Hakemsiz Yazlar

Trk Ktphanecilii 15, 1 (2001), 75-84

Kltr Bakanl'na Bal Olarak alan Ktphanecilerin Maalarnn yiletirilmesine Ynelik Rapor*
z Halk ktphaneleri ve Milli Ktphane'de alan ktphaneci saysnn uluslararas standartlarn ok altnda kalmas nedeniyle istenilen dzeyde nitelikli hizmet retilememesi tm ktphanecilerin ortak kaygsdr. Bu alma, ktphanecilerin saysal yetersizliinin temelindeki nedenleri, alma koullarndaki olumsuzluklarn yan sra cretlerin dkl olarak saptamakta ve dzeltilmesine ilikin neriler sunmaktadr.

Giri Halk ktphaneleri, hibir ayrm gzetmeden toplumun tm kesimlerinin bilgi gereksinimlerini karlayan ve onlarn eitimsel-kltrel gelimelerine katkda bulunan demokratik kurululardr. "Enformasyon toplumu" olarak adlandrlan gnmz toplum yapsnda, halk ktphaneleri, bilgiye ulamda bireylerin ve eitli toplum kesimlerinin ekonomik yetersizliklerinden doabilecek "bilgilenme hakk"ndaki eitsizlikleri, dolaysyla toplumsal sorunlar gidermede nemli kurumlar olarak deerlendirilip, dikkate alnmaktadrlar. Gelimi lkeler ktphanelere ynelik zel btelerle projeler retip, gerekletirerek, gelecekte ortaya kmas olas bilgilenmeye bal toplumsal sorunlar imdiden nlemeye almaktadrlar. Bilginin giderek pahal bir meta ve onu elde etmenin karmak bilgi teknolojileri ile olanakl olma eilimi gnmzde ktphaneleri n plana karmtr. nternet, veri tabanlar, bilgi alan, elektronik bilgi kaynaklan, elektronik bilgi hizmetleri, elektronik ktphanecilik, bilgi hizmetlerinin otomasyonu, elektronik bilgi hizmetleri konsorsiyumlan vb. gelimeler ktphanecilik mesleini giderek uzmanlk dzeyinde nitelikler gerektiren bir yapya brndrmtr. Halen niversite dzeyinde lisans eitimi ile bu nitelik* Bu rapor, Ktphaneler Genel Mdrl ve Ankara halk ktphanelerinde alan ktphaneciler ile Do. Dr. Blent Ylmaz tarafndan hazrlanmtr. - Bir grup ktphaneci tarafndan Kltr Bakan ve Mstear ziyaret edilerek rapor kendilerine sunulmutur. Kltr Bakan Sayn stemihan Talay ve Mstear Sayn Fikret can tarafndan, raporun Babakanlk ve Maliye Bakanl'na iletilmitir. Desteklerinden dolay Ktphaneler Genel Mdrl, Milli Ktphane Bakanl, TKD Genel Merkezi ile Ankara ubesi'ne ve meslektalarmza teekkr ederiz.

76

Hakemsiz Yazlar

lere sahip olarak mezun olan ve grev yapan ktphaneciler toplumsal gelimeye katkda bulunmaya alan uzmanlardr. lkemizde yaymlanan tm bilgi kaynaklarn (kitap, dergi, bror, kaset, poster, pul, CD vb.) ve yine yurt dnda Trkiye ile ilgili yaymlanan her trden bilgi kaynan elde edip, dzenleyerek hizmete sunan ve lkelerin ulusal bellekleri saylan milli ktphaneler ayn zamanda en nemli aratrma ktphaneleridir. lkenin kltr hazinesini koruma ve gelitirme ilevine sahip Milli Ktphane'nin, dnyann en zengin el yazmalarna sahip lkemiz iin ayr bir neminin olduu da aktr. Bu ktphanemiz de dnyadan kopmamak iin hizmetlerini en son bilgi teknolojileri ile verme kaygs ve abas iindedir. Bu abada baarsz olmas ulusal bellein yitirilmesi anlamna gelecektir. Ancak hem halk ktphanelerinin, hem de Milli Ktphane'nin gnmzn gerektirdii ada hizmetleri verebilmesi, onlara gerekli olanaklarn salanmasn zorunlu klmaktadr. Dnya uygarlnn btn dnemlerini yaam ve bu uygarln te birine sahip lkemizin bu gz kamatrc kltr zenginliini koruyup, gelitirecek, toplumunun uygarlamasna katkda bulunacak ktphane kurumunu da yaatacak ve gelitirecek olan ktphanecilik meslei uzmanlardr.

