Tirkve 19. Ult.\lararuM Madencilik Krmgre.u ve Filim. IMCET2Q5. Izmir. Trkiye.

09-I2 I/aznn 2005

Krlm Dere Malzemesinin Beton Dayanm zerine Etkisinin ncelenmesi . avuolu, A. O. Ylmaz & . Alp
Karadeniz Teknik niversitesi, Trabzon, Trkiye

ZET: Bu almada Harit ayndan elde edilen ve Kukayas krma-eleme tesisinde (Gircsun-Tircbolu) retilen krlm dere malzemesinin beton dayanmna etkisi aratrlmtr. Krma-elcnc tesisinde 0-9nm, 9I5mm ve I5-25mm boyutunda 3 farkl malzeme retimi yaplmaktadr. Malzemelerin elek analizi, zgl arlk ve su emme kapasitesi, birim hacim arlk (skk ve gevek). nce madde oran, hafif madde oran, dona dayankllk, anma dayanm (Los Angeles) deerleri TSE standartlarna gre belirlenmitir. Ayrca bu malzemenin karmndan 300-350-400 kg/m1 dozajlarnda imento ieren ve her bir imento dozaj iin 0.45-0,55-0,65 su/imento oranlarnda betonlar retilerek 7 ve 28 gnlk basn dayanmlar belirlenmitir. Yaplan deneyler sonucunda malzemelerin beton agregas olarak kullanlabilir olduu belirlenmitir. Beton testleri ile beton dayanmnn su/imento orannn artmasyla azald, su/imento oram sabit olduunda imento dozajnn artmasyla artt grlmtr. ABSTRACT: In this study, the effect of the crushed material, obtained from Harit River and produced n Kukayas crushing-screening plan (Giresun-Tirebolu), on the concrete strength was investigated. Materials in three different size range (Q-9mm. 9-15mm and l5-25mm) have been produced by crushing and screening in the plant. Sieve analysis, spesific gravity and water absorption capacity, bulk density, proportion of fine material, proportion of lightweight particles, frost resistance and abrasion resistance (Los Angeles) of the materials were determined according to TSE slandarts. Furthermore, concrete mixtures using the different size fractions of the crushed material at different cement dosages (300-350-400) and different water/ccment ratios (0,45-0.55-0,65) were prepared. The results have shown that the material could be used as concrete aggregate. It was also shown that the compressive strength of e concrete produced decreased with the increase in the water-cement ratio while it increased with the increase in the cement dosage.

1 K Agregalar. betonun % 6-8'n oluturan mineral kkenli, taneli ve genellikle lOOmm'ye kadar eitli byklklerde malzemelerdir. Kentlemenin bir sonucu olarak ortaya kan konut htiyacn karlamaya alan ve son yllarda lkemizin en nemli sektrlerinden biri haline gelen, inaat sektrnde ve alt yapda kullanlmas zorunlu olan ve ikame edilemez temel girdi durumundadr (Ylmaz. 2003). Agregalar, doadan (akarsu yataklar, deniz kylar, ol) dorudan doruya taneli olarak temin edilebildikleri gibi taoca iletmecilii ile retilen ta bloklarnn krlp eleme ilemleri sonucunda da elde edilebilirler. Bu ekilde elde edilen taneli malzemeye "krmata", krmata tesislerinin at olan ince taneli malzemeye "krma kum" Uaunu.

filler) denilmektedir. Agregalar gnmzde ok geni bir kullanm alanna sahiptirler. Beton malzemesi dnda dolgu ve slah malzemesi, yol inaatlarnda asfalt ve temel malzemesi, demiryolu ballast olarak da kullanlmaktadr (Aroglu, 1999). lkemizde son yllarda meydana gelen deprem felaketleri sonucunda yaplarda kullanlan betonun ne derece nemli ve belirli standartlara uygun ekilde yaplmas gerektii anlalmtr. Betonun ana bileenlerini agrega, imento ve su oluturmaktadr. Bu bileenlerden yaklak % 75"lik paya sahip olan agrcgann ne derece nemli olduu grlmekledir. Bundan dolaydr ki betonda kullanlan agregann belirli standartlara uygunluk gstermesi gerekmekledir. Agregalarn bu standartlara uygun olup olmadm belirlemek iin deiik zelliklerinin aratrlmas gerekmektedir; gradasyon, maksimum tane bykl, tane ekli, 433

