http://hikaru1102.blogspot.

com/
1
VAI NET VE CAP DO LI NOI TRONG TIENG NHAT SO VI
TIENG VIET
NGUYEN THI NGOC HN*
Mt trong nhung dc dim cua ting Nht la su phong phu v cp d
cua loi noi. Chinh vi dc dim nay ma khi tip xuc voi nguoi Nht, mt s
nguoi cho rng ting Nht qua trang trong, va qua lich thip, (1) d tao ra
khoang cach khi giao tip. Tuy vy, thuc t hoan toan khng phaI th. Muc
d lich thip trong ngn ngu, ting nuoc nao cung co. Co ngn ngu th hin
qua phuong tin tu vung, co ngn ngu th hin bng phuong tin ngu phap
va cung co ngn ngu th hin su lich thip do bng ca phuong tin tu vung
ln phuong tin ngu phap. Ting Nht va ting Vit la mt vi du. Trong
pham vi bai nay chung ti chi d cp dn dc trung cua cac d loi noi trong
ting Nht duoc th hin qua vi ngu cua cu. Sau do la phn phn tich so net
v ting Vit d so sanh.
I. CAC CAP DO LI NOI TRONG TIENG NHAT
1. Phn loi.
Trong ting Nht co hai cach co ban d th hin su lich thip trong loI noi.
Mt la nguoi noi tu ha thp minh xung qua cach xung h hoc cach su
dung cu, chu d nng cao vai tro cua nguoi di thoai hoc dI tuong (nguoi
hoc vt) ma minh dang mun d cp dn. Hai la cn cu vao dia vi x hI
hoc tui tac cua nguoi nghe ma nng cao vai tro cua nguoi y trong giao
tip (2). Voi loai thu nht nguoi Nht su dung cach din dat bng khim
ngu, con loai thu hai nguoi Nht su dung cach din dat bng kinh ngu. Dy
co th la hai cach din dat o hai cuc di lp nhau hoan toan. (3) Nhu vy d
trung hoa hoa co mt cach din dat kha cung duoc su dung trong giao tip.
Cach din dat nay vn thuc nhom cac cach din dat lich thip trong ting
Nht. Nhung no duoc xem la trung tinh vi h tu chinh trong ting Nht la h
tu desu khi duoc dung trong cach din dat kinh ngu hoc khim ngu du
duoc chuyn dI theo mt dang duy nht. Do la de gozaimasu. Tuy vy vn
co su khac bit giua cach din dat bng kinh ngu voI cach din dat bng
khim ngu khi cung su dung quan h tu de gozaimasu. Su khac bit do th
hin qua chu ngu cua cu. V dc dim nay chung ta s ban dn o phn phn
tich bn duoi. Nhu vy xet v mt phong cach, co th chia cac cach din dat
trong ting Nht thanh hai loai: loai lich su (Iormal style) va loai nay phu
thuc vao su phn bit giua cac cach din dat bng kinh ngu, bng khim
ngu hoc trung tinh. Co th hinh dung su phn loai nay bng cach sp xp
cac cp d do trn truc quy chiu. Luc y thu bc s la cach din dat trung
tinh va cach din dat bng kinh ngu(4). Nhu vy xut hin trn truc cac dang
cung co hai du cuc di lp nhau. Do la cach din dat bng loi noi thng tuc
http://hikaru1102.blogspot.com/
2
(non polite/ dictionary Iorm) va cach din dat bng loi noi lich su (polite
Iorm) (5). Loi noi lich su chi duoc su dung khi giao tip voi nguoi ngoai
(nguoi khng cung nhom). Con loi noi thng tuc lai duoc su dung khi qua
trinh giao tip din ra giua nguoi noi voi nguoi cung nhom (nguoi trong gia
dinh hoc ban be). Nhin chung co bn cach din dat loi noi trong ting Nht,
tao thanh tung cp di lp voi nhau. Di lp voi cach din dat bng kinh ngu
la cach din dat bng khim ngu. Con di lp voi cach noi thng tuc la cach
noi lich su. Tung cach din dat co nhung dc dim ring nhung ging nhau o
ch su dung cac dang cua dng tu hoc h tu tuy theo tung nguoi truong
hop giao tip cu th cua nguoi noi.