Mevcut Durum ve Sorunlar Sz edilen teknolojiyi kullanacak uzman niteliklerine sahip ktphanecileri, bugnk koullarla bu kurumlarda tutmak olanaksz hale gelmitir. 65 milyon nfusa 1405 halk ve 68 gezici ktphanede toplam 284, Milli Ktphane'de 20 ktphaneci ile hizmet vermeye alan meslek yeleri de her an kurumdan ayrlmann yollarn aramaktadr. Sz edilen bu saylarn yetersizlii ulusal hedef olarak belirlenen Avrupa Birlii lkelerindeki saylar ile karlatrldnda aka ortaya kmaktadr. Trkiye'de 50.000 kiiye bir halk ktphanesi derken, Avrupa Birlii yesi lkelerden ngiltere'de 4.100, Avusturya'da 2.451, Hollanda'da ise 1.750 kiiye bir halk ktphanesi dmektedir. ngiltere'deki halk ktphanelerinde yaklak 140.000.000 kitap yer alrken Trkiye'deki halk ktphanelerinde yaklak 12.000.000 kitap bulunmaktadr. Bir baka deyile, halk ktphanelerinde bulunan toplam kitap says dikkate alndnda, ngiltere'de 1 kiiye 2,5 kitap, Trkiye'de ise 6 kiiye 1 kitap dmektedir. ngiltere'de nfusun %57'si halk ktphanelerine ye iken, Trkiye'de bu oran yalnzca %1'dir. Yine bir baka arpc veriye gre, ngiltere'de bir personel yaklak 2.000 kiiye ktphane hizmeti verirken, Trkiye'de bir ktphane personelinin hizmet verdii kii says 20.000'dir. Uluslararas standartlara* gre, bir lkedeki ktphanelerde alan ktphaneci personelin toplam ktphane personeline orannn %33 olmas gerekirken, Trkiye'de toplam ktphane personelinin yalnzca %8,5'i ktphanecilik blm mezunu-

Kltr Bakanl'na Bal Olarak alan Ktphanecilerin Maalarnn yiletirmesine Ynelik Rapor

77

dur. Bir baka deyile Ktphaneler Genel Mdrl'ne bal 1.405 ktphanede, dolu kadro olarak toplam 2.923 personelin sadece 284' ktphanecidir. Uluslararas standartlara gre bu saynn en az 964 olmas gerekir. Bu rakam ayrca toplam personel saysnn da yetersizliini vurgulamaktadr. Oysa her trl standardn dnda her ktphanede hi olmazsa 1 ktphanecinin olmas gerektii sylendiinde bile 1.405 ktphaneciye gereksinim vardr. Bugnk koullarda bu yk 284 ktphaneci tarafndan tanmaktadr. Bu saynn son yllarda cret yetersizlii nedeniyle azalma eiliminde olduu ise bir baka gerektir. ncelenirse, Milli Ktphanemizin durumunun da halk ktphanelerinden farkl olmad grlecektir. Ksaca, Kltr Bakanl bnyesindeki hem halk ktphanelerinin, hem de Milli Ktphane'nin hedeflenen Avrupa Birlii standartlarndan ok uzakta olduu aktr. Artan ktphane saysna karn personel saysndaki azalma Grafik l'de grlebilir.

Yukarda sralanan veriler Avrupa Birlii'ne hazrlk almalarnn ktphaneleri de bir an nce iermesi gerei yan sra, yksek bilgi teknolojilerinin kullanlaca enformasyon toplumu olma isteimizin de ktphane kurumu asndan henz gerekli altyapsal koullara sahip bulunmad gereini ortaya karmaktadr. Oysa, Avrupa Birlii'ne ulusal kimlikle girmenin balca koullarndan

78

Hakemsiz Yazlar

birisi bu kimlii oluturan kltrel deerlerimizi koruyan ve gelitiren ktphane kurumunu dikkate alma zorunluluu olsa gerektir. Bu zorunluluu, zaten Avrupa Birlii de dile getirmektedir. Ancak, nmzdeki bu ksa hazrlk srecinin varolan ve hatta ksa srede daha da azalacak olan ktphaneci personel says ve bu cret politikas ile olumlu biimde gereklemesi olanakszdr. Kltr Bakanl'nda, ktphaneciler gibi, kltrel mirasn gelecek kuaklara aktarlarak toplumsal kalknmaya katkda bulunma ilevini yklenmi arkeologlar iin verilmi olan ekonomik olanaklarn, bo kadrolar da dahil 482 ktphaneci kadrosu iin de verilmesinin maliyeti devletimiz iin son derece dktr. lkemiz ktphaneciliinin u an birinci ncelikli sorunu ktphaneci personel sorunudur. Bu sorun, hem eldeki personeli tutabilme hem de yine eldeki bo kadrolara ktphaneci alabilme noktalarnda odaklanmtr. Yaplan son ktphaneci snavna yeterli sayda bavurunun yaplmam olmas ve yaklak 40-50 milyon TL cret fark nedeniyle retmenlie geiin yaratt nemli miktardaki personel azalmas ok ciddi sorun kayna olmu, ktphane hizmetlerini fiili olarak durma noktasna getirmitir. Bakanln Ktphaneler Genel Mdrl ve Milli Ktphane Bakanl tarafndan muvafakat verilme eilimine girilse, ok ksa srede alan ktphaneci saysnn hangi dzeye ineceini tahmin etmek zor deildir ve bu ilgili ktphanelerimizin sonu olacaktr. Bylesine ciddi bir sorun noktasna gelmi konuya bir de mali ynden bakmakta yarar bulunmaktadr.
TABLO 1 BAKANLIIMIZDA ORTAOKUL VE LSE MEZUNU OLARAK ALIANLAR LE KTPHANECLERN MAA KARILATIRMASI (OCAK 2001)
+000.-TL

GREV/DERECE MAA

Hizmetli (9/1) 167.000

Teknisyen (9/1) 194.000

Gvenlik Gr.(9/1) 176.000

Beki (9/1) 171.000

Memur (9/1) 174.000

ofr (9/1) 177.000

Ktphaneci (9/1) 175.000

Dier yandan, Bakanlmzda alan dier niversite mezunu personel arasndaki maa farkllklar da Tablo 2'de grlmektedir.

Kltr Bakanl'na Bal Olarak alan Ktphanecilerin Maalarnn yiletirmesine Ynelik Rapor

79

TABLO 2 BAKANLIIMIZDA ALIAN NVERSTE MEZUNU PERSONEL ARASINDAK MAA FARKLILIKLARI (OCAK 2001) DERECE ARKEOLOG Arazili 1/1 7/1 361.000 318.000 Arazisiz 335.000 292.000 FOLKLOR MZE MTERCM ARATIRMACISI ARATIRMACISI +000.- TL KTPHANEC

267.000 181.000

245.000 180.000

237.000 181.000

228.000 177.000

Tablo 2'de yer alan farkllklar grafik ile belirtmek gerekirse: GRAFK 2 BAKANLIIMIZDA ALIAN NVERSTE MEZUNU PERSONEL ARASINDAK MAA FARKLILIKLARI (OCAK 2 0 0 1 )

Arkeolog

Mze Ara. Ktphaneci (Derece 1/1 Esas Alnmtr)

Bakanlmzda alan ktphanecilerin maalannm dkl dier kamu kurumlannda alan ktphaneciler ile karlatrldnda ok daha arpc olarak ortaya kmaktadr.

80

Hakemsiz Yazlar

Kltr Bakanl'nda 10 yln doldurarak l/l'e ykselmi bir ktphaneci ile dier kurumlarda uzman kadrosunda alan ktphaneciler arasndaki gelir fark ok daha fazla almaktadr:

Kltr Bakanlna Bal Olarak alan Ktphanecilerin Maalarnn yiletirmesine Ynelik Rapor 81

Sonu 1. Bakanlmzca 1992'den beri snav almad halde, 1998 ylnda alan 119 kadroluk ktphaneci snavlarna, maalarn dkl ve alma koullarnn zendirici olmamas nedeniyle bo kadrolar dolduracak kadar bile bavuru yaplmamtr. 2. Bakanlmzn ald "Ktphanecilere Muvafakat Vermeme lke Karanndan 1996 ylnn ksa bir sresini kapsayan dnemde vazgeilmi, bu ksa srede 67 ktphaneci ayrlmtr. - 11 ktphaneci Milli Eitim Bakanl'na, - 19 ktphaneci niversite ktphanelerine, - 18 ktphaneci dier kurum ve kurululara gemi ve - 19 ktphaneci ise istifa etmitir. 1996'dan sonra tekrar ayn ilke kararnn alnmasyla ayrlmalar zorunlu olarak durmutur. 1996 ylnda ksa bir sre ierisinde 67 ktphanecinin ayrld gz nne alnrsa muvafakat verildii takdirde, Bakanlmz bnyesinde grev yapan hibir ktphanecinin kalmayaca aktr. 3. Toplumun eitilmesi ve bilgilendirilmesinde rgn eitim kurumlarnn olduu kadar ktphanelerin de sorumluluu vardr. Bir baka deyile retmenler kadar ktphaneciler de gnmzde yaamn temel ihtiyalarndan biri haline gelmi bilgiyle kiiyi buluturmada eit dzeyde misyon stlenmilerdir. 4. Devlet politikas olarak Avrupa Birlii'ni hedefleyen lkemizde, ktphanelerin ve ktphanecilerin mevcut durumu ile bu alanda hedefe ulalmas olanakl deildir. 5. Kltr Bakanl ktphanecilerinin maalarnda yaplacak iyiletirmeye ynelik almadan somut bir sonu alnamad taktirde, ktphanecilerin baka kurumlara geiini nleyen "Ktphanecilere Muvafakat Vermeme lke Karanndan vazgeilmelidir.

neriler 22 Aralk 2000 gn ve 24268 sayl Resmi Gazete'de yaymlanan 4615 sayl "Memurlar ve Kamu Grevlileri Hakkndaki Baz Kanunlarda Deiiklik Yaplmasna Dair Yetki Kanunu" memurlar ve kamu grevlilerinin idari, mali ve sosyal haklarnda hizmetin zellik ve gereklerine uygun olarak adaletsizlikleri giderecek dzenlemeler yaplmasn ngrmektedir. Bakanlmzda grev yapan ve Tablo l'de unvanlar ve maalar gsterilen ilk ve ortaretim dzeyinde renim grm personel ile 4 yl niversite dzeyinde renim grerek lisans diplomas alm ktphanecilerin maalarnn hemen hemen ayn, hatta kimilerine gre dk; yine ayn ekilde Tablo 2'de gs-

82

Hakemsiz Yazlar

terilen Bakanlmzdaki dier niversite mezunu personelin maalar yannda da dk kalmas meslek personelinin itibarn zedeleyicidir. Ayrca Grafik 3 ve 4'de gsterilen ve kendi zel kanunlar bulunan kurumlarda grev yapan ktphaneciler ile Bakanlmz ktphanecilerinin gelir durumlar arasndaki uurum ise ok daha arpcdr. niversitede 4 yl ayn eitimi almalarna karn, sadece ansl balang yapabilmi olmalar nedeniyle ayrcalkl konuma gelmi bu kurumlardaki ktphaneciler karsnda Bakanlmz ktphanecileri, baka kurumlara gemenin yollarn aramakta, hatta giderek mesleklerinden souyarak istifa yolunu semektedirler. Oysa demokratik hukuk devletinin gereklerinden biri "eit ie eit cret" ilkesidir. Bu noktadan hareketle, Bakanlmz ktphanecilerinin maalarnn hi deilse belli bir miktar arttrlmas, bugnk koullarda yan deme ve zel hizmet tazminatlarnn yeniden dzenlenmesi ile mmkn olabilecektir (TABLO 3). Bu konudaki nerilerimiz yledir : NER 1- 04.02.1998 gn ve 23248 sayl Resmi Gazete'de yaymlanan 98/10548 sayl Bakanlar Kurulu Karar'nn I Sayl Gl, Riski, Temininde Glk ve Mali Sorumluluk Zamm Cetveli'nin (H) Genel ve Katma Bteli darelerle Kitlere likin Kurumsal Blm'n Kltr Bakanl balnn 8. srasnda yer alan ktphanecilerin 500 olan Gl Zammnn 700 e, 500 olan Temininde Glk Zamm'nn 1. derece iin 1400 e, 2-9. derece iin 1000'e ykseltilmesi, NER 2- neri l'de sz edilen Bakanlar Kurulu Karan'nn a) II Sayl zel Hizmet Tazminat Cetveli'nin, (A) st Ynetim ve Genel dare Hizmetleri Blmnn 16. Grup 4. srasnda 1,2. derece olarak saylan ktphanecilerin bu gruptan karlarak ayn cetvelde 11. Grup 4. srasndan sonra gelmek zere ilave edilmesi, b) II Sayl zel Hizmet Tazminat Cetveli'nin, 17. Gruba dahil olan 3,4. derece ktphanecilerin bu gruptan karlarak 12. Grup 11. srasndan sonra gelmek zere ilave edilmesi, c) III Sayl Dier Tazminatlar Cetveli'nin (G) Blmnn (b) bendinin "Dierlerinden" balkl "Dier derecelerden aylk alanlar'"a giren 5-7. derece ktphanecilerin bu blmden karlarak, II zel Hizmet Tazminat Cetveli'nin 13. Grup 11. srasndan sonra gelmek zere ilave edilmesi, d) III Sayl Dier Tazminatlar Cetveli'nin (G) Blm'nn (b) bendinin "8-15. dereceden aylk alanlar"a giren 8-9. derece ktphanecilerin bu blmden karlarak, II Sayl zel Hizmet Tazminat Cetveli'nin 14. Grup 2. sra olarak ilave edilmesi. Bu nerilere gre dzenleme yapldnda yle bir tablo ortaya kmaktadr :