/ a\ maglu, A O Ylmaz I Alp

yzey dokusu, su emme kapasitesi, btnm hacm arlk, ozgul arlk agregadak zararl yabanc maddelerin turu ve mktat, anmaya dayankllk, dona dayankllk, dayanm, elastiktik modulu ve ssal zellikler (Erdoan 2003) naat sektrnde doal agrega kullanmnn, sektrdeki hzl gelimeye bal olaak ncvc kaynaklarn hzla tkenmesi ve evresel elkler goz onune alndnda zamanla azalaca beklenmektedir Dier ta aftan krma-cleme ilemleriyle krlm agrega retimi ve kullanm giderek artmaktadr Ayrca agrega eklinin beton dayanmnda nemli bir rol oynad goz onune alndnda, uygun krc ekipmanlar kullanlarak kbik ekilli tanelerin urelleblmes krlm agrega kullanmn arttracak! (Alp, 2003) Yksek mukavemetli beton retiminde krmala agregasinn, doal akla gore mekanik dayanm bakmndan daha y sonular verdii de bilinmekledir ( Tademr 2003) Keli kp ekline yakn knnata agegalarnn yuvarlak agregalaa kyasla imento hamuru ile oluturduklar aderans (yapma) ok daha gldr (Anolu vd , 1999) Kaynana goc ayn s/meno olanna sahip krmata agcgasndan oluturulan betonun basn dayanm yuvarlak taneli agregadan yapUn heonun basn dayanmndan daha buyuklur Bu olguyu keli agi galai in imento hamuruyla oluturduklar gulu adeans ba ile aklamlardr Kukusuz keli agrega kullanmnda istenen lencblrl salamak bakmndan slatma gereksinimi daha fazladr Ayrca attan su/menlo oranyla dayanmlarn nemli olude azaldn belirtmilerdir Krlm akl kullanld beton karmlarnn gerek basn gerekse ekme dayanmla! ktlmam akla ait bcon dayanm deerlerinden daha byktr almada kullanlan ve Kukayas kma-eleme tesisinde ilenen malzemenin alnd alma alan, Hat aynn denize dkld blgeden itibaren yaklak 3 km gneyde yer alan atan kapsamakudir

Bu almada. Hart ayndan (Gresun-Trebolu) elde edilen ve Kukayas taoca krma eleme tesisinde ilenerek 3 farkl boyutla urellen krlm dere malzemesinin karmlarndan oluturulan betonun artan su/menlo oranna ve imento doza|ina bal olarak basn dayanmndak deiim irdelenmiti)

2 MATERYAL VE MKTOD 2.1 imento Bu almada beton yapmnda balayc olarak nye imento labrkasnn rettii Portland Kompo7e imento (PK 32 5 R) kullanlmtr imentonun kimyasal zelliklen izelge l'de verilmektedir izelge 1 imentonun kimyasal o/ellkler
SO,(%> 27 12 7 05 149 S 91 1 14 2 28 0J9 1*)6 1 23

AI o, e)
F c O t 17) C LO {'A ) MtOC4) SO, ( Serbest C.OCfr) Kzdrma Kayb (^*) C o z i l n n i e y t n t l n i l {'&)

2.2 Agrega almada krma-elcmc tesisinde krlarak 0-9 mm. 9 15 mm ve 15-25 mm boyuUndd retilen krlm dere malzemesi kullanlmtr Her u malzemenin tane boyut dalmdan TS 3530'a uygun olarak yaplan elek anal/lcn ile lespl edilmitir (izelge 2) Ayrca bu elek analizi sonularndan yola karak malzemelerin karm oranlar, standartlarda belirtilen ali ve ust limitlere uygun olacak ekilde denklem orumu metodu yardmyla belirlenmitir Denklem ozumu metoduyla hesaplanan karm oranlar 0 9 mm malzeme iin %64, 9-15 mm malzeme iin %9, 15 25 mm malzeme iin %27 eklindedir Agregalann fiziksel zelliklen TS 706'da belirtilen yntemlere uygun olarak belirlenmitir Bu amala malzemeler uzenc TS 3526'ya uygun olarak, ozgul arlk tayn ve su emme yzdeleri, TS 3529'a uygun olarak, skk birim arlk tayn ve gevek bm arlk tayn deneylen yaplmtr

^ekl 1 alna sahas 434

Turk\e 19 UIushiiuxiM Mudatuhk Ktmyeu ve Hum IMCET2005, hmr, Turkhe. 09-12 Haziran 2005

/elge 2 Agregalarn gram [metrik bileimi

deneysel almalarla belirlenmitir. Agregalarn anma dayanm TS 3694'e gore ierisinde elik blyalor bulunan ve elikten yaplm tambur csne. belirli elek aklklarndan belli miktarlarda malzeme konarak dakikada 30-33 devir yaparak toplam 500 dcvi attrlarak yaplmtr. Agregalarn dona dayankllk testi ise TS 3655'e gore susuz sodyum slfat (NaS0 4 ) kullanlarak kimyasal yolla tayn edilmitir. 2.3 Beton almada, kullanlan malzemelerin kamlarndan 300, 350 ve 400 imento dozajnda ve her bir dozaj iin 0,45, 0,55 ve 0.65 s/menlo oranlarnda beton kip numuneler olulmu, 7 ve 28 gnlk basn dayanmlarn belirlenmitir. Beton kp numuneleri oluturulurken herhangi bir hedef kme deeri belirlenmemitir. Ancak numuneler u/erinde kme deneyi yaplarak kme deerlen de belirlenmitir. Baz rneklerde, zellikle su/imento orannn dk olduu rneklerde kme olmazken bazlarnda ise su/imento orannn artt rneklerde fazla miktarda kme deen elde edilmitir. Karm oranlarn daha nceden belirlemi olduumuz malzemelerin ka n erisi TS 706'da ngrlen alt ve usl snrl blgenin iinde olduu ekil 2.'dc grlmektedir izelge 3 'de verilen beton bileim miktarlar ile her bu kenar !5cm olan ktp eklinde numuneler oluturulmutur. Bu bileim miktarlar TS 802'dck mutlak hacim hesab yntemi kullanlarak hesaplanmtr. Verilen bileim miktarlar nem dzeltmesi yaplmadan nceki miktarlardr Bclon numuneler, nem dzeltmesi yapldktan sonra su miktar yeniden hesaplanarak gerekletirilmiti!. Beton numuneler 24 saat sonra kalplarndan kartlarak kur tank ierisine konulmutu!. Dcneylede ehir ime suyu kullanlmt!.

^ eki I 2 Agregalarn ka sm erisi Agrcgann iinde, betona /arar veren maddelerin belirlenmesi iin TS 3527'c gorc. 0,063mm aklkl kare gozlu elekten geen madde olarak tanmlanan ince madde (ykanabilir maddeler) oan tayn ve TS 3528'e gore; agrega yn ierisindeki ozgil atl 2 gT/cnr'len kuuk olan maddeler olarak tanmlanan halli madde oran tayn gerekletirilmitir. Hafit madde oran tayininde deney svs olaak inko Klourtn (ZnCb) sudaki zeltisi (2,0 gr/cm3) kullanlmtr. Deney, 0-9 mm malzemesinin 4 mm elekten elenmesylc elek alt olarak elde edilen 0-4 my'lk mee malzemeye 2 del uygulanmtr Ayrca agregalarn anma dayanm ve dona dayankll gibi mekanik zelliklen de yaplan izelge 3 Beton bileimleri Be ton Kodu Su/ memo oran imento Do/aj fkg/ ) Su (kg/m ) 0-9 mm (kg/m1) 9 15 mm (kg/m ) 15-25 mm (kg/m') kme deen Km)
1 1

D 100 0.45 100 115 1246 ISO 541 0,55 .100 165 1196 173 520 4 0.65 .100 195 1147 166 498 10 0,45 350 157.5 1181 171 512

D 150 0.55 350 192,5 1122 162 488 4 0 65 350 227.5 1064 154 462 12 0,45 400 180 1115 161 484 2

D 400 0.55 400 220 1049 152 455 6 0.65 400 260 982 142 427 20 435

/. m-Ujilu, A. O. Ylmaz d I. Alp

3 RDELEME VE DEERLENDRME 3.1 Agrega testleri Beton agregalannda zgl arlk, su emme ve birim arlk deerleriyle ilgili herhangi bir standart deer bulunmamakla birlikte baz literatr almalarnda (Erdoan. 2003) zgl arl 2,4-2,8 arasnda bulunan agregalar normal arlkl agregalar olarak adlandrlmaktadr. Su emme kapasitesi ise kayacn petrografik yapsna bal olarak %0,5-%2 arasnda deilii ngrlmekledir (Anol, 1999). Bulunan deerler izelge 4'de verilmitir.
izelje 4. Agrejzularn fiziksel zellikler zellik K u r u zgl Arlk D o y . K u r u Y . zgl Arlk Grnen zgl Arlk Arlka Su Emme Skk B i r i m Arlk Gevsek B i r i m Arlk Birim 0-9 mm 2.53 2,54 2.71 9-15 mm 2,64 2.67 2.71 1.02 1.64 1.43 15-25 mm 2.64 2.67 2.72 1.06 1.61 1.45

