VELIKA GEOGRAFSKA OTKRIA -PRONALASCI KOJI SU OMOGUILI GEOGRAFSKA OTKRIA Preporod koji je zahvatio Evropu u XV stoljeu,odrazio se na napredak nauke

i tehnike.Kao glavni tehniki izumi koji su omoguili geografska otkria izdvajaju se : tampa,fabrikacija papira,kompas,barut i usavrena izrada brodova.tampa i papir su omoguili da se povea i pojeftini umnoavanje knjiga,ime su one postale pristupanije irim drutvenim slojevima. Pronalazak tampe pripisuje se Johanesu Gutenbergu koji je u Majncu; sredinom XV st. izumio tehniku tampanja kakva se primjenjuje i danas.tampanje knjiga podstie naunu diskusiju i time ubrzava rjeavanje mnogih problema.Pojava tampe doprinosi irenju znanja ime je omogueno da tekovine antikog doba postanu poznate u Evropi to je doprinjelo ruenju crkvenih predrasuda o izgledu Zemlje koji su ometali napredak drutva.Iako najbrojnija grupa stanovnitva,seljatvo,nepismeno i neobrazovano,nema potrebe za knjigom,njeno trite se stalno irilo. Izum kompasa doprinio je sigurnijoj plovidbi,a magnetna igla omoguila je moreplovcima taan pravac plovidbe.Usavravanjem izrade brodova,oni postaju laki,pokretljiviji,bri.Ovo je omoguilo savladavanje tekih uslova plovidbe na otvorenom okeanu.Pronalazak i primjena baruta u artiljerskom i pjeadijskom oruju izazvala je revoluciju u ratnoj tehnici i nainu voenja rata.Uloga i znaaj plemstva,posebno vitezova opada.Rat postaje neasna stvar,a hrabrost i izdrivljost malo se cijene.Voenje rata sa plemstva i prelazi na kralja i najamnike ime se put ka stvaranju apsolutistike monarhije potpuno otvara.Usavravanjem nove ratne tehnike Evropljani su stekli veliku nadmo nad primitivnim narodima sa kojima su dolazili u dodir.Daljem usponu Evrope u mnogome doprinosi i nauna revolucija,kojom nazivamo intelektualne i drutvene promjene koje su zahvatile Evropu u tom razdoblju.Jedan od nosilaca tih promjena bio je Nikola Kopernik ija teorija iznijeta 1500.g. u Rimu,dokazuje da se Zemlja okree oko svoje osovine i zajedno sa drugim nebeskim tijelima krui oko Sunca.Pored njega pravac budueg razvoja Evrope i svijeta odredio je i talijanski geograf Toskaneli koji je jo u XIV stoljeu nacrtao geografsku kartu svijeta na kojoj je Evropu i Aziju prikazao odvojene jednim okeanom.Sve ove promjene zajedniki su doprinosile razvoju jednog novog stvaralakog duha,koji je neminovno vodio ka raskidu sa starim naslijeem i izgradnji novog drutva.Uspon Evrope svoj poseban izraz dobija putovanjima i istraivanjima pomoraca poznatim pod imenom velika geografska otkria.Za postojanje jo jednog kontinenta izmeu Azije i Evrope nije se znalo. -OTKRIE AMERIKE U traenju novih puteva na istok najaktivniji i najhrabriji su bili Portugalci i panci.Dok su Portugalci nastojali stii na istok pomorskim putem oko Afrike,panci su teili do istog cilja stii stalnom plovidbom na zapad.U tome se posebno istekao Kristofer Kolumbo.Kolumbo je najvjerovatnije roen u enovi,1450.godine,a umro je 1504.godine.Jo kao mlad stekao je glas dobrog moreplovca,kadrog da se upusti u putovanja neobino smjela za njegovo vrijeme.Upoznavi se sa Toskanelijevom kartom,Kolumbo je postao uvjeren da Atlanski okean spaja evropsko kopno sa obalama Kine.Ovakvo shvatanje temeljio je na uvjerenju da je Zemlja okrugla.Zatoo je zatraio od portugalskog kralja oaoa I ,potporu za istraivako putovanje na zapad,ali je njegova molba odbijena.Bezuspjeno je preko svog brata Bartolomea pokuao da dobije podrku Francuske i Britanije.Obeshrabren 1484.godine dolazi u paniju gdje uz pomo jednog bogatog brodovlasnika uspijeva da isposluje prijem na panskom

dvoru.Iako je svojim nastupom i smjelim zahtjevima zapanjio kraljicu Izabelu,bio je glatsko odbijen.Meutim,neto kasnije,ipak uspijeva dobiti neophodnu potporu.Opremljena su tri broda te se ekspedicija 3. VIII 1492.godine iz luke Palosa uputila ka zapadu.Dva mjeseca kasnije, 11. X.1492.godine,ugledali su prvo carstvo koje je Kolumbo nazvao Sveti SpasSan Salvador.Kolumbo je bio uvjeren da je otkrio azijsko kopno.To uvjerenje nije promijenio ni nakon svoja tri naredna putovanja koja je preduzeo 1494,1498 i 1504.godine na kojima otkriva Portoriko,Jamajku,druga Karipska ostrva,Trinidad,dijelove June i srednje Amerike.Sve do svoje smrti Kolumbo nije bio svjestan znaaja svojih putovanja.U toku tog i jo triju kasnijih putovanja Kolumbo je otkrio jo neka ostrva i sjevernu obalu June Amerike. Poslije Kolumbove smrti firentinski trgovac Amerigo Vespui ustanovio je da je Kolumbo otkrio novi kontinent kojeg je po njemu,poznati kartograf onog vremena Martin Valdzemiler,nazvao Amerika.Ovo ime je prihvaeno i odralo se do danas. -OTKRIE POMORSKOG PUTA ZA INDIJU Portugalske istraivake ekspedicije podsticao je princ Henrik Moreplovac,sin portugalskog kralja oaoa I.On se morao suprostavljati rairenom vjerovanju da su zemlje Istoka,one "najblie Suncu",arke pustinje te da su ekvateritorijalne vode pune neobinih udovita i uzavrelih mora. Princ Henrik je sve do svoje smrti preduzimao istraivake ekspedicije uz obale zapadne Afrike,razbijajui stare legende i mitove.Ovim poduhvatima,princ Henrik prikuplja znanja o raznim narodima,morima i zemljama na zapadnoj obali Afrike.Njegovi nasljednici nastavljaju istraivanja.Podstaknuti ovim putovanjima i ostali istraivai se uputaju u poslovne plovidbe sve dalje na jug Afrike. Konano godine 1487. Bartolomeo Dijaz je uspio da stigne do rta na samom jugu Afrike nazvavi ga Olujni rt.Kasnije e on dobiti naziv Rt Dobre Nade.Ohrabreni ovim uspjesima Portugalci preduzimaju nove poduhvate.Moreplovac Vasko de Gama je otplovio Rt Dobre Nade,preplovio Indijski okeani stigao do Indije 1498.godine.Tako je otvoren pomorski put ka istoku,razbijen monopol na trgovinu koji su do tada drale enova i Venecija i znatno sniena cijena robe.Portugalci u svoje ruke preuzimaju trgovinu zainima a na istoku nastaje njigovo imperijalno carstvo koje im osigurava dominaciju u Evropi.

-OPLOVLJAVANJE SVIJETA Nastavljajui svoje ekspedicije na zapad,panci su 1519.godine opremili flotu od 6 brodova i 260 mornara i dali im zadatak da pronau zapadni put preko Tihog okeana do zemalja na istok.Komanda je povjerena portugalskom plemiu Ferdinandu Magleanu.Plovei na zapad,Magelanova ekspedicija je prva u historiji oplovila oko Zemlje.To putovanje koje je trajalo nepune tri godine uspjelo je preivjeti samo 13 mornara,koji su se u jednoj lai vratili u paniju 1522.godine.U borbama sa domorocima,1521.godine,poginuo je i sam Magelan.Ovim putovanjem dokazano je da je Zemlja okrugla.Plovidba odreuje i veliinu kopna i mora u odnosu dva prema jedan.

-ZNAAJ GEOGRAFSKIH OTKRIA Otkrie nepoznatih kontinenata i novih pomorskih puteva izazvalo je velike promjene u politikom,privrednom i drutvenom ivotu Evrope .Ugovorom koji je,uz posredstvo pape,potpisan u Trodesiljasu,1494.g. pania i Portugal su utvrdile

granicu izmu njihovih teritorija u novootkivenim zemljama.Ovim ugovorom odreeno je da sve zemlje udaljene 360 milja na zapad od Zelenortskih ostrva pripadaju paniji,a ostale Portugalu.Ovome su se suprostavili kraljevi Velike Britanije i Francuske.panska kolonizacija Amerike unitila je kulture Maje,Asteka i Inka koje su na tom kontinentu postojale prije dolaska Evropljana.Sa ovog kontinenta panci u Evropu prenose ogromne koliine zlata i srebra,kojima plaaju portugalske zaine s Dalekog istoka.Tako se izmeu ove dvije zemlje uspostavlja direktna veza.Otkrie srebra i zlata predstavlja najvaniji poticaj panskoj kolonizaciji Amerike.panski konkvistadori,predvoeni Hernanom Kortesom i Franciskom Pizarom za kratko vrijeme bez mnogo borbe i otpora zauzimaju carstva Asteka i Inka.Nakon toga zahvaljujui jeftinoj radnoj snazi Indijanaca i afrikih robova ,rudarstvo postaje osnovna privredna grana.Novog svijeta. Evropa koja je do tada oskudijevala u novcu,sada ga ima u izobilju.On dolazi u ruke vjetih trgovaca ime se razvija trgovaki kapital.Sredite evropske trgovine postao je nizozemski grad Antverpen.Vea potranja robe navela je trgovce da ponu podizati radionice u kojima se iskoritava najamna radna snaga.Ova vrsta proizvodnje naziva se manufaktura i predstavljala je prvi oblik kapitalistike proizvodnje.Jo jedna znaajna promjena zahvata Evropu.Evropske drave,u prvom redu panija i Portugal,a uskoro i Nizozemska,Engleska i Francuska,podsticane od strane plemstva i trgovaca,poele su osvajati zemlje na drugim kontinentima.Vatikan,nizom papskih bula potvruje pravo evropskih zemalja na novootkrivene krajeve ime daje podrku stvaranju kolonijalnih carstava.Tako nastaju prvi kolonijalni posjedi.Glavni trgovaki putevi sa Sredozemlja premjetaju se na Atlanski okean,ime slabe gradovi i drave Sredozemlja,a jaaju evropske zemlje na Atlantiku.Od velikog znaaja svakako je bila i razmjena raznih prirodnih kultura Starog i Novog svijeta. U Evropu su preneseni kukuruz,krompir i duhan a u Ameriku pamuk,duhan,eerna trska,kafa i ssve evropske domae ivotinje koje tamo do XVI stoljea nisu postojale.Zahvaljujui geografskim otkriima mijeanja naroda,rasa i pirenjem granica poznatog svijeta,udareni su temelji novoj svjetskoj civilizaciji.