2. D}c dim v cu to
Trong phn nay chung ta s ln luot phn tich dc dim va cu tao cua tung
cach din dat xut hin trn truc quy chiu va trn truc v cac dang. Trn
truc quy chiu co cac cach din dat sau.
a. Cch din d}t bng knh ng
Cn cu vao chu ngu cua cu co th thy duoc dim ni bc cua cach din
dat lich thip bng kinh ngu cua nguoi Nht. Voi cach din dat lich su nay
chu ngu cua cu ching la di tuong ma nguoi noi mun d cao. .
(1)a. Shach wa m o kaeri ni narimashita
b. Kono shimbun o o yomi ni narimasu ka.
ng/ Ngai doc to bao nay chua?
Nhu vy, chu ngu co th la nguoi o ngi thu ba ma nguoI noi dang d cp
dn (1.a). Di khi chu ngu y duoc luoc bo vi d duoc hiu ngm trong vn
canh. Trong truong hop do, chu ngu duoc d cao chinh la nguoi di thoai
voi nguoi noi, o ngi thu hai s it hoc s nhiu (1.b). Trong hai vi du trn,
ta cung thy rng dim khac bit giua cac cach din dat trong ting Nht con
duoc th hin ra bng cach dung mt dang dng tu dc bit.
Quy tc cu tao la dt tu O di truoc thn tu (dng tu d chia nhung bo hu t
- masu), k dn la vi tri cua ni narimasu (biu thi thoi hin tai cua dng tu)
hay ni narimashita (biu thi thoi qua khu cua dng tu). Trt tu y duoc th
hin nhu sau.
O thn tu (dng tu d bo - masu) ni narimasu/ ni narimashita.
Tuy nhin do khng phai la trt tu chung nht cho tt ca cac dng tu khi
duoc dung trong cach din dat bng kinh ngu. Ging nhu ting Anh, trong
ting Nht bn canh cac dng tu thuong con co cac dng tu bt qui tc.
Dng tu bt qui tc co nhung dang thuc ring khi hoat dng trong cu thi
cu kinh ngu, cac dng tu nay cung co cu tao ring. Tin t O khng duoc
su dung trong nhung truong hoo nhu vy. Tung dng tu hoc tung nhom
dng tu ring bit du co bin th ring. Chung khng bin dI cac phu t
ma chuyn hn sang tu hoc t hop tu khac. Trong nhung truong hop nhu
http://hikaru1102.blogspot.com/
3
vy, nguoi su dung phai hoc thuc cac dng tu kinh ngu dc bit do thi moI
co th giao tip thoai mai bng cach din dat nay. ().
Mt diu thu vi khac trong cach din dat bng kinh ngu trogn ting
Nht la cu tao cua tinh tu cung duoc bin di khi nguoi noi chon cach din
dat hop voi tinh hung giao tip cu th cua minh.
(2) a. Otsan wa o genki
de irasshaimasu ka.
ng cu co kho khng?
b. Otsan wa o genki da.
ng cu co kho khng?
c. Kimura sensei wa ima totemo 0 ishogashii.
Thy Kimura dao nay bn lm
dy tin t O xut hin truoc cac tinh tu genki va isogashii voi tu
cach la mt tin t chi ra su lich thip cua nguoi noi khi mun d cao nguoi
di thoai hoc di tuong cung nhom voi nguoi di thoai (vi du 2). Con su
xut hin cua h tu da va de irasshaimasu (bin th cua h tu desu) cung la
mt du hiu cho thy cach din dat bng kinh ngu duoc su dung trong cu
(2a va 2b). Nhu vy, tinh tu o dang kinh ngu trong ting Nht duoc cu tao
nhu sau:
tin t O tinh tu.
tin t O - tinh tu - h tu da hoc irasshaimasu.
de irasshaimasu.
So d co hai kiu cu tao khac nhau nhu trn la do trong ting Nht
tinh tu duoc chia thanh hai nhom. Loai thu nht duoc goi la i keyshi va
loai thu hai la na keyshi. Mi nhom co nhung cu tao dang ring khi
dung trong tung loai cu cu th.
b. Cch din dt bng khim ng
Nhu trn d noi tuong phan r rt voI cach din dat bng kinh ngu la cach
din dat bng khim ngu. du cuc nay, khim ngu cung din dat su khim
tn cua nguoi nghe bng cach dung cac dang cua dng tu. Cac dng tu y
duoc coi la dng tu khim ngu. Nhung chu ngu cua cu khim ngu khng
phai la di tuong ma nguoi ta noi dang di thoai hoc dang d cp dn. Chu
ngu cua loai cu nay chinh la nguoi noi hoc nguoi cung nhom voi nguoi
noi.
(3) a. atashi ga nimotsu o o mochi shimasu.
D ti mang hanh l cho.
b. Chichi ga bankoku o go annai shimasu.
ti s chi dn cho anh bit v angkok.
Cu tao cua dng tu khim ngu trong loai cu nay cn su dung tin t O
truoc dng tu d chia nhung luoc bo hu t - masu, phn di sau la shimasu.
http://hikaru1102.blogspot.com/
4
Do la truong hop cua nhung dng tu thuong. Con voi cac dng tu gc Han
thi thay cho tin t O la tin t go. Phn tip sau vn la thn tu (cua dng tu)
va su xut hin cua shimasu o cui cu. Co th tom tt cac trt tu do nhu
sau.
O thn tu - shimasu. (ap dung voi dng tu thuong)
go thn tu - shimasu. (ap dung voi dng tu gc Han)
Ring dI voI truong hop cua cac dng tu bt quy tc thi khi duoc dung o
dang khim ngu, cac dng tu y duoc chuyn thanh nhung tu hoc t hop tu
tuong duong nhm din dat khim tn cua nguoi noi. Cac dng tu y cung
chinh la nhung dng tu bt quy tc duoc su dung trong cach din dat bng
kinh ngu ().
c. Cch din dt trung tnh
Nhu trn d noi d trung hoa su di lp giua hai cuc tn kinh va khim tn
co mt cach din dat khac. Cach din dat nay su dung h tu de gozaimasu
chu khng dung cach dang khac nhau cua dng tu d bay to su lich thip cua
nguoi noi. H tu de gozaimasu so d duoc goi la trung tinh vi no duoc su
dung ca trong cu kinh ngu ln trong cu khim ngu. Su khac bit giua hai
loai cu co su dung cung h tu nay la o chu ngu cua cu. Voi kinh ngu, chu
ngu la nguoi nguoi duoc tn vinh. Tuc la nguoi ma nguoi noi mun d cao.
Nguoc lai tuy cung dung h tu de gozaimasu trong cu nhung khi cn cu vao
chu ngu cua cu, la chinh nguoi noi hoc nguoi cung nhom voi anh ta, thi
cu y duoc xem la cu khim ngu.
(4) a. Kimu san wa kankoku in de gozaimasu.
ng Kim la nguoi Han Quc.
b. Imoto wa ichinen sei de gozaimasu.
m gai ti la sinh vin nm thu nht.
Nhu vy cu tao cua cach din dat tn kinh rt don gian, chi dung h tu de
gozaimasu o cui cu.
Qua su phn tich dc dim va cu tao cua tung cach din dat trn truc quy
chiu ta thy mt dc dim chung cua ca ba loai trn la co nhiu yu t quy
dinh su chon lua cach din dat nay hay cach din dat khac cua nguoi noi khi
giao tip bng ting Nht. () Trong do phaI chu dn cach su dung chu
ngu ngu cua cu, cach dung h tu, cach su dung cac dang cua dng tu (ngha
la chu dn vi ngu cua cu) va cach phn bit rach roi du la nguoi cung
nhom va du la nguoi ngoai nhom.
d. Cch din dt bng li ni thng tc
Do la cach din dat bng cach su dung cac dng tu o dang tu din (dng tu
nguyn mu, khng chia). Cach din dat nay duoc coi la cach noi thng tuc,
duoc su dung khi giao tip voi nguoi cung nhom va nguoI ngoai nhom duoc
xem la mt trong nhung yu t quan trong tao nn su lua chon cach din dat
http://hikaru1102.blogspot.com/
5
cho phu hop voi tinh hung giao tip cua nguoI noi. Theo nguoi Nht, nn
bay to su thn mt voi nguoi cung nhom, bao gm ban be hoc anh chi em
trong gia dinh, anh chi em ho. Con voi nguoi moI gp ln du, cho du nguoI
y nho tui hon minh cung phai to ra lich thip bng cach chon cach din dat
bng loi noi thng tuc thuong duoc thanh nin su dung. Ngoai ra trong gia
dinh, cha m hoc anh chi cung co th su dung cach noi nay voi nguoi co
cuong vi hoc tui tac nho hon. Dc dim cua cach din dat bng loi noi
thng tuc la chu ngu cua cu khng cn xut hin trong cu. o vy khng
cn cn nhc trong truong hop nao thi phai su dung chu ngu la nguoi noi va
trong truong hop nao chu ngu cua cu co th la nguoi dang di thoai hoc
di tuong (o ngi thu ba) co cuong vi cao hon nguoi noi.
(5) a. Kohi o nomu. ng ca ph khng?
b. Nemui. un ngu qua.
e. Cch din dt bng li l|ch s
DI lp voi cach noi thng tuc la cach noi lich su. Cach noi nay dung dng
tu d chia d biu l su lich su ti thiu phai co khi giao tip, co ngha la
nguoi noi khng to ra thn mt dn muc sun s (nhu cach din dat bng loi
noi thng tuc) nhung cung khng qua d cao nguoi di thoai (cach din dat
bng kinh ngu) va cung khng khim tn dn muc lam cho nguoi tip xuc
ln du voi minh phai e ngai (cach din dat bng khim ngu). Cach din dat
bng loi noi lich su duoc dung ca voi nguoi cung nhom va nguoi ngoai
nhom. Trong gia dinh, con cai dung cach noi nay khi noi chuyn voi b m.
Trong lop hoc hoc trong cng ty khi tip xuc voi thy c giao hoc ban be
cung cng ty, d tranh cach noi bng kinh ngu qua khach sao thi vic chon
cach din dat bng loi noi lich su duoc uu tin su dung.()
() a. Ashita nani o shimasu ka.
Ngay mai anh lam gi?
b. Ano hito wa Indo no Rao san desu.
NguoI kia la ng Rao nguoI An D.
Nhu vy cach noi lich su trong ting Nht duoc danh du bng dang masu/
mashita cua dng tu va bng h tu - desu/ deshita. So voI cac cach din dat
khac cach din dat nay duoc uu tin day cho cac sinh vin va duoc su dung
trong truong hoc, sinh vin va hoc sinh duoc khuyn khich su dung cach
din dat nay. Tuy vy trong qua trinh giao tip, su dung cach din dat bng
loI noi lich su khng phai luc nao cung din ra sung s. Di khi no bi pha
v boi vic chen vao cach din dat bng loi noi thng tuc khi dang dung
cach din dat lich su. () Nhu vy trong hai cach din dat, cho du vic su
dung nhm cach din dat nm ngoai mun cua nguoI noi. Truong hop nay
khng xay ra voI cach din dat bng kinh ngu hoc bng khim ngu.
3. Biu d v cc trc
http://hikaru1102.blogspot.com/

D hiu r hon cac cp d khac nhau cua loI noi trong ting Nht, ta co th
tom tt su xut hin cua cac cp d do trong hai truc: truc v cac dang va
truc quy chiu.
a. Trc v cc dng
Thng tuc Lich su
H tu da -des-
Cac dang dng tu dng tu dang tu din -mas-
b. Trc quy chiu
H tu Cac dang cua dng tu
Khim ngu de gozaimasu O thn tu- masu suru/ itasu
Trung tinh de gozaimasu -
Kinh ngu de gozaimasu O thn tu - ninaru
go danh tu gc Han suru
II. CAC CAP DO LI NOI TRONG TIENG VIET
NguoI Vit chung ta tu bao doi nay vn tn trong l giao, vn kinh trn duoi
nhuong va ly do lam nn tang dao duc x hi. Nn tang do duoc cung c
truoc tin o cach cu xu cua cac thanh vin trong gia dinh. NguoI nuoc ngoai
hoc ting Vit thuong than phin v muc d phuc tap cua cac dai tu nhn
xung. Luc thi ba, m, ng, ba, anh, chi luc thi may, ban (do chi moi d
cp dn dai tu o ngi thu hai trong ting Vit) khng bit phai su dung khi
nao cho thich hop voi tinh hung giao tip. Trong khi ting Anh chi don
gian dung mi mt tu la you. Trong gia dinh tu trn xung duoi du goi
nhau la you. o vy su phn bit nguoI trong nhom voI nguoI ngoai nhom
khng h co trong ting Anh. Khi mun to long tn kinh voi nguoi di din,
nguoi noi ting Anh chi cn dung tu Sir hoc Madame. dy chung ta
khng ban su v vn d nay vi nm ngoai pham vi chung ta mun phn
tich. Tro lai voi ting Vit, ta thy vn d bay to su tn kinh, su thn thin,
thai d lich su bng cach noi lich thip hoc thn mt nguoI Vit ngoai vic
su dung cac don vi tu vung thich hop con dung dn phuong tin ngu phap.
Ting Nht thuc ngn ngu S O V, trong do vi ngu duoc xem la b phn
quan trong. Con ting Vit chung ta thuc ngn ngu S V O, tuy nhin
cung chu dn vi ngu nhung vi ngu trong cu ting Nht (trong vic ly do
lam mt trong nhung cn cu d phn bit cac cp d trong loi noi). o vy
trong pham vi bai nay chung ti chi d cp dn cac tro tu cui trong cu
ting Vit ma thi.
1. Phn loi
Nhu trn chung ti d trinh bay, mt trong nhung yu t dua dn su chon lua
cach din dat nay hay cach din dat khac cua nguoi noi ting Nht trong tinh
hung giao tip cu th la su phn bit nguoI cung nhom voi nguoi ngoai
nhom. Ngoai ra con phai cn cu va cuong vi cua nguoi noi va nguoi nghe,
http://hikaru1102.blogspot.com/

vao tui tac cua di tuong giao tip ma su dung nhung loi noi lich thip
hoc thn mt dung muc. Ting Vit cua chung ta cung th. Cung dua vao
cn cu do d phn loai cac muc d lich thip khac nhau trong ting Vit.
Truoc ht la vic su dung dai tu nhn xung, cac dng tu thich hop nu
nguoI di thoai hoc nguoI dang duoc noi dn la nguoi co vi tri x hi hoc
tui tac cao hon nguoi noi. Ngoai vic ra luoc bo hoan toan chu ngu trong
cu cung duoc xem la cach din dat bng loi noi thng tuc (nonpolite) trong
ting Vit, duoc ap dung cho nguoi cung nhom. Tuy vy khac voi ting
Nht, trong cach din dat bng loi noi thng tuc, cac dng tu ting Vit
khng phai la dng tu o dang tu din vi ting Vit thuc ngn ngu khng
bin hinh. Su co mt hoc vng mt cua chu ngu chinh la thuoc do muc d
thn mt hoc tn kinh, lich su cua nguoI noi voi nguoi nghe. Vic chon lua
tro tu cui cu cho phu hop voi qua trinh giao tip cung duoc nguoi noi chu
dn. Trong ting Vit cua chung ta tuy khng co nhung tuong phan r rt
giua cac cp d loi noi nhu trong ting Nht nhung theo chung ti nu cn
cu vao tro tu cui cu, co th chia cac cach din dat bng loi noi ting Vit
thanh ba nhom chinh. Nhom thu nht bao gm cac tro tu cui th hin phn
nao su din dat bng loi noi lich su, mang sc thai kinh trong di voi nguoi
ngoai nhom la nhung nguoi lon tui, nguoi co dia vi x hi cao hon hoc la
cp trn cua nguoi noi. Va cach din dat bng loi noi thn thin di voi
nguoi cung nhom, do mt nhom tro tu cui khac dam nhim, nhm lam
giam di su xa cach khi tip xuc giua nguoi noi va nguoi di thoai hoc
nguoi nghe hoc lam giam di tinh mnh lnh, co v bt buc khi nguoi noi
mun ra lnh, d nghi nguoi di thoai thuc hin mt diu gi do. Nhom thu
ba bao gm cac tro tu mang sc thai trung tinh, dung trong truong hop nao
cung duoc, voi ca nguoi cao tui va nguoi nho tui.nhm tao ra su thn
mt trong cach din dat bng loi noi lich su cua nguoi Vit. Trong pham vi
bai nay, cac tro tu cui ma chung ti quan tm dn la nhung tro tu dua theo
tiu chun Ha Ni, con cac tro tu cui cu khac trong ting Nam b chng
han, khng duoc dua vao bai vit nay. o han ch cua nguoi vit, thuc
nhom thu nht chung ti chi ban v cac tro tu nhu: thua nhom thu hai gm
cac tro tu chu, co. Con thuc nhom trung tinh chung ti chi noi v cac tro tu
nhu: a, dy, nhe.
2. D}c dim cua cc tr t cui cu ting Vit
Cac tro tu cui trong cu ting Vit va ting Nht co nhung dc dim chung.
Su xut hin cua chung trong cu la nhm mang dn sc thai trang trong,
lich su sc thai thn mt ham ra lnh ham mun nhn duoc su dng
tinh tu phia nguoi nghe Tom lai tinh thai cua cu hoc cac ham ngha cua
cu, duoc truyn dat dn nguoi nghe tu phia nguoi noi du duoc th hin
bng su chon lua nhung tro tu cui nay.
http://hikaru1102.blogspot.com/

a. Tr t thuc cch din dt l|ch s, tn knh
Thua duoc xem la tro tu biu thi thai d lich su cua nguoi noi nhu tu a
nhung vi tri cua no co th o cui cu, truoc dai tu nhn xung ngi thu hai s
it hoc s nhiu hoc co vi tri o du cu. Khi dung o vi tri du cu, tu nay
lam nhim vu mao du cho cu chuyn s duoc bt du voi nguoi di thoai.
() a. Thua ng, ti khng mun ngh ngoi nhiu v chuyn y nua.
b. Thua qu ng ba, sau dy giam dc chung ti xin co vai loi.
Con khi dung o vi tri cui cu, truoc dai tu nhn xung ngi thu hai, tro tu
nay khng con giu nhim vu mo du cu chuyn hoc mo du loi phat biu,
loI gioi thiu truoc dam dng ma don thun chi bay to su trn trong hoc l
phep cua nguoi noi di voi nguoi nghe, cho du nhung nguoi y co th co
tuI tac hoc dia vi thp hon nguoi noi. Nhung diu do khng co ngha la tro
tu nay co th xut hin truoc cac dai tu nhn xung ngi thu hai kiu: em,
ban, may.
() a. My gio thi ba v, thua ba?
b. ng co din thoai dy thua ng.
b. Cc tr t thuc cch din dt thn mt
Cung ging nhu ting Nht, di lp voi cach din dat kinh ngu la cach din
dat bng khim ngu. Ting Vit khng co kinh ngu va khim ngu cung cac
bin th cua chung nhung co nhung tro tu cuI chi duoc su dung voi nguoi
cung nhom. Co hai tro tu duoc chung ti d cp dn trong bai nay. Do la tu
co va tu chu. Vi tri cua cac tro tu nay la o cui cu.
Su xut hin cua tro tu chu o cui cu nhm biu thi mun xac nhn lai
nhn xet cua nguoi noi hoc suy ngh theo chu quan cua nguoi noi. Di
tuong nhn duoc thng tin nay la nguoi di thoai. o vy chu ngu trong
truong hop nay co th la nguoI noi hoc nguoi nghe. Ngoai ra khi kt hop
voI tu di nhm biu thi thuc giuc nguoi nghe thi tu chu co chuc nng lam
giam nh mnh lnh cua nguoi noi va mang dn thuc giuc mt cach thn
mt.
() a. Ti vao duoc chu?
b. Chi mun n chut gi chu?
d. ng di chu
Suy ngh chu quan cua nguoi noi trong (a va b) la nguoi y ngh rng
minh co th vao duoc nhung con dang phn vn khng bit cua nguoi
nhn duoc thng tin la nhu th nao nn mun khng dinh lai bng cach dung
tu chu o cui cu (a). Tuong tu trong (b), nguoi noi cho rng nguoi di
thoai mun n nhung chua bit r nguoI y mun n gi nn phai hoi lai cho
chc. Vi ham mun khng dinh lai cho chc nn chu xut hin trong loai
cu hoi. Con khi mang ham thuc giuc tro tu nay xut hin trong cu mnh
lnh.
http://hikaru1102.blogspot.com/

Mt tro tu khac cung mang ham thn mt do la tu co. ut hin o vi tri
cui cu, tro tu nay biu thi su phan di nh nhang cua nguoi noi bng cach
dua ra yu cu khac cua nguoi noi bng cach dua ra yu cu khac voi d
nghi truoc do cua nguoi di thoai.
(10) a. Con dn hai cn gao co
b. M ru con ngu co.
Chu ngu trong cu vn la nguoi noi hoc nguoI nghe.
c. Cc tr t thuc cch din dt trung tnh
Thuc v nhom nay co kha nhiu tro tu nhung pham vi bai nay chung ti chi
phn tich ba tro tu tam xem la duoc su dung nhiu nht trong cach din dat
trung tinh. Goi la trung tinh vi cac tro tu nay duoc dung trong ca cach din
dat voi nguoi duoc tn kinh ln trong cach din dat danh cho nguoi trong
nhom hoc nguoi ngoai nhom, nhung nguoi ma nguoi noi mun to ra thn
thin.Thuc nhom nay co cac tu a, dy, nhe.
la tro tu duoc xp vao loaI tro tu biu thi lich su (polite particles). Tro tu
nay xut hin trong nhung cu ma chu ngu cua cu la chinh nguoi noi khi
nguoi y mun to ra tn kinh nguoi di thoai hoc to ra thn mt voi nguoi
y. Vi tri cua tro tu nay thuong la o cui cu hoc di sau dai tu nhn xung o
ngi thu hai, nguoI dang di thoai voi nguoi noi.
(11) a. Ti xin nghi mt tun a.
b. Lay cu a.
c. Th nay, ng a. Sang mai hy di dn do co tt hon khng.
Tro tu nay duoc dung voi ca nguoi trong nhom va nguoi ngoai nhom. Ring
v nguoi trong nhom co th phn loai ra lam hai loai, nhn duoc hai cach
din dat mang ham khac nhau hoc tn kinh hoc thai d lich su cua nguoi
noi. Khi mang ham tn kinh, nguoi trong nhom chinh la nguoi co tui tac
hoc cuong vi cao hon nguoi noi (11a va 11b). o vy b m, ng ba, c
bac, chu di, anh chi ho la nhung di tuong cua cach din dat nay. Con khi
mang ham thn mt hoc lich su thi nguoi trong nhom la nhung nguoi co
cuong vi hoc tui tac bng hoc nho hon nguoi noi (11c).
Khi mun hoi v mt su vic, mt hanh dng it nhiu co lin quan dn
nguoi di thoai dang hoc din ra thi nguoi noi su dung tro tu dy o cui
cu. Nhu vy su co mt cua tro tu nay o cui cu cho ta bit rng nguoi noi
va nguoi di thoai hoc nguoi nghe cung o trong tinh hung hoc ca hai du
bit v tinh hinh d hay dang din ra.
(12) a. Chi dang lam gi dy?
b. Vng. Nhn xet cua ngai chinh xac dy, thua ngai.
Mt tro tu cui cung ma chung ti mun phn tich o dy la tro tu nhe. Tro
tu nay cung duoc xem la thuc v cach din dat trung tinh vi no duoc dung
khi nguoi noi mun to thai d tn kinh voi nguoi di thoai nhung nu chi to
http://hikaru1102.blogspot.com/
10
ra tn kinh khng thi thi co l qua khach sao, do vy cung voi nhung nhn
vt dang d cao thi nguoi noi su dung thm tro tu nhe o cui cu d lam tng
thm su thn mt. Tuy vy ranh gain giua thn mt va tn kinh khng vi th
ma bi xoa mo.
(13) a. Qu vi dung ca ph nhe.
b. Cam on nhe.
c. Ti v chi nhe.
Di tuong ma cach din dat bng tro tu nay huong dn la nguoi di thoai
hoc nguoi nghe chu khng phai la chinh nguoi noi. o huong v nguoi
khac nn su co mt cua tro tu nhe mang dn ham v mt loi d nghi thn
mt voi mong mun nguoi nghe s dng voi minh (13a), la loi cam on
chn tinh (13b), hoc loi chao tam bit dy v thn thit (13c).
Trn dy la nhung nhn xet so net cua chung ti v su co mt cua mt s tro
tu cui ting Vit trong vic lam nn nhung cach din dat khac nhau trong
loi noi lich thip hoc thn mt cua ting Vit. Tuy khng co nhiu thu bc
r rang nhu cac cp d loi noi trong ting Nht, nhung theo chung ti ting
Vit cung co nhung thu bc ring. ai vit nay co l chua chinh xac lm va
chc chn la khng duoc dy du. Nhung chung ti hy vong d phac thao mt
chut gi do v cac cach din dat bng loi noi trong ting Vit cua chung ta.

SOM ASPCTS O ISCORS LVLS IN APANS
VRSS VITNAMS
NGUYEN THI NGOC HAN*
The article deals with the typical Ieatures oI discourse levels in
apanese shown by predicates. Then comes the preliminary analysis oI
Vietnamese Ior comparison in order to discover similarities and diIIerences
a Iield oI contrastive linguistics or contrastive analysis in linguistics.
CH THCH
(1)Khi giao tip voi nguoi Nht, nu chua hiu r v vn hoa Nht an,
co nguoI cho rng nguoi Nht co qua nhiu ln trong ngay su dung
cac tu sumimasen (xin li) hoc domo arigato gozaimasu (cam on).
Diu do co tht cn thit hay khng.
(2)Theo Seiichi Makino va Michio Tsutsui, co hai cach d din dat thai
d lich su cua nguoi Nht, mt la d cao cp trn cua nguoi noi,
nguoI co tui tac hoc chuc vu cao hon nguoi noi. Cach din dat nay
duoc goi la cach din dat bng kinh ngu. Mt cach khac nhm ha thp
nguoi noi hoc nhung nguoi cung nhom voi nguoi noi va do vy s
d cao duoc nguoI di thoai mt cach gian tip. Cach din dat nay
duoc goi la cach din dat bng khim ngu.
http://hikaru1102.blogspot.com/
11
(3)Goi la hai cuc di lp nhau hoan toan nu xp cac thu bc nay trn
truc quy chiu.
(4)Su lua chon cach din dat trung tinh, kinh ngu hoc kim ngu, theo
Samuel . Martin, truoc ht phu thuc vao thai d cua nguoi noi voi
chu ngu cua su din dat.
(5)Hai cach noi nay duoc dua ra khi xet v mt phong cach va dua trn
truc v cac dang .
()Do la cac dng tu nhu taberu (n), nomu (ung), iku (di), kuru
(dn) khi duoc dung o dang kinh ngu chung co nhung dang khac
voi dng tu nguyn dang. o do vic hoc thuc la cn thit khi giao
tip voi nguoi dang duoc nguoi noi tn kinh.
()Do cung la cac dng tu xut hin trong cac dng tu kinh ngu dc bit.
Nhung khi duoc dung trong cach din dat bng khim ngu thi chung
co nhung dang khac.
()Theo Samuel . Martin, co 4 yu t quy dinh su lua chon cach din
dat cua nguoi noi: su khac nhau v tui tac, v gioi tinh, v dia vi x
hi va su khac nhau v nguoi trong nhom voi nguoi ngoai nhom.
()Theo phn tich cua Seiichi Makino va Michio Tsutsui thi cach din
dat bng loi noi lich su di khi khng duoc tun thu cht ch trong
qua trinh giao tip. Khi nguoi noi bi dau vi ong dt chng han, thi
cach din dat bng loi noi lich su s bi thay bng loi noi thng tuc vi
nguoi noi buc ming noi ra loi ku dau ma khng kip cn nhc minh
dang noi chuyn voi ai, nguoi duoc tn kinh hay nguoi cung nhom.
TAI LIE THAM KHO
1. Samuel Martin, Speech levels in apan and Korea, trong
Language in Culture and Society, ell Hymes chu bin,
erkeley, N Harper Row. Tokyo, 14.
2. Seiichio Makino va Michio Tsutsui, A dictionary oI basic
apanese grammar, N The Times, 1.
3. Shin Nihongo no kiso 1,2, N 3A Corporation Tokyo, 13.