Agregalarda bulunan ince maddelerin, betonda aderans azaltmas, prize veya sertlemeye etki etmesi, mukavemeti drmesi, imento hamurunda zararl kimyasal reaksiyonlara yol aabilmesi ve donatnn koro^yona kar korunmasn azaltc etkilerinin bulunduu bilinmektedir, ince maddeler, ayrca yourma suyunun miktarn arttrmaktadrlar. Bu olumsuz etkilerinin yannda, agrcgann iinde belli bir miktara kadar bulunabilen nce maddeler, betonun ilenmesinde ve yerletirilmesinde olumlu rol oynad da bilinmekledir (Korkan, 2003). 3.2 Beton testleri izelge 6. ve ekil 3. incelendiinde, yaplan deneylerde imento dozajnn artmasyla ayn su/mcnto oranndaki betonlarn basn dayanmlarnn artt grlmektedir. Dier bir ynden sabit imento dozajnda ve artan su/imento oranyla ise beton basn dayanmnn dt grlmektedir. Bu durum literatrde verilen deerlerle paralellik gstermektedir. Ancak 300 kg/m1 imento ve 0,45 s/imcnto oranndaki beton kp numunesinin dayanmnn dier rnek beton numuneferiylc paralellik arz etmedii grlmtr. izelge 6. Kip numunelerin basn dayanmlar.
Numune Kodu D 300 Su/imento Oran 0,45 0.55 0.65 0.45 0.55 0,65 0,45 0,55 0.65 Kp Basn Dav um m l a n (kg/cm-) 28 nn 7 Etin 154 122 224 136 82 144 199 305 145 236 186 113 213 323 159 255 187 109

%
g r/c m gr/cm'

2.63 1.96 1.58

Agregalar zerinde TS 706'a gre beton agregalarna yaplmas gereken testler yaplm, elde edilen sonular standart verilerle kar lat irilmi tr. Genel olarak sonularn standart verilerle uygunluu nelirf erimitir (izelge 5). Yalnzca 0-9 mm malzemeye yaplan ince madde oran somasnda elde edilen sonu standart veriden yksek kmtr. Ancak her malzemeden belirli karm oranlarnda tek bir malzeme elde edilecei de gz ard edilmemelidir. izelge 5. Malzemelerin zelliklerinin standartlarla karlatrlmas.

1)350

D 400

ekil 3. 7 ve 28 gnlk beton basn dayanmsu/imento oram likisi. 436

Trkiye 19. Uluslararas Madencilik Kongresi ve fuar. IMCET2005. zmir. Trkiye. 09-12 Haziran 2005

Bu rnekteki dayanm deeri beklenenin allnda

gereklemitir. Bunun sebebi olarak, bu dozajda ve su/imento orannda alldnda dier durumlardakinin aksine su/agrega orannn ok dk olarak gereklemesi ve bylece yetersiz su ile hazrlanm numune olmasndan kaynaklanmaktadr. Su miktarnn yetersiz oluundan dolay oluturulan beton kp numunelerinin ok boluklu bir yapya sahip olduu ve bundan dolay basn dayanm deerinin dk olduu dnlmektedir. Yaplan dier almalarla karlatrldnda ayn sonucun hakim srd grlmektedir. (Tademir vd., 2003) Kaynana gre yapdan almada iri agregas krmata, ince aregas krmakum olan betonlar retilmi ve 7, 28 ve 90 gnlk kp basn dayanmlar elde edilmitir. Hazrlam olduklar betonlarda 220-300 kg/m3 aralnda 5 farkl imento dozaj kullanmlardr. Yaptklar deneylerde artan imento dozajyla 7, 28 ve 90 gnlk kp basn dayanmlarnn arttn grmlerdir. Ayrca almada kullanlan krmakum, %12,6's 0,075mm elek altna geen mikrofiller malzemedir. Bu mikrofller malzemenin daha youn ve boluksuz bir i yap oluturmasna bal olarak basn dayanmlarn arttrd, ancak ar artyla yzey alannn arlsna bal olarak su ihtiyacn arttrd gzlenmitir. Dier bir kaynaktaki (Yaar vd., 2004) yaplan almada 5 farkl boyutta kireta ile (0-5 mm, 010 mm, 0-20 mm, 10-20 mm, 5-10 mm) farkl su/imento oranlarnda (0,33, 0,30, 0,40 ve 0,50) betonlar reterek basn dayanmlarnn su/imento oranna ve agrega boyutuna bal olarak deiimleri incelemitir. llen 28 gnlk basn dayanmlarna bakldnda en yksek dayanm deerinin 0-5 mm agrega boyutunda ve 0,3 ve 0,33 su/imento oranlarndaki beton rneklerinde olduunu grmlerdir. Elde edilen sonulardan yola karak dayanmn su/imento oranndaki azalmayla nem lde arttn belirtmilerdir.

Krmata malzemesinin beton yapmnda kullanldnda doal malzemeye oranla daha iyi sonular verdii daha nce yaplan almalardan da bilinmektedir. Bu almada kullanlan krlm dere malzemenin de yaplan alma sonrasnda beton malzemesi olarak kullanlabilecei grlmtr. Ancak krlm malzemelerde ince madde orannn yksek olmasndan dolay malzemelerin tesiste bir ykama ileminden geirilerek kullanlmasnn daha uygun olabilecei dnlmtr. Kullanlan krmata malzemesinin beton yapmnda kullanldnda betonun ilenebil iri iine olumsuz ynde etki ettii grlmtr. Ancak bu durumda betonun ileneblirliini arttrmak iin ilenebilrligi arttrc katk maddelerinin ilavesinin uygun olaca dnlmektedir. KAYNAKLAR Alp, .. Ylmaz, A.O., Kaya. R., Deveci, H.. avuolu. ., 2003; Kukayas (Tirebolu-Giresun) taoca krlm kum hazrlama tesisi-problemler ve zm nerileri, 3.Ulusal Krmata Sempozyumu, Sayfa : 249-256, stanbul. Anolu. E.. Arogiu. N., Ylmaz. A., O., 1999; zml Beon Agregalar Problemleri, Evrim Yaynevi, stanbul. Erdoan. T.Y.. 2003; Beon, ODT Gelitirme Vakf Yaynclk ve letiim A.. Yayn, 1 .Bask, Ankara. Korkan. M., Turul. A.. 2003: Nide yresi bazaltlarnn beton agregas olarak kullanlabilirlii, 3. Ulusal Krmata Sempozyumu, Sayfa : 99-106. stanbul. Tademir. C. zyurl. N.. Emrul, C, Kara. G., 2003; Krmakumun beton zeliklerine etkisi zerine bir deerlendirme, 3. Ulusa! Krmata Sempozyumu. Sayfa : 7-13, stanbul. Yaar, E.. Erdoan, Y.. Kl. A., 2004; Effect of limestone aggregate type and waler-cemeni raio on concrete strength. Materials Letters, 58, pp.772-777. Ylmaz. A.O., Alp, ., Kaya, R.. avuolu. ., 2003; Trabzon ilindeki taocaklarnn incelenmesi ve agrega potansiyelinin belirlenmesi, 3. Ulusal Krmata Sempozyumu, sayfa: 133-141, stanbul. TS 706, 1980; Beton agregalar. TSE. Ankara. TS 802. 1985; Beton karm hesap esaslar, TSE, Ankara. TS 3526. 1980; Beton agregaiarnda zgl arlk ve su emme oran tayini, TSE. Ankara. TS 3527. 1980; Beton agregaiarnda ince madde oram tayini, TSE, Ankara. TS 3528, 1980; Beton agregaiarnda hafif madde oran tayini, TSE, Ankara. TS 3529. 1980; Beton agregalarnn birim arlklarnn tayini, TSE, Ankara. TS 3530, 1999; Agregalann geometrik zellikleri iin deneyler Blm 1: Tane bykl dalm tayinieleme metodu. TSE, Ankara. TS 3655. 1980; Beon agregaiarnda dona dayankllk tayini, TSE, Ankara. TS 3694. 1981 ; Beton agregaiarnda anmaya dayankllk anma oran tayini. TSE. Ankara.

4 SONULAR VE NERLER Kullanlan malzemelerden 0-9 mm malzemenin ince madde orannn beton dayanmna nemli lde etki ettii belirlenmitir. nce madde orannn yksek oluu yzey alannda bir art meydana getirerek beton karmnn su ihtiyacn nemli lde arttrmtr. Bu durum beton basn dayanmna olumsuz olarak etki etmitir. zellikle dk su/imento orannda ve imento dozajnda ki beon karmlarnda hu durum daha da belirgindir.