YNETMN DN VE BUGN

akdagf2006

Ynetim Dncesinin Ortaya k ve Evrimi

SMERLLER (M.. 5000) : Hem devlet ynetimi, hem de zel ticari ilikiler iin kullanlabilecek kaytlara sahiptiler. MISIRLILAR (M.. 4000-2000) : Stok kaytlar mevcuttu; piramitler gibi geni lekli inaatlar iin bir brokratik ynetime sahiptiler; daimi yneticiler istihdam ediyorlard; tahmin ve planlamadan ara olarak yararlanyorlard. 1 piramit 100.000 ii

akdagf2006

Ynetim Dncesinin Ortaya k ve Evrimi

BRANLER (M.. 4000) : Organizasyon yaps, ynetimi ve kontrolne ilikin ilkeler ve uygulamalar mevcuttu. Bu ilkelerin bir ksm Tevratta ve bu kutsal kitap ierisindeki On Emirde yer alyordu. BABLLER (M.. 2000-1700) : Ticari ilikilerde hukukun uygulanmasn saladlar; cretler ve szleme ile hukuk kurallar oluturdular. YUNANLILAR (M.. 500-200) : alma ahlakna nem verdiler; Sokratn evrensel ynetim felsefesi bu dneme rastlar; problem zme konusunda ilk bilimsel yntemler Yunanllar tarafndan gelitirilmitir.

akdagf2006

Ynetim Dncesinin Ortaya k ve Evrimi

ROMALILAR (M.. 200-MS 400) : Silah, tekstil, anakmlek imalat iin fabrikalar yaptlar; ulam iin yollar ina ettiler; kalifiye ve uzmanlam iiler kullandlar; otoriter bir organizasyon yapsn benimsediler. VENEDKLLER (1300) : letme faaliyetleri iin bir yasal ereve oluturdular. LUCA PACIOLI (1494) : Muhasebecilik alannda ilk gelimeler Paciolinin katklar ile oldu.

akdagf2006

 ADAM SMITH 1776: Milletlerin zenginlii iin iblm ve uzmanlamann nemi zerinde durdu. Piyasa ekonomisinin modern anlamda ilk ilkelerini ortaya koydu. Eer 10 ii farkl uzmanlklar varsa gnde 48,000 ine retebilir. Eer herkes her ii kendi yaparsa gnde 10 ine bile zor retilirdi.

akdagf2006

18. y.y. sonu Endstriyel Devrim

nsan beceri ve enerjisi makinelere dntrld. Kendi makinelerini alamayanlar bakasnn yannda cretli ii oldu. retim fabrikalara tand. Bu durum ynetim ihtiyacn dourdu.

akdagf2006

Bilimsel Ynetim Teorisi ve Taylor

Makinalama ile birlikte gelen hzl byme iletme verimliliini ve etkinliini artrmak iin eitli dncelerin domasna sebep olmutur. Ynetim ve psikoloji alannda rettii fikirler ile ilk ismini duyuran kii Frederick Taylor'dr. Frederick Taylorun 1911de yazd Bilimsel Ynetimin lkeleri (The Principles of Scientific Management) adl eseri ynetim alannda yazlm en nemli eserlerden biridir.

akdagf2006

Bilimsel Ynetim Teorisi ve Taylor

Taylorun fikirlerinin oluumuna neden tekil eden nemli bir tesbiti bulunmaktadr. Taylor, sanayide alan iilerin ekonomik olarak kullanlmadklarn gzlemlemitir. Ona gre bu durumun iki zararl sonucu olmaktayd:

nsan, i iin gerekli olmayan bir takm hareketleri yapmaktayd. Bylece ie harcayaca enerjinin ve zamann byk bir ksm boa gidiyor ve basit iler iin karmak yol ve yntemler kulland iin abuk yoruluyordu. Kiinin gerekli hareketler yannda gereksiz olanlar da yapmas hem saat bana retimi azaltmakta ve hem de iiyi daha ok yorarak, alma saatleri ilerledike verimini drmekteydi.
akdagf2006 8

Bilimsel Ynetim Teorisi ve Taylor

Dolaysyla bu olumsuzluklar gidermek iin; kiilerin kabiliyetleri lsnde, bir ii en hzl ve en verimli bir ekilde yapabilecek seviyeye ulatrlmas hem alanlarn hem de ynetimin en nemli hedefi olarak kabul edilmelidir. Bu aslnda iverenlerin ve iilerin ayn anda kazanmalarn salayacak bir zm olarak tasarlanmtr. alanlarn ilerini daha iyi yapmak zere yetitirilmeleriyle verimlilie ulamak kolaylaacaktr.