Kltr Bakanl'na Bal Olarak alan Ktphanecilerin Maalarnn yiletirmesine Ynelik Rapor

83

TABLO 3 KLTR BAKANLII KTPHANELER GENEL MDRL (MERKEZ VE TARA TEKLATINDA) VE MLL KTPHANE BAKANLII'NDA GREV YAPAN KTPHANECLERN U ANDA UYGULANMAKTA OLAN VE NERLEN YAN DEME VE ZEL HZMET TAZMNATLARINA AT CETVEL
NVANI DERECES SAYISI GL TEM. RSK GLK ZAMMI
Uygulanan nerilen

MAL. ZEL HZMET SOR. TAZ. TAZ.

Uygulanan nerilen

EK. GS.

Uygulanan

nerilen

Ktphaneci Ktphaneci Ktphaneci Ktphaneci Ktphaneci Ktphaneci Ktphaneci Ktphaneci Ktphaneci

1 2 3 4 5 6 7 8 9 TOPLAM

79 9 63 9 26 229 64 3 482

500
500 500 500 500 500 500 500 500

700 700 700 700 700 700 700 700 700

500 500 500 500 500 500 500 500 500

1400 1000 1000 1000 1000 1000 1000 1000 1000

60 60 55 55 49 49 49 48 48

125 125 100 100 80 80 80 75 75

2200 1600 1100 800

Kltr Bakanlnda toplam ktphaneci kadro saylanna gre, u anda uygulanan yan deme puanlan ve zel hizmet tazminat oranlan ile Tablo 3'de nerilen puan ve oranlar dikkate alndnda yle bir maliyet tablosu ortaya kmaktadr :
TABLO 4 U ANDA UYGULANMAKTA OLAN LE NERLEN YAN DEME VE ZEL HZMET TAZMNAT ORANLARINA GRE YAKLAIK MAA DURUMLARI VE AYLIK MALYET + 000.-TL

nvan

Derece Kadro Mevcut u Anda Uygulanan Says Maa Durumu Yan deme ve zel Hizmet Tazminat le Toplam 1 2 3 4 5 6 7 8 9 79 9 63 9 26 229 64 3 482 228.000 221.000 209.000 203.000 183.000 180.000 177.000 176.000 175.000 18.012.000 1.989.000 13.167.000 1.827.000 4.758.000 41.220.000 11.328.000 528.000 -92.829.000

nerilen Yan deme ve zel Hizmet Tazminat le Maa Durumu 347.040 337.710 291.050 285.050 240.790 237.790 234.790 226.860 225.860 -

nerilen Yan Aylk deme ve Maliyet zel Hizmet Fark Tazminat le Toplam

Ktphaneci Ktphaneci Ktphaneci Ktphaneci Ktphaneci Ktphaneci Ktphaneci Ktphaneci Ktphaneci TOPLAM

27.416.160 3.039.390 18.336.150 2.565.450 6.260.540 15.026.560 680.580

9.404.160 1.050.390 5.169.150 738.450 1.502.540 3.698.560

54.453.910 13.233.910 152.580 127.778.740 34.949.740

84

Hakemsiz Yazlar

Yan deme ve zel Hizmet Tazminatnn Artrlmasna likin Cetvel ve rakamlardan da grlecei gibi Kltr Bakanl bnyesinde alan ktphanecilere, Yan deme ve zel Hizmet Tazminat'nn ykseltilmesiyle aylk ortalama 72.780.000.- TL civarnda bir katk salanacaktr. Bu ekildeki katknn aylk maliyet fark 34.949.740.000.- TL (TABLO 4), yllk maliyet fark 419.396.880.000.- TL dir. Maalarnda deiiklik istenen ktphaneci saysnn yalnzca 482 olmas nedeniyle bu rakamn uygulanan stikrar Program'n olumsuz anlamda etkilemeyecei aktr. Alk snrnn 4 kiilik bir aile iin 200 Milyon olduu lkemizde, istenilen bu artla 9/1'i bir ktphanecinin alaca maa 225.860.000.- TL civarnda olacaktr. stenilen bu artn olumlu ve makul karlanacan umuyoruz. Bylelikle Halk Ktphanelerinden kaan meslektalanmzn says azalacak ve ktphane hizmetlerinin kalitesi ykselecektir.