Seluk niversitesi Teknik Bilimler Meslek Yksekokulu Teknik-Online Dergi Cilt 4, Say:3-2005

ISSN 1302/6178

Journal of Technical-Online Volume 4, Number:3-2005

LAZER CHAZLARININ NSAN SALII AISINDAN DEERLENDRLMES VE ZARARLI ETKLERNN GDERLMES Muciz zcana, Ali Osman zkanb, Mustafa Yacc a,b,c Seluk niversitesi Teknik Bilimler Meslek Yksekokulu,42031, Konya, Trkiye zet Lazer cihazlar ile alrken mevcut potansiyel tehlikelerden haberdar olmak gerekir. zellikle bu ortamda alacak kiilerin almas gereken tedbirleri bilmesi ve uygulamas byk nem arz etmektedir. Gelimi lkelerde lazer teknolojisi yaygn olarak kullanlmasna ramen lkemizde yeni kullanlmaya balanm bir teknolojidir. Bu almada lazer cihazlarnn oluturabilecei tehlikelere gre snflandrlmas, lazer cihaz ile alrken alnmas gereken tedbirlerden bahsedilmektedir. Anahtar Kelimeler: Lazer, Materyal ileme, Lazerde oluabilecek tehlikeler THE EVALUATION OF LASER DEVICES FROM THE POINT OF VIEW OF HUMAN HEALTH AND ELIMINATION OF THEIR HAZARD EFFECTS Abstract When working with laser devices the users need to know their potential dangers. People who works with them need to know and apply the necessary precautions. Although, laser technology is widely used in the world, it is a rather new technology in our country. In this study, the laser devices are classified in terms of their hazardous effects and the necessary precautions when working with these devices are presented. Keywords: Laser, Material processing, Laser hazards 1. Lazer Cihazlarnn Gvenlik Snflandrlmas Lazerler IEC 825 ve ANSI Z136.1 normu erevesinde drt ayr tehlike snfna ayrlr. Bu standartlar da lazerler snflandrlrken gze verebilecekleri potansiyel tehlike dikkate alnmtr [1,2,3]. Tablo 1de ANSI standardnda lazerlerin gvenlik snflandrlmas verilmitir.

111

Seluk niversitesi Teknik Bilimler Meslek Yksekokulu Teknik-Online Dergi Cilt 4, Say:3-2005

ISSN 1302/6178

Journal of Technical-Online Volume 4, Number:3-2005

Tablo 1. Lazer Cihazlarnn Snflandrlmas Snf I II III-a III-b IV Tehlikesi Demete maruz kalndnda gze zarar vermez. Demete maruz kalndnda Gz refleksi korunmaya yeterlidir. Odaklanmad srece tehlikeli deildir. Korumasz bakldnda gze zarar verir. Yansmalar bile gze ve deriye zarar verir. Demet tipi G, GZ G G, GZ G, GZ G, GZ k gc (mW) <1 15 5500 >500

G: Grlebilir, GZ: Grnmez

I. Snf (Class 1) lazer: Direkt olarak baklmas nerilmeyen, gvenli grlebilir dalga boyunda k yayan 0,4 mW gcn altndaki dk gl lazer cihazlar (diyot lazer) bu snfa girerler. II. Snf (Class II) lazer: Yksek sklkta tekrarlanabilir darbeli lazer (P.R.F) cihazlar ve grlebilir dalga boyunda n yayan 1mW gcndeki lazerler (Helyum-Neon gibi) bu snfa girerler. plak gzle bu gteki lazer cihazlarn na srekli olarak bakmann engellenmesi gerekir. Ama bunlar gz tabakasndaki retinaya zarar verebilecek gte deildirler. III. Snf (Class III) lazer: Ciltle temas ettiklerinde tehlike tekil etmeyen, yangn tehlikesi yaratacak kadar gc olmayan, ancak dorudan veya yansyan klarna baklmasnda tedbir alnmasn gerektiren lazerlerdir. Bu lazerler iki alt snfa ayrlr: III. Snf-a (Class III-a) lazer: Normal artlarda yaralanmalara sebep olmayan, gze zarar verebilen 1,0 5,0 mW gleri arasndaki lazerleri ierir (Helyum neon lazerler). Ina korumasz dorudan gzle baklmamas gereken lazerler bu snfa girerler. III. snf-b (Class III-b) lazer: Orta g snflandrlmasnda bulunan bu lazerlerde yangn tehlikesi grlebilir. Bu snfa giren lazerlerin yansmalar genellikle bir tehlike yaratmaz. 5 mW ile 500 mW gleri arasndaki lazerler bu snfa girerler. Ina gzlksz baklmamas gereken lazerlerdir. IV. Snf(Class IV) lazer: Yangn tehlikesi oluturan, cilt ve plak gzler iin tehlike tekil eden lazer cihazlar bu snfa girerler. Sz konusu cihazlarn zellikleri ANSI Z49.1de tanmlanmtr [4]. Bu snfa giren lazerlerin rettii nlarn yansyan ksmlar dahi gz iin tehlikelidir. Yeterli dzeyde emniyet tedbirlerinin alnmas gereklidir. Tedavi amal kullanlan lazerlerinin birou bu kategoriye girer. ANSI 4. snf lazer cihazlarn zel kapal bir odada altrlmasn nermektedir [1]. 2. Lazer Cihaznn Emniyetli Kullanm Amerikan ulusal standartlar enstits lazerin gvenli bir ekilde kullanlmas Z 136,1 standardnda belirtmitir [1]. Lazer cihaz kullanmnda uyulmas gereken kurallar, lkeler arasnda farkllklar gsterir [5]. Amerikada retilen lazer cihazlar 21

112

Seluk niversitesi Teknik Bilimler Meslek Yksekokulu Teknik-Online Dergi Cilt 4, Say:3-2005

ISSN 1302/6178

Journal of Technical-Online Volume 4, Number:3-2005

CFR 1040(10) ulusal standardnda retilir [6]. Lazer cihazlarnda kullanlan btn elemanlar kalite sertifikasna sahip malzemelerden seilmelidir. Btn lazer cihazlar kullancy bilgilendirmek iin dalga boyunu, gcn, gzle grlp grlemeyeceini ve tipini belirten ekil 1'de gsterilen etikete benzer etiket tarlar [1]. ekil 1deki etiket bir Helyum-Neon Klavuz lazeri ihtiva eden oftalmik Nd: YAG lazer cihazna aittir. Lazer cihaz kullanlrken uyulmas gereken emniyet tedbirlerine gereken ihtimam gstermemek kullancya ve evresindekilere telafisi mmkn olmayan zararlar verebilir. Lazer cihazn kapal bir alanda altrmak, oluabilecek tehlikelerden habersiz olan kiilere zarar vermesini nler [7].

ekil 1. rnek Lazer emniyet etiketi Lazer cihaz kapal bir oda da altrlyorsa, odann kaps kapal tutulmal ve kap zerine uyarc bir levha aslmaldr. Yksek gl lazerlerin bulunduu ortamn kaps, lazer cihaz alrken alacak olursa, cihazn rettii lazer n demetinin kesilmesi emniyet asndan alnabilecek bir zorunlu tedbirdir. Bunu salamak amacyla lazer kontrol nitesinde dhili bir kilit ilave edilmitir. Mevzuatn bu emniyeti zorunlu klmad lkelerde ise, genellikle dhili kilidin ksa devre edildii ve lazerin oda kapsnn alp kapanmasndan bamsz alt grlmektedir. Dhili kilit sistemi iin, kap ile lazer cihaz arasna denen iletken kablolarn kopmas veya kilit sisteminin kullanlmad durumlarda ise yaplan ksa devrenin almas zerine lazer cihaznn almamas en sk duyulan bir arza ikyetidir. Lazerin kullanld odada ayna veya lazer cihaznn rettii dalga boyunda yanstc olabilecek bir yzey bulunmamaldr. Odaya girmeye yetkili olan kiiler lazer emniyeti konusunda temel bilgilere sahip olacak ekilde eitilmelidirler. Lazer k gcne baklmakszn dikkat edilecek hususlar aada belirtilmitir. Lazer n demetine ve yansmalarna direk bakmaktan kanmak gerekir, alma alanndaki gereksiz btn yanstc yzeylerin uzaklatrlmas gerekir, Lazerler iyi tasarlanm kontrol sistemine kolayca ulaabilecek bir alanda altrlmaldr. Bu ortama girecek herkes oluabilecek potansiyel tehlikelere kar uyarlmaldr, Lazer eitimi alm kiiler tarafndan cihaz kullanlmaldr. Cihazn kullanlmad durumlarda oluabilecek potansiyel tehlikelerden habersiz kiiler tarafndan altrlmas nlenecek ekilde tedbirler alnmaldr, Herhangi bir kaza annda durum tbbi otoritelere bildirilmelidir. Lazer n demetine kazara plak gz ile baklacak olursa, mutlaka gz doktoruna gidilerek durumun aratrlmas ihmal edilmemelidir [8,9]. Lazer cihazlarnda ortaya kabilecek tehlikeli durumlar, aada belirtilen ekilde drt gruba ayrlabilir.

113

Seluk niversitesi Teknik Bilimler Meslek Yksekokulu Teknik-Online Dergi Cilt 4, Say:3-2005

ISSN 1302/6178

Journal of Technical-Online Volume 4, Number:3-2005

Iktan kaynaklanabilecek tehlikeler, Elektrikten kaynaklanabilecek tehlikeler, Kimyasal maddelerden kaynaklanabilecek tehlikeler, Radyasyondan kaynaklanabilecek tehlikeler.

2.1. Lazer Indan Kaynaklanabilecek Tehlikeler nsan derisine arpan lazer nm yanma hissi uyandracandan (ok yksek gteki lazerler hari) lazerin ciltle temas etmesi ufak tefek yanklar hari genelde ok nemli bir tehlike tekil etmez. In demeti gzle grlmeyen lazer cihazlar ile alrken (III-b ve IV. snf lazerler) bu tip lazerler iin tasarlanan koruyucu elbiseler giyilmelidir. 4. snf lazer cihaz kullanlrken yanmayan elbiseler giymelidir. Lazer cihaz alrken ortamda yanabilecek malzemeler bulundurulmamaldr [10]. Lazer n demetinin deride oluturabilecei bir yank zamanla vcut tarafndan onarlabilir. Fakat gze verebilecei bir zarar zamanla vcut tarafndan onarlamamaktadr. Sz konusu sebepten gzn lazer n demetinden korunmas gerekir [4]. Gzdeki su tabanl dokularn ve hemoglobinin dalga boyuna bal olarak lazer n demetini yutmasnn deiimi ekil 2de verilmitir.

100 90 80 70 60 50 40 30 20 10

Hemoglobin
SHG Nd:YAG (0.532 m) Argon iyon (0.488 m) Kripton (0.64 7m) Nd: YAG (1064 m)

Su

Yutma 1 mm(%)

0 0.4 0.5 0.6 0.8 1.0

2.0

4.0

10 Dalga boyu (m)

ekil 2. Gzdeki su tabanl dokularn ve hemoglobinin lazer n demetini yutmas Lazer nn gze verebilecei tahribat nlemek iin, daha ok dikkat etmek ve alnan tedbirleri kontrol etmek gerekir. III-b ve IV. snf lazer cihazlarnn kullanld ortamda bulunan herkesin lazer emniyet gzln kullanmas zorunludur [4]. Gzn korunmas lazer cihaz tarafndan retilen dalga boyuna baldr [11]. Bir tip lazer iin kullanlan gzlkler dier bir tip lazer cihaz iin kullanlamazlar. 7501400 nm dalga boyundaki lazer n demetlerini, gz mercei a duyarl koniler ve daha az duyarl olan renk alglayc ksmlarn bulunduu retina zerine odaklar. Retinann en duyarl ksm foveadr. Optik sinirler ile retinadan beyine grnt bu ksmdan tanr. Buraya odaklanan lazer n demeti krle sebep olur. Bu sebepten gz iin, Nd: YAG lazer cihazlar en byk risk snfndadr [12]. Lazer nmnn dalga boyuna bal olarak gzde etkili olduu blgeler Tablo 2de verilmitir.

114

CO2 (10.6 m)

Seluk niversitesi Teknik Bilimler Meslek Yksekokulu Teknik-Online Dergi Cilt 4, Say:3-2005

ISSN 1302/6178

Journal of Technical-Online Volume 4, Number:3-2005

Tablo 2. Lazer n demetinin k dalga boyuna bal olarak gzde etkili olduu blge Tayf blgesi Uzak mor tesi Yakn mor tesi Grlebilir Yakn kzl tesi Orta kzl tesi Uzak kzl tesi Dalga boyu (nm) 20320 320390 390750 7501400 14003000 3000500000 Frekans (x1014 Hz) 1509,4 9.47,7 7.74,0 4.02,1 2,31 10,006 Gzde etkili olduu blge Kornea Gz mercei, Kornea Retina ris, Retina Kornea, Retina Kornea

Lazer nn grnr olmas yeterli emniyet tekil etmez. Yar iletken diyot lazerler inanlmaz ekilde zararsz grnldrler. Bununla birlikte 15 mW ve 870 nmlik bir yar iletken lazer diyot retinaya kalc hasar vermek iin yeterli gten daha fazlasna sahiptir. Oftalmolojide kullanlan Argon lazere ksa sreli olarak yandan bakmak bile retinada ciddi yanklara neden olabilir. Tpta kullanlan tedavi lazerlerinin, hemen hemen hepsi gz iin tehlike oluturmaktadr. Tpta ve materyal ilemede kullanlan lazerlerin ou insan gznn gremeyecei dalga boyunda n demeti retirler. Lazerin grnmez oluu ve dalga boyuyla balantl olarak deiik yzeylerden yansyabilmesi tehlikesini daha da arttrmaktadr. zellikle Karbondioksit lazerlerden kan n demetleri dz fakat mat baz yzeylerden, grnen n aynadan yansd gibi yansmaktadr. Gz hasarnn yalnzca lazerden dorudan gelen lazer nn sonucu olmadn bilmek de nemlidir. Bu yzden lazer laboratuarnda tehlikeli ikincil yansmalara neden olabilecek hibir ey braklmamaldr [13]. Unutulmamas gereken eylerden biri de darbeli lazerlerin srekli dalga lazerlerinden ok daha tehlikeli olduklardr. Lazer nna direkt maruz kalan insan gznde oluabilecek olumsuzluklarn seviyesi, izin verilebilir maksimum n pozu (Maximum Permissible Exposure, MPE) seviyesi olarak adlandrlr. Bu sre nn dalga boyuna ve maruz kalma sresine bal olarak deiir. Bu seviyeler bir gvenlik faktr ilave edilerek hayvan gznden alnan deneysel verilerle belirlenir. Deiik tip lazer cihazlarndan yaylan radyasyona kar maruz kalnabilecek sreler Tablo 3de verilmitir. retim esnasnda msaade edilen maruz kalnacak doz miktarlarn amak tehlikelidir [14,15]. 2.1.1. Lazer emniyet gzl Zayflama miktar optik younluk (Optical Density, OD) ile llr. Optik younluk deerinin bymesi, gelen n demetinin daha ok zayflatlmas ile mmkn olur. Lazer gzlklerinin emniyetli minimum optik younluk deeri (D) aadaki forml ile belirlenir. D = Log10(Hp/MPE) veya D = Log10(1/T) Formlde; T: letim, Hp: Gzle gelebilecek lazer nn maksimum g younluu, MPE: zin verilebilir maksimum n pozudur.

115

Seluk niversitesi Teknik Bilimler Meslek Yksekokulu Teknik-Online Dergi Cilt 4, Say:3-2005

ISSN 1302/6178

Journal of Technical-Online Volume 4, Number:3-2005

Tablo 3. Gz merceinin farkl tip lazerler iin maruz kalabilecei rnek snr deerleri Lazerin tipi Argon-fluoride Xenon-chloride Argon iyon Bakr Buhar Helium-neon Krypton iyon Nd:YAG Nd:YAG CO2 CO Dalga boyu 193 nm 308 nm 488 nm, 514,5 510 nm, 578 nm 632.8 nm 568 nm, 647 nm 1064nm 1334nm 10,6m 5m Maruz kalma sresi 3 mJ/cm2 8 saat 40 mJ/cm2 8 saat 3.2 mJ/cm2 0.1 s. 2.5 mJ/cm2 0.25 s. 1.8 mJ/cm2 1 s. 1.8 mJ/cm2 1 s. 5 J/cm2 1 nsden 50s kadar 5 Mw/cm2 10 s. 100 mW/cm2 10s. 10 mW/cm2 10s.

Tablo 4 de lazer gzlnn optik younluuna bal olarak zayflatma faktr deerleri verilmitir. Tablo 4. Lazer gzlnn optik younluk deeri ve zayflatma miktar Optik Younluk 2 3 4 5 6 Zayflama Faktr 100 1000 10000 100000 1000000

allacak lazer cihazna uygun emniyet gzl seerken aadaki faktrlere dikkat etmek gerekir. Lazer knn dalga boyu, Optik younluk, Lazerin kullanlaca ortam artlar, Yansyabilecek n demetinden oluabilecek en fazla g younluu, Rahat ve kullanl olmas. Lazer emniyet gzl veya mikroskop/endoskop koruyucu filtresi seimi yaplrken, ilk olarak gzlk camnn kullanlaca lazer n demeti dalga boyundaki nm filtre edici zelliklere sahip olup olmad incelenir. Optik younluk (OD) saysnn deerinin bir artmas geen n 10 dB (yani 10 kere) zayflamasna tekabl etmektedir. Buna gre OD 3'e haiz olan bir gzlk cam lazer nn sadece binde birinin gemesine izin vermektedir. OD 6'lk bir cam ise ancak milyonda biri geirmektedir [16]. Lazer cihaz ile alrken kullanlacak gzlk camnn optik younluunun gerekenden fazla olmas gerekletirilecek ilemi izlemeyi zorlatrr. Oftalmolojide kullanlan Argon lazerlerde OD 3 veya 4, cerrahi lazerlerde ise OD 6 kullanlmasnda yarar vardr. Lazer emniyetine gre tasarlanm gzlk camnn yan sra ereve yaplar da ve yandan gelebilecek nmn giriini engelleyecek ekilde olmaldr [17].

116

Seluk niversitesi Teknik Bilimler Meslek Yksekokulu Teknik-Online Dergi Cilt 4, Say:3-2005

ISSN 1302/6178

Journal of Technical-Online Volume 4, Number:3-2005

Gzle grlmeyen lazer nlar iin uygun emniyet gzlkleri ve filtreleri genellikle renksizdir ve srekli kullanlmalar mmkndr. Buna karlk Argon lazerin mavi-yeil dalga boyu iin yaplan filtreler genellikle koyu sardr; srekli kullanmlar rahatszlk verdii gibi, baz durumlarda da hastay iyi grmeyi engellediinden srekli olarak operasyon esnasnda kullanlmas olanakszdr. Sz konusu sorunun stesinden gelmek iin doktorun inceleme yapt durumlarda filtrelerin geri ekilmesini ve lazer n aktif ettii zaman devreye girmesini salayan sistemler gelitirilmitir. 2.2. Elektriksel Tehlikeler Lazerlerle ilgili elektriksel tehlikeler kullancdan ziyade teknik servis personelini ilgilendirmekle birlikte, baz hususlarn herkes tarafndan bilinmesinde yarar vardr. Lazer cihazlarnn ou yksek voltaj ile alrlar. Diyot lazerler gibi yksek voltaj gerektirmeyen lazer cihazlarnda bile ehir ebeke gerilimi mevcuttur. Bu sebepten lazer cihazlarnn ii gerekli eitimi almam kiiler tarafndan almamaldr. Gaz lazerlerin ve Oftalmolojide kullanlan Q- anahtarlamal Nd: YAG lazerlerdeki fla lambasnn tetiklenmesi birka bin Voltla gerekleir. Elde edilen akm deeri kk olup hayati tehlike oluturmasa da iddetli bir elektrik arpmasna neden olabilir [13]. Verimi olduka dk olan Argon lazerinde nemli tehlikelerden biri de sya dnen fazla enerjidir. l W Argon elde etmek iin l kW elektrik gcne ihtiya vardr. Argonun yan sra cerrahi lazerlerin hemen hemen hepsinde harici veya dhili devridaimli su soutma sistemi kullanmaktadr. Bu nedenle periyodik bakmlar srasnda cihazn iindeki su balantlar kontrol edilmelidir. Kullanm esnasnda su sznts fark edildiinde; cihaz alyorsa derhal durdurularak kablosu fiten ekilmeli ve teknik servise haber verilmelidir. Eer harici su soutma sistemi varsa, onun da periyodik bakmlar muntazam bir ekilde yaplmaldr. 2.3. Kimyasal Tehlikeler Excimer ve Karbondioksit lazerler gibi, harici gaz ihtiyac olan lazerlerde gaz sznts kontrol edilmeli ve kullanlmakta olan tehlikeli gazlarn depolanmas, balanmas ve atlmas ile ilgili alnmas gereken tm emniyet tedbirleri yerine getirilmelidir. Normalde zararsz olan gazlarn dahi, bir sznt neticesinde odadaki havann yerini alarak lme sebebiyet verebilecekleri unutulmamaldr. Boya lazerlerde kullanlan malzemelerin ou yanc, zehirli ve kanserojen zelliklere sahiptir. Lazer boyalarn inceltmek iin ounlukla bir zc kullanlr. Lazer boyalarnn inceltilmesi, deri iine kolayca iletilmesini mmkn klar. Lazer boyalar gzlk taklarak nlk ve eldiven giyilerek dikkatlice tutulmaldr. Excimer lazerleri florin ve klorun gibi re aktif kimyasallar serbest brakmaya meyleder. Serbestelektron lazerlerinin radyasyon tehlikesi vardr. Lazer cihazlarnda kullanlan kimyasallarn evreye verebilecei zararlar nlemek iin depolanmas, doldurulmas ve atlmasnda uyulmas gereken emniyet kurallar yerine getirilmelidir.

117

Seluk niversitesi Teknik Bilimler Meslek Yksekokulu Teknik-Online Dergi Cilt 4, Say:3-2005

ISSN 1302/6178

Journal of Technical-Online Volume 4, Number:3-2005

2.4. Radyasyon Baz model Excimer lazerlerde iyonlama aamasnda cihazn X-n yaymas mmkndr. Bu teknikle alan cihazlarda rutin bakm esnasnda sznt kontrol yaplmas gerekmektedir [17]. Btn bu tehlike potansiyeline ramen, cihazlar hastane ortamnda profesyonel kiiler tarafndan kullanldndan, lazer kaynakl kaza ve yaralanmalara sk rastlanmamaktadr. 3. Malzeme lemede Darbeli Tip Kat Hal Lazer Cihazlar Kullanrken Alnmas Gerekli Emniyet Tedbirleri Darbeli kat hal lazerleri her hangi bir lazer cihaznda mevcut olan tehlikelere ilave olarak daha fazla tehlike iermektedir. Tepe k gc ok yksek olduundan n demetlerine ve yansmalarna ok uzak mesafelerden dahi olsa dorudan bakmak gzler iin tehlike arz eder. Sert bir yzeye arpan n demetinin salmas durumu bile gzler iin ciddi potansiyel tehlikelere sahiptir. Odaklanmam yansmalar bile gzn retina tabakasnda kk lekelerin olumasna neden olur. Oluabilecek bu lekelerin ap n demeti ile yakndan ilgilidir. Belli bir g younluuna sahip olan nn uzak mesafelerden gelmesi g younluunun azalmasna sebep olmaz. Uzak mesafelerden gze gelen n demetinin g younluu retina tabakasnn bozulmas iin gerekli olan g younluu deerini aabilir. In demetinin retina tabakasna verebilecei zarar demet ap ve enerjisine bal olarak deiir. Lazer cihaz alrken ortamda bulunan kiiler gvenlik gzl takmaldr ve gvenlik gzlkleri gzn dorudan darbeli kat hal lazerlerinin n demetine maruz kalmasn nleyecek ekilde imal edilmi olmas gerekir. Bu gzlklerin optik younluu 14 ila 16 arasnda olmaldr [18]. Nd: YAG ve Nd: Cam lazerlerin rettii dalga boyundaki nlar gzden geerek retina tabakasna odaklanp burann bozulmasna sebep olabilir. Sz konusu durum gzde bir rahatszlk hissi vermez. Bu cihazlarn rettii n demetleri gzn grmedii blgede olduundan daha da tehlikeli durum arz ederler. Darbeli kat hal lazerlerin k darbeleri deri yzeyini yakabilecek enerji seviyesine sahiptirler. Eer n demeti ok kk bir alana odaklanacak olursa vcutta derin yanmalara sebep olur. Derinin odaklanm n demetlerine maruz kalmasndan kanmak gerekir [19]. Gnmze kadar lazer n demetinin sebep olduu ciddi bir yaralanma olayna rastlanlmamtr. Darbeli kat hal lazerlerindeki en byk tehlike, g kaynaklarnn bulunduu yerdedir. Burada bulunan kondansatrler kilojul mertebesinde enerji ile depolanmlardr ve kondansatr ularndaki gerilim deerleri kilovoltlar mertebesindedir. Dearj durumunda kiloamper mertebesinde akmlar retebilirler. G kaynanda bulunan bir baka kondansatr grubu da ateleme devresinde kullanlmaktadr. Cihaz zerinde alma yapan kiilerin kondansatrler ve g kaynann bulunduu blgeye temas etmeleri nlenecek ekilde, g kaynann bulunduu blm cihaz iinde dhili bir i mekanizma ile kilitlenir. Metal ve plastik malzeme ilemede kullanlan darbeli kat hal ve gaz lazerlerinin malzemeden kard buhar ve onun yaratabilecei tehlikeli durumlardan da kanmak gerekir [20,21]. Malzeme buhar ortamda mikron mertebesinde kk paracklar

118

Seluk niversitesi Teknik Bilimler Meslek Yksekokulu Teknik-Online Dergi Cilt 4, Say:3-2005

ISSN 1302/6178

Journal of Technical-Online Volume 4, Number:3-2005

eklinde bulunur. Bu paracklar ortamda bulunan insanlarn nefes alp vermesi esnasnda cierlerine giderek burada bulunan kanallar tkayabilirler [22]. Metal malzemeleri lazer n demeti ile ilerken malzemeden kabilecek paracklarn uygun filtreler kullanarak ortamdan uzaklatrlmas gerekir [10,23]. Darbeli yksek enerjili lazer cihazlarnn altrlmas esnasnda dikkat edilecek hususlar ve alnacak n tedbirler aada belirtilmitir. Lazer n demetine ve yansmalarna direk baklmamaldr, Lazer n demetinin ve yansmalarnn insan vcuduna girmemesine dikkat edilmelidir, Lazerin bulunduu ortamdaki tehlikeler grsel olarak belirtilmelidir. Yetkili olmayan kiiler bu ortama girdiklerinde sesli bir alarm sistemi ile durumdan haberdar olunmas gerekir, Lazer n demetinin yansmalar en aza indirilecek ekilde lazer cihaznn alaca ortamda tedbirler alnmaldr. Ortam oluabilecek n yansmalarn nleyecek zel malzemeler ile kaplanmaldr, Yksek gl lazerlerde alrken koruyucu gzlk kullanlmaldr. Kullanlacak gzlk lazer dalga boyuna uygun seilmelidir, Materyallerin lazer ile bombardman olaynda atmosferik artlarda deime olabilir. Ortam materyallerden kan zehirli buharlar kurun, ozon, karbon oksit, cva ve kalsiyum vs. ierebilir [24], Darbeli lazerlerde bakm yapmadan nce g kesildiinde sistemde bulunan kondansatrlerin dearj edilerek kazara oluabilecek elektrik oklar ve arplmalarn nlenmesi gerekir [25], Optik pompalamal lazerlerde (Fla lambas uyarmal) fla lambasndan yaylan beyaz kta radyasyon yaymaktadr. Eer fla lambasna plak gzle baklacak olursa tehlikeye sebep olur. Bu yzden lazer sistemlerinde bu ksmn tamamen kapatlmas nerilir. 3.1. In Yansmasndan Ortaya kabilecek Tehlikelerin nlenmesi Lazer n demetinin fazla miktarda yansmas sonucu ortaya kan atk enerji, etrafta bulunan cihazlara zarar verebilir. Eer gerekli nlemler alnmazsa sz konusu enerji insanlarn yaralanmasna bile sebep olabilir. Yksek gl lazerlerin kullanmnda gl yansmalar yznden etrafa verilebilecek zararlar bertaraf etmek iin ek harcamalar yaplarak sz konusu tehlikelerin nlenmesi gerekir. Bu tr ortamlarda alacak insanlarn daha dikkatli olmalar salanarak da ksmen lazer n demeti yansmalarnn verebilecei zararlar nlenebilir [25]. Lazer retici firmalar, rettikleri cihazlar kullanma kitapnda, malzemelerin ilenmesine ynelik baz pratik deerler verirler. Eer zerinde allacak malzemeye ait bir uygulama mevcut deilse farkl tip lazer cihazlar test edilerek ilenecek malzemeye uygun lazer seimi yaplabilir. Lazer n demetinin malzeme yzeyini bozduu blgedeki gerilmeler yksek younluklu elektromanyetik dalgalarn yaylmasna neden olur. Bu sebepten baz durumlarda, malzeme yzeyinde kk patlamalar meydana gelebilir. Bu patlamalar, malzemenin odak blgesinde ki scaklnn ok yksek deerlere ulamasna sebep olur [24].

119

Seluk niversitesi Teknik Bilimler Meslek Yksekokulu Teknik-Online Dergi Cilt 4, Say:3-2005

ISSN 1302/6178

Journal of Technical-Online Volume 4, Number:3-2005

4. Sonu ve neriler Lazer cihazlar ile alrken mevcut potansiyel tehlikelerden haberdar olmak ve bu ortamda alan kiilerin karlaabilecei olumsuz durumlara karlk nceden bir takm tedbirler almas ok byk bir nem arz etmektedir. Bazen karlalan tehlikelerden geri dn mmkn olmayabilir. rnein, direkt olarak gzn lazer na maruz kalmas saylabilir. Bu alma da lazerle alacak kiilerin karlaabilecekleri tehlikeli durumlar ve lazer ortamnda almak iin nceden alnmas gereken tedbirlerden bahsedilmektedir. lkemiz iin yeni saylabilecek olan bu teknolojik durumlarn bilinmesi ve bu ortamda alacak kiilerin gerekli tedbirleri almas byk nem arz etmektedir. Kaynaklar [1] ANSI, Z 136.1, American National Standards Institute, American National Standard for the Safe Use of Lasers,(NY,10036), New York, 2000 [2] Denison, University, http://www.denison.edu/sec-safe/safety/lasers/class.shtml, 2000 [3] IEC, International Electrotechnical Commission, Radiation Safety of Laser Products, Equipment Classification, Requirements and Users Guide, Publ. 60825-1.1, Geneva, Switzerland, 1998 [4] ANSI, Z 49.1, American National Standards Institute, American National Standard for Safety in Welding and Cutting (NY,NY),1988 [5] Weiner R., Status of Laser Safety Requirements Laser and Applications in 1987, Buyers Guide, 1987 , p.277 [6] CFR 1040, Title 21 CFR(Code Federal Regulations)1040, Performance Standards for Light Emitting Products, Center for Devices and Radiological Health of the FDA, Rockville, MD, 1995 [7] Kissel, T.E., Industrial Electronics, Prentice Hall, 1997 [8] Decher, C.D., Comment: Accident Victims View, Laser Focus 13 No:8. August, 1977 [9] Mallow, A., Chabot, L., Laser Safety Handbook New York: Van Nostrand Reinhold Company, 1978 [10] ANSI, B11.21, American National Standards Institute, Machine Tools Using Lasers for Processing Materials- Safety Requirements for Construction, Care and Use, (NY,NY), 1995 [11] Stanford University Laser Safety Manual, http://www.stanford.edu /dept/ehs /prod /re...ab /radlaser /procedures/tablel.html [12] Sliney, D.H., Radiation Safety, The Maximum Permissible Exposure Levels, Our Knowledge of the Hazards, Optics and Laser Tec., 1989, 21(4): 235-240 [13] Varanelli, A., Electrical Hazards Associated with Lasers, Journal of Laser Applications, 1995, 7: 62-64 [14] ACGIH, American Conference of Governmental Industrial Hygienists, A Guide for Control of Lazer Hazards(Cincinnati, OH,), 1990 [15] Duchene, A., Lakey J., Repacholi M., (Eds.), IRPA Guidelines on protection against non-ionizing radiation, New York, Pregamon Press, 1991

120

Seluk niversitesi Teknik Bilimler Meslek Yksekokulu Teknik-Online Dergi Cilt 4, Say:3-2005

ISSN 1302/6178

Journal of Technical-Online Volume 4, Number:3-2005

[16] Winburn D.C., Gomez G., Recent Developments in Laser Eyewear, Laser Focus, July, 1982 [17] Lyon, T.L., Laser measurement techniques guide for hazard evaluation, J. Laser Appl.(part 2), 1993, 5(1):53-58, 5(2):37-42 [18] ANSI, Z 136.3, American National Standards Institute, American National Standard for the Safe Use of Lasers in Health Care Facilities, 1996 [19] Sliney, D.H., Wolbarsht M.L., Safety with Lasers and Other Optical Sources, Plenum Press, New York, 12424 Research Parkway, Orlando, FL32826, 1980 [20] Haferkamp, H., Alvensleben F.von, Seebaum D., Goede M., Pster T., Air Contaminants Generated during Laser Processing of Organic Materials and Protective Measures, Proceedings of the 1997 International Laser Safety Conference, Laser Institute of America, Orlando, 1997 , FL: 209-218 [21] Schulmeister, K., Schmitzer Ch., Duftschmid K., Liedl G., Schrder H.B., Winker N., Hazardous Ultraviolet and Blue Light Emission of CO2 Laser Beam Welding, Proceedings of the 1997 International Laser Safety Conference, Laser Institute of America, Orlando, 1997 , FL:,229-232 [22] Kokosa, J., Hazardous Chemicals Produced By Laser Materials Processing, Journal of Laser Applications, 1994, 6: 195-201 [23] Hietanen, M., Honkasalo A., Laitinen H., Lindross L., Welling L., Nandelstadh P.von, Evaluation of Hazards in CO2 Laser Welding Related Processes, Ann Occupational Hygiene, 1992 ,36(2): 183-188, [24] Tarakolu N.,zcan M., Lazerler ve Materyal leme Uygulamalar, Atlas Yayn Datm, stanbul, 2004 [25] zcan M., Kahramanl ., Deiik Malzemelerin lenmesinde Kullanlan Nd:YAG Lazerleri in Etkin Bir G Kaynann Tasarm ve Uygulamas, Doktora Tezi, Seluk niversitesi Fen Bilimleri Enstits Konya, 2003.

121