akdagf2006

Bilimsel Ynetim Teorisi ve Taylor

Grld gibi Taylor, ii ve iverenin (ynetimin) doal kartlndan ziyade, ortak yarar paydasna sahip olduklarn dnmektedir. Bu ortak yararn her iki kesim tarafndan kabul edilmesi, iilerin ynetimce eitilip ynlendirilmesi, ayn zamanda ekonominin geneli asndan da olumlu sonular douracaktr.

akdagf2006

10

Taylorizm ekolnn 3 ana prensibi vardr:

Eer bir i verimli ekilde yaplmak isteniyorsa eski usuller yerine yeni yntemler gelitirilmelidir. Zaman ve hareket nemlidir ve bir ite yaplan gereksiz abalar kesinlikle nlenmelidir. Bir iin en etkin ve hzl bir biimde yaplabilmesi iin alanlar motive edilmelidir. Bunun iin de alanlara normal cretlerinin dnda prim ve/veya ikramiyeler verilmelidir. alann bir iin gerektirdii kurallara uymas iin tecrbeli alanlar kullanlmaldr ve aksi ekilde davranan alanlar ceza grmelidir.
akdagf2006 11

Genel Ynetim Teoristleri

Taylor'n kitabnn yaynlanmasndan tam 5 yl sonra Fransz maden mhendisi Henry Fayol 1916 ylnda "Sanayi ve Genel Faaliyetlerde Ynetim" ad altnda bir kitap yaynlamtr ve nsan Kaynaklar tarihinde Ynetim Sreci yaklamnn kurucusu olmutur.

akdagf2006

12

Henry Fayolun belirttii gibi bir iletmede balca alt eit faaliyet bulunmaktadr:
Teknik Faaliyetler (retim faaliyetleri) Ticari Faaliyetler (alm, satm ve deiim) Finansal Faaliyetler (para bulma ve deerlendirme) Gvenlik Faaliyetleri (alanlarn ve ekipmanlarn gvenlii) Muhasebe Faaliyetleri (mali kaytlarn ve istatistiklerin tutulmas) Ynetim Faaliyetleri

akdagf2006

13

Fayola gre ynetimin Fonksiyonlar

Planlama rgtleme Yrtme Koordinasyon Kontrol

akdagf2006

14

Fayola gre ynetim ilkeleri

blm ve uzmanlamaya dayal ynetim yaps,
Ynetimin otorite ve sorumlulua sahip olmas, Ynetimde disiplinin hakim olmas,

alanlarn bir kiiden alacaklar emir ve talimat dorultusunda hareket etmeleri,

alanlarn yaratclnn n plana karlmas,

alanlara adalet ve eitlik ilkeleri

dorultusunda davranlmas,

akdagf2006

15

Fayola gre ynetim ilkeleri

Organizasyonda ibirlii ruhu ierisinde birlikte alma isteinin yerletirilmesi, Organizasyondaki nitelerin ya da birimlerin tek bir hedef ve plan dorultusunda hareket etmeleri, Organizasyon karlarnn her eyin zerinde tutulmas, Organizasyonda kararlarn merkezden alnmas, gcnn istihdamnda srekliliin salanmas; sk sk iten karmalarn szkonusu olmamas.

akdagf2006

16

Brokrasi Modeli
Klasik ynetim grlerinde Max Weber'in "Brokrasi Modeli de yer almaktadr. Webere gre iletmelerde 3 tarz ynetim otoritesi (yetkesi) mevcuttur: 1. Bunlardan ilki; babadan oula geen, doutan kazanlan ve kiisel olan geleneksel otoritedir. 2. kinci otorite tr ise kahramanlk ve benzer stn kiisel yeteneklere dayanan karizmatik otoritedir. 3. Son otorite tr ise meru otoritedir. Demokratik ve yasal dzenlemelerin mevcut olduu toplumlardaki otoritedir.
akdagf2006 17

