RSK GRUPLARI

alma hayatnda karlat riskler nedeniyle fiziksel, biyolojik ve ruhsal etkilenme dzeyleri dier alanlara gre yksek olan, zel korunma altna alnmas gereken alanlar vardr. Bu gruplar i sal ve gvenliinde risk gruplar olarak tanmlanmaktadr. Uluslararas yaynlarda risk gruplar kapsamnda; Kadn alanlar, ocuk alanlar, zrl alanlar, Yal alanlar ele alnmaktadr.

KADIN ALIANLAR: alma yaamnda hem ekonomik nedenlerle hem de bireysel seimleriyle alan kadnlarn says giderek artmaktadr.Bu durum alma yaamnda risk gruplarnn saysnn giderek artmas demektir (1). Dnya nfusunun yarsndan fazlasn, alan nfusun te birini oluturan kadnlar; dnya gelirinin onda birine, yeryz mal varlnn ise yzde birine sahiptirler(2 ). Dnyada alan kadn nfusunun byk bir blm tarm alannda hizmet vermektedir (Afrikal kadnlarn %80i, Asyal kadnlarn %73 ). Ayrca tarlada alan kadnn alma sresi erkekten daha uzundur. Sanayi dalnda alan kadnlar daha ok gelimi lkelerde olup sanayide alan her drt kiiden biri kadndr. Dnyada en son ve glkle ie alnanlar, ancak en bata ve kolaylkla iten atlanlar yine kadnlardr. nk; - Kadnlar, genellikle eitim ya da uzmanlama gerektirmeyen, makineler tarafndan da yaplabilecek ilerde altrlmaktadr. - Kadnlar genellikle sendikal deildir. - Kadnlar genellikle geici ya da yar zamanl ilerde almaktadr. - Kadnlar ocuk douracaklar zaman ilerini brakmak zorunda kalmakta ve alabilecek duruma geldiklerinde yeniden i bulamamaktadr(2). Birlemi Milletlerin hazrlad (1985) Dnya Kadnnn Durumu raporu grnmeyen ilerde alan ya da grnmeyen i kadnlarnn yeryznde byk bir ounlukta olduunu bildrmektedir. Kadnlarn bu tr ileri tercih etme nedenleri: - alma saatlerini kendilerinin ayarlayabilmesi, - Ev ileri ile dardaki ileri ya da grnmeyen ileri arasnda uyum salayabilmeleri, - Bu tr ilerde ocuklarn da yanlarna alabilmeleri, - Bu tip ileri kendi evlerinde de yapabilmeleri, - Baka i yapmaya birikimleri, eitimleri ve koullanmlklarnn elverili olmamasdr.

almayan kadn diye tanmlanan kadn da aslnda sabahn erken saatlerinden ge saatlere kadar almakta; evinin her trl iini, ocuklarnn ve yallarnn bakmn srdrmektedir. Sonu olarak kadnlar erkeklerden iki misli fazla almaktadr(2). Dnya Salk rgt (DS), salk alannda cinsiyet duyarl bir yaklam benimseyerek kadnlar ve kadnlarn saln izole biimde ele alan yaklamlarn tesine gemekte, erkekle kadn arasndaki farkllklarn analizini de gndeme getirmektedir. DSnn yaklam pratikte u sonular vermektedir: - Kadnlarn saln etkileyen faktrler ele alnrken, yalnzca biyolojik faktrlerle yetinmeyip, toplumsal ve ekonomik staty, kltrel, evresel, ailesel, mesleksel ve siyasi faktrleri de gzeten daha kapsaml bir yaklamn benimsenmesi, - Kadnlarn yalnzca e ve anne olarak oynadklar rolleri deil, btn rollerini dikkate alan bir yaklam, Bir kadnn doumdan lme kadar yaamnn btnne daha fazla dikkat edilmesi (3).

Trkiyede Cumhuriyetin ilk yllarndan itibaren kadnlar alma hayat iinde yer almtr. Bu yllarda yaplan sanayi saymnda (1927) erikin iilerin drtte biri kadndr. (Dokumaclkta iilerin %52si kadndr.) Kadnlarn %22sinin alt 1936 ylnda alanlarn %36s kadndr.1997 ylnda SSK kapsamnda alan iilerin %13.4 kadndr(4). 1955 ylnda kadnlarn igcne katlma oran %77 iken bugn bu oran %31e gerilemitir. gcne katlan kadnlarn %67.2si cretsiz aile iisi olarak, %19.1i cretli ve maal, %3.3 mevsimlik ve yvmiyeli ilerde, %10.2si kendi hesabna almaktadr. %0.27si ise iveren konumundadr(5). Trkiye Nfus ve Salk Aratrmas - 98 sonularna gre; Kadnlarn %39u aratrma ncesi 12 aylk dnem iinde altklarn ,%35i ise aratrma tarihinde halen almakta olduunu gstermektedir. alan kadnlarn %49u tarm kesiminde almaktadr. Bunlar arasnda her on kadndan alts kendi ailesinin tarlasnda almaktadr. Kadnlarn meslei yaa gre deimektedir.Tarm kesiminde alan kadnlarn oran en gen ve en yal ya gruplar iin en yksektir.(15-19 ya grubunda %58, 45-49 ya grubunda %65) El emeine dayal mesleklerde daha ok gen kadnlar almaktadr.Serbest meslek veya teknik eleman olarak alan kadnlarda gen yalarda dk olan oran , 25-29 ya grubunda en yksek dzeyine ulamaktadr. Kadnn alt iin yerleim yeri ve blgelere gre farkllat bilinmektedir. Krsal alanda alan kadnlarn %84 tarm sektrnde alrken bu oran kentsel alan kadnlar iin sadece %17 dir. Bu durumun tersine kentsel alanlarda alan kadnlarn daha ok profesyonel mesleklerde, teknik ve idari ilerde (%36), vasfl ii olarak (%27), hane ii ilerde (%8) ve ticaret ve hizmet sektrnde (%7) istihdam edildikleri grlmektedir. Kadnn eitimi ile tarmsal ilerde alma arasnda ters ynde bir iliki bulunmaktadr. Eitimsiz kadnlarn %77si tarm sektrnde almaktadr. alan kadnlarn %49u kazanlarnn kullanmna ilikin kararlar kendisi alrken, %29u kocas ile beraber almakta, %15i ise kazancn nasl kullanlacana ilikin karar srecinde yer almamaktadr. TNSA-98 aratrmas sonularna gre; alan her drt kadndan bir ya da daha fazlasnn 6 yandan kk ocuu bulunmaktadr.6 yandan kk ocuu olan alan kadnlarn

%34 alma srasnda ocuklarna kendileri bakmaktadr. Akrabalarn (%36) ve ocuun ablasnn (%11) en yaygn ocuk bakclar olduu grlmektedir(6). Kadnlarn aktif olarak altklar eitli i kollar ile ilikili muhtemel maruziyet rnekleri aada sunulmutur (7): 1. Tarm i kolu: Fizik, biyolojik koullar eitlidir.Youn alma saatleri, aralkl ve uzam ar i saatleri vardr. Kimyasallar; zellikle pestisidler, herbisidler, insektisidler, solventler, tozlar, ttsler, gazlar, scaklk ve yksek nem, enfeksiyonlar (Bakteriyel,viral,riketsiyal) ve vibrasyon maruziyeti riski vardr. 2. Temizlik Personeli: A. amarclar:Kontamine elbiseler, deterjanlar, enzimler, sabunlar, scaklk ve nem maruziyeti, B. K uru temizleyiciler: Kontamine elbiseler, scaklk, perkloroetilen, nafta, benzen, triclor etilen ve dier solventlere maruziyet riskleri vardr. 3. Bro eleman: Fizik stresler, kt aydnlatma, ergonomik yetersizlikler, eitli temizleyicilere maruziyet riski vardr. 4. Ev iileri ( Ev, otel, motel, ofis temizlikileri ): Alkaliler, amar suyu, deterjanlar, souk, vardiyal i ve temizlik ajanlarnda bulunan eitli solventlere maruziyet riski vardr. 5. Elektronik irketleri: Antimon, kurun, metil etil keton, metilen klorid, kalay, tri klor etilen, grme stresi ve gerginlik maruziyeti vardr. 6. Uu ekipleri: Uyku bozukluklar, yorgunluklar, fizik ve emosyonel stres, solunum irritasyonu riski vardr. 7. K uafr ve kozmetik ii yapanlar: Aceton, aerosoller, benzil alkol, etil alkol, sa spreyleri reineleri (Polivinil prolidone), halogenli hidrokarbonlar ve dier eitli solventlere maruziyet riski vardr. 8. Hastane / Salk Personeli: A. Hemire, doktor, renci ve hastalar: Alkol, anestezik gazlar, etilen oksid, enfeksiyz hastalklar( Bakteriyel,viral), delici yaralanmalar ve x n radyasyonu riski vardr. B. Di hekimleri / alanlar: Anestezik gazlar, enfeksiyz hastalklar (Bakteriyel, viral), civa, delici yaralanmalar, ultrasonik grlt, vibrasyon ve x n radyasyonu riski vardr. C. Laboratuvar alanlar (Klinik,aratrm a ve hayvan lab.): Enfeksiyon hastalklar (Bakteriyel,viral), delici yaralanmalar, eitli toksik kimyasal maddeler, karsinojenler, mutajenler ve teratojenler, x n radyasyonu ve vardiyal alma riski vardr. 9. Gzlkler: Kmr katran, zift, hidrocarbonlar, demir oksid, dier parlatc ve tc toz ve solventlere maruziyet riski vardr. 10. Fotoraflar: Bromidler, kostikler, iyodrler, demir tuzlar, civa klorid, pirogallik asit ve gm nitrat. 11. Plastik fabrikalarnda alanlar: Asitler, akrilonitril, alkaliler, heksametilen tetramin, peroksidler, fenol formaldehidler, stiren, re formaldehidler, vinil clorid, viniliden klorid, yksek scaklk ve nem maruziyeti riski vardr. 12. Polis: Fizik ve emosyonel travma riski vardr. 13. Yazclar: Benzen, karbon tetra klorid, mrekkep duman, kurun, metanol, metilen klorid, mikro dalga, 2-nitro propan, boyalar, iz elementler, toluen ve eitli solventler, triklor

etilen, ultra viyole, mikro dalga ve dier radyasyon kaynaklar, grlt ve vibrasyona maruziyet riski vardr. 14. Tekstil ile ilikili iler: A. Tekstil makinelerinde alanlar: Asbestoz, formaldehid, scaklk, grlt, ham pamuk tozu, sentetik lif tozlarna maruziyet riski vardr. B. Terziler: Asbestoz, pamuk ve sentetik fiber tozlar, formaldehit, grlt ve organik solventler. 15. Nakliyeciler: A. Otobs, taksi, kamyon ve dier ar vasta srcleri: Karbon monoksid, polinkleer aromatikler, kurun, gazolin maruziyeti riski vardr. B. Hava yollar: Yanma rnleri, sirkadiyan disfonksiyonlar, scaklk, fizik stres, vardiya deiiklikleri, vibrasyon, grlt maruziyet riski vardr. 16. Hayvanat bahesi iileri: Tarm i kolu riskleri, ylan srklar ve dier toxinler ve enfektif ajanlara (Parazit ve virsler) maruziyet riski vardr. 17. H ayat kadnlar:Cinsel yolla bulaan enfeksiyon hastalklar, fizik ve ruhsal strese maruziyet riskleri vardr. Kadn ve erkek arasnda bilinen psikolojik ve anatomik farkllklar mesleki hastalk ve yaralanmalarda nemlidir. yerine ait verilerin yokluu iyerinde kadnn salk ve gvenliinin hala gzard edilmesine neden olmaktadr. Kadnlarn vital kapasitesi %11, hemoglobini %20 daha azdr. Omurilik yaps gerei gebelikte kadnlarda L5-S1 disk hernisi ihtimali artmaktadr. 20 yanda bir kadn erkein kaldrd arln %65ini kaldrabilir, itme-ekme kuvvetinin ise %75i kadar kuvvet verebilir ve ya arttka aradaki fark daha da artar. Kadnlarn scaa tahammlleri de daha azdr. alma ortamnda uygun scaklk olarak erkekler iin 25.5, kadnlar iin 24.4 derece bildirilmektedir (NIOSH 1985 kriterlerine gre). Gebe kadnn vcut scakl yaklak bir derece daha yksek olup metabolizma hz artmtr. Dolays ile scaklk ve neme daha da duyarldr(7). Vcutlarndaki genel ya dokusunun fazlal ve meme dokular nedeniyle yada eriyebilen kanserojenlere maruziyette kadnlar daha fazla risk altndadr. Baz kanserojenlerin strojen benzeri etkileri vardr. Son yllarda yaplan almalarda kontrol grubunun tersine meme kanserli kadnlarda DDT dzeyinin artt gsterilmitir (7). Erkeklerin hormonlar anabolik iken kadnlarn hormonlar anabolizmay inhibe etme eilimindedir. Bu durum oksidatif mekanizmada farkllklara yol aar. Bunun sonucu olarak aktivasyonu iin oksidasyon gerektiren karsinojenler erkeklerde daha ok kanser nedeni olurlar. Direkt olarak aktive olan karsinojenler de kadnlarda daha etkindir. nk uzun sre orijinal halde kalabilirler. Emzikli alanlar zel bir risk grubudurlar; nk stleri aracl ile iyerinin baz kimyasallarna olan maruziyetlerini bebeklerine tarlar. yerinde toksik maddeye maruziyet dzeyi, maddelerin toksik zellikleri ve kimyasal zellikleri (Yada eriyebilme, molekl arl, serumda yarlanma zaman gibi) ile ocuklara zararl etkisinin olup olmayacana karar verilir. yerinde maruz kalnan organik kimyasallar iin TLV deerlerine iyeri uyuyor ise genellikle ocuk da zarar grmemektedir. (Bu dzey ile ocuk da korunabilmektedir.) Ancak benzer korunma, metaller iin geerli deildir. Bu nedenle ya anne st verilmemeli ya da beslemeden nce st test edilmelidir. Serumda yarlanma zaman ksa olan ve molekl arl

200n zerinde olan maddeler de stte toplanabilmektedir. St yapm gerei artm kan akm sz konusudur. Bu da biyolojik ajanlar asndan st riskli duruma getirmektedir(7). Menstrel siklus da kadnlar iin fizik ve ruhsal olarak zel bir dnemdir. Menstrel kanama sresince kadnlarn i kapasitesi % 10 orannda azalr. alma yandaki kadnlarn %40 alrken gebelik ve doum geirmektedirler. Gebe kadnn son 6-8 haftada i kapasitesi belirgin olarak azalmaktadr.Yine ayn dnemde srt ve bel arlar artmaktadr. Bu nedenle gebeliinin son aylarnda alan kadnn i yk %20-25 azaltlmaldr.Germe, ekme, itme gibi fizik kuvvet gerektiren ilerde gebenin kapasitesi aydan aya azalmaktadr. Pamuk tarmnda alan kadn iilerde yaplan bir aratrmada; evlenmi ve gebelik geirmi kadnlarn %73 gebeliin sonuna kadar alm ve douran kadnlarn %86.7si doumdan sonraki ilk bir ay iinde almaya balamtr.Yaplan fizik muayenelerinde %60 orannda patoloji ve %80inde hemoglobin dzeyleri 12gr/dl.nin altnda bulunmutur(9). Gebelikte baz maddelerin plasentada birikme riski vardr. Kalsiyuma benzer ajanlar kurun gibi birikebilirler ve gecikerek de olsa bebekte olumsuz etkileri grlebilir.Plesentaya geen maddelerin ou pasif diffuzyonla gemektedir.Yada znebilenler maddeler ve deimi molekller deimemilerden daha fazla gemektedir.Molekl bykl 1000 ve zeri ise plasentaya geememektedir(7). Doum defektleri asndan; gebeliin 15 - 40nc gnleri aras etkilenim asndan en duyarl gnlerdir.Defektlerin %20si genetik, %10u ise evresel etki ile olumaktadr.Kalan %70inin nedeni bilinmemektedir. yonizan radyasyon iin izin verilen bir mazuriyet dozu yoktur.Radyasyon icileri iin ylda 5 reme izin verilmektedir.Gelimekte olan ocuk iin bu dzey 9 ayda 0.5 remdir. Hastanelerin radyoloji blmnde alanlar en fazla radyasyona maruz kalan kiilerdir. Akut Radyasyonun Etkileri: 50 rem zerinde akut maruziyet ve 700 rem altnda in utero etkileri unlardr; -Dkle sonlanr. -20 haftaya kadar merkezi sinir sistemi hasar ve mikrosefalji gibi sonular olur. -20 haftadan sonra cilt ve kan reten organlarda minr deiiklikler olur. Noniyonizan radyasyon; Mikrodalga ve dk frekansl dalgann in utero etkileri vardr.Hcre blnmesine olumsuz etkileri olabilir. Bu konuda daha ayrntl almalara ihtiya vardr. Grlt ve vibrasyon ynnden uterusun sesi azaltc etkisi bebei grltnn olumsuz etkilerinden korumaktadr.Vibrasyon barsak ve idrar kesesinde boalma ve hematriye sebep olabilir.Gebelik mevcut ise dk ile sonlanma riski vardr. Organik solventler; Etanol erkek midesi metabolize edebilirken kadn midesi edemedii iin kadnlar daha abuk sarho olmaktadr. Kadnlarda spesifik etkisi bilinen tek pestisid DDTdir ve Di Etil Stilbesterol (DES) gibi etkileri vardr.(Transplasental karsinojenik etkisi sonucu olgun yaa gelen kz ocuklarda vagen ve uterus clear cell karsinomasna neden olmaktadr.) Fetal lme yol aan sigara iiminin ayrca dk doum arlkl doum ve prematriteye neden olabilecei bilinmektedir(7). Salk alanlar gnlk alma ortamnda, hastalardan bulaabilecek birok enfeksiyon hastal asndan risk altnda bulunmaktadr.Bu enfeksiyonlar ierisinde kanla bulaanlar ok nemli bir yer tutmaktadr.Kan ya da kanla bulak vcut svlar ile karlama sonucu bulamas olas olan viral hastalklar arasnda; AIDS, hepatit B, hepatit C, hepatit D

saylabilir(10). Hamile salk alanlar asndan kzamk, kzamkk, kabakulak, su iei, influenza gibi enfeksiyon riskleri sz konusudur(11). 1993 ylnda lkemizdeki salk alanlarnn gebelik srasndaki alma koullar ile ilgili olarak yaplan bir almann sonularna gre: Hekimlerin %70i, hemirelerin ise %80i gebelikleri boyunca gece nbeti tutmutur ve aylk nbet says ortalamalar srasyla 5.8 ve 6.8dir(12). Ameliyathaneler yada eriyen anestezik maddeler iin bir kaynaktr.Kadn anestezistlerde dk doum arlkl doum ve konjenital malformasyonlar anestezist olmayanlara gre daha yksektir.Laboratuvarlarda, yer demeleri ve havalandrmalar ktdr ve soluma seviyesine doru zararl buharlar kmaktadr.Hastaneler salk ve gvenlik asndan zayftr.Ancak son yllarda kontrol nlemleri alnmaya balamtr. Sosyal ve Kltrel Faktrler; almann kadn zerinde olumlu sosyo kltrel etkileri de olmutur. 20 yzyla girerken kadn; babakan, genel mdr, pilot veya st dzey hkmet grevlerine atanabilmektedir.Amerikada hukuk fakltesine giren rencilerin yars kadndr. Tp fakltesinde te biri kadndr. Btn bunlara ramen kadnn i koullar ve creti i dzeyi kadar gelimemitir. ngilterede niversite profesrlerinin %4.9u kadndr ancak aldklar cret meslekda olan erkeklerden daha dktr.Birok lkede halen kadnlar oy kullanamamaktadr.svirede bu hak kadnlara ancak 1980 ylnda verilmitir(7). Hall Kadnn i konusunda yapm olduu almada; alma yaamnn mental ve fizik sala olan etkilerini incelemitir. Kadnn alma hayatndaki stres kaynaklar erkeklere gre ok daha yaygn ve eitlidir(7,13). lkemizde sigortasz alanlarn byk ksmnn kadn iiler olduu, ocuk yata ie baladklar, emeklilik dnemine gelmeden ok nce ilerini terk ettkleri, dk cretli emein kullanld sektrlerde istihdam edildikleri, sigortal olanlarn sendikalama oranlarnn dkl, annelik durumunda haklar, haklarn kullanabilme olanaklar, i gvencesinin yokluu kadn ii sorununun yalnzca genel erevesidir (14). Dnya geneline baktmzda; kadn ve erkek alma yaamnda beraber alsa da hala daha az kazanmakta, gelitirilme ans daha dk olup, salkla ilgili zararlara daha fazla maruz kalmaktadr(7). OCUK ALIANLAR: Az gelimi ve gelimekte olan lkelerde, ok sayda ocuk ve gen, salksz ve korunmasz koullarda alma yaamnda grlmektedir. alian ocuk ve Gen Tanmlar BM ocuk Haklar Szlemesi'nde 18 yandan kkler, ocuk olarak tanmlanmtr. Szlemenin 32. Maddesinde, ocuun ekonomik smrye kar korunmas, riskli ya da eitimini engelleyecek, salna veya bedensel, aklsal, ruhsal, ahlaksal, toplumsal geliimine zarar verecek ilerde altrlmamas, bir temel hak olarak belirlenmitir. ILOnun 1973 Tarihli 138 sayl Szlemesinde ise, mesleki stats ne olursa olsun (cretli, bamsz alan, cretsiz aile iisi) ekonomik amal mal ve hizmet retimine katlan 15 yandan kk kiiler alan ocuk olarak tanmlanmtr. Trkiyede son kan Kanun ve ilgili pek ok dzenlemede de ayn ya kabul edilmektedir. 16-17 ya grubunda olanlarn alanlarn da gen ii olarak kabul edilmesi, genel kabul gren yaklamdr.

ocuk ve Gen gc stihdam Devlet statistik Enstitsnn 1999'da yapt ocuk igc saymna gre, Trkiyede nfusun % 25.4' 6-17 ya kmesindedir. Bu ocuk ve genlerin %10.2'si ekonomik ilerde istihdam edilmitir. stihdama katlma oran 6-9 ya grubunda % 0.8, 10-11 ya grubunda % 2.1, 12-13 ya grubunda %6.6 olmasna karn, yala birlikte hzla artarak, 14 ya grubunda %18e, 15-17 ya grubunda da, %28'e ykselmektedir. stihdama katlan ocuk ve genlerin ekonomik sektrlere gre dalmna bakldnda, % 5.9' unun tarmda, %2,2'sinin sanayide, % 1.1'inin hizmetlerde, %1'inin de ticarette istihdam edildii grlr. Doas gerei kk lekli retimi semek zorunda olmas, bu igcn, retim iin uygun altyaps bulunmayan binalarda, eski ve koruyucusuz makinalar, el aletleri ve zararl maddelerle, ilkel retim teknikleri ve geleneksel retim ilikileriyle srdrlen, pazara baml, emek youn retimle buluturur. Bu ocuk ve genler, ounlukla ok ocuklu, eitimsiz, i bulabilen tm bireylerini istihdama katmasna karn yoksulluktan kurtulamayan ailelerin, temel eitimi srasnda yoksulluk nedeniyle almaya balayan ve temel eitim sonrasnda, yoksulluk nedeniyle eitimini srdremeyerek tam gn igcne katlan erkek ocuklardr. alian ocuk ve Genleri Etkileyen Riskler alan ocuk ve genler yer aldklar ya grubu nedeniyle nemli bir risk grubudur. stihdama katlma ya kldke, risklerden daha kolay, hzl ve ar etkilendikleri bilindii halde, altrlmalar yasak sayld iin yasal ve kurumsal korumadan da yararlanamazlar. alan ocuk ve genlerin yaama koular da risk etmenidir: ounluu sanayi blgelerine yakn, altyaps olmayan, salksz konutlarda barnr, yoksulluk ve alma koullar nedeniyle salkl beslenemezler. e genellikle yryerek gidip geldikleri iin doa ve iklim koullarna kar korunmaszdrlar. te ok yorulurlar, ama uzun alma sreleri ve barnma koullar nedeniyle dinlenecek zaman ve ortam bulamazlar. Toplumsal etkinliklere zaman ayramazlar, ayrsalar da katlabilecekleri toplumsal etkinlikler snrldr. alma ortam insann retim etkinliini gerekletirdii ortamdr. ocuk veya gen retime katlma dzeyine ve yrtt ie bal olarak, alma ortamnda oluan, birikim zellii olan ve aralarnda etkileen bir ya da birden ok riskten etkilenir. Kk lekli retim genellikle retim amacna uygun olmayan binalarda srdrld iin salkl bir alma ortam yaratlamaz. yeri ortamnda bulunduklar ve asl ile ilgili yardmc ileri ya da temizlik ve getir-gtr ilerini yaptklar iin, alan ocuk ve genler retimde kullanlan ve nemli salk sorunlar yaratan zararl maddelerden ve atklardan etkilenirler. Risklerin ekonomik ve teknik nedenlerle nlenemedii kk lekli iyerlerinde, riski nlemeyi veya riskten korumay amalayan nlemler de, ok yetersizdir. Kiisel korunma aralar da, ya verilmemekte veya antropometrik uygunsuzluk nedeniyle kullanlmamaktadr. ocuk ve genlerin istihdam edildikleri ikollar arasnda en riskli olanlar souk ve scak metal ileri; oto motor bakm, onarm ve boya ileri; polyester; kuma ve deri giysi retimi; dorama, mobilya, deme ileridir. Bu ilerde risklerden daha kolay, hzl ve ar etkilenen ve almalar yasak sayld iin yasal ve kurumsal korumadan yararlanamayan ocuk ve genlerin risklerden etkilenme oran (%44.8), yetikinlerden (%43.3) yksektir. ocuk ve genler iin risk oluturan iki etmen de alma sresi ve sre rgtlenmesi ile cret ve deme sistemleridir. Bunlar, risklerden etkilenmeyi kolaylatrrken, korunmay gletirir. Aratrmalara gre ocuk ve genlerin en az yars, yetikinler kadar veya daha uzun sre alrlar.

Yetikinlere gre daha dk cret alan ocuk ve genlerin drtte e yakn cretinin tmn ailesine verirken; drtte biri, cretiyle kendi gereksinimlerini karlar, kalann biriktirir. Bylece, cret dorudan veya dolayl olarak aile gelirine katlr. ocuk ve genlerin yaklak yars sigortaldr. Bunlarn ounluunu raklk ve Mesleki Eitim Kanunundan yararlanan ve hastalk, i kazas ve meslek hastal primleri devlet tarafndan denen ocuklar oluturur. Sonuta, ocuklar kk iyerlerinde aadaki nitelikleri iin altrlrlar: Niteliksiz ilerin, niteliksiz igc kaynadrlar; almalar yasakland iin ok dk cretle, hatta cretsiz altrlabilirler; Ayn nedenle, yasal ve kurumsal gvenceleri yoktur, hak ve yetkileri belirsizdir, yasal sorumluluk yklemezler; Korunmasz, gvencesiz, yaltlm, rgtsz, dolaysyla tam baml ve uysaldrlar. Sorun yaratmazlar, direnmezler, direnirlerse, kolayca bastrlr veya iten atlabilirler. Esnek igcdrler. e alnp, iten atlmay; istenilen ii, istenilen saatte ve yerde; ok dk cretle, hata cretsiz yapmay meslek renmenin gerei gibi grp, kabullenirler. Bedensel ve ruhsal zellikleri, bedensel incelik ve esneklik, el becerisi ve sabr gerektiren, sradan, tekdze, yineleyici i trlerine uygundur. Byyp bu zelliklerini yitirince ya da alrken tkendiklerinde kolayca iten kartlabilirler. Bu alma karlnda ocuklar: Kiisel gereksinimlerini karlayp, aile gelirine katkda bulunabilirler; bunu baardklar lde aile ve arkada evresinde tannr ve saygnlk kazanrlar; