzu en Iu venIunu ovuI y pfoduce
unu h|ucInde Iu pufIe unIefIof de Iu pIuIInu deI esIfIbo(MIB 01-02,
148). Se IfuIu de unu enIefmedud que muesIfu pfedIIeccIn pof Iu
fuzu bIuncu (0,b-2%), eI sexo IemenIno (2I1) y que empeofu con eI
embufuzo. Lu hefencIu es uuIosmIcu domInunIe con expfesIvIdud
vufIubIe (MIB 97-98I, 182).
CInicu. sueIe debuIuf enIfe 20-30 uos con hIpoucusIu de Ifuns-
mIsIn pfogfesIvu y ucuIenos de cufcIef bIIuIefuI en eI 80% de Ios
cusos (MIB 98-99I, 1b3). Los sfnIomus vesIIbuIufes son menos Ife-
cuenIes (InesIubIIIdud ms que vefIIgo) y no huy oIuIgIu nI oIoffeu.
Pueden upufecef Ius IIumudus pufuucusIus de WIIIIs (oye me|of en
umbIenIes fuIdosos) y de Webef (fesonuncIu de su pfopIu voz y oye
peof uI musIIcuf) (MIB 03-04, b9). Ln eI dIugnsIIco uudIoIgIco:
eI BInne sef neguIIvo con Webef IuIefuIIzudo uI ofdo ms enIef-
mo, Schwubuch uIufgudo, GeIIe puIoIgIco y gup seo-uefeo en Iu
uudIomeIffu IonuI con muescu de CufhufI (cufdu de Iu vfu seu en
2000 Hz). LI IImpunogfumu puede sef nofmuI o con compIIunzu
uIgo dIsmInuIdu y eI fee|o esIupedIuI se encuenIfu uusenIe, con
Ienmeno on-oII uI InIcIo. Ln un 10% de Ius oIoscIefosIs puede
exIsIIf uIecIucIn cocIeuf con hIpoucusIu mIxIu o pefcepIIvu pufu
(oIoscIefosIs cocIeuf). Lu oIoscopIu es nofmuI en Iu muyoffu de pu-
cIenIes, uunque en Iocos ucIIvos de oIoespongIosIs puede upufecef
eI sIgno de SchwufIze (enfo|ecImIenIo deI pfomonIofIo), vIsIbIe
en eI 10% de Ios enIefmos. Ln eI TC, en Iuse de oIoespongIosIs, se
obsefvun Iocos fudIoIucIenIes que uIIefnun con Iocos escIefIIcos
fudIoopucos en Iu cpsuIu IubeffnIIcu.
LxIsIen enIefmedudes sIsIemIcus seus que h|un Iu pIuIInu deI
esIfIbo y sImuIun unu oIoscIefosIs, como Iu enIefmedud de PugeI,
Iu osIeogenesIs ImpefIecIu y Iu osIeopeIfosIs. TumbIen huy que
hucef dIugnsIIco dIIefencIuI con h|ucIones osIcuIufes de mufIIIIo
y yunque y IuxucIones osIcuIufes posIfuumIIcus o congenIIus.
LxIsIen cusos de hIpoucusIu hefedIIufIu pof deIecIo geneIIco en eI
IocI DIN3 deI cfomosomu X, que pfoduce hIpoucusIu de IfunsmIsIn
pof h|ucIn de Iu pIuIInu deI esIfIbo, sImuIundo unu oIoscIefosIs
(MIB 98-99I, 1b7).
LI IfuIumIenIo de eIeccIn es Iu esIupedecIomfu (sI se feuIIzu unu
pIuIInecIomfu) o Iu esIupedoIomfu (sI se feuIIzu unu pIuIInoIomfu),
se debe opefuf en pfomef Iuguf eI ofdo peof y cuundo uI menos eI
GAP oseo-uefeo es muyof de 20 o 30 dB, se puede usuf uofufo
sdIco pufu Ifenuf Iu evoIucIn de Iocos ucIIvos y pfIesIs uudIIIvu,
sI se fechuzu Iu cIfugfu (MIB 94-9b, 1b8).
Figura 23. Estapedectoma.
TBAUMATISMOS DLL ODO MLDIO.
Burotruumu. LesIones pfoducIdus pof uumenIos de pfesIn uI-
mosIefIcu en eI uIfe (vueIos en eI descenso) o en eI uguu (submufInIs-
mo en eI descenso) no coffecIumenIe compensudos con Iu upefIufu
de Iu Ifompu pof enIefmedud IubfIcu (cuIuffos, uIefgIus). Apufece
oIuIgIu ugudu con ucuIenos e hIpoucusIu (sensucIn de IuponumIen-
Io). Ln Iu oIoscopIu se ve un Ifmpuno enfo|ecIdo y feIfufdo, u veces con
deffume sefohemIIco en cu|u e IncIuso pefIofucIones IImpnIcus.
TfuIumIenIo con unIIInumuIofIos, unuIgesIcos y vusoconsIfIcIofes
nusuIes y, en cusos pefsIsIenIes, puede esIuf IndIcudu Iu mIfIngoIomfu
con coIocucIn de dfenu|es IfunsIImpnIcos.
Truumutismos timpunoosicuIures directos (busIoncIIIos, exIfuc-
cIn de cuefpos exIfuos) e IndIfecIos (BIusI In|ufy pof exposIcIn u
unu ondu expunsIvu de muy bu|u IfecuencIu que pfoduce en pfImef
Iuguf unu ondu posIIIvu que se umofIIguu, y Iuego unu neguIIvu, que
es Iu que ocusIonu Ius IesIones). Pfoducen pefIofucIones IImpnI-
cus, IuxucIones o IfucIufus osIcuIufes e IncIuso duo IubeffnIIco. LI
pucIenIe fehefe oIuIgIu y oIoffugIu, con hIpoucusIu de IfunsmIsIn
y ucuIenos. LI 90% de Ius pefIofucIones IImpnIcus cIeffun espon-
IneumenIe (MIB 00-01, 139).
PATOLOGA TUMOBAL DLL ODO MLDIO.
PurugungIiomu, tumor gIomico o quemodectomu yuguIo-tim-
pnico. Ls eI Iumof ms IfecuenIe deI ofdo medIo. Muyof IncIdencIu
en mu|efes y en un 10% de Ios cusos IIene pfesenIucIn IumIIIuf
(uuIosmIcu domInunIe). Son benIgnos, no dun meIsIusIs y un 10%
de eIIos se usocIun u Iumofes en oIfus IocuIIzucIones. Pueden Ienef
un cfecImIenIo IenIo en eI hueso IempofuI (en Iu cu|u IImpnIcu
unos y oIfos IImpunomusIoIdeos) y en Iu buse deI cfneo (en Iu Iosu
InIfuIempofuI o en Iu Iosu InIfucfuneuI). LsIn muy vuscuIufIzudos
pof fumus de Iu cufIIdu exIefnu (ufIefIu Iuffngeu uscendenIe) y
eIIo |usIIhcu su pfIncIpuI fIesgo quIfufgIco, que es eI sungfudo. Se
ofIgInun u pufIIf de ceIuIus pufugungIIonufes neufoecIodefmIcus
de Iu cfesIu neufuI, exIsIenIes en IfecuencIus sImIIufes en eI pIexo
IImpnIco de Jucobson u nIveI deI pfomonIofIo (gIomus IImpnIcos)
y en eI goIIo de Iu yuguIuf (gIomus yuguIufes). Aunque ms fufo,
podffun upufecef u nIveI de Ios cofpuscuIos cufoIfdeos.
Lu cIfnIcu depende de su IocuIIzucIn pfIncIpuI:
TImpnIcos (sfnIomus oIoIgIcos): ucuIeno unIIuIefuI, puIsIII,
sIncfnIco con eI puIso y ob|eIIvo con eI sIgno de Bfown (dIs-
mInucIn deI ucuIeno uI compfImIf Iu cufIIdu o uumenIuf Iu
pfesIn en eI CAL). HIpoucusIu de IfunsmIsIn con sensucIn de
pfesIn IIcu y IImpunogfumu pIuno puIsIII. OIoffugIu (20%),
pufIIsIs IucIuI,eIc. Ln Iu oIoscopIu se ve pof IfunspufencIu unu
musu fo|Izu puIsIII en eI ofdo medIo.
YuguIufes (uIecIucIn de pufes cfuneuIes): sfndfome deI ugu|efo
yuguIuf o fusgudo posIefIof de VefneI (IX, X, XI) y condfIeo-fus-
gudo posIefIof de CoIIeI-SIcufd (IX, X, XI y XII).
Otorrinolaringologa
Pg. 13
Los meIodos dIugnsIIcos de eIeccIn son Iu BM y ufIefIogfuIfu.
Su IfuIumIenIo es quIfufgIco con emboIIzucIn pfevIu (48 hofus
unIes), Io cuuI dIsmInuye sIgnIhcuIIvumenIe eI sungfudo InIfuope-
fuIofIo, Iu fudIoIefupIu se fesefvu pufu exIIfpucIones IncompIeIus y
pufu cuundo exIsIu unu conIfuIndIcucIn quIfufgIcu.
Curcinomu epidermoide de odo medio. Ls muy InIfecuenIe y se
ofIgInu en eI IfmIIe enIfe CAL y ofdo medIo, sobfe Iodo de pucIenIes
uncIunos con oIIIIs medIus cfnIcus. Pfoduce oIuIgIu, oIoffugIu y
pufIIsIs IucIuI. Su pfonsIIco es muIo u pesuf de Iu cIfugfu umpIIu
(peIfosecIomfu IoIuI) y de Iu fudIoIefupIu.
PATOLOGA CONGLNITA DLL ODO MLDIO.
SueIen sef muIIofmucIones de Iu cudenu osIcuIuf (h|ucIndeIupIuIInu
deI esIfIbo y fumu Iufgu deI yunque) o deI nefvIo IucIuI. Pueden dufse
uIsIudus o con muIIofmucIones cfuneoIucIuIes deI 1 y 2 ufco bfun-
quIuIes usocIundo muIIofmucIones deI pubeIIn uufIcuIuf y CAL:
AcfuneoceIuIosInducIIIIu o sfndfome de ApefI: dIssIosIs cfu-
neoIucIuI con IfenIe pfomInenIe, hIpopIusIu muxIIuf, puIuduf
o|IvuI, nufIz en pIco y sInducIIIIu.
DIssIosIs cfuneoIucIuI o sfndfome de Cfouzon: pfomInencIu
IfonIuI, nusuI y pfognuIIsmo.
DIssIosIs mundIbuIoIucIuI o sfndfome de Tfeuchef-CoIIIns: cufu
de p|ufo pof hIpopIusIu deI muxIIuf supefIof y muIuf, coIobomu
puIpebfuI y uIIefucIn deI pubeIIn.
DIspIusIu ocuIouufIcuIovefIebfuI hemIIucIuI de GoIdenhuf:
Iu hemIvefIebfu cefvIcuI, hIpopIusIu mundIbuIuf y uIecIucIn de
muscuIuIufu exIfuocuIuf IpsIIuIefuIes.
Sfndfome de PIeffe-BobIn: puIuduf hendIdo, mIcfognuIIu y
gIosopIosIs.
Sfndfome cefvIcoocuIoucusIIco de KIIppeI-IeII: IusIn de vef-
Iebfus cefvIcuIes y muIIofmucIones ocuIufes.
Todos Ios sfndfomes unIefIofmenIe cIIudos IIenen unu hefencIu
uuIosmIcu domInunIe, u excepcIn deI sfndfome de KIIppeI-IeII,
que es uuIosmIcu fecesIvu.
1.5. Patologa del odo interno.
PBLSBIACUSIA.
LnIefmedud cocIeuf ms IfecuenIe, uIecIu uI 2b% de Ios muyofes de 60
uos. SueIe pfoducIfse pof IesIn deI fguno de CofII, con pefdIdu de
ceIuIus cIIIudus, sobfe Iodo en Iu espIfu busuI de Iu ccIeu (pfesbIucusIu
sensofIuI o IIpo 1). Pfoduce unu hIpoucusIu pefcepIIvu bIIuIefuI sIme-
IfIcu de cufcIef pfogfesIvo y puede hubef ucuIeno ugudo (MIB 9b-96I,
104). Huy fecIuIumIenIo posIIIvo y muIu InIeIIgIbIIIdud, sobfe Iodo en
umbIenIes fuIdosos (Iu pefsonu con pfesbIucusIu sueIe que|ufse de
no enIendef, ms que de no off), InIcIuImenIe es peof en IfecuencIus
ugudus supefIofes u 2.000 Hz,y cuundo exIsIe yu unu pefdIdu supefIof
u 30 dB, en IfecuencIus convefsucIonuIes pfoduce IncIdencIu socIuI
(MIB 99-00, 48). LxIsIen Iofmus ms InIfecuenIes con IesIn u oIfos
nIveIes deI ofdo InIefno como son: Iu pfesbIucusIu neufonuI o IIpo 2
(IesIn deI gungIIo espIfuI con hIpoucusIu fpIdumenIe pfogfesIvu,
muy muIu dIscfImInucIn vefbuI y cufvu pIunu con pefdIdu sImIIuf
en Iodus Ius IfecuencIus) y Iu pfesbIucusIu esIfIuI o IIpo 3 (uIfohudeIu
esIffu vuscuIuf con hIpoucusIu pfogfesIvu, buenu InIeIIgIbIIIdud, cufvu
pIunu y usocIucIn IumIIIuf). Puede hubef un componenIe cenIfuI
que se pone de munIhesIopof IuesquIzoucusIu(compfensInme|of
de monosfIubos que de Ifuses). TfuIumIenIo con pfIesIs uudIIIvus,
enIfenumIenIo uudIIIvo y IubIoIecIufu.
HIPOACUSIA BBUSCA.
HIpoucusIu unIIuIefuI pefcepIIvu, bfuscu (upufece en menos de 12
hofus) e InIensu (muyof de 30 dB en Ifes IfecuencIus), ucompuudu
de ucuIenos (70%) y uIIefucIn deI equIIIbfIo (40%). Lo ms IfecuenIe
es que seu IdIopIIcu, uunque en uIgunos cusos se puede demos-
Ifuf unu eIIoIogfu concfeIu: neufInomu deI ucusIIco, oIoIxIcos,
sfhIIs, enIefmedudes neufoIgIcus como Iu escIefosIs muIIIpIe y
enIefmedudes uuIoInmunes como eI LLS, Iu PAN y eI sfndfome de
Cogun. IucIofes de muI pfonsIIco: hIpoucusIu InIensu con pefdIdu
en ugudos, pfesencIu de vefIIgo y edud uvunzudu. TfuIumIenIo con
cofIIcoIdes y vusodIIuIudofes.
HIPOACUSIA INMUNL O AUTOINMUNL.
DIsIuncIn cocIeovesIIbuIuf que se debe sospechuf unIe hIpoucusIus
neufosensofIuIes pfogfesIvus bIIuIefuIes InexpIIcubIes, usocIudus u
ucuIenos y vefIIgo, que fesponden y me|ofun con cofIIcoIdes, que
en ocusIones se usocIun u IfusIofnos InmunoIgIcos (AfIfIIIs feumu-
IoIde, LLS, IIfoIdIIIs, eIc.). LI pfoIoIIpo es eI sfndfome de Cogun, que
usocIu dIsIuncIn cocIeo-vesIIbuIuf u quefuIIIIs InIefsIIcIuI.
OTOTOXICIDAD.
AIIefucIones IfunsIIofIus o dehnIIIvus de Iu IuncIn cocIeuf o vesII-
buIuf, pfovocudus pof Ifmucos o pof susIuncIus no IufmucoIgIcus.
CocIeoIoxIcIdud: pfImefo ucuIeno ugudo y conIInuo, Iuego hIpoucu-
sIu pefcepIIvu bIIuIefuI, sImeIfIcu con cufdu en Ionos ugudos.
VesIIbuIoIoxIcIdud: es ms IfecuenIe Iu InesIubIIIdud que eI vefIIgo,
dudo que son IesIones bIIuIefuIes, y es ms IfecuenIe eI nIsIugmo
posIcIonuI con cofIe|o vegeIuIIvo que eI nIsIugmo esponIneo.
IBMACOS.
AmInogIucsIdos (sobfe Iodo en pucIenIes con IuncIn fenuI uI-
Iefudu). PfedomInIo cocIeuf (IesIn de ceIuIus cIIIudus exIefnus):
neomIcInu, umIkucInu, kunumIcInu y dIhIdfoesIfepIomIcInu (eI
ms oIoIxIco). PfedomInIo vesIIbuIuf (IesIn de ceIuIus IIpo I
de cfesIus umpuIufes y mcuIus): esIfepIomIcInu y genIumIcInu
(uIIIIzudu en eI IfuIumIenIo de Iu enIefmedud de MenIefe).
AnIIneopIsIcos, sobfe Iodo cIspIuIIno y cufbopIuIIno, que es
cocIeoIxIco, con IesIones sImIIufes u Ios umInogIucsIdos en
eI fguno de CofII.
DIufeIIcos de usu. Duun Iu esIffu vuscuIuf y, pof IunIo, Iu ccIeu:
IufosemIdu, cIdo eIucffnIco. Lu IufosemIdu duu IumbIen eI
vesIfbuIo.
AnIIpuIudIcos defIvudos de Iu quInInu, son cocIeoIxIcos Iffe-
vefsIbIes (MIB 9b-96I, 171-IM).
Son cocIeoIxIcos fevefsIbIes Iu efIIfomIcInu InIfuvenosu en uIIus
dosIs, Iu vuncomIcInu y Ios suIIcIIuIos (cIdo uceIIIsuIIcfIIco) en
uIIus dosIs.
Ln Iu InsuhcIencIu fenuI, Iu ufeu pfoduce unu hIpoucusIu uc-
IuunIe.
TBAUMA ACUSTICO.
LxposIcIn cocIeuf u un fuIdo muy InIenso de Iofmu ugudu (unIcu
exposIcIn supefIof u 140 dB) o cfnIcu (hIpoucusIus pfoIesIonu-
Ies, pof exposIcIn munIenIdu u InIensIdudes supefIofes u 80 dB).
Inuye enIu nocIvIdudIu IfecuencIu de vIbfucIndeI sonIdo, usf un
fuIdo bIunco o de bundu unchu es ms nocIvo que uno de bundu
esIfechu y esIe ms que un Iono pufo (unu IfecuencIu uIsIudu). Se
pfoduce pfImefo unu IesIn de Ius ceIuIus cIIIudus exIefnus, Iuego de
Ius InIefnus y pof uIIImo de Ius hbfus nefvIosus y gungIIo de CofII.
Se pfoduce ucuIeno e hIpoucusIu neufosensofIuI con escoIomu
en 4.000 Hz (como sIgno pfecoz en Iu uudIomeIffu que eI IndIvIduo
no sueIe noIuf), que se vu pfoIundIzundo husIu uIecIuf u Iodus Ius
IfecuencIus ugudus con cufvu descendenIe. Lu uIecIucIn sef
unIIuIefuI sI se IfuIu de un Ifuumu sonofo ugudo y bIIuIefuI, sI es
uno cfnIco. Lu oIoscopIu es nofmuI, uunque en Ios ugudos pueden
usocIufse IesIones IImpnIcus y osIcuIufes. No huy IfuIumIenIo, suIvo
pfIesIs uudIIIvus, y es esencIuI Iu pfevencIn IubofuI.
Figura 24. Trauma acstico con escotoma en 4.000 Hz.
HIPOACUSIAS INIANTILLS.
AIecIu u 0,77 pof mII fecIen nucIdos vIvos y eI 80% comIenzun en eI
pfImef uo de vIdu. Pueden sef pfeIocuIIvus o pfeIInguuIes (unIes
MANUAL CTO 6 Ed.
Pg. 14
de Iu udquIsIcIn deI Ienguu|e, en menofes de 2 uos), pefIIocuIIvus
o pefIIInguuIes (enIfe 2 y b uos) y posIIocuIIvus o posIIInguuIes
(despues de udquIfIf eI Ienguu|e, muyofes de b uos). CuunIo ms
InIensu y ms pfecoz seu Iu pefdIdu uudIIIvu, muyof sef Iu fepef-
cusIn en eI upfendIzu|e deI Ienguu|e.
Segun eI momenIo de pfesenIucIn de Ius dIsIInIus cuusus de
hIpoucusIu, se cIusIhcun en pfenuIuIes, pefInuIuIes y posnuIuIes.
Tabla 5. Causas de hipoacusia infantil.

Causas prenatales
Centicns (60%)
AIsIudus (7b%)
- AuIosmIco fecesIvus (80%)
- AuIosmIco domInunIes (18%)
- LIgudus uI X (2%)
AsocIudus u oIfus muIIofmucIones (2b%):
- Sfndfome de Ushef IIpo I: dIspIusIu cocIeovesIIbuIuf
compIeIu y feIInIIIs pIgmenIufIu
- Sfndfome de Pendfed: bocIo dIIuso e hIpoIIfoIdIsmo.
MuIucIn de un gen deI cfomosomu 7
- Sd. De AIpofI: gIomefuIoneIfIIIs y uIIefucIones ocuIufes:
LIgudo uI X
- Sd. De Wuufdenbufg: dIsIopIu cunIofum, heIefocfomfu
deI IfIs, nufIz unchu y cunus
- Sd. De BeIsum: dIspIusIu cocIeosucuIuf, poIIneufopuIfu
y uIuxIu con feIInIIIs pIgmenIufIu.
Adquiridns (40%)
InIeccIones (TOBCH)
OIoIxIcos
BudIucIones
LnIefmedudes meIubIIcus muIefnus
HbIIos IxIcos muIefnos
Causas perinatales: hipoxia, prematuridad, hiperbilirrubinemia,
infecciones, traumatismo craneal
Causas posnatales: infecciones (meningitis, encefalitis, parotiditis,
sarampin), otitis media crnica, ototxicos.
ApfoxImudumenIe eI b0% de Ius hIpoucusIus IIenen unu buse
geneIIcu.
AnomuIfus geneIIcus: eI momenIo de Iu upufIcIn cIfnIcu de Iu
hIpoucusIu vuffu desde eI nucImIenIo (congenIIu) husIu bIen uvun-
zudu Iu udoIescencIu.
AnomuIfus udquIfIdus: Ius InIeccIones TOBCH conIofmun Iu
eIIoIogfu ms IfecuenIe en eI pefIodo pfenuIuI. Lu menIngIIIs buc-
IefIunu es Iu cuusu ms IfecuenIe de hIpoucusIu neufosensofIuI
posnuIuI. Lu pufoIIdIIIs es Iu cuusu ms IfecuenIe de hIpoucusIu
neufosensofIuI unIIuIefuI en un nIo o uduIIo |oven.
Lus muIIofmucIones congenIIus de ofdo esIn pfesenIes en
upfoxImudumenIe eI 20% de Ios pucIenIes con pefdIdu neufosensofIuI
congenIIu, Iu muyoffu se deben u InIeffupcIn en Iu IofmucIn deI
IubefInIo membfunoso dufunIe eI pfImef IfImesIfe deI embufuzo, pof
un deIecIo geneIIco, IefuIogenIco exIefno o exposIcIn u fudIucIones.
DeI IubefInIo membfunoso (90%): Ius ms IfecuenIes son Iu dIspIusIu
compIeIu deI IubefInIo membfunoso (BIng-SeIbenmunn) y dIspIusIus
pufcIuIes (ScheIbe, AIexundef). DeI IubefInIo seo y membfunoso:
upIusIu compIeIu de MIcheI, y dIspIusIu de MondInI.
Screening y trutumiento de Ius hipoucusius infuntiIes. Ls
ImpfescIndIbIe hucef eI dIugnsIIco de sofdefu unIes de Ios dos
uos de vIdu y, sI es posIbIe, denIfo de Ios pfImefos nueve meses,
pufu evIIuf IfusIofnos deI Ienguu|e uI IfuIuf pfecozmenIe dIchus
hIpoucusIus. IucIofes de fIesgo que obIIgun u Iu feuIIzucIn de
scfeenIng uudIIIvo:
HIsIofIu IumIIIuf de sofdefu hefedIIufIu.
MuIIofmucIones cfuneoIucIuIes o deI pubeIIn uufIcuIuf y hu-
IIuzgos de un sfndfome que usocIe hIpoucusIu.
InIeccIn congenIIu o posInuIuI con fIesgo de hIpoucusIu.
Bu|o peso, Apguf bu|o, hIpefbIIIffubInemIu, pfemuIufIdud,
venIIIucIn mecnIcu pfoIongudu.
Uso de Ifmucos oIoIxIcos.
TfusIofnos deI Ienguu|e y enIefmedudes neufodegenefuIIvus.
Ln neonuIos se feuIIzuf medIunIe oIoemIsIones ucusIIcus o
poIencIuIes evocudos uudIIIvos y en nIos muyofes de Ifes uos con
expIofucIones uudIomeIfIcus InIunIIIes. LI pfoIocoIo de scfeenIng
neonuIuI se feuIIzu con OIoemIsIones en Ius pfImefus 72 hofus
que sI esIn uIIefudus se fepIIen uI mes y sI IumbIen esIn oIfu vez
uIIefudus se feuIIzun PLATC.
TBATAMILNTO.
PfIesIs uudIIIvus sI exIsIe fesefvu cocIeuf uIII o medIunIe ImpIun-
Ies cocIeufes en Ius sofdefus bIIuIefuIes pefcepIIvus cocIeufes con
pefdIdu muyof de 90 dB en IfecuencIus convefsucIonuIes (coIosIs)
e InIegfIdud de Iu vfu uudIIIvu feIfococIeuf (demosIfudu medIunIe
PLATC).
Lu fehubIIIIucIn debe IIevufse u cubo Io ms Iempfuno posIbIe
pufu udquIfIf un Ienguu|e y un desuffoIIo InIeIecIuuI udecuudos.
Figura 25. Comprobacin de la permeabilidad de la cclea, previa a la
ciruga de implante coclear, mediante TC.
Figura 26. Comprobacin de la colocacin del implante coclear, posterior
a la ciruga, mediante radiografa simple.
SNDBOMLS VLSTIBULABLS PLBIILBICOS.
Sndrome de Meniere. Se pfoduce unu dIsIensIn deI IubefInIo
membfunoso debIdo u un uumenIo de endoIInIu (MIB 96-97, 196)
(hIdfops IubeffnIIco). Lu Iofmu IdIopIIcu es Iu ms IfecuenIe (en-
Iefmedud de MenIefe), pefo IumbIen puede upufecef un hIdfops
endoIInIIIco en Iu sfhIIs congenIIu, en Ius muIIofmucIones conge-
nIIus deI ofdo InIefno y en Ios IfuumuIIsmos. Un 20% de Ios cusos
son bIIuIefuIes. AIecIu u uduIIos enIfe 30-b0 uos, sIn pfedIIeccIn
de sexo y cufsu con cfIsIs pufoxfsIIcus y fecuffenIes de (MIB 01-02,
144, MIB 99-00, 49):
VefIIgo: esponIneo, de comIenzo bfusco, InIenso, con cofIe|o
vegeIuIIvo, de cofIu dufucIn (enIfe unu y vufIus hofus), que uI
evoIucIonuf Iu enIefmedud dIsmInuye husIu desupufecef en
uIgunos cusos (MIB 0b-06, 2b7). Lu pfuebu cuIfIcu uI pfIncIpIo
sef nofmuI, pefo con eI IIempo upufecef unu hIpoexcIIubIIIdud
cuIfIcu.
Otorrinolaringologa
Pg. 15
AcuIenos, que pueden sef pfemonIIofIos, pofque upufezcun o
uumenIen de InIensIdud unIes de Iu cfIsIs de vefIIgo, uunque uI
hnuI se hufn consIunIes.
HIpoucusIu neufosensofIuI cocIeuf con fecIuIumIenIo posIIIvo
y con cufvu pIunu, uIecIundo u Iodus Ius IfecuencIus o IncIuso
uscendenIe, uIecIundo ms u Ius gfuves. AI InIcIo es ucIuunIe:
uumenIu |unIo con Iu cfIsIs de vefIIgo y me|ofu Ifus eIIu, pefo
en esIudIos uvunzudos de Iu enIefmedud se huce consIunIe.
LI IesI deI gIIcefoI sef posIIIvo (me|offu uudIIIvu Ifus upIIcuf
gIIcefoI).
SensucIn de pIenIIud en eI ofdo dufunIe Iu cfIsIs.
LI IfuIumIenIo deI epIsodIo ugudo se feuIIzuf con sedunIes
vesIIbuIufes y unIIemeIIcos. LI IfuIumIenIo hsIopuIoIgIco de
munIenImIenIo, que pfeIende dIsmInuIf eI numefo e InIensIdud
de Ius cfIsIs de vefIIgo y Iu evoIucIn de Iu hIpoucusIu y Ios ucuIe-
nos, se feuIIzu con dIeIu hIposdIcu, dIufeIIcos (uceIuzoIumIdu e
hIdfocIofoIIuzIdu) y vusodIIuIudofes (beIuhIsIInu). LI IfuIumIenIo
quIfufgIco se fesefvu pufu cusos feIfucIufIos uI IfuIumIenIo medIco
cuundo eI vefIIgo es IncupucIIunIe y puede hucefse con IecnIcus
que consefvun Iu uudIcIn (descompfesIn o dfenu|e deI suco en-
doIInIIIco, seccIn deI nefvIo vesIIbuIuf, pefIusIn InIfuIImpnIcu
de vesIIbuIoIxIcos como genIumIcInu) o con IecnIcus que no Iu
consefvun (IubefInIecIomfu).
Neuritis vestihuIur. Ls Iu segundu cuusu ms IfecuenIe de vefIIgo
pefIIefIco Ifus eI VPPB. VefIIgo feIfoIubeffnIIco pof uIecIucIn de Iu
pfImefu neufonu deI nefvIo vesIIbuIuf. Se cfee que Iu cuusu es vffIcu
(neufIIIs vffIcu deI nefvIo vesIIbuIuf), pof Iu IfecuencIu eIevudu de
unIecedenIes de InIeccIn de vfus uIIus. Pfoduce unu cfIsIs unIcu e
InIensu de vefIIgo esponIneo pof uffeexIu o hIpoffeexIu vesII-
buIuf, que dufu vufIos dfus, con uudIcIn nofmuI. Ln Iu BM puede
upufecef unu hIpefcupIucIn deI nefvIo vesIIbuIuf. LI IfuIumIenIo de
Iu cfIsIs sef con sedunIes vesIIbuIufes y unIIemeIIcos. Lu fecupefu-
cIn compIeIu se pfoduce en eI b0% de Ios cusos, mIenIfus, que en eI
b0% fesIunIe quedu como secueIu unu pufesIu vesIIbuIuf unIIuIefuI
deIecIubIe en Iu pfuebu cuIfIcu. Se fecupefun sub|eIIvumenIe deI
vefIIgo y deI nIsIugmo pof compensucIn cenIfuI, pefo pefsIsIe unu
InesIubIIIdud cfnIcu o fecuffenIe o epIsodIos de vefIIgo posIcIonuI.
LI uso pfecoz de e|efcIcIos de feeducucIn vesIIbuIuf uceIefu Iu
fecupefucIn de esIos pucIenIes (MIB 96-97I, 1b8).
Tabla 6. Diferencias entre enfermedad de Mnire, neuritis
vestibular y VPPB.
f R f I N f M
S I 1 I R U f N
R A L U I 1 S f V
P P V
a s u a C
s p o f d I H
o c I I I n I I o d n e
u c I f f v s I I I f u e N
I s I s u I I I I u n u C
s I s u I I I I o I u p u C
a I e d a | f a r g o p o 1
n | s e I
o c I I n f f e b u L
- c I I n f f e b u I o f I e B
o
o c I I n f f e b u L
o g | t r v e d s | s | r C
s u d I I e p e B
s u f o h n u f u D
u c I n U
s u f d u f u D
s u d I I e p e B
n u f u D
s o d n u g e s
a | s u c a o p | H
f S
o I c I n I I u (
y e I n u u I c u I I
) s e v u f g n e f o e p
o N o N
o t n e | m a t a r 1
o c | g I o t a p o | s | f
o s o c u m f I
u f g u f I c
) o c I g I o I I e (
y o c I I m o I n I S
s u I e u c e s s u I e d
n e I s I x e I s
e d s u f b o I n u M
n I c u c I b u e f
f u I u c I I u n u c
Vertigo posicionuI puroxstico henigno (VPPB). Cuusu ms
IfecuenIe de vefIIgo pefIIefIco. Se pfoduce pof cunuIIIIusIs (pof-
cIones de Iu oIoconIu deI uIffcuIo que oIun en Iu endoIInIu de un
conducIo semIcIfcuIuf ofIgInun un movImIenIo de Iu endoIInIu
que esIImuIu unofmuImenIe Iu cfesIu umpuIuf) y menos Ifecuen-
IemenIe pof cupuIoIIIIusIs (oIoIIIos de Iu mcuIu deI uIffcuIo que
se udhIefen u Iu cfesIu umpuIuf deI conducIo semIcIfcuIuf). LI
conducIo semIcIfcuIuf posIefIof es eI ms IfecuenIemenIe uIec-
Iudo. Lu muyoffu son IdIopIIcos, pefo puede hubef unIecedenIes
de IfuumuIIsmo cfuneuI, IubefInIIIIs o neufIIIs vesIIbuIuf. Ls ms
IfecuenIe en uncIunos.
CLNICA.
CfIsIs de vefIIgo pfovocudus pof movImIenIos ceIIIcos de exIensIn
y gIfo (uI ucosIufse, uI mIfuf u un esIunIe, eIc.) y de cofIu dufucIn
(un mInuIo).
DIAGNSTICO.
Se dIugnosIIcu medIunIe Iu InduccIn deI vefIIgo y eI nIsIugmo con
Iu munIobfu o IesI de DIx-HuIIpIke. LI nIsIugmo de VPPB IfpIcumenIe
IIene un peffodo de IuIencIu, se ugoIu Ifus 30 segundos, IIene hu-
bIIuucIn o IuIIgu sI se fepIIe Iu munIobfu, es fevefsIbIe y se dIfIge
hucIu eI ofdo ms decIIve (MIB 9b-96I, 161).
TBATAMILNTO.
LI IfuIumIenIo no es IufmucoIgIco, sIno con munIobfus de feubI-
cucIn cunuIIcuIuf (munIobfus de LpIey y SemonI).
VefIIgo pefIIefIco posIfuumIIco. Puede esIuf pfoducIdo pof:
1) ConmocIn IubeffnIIcu: eI eIecIo de InefcIu de Ios IfquIdos Iube-
ffnIIcos y de Ius hemoffugIus en eI IubefInIo membfunoso ocu-
sIonu IesIones en Ius mcuIus y en Ius cfesIus umpuIufes. Apufece
un vefIIgo posIcIonuI (vefIIgo posIfuumIIco ms IfecuenIe) y
ms fufumenIe esponIneo, que femIIe en unos meses. Puede
exIsIIf hIpoucusIu pefcepIIvu cocIeuf con escoIomu en 4.000 Hz
y ucuIenos.
2) IfucIufus de hueso IempofuI IfunsvefsuIes, con un vefIIgo es-
ponIneo InIenso pof pufIIsIs o uffeexIuvesIIbuIuf, queusocIu
coIosIs yIo pufIIsIs IucIuI.
3) IfsIuIus pefIIInIIIcus (comunIcucIn deI ofdo InIefno con eI
medIo, sobfe Iodo pof foIufu de Ius venIunus ovuI y fedondu),
pof bufoIfuumuIIsmos, bIusI In|ufy" o IfuumuIIsmo cfuneuI.
Huy vefIIgo uI coIocuf eI ofdo uIecIo hucIu ubu|o, con sIgno de
Iu IfsIuIu e hIpoucusIu ucIuunIe.
OIfus cuusus de vefIIgo pefIIefIco: InumuIofIus (IubefInIIIIs,
zosIef IIco), vuscuIufes (InsuhcIencIu vefIebfobusIIuf, IfombosIs
de Iu ufIefIu uudIIIvu InIefnu), Iumofes deI nguIo ponIocefebeIoso
(neufInomu deI ucusIIco), oIoIxIcos, oIoscIefosIs, eIc.
Neurinomu deI ucustico.
Se IfuIu deI Iumof ms IfecuenIe deI nguIo ponIocefebeIoso (90%),
seguIdo pof menIngIomus, quIsIes ufucnoIdeos y neufInomus deI
IucIuI.
HIsIoIgIcumenIe es un schwunnomu, de cfecImIenIo IenIo y
que se ofIgInu en eI InIefIof deI CAI u pufIIf deI nefvIo vesIIbuIuf deI
VIII PC. Puede seguIf dos puIfones hIsIoIgIcos dIIefenIes: IIpo A de
AnIonI o compucIo y IIpo B de AnIonI ms Iuxo y feIIcuIuf. SueIen sef
espofdIcos, pefo u veces IIenen un puIfn hefedIIufIo como ocuffe
en Iu neufohbfomuIosIs IIpo 2, donde son IfpIcumenIe bIIuIefuIes.
Figura 27. Neurinoma del VIII par craneal bilateral en paciente con
neurofibromatosis tipo II (RM coronal con gadolinio).
CLNICA.
Vuffu en IuncIn deI cfecImIenIo deI Iumof:
Iuse InIfucunuIIcuIuf (Iu sospechu unIe sfnIomus deI VIII PC
unIIuIefuIes es Iu buse deI dIugnsIIco pfecoz): hIpoucusIu neu-
fosensofIuI unIIuIefuI (9b% de Ios pucIenIes), peof en ugudos y
pfogfesIvu (uunque un 10% de Ios neufInomus debuIun como hI-
poucusIu bfuscu), con ImpofIunIe uIIefucIn de Iu InIeIIgIbIIIdud
MANUAL CTO 6 Ed.
Pg. 16
(dIsocIucIn IonuI-vefbuI), sIn fecIuIumIenIo y con udupIucIn
puIoIgIcu en Ios IesI supfuIImInuIes. AcuIeno unIIuIefuI (70%
de Ios pucIenIes), ugudo y conIInuo y que puede pfecedef u Iu
hIpoucusIu. SfnIomus vesIIbuIufes (60%), sIendo ms IfecuenIe
Iu InesIubIIIdud que eI vefIIgo (sIo eI 7%), yu que eI cfecImIenIo
deI Iumof pefmIIe Iu compensucIn cenIfuI.
Iuse cIsIefnuI: ocupu eI nguIo ponIocefebeIoso sIn compfImIf
eI Ifonco y uIecIu u oIfos pufes cfuneuIes en eI sIguIenIe ofden
de IfecuencIu: IfIgemIno (hIpoesIesIus o pufesIesIus IucIuIes y
uboIIcIn deI fee|o cofneuI), IucIuI (pufIIsIs IucIuI, sIgno de
HIIseIbefgef) y pufes bu|os (IX, X, XI y XII) (MIB 98-99I, 1bb).
Iuse compfesIvu: compfesIn deI Ifonco y cefebeIo, dundo
sfnIomus de hIpefIensIn InIfucfuneuI y sfndfome cefebeIoso.
Figura 28. Neurinoma del VIII par craneal. Se origina en la rama
vestibular.
Pufu eI dIugnsIIco, udems de pfuebus uudIoIgIcus y vesIIbu-
Iufes, Ios PLATC son un buen meIodo de scfeenIng (uIufgumIenIo
deI InIefvuIo I-V), uunque eI meIodo dIugnsIIco de eIeccIn es Iu
BM con gudoIInIo.
TBATAMILNTO.
QuIfufgIco con dIIefenIes vfus de ubofdu|e (IfunsIubeffnIIcu, feIfo-
sIgmoIdeu y IfunsIempofuI) segun eI Iumuo deI Iumof. Los ob|eIIvos
de Iu cIfugfu son, pof ofden de pfIofIdud: suIvuf Iu vIdu deI pucIenIe,
evIIuf un duo neufoIgIco IffecupefubIe, eIImInucIn compIeIu deI
neufInomu, consefvuf eI VII puf y fecupefuf Iu uudIcIn.
1.6. Patologa traumtica del hueso temporal.
Fracturas del peasco.
Son Ius IfucIufus ms IfecuenIes de Iu buse deI cfneo (4b%), se pfo-
ducen en eI 3% de Ios IfuumuIIsmos cfuneoenceIIIcos. Se cIusIhcun
en Ifes IIpos segun su IfuyecIo:
Figura 29. Fractura longitudinal del peasco derecho (TC axial).
LongitudinuIes (timpnicus, extruIuhernticus).
Son Ius ms IfecuenIes (70%). Pof IfuumuIIsmos IempofopufIeIuIes,
Iu Ifneu de IfucIufu dIscuffe pufuIeIu uI e|e deI peusco uIecIundo
uI Iecho deI ofdo exIefno y uI ofdo medIo. CIfnIcu: hIpoucusIu de
IfunsmIsIn pof IesIn IImpunoosIcuIuf, oIoffugIu, sIgno de BuIIIe
(equImosIs feIfouufIcuIuf) y puede exIsIIf oIoIIcuoffeu pof exIensIn
u Iu Iosu cfuneuI medIu, desde eI Iecho deI ofdo medIo. Lu pufIIsIs
IucIuI es fufu (20%) y Iu fecupefucIn IfecuenIe, uI ocuffIf pof com-
pfesIn o edemu. SI huy vefIIgo es Ieve pof conmocIn IubeffnIIcu.
OIoscopIu: escuIn en pufedes deI CAL y desguffo IImpnIco con
oIoffugIu (MIB 97-98, 102).
TrunsversuIes (neuruIes, Iuhernticus).
Menos IfecuenIes (20%), pefo ms gfuves. Pof IfuumuIIsmos oc-
cIpIIuIes, Iu Ifneu de IfucIufu es pefpendIcuIuf uI e|e deI peusco,
uIecIundo uI ofdo InIefno. CIfnIcu: hIpoucusIu neufosensofIuI pfo-
Iundu, ucuIenos y vefIIgo esponIneo InIenso. Lu pufIIsIs IucIuI
es IfecuenIe (b0%) y de peof pfonsIIco, uI pfoducIfse unu seccIn
neufuI. OIoscopIu: puede sef nofmuI o exIsIIf hemoIfmpuno.
Figura 30. Recorrido de las fracturas de peasco.
OhIicuu (timpunoIuhernticu).
Lfneu de IfucIufu que puede uIecIuf uI CAL, ofdo medIo y ofdo
InIefno. Puede exIsIIf cuuIquIef sfnIomu de Ius dos unIefIofes y Iu
pufIIsIs IucIuI es Iu fegIu (100%).
LI dIugnsIIco se feuIIzu medIunIe TC, con cofIes de uIIu feso-
IucIn. SI sIo se dIspone de fudIoIogfu sImpIe se uIIIIzuf Iu pfo-
yeccIn de SchuIIef pufu Ius IongIIudInuIes y Iu de SIenvefs pufu Ius
IfunsvefsuIes. LI IfuIumIenIo quIfufgIco es conIfovefIIdo y se sueIe
fesefvuf pufu Ius pufIIsIs IucIuIes gfuves InmedIuIus.
Tabla 7. Caractersticas de las fracturas del hueso temporal.
L A N I D U 1 I G N O L L A S R f V S N A R 1
A I C N f U C f R f % 0 8 - 0 7 % 0 2 - b 1
N O I C A R O f R f P e I n e u c e f I u f u B
A I G A R R O 1 O e I n e u c e f I u f u B
O N A P M 1 O M f H u f u B e I n e u c e f I
A f R R O U C I L O 1 O e I n e u c e f I u f u B
A I S U C A O P I H u v I s I m s n u f T ) s I s o I o c ( u v I I p e c f e P
L A I C A f S I S I L A R A P u I f o I I s n u f T . % 0 2 e I n e n u m f e P . % 0 b
O G I 1 R f V
e v e I y o f u B
) I u n o I c I s o p (
o f e v e s y e I n e u c e f I
A G O L O I D A R f e I I u h c S s f e v n e I S
1.7. Parlisis facial.
CAUSAS DL PABLISIS IACIAL PLBIILBICA.
PufIIsIs IucIuI IdIopIIcu, pufIIsIs de BeII o u IfIgofe". Lu ms
IfecuenIe (60%). Su IncIdencIu upfoxImudu es de 23 cusos pof
Otorrinolaringologa
Pg. 17
100.000 pefsonusIuo o unu de cudu 70 pefsonus u Io Iufgo de su
vIdu. Se cfee que se IfuIu de unu neufIIIs vffIcu (vIfus hefpes sIm-
pIe y CMV), con edemu pefIneufuI que pfoduce unu compfesIn
IsquemIcu deI nefvIo. Como IucIofes de fIesgo se hun ImpIIcudo
Iu dIubeIes, Iu HTA y eI embufuzo. Se InsIuufu en unus 48 hofus
y sueIe usocIufse u oIuIgIu Ieve feIfouufIcuIuf (MIB 99-00, 46). LI
IfuIumIenIo es medIco con cofIIcoIdes en puuIu descendenIe, que
ucofIun eI IIempo de fecupefucIn. Busndose en su posIbIe ofIgen
vffIco, muchos uuIofes uIIIIzun unIIvffIcos como eI ucIcIovIf. SIempfe
se debe feuIIzuf pfoIeccIn ocuIuf pof eI fIesgo de que upufezcun
uIcefus cofneuIes. Lu descompfesIn quIfufgIcu deI nefvIo IucIuI se
pIunIeu cuundo pefsIsIe unu muIu evoIucIn y en Iu eIecIfoneufo-
gfuIfu exIsIe unu degenefucIn uxonuI muyof deI 60% (IndIcucIn
feIuIIvu) o muyof deI 90% (IndIcucIn ubsoIuIu). PfonsIIco bueno:
70% de fecupefucIn compIeIu, que sueIe sef IenIu, 1b% pufesIu
fesIduuI y un 1b% espusmo posIpufuIfIIco y sIncInesIus. Lu pfesencIu
de unu pufIIsIs IucIuI IncompIeIu en Iu pfImefu semunu es eI IucIof
pfonsIIco ms IuvofubIe.
Figura 31. Parlisis facial perifrica idioptica derecha.
TfuumIIcus (2b%). Pof IfucIufus de hueso IempofuI y hefIdus
IucIuIes. TumbIen en cIfugfu deI nguIo ponIocefebeIoso y de puf-
IIdu, y menos IfecuenIemenIe en cIfugfu deI ofdo medIo.
Sfndfome de Bumsuy HunI o zosIef IIco (7%). BeucIIvucIn
de unu InIeccIn deI gungIIo genIcuIudo pof eI vIfus hefpes zosIef.
Pfoduce pfImefo oIuIgIu InIensu y despues, Ifus 2-4 dfus, vesfcuIus
en eI pubeIIn y CAL (feu de Bumsuy HunI), usf como en IufInge,
ms pufIIsIs IucIuI de muI pfonsIIco, IebffcuIu, usIenIu, unofexIu y
uIecIucIn deI VIII PC con vefIIgo, hIpoucusIu y ucuIeno. TfuIumIenIo
con unIIvffIcos como ucIcIovIf (MIB 00-01I, 160, MIB 00-01, b7).
Figura 32. Herpes zoster tico (lesiones en rea de Ramsay Hunt).
TumofuIes (7%). Pof Iumofes deI nguIo ponIocefebeIoso
(neufInomus), deI hueso IempofuI (pufugungIIomus, cufcInomus
epIdefmoIdes de ofdo medIo y CAL, coIesIeuIomus) y de pufIIdu.
Son pufIIsIs IucIuIes de InsIuufucIn pfogfesIvu.
OIfIIcu (4%). Sobfe Iodo como compIIcucIn de un coIesIeuIomu
y exIge cIfugfu ufgenIe. TumbIen secundufIu u oIIIIs medIu ugudu
y musIoIdIIIs (ms IfecuenIe en nIos pof Ienef un conducIo de
IuIopIo dehIscenIe), pfecIsu de unIIbIoIefupIu, mIfIngoIomfu y
coIocucIn de dfenu|es y, sI pefsIsIe, IncIuso musIoIdecIomfu. OIfu
cuusu es Iu oIIIIs exIefnu muIIgnu (MIB 98-99I, 1b8).
Sfndfome de MeIkefsson-BosenIhuI. Cuudfo InIfecuenIe que
usocIu bfoIes fecuffenIes de pufIIsIs IucIuI con edemu hemIIucIuI
(InIcIuImenIe fevefsIbIe y Iuego pefmunenIe) sobfe Iodo en IubIo
y Ienguu geogfhcu.
Sfndfome de HeefIofdI (hebfe uveopufoIfdeu). Iofmu exIfupuI-
monuf de sufcoIdosIs, con pufIIsIs IucIuI que puede sef bIIuIefuI,
hebfe, uvefIIs unIefIof y pufoIIdIIIs. Lu pufIIsIs IucIuI es eI sIgno
neufoIgIco ms IfecuenIe en Iu sufcoIdosIs.
OIfus: enIefmedud de Lyme (sobfe Iodo en nIos), sfndfome de
GuIIIuIn-Buffe (puede sef bIIuIefuI), Iepfu. Los InIufIos ponIInos son
cuusu de pufIIsIs IucIuI cenIfuI.
Tabla 8. Etiologa de las parlisis faciales.
IdIopIIcus PufIIsIs de BeII (Iu ms IfecuenIe, eI 60%).
Sfndfome MeIkefsson-BosenIhuI.
TfuumIIcus IfucIufus IempofuIes (2b%)
(obIIcuus>IfunsvefsuIes>IongIIudInuIes)
y de buse de cfneo.
TfuumuIIsmos dIfecIos en ofdo medIo y en Iu
cufu.
OIfIIcus OMA (nIos con IuIopIo dehIscenIe), coIesIeuIomu,
oIoIIs exIefnu muIIgnu, oIIIIs medIu IubefcuIosu.
YuIfogenIcus CIfugfu de Iu pufIIdu.
CIfugfu deI nguIo ponIocefebeIoso, CAI, OI, OM
y musIoIdes.
Ifceps (obsIeIfIcu).
TumofuIes NeufInomu deI VIII y VII puf.
CufcInomu en OM y quemodecIomu.
SIndfmIcus Sfndfome de Bumsuy HunI, sfndfome MeIkefsson
-BosenIhuI, sfndfome HeefdIofd (sufcoIdosIs).
NeufoIgIcus LscIefosIs muIIIpIe.
MIusIenIu gfuvIs.
Sfndfome de GuIIIuIn-Buffe.
MeIubIIcus DIubeIes meIIIIus.
HIpefIIfoIdIsmo.
PofhfIus.
Lmbufuzo.
TxIcus TuIIdomIdu.
DIIIefIu, IeIunos.
AIcohoIIsmo.
CLNICA.
Huy unu pufIIsIs moIofu de Iu hemIcufu con desvIucIn de Iu comIsufu
de Iu bocu uI Iudo suno y bubeo en eI Iudo de Iu IesIn. Se pIefden Ius
uffugus IfonIuIes y exIsIe un cIeffe IncompIeIo deI pfpudo, Io que du
Iuguf u sepufucIn deI punIo IugfImuI de Iu con|unIIvu y pof consIguIen-
Ie u epfIofu. Ls IfpIco que uI InIenIuf Iofzuf eI cIeffe de Ios pfpudos, en
eI Iudo uIecIo desvfen Iu mIfudu hucIu uffIbu (Ienmeno de BeII).
SI Iu IesIn se IocuIIzu pof encImu de Iu suIIdu de Iu cuefdu
deI Ifmpuno, u Iu pufIIsIs IucIuI se uudIf dIsgeusIu de Ios 2I3
unIefIofes de Iu hemIIenguu IpsIIuIefuI e hIposIuIIu. SI Iu IesIn es
pfoxImuI u Iu suIIdu deI nefvIo deI muscuIo deI esIfIbo, hubf udems
uIgIucusIu (uudIcIn doIofosu) pof uusencIu deI fee|o esIupedIuI.
SI es pfoxImuI uI gungIIo genIcuIudo, se uude dIsmInucIn de Iu
secfecIn IugfImuI (MIB 00-01, b7, MIB 99-00, 46).
DIAGNSTICO TOPOGBIICO.
Se pueden uIIIIzuf Ios sIguIenIes meIodos:
LsIudIo de Iu secfecIn IugfImuI (IesI de SchIfmef): esIudIu Iu
IuncIn deI nefvIo peIfoso supefhcIuI muyof. Se consIdefu posIIIvo
(puIoIgIco) sI Iu dIIefencIu enIfe umbos o|os es 30%.
MANUAL CTO 6 Ed.
Pg. 18
VuIofucIn deI fee|o esIupedIuI: esIudIu Iu IuncIn deI nefvIo
esIupedIuI.
GusIomeIffu y sIuIomeIffu: esIudIun Iu IuncIn deI nefvIo cuefdu
deI Ifmpuno.
Los ms uIIIIzudos son eI IesI de SchIfmef, pufu decIdIf sI unu
descompfesIn quIfufgIcu deI IucIuI IIene que uIcunzuf Iu pfImefu
pofcIn IubeffnIIcu, y eI fee|o esIupedIuI.
LLLCTBODIAGNSTICO.
SIfve pufu esIubIecef eI gfudo de IesIn y eI pfonsIIco de Iu pu-
fIIsIs. LI ms uIIIIzudo yu que pefmIIe cuunIIhcuf eI duo uxonuI
es Iu eIecIfoneufogfuIfu. LsIu esIudIu Iu umpIIIud y IuIencIu Ifus Iu
esIImuIucIn eIecIfIcu deI nefvIo IucIuI en eI ugu|efo esIIIomusIoIdeo
y IIene vuIof enIfe Ios 3-10 dfus Ifus Iu pufIIsIs. Lu eIecIfomIogfuIfu
fegIsIfu Iu ucIIvIdud muscuIuf esponIneu y voIunIufIu y es uIII pufu
deIecIuf sIgnos de feInefvucIn (pfedIce Iu fegenefucIn deI nefvIo
pufuIIzudo). LI bIInk feex esIudIu eI fee|o IfIgemIno-IucIuI o deI
pufpudeo y su pfesencIu IndIcu buen pfonsIIco.
TEMA 2. RINOLOGA.
2.1. Recuerdo anatmico.
Los senos pufunusuIes son unus cuvIdudes uefeus pfesenIes en eI
InIefIof deI mucIzo IucIuI. Se consIdefun unus pfoIongucIones de Iu
cuvIdud nusuI, con Iu que munIIenen unu comunIcucIn u Ifuves de
Ios meuIos pof Ios osIIum de dfenu|e de dIchos senos. Se pfesenIun
en numefo puf, uunque u veces su Iumuo es usImeIfIco, como
ocuffe con IfecuencIu en eI seno IfonIuI. LI ofden de desuffoIIo de
Ios mIsmos es eI sIguIenIe: eImoIdes, esIenoIdes, muxIIuf y IfonIuI,
eI muyof Iumuo Io uIcunzu eI seno muxIIuf.
LI oIfo eIemenIo que se IncIuye en Iu seccIn de fInoIogfu es Iu
nufIz. LsIu se dIvIde u su vez en Iu pIfmIde nusuI y en Ius Iosus nusuIes.
Lu pufIe seu de Iu pIfmIde nusuI compfende Ios huesos pfopIos
y Iu uphsIs uscendenIe deI muxIIuf, Iu pIfmIde cufIIIugInosu esI
Iofmudu pof un cufIfIugo supefIof o IfIunguIuf y oIfo InIefIof o uIuf.
Lus Iosus nusuIes esIn sepufudus pof eI sepIum nusuI, comunI-
cun con eI exIefIof u Ifuves de Ius nufInus y con eI cuvum u Ifuves de
Ius counus. Se feIucIonun supefIofmenIe con Iu Iosu cfuneuI unIefIof,
InIefIofmenIe con eI puIuduf y IuIefuImenIe con Ios senos y Ios
upufuIos IucfImuIes (MIB 99-00I, 249). Ln eI IubIque dIsIInguImos
unu pufIe cufIIIugInosu y unu pufIe seu Iofmudu pof eI vmef, Iu
ImInu pefpendIcuIuf deI eImoIdes, Iu espInu nusuI unIefIof deI
muxIIuf supefIof y Iu pfemuxIIu. Ln Iu pufed IuIefuI de Iu Iosu se
encuenIfun Ios cofneIes InIefIof, medIo y supefIof y en uIgunus
ocusIones Ios cofneIes uccesofIos de SunIofInI y ZuckefkundI. LnIfe
eIIos upufecen Ios meuIos u ofIhcIos de dfenu|e pufu eI conducIo
IucfImomuconusuI (meuIo InIefIof), pufu Ios senos IfonIuI, muxIIuf
y ceIdus eImoIduIes unIefIofes (meuIo medIo) y pof uIIImo pufu Ius
ceIdus eImoIduIes posIefIofes y seno esIenoIduI (meuIo supefIof y
feceso esIenoIduI fespecIIvumenIe).
Figura 33. Drenaje de los senos paranasales.
IffIgucIn: fumus de Iu cufIIdu InIefnu (ufIefIus eImoIduIes
defIvudus de Iu oIIImIcu) y de Iu cufIIdu exIefnu (ufIefIu IucIuI
y ufIefIu muxIIuf InIefnu, de Iu cuuI defIvun Iu esIenopuIuIInu y Iu
puIuIInu). Ln Iu zonu unIefoInIefIof deI sepIum enconIfumos eI feu
de KIesseIbuch, donde conuyen Ius ufIefIus eImoIduI unIefIof,
esIenopuIuIInu, puIuIInu uscendenIe y IucIuI, es Iu fegIn en Iu que
IIenen su ofIgen Iu muyoffu de Ius epIsIuxIs.
Figura 34. Vascularizacin del septum nasal.
InefvucIn: Ln eI Iecho de Ius Iosus nusuIes se encuenIfu Iu
mucosu oIIuIofIu, fguno pefIIefIco de Iu oIIucIn, donde esIn
Ius pfImefus neufonus de Iu vfu oIIuIofIu y cuyos uxones Iofmun eI
pfImef puf cfuneuI o nefvIo oIIuIofIo.
Lu InefvucIn sensIIIvu depende de Ius dos pfImefus fumus deI
IfIgemIno. Lu InefvucIn vusomoIofu pfovIene deI sImpIIco cefvIcuI
y deI nefvIo vIdIuno. Lu InefvucIn sImpIIcu pfoduce vusocons-
IfIccIn. Lu InefvucIn pufusImpIIcu pfoduce vusodIIuIucIn y
fInoffeu, pfovIene deI nefvIo InIefmedIufIo deI IucIuI y IIegu u Iu Iosu
nusuI u Ifuves deI nefvIo peIfoso supefhcIuI muyof y deI vIdIuno.
2.2. Patologa congnita.
Luhio Ieporino. Pfoduce uIIefucIones en Iu uIImenIucIn deI
IucIunIe, InIeccIones fespIfuIofIus, uIIefucIones IubfIcus y fInoIuIIu
ubIefIu. Puede hubef hendIdufu IubIuI, muxIIoIubIuI o muxIIoIubIuI-
puIuIInu. LI IfuIumIenIo es quIfufgIco.
Atresiu counuI. Ls Iu muIIofmucIn nusosInusuI ms IfecuenIe
y IIene pfedIIeccIn pof eI sexo IemenIno (2:1). Lu unIIuIefuI es ms
comun en eI Iudo defecho y se dIugnosIIcu en eI uduIIo, se munIhesIu
con fInoffeu pufuIenIu cfnIcu y sInusIIIs con obsIfuccIn nusuI.
Ln Iu bIIuIefuI huy fIesgo pufu Iu vIdu deI fecIen nucIdo pof dIsneu
y dIsIugIu ubsoIuIu. GenefuImenIe es membfunosu, pefo en un 10%
de Ios cusos Iu IuIIu de pefmeubIIIdud es pof un sIop seo. Un b0%
de Ius uIfesIus se usocIun u oIfus muIIofmucIones y de eIIus desIu-
cumos Iu usocIucIn CHABGL que IncIuye: CoIobomu, cufdIopuIfu
(heufI dIseuse), uIfesIu de counus, feIfuso en eI desuffoIIo, genIIuIes
hIpopIsIcos y muIIofmucIones uudIIIvus (euf deIofmIIIes).
Pufu conhfmuf eI dIugnsIIconos uyudumos IundumenIuImenIe
deI TC y hbfoscopIu nusuI. LI IfuIumIenIoes quIfufgIco, pefIofundo
Iu counu, en eI fecIen nucIdo con uIecIucIn bIIuIefuI, ponef sondu
y cnuIu fespIfuIofIu en espefu de Iu cIfugfu.
2.3. Urgencias rinolgicas.
LPISTAXIS.
Lu epIsIuxIs o sungfudo u Ifuves de Ios ofIhcIos nusuIes supone un
eIevudo pofcenIu|e de Ius ufgencIus oIoffInoIufIngoIgIcus.
LI ofIgen de Iu hemoffugIu sueIe sef unIefIof y usIenIun en eI
feu de KIesseIbuch, conocIdu IumbIen como feu de LIIIIe, y que
se sIIuu en Iu pofcIn unIefoInIefIof deI sepIum. Ls en esIu fegIn
donde conuyen vusos pfocedenIes IunIo de Iu cufIIdu exIefnu
como de Iu InIefnu. Con menos IfecuencIu son posIefIofes, con
sungfudo pof ofoIufInge y sueIe pfocedef de Iu ufIefIu esIenopuIu-
IInu o sus fumus.
Otorrinolaringologa
Pg. 19
Aunque Iu muyoffu de Ius epIsIuxIs son IdIopIIcus, exIsIen unu
sefIe de IucIofes eIIoIgIcos enIfe Ios que IncIuImos:
LocuIes: sequedud de mucosus, Ius InIeccIones nusosInusuIes,
uIefgIu, Iumofes nusosInusuIes y de cuvum (ungIohbfomu nusoIu-
ffngeo |uvenII), deIofmIdudes sepIuIes y IfuumuIIsmos, enIefmedud
de Bendu-OsIef.
GenefuIes: ufIefIoscIefosIs e HTA (en uncIunos, sungfudos ms
posIefIofes y de peof conIfoI), Ius uIIefucIones de Iu couguIucIn
(Iomu de unIIcouguIunIes, Von WIIIebfund, hemohIIu, Iumofes
hemuIoIgIcos) o uIIefucIones hofmonuIes (embufuzo, pubefIud,
mensIfuucIn).
LI IIumudo pIIpo sungfunIe deI IubIque es un humufIomu
pfopIo uunque no excIusIvo deI embufuzo, de IocuIIzucIn unIefo-
InIefIof y que sungfu pof munIpuIucIn.
Figura 35. Manejo de las epistaxis.
Figura 36. Taponamiento con sonda con baln, taponamiento anterior
con esponja de material sinttico (Merocel), barra de
nitrato de plata para cauterizacin.
Que hucef unIe unu epIsIuxIs:
Unu udecuudu unumnesIs (cuunIfu de Iu hemoffugIu y IucIofes
eIIoIgIcos usocIudos).
BeuIIzuf unu fInoscopIu unIefIof y endoscopIu pufu IocuIIzuf eI
punIo sungfunIe y expIofuf Iu ofoIufInge.
ConIfoI de consIunIes (TA).
CompfesIn con o sIn uIgodn + H2O2.
CuuIefIzucIn con nIIfuIo de pIuIu y eIecIfIcu, bu|o vIsIn pof fI-
noscopIu o endoscopIu, con conIfoI pfecIso deI vuso sungfunIe.
TuponumIenIo unIefIof, dufunIe 48-72 hofus (sI se munIIene
ms, se debe uudIf unIIbIIIco ofuI) con:
- MuIefIuI feubsofbIbIe (SufgIceI, GeIIoum).
- Gusu de bofde.
- MefoceI.
TuponumIenIo posIefIof y sondus con buIn, vun u pefmunecef
ms IIempo pof Io que se sueIe uudIf unIIbIIIco ofuI.
LmboIIzucIn (muxIIuf InIefnu, IucIuI) yIo IIgudufu (eImoIduIes,
muxIIuf InIefnu, cufIIdu exIefnu).
CULBPOS LXTBAOS INTBANASALLS.
Lo sospechufemos unIe unu fInoffeu unIIuIefuI pufuIenIu y IeIIdu con
obsIfuccIn en un nIo o IumbIen sI es un pucIenIe dehcIenIe. SI esIu
cIfnIcu upufece en un uduIIo, hubffu que descufIuf pfImefo Iu exIsIen-
cIu de un cufcInomu nusosInusuI. LI cuefpo exIfuo Io vemos u veces
en Iu fudIogfuIfu (sI se cuIcIhcunyIofmunfInoIIIos osI sonmeIIIcos).
Se exIfuen uffusIfndoIos hucIu uIuefu con eI InsIfumenIuI udecuudo
(guncho uboIonudo, no uIIIIzuf pInzus) y nuncu empu|undo.
PATOLOGA TBAUMTICA.
Apufece con muyof IfecuencIu en vufones con edudes compfendIdus
enIfe 10 y 40 uos. Lus cuusus ms comunes son Ios uccIdenIes de
Ifhco, Ius ugfesIones o Ios sImpIes uccIdenIes cusuuIes. ConvIene
fecofduf que Iu desvIucIn sepIuI es Iu cuusu ms IfecuenIe de In-
suhcIencIu fespIfuIofIu nusuI en eI uduIIo.
Fructurus nusuIes. IfucIufu IucIuI ms IfecuenIe. Pufu su dIug-
nsIIco nos upoyumos ms en Iu expIofucIn IfsIcu (InspeccIn,
puIpucIn y fInoscopIu unIefIof) que en Iu fudIoIogfu, yu que IIene
muchos IuIsos neguIIvos y posIIIvos, uunque esIu uIIImu se soIIcIIu
pufu evIIuf pfobIemus medIcoIeguIes.
Pfoduce doIof, deIofmIdud, epIsIuxIs y obsIfuccIn nusuI. Ls
IfecuenIe Iu cfepIIucIn yIo eI hundImIenIo de Iu pIfmIde seu uI
feuIIzuf Iu puIpucIn. Ls ImpofIunIfsImo descufIuf Iu pfesencIu de
IuxucIn y hemuIomu sepIuI en Iu fInoscopIu unIefIof (musu doIofosu
en Iu pofcIn unIefoInIefIof deI sepIum, huy que dfenufIo sIempfe
pof eI fIesgo de InIeccIn, IncIuso IfomboebIIIs deI senocuvefnoso)
y posIefIof necfosIs deI cufIfIugo con nufIz en sIIIu de monIuf".
TBATAMILNTO.
1) Bepufuf Ios deIecIos de pufIes bIundus sI Ios hubIefu.
2) CoffecIn de Ius uIIefucIones seus medIunIe feduccIn IocuI de
Iu IfucIufu, en Ios sIeIe pfImefos dfus, y cIfugfu coffecIofu ms
udeIunIe.
3) InmovIIIzucIn de Iu IfucIufu con unu IefuIu dufunIe dIez dfus.
Perforucion deI tuhique nusuI. Aunque su cuusu ms IfecuenIe
sueIe sef Iu IfuumIIcu (uccIdenIes, cIfugfu), sIempfe debe des-
cufIufse que eI pucIenIe consumu dfogus pof vfu InhuIuIofIu (pof
e|empIo, cocufnu) o Iengu unu fInIIIs gfunuIomuIosu (Wegenef, eIc.).
Pueden upufecef usocIudus u IfucIufus nusuIes y deI mucIzo IucIuI.
Lu fepufucIn de Ius pefIofucIones sepIuIes es quIfufgIcu.
Fructurus deI mucizo fuciuI. Se cIusIhcun, segun Le IofI, en
Ifes IIpos:
Le IofI I. A Ifuves deI febofde uIveoIuf supefIof, sepufu eI pIuno
puIuIodenIufIo deI fesIo de Iu cufu y genefu uIIefucIones musII-
cuIofIus y muIocIusIn.
Le IofI II. AIecIu u Iu suIufu cIgomuIIcomuxIIuf, fufz nusuI, up-
hsIs pIefIgoIdes, muxIIuf supefIof y pufed InIefnu de Iu fbIIu.
Le IofI III. Ls Iu suIufu cIgomuIIcoIfonIuI Iu que se uIecIu y
ocusIonu unu uuIenIIcu dIsyuncIn cfuneoIucIuI.
Fructurus orhiturius.
De Iu pufed InIefnu: es IfpIco eI enhsemu, queuumenIuuI feuIIzuf
munIobfus de VuIsuIvu, como pof e|empIo sonufse Iu nufIz.
DeI sueIo.
- AIsIudus (bIow ouI"): eI ImpucIo sobfe eI gIobo ocuIuf
IfunsmIIe Iu pfesIn u esIu zonu, que es Iu ms IfgII. Cufsu
con enoIIuImos, dIpIopfu uI mIfuf hucIu uffIbu y uIIefucIones
sensIIIvus, sI se IesIonu eI nefvIo InIfuofbIIufIo.
MANUAL CTO 6 Ed.
Pg. 20
- AsocIudus u IfucIufu deI muIuf (IfucIufu en Iffpode: ufco
cIgomIIco, febofde ofbIIufIo InIefIof y IuIefuI).
Figura 37. Clasificacin de las fracturas del macizo facial segn Le Fort.
FstuIus de Iquido cefuIorruqudeo.
Se pfoducen pof un deIecIo en eI hueso y en Iu menInge de Iu buse
deI cfneo (sobfeIodo en Iu ImInu cfIbosu y esIenoIdes) y supone
un fIesgo de menIngIIIs uscendenIe o ubsceso.
Lu cuusu ms IfecuenIe es eI IfuumuIIsmo uccIdenIuI (Ifuu-
mIIcus). OIfus cuusus son: IfuumuIIsmo quIfufgIco (yuIfgenus),
uIfuumIIcus con pfesIn InIfucfuneuI nofmuI y con hIpefIensIn
InIfucfuneuI.
Lu cIfnIcu es de fInoffeu cIufu pefsIsIenIe o dIsconIfnuu, gene-
fuImenIe unIIuIefuI, que uumenIu con Iu munIobfu de VuIsuIvu. Se
puede hucef esIudIo de Iu fInoffeu (gIucosu >40 mgIdI, beIu-2-Ifun-
IeffInu) y pfuebus de Imugen: TC, BM, cIsIefno-TC con MeIfIzumIdu,
cIsIefnogfuIfu IsoIpIcu.
HubIIuuImenIe pfecIsun un cIeffe quIfufgIco.
2.4. Rinitis.
Lu fInIIIs consIsIe en Iu InumucIn de Iu mucosu que fecubfe u
Ius Iosus nusuIes, hubIumos de fInosInusIIIs sI esIu InumucIn se
exIIende u Iu mucosu de Ios senos pufunusuIes.
BINITIS LN LAS QUL PBLDOMINA LA CONGLSTIN.
Cuturro comun (cofIzu", fInIIIs ugudu Inespecfhcu). Lu cuusu
es vffIcu y es eI BInovIfus eI ms IfecuenIe de Iodos. Los sfnIomus,
de sobfu conocIdos, son Ios de un cuudfo gfIpuI: hebfe, muIesIuf
genefuI, obsIfuccIn nusuI, fInoffeu uI pfIncIpIo ucuosu y Iuego
ms vIscosu y dIsmInucIn deI oIIuIo, genefuImenIe IfunsIIofIu.
Lu expIofucIn pof fInoscopIu unIefIof evIdencIu unu mufcudu
congesIIn mucosu (MIB 00-01I, 190).
Su IfuIumIenIo es pufumenIe sInIomIIco, dufunIe unu semunu,
que es Io que sueIe dufuf eI epIsodIo. UIIIIzufemos descongesIIo-
nunIes dufunIe upfoxImudumenIe unu semunu (no ubusuf de Ios
vusoconsIfIcIofes pof eI fIesgo de fInIIIs medIcumenIosu), unIInu-
muIofIos, unuIgesIcos, unIIIefmIcos, eIc.
Rinitis uIergicu. DependIendo deI IIpo de uIefgeno Iu fInIIIs
podf sef esIucIonuI o pefenne. LI e|empIo cIsIco deI pfImef cuso
es Iu hebfe deI heno, mIenIfus que en Iu fInIIIs pefenne Ios uIefge-
nos pueden sef muy vufIudos: cufos deI poIvo, peIo de unImuIes,
cIefIos uIImenIos, eIc.
Lu cIfnIcu IfpIcu consIsIe en esIofnudos en suIvus, obsIfuccIn
nusuI, fInoffeu ucuosu y pfufIIo nusuI yIo ocuIuf.
Los cofneIes en esIe cuso muesIfun unu puIIdez cufucIeffsIIcu.
Dudo que Iu eIIoIogfu es uIefgIcu, hubf un IncfemenIo de eosInhIos
en sungfe y exududo nusuI, usf como de IgL IunIo IoIuI como espe-
cfhcu. Lus pfuebus uIefgIcus posIIIvus (BAST o pfuebus cuIneus)
conhfmun eI dIugnsIIco.
Su IfuIumIenIo es eI mIsmo que eI de cuuIquIef pfoceso uIefgIco:
evIIuf Iu exposIcIn uI uIefgeno, usuf descongesIIonunIes, unIIhIs-
IumfnIcos, cofIIcoIdes InIfunusuIes, eIc.
Rinitis vusomotoru. Apufece en edudes medIus de Iu vIdu y Iu
cIfnIcu es muy sImIIuf (epIsodIos de esIofnudos, obsIfuccIn nusuI
y fInoffeu cIufu). SIn embufgo, Iu eIIoIogfu es dIsIInIu, se debe u
unu hIpefIuncIn pufusImpIIcu, y Ios desencudenunIes son muy
Inespecfhcos: cumbIos bfuscos de IempefuIufu, coffIenIes de uIfe,
oIofes IffIIunIes, eIc. LsIu fInIIIs esI IuvofecIdu pof Ifmucos como
Iu fesefpInu, uIIefucIones hofmonuIes como eI hIpoIIfoIdIsmo, eI
embufuzo, Iu Iomu de unIIconcepIIvos ofuIes, eIc. Lus pfuebus de
IubofuIofIo son neguIIvus. LI IfuIumIenIo se busu en Iu supfesIn de
IffIIunIes, medIdus sInIomIIcus y, en cusos fesIsIenIes, ucIuucIn
sobfe eI nefvIo vIdIuno (neufecIomfu, couguIucIn o cfIocIfugfu).
Rinitis cronicu hipertrocu. Lu fepeIIcIn sucesIvu de epIsodIos
de fInIIIs ugudu genefu Ienmenos InumuIofIos cfnIcos. LsIos
cumbIos son Ios fesponsubIes de Iu obsIfuccIn nusuI, Iu dIsmInu-
cIn de oIIuIo y Iu fInoffeu que pfesenIun esIos pucIenIes. Dudo eI
cfecImIenIo excesIvo deI cofneIe InIefIof, sI Iu cIfnIcu no me|ofu con
medIdus consefvudofus huy que fecuffIf u Iu cIfugfu (cuuIefIzucIn
o conchoIomfu).
Rinitis cronicu no uIergicu con eosinoIiu (NABLS). Ls unu
fInIIIs cfnIcu con ubundunIes eosInhIos en eI exududo nusuI que
sIn embufgo no es de eIIoIogfu uIefgIcu.
Rinitis deI emhuruzo. LspecIuImenIe en Iu segundu mIIud de Iu
gesIucIn. Se cufu esponIneumenIe Ifus eI pufIo
Rinitis por frmucos. Pueden cufsuf IunIo con obsIfuccIn
como con sequedud. CIefIos medIcumenIos de uso hubIIuuI como
Iu uspIfInu, Ios unIIconcepIIvos ofuIes, Ios vusoconsIfIcIofes y Ios
beIubIoqueunIes son uIgunos e|empIos.
BINITIS LN LAS QUL PBLDOMINA LA SLQULDAD.
Rinitis secu unterior. Lu sequedud se munIhesIu enIos 2I3 unIe-
fIofes de Iu Iosu y puede sef ofIgInudu pof vufIos IucIofes: umbIenIes
secos, conIumInucIn, uIfe ucondIcIonudo...
Pof fInoscopIu unIefIof, udems de IesIones cosIfosus es Ife-
cuenIe vef sIgnos de sungfudo. LsIu fInIIIs se IfuIu con ubundunIe
hIdfuIucIn (Iuvudos con suefo hsIoIgIcoouguumufInu) ypomudus
oIeosus.
Ocenu. Ls unu fInIIIs uIfhcu(seffuunesIudoms uvunzudodeIu
unIefIof) usocIudu u cucosmIu. Lu pucIenIe, en genefuI mu|ef de edud
|oven y con IfecuencIu usIIIcu, u pesuf de Iu IeIIdez cufucIeffsIIcu de
Ius cosIfus no IIene pefcepcIn de Iu mIsmu, es decIf, exIsIe cucosmIu
con unosmIu deI que Iu pudece. LI IfuIumIenIo es IguuI que eI de
Iu fInIIIs secu unIefIof y, en cusos fesIsIenIes, se feuIIzu cIfugfu deI
vesIfbuIo nusuI, que pefmIIu unu feduccIn deI Iumuo deI mIsmo
y evIIe usf Iu desecucIn (opefucIn de Lyfe) (MIB 96-97, 197).
LNILBMLDADLS SISTLMICAS QUL ASOCIAN BINITIS.
Enfermedudes grunuIomutosus.
Wegenef: uunque u menudo eI dIugnsIIco se esIubIece cuundo
pfesenIun cIfnIcu puImonuf o fenuI, Iu munIIesIucIn InIcIuI ms
IfecuenIe sueIe sef Iu nusosInusuI. TfuIumIenIo: cIcIoIosIumIdu
ms cofIIcoIdes.
GfunuIomu de Iu Ifneu medIu: IIende u sef muy desIfucIIvo y
no pfogfesu ms ubu|o deI cueIIo. Su eIIoIogfu es desconocIdu y su
IfuIumIenIo de eIeccIn es Iu fudIoIefupIu.
BInoscIefomu. PfoducIdo pof KIebsIeIIu fhInoschIefomuIIs.
MucofmIcosIs fInocefebfuI.
SufcoIdosIs.
SfhIIs IefcIufIu.
Lepfu.
TubefcuIosIs.
OIfus.
SufumpIn.
BubeoIu.
Lupus efIIemuIoso.
2.5. Sinusitis.
Se dehne como Iu InumucIn de Iu mucosu que IupIzu Ios senos
pufunusuIes.
PATOGLNIA.
Lu buse deI pfoceso es unu obsIfuccIn deI osIIum deI seno, que
dIhcuIIu Iu venIIIucIn y dfenu|e deI mIsmo. LsIo pfovocu unu
dIsmInucIn de Iu pfesIn de oxfgeno en Iu cuvIdud y Iuvofece eI
cfecImIenIo bucIefIuno. Los IucIofes que pueden InIefvenIf son
muy vufIudos y enIfe eIIos cIIumos:
IucIofes IocuIes: desvIucIn sepIuI, poIIposIs.
IucIofes genefuIes: dIubeIes meIIIIus, uIIefucIones eIecIfoIfIIcus,
que feducen Iu fesIsIencIu deI ofgunIsmo.
Otorrinolaringologa
Pg. 21
IucIofes umbIenIuIes: bu|us IempefuIufus, sequedud umbIenIuI,
conIumInucIn, que feducen Iu ucIIvIdud cIIIuf.
BACTLBIOLOGA.
Ln Ius sInusIIIs ugudus Ios gefmenes ms ImpIIcudos en ofden de
IfecuencIu son: neumococo, HuemophIIus Inuenzue y MofuxeIIu
cuIuffhuIIs (MIB 96-97, 194). Ln Ius sInusIIIs cfnIcus udquIefen
gfun feIevuncIu Ios unuefobIos (VeIIIoneIIu spp, PepIococcus spp,
CofynebucIefIum ucnes), uIgo que IumbIen ocuffe en Ius sInusIIIs
muxIIufes ugudus de ofIgen denIufIo (10% deI IoIuI), Ius cuuIes cuf-
sun con unu IeIIdez cufucIeffsIIcu.
ConvIene fecofduf eI PeIfIIIedIum boydII o PseudouIIeschefIu,
sI se IfuIu de un enIefmo con SIDA.
DenIfo de Ius sInusIIIs no bucIefIunus cIIufemos dos enIIdudes:
SInusIIIs pof AspefgIIIus: pfIncIpuImenIe pof A. IumIguIus. Lu
InIeccIn puede sef: no InvusIvu, InvusIvu o IuImInunIe. LsIu
uIIImu es IfpIcu de InmunodepfImIdos, eI hongo Invude eI seno,
Iu fbIIu y Ius esIfucIufus InIfucfuneuIes.
MucofmIcosIs fInocefebfuI: se pfesenIu sobfe Iodo en dIubeIIcos
en comu ceIoucIdIIco y en InmunodepfImIdos. Adems de
cIfnIcu sInusuI puede upufecef pIosIs, oIIuImopIe|Iu, uIecIucIn
de Ios pufes III y VI y cIfnIcu sIsIemIcu (puImonuf, gusIfoInIes-
IInuI...) (MIB 97-98, 174). LI IfuIumIenIo es IguuI que eI unIefIof
(con unIoIefIcInu InIfuvenosu y desbfIdumIenIo quIfufgIco),
hucIendo hIncupIe en eI conIfoI hIdfoeIecIfoIfIIco.
Pof uIIImo, huy que fecofduf que en Ius sInusIIIs |uegun un pupeI
ImpofIunIe Ios vIfus.
LOCALIZACIN.
LI seno ms uIecIudo en eI nIo es eI eImoIduI, yu que es eI pfImefo
en desuffoIIufse. Ln eI uduIIo es eI muxIIuf seguIdo en IfecuencIu pof
eI eImoIduI, eI IfonIuI y eI esIenoIduI. SI Iu sInusIIIs uIecIu u Iodos
Ios senos, hubIumos de punsInusIIIs (MIB 96-97, 194). Ln puIoIogfus
que uIecIun uI meuIo medIo se pfoduce unu sInusIIIs usocIudu deI
muxIIuf, IfonIuI y eImoIdes unIefIof.
CLNICA.
LI pucIenIe con unu sInusIIIs ugudu se que|u de ceIuIeu ImpofIunIe
que cufucIeffsIIcumenIe empeofu con Ius munIobfus que uumenIun
Iu pfesIn InIfusInusuI, como pof e|empIo bu|uf Iu cubezu. AsocIu
fInoffeu pufuIenIu y doIof seIecIIvo u Iu puIpucIn de Ios punIos
sInusuIes. AsImIsmo puede pfesenIuf huIIIosIs, hebfe, unosmIu.
Lu sInusIIIs cfnIcu, pof eI conIfufIo, no es Iun ofIduysueIecuf-
suf con fInoffeu ucompuudu de InsuhcIencIu fespIfuIofIu nusuI.
Ln cuuIquIef sInusIIIs Iu fInoIuIIu sef ceffudu (no huy que oIvIduf
que Iu ubIefIu upufece en Iu InsuhcIencIu veIopuIuIInu).
DIAGNSTICO.
AnumnesIs.
BInoscopIu, puIpucIn de senos, expIofucIn de ofoIufInge.
BudIogfuIfu de senos pufunusuIes: escogefemos Ius pfoyeccIones
ms udecuudus y podfemos vef eI edemu de Iu mucosu, Iu veIudufu
deI seno, Ios nIveIes hIdfouefeos, eIc. TIenen muchos IuIsos negu-
IIvos. Lu pfesencIu de efosIn seu nos huf pensuf en un pfoceso
muIIgno.
PfoyeccIones empIeudus:
CuIdweII (occIpIIoIfonIuI): senos IfonIuI y eImoIduI.
WuIefs (occIpIIomenIonIunu): senos muxIIuf y IfonIuI.
HIfIz (uxIuI o cfuneobusuI): seno esIenoIduI, ceIdus eImoIduIes.
LuIefuI (bIIempofuI): esIenoIduI, IfonIuI, sIIIu Iufcu, udenoIdes.
Tabla 9. Proyecciones radiolgicas en la valoracin nasosinusal.
N O I C C f Y O R P S O D A R O L A V S O N f S
) I u I n o f I o I I p I c c o ( I I e w d I u C I u d I o m I e , I u I n o f I
) u n u I n o I n e m o I I p I c c o ( s f e I u W f u I I x u m , I u I n o f I
) I u s u b o e n u f c o I u I x u ( z I f I H I u d I o m I e , I u d I o n e I s L
) I u f o p m e I I b ( I u f e I u L
, u c f u I u I I I s , I u I n o f I , I u d I o n e I s L
s e d I o n e d u
TomogfuIfu compuIefIzudu: es eI meIodo dIugnsIIco fudIoI-
gIco de eIeccIn.
LndoscopIu nusuI: es eI oIfo eIemenIo ImpofIunIe en eI dIugns-
IIco, yu que nos pefmIIe vef Iu exIsIencIu de fInoffeu en eI meuIo
medIo y posIbIes cuusus de obsIfuccIn de esIe meuIo.
Figura 38. Sinusitis maxilar izquierda. Radiografa simple en proyeccin
de Waters (nivel lquido en seno maxilar izquierdo), TC
coronal senos paranasales y Endoscopia fosa nasal izquierda
(rinorrea purulenta en meato medio).
TBATAMILNTO.
Busudo en Iu unIIbIoIefupIu (umoxI-cIuvuInIco de eIeccIn) du-
funIe 10-14 dfus y en pfocufuf unu me|of venIIIucIn de Ios senos
pufunusuIes (uefosoIes, vusoconsIfIcIofes, eIc.). AudImos IumbIen
unuIgesIcos y unIIInumuIofIos. Ln Ius sInusIIIs cfnIcus, en Ius
ugudus que no me|ofun con IfuIumIenIo medIco y en eI cuso de que
se pfesenIen compIIcucIones, sueIe sef necesufIo eI IfuIumIenIo
quIfufgIco. Hoy en dfu cudu vez es muyof eI numefo de oIoffInoIu-
fIngIogos que uIIIIzun Iu cIfugfu endoscpIcu.
COMPLICACIONLS.
OfbIIufIus: son Ius ms IfecuenIes y eI ofIgen sueIe esIuf en eI
eImoIdes debIdo u Iu IocuIIzucIn unuImIcu deI mIsmo.
DIsIInguImos cInco cuudfos cIfnIcos: ceIuIIIIs pfesepIuI, ceIuIIIIs
ofbIIufIu, ubsceso subpefIsIIco, ubsceso ofbIIufIo y IfombosIs deI
seno cuvefnoso.
Ln eI cuso deI ubsceso ofbIIufIo eI fIesgo de ceguefu es eIevudo,
pof Io que Iu cIfugfu debe sef InmedIuIu.
InIfucfuneuIes: Iu menIngIIIs es Iu ms IfecuenIe de eIIus y su ofI-
gen sueIe sef eImoIduI o esIenoIduI. LI ubsceso epIdufuI consIIIuye Iu
segundu compIIcucIn InIfucfuneuI ms IfecuenIe y sueIe ocuffIf Ifus
unu sInusIIIs IfonIuI. OIfus posIbIes compIIcucIones son Iu osIeomIe-
IIIIs, eI ubsceso cefebfuI y eI empIemu subdufuI (MIB 99-00I, 249).
2.6. Poliposis nasales.
Los pIIpos son unus IofmucIones benIgnus que cfecen u pufIIf
de Iu mucosu sobfe Iodo eImoIduI y uIfededof deI cofneIe medIo,
pof mecunIsmos InumuIofIos cfnIcos y, enmuchos cusos, Ifus Ie-
nmenos uIefgIcos. OcusIonun sfnIomus pufecIdos u Ius fInIIIs uIef-
gIcus: obsIfuccIn nusuI, fInoffeu, hIposmIu (MIB 96-97I, 161).
Se dIugnosIIcun con sImpIe fInoscopIu o endoscopIu nusuI como
musus bIundus semIIfunspufenIes, mvIIes y IfusIucIdus con uspecIo
de gfunos de uvu. SIempfe pfegunIufemos enIfe Ios unIecedenIes
pof Iu exIsIencIu de usmu ( se usocIu en eI 20-30%) y de InIoIefuncIu uI
AAS (se usocIu en eI 10%), esIos dos duIos usocIudos u poIIposIs bIIu-
IefuI Iofmun Iu Iffudu ASA o enIefmedud de WIduI (MIB 03-04, b7).
Ls ms fufo que Ios pIIpos seun unIIuIefuIes y esIo se cumpIe en
eI IIumudo pIIpo unIfocounuI de KIIIIun. Ls IfpIco de chIcos |venes
y cfece desde eI seno muxIIuf y suIe pof eI meuIo medIo hucIu Iu
counu. Ln un nIo con poIIposIs bIIuIefuI huy que descufIuf sIempfe
unu mucovIscIdosIs (IIenen poIIposIs nusuI eI 20%). TumbIen se
usocIun uI Chufg SIuuss y KufIugenef.
MANUAL CTO 6 Ed.
Pg. 22
Pufu IfuIuf Ios pIIpos dIsponemos de IfuIumIenIos medIcos
sobfe Iodo con cofIIcoIdes IpIcos y ofuIes. TumbIen con vuso-
consIfIcIofes, unIIhIsIumfnIcos ofuIes. SIn embufgo, con muchu
IfecuencIu Ienemos que opIuf pof eI IfuIumIenIo quIfufgIco cuundo
IIegun u obsIfuIf Iu Iosu nusuI (en eI pIIpo de KIIIIun desde eI InIcIo),
genefuImenIe medIunIe cIfugfu endoscpIcu. No debemos oIvIduf
que es unu puIoIogfu que fecIdIvu con muchu IfecuencIu.
2.7. Patologa tumoral nasosinusal.
PATOLOGA TUMOBAL BLNIGNA.
OsIeomu y mucoceIe. LI osIeomu es eI ms IfecuenIe de Ios Iu-
mofes benIgnos y guufdu cIefIu sImIIIIud con eI mucoceIe. Los dos
se IocuIIzun pfIncIpuImenIe en eI seno IfonIuI (seguIdo deI eImoIduI)
y cufsun usInIomIIcos o con ceIuIeu. LI osIeomu pfesenIu densIdud
seu en Iu fudIogfuIfu y eI mucoceIe densIdud de pufIes bIundus con
femodeIucIn deI conIofno deI seno. LI osIeomu usInIomIIco no
se IfuIu, pefo sI pfoduce doIof u obsIfuye eI ducIo de dfenu|e deI
seno pfovocundo un mucoceIe se debe IfuIuf quIfufgIcumenIe. LI
mucoceIe se IfuIu sIempfe con cIfugfu.
Figura 39. Mucocele frontal izquierdo (radiologa simple y TC coronal).
LI osIeomu uIecIu sobfe Iodo u vufones posIpubefes y IIene
pfedIsposIcIn IumIIIuf y feIucIn con IfuumuIIsmos cfuneuIes
pfevIos. Ln eI mucoceIe sueIe exIsIIf un unIecedenIe IfuumIIco
(cIfugfu, uccIdenIe).
Hemungiomu. Ocuffe uIgo sImIIuf u oIfus fegIones deI ofgu-
nIsmo. SueIen sef congenIIos y muchus veces desupufecen espon-
IneumenIe, pof Io que no convIene IfuIufIos husIu que no pusun
uIgunos uos (3-4 uos).
Otros. IIbfomus, neufInomus (eImoIdes), neufoepIIeIIomus (buIbo
oIIuIofIo), condfomu (desuffoIIo InhIIfunIe dufunIe Iu pubefIud).
PATOLOGA TUMOBAL PBLMALIGNA.
PupiIomu invertido. Se debe sospechuf unIe unu Imugen cIfnIcu
de poIIposIs unIIuIefuI. Lu Imugen fudIoIgIcu sueIe sef unu veIudufu
de uno o ms senos ofIgInudu en cofneIe y meuIo medIo, cufucIe-
ffsIIcumenIe unIIuIefuI, con cIefIu desIfuccIn seu. Lu edud de
pfesenIucIn y eI sexo son IguuIes que en Ios Iumofes muIIgnos, no
oIvIdemos que con IfecuencIu (2-10%) degenefu en un cufcInomu
epIdefmoIde.
Figura 40. Papiloma invertido en fosa nasal derecha.
LI dIugnsIIco dehnIIIvo es unuIomopuIoIgIco y Ios mfgenes
quIfufgIcos de feseccIn deben sef umpIIos pufu evIIuf Ius fecIdIvus.
PATOLOGA TUMOBAL MALIGNA.
Son Iumofes poco IfecuenIes y uIecIun ms u vufones uduIIos. LnIfe
Ios IucIofes eIIoIgIcos no se hu vIsIo feIucIn con eI Iubuco nI con
eI uIcohoI, pufece |uguf un pupeI ImpofIunIe Iu exposIcIn uI poIvo
de mudefu (IucIof de fIesgo de udenocufcInomu de eImoIdes) (MIB
01-02, 14b) y IumbIen u oIfos IxIcos, eI pupIIomu InvefIIdo es un
pfecufsof de cufcInomu epIdefmoIde (MIB 99-00I, 1b7).
LI IIpo hIsIoIgIco ms IfecuenIe en eI uduIIo es eI epIdefmoIde,
seguIdo deI udenocufcInomu, en Ios nIos desIucun eI fubdomIo-
sufcomu y eI hIsIIocIIomu.
Figura 41. Carcinoma epidermoide del seno maxilar izquierdo (TC coronal).
Figura 42. Carcinoma epidermoide de fosa nasal.
BespecIo u Iu cIfnIcu, unu Iofmu de pfesenIucIn cIsIcu es Iu fIno-
ffeu unIIuIefuI pufuIenIu en un uduIIo (MIB 01-02, 14b, MIB 99-00I,
1b7, MIB 98-99, 149), oIfus posIbIes munIIesIucIones son Ius uIgIus
IucIuIes, sIgnos bucodenIufIos, ocuIoofbIIufIos, eIc. De hecho, Ios
sfnIomus dependen en gfun medIdu de Iu IocuIIzucIn deI Iumof (pof
ofden de IfecuencIu son seno muxIIuf, Iosus nusuIes y seno eImoIduI).
Ln Ius pfuebus de Imugen upufecen sIgnos de efosIn seu.
Ln cuunIo uI mune|o de esIos Iumofes Iu cIfugfu es Iu opcIn ms
empIeudu, Iu quImIoIefupIu sueIe uIIIIzufse sIo con hnes puIIuIIvos
y Iu fudIoIefupIu se empIeu usocIudu u Iu cIfugfu o en Iumofes fu-
dIosensIbIes (pof e|empIo, esIesIoneufobIusIomu). Lus meIsIusIs
cefvIcuIes son InIfecuenIes y de muy muI pfonsIIco.
TEMA 3. ESTOMATOLOGA.
3.1. Proyecciones radiolgicas empleadas en
estomatologa.
OfIopunIomogfuIfu o punofmIcu: upofIu unu vIsIn InIcIuI de
con|unIo.
TeIeffudIogfuIfu IuIefuI de cfneo: se uIIIIzu pfIncIpuImenIe en
ofIodoncIu y cIfugfu ofIognIIcu.
BudIogfuIfus InIfuofuIes (esIfucIufus denIufIus y pefIdenIufIus)
y exIfuofuIes.
Otorrinolaringologa
Pg. 23
TC: se uIIIIzu en puIoIogfu IumofuI y pefmIIe vuIofuf eI gfudo
de exIensIn.
BM: pufu gInduIus y pufu Iu ufIIcuIucIn IempofomundIbuIuf.
SIuIogfuIfu: en gInduIus.
AfIfogfuIfu: en Iu ufIIcuIucIn IempofomundIbuIuf.
3.2. Enfermedades dentales.
CABILS DLNTAL.
Ls unu enIefmedud desIfucIIvu de Ios Ie|Idos dufos de Ios dIenIes
debIdo u InIeccIn pof bucIefIus, sobfe Iodo SIfepIococcus muIuns.
Su IncIdencIu esI dIsmInuyendo como consecuencIu de Iu uIIIIzu-
cIn de uof (uofucIn deI uguu, denIfIfIcos), pefo uun hoy sIgue
sIendo Iu enIefmedud ms pfevuIenIe de Iu cuvIdud ofuI y Iu que
ocusIonu ms consuIIus de ufgencIu. Pufu su vuIofucIn eI fndIce ms
uIIIIzudo es eI fndIce CAO (pofcenIu|e de pIezus cufIudus, uusenIes
pof cufIes y obIufudus pof cufIes).
LI IfuIumIenIo consIsIe en eIImInuf eI Ie|Ido InIecIudo de Iu den-
IInu y fesIuufuf Iu esIfucIufu deI dIenIe con dIIefenIes susIuncIus.
PfevencIn: es IncIuso ms ImpofIunIe que eI IfuIumIenIo. Lu
uofucInufIIhcIuI deI uguu de consumopubIIco(enIfe 0,6 y 1 mgII
de uofufo sdIco) consIIIuye Iu medIdu ms ehcuz y econmIcu
pufu Iu pfohIuxIs coIecIIvu de Iu cufIes (MIB 94-9b, 242-MP). Pfeven-
cIn IndIvIduuI: udems de medIdus de hIgIene genefuIes (cepIIIudo,
evIIuf uzucufes...), en Ios cusos de fIesgo modefudo de cufIes se
fecomIendun coIuIofIos dIufIos de INu uI 0.0b%. LI uof sIsIemIco
se fesefvu pufu pucIenIes con uIIo fIesgo de pudecef cufIes.
Tabla 10. Caries dental.
N O I C A Z I L A C O L A C I N L C O 1 N f I M A 1 A R 1
e I I u m s L u c I I m o I n I s A
u f u c I I I c I u c e B
f u f u I b o
u n I I n e D s o I u m f I s e f o p o d u c o v o f p f o I o D
s o I f u n I m I I L
f u f u I b o y s o I u m f I s e
u p I u P
. u d u g u s i t i p I u P -
o I n o c o s n e I n I f o I o d
. e I n e I I u c I o f f I y o d u I u s I e c I u d
. u c i n o r c s i t i p I u P -
. o d u z I I u c o I I I I s I u p f o I o d
. u t n e I u r u p s i t i p I u P -
I e n o c u I n e m u u e u q f o I o d
. o f f I I e n o c e y u n I m s I d y f o I u c
. r u p I u p o s e c s h A -
e u q o s u I I d I I I s I u p f o I o d
. e h c o n u I f o p u I n e m u u
. d u d I I I v o m u f e g I L
. r u p I u p s i s o r c e N -
. I u c i p u i r e p n o i s e L -
, s o c I s e g I u n A
, s o I f o I u m u I I n I I I n u
. s o c I I I b I I n u
. u I c n o d o d n L
n e n I c u n u p e f T
u I n e I u f u p s I I I p I u p
PULPITIS AGUDA.
SI Iu cufIes pfogfesu, se puede InIecIuf Iu puIpu dundo Iuguf u unu
puIpIIIs ugudu. AI pfIncIpIo se pfoduce doIof uI conIucIo con uIImen-
Ios cuIIenIes o Iffos y posIefIofmenIe eI doIof puede sef conIInuo.
LI IfuIumIenIo consIsIe en eIImInuf Iu puIpu y eI Ie|Ido de Ius fufces,
IImpIuf Iu cuvIdud y feIIenuf con susIuncIus ufIIhcIuIes.
LNILBMLDAD PLBIAPICAL.
SI Iu puIpIIIs no es IfuIudu coffecIumenIe Iu InIeccIn pfogfesu ms uII
deI pex denIuI, pudIendose Iofmuf un ubsceso pefIupIcuI y sI se cfonIh-
cu, un gfunuIomu pefIupIcuI. LI pus deI ubsceso pefIupIcuI puede dfenuf
u Ifuves deI hueso uIveoIuf en Ios Ie|Idos bIundos y ocusIonuf ceIuIIIIs y
bucIefIemIu, o puede dfenuf en Iu cuvIdud ofuI, seno muxIIuf, pIeI de Iu
cufu y feu submundIbuIuf. Lu ungInu de LudwIg es un emndeI sueIo
de Iu bocu que sufge de un moIuf mundIbuIuf InIecIudo, se pfoduce
eIevucIn de Iu Ienguu, que udems de dIsIugIu puede compfomeIef Iu
fespIfucIn y hucef necesufIu unu IfuqueoIomfu de ufgencIu.
MALOCLUSIONLS DLNTALLS.
Lus ufcudus denIufIus supefIof e InIefIof no encu|un udecuudumen-
Ie. Se IfuIun con ofIodoncIu y en cIefIus ocusIones se compIemenIun
con cIfugfu ofIognIIcu.
3.3. Enfermedades periodontales.
GINGIVITIS.
Ls Iu Iofmu ms comun de enIefmedud pefIodonIuI. ComIenzu
como unu InumucIn IndoIofu de Iu pufIe mufgInuI de Ius encfus.
Lu enIefmedud pfogfesu y pfoduce uIecIucIn deI IIgumenIo pe-
fIodonIuI y deI hueso uIveoIuf. Lu pfogfesIvu feubsofcIn de hueso
uIIefu Iu unIn enIfe esIe y eI dIenIe. Se puede sobfeuudIf IumbIen
un ubsceso pefIodonIuI y uI hnuI es necesufIoexIfuef eI dIenIe. TunIo
Iu gIngIvIIIs como Iu pefIodonIIIIs se usocIun con ucumuIucIn de
Iu pIucu bucIefIunu. Lu enIefmedud pefIodonIuI ugfupu unu sefIe
de IfusIofnos que IncIuyen:
1) Lu pefIodonIIIIs deI uduIIo, que se usocIu u InIeccIn pof Pof-
phyfomonus gIngIvuIIs, PfevoIeIIu InIefmedIu y oIfos gfumne-
guIIvos.
2) Lu pefIodonIIIIs |uvenII IocuIIzudu, ocusIonudu pof AcIIno-
bucIIIus ucIInomyceIecomIIuns, CupnocyIophugu, LIkeneIIu
coffodens y oIfos unuefobIos.
3) Lu gIngIvIIIs uIcefuIIvu necfoIIzunIe ugudu, usocIudu u PfevoIeIIu
InIefmedIu y espIfoqueIus, esIu y oIfu Iofmu ugfesIvu de pefIodon-
IIIIs se pueden vef en usocIucIn con Iu InIeccIn pof VIH-1.
LI IfuIumIenIo consIsIe en medIdus unIIbucIefIunus IocuIes,
desbfIdumIenIo y, en cusos sevefos, unIIbIIIcos sIsIemIcos.
DeIefmInudos IucIofes pueden InuIf en Iu puIogenesIs de Iu
enIefmedud pefIodonIuI. Asf, pof e|empIo, Ios pucIenIes con dehcII
Tabla 11. Enfermedades periodontales.
S f D A D f M R f f N f
S f L A 1 N O D O I R f P
S O P I 1 O 1 N f I M A 1 A R 1
S I T I V I G N I G
n I c u m u I I n I
u I e d e I b I s f e v e f
n I s u f c n e
u I e d n I c u f e I I u
u e s u f u I c u f I s e
. A N A I B L T C A B A C A L P A L N O C A D A N O I C A L L B ) A
. o f f u s e d o I u m u c u : e I p m I S
: s o c I m e I s I s s e f o I c u I f o p u d u v u f g A
. u n o f e I s e g o f P -
. ) u n I p I d e I I n , u n I f o p s o I c I c , s u n f o I n u d I h ( s o c u m f I -
, u I m e c u e I ( s e d u d e m f e I n L - n . ) C . I I v
. u d u g A e I n u s o f c e N u v I I u f e c I U s I I I v I g n I G A N U G -
, o d u f g n u s n o c u s f u C . s e f I s e I e n o c u v u f g u e s y u I x I m u n u I f e I c u b n I c c e I n I f o p u d u s u u C
. H I V I e d s e f o d u I f o p n e s e c e v A . s e I u I n e d f e I n I s u I I p u p e d n I c u I u p m u y s I s o I I I u h
: A N A I B L T C A B A C A L P A L N O C A D A N O I C A L L B O N ) B
. s u c I g f e I A
. s u c I f f V
. A M O T C L B T B A T -
: u c u I p u I e d o c I m f u q I o f I n o C -
% 2 1 , 0 I u u n I d I x e h f o I c e d s o I f o I u I o c
. s u f d b 1 - 0 1 e I n u f u d h 2 1 u d u c
u I n e o I s o c I I I b I I n A - A N U G .
S I T I T N O D O I R E P
e d n I c u m u I I n I
f e I c f u c
n o c y e I b I s f e v e f f I
u e s n I c u I c e I u
. ) s o u 0 3 - ( O T L U D A L L D ) A
. e I n e u c e f I s m o I : e I p m I S
. s o c I m e I s I s s e f o I c u I f o p u d u v u f g A
. s u I I I I e m s e I e b u I D -
. H I V -
. n h o f C e d d u d e m f e I n L -
. Z O C L B P O I C I N I L D ) B
. f u I n u I p o m I u p s I s o I u f e u q u n u u u d u I c o s u : I u f e b u p e f P
. u n u I f e I c u b u c u I p u c o p : I I n e v u J
. u v I s e f g o f p o u v I I c u f I s e d e I n e m u d I p B
. S O D A Z I L I T U S M S O C I T I B I T N A

. I o z u d I n o f I e M
. u n I I c I c o n I m y u n I I c I c I x o D
. u n I I I c I x o m A
s o m u s u o n e I p m I s u I n L *
. s o c I I I b I I n u
MANUAL CTO 6 Ed.
Pg. 24
seIecIIvo de IgA y ugummugIobuIInemIu IIenen menos enIefmedud
pefIodonIuI, mIenIfus que en eI sfndfome de Down y en Iu dIubeIes
meIIIIus pueden vefse Iofmus sevefus de Iu enIefmedud. DufunIe eI
embufuzo puede upufecef unu Iofmu sevefu de gIngIvIIIs y Iofmu-
cIn de gfunuIomus pIogenIcos IocuIIzudos. LxIsIen deIefmInudos
medIcumenIos como Iu IenIIofnu y Iu nIIedIpInu que IncIuyen enIfe
sus eIecIos secundufIos Iu hIpefpIusIu de Ius encfus. AIgo pufecIdo
ocuffe en Iu gIngIvohbfomuIosIs IdIopIIcu IumIIIuf y puede sef
necesufIo eI IfuIumIenIo quIfufgIco en umbus Iofmus.
Figura 43. Factores de riesgo de la enfermedad periodontal.
Lu InIeccIn bucIefIunu pefIupIcuI y pefIodonIuI puede cuusuf
bucIefIemIu IfunsIIofIu despues de Iu exIfuccIn de pIezus denIu-
fIus o IncIuso despues de Iu hIgIene denIuI fuIInufIu. LsIo u veces
du Iuguf u endocufdIIIs bucIefIunu en pucIenIes con vuIvuIopuIfu
pfevIu. Vef IubIu 10.
3.4. Enfermedades de la mucosa oral.
Son Ius IesIones ms IfecuenIes en Iu bocu y pueden sef de ofIgen
InIeccIoso o InmunoIgIco
Icerus viruIes. Genefun IesIones vesIcuIosus en Iu mucosu ofuI
que Iuego evoIucIonun u uIcefus. Los vIfus ImpIIcudos con muyof
IfecuencIu son:
Hefpes sImpIe IIpo I:
- PfImoInIeccIn (GIngIvoesIomuIIIIs hefpeIIcu): nIos de uno
u cInco uos, con hebfe, muIesIuf genefuI , udenopuIfus y
vesfcuIus pof Iodu Iu mucosu ofuI que Iuego se IfunsIofmun
en uIcefus muy doIofosus que cufun en 10 dfus, IfuIumIenIo
sInIomIIco y con AcIcIovIf IpIco y ofuI, que dIsmInuye eI
doIof y Iu dufucIn).
- BecuffencIus: en uduIIos con cIfnIcu menos ofIdu.
VufIceIu-ZosIef:
- VufIceIu: enunIemu que puede IIeguf u pfoducIf vesfcuIus.
- ZosIef: cuundo uIecIu Iu 2- o 3- fumus deI nefvIo IfIgemIno,
pfoduce pIucus efIIemuIosus que conuyen con vesfcuIus
que se fompen y de|un uIcefus muy doIofosus, que pueden
de|uf como secueIu unu neufuIgIu posIhefpeIIcu. TfuIumIen-
Io con AcIcIovIf o IumcIcIovIf.
CoxsuckIe A:
- HefpungInu (CoxsuckIe A4): hebfe, muIesIuf genefuI, con
vesfcuIus y uIcefus en pIIufes umIgduIInos y puIuduf bIundo,
fespeIundo umfgduIus y Ienguu (dIugnsIIco dIIefencIuI con
GIngIvoesIomuIIIIs hefpeIIcu) que me|ofun en pocos dfus
(MIB 97-98I, 49).
- LnIefmedud muno pIe bocu (CoxsuckIe A16): vesfcuIus en
cuvIdud ofuI, munos y pIes, sIn uIecIucIn genefuI.
Icerus hucteriunus. SfhIIs en sus Ifes esIudIos 1- (Chuncfo de
InocuIucIn), 2- (enunIemu con pIucus pIunus fedondeudus efosIvus
con cosIfus) 3- (Gomu con uIcefucIones pfoIundus). TubefcuIosIs
con uIcefu unIcu, doIofosu, con Iondo necfIIco, usocIudu u uIec-
IucIn puImonuf muy bucIIfIefu.
Aftosis o Estomutitis uftosu. UIcefus en cuuIquIef IocuIIzucIn
de Iu mucosu ofuI, en bfoIes fecuffenIes (ms de cuuIfo uI uo
AIIosIs fecIdIvunIe), de Iumuo vufIubIe ( AIIosIs mInof menofes
de 10 mm. AIIosIs muyof enIfe 1 y 3 cm.), doIofosus, fedondeudus
con huIo InumuIofIo y cenIfo bIunco. SueIen sef IdIopIIcus,
uunque en ocusIones se hun usocIudo u oIfus enIefmedudes como
sfndfome de BehceI, unemIu meguIobIsIIcu, Sfndfome de BeIIef.
TfuIumIenIo empffIco con soIucIones pufu uso IpIco de cofIIcoIdes
y unesIesIcos IocuIes y en cusos ms sevefos cofIIcoIdes sIsIemIcos
unu semunu.
Enfermedudes cutneus.
AIgunus enIefmedudes mucocuIneus de puIogenIu pfobubIemenIe
InmunoIgIcu pueden uIecIuf u Iu mucosu ofuI.
PenhgoIde. Un IefcIo de Ios pucIenIes con penhgoIde umpoIIo-
so y Iodos Ios pucIenIes con penhgoIde cIcuIfIzuI IIenen IesIones
mucosus.
PenhgovuIguf. VIfIuuImenIeeI 100%deIos pucIenIes desuffoIIun
IesIones ofuIes dufunIe su enIefmedud.
LpIdefmIIsIs umpoIIosu. Lus efosIones de Iu bocu upufecen con
ms IfecuencIu en Ius Iofmus dIsIfhcus.
LpIdefmIIsIs umpoIIosu udquIfIdu. Pfoduce IesIones ofuIes
IguuIes u Ius Iofmus dIsIfhcus de Iu epIdefmIIsIs buIIosu, pefo
en esIos pucIenIes no huy hIsIofIu IumIIIuf y eI comIenzo es en Iu
edud uduIIu.
LfIIemu muIIIIofme (sfndfome de SIevens-Johnson) (MIB 97-98,
60-DM). LesIones en dIunu que, en ocusIones, se IocuIIzun en Iu mu-
cosu ofuI. AIgunos pucIenIes pueden Ienef sIo uIecIucIn ofuI.
LIquen pIuno. Ls un IfusIofno InumuIofIocfnIcodeIumucosu
ofuI y pIeI. Dos IefcIos de Ios pucIenIes son mu|efes (MIB 97-98I,
14b-DM).
3.5. Patologa de la articulacin temporomandibular.
Lu ufIIcuIucIn IempofomundIbuIuf (ATM) es unu bIdIufIfosIs
bIcondfIeu feIofzudu pof eI IIgumenIo IempofomundIbuIuf y oIfos
uccesofIos (esIenomundIbuIuf, esIIIomundIbuIuf y pIefIgomundI-
buIuf).
LI pucIenIe con puIoIogfu en dIchu ufIIcuIucIn pfesenIu doIof,
chusquIdos y IImIIucIn de Iu ubefIufu bucuI.
Lus uIeccIones de Iu ATM IncIuyen unomuIfus evoIuIIvus, Ifuu-
muIIsmos, ufIfosIs, ufIfIIIs y pefIcondfIIIs, Iumofes, hIpefIuxIIud,
eIc. De Iodus eIIus eI cuudfo ms comun es eI sfndfome de doIof-
dIsIuncIn, que uIecIu pfIncIpuImenIe u mu|efes |venes con cIefIo
gfudo de esIfes (u veces somuIIzudo en Iofmu de bfuxIsmo) y que
cufsu con oIuIgIu yIo ceIuIeu Inespecfhcus (MIB 99-00I, 1b8).
DIAGNSTICO.
CIfnIcu, BM (de eIeccIn), ofIopunIomogfuIfu.
TBATAMILNTO.
Ln cusos Ieves: unuIgesIcos-unIIInumuIofIos y mIoffeIu|unIes
(ms IefuIu sI no cede).
Ln cusos modefudos: unuIgesIcos-unIIInumuIofIos, mIoffeIu-
|unIes, IefuIu y hsIoIefupIu.
Ln cusos gfuves: ufIfoscopIu y cIfugfu ubIefIu. Ln Ios cusos ms
febeIdes, unsIoIfIIcos y IefupIus uIIefnuIIvus.
3.6. Urgencias odontolgicas.
DOLOB.
Ln genefuI, IIene un ofIgen denIufIo y sueIe fequefIf Iu usocIucIn
de unuIgesIcos, unIIInumuIofIos y unIIbIIIcos. SI eI ofIgenes neu-
fIgIco, eI IfuIumIenIo de eIeccIn es Iu cufbumucepInu.
INILCCIONLS ODONTGLNAS.
EI uhsceso denturio u osIeoemn consIsIe en unu coIeccIn pufu-
IenIu en eI espucIo pefIupIcuI, pof unu puIpIIIs o pof unu pefIodonIIIIs.
SI no cede con unIIbIIIcos y unIIInumuIofIos, puede evoIucIonuf u
unu ceIuIIIIs y ubsceso muxIIuf y pfecIsuf dfenu|e quIfufgIco.
Lu unginu de Ludwig es un ubsceso cefvIcuI IocuIIzudo en Ios
espucIos submuxIIuf y submenIonIuno como compIIcucIn de unu
InIeccIn denIufIu. Pfoduce InumucIndoIofosudeI sueIodebocu,
con despIuzumIenIo de Iu Ienguu hucIu uffIbu y uIfs, con odInoIu-
gIu y IfIsmus. Puede Ienef fIesgo de pfogfesIn uI puqueIe vuscuIuf
Otorrinolaringologa
Pg. 25
cefvIcuI y espucIo feIfoIuffngeo, y pof IunIo fIesgo de pfoducIf
medIusIInIIIs, que debe sef esIudIudo medIunIe TC cefvIcuI. LxIge
dfenu|e vfu cefvIcuI, udems deI IfuIumIenIo unIIbIIIco
UBGLNCIAS POSTLXODONCIA.
HemoffugIus: sI IIenen Iuguf debIdo u cuusus IocuIes (99%),
ceden con compfesIn, susIuncIus couguIunIes IpIcus o uI-
veoIopIusIIu. SI se deben u unu enIefmedud sIsIemIcu, son ms
pefsIsIenIes y pfecIsun eI IfuIumIenIo de Iu enIefmedud de
buse.
TfIsmus: ImposIbIIIdud ms o menos mufcudu pufu ubfIf Iu bocu
pof espusmos muscuIufes, IesIn de Iu ufIIcuIucIn Iempofo-
mundIbuIuf, cofduIes semIIncIuIdos, eIc. LI IfuIumIenIo se busu
en unIIInumuIofIos y e|efcIcIo.
AIveoIIIIs: u Ios 2-3 dfus de Iu exodoncIu upufece un InIenso doIof
ocusIonudo pof Iu hbfInIIsIs de coguIo.
OIfus: mofdedufu de Iu mucosu (pof unesIesIu deI nefvIo den-
IufIo InIefIof), comunIcucIn ofosInusuI, eIc.
TBAUMATISMOS ALVLOLODLNTABIOS.
IfucIufus: se IfuIun con endodoncIu.
LuxucIones: se fecoIocun y se InmovIIIzun con IefuIus.
AvuIsIones: consefvumos Iu pIezu en Ieche, suefo o suIIvu y se
feImpIunIu, u sef posIbIe en Ios 30 pfImefos mInuIos, con coIo-
cucIn de IefuIu y posIefIof endodoncIu.
3.7. Fracturas mandibulares.
DenIfo de Ius IfucIufus IucIuIes, consIIIuyen Ius segundus en Ife-
cuencIu Ifus Ius nusuIes.
Pueden cIusIhcufse de muIIIpIes munefus, pof e|empIo, pof Iu
fegIn unuImIcu (sfnhsIs, cuefpo, nguIo, fumus, cndIIo, uphsIs
cofonoIdes o uIveoIos) o en IuvofubIes y desIuvofubIes segun Iu Ifneu
de IfucIufu y eI eIecIo de Iu uccIn muscuIuf sobfe Ios IfugmenIos
de Iu IfucIufu.
Pfovocun muIocIusIn denIufIu, IfIsmus, pufesIesIu menIonIunu
y escuIn vesIIbuIuf. Lu ofIopunIomogfuIfu es eI esIudIo de eIeccIn,
sIendo en ocusIones uIII Iu TC (MIB 0b-06, 1b4). Ln eI IfuIumIenIo
es ImpofIunIe, unu vez esIubIIIzudo eI pucIenIe y descufIudus Ius Ie-
sIones con compfomIso vIIuI, fesIubIecef Iu ocIusIn pfeIfuumIIcu,
Ifus Io cuuI se feuIIzu uIgun IIpo de h|ucIn (InIefmuxIIuf, exIefnu o
InIefnu con uIumbfes o mInIpIucus).
3.8. Patologa tumoral oral.
Suponen eI 4% de Ios Iumofes muIIgnos y eI 2b% de Ios cncefes
de cubezu y cueIIo. Ms IfecuenIes en vufones (3I1), y enIfe Ios b0
y 60 uos.
LI 96% son cufcInomus epIdefmoIdes, un 2% son udenocufcIno-
mus de gInduIus suIIvufes menofes, sobfe Iodo deI puIuduf, y en eI
IubIo supefIof son ms IfecuenIes Ios cufcInomus busoceIuIufes.
Lus IocuIIzucIones ms IfecuenIes son IubIo (sobfe Iodo InIefIof
9b%), sueIo de bocu (sobfe Iodo en Iu pufIe unIefIof) y Ienguu mvII
(sobfe Iodo en bofdes IuIefuIes)
LI IucIof eIIoIgIco ms dIfecIumenIe ImpIIcudo es eI Iubuco ( 90%
son Iumudofes) y en Ios puIses usIIIcos es muyof Iu IncIdencIu, hecho
que se hu feIucIonudo con eI hbIIo de muscuf Iubuco (nuez de beIeI).
TumbIen se feIucIonu con eI uIcohoI, uIfohu de mucosus en feIucIn
con dehcII devIIumInuAyhIeffo, hIgIenebucodenIufIudehcIenIe(en
eI 80% de Ios pucIenIes), exposIcIn u fudIucIn soIuf en eI de IubIo y u
fudIoIefupIu, InIeccIones pof vIfus pupIIomu y hefpes sImpIe. Como
IesIones pfemuIIgnus, Ienemos, de muyof u menof IfecuencIu, Ieuco-
pIusIu (IesIn bIuncu que no se despfende ), IIquen pIuno y efIIfopIusIu
(IesIn fo|Izu de uspecIo uIefcIopeIudo), uunque esIu uIIImu IIene
muyofes pfobubIIIdudes de IfunsIofmucIn muIIgnu.
LI dIugnsIIco se busu en Iu expIofucIn vIsuuI y pof puIpucIn
de Iu cuvIdud ofuI y cueIIo, pfuebus fudIoIgIcus y bIopsIu bu|o
unesIesIu IocuI (Iodu IesIn uIcefudu o IeucopIsIcu de ms de 1b
dfus de evoIucIn debe sef bIopsIudu).
LI IfuIumIenIo se busu en IesIones pequeus menofes de 2 cm
(T1) en exIIfpucIn InIfuofuI con o sIn Isef CO2 o bfuquIIefupIu, y
en Iumofes muyofes ( T2, T3, T4) exIIfpucIn quIfufgIcu con ubof-
du|es vfu exIefnu medIunIe mundIbuIecIomfus, con vucIumIenIo
cefvIcuI IncIuso en Ios N0 y con fudIoIefupIu exIefnu coudyuvunIe
posIquIfufgIcu en ocusIones.
Figura 44. Carcinoma epidermoide del labio inferior.
Figura 45. Carcinoma epidermoide de borde lateral de lengua mvil.
OIfos Iumofes de Iu bocu mucho menos IfecuenIes seffun: Ius
meIsIusIs, Iu InhIIfucIn IeucemIcu, eI IInIomu o eI sufcomu de
KuposI de pucIenIes con InIeccIn pof VIH (sobfe Iodo en puIuduf
dufo).
TEMA 4. FARINGOLOGA.
4.1 Recuerdo anatmico.
Lu IufInge es un cunuI muscuIomembfunoso punIo de cfuce enIfe
vfu uefeu y dIgesIIvu, que se exIIende desde Iu buse deI cfneo husIu
eI InIcIo deI esIugo upfoxImudumenIe u Iu uIIufu deI IfmIIe InIefIof
deI cfIcoIdes y b- 6- vefIebfu cefvIcuI. Ln Iu IufInge dIsIInguImos
Ifes fegIones que son Ius sIguIenIes:
NusoIufInge (fInoIufInge o epIIufInge) que IIegu husIu Iu cufu
posIefIof deI puIuduf bIundo y compfende Ius umfgduIus Iuffngeu
(udenoIdes) y IubfIcu, Iu IosIIu de BosenmuIIef y Iu upefIufu de
Iu Ifompu de LusIuquIo y counus.
OfoIufInge: desde eI nIveI deI puIuduf bIundo husIu eI bofde IIbfe
de Iu epIgIoIIs, IncIuye Ius umfguduIus puIuIInus y sus pIIufes, Iu
buse de Iu Ienguu, Iu cufu unIefIof deI puIuduf bIundo, usf como
vuIIecuIus.
HIpoIufInge: IIegu husIu eI IfmIIe InIefIof deI cfIcoIdes y Io
Iofmun Ios dos senos pIfIIofmes, Iu pufed posIefIof y Iu fegIn
feIfocfIcoIdeu.
LI componenIe muscuIuf es eI esencIuI en Iu IufInge, que
esI Iofmudo pof Ios muscuIos consIfIcIofes (supefIof, medIo e
InIefIof) y pof Ios eIevudofes (puIuIoIuffngeo, esIIIoIuffngeo y suI-
pIngoIuffngeo). Adems, esIn Ios muscuIos Iensof y eIevudof deI
veIo deI puIuduf, conocIdos IumbIen como pefIesIuhIIno exIefno
e InIefno fespecIIvumenIe, que ucIuun de Iofmu con|unIu con Ios
unIefIofes.
LI Ie|Ido IInIoepIIeIIuI usocIudo u Iu mucosu de Ius pufedes de Iu
IufInge fecIbe eI nombfe de unIIIo IInIIIco de WuIdeyef, que esI cons-
MANUAL CTO 6 Ed.
Pg. 26
IIIuIdo pof Ius umfgduIus Iuffngeu y IubfIcus en Iu fInoIufInge, y puIu-
IInus, IInguuI y nduIos de Iu pufed Iuffngeu posIefIof en Iu ofoIufInge.
TIenen un desuffoIIo pfogfesIvo con Iu edud. Asf, en Iu pfImefu InIuncIu
(husIu Ios b uos) pfedomInu Iu umfgduIu Iuffngeu, en Iu segundu InIun-
cIu, Ius umfgduIus puIuIInus, y en eI uduIIo Iu umfgduIu IInguuI.
Figura 46. Regiones farngeas.
VuscuIufIzucIn: Iu ufIefIuI depende IundumenIuImenIe de Iu
ufIefIu Iuffngeu uscendenIe, que es fumu de Iu cufIIdu exIefnu. LI
feIofno venoso u Ifuves de venus Iuffngeus que desembocun en Iu
venu yuguIuf InIefnu. LI dfenu|e IInIIIco en Ios gungIIos yuguIufes
pfoIundos y u veces en Ios feIfoIuffngeos.
InefvucIn: moIofu u pufIIf deI X puf cfuneuI, suIvo eI esIIIoIuffn-
geo, que esI Inefvudo pof eI IX puf cfuneuI, y eI pefIesIuhIoexIefno
pof unu fumu deI nefvIo muxIIuf InIefIof. SensIIIvo pof fumus deI
pIexo Iuffngeo Iofmudo pof Ios pufes cfuneuIes IX y X.
4.2 Hiperplasia de tejido linfoepitelial farngeo.
HIPLBPLASIA DL AMGDALA IABNGLA (ADLNOIDLS O VLGL-
TACIONLS).
Ls unu puIoIogfu que se pfesenIu IundumenIuImenIe en Iu edud
InIunIII, y Iu cIfnIcu que ocusIonu defIvu de:
ObsIfuccIn deI cuvum, y usf upufecen obsIfuccIn nusuI con
fInoIuIIu ceffudu, fespIfucIn ofuI, fonquIdos nocIufnos (sfnIomu
muy sugesIIvo de hIpefpIusIu udenoIdeu) que en ocusIones IIegu u
pfoducIf sfndfome de upneu obsIfucIIvu deI sueo, uIIefucIones
de Iu ImpIunIucIn denIufIu, y Iu IfpIcu IucIes udenoIdeu, obsIfuc-
cIn de esIfucIufus cIfcundunIes como Iu Ifompu de LusIuquIo
con upufIcIn de oIIIIs sefosus de fepeIIcIn (MIB 98-99, 1b1).
PfobIemu InumuIofIoqueseexIIendeuzonus vecInus, genefun-
do fInosInusIIIs, oIIIIs medIus ugudus de fepeIIcIn e InIeccIones
deI fboI IfuqueobfonquIuI.
Ln eI dIugnsIIco, udems de Iu cIfnIcu, nos uyudun Iu feuIIzucIn
de fudIogfuIfu sImpIe de cuvum en pfoyeccIn IuIefuI y Iu endoscopIu
exIbIe (MIB 00-01, 18b).
Figura 47. Radiografa lateral de cavum: hipertrofia adenoidea.
HIPLBPLASIA DL AMGDALAS PALATINAS (ANGINAS).
Pfoducen uIIefucIones en Iu degIucIn con dIsIugIu, voz gungosu
uI dIsmInuIf Iu movIIIdud veIopuIuIInu y fonquIdos nocIufnos
que en ocusIones IIegun u pfoducIf un uuIenIIco sfndfome de
upneu obsIfucIIvu deI sueo (MIB 99-00I, 1b9). Ln Ios cusos de
hIpefIfoIIu umIgduIuf usImeIfIcu unIIuIefuI, se deben descufIuf
neopIusIus muIIgnus (cufcInomu epIdefmoIde y IInIomus no
HodgkIn).
SNDBOML DL APNLA OBSTBUCTIVA DLL SULO LN OBL.
LI Ienmeno obsIfucIIvo de Ios pucIenIes con SAOS es IufIngeo y
IundumenIuImenIe u nIveI de ofoIufInge.
LI meIodo dIugnsIIco dehnIIIvoes IupoIIsomnogfuhudonde se
conhfmu eI IfusIofno, sI exIsIe un fndIce de upneu-hIpopneu supe-
fIof u 10 en uduIIos (Ieve de 10-20, modefudo de 20-40 y sevefo> de
40) y supefIof u b en nIos y pefmIIe feuIIzuf dIugnsIIco dIIefencIuI
con upneus cenIfuIes y foncopuIfu sImpIe. Adems se deben feuIIzuf
unu sefIe de esIudIos pufu evuIuuf Iu pefmeubIIIdud y coIupsubIIIdud
de Iu vfu uefeu supefIof medIunIe:
LxpIofucIn de cuvIdud ofuI y ofoIufInge, pufu vef dImensIones
de umfgduIus puIuduf bIundo y Ienguu.
NusoIufIngoscopIu y LufIngoscopIu con hbfoscopIo exIbIe,
feuIIzundo Iu munIobfu de MuIIef pufu esIudIuf Iu coIupsubIIIdud
de Iu IufInge en InspIfucIn.
CeIuIomeIffu (IeIefudIogfuIfu IuIefuI de cfneo y cueIIo donde
se mIden dIvefsos nguIos e fndIces).
DescufIuf oIfos pfocesos como hIpoIIfoIdIsmo, eIc.
TBATAMILNTO.
MedIdus hIgIenodIeIeIIcus: feducIf peso, hucef e|efcIcIo, hIgIene
deI sueo (evIIuf uIcohoI y sedunIes) y IfuIumIenIo posIufuI
(evIIuf eI decubIIo supIno).
CPAP: es eI ms uIIIIzudo en SAOS y consIsIe en un compfesof
que InIfoduce uIfe pof Iu nufIz con unu pfesIn posIIIvu conIInuu
dufunIe Iu noche.
Tabla 12. Indicaciones y contraindicaciones de la adenoidectoma y amigdalectoma.
4 & / 0 * $ " $ * % / *
4 & / 0 * $ " $ * % / * " 3 5 / 0 $ 4 0 ( 4 & * 3
B N P U D F E J P O F E " B N P U D F M B E H J N "
. u c I n f c s I I I d I o n e d A . 1
. ) S O A S ( u e f e u u f v e v u f g n I c c u f I s b O . 2
, e I n u v I d I c e f u d u g u M O , u f o I e f c e s M O . 3
. u v I s e h d u u c I n f c M O
. s e I u I c u I o e n f c s e n o I c u m f o I I u M . 4
. ) o u I 6 > ( e I n u v I d I c e f s I I I I u d g I m A . 1
u e f e u u f v e v u f g n I c c u f I s b O . 2
. ) S O A S (
e d o n I I u d g I m u I f e p o s e c b A . 3
. n I c I I e p e f
s u f I o u I u f e I u I I n u u I I o f I f e p I H . 4
. f o m u I e d s u h c e p s o s
. u I u d g f m u o e N . b
s u c I g I o I u m e h s e n o I c u f e I I A . 1
. ) s u I m e c u e I y s I s o I I c o I u n u f g u (
. s e v u f g s u c I m e I s I s s e d u d e m f e I n L . 2
u n I I u I u p o I e v u I c n e I c I I u s n I . 3
. ) u f m o I c e d I o n e d u (
y z o c e f p u I g u f f o m e H . 1
. u f d f u I
. s e n o I c u f I p s A . 2
Otorrinolaringologa
Pg. 27
Cirugiu: que InIenIu uumenIuf eI cuIIbfe de Iu vfu uefeu supefIof
u dIIefenIes nIveIes:
- CIfugfu deI veIo deI puIuduf: UvuIopuIuIoIufIngopIusIIu
(Iu|IIu), BeseccIn pufcIuI deI puIuduf (Quesudu-PefeII),
SomnopIusIIu (feduccIn voIumeIfIcu deI puIuduf medIunIe
fudIoIfecuencIu). LI pfIncIpuI fIesgo es Iu InsuhcIencIu veIo-
puIuIInu con fInoIuIIu y feu|o de uIImenIos pof Iu nufIz.
- AdenoumIgduIecIomfu, sobfe Iodo en nIos. SepIofInopIus-
IIus y IfuqueoIomfu en cusos exIfemos.
- CIfugfu mxIIoIucIuI: Avunces genIogIoso-hIoIdeo y bImuxI-
Iuf, SuspensIn de Iu buse de Iu Ienguu en Iu mundfbuIu y
GIosecIomfu pufcIuI en Ifneu medIu.
Figura 48. Reseccin parcial de paladar..
4.3 Patologa infecciosa.
Muy IfecuenIe sobfe Iodo en Iu InIuncIu y en uduIIos husIu Iu 3- de-
cudu en Ios que sueIe IImIIufse u Ius umfgduIus puIuIInus y IInguuI.
ADLNOIDITIS.
Ls Iu InIeccIn e InumucIndeI Ie|Idode Iu umfgduIu Iuffngeu, que
uIecIu IundumenIuImenIe u nIos menofes de 6 uos, dudo que esIe
Ie|Ido ms udeIunIe IIende u InvoIucIonuf. Ln Iu eIIoIogfu se ImpIIcun
IunIo ugenIes vIfuIes (fInovIfus y udenovIfus) como bucIefIunos
(neumococo, H. Inuenzue). Lus munIIesIucIones cIfnIcus de esIe
cuudfo son Ius sIguIenIes: obsIfuccIn nusuI con fInoffeu, hebfe y
sfnIomus de vecIndud como oIIIIs medIus de fepeIIcIn, fInosIn-
usIIIs, IufIngIIIs. TfuIumIenIo medIco unIIbIIIco y sInIomIIco y
cIfugfu, sI es fecuffenIe.
AMIGDALITIS AGUDAS.
Bucteriunu. Aunque Ius umIgduIIIIs vffIcus son ms Ifecuen-
Ies, denIfo de Ius cuusus bucIefIunus eI gefmen fesponsubIe ms
comun es eI LsIfepIococo beIuhemoIfIIco deI gfupo A. Pfoduce
hebfe uIIu con muI esIudo genefuI y dIsIugIu con odInoIugIu Im-
pofIunIe usocIudu u oIuIgIu fee|u. AI expIofuf Iu ofoIufInge se
ven umfgduIus congesIIvus, hIpefIfhcus conpIucus bIunquecInus
en eI InIefIof de Ius cfIpIus (umIgduIIIIs puIIceu), con upufIcIn
de peIequIus en eI puIuduf y son muy IfecuenIes Ius udenopuIfus
InumuIofIus submundIbuIufes y yuguIufes, fodudefus y doIofosus
u Iu puIpucIn.
Como en Iodu InIeccIn bucIefIunu, hubf IeucocIIosIs con
neuIfohIIu.
LI IfuIumIenIo de eIeccIn sIgue sIendo Iu penIcIIInu, ucom-
puudu de medIdus genefuIes como unuIgesIcos, unIIIefmIcos y
ubundunIe hIdfuIucIn.
MononucIeosis infecciosu. Ls un e|empIo de umIgduIIIIs vffIcu
pfoducIdu pof eI VLB, uunque exIsIen cuudfos mononucIeosIs IIke"
cuusudos pof oIfos vIfus como eI CMV.
TfudIcIonuImenIe conocIdu como enIefmedud deI beso", es un
cuudfo que se pfesenIu pfIncIpuImenIe en udoIescenIes como un
cuudfo de umIgduIIIIs que no fesponde u IfuIumIenIo unIIbIIIco,
con InIensu odInoIugIu y muyof uIecIucIn deI esIudo genefuI con
hebfey usIenIuImpofIunIes. LnIuexpIofucInupufeceunuumIgdu-
IIIIs con pIucus y peIequIus en eI veIo deI puIuduf, con udenopuIfus
voIumInosus y doIofosus u Iu puIpucIn, no sIo u nIveI cefvIcuI, sIno
en cudenus uxIIufes, InguInuIes, eIc. Se debe puIpuf buzo e hfgudo
pufu descufIuf Iu exIsIencIu de hepuIoespIenomeguIIu.
Ln eI hemogfumu, Io cufucIeffsIIco es que upufezcu unu IInIo-
monocIIosIs y IInIocIIos uIfpIcos y sefoIogfu pufu VLB y PuuI BunneI
posIIIvus.
LI IfuIumIenIo es sInIomIIco medIunIe feposo, unIIIefmIcos,
unuIgesIcos e hIdfuIucIn. LI empIeo de unIIbIIIcos puede pfovocuf
un fush cuIneo.
Otrus umigduIitis. OIfus Iofmus menos comunes de umIgduIIIIs
se fesumen en Iu IubIu 13.
Tabla 13. Anginas especiales
O A S O N A R M f M O R f C L
1 N f C N I V - 1 U A L P f D
. s u I e u q o f I p s e u s o d u I c o s u s o I b o f e u n A
n e u b n o c e v e I I u f e I u I I n u u I g u I o n I d O
. I u f e n e g o d u I s e
y s u I u d g I m u e d f o I f e p u s o I o p n e u f e c I U
. u c I I p e s u c o B . s u n u f b m e m o d u e s p n o c s u f c n e
. u n I I I c I n e p : o I n e I m u I u f T
A I R f 1 f I D
. e n i r e h t h p i d m u i r e t c n I e n y r o C
. e f b e I I y s o I , u f n o I s I d , u I g u I o n I d O
e u q s u d I f e h d u s u e c s I f g s u n u f b m e m s u s I u I
. s u I f e d n e f p s e d I u n u f g n u s
. u n I I I c I n e p : o I n e I m u I u f T
A N I 1 A L R A C S f
o c o c o I p e f I s L B- . A o p u f g I e d o c I I f I o m e h
. u m e I n u x e , u I g u I o n I d O
y u d u s e u b m u f I u u u g n e I , s u | o f s u I u d g f m A
. u m e I n u n e
u n I I I c I n e p : o I n e I m u I u f T
S I 1 I 1 A M O 1 S f O V I G N I G
A C I 1 f P R f H
. I - S H V
e f b e I I y u I g u I o n I d o , s e n e v | y s o I n n L
. u d u v e I e
y I u f o d u d I v u c u I u d o I n e s u I u c f s e V
. s u I u d g f m u
. o c I I m o I n I s : o I n e I m u I u f T
A N I G N A P R f H
) 9 4 , F 8 9 - 7 9 R I M (
e i l c n s x o C . A
. e f b e I I y u I g u I o n I d o n o c s o I N
s e f u I I p y o d n u I b f u d u I u p n e s u I u c f s e V
. s o n I I u d g I m u
. o c I I m o I n I s : o I n e I m u I u f T
Figura 49. Amigdalitis vrica (Herpangina).
COMPLICACIONLS DL LAS INILCCIONLS AGUDAS DL LA IA-
BINGL.
Locales (infecciones cervicales profundas).
SueIen sef de eIIoIogfu poIImIcfobIunu, desIucundo gefmenes unue-
fobIos (PepIoesIfepIococo, IusobucIefIum y BucIefIoIdes).
Ahsceso o demon periumigduIino. Ls Iu compIIcucIn ms
IfecuenIes de Ius IufIngoumIgduIIIIs ugudus. SueIe sef ms IfecuenIe
en uduIIos que en nIos.
Se IocuIIzu enIfe Iu umfgduIu y Iu uponeufosIs deI muscuIo
consIfIcIof de Iu IufInge.
Tfus 7-10 dfus de evoIucIn deI cuudfo de umIgduIIIIs, eI pucIenIe
conIInuu sIn me|offu y Iu odInoIugIu se huce cufucIeffsIIcumenIe
unIIuIefuI usocIundo oIuIgIu fee|u, udems upufecen IfIsmus, voz
gungosu y sIuIoffeu.
Ln Iu expIofucIn se obsefvu un ubsceso que con muyof Ifecuen-
cIu es supfuIonsIIuf y ubombu eI pIIuf umIgduIIno unIefIof y puIuduf
bIundo hucIu deIunIe y Iu umfgduIu hucIu ubu|o y medIuImenIe, des-
pIuzndose Iu uvuIu hucIu eI Iudo suno. Ms fufo es feIfoIonsIIuf con
ubombumIenIo deI pIIuf posIefIof umIgduIIno (MIB 97-98, 100).
MANUAL CTO 6 Ed.
Pg. 28
LI dIugnsIIco se busu en feuIIzuf unu puncIn y uspIfucIn
deI espucIo pefIumIgduIIno y sI se obIIene pus, nos IndIcu que nos
enconIfumos yu en Iuse de ubsceso, y sI no, sIo en Iuse de emn
(InumucIn dIIusu sIn coIeccIn pufuIenIu) (MIB 97-98I, 183).
LI IfuIumIenIo en eI cuso de emn soIo fequefIf IfuIumIenIo
unIIbIIIco con penIcIIInu InIfuvenosu usocIudu u cofIIcoIefupIu,
y en eI cuso de que seu un ubsceso, udems se feuIIzu dfenu|e pof
IncIsIn y desbfIdumIenIo en eI pIIuf umIgduIIno unIefIof. Ln Ios
ubscesos fecIdIvunIes se fecomIendu umIgduIecIomfu en Iffo.
Ahsceso purufurngeo o Iuterofurngeo. Ls menos IfecuenIe
pefo ms gfuve yu que se exIIende IuIefuImenIe u Ios muscuIos
consIfIcIofes Iuffngeos en eI espucIo pufuIuffngeo.
Figura 50. Abceso parafarngeo izquierdo (TC cervical axial).
Cufsu con dIsIugIu y odInoIugIu ImpofIunIes pefo usocIudu u
InIenso doIof IuIefocefvIcuI y IofIfcoIIs.
Ln Iu expIofucIn un ubombumIenIo de Iu pufed IuIefuI de Iu Iu-
fInge pof deIfs de Iu umfgduIu y que descIende husIu Iu hIpoIufInge.
Sef necesufIo feuIIzuf un TAC cefvIcuI pufu vuIofuf su exIensIn.
LI IfuIumIenIo es con unIIbIIIcos y cofIIcoIde InIfuvenosos y sI
Iu coIeccIn pufuIenIu es ImpofIunIe, exIge un dfenu|e vfu exIefnu
pof cefvIcoIomfu.
TIene fIesgo de compIIcucIones gfuves pof uIecIucIn deI puque-
Ie vuscuIuf cefvIcuI, sobfe Iodo de IfomboebIIIs sepIIcu de Iu venu
yuguIuf InIefnu (sepsIs posIungInosu o enIefmedud de LemIefe) con
fIesgo eIevudo de IfomboemboIIsmo puImonuf sepIIco y que exIge
un IfuIumIenIo quIfufgIco con IIgudufu de Iu venu yuguIuf InIefnu
(MIB 98-99I, 1b6).
Ahsceso retrofurngeo. Aquf IumbIen se sobfepusu eI pIuno
muscuIuf de Ios consIfIcIofes Iuffngeos pefo exIendIendose posIe-
fIofmenIe uI espucIo feIfoIuffngeo. Ms IfecuenIe en nIos menofes
de 7 uos , secundufIo u IInIudenIIIs supufudus o udenoemones
de Ios gungIIos feIfoIuffngeos de GIIIeIe que se uIfohun u pufIIf de
Ios 4 uos de edud. Ln uduIIos y nIos muyofes sueIen debefse uI
encIuvumIenIo Ifus Iu IngesIu de cuefpos exIfuos (espInus, huesos
de poIIo, eIc.) y sI IIenen unu evoIucIn subugudu o cfnIcu, huy que
descufIuf unu TBC vefIebfuI o muI de PoII.
Adems de Iu dIsIugIu y odInoIugIu, eI pucIenIe puede pfesenIuf
dIsneu y IofIfcoIIs pof conIfucIufu de Iu muscuIuIufu pufuvefIebfuI
deI cueIIo.
Ln Iu expIofucIn se obsefvu unu pfoIfusIn de Iu pufed posIe-
fIof de Iu IufInge y se fecomIendu feuIIzuf unu fudIogfuIfu sImpIe en
posIcIn IuIefuI y TAC cefvIcuI pufu vuIofuf uumenIos deI espucIo
pufuvefIebfuI.
LI IfuIumIenIo exIge un dfenu|e ufgenIe vfu IfunsofuI o exIefnu
pof cefvIcoIomfu pof eI fIesgo de dIsneu y pof eI fIesgo de exIensIn
uI medIusIIno (medIusIInIIIs).
Figura 51. Abceso retrofarngeo (Rx simple lateral de cuello, TC cervical
axial).
Sistmicas.
Son muy fufus en Iu ucIuuIIdud y en genefuI upufecen Ifus umIgdu-
IIIIs esIfepIoccIcus. Lus ms ImpofIunIes son: gIomefuIoneIfIIIs,
cufdIIIs, hebfe feumIIcu.
4.4 Patologa tumoral benigna.
BINOIABINGL.
Angiohromu nusofurngeo uveniI. Ls unu IumofucIn muy
poco IfecuenIe (Iumof benIgno ms IfecuenIe de Iu fInoIufInge), cusI
excIusIvo de vufones udoIescenIes (unIes de Ios 18-20 uos), pof Io
Tabla 14. Infecciones cervicales profundas (abcesos cervicales) (MIR 03-04, 56).
O J D B D J M Q N P $ B D J Q U B D J O M $
B S P U D J S U T O P D B S V U B M V D T V .
B F H O S B G
T P H T F J 3
u I n e ( f u I I s n o I u f I n I o s e c s b A
) s u I p I f c s u I e d d u d I d n u I o f p
. I u f e I u I I n u u I g u I o n I d O
. u I p I f c u n u f o p e I n e m u e n I n o p s e u n e f D
) I u I d e m ( u I e p s e f e S
) s u v I d I c e f ( n I c u I o s e f u I u M .
. u n I I u d g I m u I f e p n I s n e I x L
o n I I u d g I m u I f e p o s e c s b u I n m e I I
) e I n e u c e f I s m u I (
y u | e I I e f u I g I u I o n o c I u f e I u I I n u u I g u I o n I d O
. s u m s I f I
. f u I u d g I m u I f e p n I g e f e d o I n e I m u b m o b A
) I u I d e m ( u I e p s e f e S
o e g n f f u I u f u p o I c u p s e u n I s n e I x L
. o e g n f f u I o f I e f y
o e g n f f u I u f u p o s e c s b u I n m e I I
e d e u p y o n I I u d g I m u I f e p I u f u I I m I s u c I n f I C
. s I I o c f I f o I y I u c I v f e c f o I o d f u I c o s u
f o p u e g n f f u I d e f u p u I e d o I n e I m u b m o b A
. e g n I f u I o p I h u I s u h , u I u d g f m u u I e d s f I e d
) I u f e I u I ( u s u p e f b o s e S
. u I g u f f o m e H
u n I g n u - I s o p s I s p e S
. ) e f f e I m e L e d d u d e m f e I n e (
o e g n f f u I o f I e f o s e c b A
u I n e o e g n f f u I o f I e f o I c u p s e I e d o I n e m u A
. C A T y o I I e u c I e d I u f e I u I u f I u f g o I d u f
. s o I n n e o d o I e f b o s , u e n s I d y u I g u I o n I d O
. I I o P e d I u m f u I f u c s e d s o I I u d u n L
) I u f e I u I ( u s u p e f b o s e S
. u I x I I s A
. s I I I n I I s u I d e M
e d o s e c b u o g I w d u L e d u n I g n A
y f u I I x u m b u s ( u c o b e d o I e u s
) o n u I n o I n e m b u s
. o I f u I n e d n e g I f O
. u c o b e d o I e u s n e n I c c u I e m u I y f o I o D

. u e d I I o f u c u n I u v u n I s n e I x L
n o c u e g n f f u I o f I e f n I s n e I x L
. s I I I n I I s u I d e m
Otorrinolaringologa
Pg. 29
que se cfee que pueden desempeuf un pupeI muy ImpofIunIe en
su puIogenIu Ios IucIofes hofmonuIes. LI sfnIomu pfIncIpuI son Ius
epIsIuxIs de fepeIIcIn. Adems uI sef unu musu que se IocuIIzu en
cuvum, puede cufsus con sfnIomus sImIIufes u Ios de Iu hIpefIfohu
udenoIdeu, es decIf, obsIfuccIn nusuI, fInoIuIIu ceffudu, oIIIIs se-
fosu, eIc. (MIB 00-01I, 163, MIB 97-98, 101).
Aunque de hIsIoIogfu benIgnu (no du meIsIusIs), IIene un
compofIumIenIo IocuImenIe InvusIvo y cfece con fupIdez u Ifuves
deI ugu|efo esIenopuIuIIno u Iu Iosu pIefIgomuxIIuf e InIfuIempofuI,
hucIu Ios senos pufunusuIes, Iosus nusuIes y fbIIu, y en ocusIones
uI endocfneo, senocuvefnoso, eIc. Ls ms ugfesIvo cuunIo ms
|oven es eI pucIenIe.
Figura 52. Angiofibroma nasofarngeo juvenil.
Figura 53. Angiofibroma nasofarngeo juvenil (RMN craneal sagital).
Se dIugnosIIcu pof expIofucIn deI cuvum medIunIe hbfoscopIo
exIbIe o fInoscopIu posIefIof, vIendose unu musu vIoIceu con
gfun componenIe vuscuIuf (su vuscuIufIzucIn pfocede de Iu ufIefIu
muxIIuf InIefnu), no fecomendndose Iu feuIIzucIn de bIopsIu pof
eI fIesgo de sungfudo musIvo. LI esIudIo se compIemenIu con TAC,
BMN y ufIefIogfuIfu (MIB 97-98I, 180).
TfuIumIenIo de eIeccIn es Iu cIfugfu con emboIIzucIn pfevIu
y uunque es fudIosensIbIe, Iu fudIoIefupIu no es eI IfuIumIenIo de
eIeccIn y se fesevu pufu Ios cusos que no son ubodubIes quIfuf-
gIcumenIe y en cuso de fecIdIvu o pefsIsIencIu deI Iumof Ifus su
exIIfpucIn. BecIdIvun enIfe eI 10 y eI 40% de Ios cusos.
CAVIDAD OBAL Y OBOIABINGL.
Fihromu. upufecen en feus de foce debIdo u Ienmenos de
IffIIucIn cfnIcu. TfuIumIenIo exIIfpucIn quIfufgIcu.
PupiIomu. es eI Iumof ms IfecuenIe. LxIsIe fIesgo de muIIgnI-
zucIn uunque esIe es bu|o. TfuIumIenIo quIfufgIco.
puIis o tumor deI emhuruzo. es un gfunuIomu pIogenIco
IocuIIzudo en Iu encfu, que se uIcefu con IucIIIdud pefo no dueIe.
LI IfuIumIenIo es quIfufgIco y udems se InIenIufn eIImInuf Ios
IucIofes IffIIunIes IocuIes. TendencIu u Iu fecIdIvu.
HIPOIABINGL.
CusI sIempfe sefn IumofucIones muIIgnus.
4.5 Patologa tumoral maligna.
BINOIABINGL.
Ls un Iumof con unus cufucIeffsIIcus que Io hucen dIIefenIe deI
fesIo de Iumofes de Iu esIefu oIoffInoIufIngoIgIcu:
AIecIu cusI IguuI u mu|efes que u hombfes.
Lu edud de pfesenIucIn puede sef ms Iempfunu.
No se hu podIdo demosIfuf esIudfsIIcumenIe Iu usocIucIn con
eI Iubuco y uIcohoI, y sf con oIfos IucIofes umbIenIuIes como Ius
nIIfosumInus en consefvus de uIImenIos. Ln cumbIo, Ios IIpos
hIsIoIgIcumenIe IndIIefencIudos guufdun feIucIn con eI VLB
(sefoIogfu con IfIuIos eIevudos de unIIcuefpos IfenIe uI unIfgeno
de Iu cpsIde de esIe vIfus en muchos pucIenIes), esIo se hu
uIIIIzudo pufu scfeenIng en pobIucIones de fIesgo, vIgIIuncIu de
fecIdIvus Ifus IfuIumIenIo y dIugnsIIco de udenopuIfus meIus-
IsIcus con Iumof pfImufIo desconocIdo (MIB 99-00, 12).
DIsIfIbucIn geogfhcu especIuI: IfpIco de ChInu y sudesIe
usIIIco (18% de Ius neopIusIus muIIgnus), y en menof medIdu
en IfIcu. Bufo en Lufopu y AmefIcu (0,2b% de Ius neopIusIus
muIIgnus).
Su IfuIumIenIo InIcIuI no es quIfufgIco, sIno fudIoIefpIco.
Figura 54. Rinoscopia posterior: cncer de cavum.
SIn embufgo, uI IguuI que eI fesIo de Iumofes, eI IIpo hIsIoIgIco
ms IfecuenIe es eI cufcInomu epIdefmoIde, que sueIe sef IndIIe-
fencIudo (subIIpo III en Iu cIusIhcucIn de Who) y que se conocfu
como IInIoepIIeIIomu unupIsIco de SchmIncke.
Los sfnIomus pof ofden decfecIenIe de IfecuencIu son (MIB
97-98, 103, MIB 96-97, 78):
AdenopuIfu IuIefocefvIcuI (40%).
OIIIIs sefosu unIIuIefuI pefsIsIenIe (2b%).
InsuhcIencIu fespIfuIofIu nusuI u veces con epIsIuxIs y fInoIuIIu
(2b%).
CIfnIcu de pufes cfuneuIes pof exIensIn en Iu buse de cfneo: uI
seno cuvefnoso(V puf con neufuIgIu muxIIuf y ocuIomoIofes III,
IV, VI con oIIuImopIe|Iu) y hucIu eI ugu|efo yuguIuf ( IX, X y XI).
LI dIugnsIIco se busu en Iu cIfnIcu, en Iu expIofucIn deI cuvum
medIunIe hbfoendoscopIunusuI ofInoscopIuposIefIof conbIopsIu,
puIpucIn cefvIcuI y en Iu fudIoIogfu (TAC, BMN).
MANUAL CTO 6 Ed.
Pg. 30
LI IfuIumIenIo de eIeccIn es Iu fudIoIefupIu, en Ios esIudIos
I y II sIo fudIoIefupIu, en Ios esIudIos III y IV fudIoIefupIu ms
quImIoIefupIu sImuIIneu sI Io pefmIIe eI esIudo genefuI y Iu
IuncIn fenuI. SI pefsIsIen Ius udenopuIfus y se cuf eI Iumof
pfImufIo, se huce cIfugfu cefvIcuI de fescuIe. Pufu vuIofuf sI exIsIe
fecIdIvu, es uIII medIf Ios IfIuIos de unIIcuefpos unIIcpsIde de
VLB (uumenIo).
Lu supefvIvencIu gIobuI u Ios b uos fondu eI b0%, peof en Ius
Iofmus dIIefencIudus (Who IIpo I).
OBOIABINGL.
Ms IfecuenIe en vufones de enIfe bb-6b uos. Lu hIsIoIogfu ms
IfecuenIe es de cufcInomu epIdefmoIde.
Lu eIIoIogfu se feIucIonu con uIcohoI y Iubuco.
Se IocuIIzu en umfgduIu (Io ms IfecuenIe), buse de Ienguu (uIce-
fudo), puIuduf bIundo (exoIfIIco vegeIunIe) y pufed posIefIof.
Muy IfecuenIemenIe son usInIomIIcos, con sfnIomus vugos
que genefun un dIugnosIIco Iufdfo en esIudIos uvunzudos. Los dos
sfnIomus pfIncIpuIes son:
PufesIesIus Iuffngeus que pfogfesu u odInoIugIu con oIuIgIu
fee|u y dIsIugIu.
AdenopuIfus cefvIcuIes son un sIgno IfecuenIe (80% en buse
de Ienguu y 60% en umfgduIu). Lus meIsIusIs u dIsIuncIu son
poco hubIIuuIes (b%) pefo sIn embufgo, no es fufu Iu usocIucIn
u oIfo Iumof pfImufIo en puImn u oIfo feu de cubezu y cueIIo
(20-30%).
Figura 55. Carcinoma epidermoide de amgdala derecha. lcera en
amgdala derecha que se extiende a pilar amigdalino anterior y
trgono retromolar derecho.
Trutumiento.
T1 y T2 cIfugfu con ubofdu|es pof IufIngoIomfu IuIefuI o fudIoIe-
fupIu exIefnu o bfuquIIefupIu. Ln T1N0 de umfgduIu Iu ehcucIu deI
IfuIumIenIo fudIoIefpIco y quIfufgIco es Iu mIsmu.
Ln esIudIos uvunzudos T3 y T4 cIfugfu que sobfe Iodo en Ios Iu-
mofes de buse de Ienguu y umIgduIu pfecIsu de ubofdu|es compIe|os
IfunsmundIbuIufes con exIIfpucIones que genefun dehcIIs IuncIo-
nuIes sevefos (mundIbuIecIomIus, gIosecIomIus y IufIngecIomIus
IoIuIes) y pfecIsun pof IunIo IecnIcus de feconsIfuccIn compIe|us
con coIgu|os pedIcuIudos (pecIofuI muyof) o IIbfes mIcfovuscuIufI-
zudos, y en muchus ocusIones se usocIu fudIoIefupIu neoudyuvunIe
(MIB 02-03, 62).
SIempfe se feuIIzu IfuIumIenIo deI cueIIo IncIuso en Ios N0.
Ln Iumofes uvunzudos donde eI IfuIumIenIo quIfufgIco supone
exIIfpucIones umpIIus y muIIIunIes, en uIgunos cusos se pIunIeu
en Iu ucIuuIIdud InIcIuf eI IfuIumIenIo upIIcundo pfoIocoIos de
pfesefvucIn de fguno medIunIe fudIoIefupIu y quImIoIefupIu
concomIIunIe, fesefvundo Iu cIfugfu como IfuIumIenIo de fescuIe
unIe posIbIe pefsIsIencIu o fecIdIvu IumofuI.
Ln Iu ofoIufInge IumbIen esIn Ios IInIomus de umfgduIu puIuIInu
y umfgduIu IInguuI. LI uumenIo unIIuIefuI de Iumuo de Iu umfgduIu
puIuIInu o Ius umIgduIIIIs unIIuIefuIes pefsIsIenIes en eI uduIIo debe
hucefnos sospechuf sIempfe un Iumof muIIgno (IInIomu HodgkIn
y no HodgkIn) (MIB 96-97, 192).
Figura 56. Hipertrofia amigdalar asimtrica: sospecha de patologa
tumoral maligna.
HIPOIABINGL.
Ms IfecuenIe en vufones de bb-6b uos de edud. Los feIfocfIcoIdeos
se dun en Ios puIses deI nofIe de Lufopu en feIucIn con eI Sfndfome
de PIummef-VInson, en mu|efes, con unemIu, ucIofIdIu, queIIIIIs y
gIosIIIs uIfhcu.
Lu hIsIoIogfu es de cufcInomu epIdefmoIde.
Lu eIIoIogfu se feIucIonu con uIcohoI y Iubuco.
Se IocuIIzu en seno pIfIIofme (80%), pufed posIefIof (1b%) y
feIfocfIcoIdes (b%) (MIB 96-97, 19b).
Lu cIfnIcu InIcIuImenIe es Inespecfhcu y se munIhesIu cuundo
eI Iumof esIu IocuImenIe uvunzudo o bIen yu hu meIusIuIIzudo en
eI cueIIo:
AdenopuIfu cefvIcuI meIusIsIcu (60%).
PufesIesIus y sensucIn de cuefpo exIfuo y oIuIgIu fee|u, que
pfogfesu u odInoIugIu y dIsIugIu.
DIsIonfu pof InvusIn Iuffngeu.
Trutumiento.
T1 y T2 IufInguecIomfu pufcIuI soIu o usocIudu u LufInguecIomfu
hofIzonIuI supfugIIIcu usocIudu u fudIoIefupIu
Ln esIudIos uvunzudos T3 y T4, IufIngecIomIu pufcIuI o IoIuI
usocIudu u LufIngecIomIu IoIuI, IumbIen se usocIu fudIoIefupIu
neoudyugunIeu.
SIempfe con IfuIumIenIo cefvIcuI con vucIumIenIos IncIuso
en N0.
Ln Iumofes uvunzudos donde eI IfuIumIenIo quIfufgIco supone
unu IufIngecIomIu IoIuI, con Iu hnuIIdud de no muIIIuf uI pucIenIe,
se pIunIeu Iu posIbIIIdud ucIuuImenIe de upIIcuf InIcIuImenIe IfuIu-
mIenIo medIunIe pfoIocoIos de pfesefvucIn de fguno uIIIIzundo
fudIoIefupIu y quImIoIefupIu concomIIunIe, que pfesefven Iu Iu-
fInge, fesefvundo esIu como IfuIumIenIo de fescuIe unIe posIbIe
pefsIsIencIu o fecIdIvu IumofuI.
AsocIucIn IfecuenIe como en Ios Iumofes de ofoIufInge, con
segundos Iumofes pfImufIos de puImn u oIfu IocuIIzucIn de
cubezu y cueIIo.
Lu supefvIvencIu gIobuI u b uos es deI 30%.
TEMA 5. LARINGOLOGA.
5.1 Recuerdo anatmico.
Ln Iu IufInge se dIsIInguen Ifes fegIones:
SupfugIoIIs o vesIfbuIo Iuffngeo. que esI Iofmudu pof epI-
gIoIIs, fepIIegues ufIIenoepIgIIIcos, bundus venIfIcuIufes o
cuefdus vocuIes IuIsus y Ios venIffcuIos de MofgugnI (sepufun
Iu supfugIoIIs de Iu gIoIIs enIfe Ius bundus y Ius cuefdus vocuIes
vefdudefus). LI vesIfbuIo Iuffngeo que se ubfe u Iu IufInge esI
deIImIIudo pof: bofde IIbfe de epIgIoIIs pof deIunIe, fepIIegues
ufIIenoepIgIIIcos IuIefuImenIe y escoIudufu InIefufIIenoIdeu
pof deIfs.
GIoIIs, espucIo IIbfe enIfe Ius cuefdus vocuIes vefdudefus, que
esI Iofmudo pof esIus y Ios ufIIenoIdes. Lu comIsufu unIefIof
es donde convefgen umbus cuefdus vocuIes hucIu deIunIe
y Iu comIsufu posIefIof, que esI Iofmudu pof eI IIgumenIo
Otorrinolaringologa
Pg. 31
InIefufIIenoIdeo y Iu cufu medIuI de Ios ufIIenoIdes. Lus cuef-
dus vocuIes IIenen unos dos IefcIos unIefIofes hbfosos con eI
IIgumenIo vocuI o IIfoufIIenoIdeo InIefIof y un IefcIo posIefIof
cufIIIugInoso Iofmudo pof Iu uphsIs vocuI deI ufIIenoIdes. Lu
mucosu de Iu cuefdu vocuI no esI udhefIdu en nIngun punIo
uI IIgumenIo vocuI, quedundo enIfe umbos un espucIo vIfIuuI
IIumudo LspucIo de BeInke, de munefu que, de denIfo uIuefu,
pueden vefse, muscuIo vocuI o IIfoufIIenoIdeo InIefno o medIuI,
IIgumenIo vocuI, espucIo de BeInke y mucosu.
SubgIoIIs: desde Iu cufu InIefIof de Iu cuefdu vocuI uI bofde
InIefIof deI cfIcoIdes, IIegundo u Iu Ifuqueu.
Figura 57. Regiones larngeas.
Lu mucosu que IupIzu Iu IufInge esI Iofmudu pof un epIIeIIo de
IIpo fespIfuIofIo, cIIfndfIco cIIIudo, excepIo en Ius cuefdus vocuIes,
donde es pIuno poIIesIfuIIhcudo no quefuIInIzunIe.
LI esqueIeIo de Iu IufInge Io Iofmun Ios cufIIIugos IIfoIdes,
cfIcoIdes y epIgIIIco y Ios dos cufIfIugos ufIIenoIdes. Adems, Iu
IufInge esI unIdu uI hueso hIodes pof Iu membfunu IIfohIoIdeu
(esI uIfuvesudu pof eI pedfcuIo Iuffngeo supefIof, con ufIefIu venu
y fumu InIefnu deI nefvIo Iuffngeo supefIof) y u Iu Ifqueu pof Iu
membfunu cfIcoIfuqueuI. LnIfe eI IIgumenIo vocuI y eI pefIcondfIo
InIefno deI cfIcoIdes exIsIe unu membfunu eIsIIcu debu|o de Iu
mucosu gIoIosubgIIIcu, que fecIbe eI nombfe de Cono eIsIIco.
Adems, enIfe cfIcoIdes y IIfoIdes esI Iu membfunu cfIcoIIfoIdeu
(donde se feuIIzu Iu conIoIomfu).
InefvucIn.
MoIofu: Iodos Ios muscuIos InIffnsecos Iuffngeos esIn Inef-
vudos pof eI nefvIo Iuffngeo InIefIof o fecuffenIe (fecuffe en Iu
ufIefIu subcIuvIu en eI Iudo defecho y en eI cuyudo ufIIco en
eI Iudo IzquIefdo), menos eI cfIcoIIfoIdeo o unIIcus, que esI
Inefvudo pof Iu fumu exIefnu deI nefvIo Iuffngeo supefIof (MIB
9b-96I, 101).
SensIIIvu: Iu fumu InIefnu deI nefvIo Iuffngeo supefIof fecoge Iu
sensIbIIIdud de supfugIoIIs y gIoIIs, y eI InIefIof de Iu subgIoIIs.
VuscuIufIzucIn. SupfugIoIIs y gIoIIs esIn vuscuIufIzudus pof
fumus de Iu ufIefIu IIfoIdeu supefIof (ufIefIus IufIngeu supefIof y
Iuffngeu unIefoInIefIof) y Iu subgIoIIs pof fumus de Iu ufIefIu IIfoI-
deu InIefIof (ufIefIu Iuffngeu posIefoInIefIof). Lus venus fecIben eI
mIsmo nombfe que Ius ufIefIus y dIscuffen pufuIeIus u eIIus.
Dfenu|e IInIIIco. Ls ImpofIunIe fecofduf que Iu gIoIIs cufece de
dfenu|e IInIIIco. Lu supfugIoIIs dfenu en Iu cudenu yuguIuf pfoIun-
du supefIof y medIu y Iu subgIoIIs en Ius cudenus pufuIfuqueuIes,
medIusIfnIcus y yuguIuf pfoIundu InIefIof.
Tabla 15. Funciones de los msculos larngeos.
S I 1 O L G A L N A 1 A L I D . s u c I I s o p o f o I f e I s o p o e d I o n e I I f u o c I f C
S I 1 O L G A L N A R R f I C
. I u f e I u I o e d I o n e I I f u o c I f C
. o e d I o n e I I f u f e I n I
. I u f e I u I o e d I o n e I I f u o f I T
S I 1 O L G A L N A S N f 1
. ) I u c o v o I u c s u m ( I u I d e m o e d I o n e I I f u o f I T
. s u c I I n u o o e d I o f I I o c I f C
Figura 58. Msculos intrnsecos de la laringe.
5.2 Patologa congnita de la laringe.
Debe sospechufse en nIos menofes de 6 meses, con esIfIdof bI-
IsIco de pfedomInIo InspIfuIofIo y dIsneu (cfup) consIunIe o en
epIsodIos fecuffenIes, Ios y IIunIo debII.
LuringomuIuciu. Ls Iu ms IfecuenIe (7b%). Se pfoduce pof unu
uccIdez o hIpefIuxIIud deI esqueIeIo cufIIIugInoso de Iu IufInge
en Iu supfugIoIIs, sobfe Iodo de Iu epIgIoIIs. Se munIhesIu pof un
esIfIdof InspIfuIofIo ugudo que uumenIu con eI IIunIo y en decubIIo
supIno, que vun dIsmInuyendo pfogfesIvumenIe desupufecIendo
unIes deI uo de vIdu. DIugnsIIco pof IIbfoscopIu exIbIe. No
pfecIsu IfuIumIenIo.
PurIisis de cuerdu vocuI. Ls Iu segundu en IfecuencIu (10%).
Puede sef unIIuIefuI pof pfobIemus cufdfucos (cufdIopuIIus con-
genIIus) o medIusIfnIcos, y IfuumuIIsmos dufunIe eI pufIo, pfodu-
cIendo dIsIonfu. Ms fufo es bIIuIefuI pof pfobIemus neufoIgIcos
cefebfuIes y pfoducen udems dIsneu con esIfIdof, que fequIefe
feuIIzuf IfuqueoIomfu.
Estenosis suhgIoticu congenitu. Se pfoduce pof unu dIsmI-
nucIn de Iu Iuz u nIveI deI cfIcoIdes. Ls Iu puIoIogfu congenIIu
ms IfecuenIe que pfecIsu IfuqueoIomfu en nIos menofes de
un uo.
Memhrunus y Atresius Iurngeus, Hemungiomus suhgIoticos,
Quistes y LuringoceIes congenitos (fufos, son ms IfecuenIes
udquIfIdos).
5.3 Laringitis agudas.
Lu eIIoIogfu sueIe sef InIeccIosu. Ln Ios uduIIos sueIen pfoducIf ms
dIsIonfu y en nIos ms dIsneu con esIfIdof, esIu dIIefencIu vIene
condIcIonudu pof Ius pecuIIufIdudes unuImIcus de Iu IufInge In-
IunIII (coIupsubIIIdud, epIgIoIIs en Iofmu de omegu, cuefdus vocuIes
ms cofIus, menof dImeIfo y muyof feucIIvIdud de Iu subgIoIIs).
Asf, en nIos cudu mIIfmeIfo de InumucInsubgIIIcu, supone unu
dIsmInucIn deI cuIIbfe de Iu Iuz deI b0%.
IOBMAS CLNICAS MS IBLCULNTLS LN NIOS.
Luringitis suprugIoticu o EpigIotitis o SuprugIotitis.
Ls Iu ms gfuve. HusIu huce unos uos eI 8b% de Ios cusos esIu
pfoducIdu pof H. Inuenzue IIpoB (MIB 00-01, 142) (su IfecuencIu
dIsmInuye con Iu vucunucIn) y esIu uumenIundo en pfopofcIn
oIfos gefmenes cuusunIes con sIfepIococos y esIuhIococo uufeus.
AIecIu u nIos de 2 u 6 uos, que pfesenIun bfuscumenIe un cuu-
dfo de hebfe, muIesIuf genefuI, dIsneu con esIfIdof InspIfuIofIo
que empeofu en decubIIo supIno y que huce que pefmunezcu
senIudo con eI cueIIo en hIpefexIensIn pufu que Iu epIgIoIIs pof
gfuvedud no coIupse eI vesIfbuIo Iuffngeo. Adems, eI nIo pfesenIu
InIensu odInoIugIu que genefu dIhcuIIud pufu degIuIIf Iu suIIvu y
uIIefucIn en Iu fesonuncIu de Iu voz (voz en puIuIu cuIIenIe")
(MIB 96-97I, 121).
MANUAL CTO 6 Ed.
Pg. 32
Tabla 16. Diagnstico diferencial de las laringitis agudas.
A C I 1 O L G A R P U S A C I 1 O L G U S
r o d | r t s f o s o I c n e I I S o s o d I u B
z o V u d u u g I I f o m A u c n o B
a | g a f s | D f S o N
n e a r u t s o P
n | c a t s e d e s
f S o N
a n u r r e p s o 1 o N f S
e r b e | f u d u v e I L e I b u I f u V
o d a t s e I a M
I a r e n e g
o d u s u c A e I b u I f u V
a | c n e u c e r f u f u B e I n e u c e f I
AnIe Iu sospechu de esIe cuudfo, esI IndIcudu Iu feuIIzucIn
de unu fudIogfuIfu sImpIe IuIefuI cefvIcuI pufu pufIes bIundus y
conhfmuf eI engfosumIenIo epIgIIIco, yu que esI conIfuIndIcudu
Iu expIofucIn de Iu IufInge con un depfesof o unu IufIngoscopIu
IndIfecIu, pof Io que se puede pfovocuf un espusmo con empeofu-
mIenIo de Iu dIsneu.
Se debe usegufuf Iu vfu uefeu y pof sI Iuefu pfecIso esIuf pfe-
pufudos pufu InIubucIn ofoIfuqueuI o IfuqueoIomfu. AnIIbIIIco
(CeIIfIuxonu), CofIIcoIdes InIfuvenosos.
Figura 59. Epiglotitis o laringitis supragltica (Rx simple lateral de cuello).
Luringitis gIotosuhgIoticu o Crup. Ls Iu ms IfecuenIe, sIendo Iu
fesponsubIe deI 80% de Ios epIsodIos de dIsneu en nIos muyofes de
un uo. De eIIoIogfu vffIcu (PufuInuenzu, Inuenzu A y B). AIecIu
u nIos de menof edud, de comIenzo pfogfesIvo Ifus un cuIuffo
bunuI, con esIfIdof de pfedomInIo InspIfuIofIo de Iono gfuve, con
Ios y dIsneu usf como Ieve dIsIonfu. No cufsu con dIsIugIu nI odIn-
oIugIu InIensu y es menos dIsneIzunIe y IIene me|of esIudo genefuI
que Iu epIgIoIIIIs.
Se puede feuIIzuf fudIogfuIfu sImpIe unIefoposIefIof cefvIcuI en
InspIfucIn, donde se ve un uhIumIenIo de Iu coIumnu de uIfe en
Iofmu de punIu de IpIz".
TfuIumIenIo con AdfenuIInu fucemIcu en uefosoI, cofIIcoIdes,
pfohIuxIs unIIbIIIcu (AmoxIcIIInu-cIuvuInIco), sI dufu ms de 48
hofus. No sueIen pfecIsuf InIubucIn.
Luringitis estriduIosu o espusmodicu o Pseudocrup. Tfus InIec-
cIn fespIfuIofIu bunuI, comIenzo bfusco IfpIcumenIe dufunIe eI
sueo, de esIfIdof InspIfuIofIo, pefo sIn dIsneu munIhesIu, uIebfII
y con buen esIudo genefuI. Cede esponIneumenIe o con humIdIh-
cucIn umbIenIuI, con posIbIes fecuffencIus. Lo ms ImpofIunIe es
eI dIugnsIIco dIIefencIuI con Ios dos pfocesos unIefIofes.
Luringitis diftericu o Crup verdudero. Poco IfecuenIe en Iu uc-
IuuIIdud. PfoducIdu pof CofynebucIefIum dIIIefIue. Apufece dIsIonfu
con Ios peffunu y dIsneu con esIfIdof. Ln Iu expIofucIn se sueIe
ucompuuf de unu umIgduIIIIs con pIucus udhefenIes que sungfun uI
despfendefIus y que IumbIen se pueden vef en Iu IufInge. TfuIumIenIo
con humedud, PenIcIIInu y unIIIoxInu.
IOBMAS CLNICAS LN ADULTOS.
Luringitis cuturruI. SueIe sef vffIcu (fInovIfus, pufuInuenzu
e Inuenzu, udenovIfus). Cufsu con dIsIonfu y Ios secu IffIIuIIvu
y en ocusIones con doIof. Ln Iu expIofucIn se ve Iu IufInge fo|u
edemuIosu y con secfecIones. TfuIumIenIo con feposo vocuI, evI-
Iuf IffIIunIes (Iubuco y uIcohoI), humIdIhcucIn, expecIofunIes y
unIIInumuIofIos.
EpigIotitis deI uduIto. Se dIIefencIu de Ius deI nIo en que Ios
gefmenes son dIsIInIos y H. Inuenzue IIpoBes menos IfecuenIe, y
en que se puede expIofuf Iu IufInge pufu conhfmuf eI dIugnsIIco y
pufu descufIuf que seu consecuencIu de Iumofes, cuefpos exIfuos
y IufIngopIoceIes (MIB 96-97I, 121).
5.4 Parlisis faringolarngeas.
Lu InefvucIn de Iu IufInge depende deI X puf cfuneuI, con eI nefvIo
Iuffngeo supefIof, (cuyu IesIn upenus InuIf en Iu posIcIn de Ius
cuefdus vocuIes, y sIn embufgo, pfoducIf uIIefucIones sensIIIvus)
y eI nefvIo Iuffngeo InIefIof o fecuffenIe (cuyu IesIn pfoduce gfuve
uIIefucIn en Iu movIIIdud de Ius cuefdus vocuIes y pocus uIIefucIones
en Iu sensIbIIIdud Iuffngeu).
PufIIsIs cenIfuIes. SueIen sef pufIIsIs supfu o pseudobuIbufes
(ACVA, pufIIsIs cefebfuIes), se pfoduce espusIIcIdud y enIenIecI-
mIenIo en Ios movImIenIos de Iu IufInge. TumbIen pueden pfoducIf
uIIefucIones en Iu movIIIdud Iuffngeu, IesIones exIfupIfumIduIes
(PufkInson, Shy-Dfugef, Cofeu de HunIIngIon) y cefebeIosus (DI-
sufIfIu uIxIcu, AfnoId-ChIufI).
PufIIsIs pefIIefIcus. Son Ius ms IfecuenIes (90%). Se pfoducen
pof IesIones en eI X puf cfuneuI o sus fumus Iuffngeus. De Iu pefIIefIu
hucIu eI cenIfo, Ios dIIefenIes punIos de IesIn son:
Figura 60. Recorrido del nervio vago y sus ramas.
LesIn deI nefvIo Iuffngeo InIefIof o fecuffenIe. Ls Iu ms
IfecuenIe. Lus cuusus ms IfecuenIes son Iu cIfugfu sobfe Ius
gInduIus IIfoIdes y pufuIIfoIdes, Iumofes muIIgnos cefvIcuIes
sobfe Iodo de IIfoIdes, Iu InIubucIn ofoIfuqueuI bfuscu, Ifuu-
muIIsmos Iuffngeos. DenIfo de Iu cuusus IofcIcus (que IesIonun
com muyof IfecuencIu eI nefvIo fecuffenIe IzquIefdo debIdo u
Otorrinolaringologa
Pg. 33
su fecoffIdo), sobfe Iodo Ios Iumofes muIIgnos de puImn y
medIusIIno, cIfugfus endoIofcIcus y enIefmedudes cufdfucus
(esIenosIs mIIfuI, uneufIsmus ufIIcos) (MIB 99-00I, 1b4).
Lu cuefdu pufuIIzudu se quedu en posIcIn pufumedIunu (uduc-
cIn) y upufece unu dIsIonfu con dIpIoIonfu (voz bIIonuI), que
puede IIeguf u compensufse uI cufsuf sIn uIfohu muscuIuf con
unu ocIusIn gIIIcu compIeIu (MIB 00-01I, 162).
SI Iu pufIIsIs es bIIuIefuI (sobfe Iodo pof cIfugfu de Iu gInduIu
IIfoIdes o IfuumuIIsmos Iuffngeos), uI quedufse Ius dos cuefdus
vocuIes en posIcIn pufumedIunu, udems de dIsIonfu upufecef
dIsneu y es necesufIu Iu feuIIzucIn de unu IfuqueoIomfu. Huy
que dIIefencIufIu deI sfndfome de GefhufdI, donde huy unu
pufIIsIs en posIcIn pufumedIunu de umbus cuefdus pefo con
IonucIn consefvudu.
Tabla 17. Parlisis larngeas.
LesIn deI nefvIo Iuffngeo supefIof. DIIfcII de dIugnosIIcuf debI-
do u Iu escusu sInIomuIoIogfu que genefu. SueIe sef secundufIu
u cIfugfus cefvIcuIes sobfe Iodo de Iu gInduIu IIfoIdes. Pfoduce
fIesgo de uspIfucIones sobfe Iodo sI es bIIuIefuI pof unesIesIu
deI vesIfbuIo Iuffngeo y Ius cuefdus esIn en posIcIn nofmuI,
pefo con un cIefIo ucofIumIenIo que genefu unu voz con pocu
Iuefzu y con pefdIdu de IfecuencIus ugudus y IuIIgu vocuI (MIB
98-99I, 23b). No sueIe pfecIsuf IfuIumIenIo.
LesIn deI Ifonco deI vugo (combInudu de umbos nefvIos Iu-
ffngeos). SueIen pfoducIfse pof Iumofes de Iu buse deI cfneo
(cncef de cuvum, pufugungIIomus, meIsIusIs cefvIcuIes). Lu
cuefdu vocuI pufuIIzudu se sIIuu en posIcIn InIefmedIu o IuIefuI
(ubduccIn). Se pfoducIfn uspIfucIones dufunIe Iu degIucIn
con cfIsIs de Ios e InIeccIones IfuqueobfonquIuIes y unu dIsIonfu
pof dehcII de cIeffe. Cuundo se pfoduce pof IesIones uIIus deI
vugo pof encImu deI gungIIo nodoso o en eI ugu|efo yuguIuf, se
usocIuf dIsIugIu y pufIIsIs usocIudu de oIfos pufes cfuneuIes
(sfndfomes de VefneI (IX, X, XI), CoIIeI-SIcufd (IX, X, XI, XII),
VIIIufeI (IX, X, XI y sImpIIco cefvIcuI), TupIu (X, XII)). Cuundo se
pfoduce pof IesIones deI vugo InIefIofes u Ius fumus Iuffngeus,
no hubf dIsIugIu y no hubf pufIIsIs usocIudu de oIfos pufes
cfuneuIes (MIB 94-9b, 1b6).
LesIones en eI buIbo (nucIeo umbIguo). IguuIes u Ius pufIIsIs deI
vugo uIIus (Sfndfome de AveIIIs, Juckson, SchmIdI, WuIIembefg,
BubInskI-NugeoIe).
LI dIugnsIIco se busu en Iu hbfo o IeIeIufIngoscopIu con esIfo-
boscopIu y pfuebus de Imugen en eI cuso de Ius pufuIIsIs fecuffen-
cIuIes donde se soIIcIIu TC cefvIcuI y IofcIco.
LI IfuIumIenIo de Iu dIsIonfu genefudu en esIus pufIIsIs sueIe sef
fehubIIIIudof, encumInudo u compensuf eI dehcII de Iu cuefdu pufu-
IIzudu, sIendo fufo pfecIsuf IfuIumIenIo quIfufgIco sobfe Iu cuefdu
vocuI (InyeccIones InIfucofduIes de gfusu o de Ieon y IecnIcus de
medIuIIzucIn de Iu cuefdu vocuI medIunIe TIfopIusIIus).
Ln Ius pufIIsIs bIIuIefuIes en uduccIn, pufu evIIuf Iu Ifuqueo-
Iomfu, se pueden feuIIzuf IecnIcus quIfufgIcus que umpIIen eI
espucIo uefeo gIIIco, como son Iu cofdecIomfu, ufIIenoIdecIomfu
y ubduccIn ufIIenoIdeu.
DISIONIA LSPASMDICA.
ConsIsIe en un uumenIo de IensIn de Iodo eI sIsIemu de IonucIn
sobfe Iodo en Iu cuefdu vocuI, que genefu unu dIsIonfu con muI-
IIpIes Ionos y IufIumudeo gIIIco, su cuusu es desconocIdu. Ln Iu
expIofucIn Iuffngeu se obsefvu unu hIpefuduccIn de Ius cuefdus
vocuIes en IonucIn.
LI IfuIumIenIo ms uIIIIzudo y ehcuz, es Iu InhIIfucInenumbus
cuefdus vocuIes de IoxInu boIuIfnIcu, bu|o unesIesIu IocuI de Iofmu
umbuIuIofIu, que munIIene un eIecIo benehcIoso dufunIe Ifes u
nueve meses.
5.5 Pseudotumores larngeos y laringoceles.
Lu eIIoIogfu se busu IundumenIuImenIe en eI ubuso vocuI yIo uII-
IIzucIn de IffIIunIes (Iubuco, uIcohoI y feu|o gusIfoesoIgIco),
pefo eI fesuIIudo sef eI mIsmo: uIIefucIn munIenIdu de Iu mucosu
vocuI.
Lu cIfnIcu se puede deducIf de Iu IocuIIzucIn de esIus IesIones
(bofde IIbfe de Iu cuefdu vocuI): dIsIonfu con voz de Iono gfuve con
IuIIos vocuIes y dIpIoIonfu (sobfe Iodo sI esIn IocuIIzudus enIfe
IefcIo unIefIof y dos IefcIos posIefIofes, que es Iu zonu de mxImu
vIbfucIn) uI uIIefuf Iu cupucIdud vIbfuIofIu de Ius cuefdus y pfodu-
cIf un cIeffe IncompIeIo de Ius cuefdus en IonucIn, dIsneu (sobfe
Iodo Ios edemus de BeInke) sI son de gfun Iumuo y obsIfuyen Iu
Iuz gIIIcu, Ios IffIIuIIvu, y cuffuspeo.
ComenIufemos uhofu Ius cufucIeffsIIcus de cudu unu de eIIus:
NduIos vocuIes: uIecIun ms u mu|efes (de hecho, son Iu neo-
IofmucIn benIgnu ms IfecuenIe en eI sexo IemenIno) y nIos,
donde son Iu cuusu ms IfecuenIe de dIsIonfu. Apufecen pof
un muI uso excesIvo de Iu voz, sobfe Iodo en pfoIesIonuIes de
Iu voz (cunIunIes, pfoIesofes, eIc.) (MIB 99-00, 47, MIB 02-03,
61). AI IguuI que Ios pIIpos, su IocuIIzucIn es unIefIof, pefo u
dIIefencIu de eIIos, Ios nduIos vocuIes son bIIuIefuIes (kIssIng
nodes"). LI IfuIumIenIo InIcIuI sef con IonIuIffu, y sI Ifucusu,
con mIcfocIfugfu endoIuffngeu.
PIIpo vocuI: es Iu IumofucIn benIgnu de Iu cuefdu vocuI ms
IfecuenIe en Iu pobIucIn genefuI, sobfe Iodo en vufones. Apu-
fecen Ifus esIuefzos vocuIes, sobfe Iodo sI se pfecede de cuIuffos
y Iumun. Pueden sef sesfIes o pedIcuIudos, sueIe IocuIIzufse en Iu
zonu unIefIof de Iu gIoIIs y sef unIIuIefuI. Pueden pfoducIf IesIo-
nes pof conIucIo en Iu oIfu cuefdu. LI IfuIumIenIo de eIeccIn es
mIcfocIfugfu Iuffngeu, uunque se sueIe ucompuuf de IonIuIffu.
Ldemu de BeInke: su upufIcIn esI condIcIonudu pof Iu expo-
sIcIn u IffIIunIes (Iubuco, uIcohoI, cIdos) y pof eI ubuso vocuI.
OIfos pfocesos como eI hIpoIIfoIdIsmo Iuvofecen su desuffoIIo.
Se pfoducen pof unu coIeccIn de edemu u nIveI submucoso en
Iu ImInu pfopIu deI cofIon, enIfe Iu mucosu y eI IIgumenIo vocuI
(espucIo de BeInke). TumeIuccIn sesII de uspecIo geIuIInoso,
que es genefuImenIe bIIuIefuI y u Io Iufgo de Iodu Iu cuefdu (MIB
99-00, 4b).
Tabla 16. Diagnstico diferencial de las laringitis agudas.
A C I 1 O L G A R P U S A C I 1 O L G U S
r o d | r t s f o s o I c n e I I S o s o d I u B
z o V u d u u g I I f o m A u c n o B
a | g a f s | D f S o N
n e a r u t s o P
n | c a t s e d e s
f S o N
a n u r r e p s o 1 o N f S
e r b e | f u d u v e I L e I b u I f u V
o d a t s e I a M
I a r e n e g
o d u s u c A e I b u I f u V
a | c n e u c e r f u f u B e I n e u c e f I
AnIe Iu sospechu de esIe cuudfo, esI IndIcudu Iu feuIIzucIn
de unu fudIogfuIfu sImpIe IuIefuI cefvIcuI pufu pufIes bIundus y
conhfmuf eI engfosumIenIo epIgIIIco, yu que esI conIfuIndIcudu
Iu expIofucIn de Iu IufInge con un depfesof o unu IufIngoscopIu
IndIfecIu, pof Io que se puede pfovocuf un espusmo con empeofu-
mIenIo de Iu dIsneu.
Se debe usegufuf Iu vfu uefeu y pof sI Iuefu pfecIso esIuf pfe-
pufudos pufu InIubucIn ofoIfuqueuI o IfuqueoIomfu. AnIIbIIIco
(CeIIfIuxonu), CofIIcoIdes InIfuvenosos.
Figura 59. Epiglotitis o laringitis supragltica (Rx simple lateral de cuello).
Luringitis gIotosuhgIoticu o Crup. Ls Iu ms IfecuenIe, sIendo Iu
fesponsubIe deI 80% de Ios epIsodIos de dIsneu en nIos muyofes de
un uo. De eIIoIogfu vffIcu (PufuInuenzu, Inuenzu A y B). AIecIu
u nIos de menof edud, de comIenzo pfogfesIvo Ifus un cuIuffo
bunuI, con esIfIdof de pfedomInIo InspIfuIofIo de Iono gfuve, con
Ios y dIsneu usf como Ieve dIsIonfu. No cufsu con dIsIugIu nI odIn-
oIugIu InIensu y es menos dIsneIzunIe y IIene me|of esIudo genefuI
que Iu epIgIoIIIIs.
Se puede feuIIzuf fudIogfuIfu sImpIe unIefoposIefIof cefvIcuI en
InspIfucIn, donde se ve un uhIumIenIo de Iu coIumnu de uIfe en
Iofmu de punIu de IpIz".
TfuIumIenIo con AdfenuIInu fucemIcu en uefosoI, cofIIcoIdes,
pfohIuxIs unIIbIIIcu (AmoxIcIIInu-cIuvuInIco), sI dufu ms de 48
hofus. No sueIen pfecIsuf InIubucIn.
Luringitis estriduIosu o espusmodicu o Pseudocrup. Tfus InIec-
cIn fespIfuIofIu bunuI, comIenzo bfusco IfpIcumenIe dufunIe eI
sueo, de esIfIdof InspIfuIofIo, pefo sIn dIsneu munIhesIu, uIebfII
y con buen esIudo genefuI. Cede esponIneumenIe o con humIdIh-
cucIn umbIenIuI, con posIbIes fecuffencIus. Lo ms ImpofIunIe es
eI dIugnsIIco dIIefencIuI con Ios dos pfocesos unIefIofes.
Luringitis diftericu o Crup verdudero. Poco IfecuenIe en Iu uc-
IuuIIdud. PfoducIdu pof CofynebucIefIum dIIIefIue. Apufece dIsIonfu
con Ios peffunu y dIsneu con esIfIdof. Ln Iu expIofucIn se sueIe
ucompuuf de unu umIgduIIIIs con pIucus udhefenIes que sungfun uI
despfendefIus y que IumbIen se pueden vef en Iu IufInge. TfuIumIenIo
con humedud, PenIcIIInu y unIIIoxInu.
IOBMAS CLNICAS LN ADULTOS.
Luringitis cuturruI. SueIe sef vffIcu (fInovIfus, pufuInuenzu
e Inuenzu, udenovIfus). Cufsu con dIsIonfu y Ios secu IffIIuIIvu
MANUAL CTO 6 Ed.
Pg. 34
Adems de suspendef dIchos hbIIos, eI IfuIumIenIo pusu pof
unu decofIIcucIn o cofdoIomfu (que no cofdecIomfu) con Isef
CO2 o mIcfocIfugfu, en ocusIones en dos IIempos pufu evIIuf
Iu IofmucIn de sInequIus enIfe Ius supefhcIes cfuenIus (MIB
94-9b, 1b7).
Huy que hucef dIugnsIIco dIIefencIuI con un Iumof venIfIcuIuf
sI upufece de Iofmu unIIuIefuI.
Figura 61. Plipo de cuerda vocal derecha.
PuquIdefmIu y UIcefu de conIucIo: upufece pof unu sobfecufgu
IonuIofIu , Iosedofes compuIsIvos y usocIudo uI feu|o gus-
IfoesoIgIco. Pfoduce dIsIonIu doIofosu. Lu IocuIIzucIn es en Iu
uphsIs vocuI deI ufIIenoIdes y sueIe sef bIIuIefuI. LI IfuIumIenIo
se busu InIcIuImenIe en unu fehubIIIIucIn IonIIfIcu y sI no cede,
mIcfocIfugfu.
QuIsIes InIfucofduIes: IesIn de uspecIo fedondeudo cubIefIu
pof mucosu en Iu cuefdu vocuI. TfuIumIenIo es mIcfocIfugfu
Iuffngeu.
Tabla 18. Tumoraciones glticas benignas.
LABINGOCLLL.
Ls unu dIIuIucIn deI scuIo o upendIce deI venIfIcuIo Iuffngeo de
MofgugnI, que sueIe sef udquIfIdo pof uumenIos de pfesIn InIfu-
Iuffngeo (Iosedofes cfnIcos, sopIudofes de vIdfIo, IfompeIIsIus),
o pof obsIfuccIones deI ofIhcIo sucuIuf (cufcInomus de venIfIcuIo
en eI 2-10% de Ios cusos), y ms fufos congenIIos en nIos. Pueden
feIIenufse de moco (IufIngomucoceIe) o pus (IufIngopIoceIes).
Lu muyoffu son usInIomIIcos, ms IfecuenIes unIIuIefuIes y en
vufones.
Figura 62. Laringocele externo o mixto. Maniobra de Valsalva.
Figura 63. Laringocele externo o mixto, emergiendo por la membrana
tirohioidea.
Pueden sef:
InIefnos(3b%): conhnudos uI InIefIof de Iu IufInge, ubombundo
Iu bundu venIfIcuIuf, pfoducIendo dIsIonfu, sensucIn de cuefpo
exIfuo con Ios y sI son muy gfundes pueden IIeguf u pfoducIf
dIsneu (MIB 97-98, 104).
LxIefnos (1b%): se exIIende supefIofmenIe uIfuvesundo Iu mem-
bfunu IIfohIoIdeu y pfoduce unu IumofucIn cefvIcuI IuIefuI que
uumenIu con Iu munIobfu de VuIsuIvu y dIsmInuye uI vucIufIo
pof compfesIn.
MIxIos (Ios ms IfecuenIes b0%): con Ios dos componenIes
unIefIofes combInudos.
SI son pequeos y no dun cIfnIcu, pueden no pfecIsuf IfuIu-
mIenIo, sI son sInIomIIcos, se feuIIzu IfuIumIenIo quIfufgIco pufu
su exIIfpucIn.
5.6 Laringitis crnicas.
Laringitis crnicas especficas
TubefcuIosIs: se pfoduce secundufIu u IubefcuIosIs puImonufes
muy bucIIfIefus. Su uspecIo puede sImuIuf un cncef y Iu cIfnIcu
IumbIen sueIe sef pufecIdu: dIsIonfu pefsIsIenIe (en genefuI do-
Iofosu). SIn embufgo, u dIIefencIu deI cncef, no pfoduce h|ucIn
Otorrinolaringologa
Pg. 35
de Iu cuefdu. Lu IocuIIzucIn es sobfe Iodo en eI ufIIenoIdes,
uunque u veces se munIhesIu como unu monocofdIIIs. Su Ifu-
IumIenIo es eI de Iu IubefcuIosIs, dudo que se IfuIu cusI sIempfe
de unu uIecIucIn secundufIu u unu IubefcuIosIs puImonuf.
PupIIomuIosIs Iuffngeu: uunque es unu enIefmedud pfopIu de
nIos (Iu edud de InIcIo sueIe sef Ios Ifes uos) donde son muIII-
pIes y fecIdIvunIes, puede pfesenIufse u cuuIquIef edud IumbIen
en uduIIos donde cusI sIempfe son unIcos y IIenen ms fIesgo
de IfunsIofmucIn muIIgnu. Ms IfecuenIe en vufones. LI vIfus
deI pupIIomu humuno (HPV) IIpos 6 y 11 es eI pfIncIpuI ugenIe
eIIoIgIco.
Lu evoIucIn es ImpfevIsIbIe, uunque Iu fecIdIvu sueIe sef Iu nof-
mu. Puede uIecIuf u cuuIquIef zonu de Iu IufInge pefo sobfe Iodo
u Iu gIoIIs y ocusIonuf dIsIonfu yIo dIsneu. Pueden exIendefse u
Ifuqueu (20%) y ufboI bfonquIuI (b%).
Ln cuunIo uI IfuIumIenIo, se hu pfobudo con numefosus medI-
dus IefupeuIIcus: esIefoIdes, feIInoIdes (ucIdo cIsfeIInoIco), uIIu
InIefIefn, cIdoIovIf, ucIcIovIf, eIc., pefo hoy en dfu es de eIeccIn
Iu cIfugfu con exIIfpucIn mIcfoquIfufgIcu con eI Isef de CO2,
uunque con IfecuenIes fecIdIvus. BespecIo uI fndIce de muIIgnI-
zucIn, se cuIcuIu en un 3% y es muyof en uduIIos que en nIos.
OIfus: SfhIIs, Lepfu, BInoescIefomu, AcIInImycosIs.
LufIngIIIs pof feu|ogusIfoesoIgIco: Ios sfnIomus y sIgnos son
muy dIIeenIes, usf es Iu dIsIonIu eI sfnIomu ms comun y no Iu
pIfosIs. Imugen IufIngoscopIcu de mucosu de ufIIenoIdes ede-
muIosu y efIIemuIosu, y en ocusIones con engfosumIenIo InIe-
fufIIenoIdeo y gfunuIomus en Iu uphsIs vocuI de ufIIenoIdes..
Adems se hun feIucIonudo con eI feu|ogusIfoesoIgIco oIfs
IesIones IufIngeus como esIenosIs gIoIIcus posIefIofes y subgIo-
IIcus sobfe Iodo en nIos, uIdefus de conIucIo, IufIngospusmos,
nduIos pIIpos y edemu de BeInke. TfuIumIenIo medIco con
InhIbIdofes de Iu bombu de pfoIones OmepfuzoI).
Laringitis crnicas inespecficas / precancerosas.
Se IfuIu de InumucIones cfnIcus de Iu Iuffnge que uIecIun con
muyof IfecuencIu uI vufn, y se feIucIonun con eI consumo de Iubu-
co y uIcohoI. Se dIsIInguen Ifes IIpos: Ius IufIngIIIs uIfhcus IfpIcus
deI uncIuno (mucosu pIIdu, no congesIIvu, secu con cosIfus) y Ius
hIpefpIsIcus, que u su vez se dIvIden en hIpefIfhcus fo|us (mucosu
engfosudu hIpefemIcu con uumenIo de vuscuIufIzucIn) y bIuncus
(IeucopIusIu, quefuIsIcu y eI pupIIomu escumoso deI uduIIo) (MIB
9b-96, 132).
LI unIco sInIomu que genefun es Iu dIsIonIu. LI dIugnsIIco se
feuIIzu medIunIe hbfo y IeIe IufIngoscopIo, con esIfoboscopIu.
LI fIesgo de muIIgnIzucIn vIene dudo como en eI cefvIx uIefIno,
pof eI gfudo de dIspIusIu: Ieve o SIN I (ceIuIus Inmudufus en esIfuIo
busuI deI epIIeIIo y quefuIosIs), modefudu o SIN II (uIIpIus que IIegun
uI esIfuIo medIo con dIsquefuIosIs InIfuceIuIuf), sevefu o SIN III y
cufcInomu In sIIu (uIIpIus que ocupun Iodo eI epIIeIIo sIn febusuf
Iu membfunu busuI).
Asf, pof ofden cfecIenIe de muIIgnIzucIn esIuffun Ius IufIngIIIs
cfnIcus uIfhcus (nodegenefun) yIuegoIuhIpefIfhcus (degenefun
eI 10%, uunque Ius bIuncus degenefun con muyof IfecuencIu, sobfe
Iodo eI pupIIomu escumoso deI uduIIo).
LI IfuIumIenIo, udems de Iu supfesIn deI Iubuco y uIcohoI,
IncIuye unu decofIIcucIn-bIopsIu pof mIcfocIfugfu.
5.7 Tumores malignos de la laringe.
LTIOLOGA Y LPIDLMIOLOGA.
LI cncef de IufInge es eI ms IfecuenIe de Ios Iumofes de cubezu
y cueIIo.
Ln Ios puIses medIIeffneos y IuIInos son ms IfecuenIes Ios de
IocuIIzucIn supfugIIIcu y en Ios ungIosu|ones, Ios gIIIcos.
Su IfecuencIu de upufIcIn esI feIucIonudu dIfecIumenIe con
eI consumo de Iubuco y uIecIu ms u vufones, de edudes uvunzudus
(pIco de IfecuencIu en Iu sexIu decudu de Iu vIdu), muchus veces
usocIun hbIIo enIIco (ms en Ios supfugIIIcos), Io cuuI muIIIpIIcu
eI fIesgo de pudecef cncef. Todos Ios Iumofes de cubezu y cueIIo,
con Iu excepcIn de Ios nusosInusuIes y de cuvum, pufecen esIuf
eIIoIgIcumenIe usocIudos con eI consumo de Iubuco y, en menof
medIdu de uIcohoI. OIfos IucIofes de fIesgo ImpIIcudos son: Ios
pfoducIos qufmIcos defIvudos de Iu exposIcIn ocupucIonuI de
Ifubu|udofes de Iu IndusIfIu qufmIcu o IexIII y eI HPV (poIencIuI
oncogenIco demosIfudo en eI cncef IonsIIuf y Iuffngeo).
Pufece exIsIIf unu feIucIn Invefsu enIfe eI consumo de IfuIus y
vefdufus y eI cncef de cubezu y cueIIo. AIgunus vIIumInus podffun
ucIuuf como pfoIecIofus conIfu esos Iumofes.
Dudo que Iodu Iu mucosu de puImn, esIugo y feu IufIngoIu-
fIngeu esI expuesIu u Ios mIsmos cufcIngenos, no es fufo enconIfuf
unu segundus neopIusIus pfImufIus, Io cuuI se obsefvu en un 20-2b%
de Ios pucIenIes con cncef de IufInge en Ios b uos sIguIenIes uI
dIugnsIIco. LsIus neopIusIus sueIen sef hIsIoIgIcumenIe sImIIufes
u Iu pfImefu (cufcInomus epIdefmoIdes).
LI pfIncIpuI IucIof pfonsIIco de Ios pucIenIes con cncef de
IufInge son Ius meIsIusIs gungIIonufes cefvIcuIes (N), ms que eI
pfopIo Iumof pfImufIo(T). SI hubIumos de Ius meIsIusIs u dIsIuncIu,
huy que decIf que son poco IfecuenIes.
ANATOMA PATOLGICA.
LI IIpo hIsIoIgIco ms IfecuenIe es eI cufcInomu epIdefmoIde y, en
cuunIo u Iu unuIomfu puIoIgIcu mucfoscpIcu, huy Iofmus vege-
IunIes, uIcefudus e InhIIfunIes (MIB 96-97I, 160). Los supfugIIIcos
con muyof IfecuencIu son poco dIIefencIudos, y pof IunIo, con
muyof fIesgo de meIsIusIs cefvIcuIes y IocuImenIe ms ugfesIvos,
y uI conIfufIo, Ios gIIIcos sueIen sef ms dIIefencIudos, y pof IunIo,
menos ugfesIvos IocuImenIe y con menos meIsIusIs.
CLNICA Y DIAGNSTICO.
Lu IocuIIzucIn deI Iumof IIene gfun ImpofIuncIu en eI pfonsIIco
y en Ios sfnIomus que genefun:
Los sfnIomus deI Iumof pfImufIo se upfecIun unIes en Ios gIIIcos
(dIsIonfu que dufu 2-3 semunus en un vufn con IucIofes de fIesgo
debe sef sIempfe expIofudu) (MIB 03-04, 60, MIB 98-99, 147, MIB
9b-96, 130), esIo pefmIIe que se dIugnosIIquen como Iumofes ms
pequeos y dudu Iu uusencIu de IInIIIcos en Iu gIoIIs es fufu Iu
uIecIucIn gungIIonuf, eI pfonsIIco es bueno (MIB 96-97I, 162).
Los supfugIIIcos pfoducen sfnIomus ms vugos como pufesIe-
sIus Iuffngeus o sensucIn de cuefpo exIfuo y sIo cuundo son
uvunzudos pfoducen odInoIugIu con oIuIgIu fee|u y dIsIugIu,
pof eIIo se dIugnosIIcun con un Iumuo ms gfunde y como dun
meIsIusIs gungIIonufes con muyof IfecuencIu (40 % de Ios cusos),
Iendfn peof pfonsIIco (MIB 01-02, 146, MIB 00-01, 141).
Los subgIIIcos pfesenIun dIsneu y esIfIdof y IIenen muI pfo-
nsIIco (MIB 0b-06, 1b3, MIB 96-97, 193).
Lu esIudIhcucIndeesIos Iumofes IumbIensIgueIucIusIhcucIn
TNM (vef ANLXO uI hnuI deI cupfIuIo).
TBATAMILNTO.
LocuI.
LsIudIos T1, T2: cIfugfu consefvudofu pof vfu exIefnu o pof vfu
IfunsofuI endoscpIcu con Isef de CO2 (CofdecIomfu en Ios
gIIIcos y LufInguecIomfu pufcIuI hofIzonIuI supfugIIIcu en
Ios supfugIIIcos) (MIB 00-01, 141). Se uude fudIoIefupIu sI
exIsIen IucIofes udvefsos (bofde uIecIudo).
Lu fudIoIefupIu es IguuI de ehcuz en T1N0M0 gIIIco.
LsIudIos T3, T4: sIempfe que seu posIbIe cIfugfu pufcIuI (LufIn-
guecIomfu cusI IoIuI, LufInguecIomfu con feconsIfuccIn epI-
gIIIcu de Tuckef, LufIngecIomIu supfucfIcoIdeu con cfIcohIoI-
dopexIu), sI no es posIbIe, LufInguecIomfu IoIuI. GenefuImenIe
se uude Iuego fudIoIefupIu (MIB 00-01, 140).
Ln Iumofes uvunzudos donde eI IfuIumIenIo quIfufgIco supone
unu IufIngecIomIu IoIuI, con Iu hnuIIdud de no muIIIuf uI pucIenIe,
se pIunIeu Iu posIbIIIdud ucIuuImenIe de upIIcuf InIcIuImenIe IfuIu-
mIenIo medIunIe pfoIocoIos de pfesefvucIn de fguno uIIIIzundo
fudIoIefupIu y quImIoIefupIu concomIIunIe, que pfesefven Iu Iu-
fInge, fesefvundo esIu como IfuIumIenIo de fescuIe unIe posIbIe
pefsIsIencIu o fecIdIvu IumofuI.
BegIonuI.
N0: vucIumIenIo pfohIcIIco, suIvo en T1, T2 gIIIco.
N+: vucIumIenIo IuncIonuI o fudIcuI en IuncIn deI IIpo de
udenopuIfu.
AcIuuImenIe se InIenIu pfevenIf Iu upufIcIn de segundus neo-
pIusIus y Iu degenefucIn de pfecuncefosIs Iuffngeus medIunIe Iu
Iomu de beIucufoIenos o de cIdo feIInoIco, umbos pufecen InducIf
fegfesIn de Ius IesIones pfeneopIsIcus.
MANUAL CTO 6 Ed.
Pg. 36
Figura 64. Carcinoma epidermoide de laringe: pieza de laringuectoma
total.
5.8 Traumatismos larngeos y estenosis
laringotraqueales adquiridas.
Truumutismos Iurngeos. Pueden sef exIefnos (uccIdenIes,
esIfunguIumIenIos y uhofcumIenIos), IuIfogenIcos posIInIubucIn
y posIfuqueoIomfu. Pfoducen dIsIonfu, hemopIIsIs y odInoIugIu,
uunque son sInIomus de gfuvedud enhsemu cefvIcuI, dIsneu con
esIfIdof, exIsIencIu de IuIsus vfus, IuIIu de feIIeves cufIIIugInosos deI
esqueIeIo Iuffngeo y IesIones exIensus de Iu mucosu Iuffngeu con
cufIIIugos expuesIos, pufuIIsIs de cuefdus vocuIes, que se vuIofun
medIunIe hbfoscopIuexIbIey TCcefvIcuI. SI Ius IesIones songfuves,
se debe feuIIzuf TfuqueoIomfu de InIcIo pufu usegufuf Iu vfu uefeu y
Iuego fepufuf Ius IesIones Iuffngeus pof un ubofdu|e IndependIenIe
pof TIfoIomfu medIu vefIIcuI.
Estenosis IuringotruqueuIes udquiridus. Pueden sef posIInIu-
bucIn pfoIongudu (sI se pfeve unu InIubucIn pfoIongudu, debe
feuIIzufse unu IfuqueoIomfu) (MIB 99-00, 63), pof IfuqueoIomfus
feuIIzudus en pfImef unIIIo o pof conIoIomfus, pof IfuumuIIsmos
IufIngeos exIefnos y usocIudus u feu|ogusIfoesoIgIco. Se dIugnos-
IIcun medIunIe hbfoscopIu y TC cefvIcuI. Pueden sef:
GIIIcus (GfunuIomus de comIsufu posIefIof y ufIIenoIdes), que
sueIen IfuIufse vfu endoscpIcu con Iusef CO2.
SubgIoIoIfuqueuIes, que exIgen en ocusIones feseccIn con
unusIomosIs IefmIno IefmInuI o IecnIcus de expunsIn deI muf-
co Iuffngeo en Iu quIIIu deI cufIfIugo IIfoIdes o Iu zonu posIefIof
deI cfIcoIdes.
TBAQULOTOMA Y CONIOTOMA.
Lu IfuqueoIomfu es unu IecnIcu quIfufgIcu que esI IndIcudu en
cusos de obsIfuccIn fespIfuIofIu uIIu (Iumofes, ubcesos, posIo-
pefuIofIos de cIfugfus de cubezu y cueIIo, eIc.), pucIenIes que
fequIefun InIubucIn pfoIongudu, y en pucIenIes con feIencIn o
fIesgo de uspIfucIn de secfecIones. Se debe hucef sIempfe en 2
o 3 unIIIo y nuncu en eI 1 pufu evIIuf esIenosIs IufIngoIfuqueuIes
(MIB 02-03, b8).
Lu conIoIomfu o cfIcoIIfoIomfu, no es unu IfuqueoIomIu de
ufgencIu, yu que se ubfe Iu membfunu cfIcoIIfoIdeu, y pof IunIo Iu
subgIoIIs y no Iu Ifqueu, y sIo esIu IndIcudu en cusos de exIfemu
emefgencIu Iuefu de un medIo hospIIuIufIo, debIdo u Ius gfuves
secueIus de esIenosIs Iuffngeus que genefu.
TEMA 6. PATOLOGA DE LAS GLNDULAS
SALIVALES.
6.1. Anatoma y fisiologa.
Son gInduIus IubuIoucInufes. Se dIvIden en dos gfupos: muyofes y
menofes. Lus muyofes (pufIIdus, submuxIIufes y subIInguuIes) son
bIIuIefuIes y se IocuIIzun Iuefu de Iu cuvIdud ofuI, donde dfenun pof
un sIsIemu ducIuI (vef hgufu 6b) (MIB 97-98I, 18b).
PufIIdu. SIIuudu en Iu ceIdu pufoIfdeu enIfe IuscIus, se dIvI-
de en IbuIo supefIIcIuI y pfoIundo, sIIundose enIfe umbos eI
nefvIo IucIuI y sus fumus moIofus. Desembocu pof eI conducIo
de SIenon IfenIe uI segundo moIuf supefIof. Lu InefvucIn pufu-
sImpIIcu secfeIomoIofu depende deI IX PC, Ius IIbfus pfegun-
gIIonufes vun vehIcuIIzudus en eI nefvIo IImpnIco de Jucobson
y peIfoso supefIIcIuI menof, hucen feIevo en eI gungIIo IIco y
Ius IIbfus posIgungIIonufes ucceden u Iu pufIIdu en eI nefvIo
uufIcuIoIempofuI. Su secfecIn suIIvuI es sefosu, sIn mucInu,
muy IIuIdu. Su secfecIn es ms ubundunIe dufunIe Iu degIucIn,
donde es fesponsubIe de Iu muyof pufIe de Iu secfecIn suIIvuI
(MIB 97-98I, 18b).
SubmuxIIuf. SIIuudu en eI IfInguIo submundIbuIuf. Desem-
bocu pof eI conducIo de WhufIon en eI sueIo de Iu bocu, cefcu
deI IfenIIIo IInguuI. Lu InefvucIn pufusImpIIcu secfeIomoIofu
Figura 65. Esquema de la anatoma y fisiologa de las glndulas salivares.
Otorrinolaringologa
Pg. 37
depende deI nefvIo IucIuI, vehIcuIIzudu en Ius IIbfus de Iu cuef-
du deI Ifmpuno y eI nefvIo IInguuI, hucen feIevo en eI gungIIo
submuxIIuf pfxImo u Iu gInduIu, de donde emefgen Ius IIbfus
posIgungIIonufes. Su secfecIn suIIvuI es mIxIu, sefomucosu,
ms espesu pofque conIIene mucInu. Su secfecIn pfedomInu
en sIIuucIn de feposo.
SubIInguuI. SIIuudu en eI sueIo de Iu bocu, enIfe Iu muscuIuIufu
IInguuI y Iu mundfbuIu. Desembocu pof unos 20 conducIos excfe-
Iofes en eI sueIo de Iu bocu. InefvucIn pufusImpIIcu IguuI u Iu
de Iu submuxIIuf. Su secfecIn suIIvuI es mucosu, fIcu en mucInu.
SecfeIu suIIvu en feposo.
GInduIus suIIvuIes menofes o uccesofIus. LnIfe 600 y 1.000,
sIIuudus sobfe Iodo en Iu mucosu ofuI (puIuduf, IubIo, sueIo, me|IIIus
y Ienguu), pefo IumbIen en IufInge y IufInge. Su secfecIn suIIvuI
es mucosu.
6.2. Patologa inflamatoria (sialolitiasis y sialoadenitis
aguda).
DeIInIcIn.
Lu sIuIoIIIIusIs consIsIe en concfecIones cuIcfeus (hIdfoxIupuIIIu)
Iofmudus en eI conducIo excfeIof de unu gInduIu y ms fufumen-
Ie en su pufenquImu. Son ms IfecuenIes en Iu submuxIIuf (90%)
pofque su suIIvu es espesu, fIcu en mucInu, con pH uIcuIIno y eI
conducIo de WhufIon es Iufgo y IofIuoso. Cuundo exIsIen quIsIes
de feIencIn pof obIIIefucIn de Ios conducIos excfeIofes de Iu
gInduIu subIInguuI en eI sueIo de Iu bocu fecIben eI nombfe de
BnuIu (MIB 00-01I, 1b9).
Lus sIuIoudenIIIs ugudus supufdus son unIIuIefuIes, en pucIen-
Ies con muI esIudo genefuI (uncIunos, InmonodehcIencIus, posIope-
fuIofIos pfoIongudos) y son InIeccIones bucIefIunus (esIuhIococos,
esIfepIococos, gfum neguIIvos y unuefobIos).
CLNICA.
Ln Iu submuxIIuf pfedomInun Ius sIuIoIIIIusIs, con doIof y Iume-
IuccIn Ifus Iu IngesIu, que me|ofun pof desobsIfuccIn con upu-
fIcIn de sIuIoffeu (MIB 99-00I, 1bb). Ln Iu pufIIdu pfedomInun
Ius sIuIoudenIIIs ugudus, doIof pufoIfdeo con oIuIgIu fee|u, hebfe,
ceIuIIIIs de Iu pIeI cIfcundunIe y IfIsmus. Como consecuencIu de
IIIIusIs fecIdIvunIes, sobfe Iodo InIfugIunduIufes en Iu pufIIdu,
puede uIIefufse Iu IuncIonuIIdud de Iu gInduIu y IfunsIofmufse
en unu sIuIoudenIIIs cfnIcu fecIdIvunIe y cuIcInosIs suIIvuIes, con
epIsodIos subugudos de feIencIn suIIvuI.
DIAGNSTICO.
Ls cIfnIco, con puIpucIn (gInduIu y conducIo) que sef doIofosu
y expIofucIn deI ofIhcIo deI conducIo excfeIof (enfo|ecIdo, con
pus o cIcuIos). Pueden usufse sobfe Iodo Iu ecogfuhu, Iu fudIoIo-
gfu sImpIe, eI TC y, en pufIIdu, donde son IfecuenIes Ios cIcuIos
pequeos y fudIoIucIdos, es uIII Iu sIuIogfuIfu, uunque esI conIfu-
IndIcudu en Iuse ugudu.
Figura 66. Litiasis submaxilar (tomografa lineal).
TBATAMILNTO.
Se puuIun sIuIogogos, espusmoIfIIcos y unIIbIIIcos con eIImInucIn
suIIvuI (beIuIucImIcos y mucfIIdos). Se fecomIendu bebef ubun-
dunIes IfquIdos (MIB 9b-96I, 10b). SI Ifucusun esIus medIdus esI
IndIcudu Iu cIfugfu, sobfe Iodo en Iu submuxIIuf, con exIfuccIn de
Ios cIcuIos deI conducIo vfu endobucuI y, en Ios pfocesos cfnIcos,
con submuxIIecIomfu.
6.3. Enfermedades sistmicas que afectan a las
glndulas salivares.
Surcoidosis.
Se pueden deIecIuf gfunuIomus sufcoIdeos en pufIIdu y gInduIus
suIIvuIes menofes en eI 80% de Ios pucIenIes. Adems, en Iu sufcoIdo-
sIs puede upufecef eI sfndfome de HeefIofdI o hebfe uveopufoIfdeu,
con pufoIIdIIIs bIIuIefuI, hebfe, uvefIIs unIefIof y pufIIsIs de pufes
cfuneuIes, sobfe Iodo deI nefvIo IucIuI.
Lesion IinfoepiteIiuI henignu.
LnIefmedud de MIkuIIcz y sfndfome de S|gfen: umbus son ms
IfecuenIes en mu|efes muyofes de 40 uos, pueden uIecIuf u Iodus
Ius gInduIus suIIvuIes (sobfe Iodo u Iu pufIIdu) y Ios huIIuzgos hIsIo-
IgIcos obIenIdos medIunIe bIopsIu de gInduIus suIIvuIes menofes
IubIuIes son sImIIufes (sIuIoudenIIIs IocuI con IsIoIes mIoepIIeIIuIes
y denso InhIIfudo IInIocIIufIo). Adems, en umbus exIsIe eI fIesgo
de muIIgnIzucIn u IInIomu B.
LnIefmedud de MIkuIIcz-LLB: es unu IumeIuccIn dIIusu, bIIu-
IefuI de gInduIus suIIvuIes y IugfImuIes, usInIomIIcu o IevemenIe
doIofosu.
Sfndfome de S|gfen. Cuundo es pfImufIo, cufsu con quefu-
Iocon|unIIvIIIs secu, xefosIomfu, en un IefcIo de Ios cusos, con
IumeIuccIn de gInduIus suIIvuIes, que es bIIuIefuI y con IfecuencIu
usImeIfIcu, sImIIuf u Iu LLB (MIB 94-9b, 24-BM). LI sfndfome de
S|gfen secundufIo usocIu udems enIefmedudes deI Ie|Ido con-
|unIIvo, pfIncIpuImenIe ufIfIIIs feumuIoIde.
SiuIoudenosis.
TumeIuccIn fecIdIvunIe bIIuIefuI sImeIfIcu e IndoIofu de Ius gIn-
duIus suIIvuIes sefosus (pufIIdus) y IugfImuIes, con dIscfeIu hIpose-
cfecIn suIIvuI y IugfImuI. Lu sIuIogfuIfu y Iu gummugfuIfu suIIvuI son
nofmuIes. HIsIoIgIcumenIe se obsefvu unu hIpefIfohudeIus ceIuIus
ucInufes con vucuoIIzucIn y pefdIdu de gfunuIucIn en eI cIIopIus-
mu de Ius ceIuIus secfeIofus. LsIe IfusIofno puede pfesenIufse de
Iofmu uIsIudu o usocIudo u vufIus enIefmedudes sIsIemIcus como
dIubeIes meIIIIus, hIpoIIfoIdIsmo, menopuusIu, hIpefIIpopfoIeIne-
mIu, cIffosIs hepIIcu, unofexIu, buIImIu, muInuIfIcIn, puncfeuIIIIs
cfnIcu, mucovIscIdosIs, ucfomeguIIu, hIpogonudIsmo y pof eI uso
de Ifmucos unIIhIpefIensIvos y unIIdepfesIvos, IenIIbuIuzonu y
conIfusIes yodudos.
Otrus.
PufoIIdIs ugudu epIdemIcu (InIeccIn pof eI vIfus de Iu pufo-
IIdIIIs). Ls Iu cuusu me|of conocIdu de uumenIo bIIuIefuI de Ius
gInduIus suIIvuIes y ocuffe hubIIuuImenIe en nIos. BufumenIe,
puede vefse en uduIIos un cuudfo menos ugudo pof CMV, Inuenzu
o vIfus CoxsuckIe A.
PufoIIdIIIs fecuffenIe de Iu InIuncIu. Son epIsodIos de ugfun-
dumIenIo unIIuIefuI o bIIuIefuI de Ius pufIIdus. Lu secfecIn es
vufIubIe. HubIIuuImenIe desupufece despues de Iu pubefIud. Se hu
sugefIdo unu usocIucIn con eI vIfus de LpsIeIn-Buff.
LnIefmedudes gfunuIomuIosus cfnIcus. SufcoIdosIs, Iubef-
cuIosIs, Iepfu y sfhIIs. Pueden uumenIuf eI Iumuo y dIsmInuIf Iu
secfecIn.
InIeccIn pof VIH-1. Ln uIgunos pucIenIes se pfoduce ugfun-
dumIenIo de Ius gInduIus suIIvuIes y dIsmInucIn de Iu secfecIn,
|unIo con InhIIfucIn IInIocfIIcu dIIefenIe de Iu obsefvudu en eI
sfndfome de S|gfen.
XefosIomfu sIn ugfundumIenIo gIunduIuf. Lu cuusu ms Ifecuen-
Ie es Iu udmInIsIfucIn cfnIcu de deIefmInudos Ifmucos como
unIIdepfesIvos, IMAO, neufoIepIIcos y pufusImpuIIcoIfIIcos.
VufIus enIefmedudes sIsIemIcus uIecIun u Iu secfecIn suIIvuI
como Iu sufcoIdosIs, uIgunos cusos de InIeccIn pof VIH-1, Iu umI-
IoIdosIs, Iu enIefmedud In|efIo conIfu huesped y IumbIen Ifus Iu
IffudIucIn de Iu cubezu y cueIIo.
6.4. Patologa tumoral de las glndulas salivales.
Son Iumofes fufos (3% de Ios Iumofes deI ofgunIsmo). Lu exposI-
cIn u fudIucIones IonIzunIes pfedIspone u Iu upufIcIn de Iumofes
MANUAL CTO 6 Ed.
Pg. 38
pufoIfdeos, sobfe Iodo udenomus pIeomofIos y cufcInomus mucoe-
pIdefmoIdes. No se conocen oIfos posIbIes cufcIngenos.
LocuIIzucIn ms IfecuenIe en pufIIdu (7b%), submuxIIuf (10%),
menofes (14%) y fufos en subIInguuI (1%). GIobuImenIe son ms
IfecuenIes Ios benIgnos (70% son benIgnos y eI 30% muIIgnos),
pefo su IfecuencIu esI condIcIonudu pof eI Iumuo de Iu gInduIu,
cumpIIendose Iu pfemIsu de que u ms pequeu Iu gInduIu, ms
IfecuenIemenIe eI Iumof sef muIIgno, usf en pufIIdu eI 80% son
benIgnos, en Iu submuxIIuf eI 60% y en subIInguuI y menofes b0%.
Ms IfecuenIes en uduIIos (9b%) que en nIos, donde sueIen sef
benIgnos y no epIIeIIuIes, sobfe Iodo hemungIomus.
LxIsIe unu gfun vufIedud de IIpos hIsIoIgIcos, uIguno de Ios
cuuIes no se encuenIfu en nIngun oIfo Iuguf deI ofgunIsmo y, u
dIIefencIu deI fesIo de neopIusIus de cubezu y cueIIo, eI cufcInomu
epIdefmoIde es muy InIfecuenIe. Los podemos cIusIhcuf enbenIg-
nos y muIIgnos.
BLNIGNOS.
Adenomu pIeomorfo o tumor mixto henigno (80%): Iumof ms
IfecuenIe de gInduIus suIIvuIes, que uIecIu sobfe Iodo u pufIIdu
(9b%), ms IfecuenIe en mu|efes. TumofucIn IndoIofu, hfme y de
cfecImIenIo IenIo en IbuIo supefhcIuI de pufIIdu, IempIudo en
gummugfuIfu. BecIdIvu con IfecuencIu Ifus Iu cIfugfu sI no se feuIIzu
pufoIIdecIomfu supefhcIuI, y IIene fIesgo de muIIgnIzucIn en un
b-10% (MIB 0b-06, 1b1) .
Figura 67. Adenoma pleomorfo de partida derecha.
Tumor de Whurtin o cistoudenoIinfomu (10%): ms IfecuenIe en
pufIIdu, sobfe Iodo en vufones uncIunos. TumofucIn IndoIofu, de
consIsIencIu qufsIIcu ucIuunIe uI conIenef IfquIdo en su InIefIof,
de cfecImIenIo IenIo en eI IbuIo supefhcIuI de pufIIdu (en coIu
de pufIIdu) y cuIIenIe en Iu gummugfuIfu. Ls un IIpo de udenomu
monomofIo, con pfoIIIefucIn epIIeIIuI en un gungIIo IInIIIco.
Puede sef bIIuIefuI en eI 1b% y muIIIIocuIes. BIesgo de fecIdIvu Ifus
cIfugfu en eI 12%, pefo no fIesgo de muIIgnIzucIn.
Oncocitomu o udenomu oncoctico (1%): degenefucIn Ifecuen-
Ie, pfopIu de Iu senecIud, que se obsefvu como unu IumofucIn
Indufudu y muIIIIobuIudu en IbuIo supefhcIuI de pufIIdu, cuIIenIe
en Iu gummugfuIfu.
Hemungiomus. son Iu mIIud de Ios Iumofes suIIvuIes en Iu In-
IuncIu. TumofucIn bIundu no doIofosu, que puede ucompuufse
de hemungIomus cuIneos en cubezu y cueIIo.
MALIGNOS.
Curcinomu mucoepidermoide (30%): Iu mIIud se IocuIIzun en
gInduIus muyofes (pufIIdu y submuxIIuf) y eI fesIo en menofes,
sobfe Iodo en puIuduf dufo, donde son de uIIo gfudo y ms ugfesIvos.
TumofucIn Indufudu, de cfecImIenIo IenIo sI es de bu|o gfudo (Io
ms IfecuenIe). Ls eI Iumof muIIgno ms IfecuenIe en Iu pufIIdu.
CiIindromu o curcinomu udenoide qustico (20%): upufece
en gInduIus muyofes y menofes. Ls cufucIeffsIIcu su posIbIIIdud
de exIensIn pefIneufuI (IfpIco eI doIof InIenso) y de meIsIusIs u
dIsIuncIu sobfe Iodo en puImn. Ls eI Iumof muIIgno ms IfecuenIe
en Iu submuxIIuf y en Ius menofes de Iu cuvIdud ofuI.
Adenocurcinomu (1b%): en pufIIdu y gInduIus suIIvufes me-
nofes de cuvIdud ofuI..
Curcinomu en udenomu pIeomorfo o tumor mixto muIigno
(10%): muIIgnIzucIn de un Iumof mIxIo de Iufgu evoIucIn.
Curcinomu epidermoide. Poco IfecuenIe (10%), ms en pufoIIdu,
se hu feIucIonudo con fudIoIefupIu pfevIu y edud uvunzudu. Muy ugfesI-
vo con pufIIsIs IucIuI pfecoz y uIcefucIn de Iu pIeI (MIB 98-99, 2b6).
CI fnIcu y DIugnsIIco.
Su pfesenIucIn cIfnIcu puede vufIuf mucho en IuncIn deI gfudo
de muIIgnIdud deI Iumof. Aunque Ios de bu|o gfudo sueIen pfe-
senIufse como IumofucIones de cfecImIenIo IenIo, sIendo dIIfcII
dIIefencIufIos pof Iu cIfnIcu de Ios Iumofes benIgnos, Ios sIgnos
IfpIcos de muIIgnIdud son: cfecImIenIo fpIdo con InvusIn de pIeI
(uIcefucIn) o h|ucInu pIunos pfoIundos, puIpucInpeIfeu, doIof,
IfIsmus y pufIIsIs IucIuI.
LI meIodo dIugnsIIco IundumenIuI es Iu PAAI, usocIudo u
fudIoIogfu, ecogfuIfu y TC. Ln gummugfuIfu: eI Iumof de WhufIIn
y oncocIIomu son cuIIenIes y Ios cufcInomus Iffos, eI udenomu
pIeomofIo IempIudo.
TfuIumIenIo.
LI IfuIumIenIo de eIeccIn es quIfufgIco. Ln Iu pufIIdu, Ios Iumo-
fes benIgnos y uIgunos muIIgnos de bu|o gfudo, como cufcInomu
mucoepIdefmoIde, que uIecIun uI IbuIo supefhcIuI se feuIIzu pu-
foIIdecIomfu supefhcIuI y enIos muIIgnos pufoIIdecIomfu IoIuI con
consefvucIn deI nefvIo IucIuI. Ln eI fesIo de gInduIus se exIIfpu
Iodu Iu gInduIu, que en Iu submuxIIuf sef submuxIIecIomfu. Se
feuIIzu vucIumIenIo cefvIcuI en Ios N posIIIvos y no se sueIe feuIIzuf
vucIumIenIo cefvIcuI pfohIcIIco en Ios N0.
Lu fudIoIefupIu posIquIfufgIcu se feuIIzu en Iumofes de uIIo
gfudo, muyofes de 4 cm (T3 y T4) y N posIIIvos y con mfgenes
quIfufgIcos de feseccIn uIecIudos.
LI sfndfome de Ifey o deI nefvIo uufIcuIoIempofuI, es unu se-
cueIu posIquIfufgIcu en Ius pufoIIdecIomfus, pof unu fegenefucIn
ubeffunIe de Ius hbfus pufusImpIIcus deI nefvIouufIcuIoIempofuI
hucIu hbfus sImpIIcus de Iu pIeI de Iu me|IIIu, se Ie IIumu eI sfn-
dfome de Ius Ifes h" pofque upufece sudofucIn (hIpefhIdfosIs),
doIof (hIpefesIesIu) y enfo|ecImIenIo (hIpefemIu) en Iu me|IIIu
dufunIe Iu musIIcucIn. Pufu su IfuIumIenIo se hu pfopuesIo Iu
seccIn deI nefvIo uufIcuIoIempofuI o deI nefvIo de Jucobson en
eI ofdo medIo.
TEMA 7. PATOLOGA CERVICAL.
7.1. Patologa cervical congnita.
QUISTLS Y ISTULAS MLDIALLS.
Quistes y fstuIus deI conducto tirogIoso. Son Ius ms Ifecuen-
Ies, sueIen upufecef en Iu pfImefu decudu de Iu vIdu como unu
musu unIcu en Ifneu medIu u cuuIquIef nIveI deI IfuyecIo IIfogIoso,
uunque sueIen sef soIIdufIos con eI hueso hIoIdes y uscIenden con
Iu degIucIn. Pueden sobfeInIecIufse, con doIof IocuI y posIbIIIdud
de hsIuIIzufse u pIeI, pueden muIIgnIzufse en un 1% u cufcInomu
pupIIuf. DIugnsIIco con PAAI, ecogfuIfu y TC y se debe hucef gum-
mugfuIfu IIfoIdeu pufu descufIuf unIes de Iu cIfugfu que seu eI unIco
Ie|Ido IIfoIdeo IuncIonunIe. TfuIumIenIo quIfufgIco con ubofdu|e
pof cefvIcoIomfu medIuI, IncIuyendo eI cuefpo deI hIoIdes pufu
evIIuf fecIdIvus.
Figura 68. Quiste tirogloso: TC cervical axial.
Otorrinolaringologa
Pg. 39
Figura 69. Quiste tirogloso: Exresis quirrgica incluyendo siempre el
cuerpo del hioides.
Disruus (deIecIos de IusIn en Ifneu medIu de Ios pfImefos
ufcos bfunquIuIes): pueden sef quIsIes defmoIdes (conIIenen une|os
cuIneos) o epIdefmoIdes (conIIenen pfoducIos de descumucIn).
Son musus de consIsIencIu bIundu pfxImus uI hIoIdes en nIos y
sueIo de Iu bocu en uduIIos.
QUISTLS Y ISTULAS LATLBALLS.
Quistes deI segundo urco hrunquiuI o deI seno cervicuI. ConsII-
Iuyen Iu enIefmedud congenIIu cefvIcuI ms IfecuenIe. Se pfoducen
pof unu feubsofcIn IncompIeIu deI seno cefvIcuI (Iofmudo pof eI
descenso deI segundo ufco sobfe eI Iefcef y cuufIo ufcos bfunquIu-
Ies). Se ob|eIIvun como unu musu cefvIcuI IuIefuI de consIsIencIu
eIsIIcu, mvII, en eI bofde unIefomedIuI deI esIefnocIeIdomus-
IoIdeo e InIfuhIoIdeu. Se debe hucef eI dIugnsIIco dIIefencIuI con
eI IufIngoceIe. DIugnsIIco pof PAAI, ecogfuIfu y TC. TfuIumIenIo
quIfufgIco con ubofdu|e pof cefvIcoIomfu IuIefuI.
Figura70. Quiste cervical de segundo arco branquial.
Quistes derivudos de hoIsus furngeus. Poco IfecuenIes, pueden
sef quIsIes IfmIcos, pof pefsIsIencIu de fesIos de Iu Iefcefu boIsu Iu-
ffngeu (musu dufu supfucIuvIcuIuf que Invude medIusIIno unIefIof),
y quIsIes y IfsIuIus enIfe gInduIu IIfoIdes y seno pIfIIofme (ubscesos
IIfoIdeos fecIdIvunIes en nIos).
7.2. Patologa tumoral cervical.
GIomus o purugungIiomus cervicuIes.
HubIIuuImenIe ofIgInudos u pufIIf deI cuefpo cufoIfdeo y, mucho
ms fufo, u pufIIf deI gungIIo nodoso deI vugo. Musu IuIefocefvIcuI u
nIveI de Iu bIIufcucIn cufoIfdeu, eIsIIcu, puIsIII y con sopIo (que
dIsmInuye pof pfesIn cufoIfdeu), con movIIIdud IuIefuI pefo no
vefIIcuI uI esIuf udhefIdos u Iu cufIIdu, pefo no udhefIdos u pIunos
supefhcIuIes (MIB 97-98I, 181). Pfoducen compfesIn deI X puf
(Ios, nuseus, pufIIsIs Iuffngeu) y sImpIIco cefvIcuI (sfndfome de
CIuude-Befnufd-Hofnef). LI b% son bIIuIefuIes.
Figura 71. Glomus carotdeo.
DIugnsIIco con ufIefIogfuIfu o ungIogfuIfu pof BM (IffIgudo pof
fumus de Iu cufIIdu exIefnu). Se debe hucef un esIudIo de cuIeco-
IumInus en ofInu pof sI eI Iumof Iuefu IuncIonunIe, Io cuuI es fufo.
Figura 71. Glomus carotdeo (TC cervical axial, RMN cervical sagital,
arteriografa carotdea, pieza de extirpacin quirrgica).
TfuIumIenIo quIfufgIco pof cefvIcoIomfu IuIefuI con fIesgo
de IesIn cufoIfdeu (pIuno de cfIbu|e pof debu|o de Iu udvenIIcIu
cufoIfdeu).
Linfungiomus qusticos.
TumofucIn embfIonufIu de vusos IInIIIcos que sueIe sef congenIIu
o upufecef en nIos menofes de 3 uos. LI 7b% se IocuIIzu u nIveI
cefvIcuI. Musus IuIefocefvIcuIes u nIveI submuxIIuf o yuguIocufoIf-
deo, de consIsIencIu qufsIIcu, muI deIImIIudus, con pfoIongucIones
en pfoIundIdud. DIugnsIIco fudIoIgIco (ecogfuIfu y TC), donde se
ven como musus qufsIIcus en fosufIo" y de IfmIIes muI dehnIdos.
TfuIumIenIo quIfufgIco.
MANUAL CTO 6 Ed.
Pg. 40
Neuromus deI vugo.
Musu cefvIcuI unIcu sIIuudu en eI espucIo pufuIuffngeo, que despIuzu
Iu pufed IuIefoIuffngeu hucIu Iu Ifneu medIu, pfoducIendo dIsIonfu
y uIIefucIones de Iu degIucIn.
PutoIogu tumoruI de gungIios Iinfticos cervicuIes.
ConsIIIuyen eI b0% de Ius IumofucIones cefvIcuIes. Pueden sef:
LInIomus. LInIomus HodgkIn y no HodgkIn. AdenopuIfus muI-
IIpIes, mvIIes, de consIsIencIu hfme pefo no peIfeu. Ln Ios LNH,
con ms IfecuencIu son sImeIfIcus y con posIbIIIdud de exIensIn
exIfunoduI (60%), Iofmundo congIomefudos udenopIIcos. Ln Iu
enIefmedud de HodgkIn puede upufecef eI sIgno de HosIef (doIof
en Ius udenopuIfus uI IngefIf uIcohoI). DIugnsIIco medIunIe bIopsIu
de unu udenopuIfu, yu que con Iu PAAI no se puede feuIIzuf unu
cIusIhcucIn hIsIoIgIcu pfecIsu.
AdenopuIfus meIusIsIcus. Ln eI 9b% son meIsIusIs de cufcI-
nomus epIdefmoIdes de cubezu y cueIIo, pof ofden de IfecuencIu
decfecIenIe: cuvum, seno pIfIIofme, ofoIufInge (umfgduIu y buse
de Ienguu), cuvIdud ofuI, supfugIoIIs y subgIoIIs. AdenopuIfus me-
IusIsIcus. Ln eI 9b% son meIsIusIs de cufcInomus epIdefmoIdes
de cubezu y cueIIo, pof ofden de IfecuencIu decfecIenIe: cuvum,
seno pIfIIofme, ofoIufInge (umfgduIu y buse de Ienguu), cuvIdud
ofuI, supfugIoIIs y subgIoIIs. Los Iumofes pfImufIos pueden duf
udenopuIfus en:
SubmenIonIunu: zonu unIefIof de cuvIdud ofuI (IubIo, sueIo de
Iu bocu, Ienguu unIefIof).
SubmuxIIuf: cuvIdud ofuI, ofoIufInge, nusosInusuI.
YuguIuf supefIof y medIu: ofoIufInge, fInoIufInge, supfugIoIIs y
gIoIIs.
YuguIuf bu|u, supfucIuvIcuIuf y fecuffencIuI: subgIoIIs, hIpo-
IufInge, IIfoIdes, Ifqueu, esIugo cefvIcuI y upufuIo dIgesIIvo
(MIB 03-04, b8).
LspInuI: fInoIufInge, pufIIdu y cuefo cubeIIudo.
SI su hIsIopuIoIogfu es compuIIbIe con meIsIusIs de un ude-
nocufcInomu, eI Iumof pfImufIo puede esIuf en IIfoIdes, gInduIus
suIIvufes, upufuIo dIgesIIvo (gungIIo de VIfchow, ms IfecuenIe en
eI Iudo IzquIefdo), fespIfuIofIo y ufInufIo. Son udenopuIfus dufus,
IndoIofus y pueden Ienef exIensIn exIfunoduI con h|ucIn u pIu-
nos pfoIundos, como muscuIos y vusos, o supefhcIuIes u pIeI. Se
debe feuIIzuf unu expIofucIn compIeIu OBL y unu PAAI, yu que
Iu bIopsIu en cuu o unu udenopuIfu uIsIudu esI conIfuIndIcudu
pof eI fIesgo de dIsemInucIn IumofuI. SI Iu PAAI no es concIu-
yenIe, se feuIIzuf unu cefvIcoIomfu expIofudofu con bIopsIu
InIfuopefuIofIu de unu udenopuIfu y, sI es posIIIvu, se feuIIzuf
vucIumIenIo cefvIcuI.
Puede ocuffIf que exIsIun udenopuIfus meIusIsIcus cefvIcuIes
con Iumof pfImufIo desconocIdo y hubef uusencIu de sfnIomus y
expIofucIn nofmuI deI feu OBL, usf como uusencIu de unIece-
denIes de IesIn muIIgnu pfevIu, pefo dIugnsIIco hIsIoIgIco de
muIIgnIdud. Ln esIu sIIuucIn se pueden feuIIzuf bIopsIus cIegus
de Ius posIbIes IocuIIzucIones ms IfecuenIes deI Iumof pfImufIo
(cuvum, seno pIfIIofme y umfgduIu).
LI IfuIumIenIo de Ius udenopuIfus cefvIcuIes meIusIsIcus es Iu
cIfugfu (vucIumIenIo cefvIcuI IuncIonuI o fudIcuI) combInudu con
fudIoIefupIu.
Figura 73. Adenopatas cervicales metastsicas izquierdas.
Figura 74. Imagen quirrgica tras vaciamiento cervical ganglionar
funcional derecho.
7.3. Adenitis cervicales.
Inespecfhcu. InumucIn de uno o ms gungIIos cefvIcuIes,
sobfe Iodo yuguIocufoIfdeos, en feIucIn de vecIndud deI feu OBL.
Ms IfecuenIe en nIos, puede munIIesIufse como unu udenIIIs
ugudu supufudu (Iu InIeccIn no suIe de Iu udenopuIfu, puIpndose
unu udenopuIfu mvII, eIsIIcu y doIofosu) o evoIucIonuf u un ude-
noemn(dIsemInucInexIfucupsuIuf de Iu InIeccIn, puIpndose
un empusIumIenIo cefvIcuI bu|o unu pIeI con ceIuIIIIs). TfuIumIenIo
unIIbIIIco y dfenu|e quIfufgIco de Ios udenoemones.
Lspecfhcus. Lums ImpofIunIees IuudenIIIs IubefcuIosu, sIendo
Iu IocuIIzucIn ms IfecuenIe Iu cefvIcuI y posIuufIcuIuf, con udeno-
puIfus IndoIofus de cfecImIenIo IenIo y con IendencIu u hsIuIIzufseu
pIeI (escfIuIu). DIugnsIIco medIunIe PAAI, pIdIendo cuIIIvo y ZIe-
hI, y me|of con bIopsIu (pufu demosIfuf gfunuIomus cuseIhcunIes).
OIfus udenIIIs especfhcus son Ius debIdus u mIcobucIefIus uIfpIcus,
IoxopIusmosIs y ucIInomIcosIs.
Tabla 19. Causas de tumoracin cervical.
L A R f 1 A L f L A I R A V L A R 1 N f C
s e I s I u q - s u I u I s f I
: s e I u I u q n u f b
f e m I f p : o e d I o f I I u f p u S -
. o c f u
: M C L f o I f e I n u e d f o B -
. o c f u o d n u g e s
. o c f u f e c f e I : s e d I o c I f C -
. o c f u o I f u u c : n n f e I s L -
u o d I n u ( e I e c o g n I f u L
y u e d I o f I I u n u f b m e m
n o c u I n e m u u
. ) u v I u s I u V
. u m o I c e d o m e u Q
. s I I I b e I I o b m o f T
. I u v I I u s s I s u I I I L
. s u m s I f u e n A
s o s e c s b A
y s o e g n f f u I u f u p
. f u I u b I d n u m b u s
s u m o I g n u m e H
. ) u c u n , u f u c (
u m o f d n I I I C
. s u m o c . f u I I x u m b u s
o c I I s f u q u m o f g I H
. ) s o I u n o e n (
, s u c I I I n I I ( s I s u I s I e M
. ) s u f I o
s I I I n e d u I n I L
y s u c I I f c e p s e n I
: s u c I I f c e p s e
n e I e u d ( s e u I , C B T -
. ) o c o p
, o I u g e d o z u u f A -
u I m e f u I u I
y n I c u f e c I u (
. ) s u I u I s u p
, s I s o m s u I p o x o T -
. s I s o d I o c f u s
. s o m s I I u m u u f T
. s I s o c I m o n I I c A
. x u f I n : s o I u c n u f o I
s e d I o m f e D
. s o e n I u c b u s
o I I e u c , s u m o p I L
. o s u f g
. s u m o I n I L
, s u m o I m o I e L
. s u m o c f u s o I m o I e I
s e I s I u Q
. s o s o I g o f I I
. u c , s I I I d I o f I T
. s e d I o f I I
. e g n I f u I f o m u T
Otorrinolaringologa
Pg. 41
ANEXO. ESTADIFICACIN DE LOS TUMORES ORL.
Tabla 20. Estadiaje TNM por rgano.
1. Laringe.
T.
Suprng|otis:
T1: unu soIu zonu con movIIIdud de cuefdus nofmuI.
T2: ms de unu zonu de Iu supfugIoIIs o exIensIn u gIoIIs con
movIIIdud nofmuI.
T3: IImIIudo u IufInge con h|ucIn de cuefdu yIo InvusIn de
feu feIfocfIcoIdeu, pufed medIuI de seno pIfIIofme o
espucIo pfeepIgIIIco.
T4: uIecIu uI cufIfIugo o Ie|Idos exIfuIuffngeos (MIB 96-97,
193).
C|otis:
T1: IImIIudo u cuefdus con movIIIdud nofmuI.
T1u: unu soIu cuefdu.
T1b: umbus cuefdus.
T2: uIecIu u supfugIoIIs o subgIoIIs yIo dIsmInucIn de Iu
movIIIdud.
T3: IImIIudo u IufInge con cuefdu h|u.
T4: como en supfugIoIIs.
SuIg|otis:
T1: IImIIudo u subgIoIIs.
T2: exIensIn u gIoIIs con movIIIdud nofmuI o dIsmInuIdu.
T3, T4: como en gIoIIs, IncIuIdu Iu Ifqueu.
N.
N0: no uIecIucIn udenopIIcu.
N1: un soIo gungIIo IpsIIuIefuI b3 cm.
N2u: un soIo gungIIo IpsIIuIefuI 3-6 cm.
N2b: gungIIos muIIIpIes IpsIIuIefuIes b6 cm.
N2c: gungIIos bIIuIefuIes o conIfuIuIefuIes b6 cm.
N3: cuuIquIef gungIIo >6 cm.
M.
M0: uusencIu de meIsIusIs u dIsIuncIu.
M1: pfesencIu de meIsIusIs u dIsIuncIu.
2. Cavidad oral y orofaringe.
(Lenguu mvII, sueIo de bocu, encfu, mucosu yuguI, Iffgono
feIfomoIuf, puIuduf bIundo, umfgduIus, pufedes Iuffngeus y
buse de Ienguu).
T.
T1: < 2 cm.
T2: 2-4 cm.
T3: >4 cm.
T4: cuuIquIef Iumuo con InvusIn de esIfucIufus udyucenIes
(hueso, cufIfIugo, pufIes bIundus).
N y M. IguuI que IufInge.
3. Hipofaringe (MIB 96-97, 19b).
(Seno pIfIIofme, pufed feIfocfIcoIdeu y pufed posIefIof).
T.
T1: unu soIu fegIn.
T2: dos o ms fegIones.
T3: ms de unu fegIones con h|ucIn de cuefdus vocuIes.
T4: InvusIn de esIfucIufus udyucenIes.
N y M. IguuI que IufInge.
4. Rinofaringe.
Compfende Ifes fegIones:
Inred posterosuperior: desde eI nIveI de Iu unIn enIfe puIuduf
dufo y bIundo husIu Iu buse deI cfneo.
Inredes |ntern|es, que IncIuyen u Ius IosIIus de Bosen-
muIIef.
Inred nnteroinjerior: con Iu cufu dofsuI deI puIuduf bIundo.
T.
T1: unu fegIn.
T2: ms de unu fegIn.
T3: Invude cuvIdud nusuI yIu ofoIufInge.
T4: uIecIucIn de Iu buse deI cfneo o pufes cfuneuIes.

N y M. igual que laringe.
Tabla 21. Estadiaje segn la clasificacin TNM.
O I D A 1 S f 1 N M
0 s I T 0 N 0 M
I 1 T 0 N 0 M
I I 2 T 0 N 0 M
I I I
3 T 0 N 0 M
3 T - 1 T 1 N 0 M
V I
4 T 1 N - 0 N 0 M
4 T - 1 T 3 N - 2 N 0 M
4 T - 1 T 3 N - 0 N 1 M

You might also like