Weber, ideal toplum dzeninin ynetim biimi olarak Brokrasi Modeli; bir ynetim iin aklc ve gl amalara ulatracak salam bir iletme yapsn, bu yap iindeki grevleri yerine getirecek kimselerin kendi alanlarnda uzmanlamalarn, kiisel arzu, hrs ve ihtiyalardan arnm objektif ve aklc bir ynetim sistemi kurulmasn ibana getirilecek yneticilerin bilgi, yetenek ve tecrbelerine gre demokratik bir seimle grevlendirilmeleri gibi birtakm kurallar iermektedir. Ancak Weber'in modelinin ar lde ekilcilii, grev ve sorumluluk alanlarndaki katl ve deimezlii, iletmelerdeki esneklii azaltmtr.
akdagf2006 18

Dnrler tarafndan bu grler ortaya atlrken, Elton Mayo ve arkadalar 1924 ylnda Western Electric kuruluunun Hawthorne fabrikalarnda bir dizi aratrmalar balatmt. Aratrmalar tam sekiz yl srm ve 1932 ylnda sonulanmtr.

lk deney, klandrma zerine idi ve k iddetindeki art ve azalmalarn verimlilik zerindeki etkileri incelendi. kinci deney, Rle Montaj Odas ad altnda yaplmt ve ama fiziksel yorgunluun i verimi zerindeki etkilerini aratrmakt. alma saatlerindeki kstlamalarn, dinlenme molalarnn artrlmasnn, ara ve malzemelerdeki deiikliin etkileri llmeye allmtr.

akdagf2006

19

 nc deney, kinci Rle Montaj Odas ad altnda yaplmtr ve buradaki ama lk Rle almasnda nem verilmeyen tevikli cret sistemlerinin retim zerindeki artlar incelenmitir. Drdnc deney Mika Yarma Test Odas almasdr. Burada amalanan, cret etkenini darda brakarak molalardaki artlarn ve haftalk alma sresinin artrlmasnn verimlilik zerindeki etkileri incelenmitir

akdagf2006

20

 Beinci deney, Mlakat Program ad altnda yaplmtr ve almann sonularn derinlemesine aratrmak amac ile iiler grmelere tabi tutulmutur. Son olarak yaplan altnc deney Seri Balama Gzlem Odas ad altnda uygulanmtr ve bu deneyin amac grup yelerinin davranlarnn analizlerini yapmakt.

akdagf2006

21

Deneylerin Sonucu
Tm bu deneylerin sonucunda teknik ve fiziksel koullar kontrol edildiinde iletme verimlilii artnn devaml olmasnn sebebi; grup oluturma ve alanlar arasndaki sevgi balarnn gl oluundan kaynakland bulunmutur. Mayo ve arkadalarnn yapt bu incelemeler ynetimde yeni dncelerin domasna neden olmutur.

akdagf2006

22

Neo-klasik Ynetim Grleri

Hawthorne almalar, iletme iindeki alann dier anlaylarn aksine iletme verimliliinin salanmas iin srekli cezalandrlmas gereken bir robot ya da makine deil, aksine kendi insiyatifini kullanabilen ve fiziksel alma koullarndan ok, sosyal alma koullarndan etkilenen birey olduu fikrini dourmutur. Bu, nsan Kaynaklar alanndaki fikirlerin geliiminde en nemli aratrmalardan birisi olmutur.

akdagf2006

23

Modern Ynetim Grleri

II. Dnya Sava yllarndan itibaren ynetim konularnn ele alnnda "Sistem Yaklam olarak bilinen yeni bir yaklam hakim olmaya balamtr. Sistem; birbirine baml iki veya daha fazla para veya alt sistemden oluan alma ve zellikler itibariyle belirli bir snr olan dier sistemlerden ayrtedilen rgtlenmi ve blnmez bir btn.

akdagf2006

24

Sistem Teorisi, tek bana yeni bir bilimsel disiplin olmaktan ok belirli olaylarn, durumlarn ve gelimelerin incelenmesinde kullanlan bir dnce tarzdr. Yaklam bir sistemi:
belirli paralardan bu paralar arasnda belirli ilikiler olan bu paralarn ayn zamanda da d evre ile ilikisi olan bir btn olarak tanmlar.

akdagf2006

25

Belirli bir olaya sistem yaklam asndan bakldnda sorulan sorular unlardr:
Bu sistemin nemli paralar neledir?
Bu paralar birbirine balayan ve birbirine uyumunu salayan balca sreler neledir?

Sistemin gerekletirmek istedii amalar nelerdir?

akdagf2006

26

 Yneticiler iletmenin deiik birimlerini koordine etmeli ve birbirlerinden bamsz birimlerin organizasyonel hedefe ulamak iin birlikte altndan emin olmaldr. Bir alanda alnan kararlar dierlerini de etkileyecektir. Organizasyonlarn kendileri yeterli deildir, girdiler iin evreye baldr. Ynetimde sistem yaklamn kullanmann yarar, bu yaklam

sayesinde Ynetim Teorisinin kat yapsnn dna klmasdr. Byle

bir yaklam iletmelere esneklik getirmitir.

akdagf2006

27

Yneticilere saladklar faydalar ise unlardr: Ynetici grevini sadece kendi fonksiyonlar asndan

yorumlamaktan kurtulmu, kendi sisteminin bal olduu

dier alt-sistemler ve evre koullarn da gz nne almtr.

Ynetici kendi sisteminin amalarn daha geni bir

sistemin amalar ile ilikilendirmeye balamtr. Ynetici, alt sistemleri deerlendirirken bu sistemlerin

esas sistemlere yapt katky belirleme olanana

kavumutur.

akdagf2006

28

Ynetimde Durumsallk Yaklam

60-70'li yllara gelindiinde Sistem Yaklam da dahil olmak zere bu teoriler yetmemeye, baz noktalarda tkanmaya baladlar. nk yaanlan dnya byk lde deimi, genel olarak duraan ve kapal zellikler gsteren evre koullar daha byk bir hzla hareket etmeye ve organizasyonlar etkilemeye balamtr.
2. Dnya Savandan sonra geen zamanla birlikte lke ekonomileri toparlanmaya, teknolojide byk deiim ve gelimeler yaanmaya balamtr.
akdagf2006 29

 Dnya bugnk kreselleme denilen aamaya doru hzla ilerlemeye balamtr. Dolaysyla organizasyonlar ok byk bir hzla deien evresel ve teknolojik gelimelere ve farkl evre koullarna uyum gsterme zorunluluunu hissetmilerdir.
Sistem Yaklam yerini 60'larn sonlarndan itibaren "Durumsallk" ya da "Koul Bamllk denilen teoriye brakmtr. Durumsallk Yaklam durumlarla ilgilidir ve ngrc bir nitelik tamamaktadr." Durumsallk Yaklam" terimi ilk defa 1967 ylnda evre koullarndaki belirsizlik ve deikenliklerin organizasyonlara olan etkilerini tartan Paul Lawrence ve Jay Lorsch tarafndan kullanlmtr.
akdagf2006 30

 Organizasyon d evre koullarna gre deiiklikler gsteren bir baml deikendir. te teknoloji burada karmza kmaktadr. Organizasyonlarda da baarmak istenen i ve bunun iin kullanlacak olan teknoloji olduka etkili bir faktrdr ve yapnn belirlenmesinde nemli bir etkendir. Durumsallk Yaklamna temel oluturan aratrmalarda da zellikle teknoloji-organizasyon yaps ve teknolojiorganizasyon bykl ilikileri ve etkileimi olduka fazla yer tutmutur.

akdagf2006

31

Durumsallk Yaklam en ksa ekilde yle tanmlanabilir

Organizasyonlarda tek bir en iyi yol yoktur. Organizasyonda kullanlan her bir yolun etki ve verimlilii farkldr. Organizasyonun oluturulmas, iinde bulunduu evre koullarna baldr.

akdagf2006

32

Durumsallk Yaklam denildiinde, ynetim ve organizasyonda her yerde geerli evrensel ilkelerin olmadn anlyoruz. Her ynetim ve organizasyon olayn letmenin kendi koullar, letmenin evresel koullar ve unsurlarla ilikisi, Kulland teknolojinin zellikleri, Kulland personelin sosyo-kltrel zellikleriyle birlikte ele almak ve sorunlara zm aramak gerekir.

akdagf2006

33

Durumsallk Yaklamnn ilkeleri u ekilde zetlenebilir

rgtsel sorun ve olaylar gereki ve mantksal temellere dayanan analizlerle zmlenmelidir. Dogmatik ve krkrne bir genelci grn savunucusu olunmamaldr.

Her iletmenin koullar iin zel ynetim sistem ve kurallar gelitirmek yerine mterek zellikleri olan iletmeler iin nceden bulunmu genel ilke ve kurallar duruma uygun dt lde ayr ayr veya sentez yapmak suretiyle uygulamaya almaldr.

akdagf2006

34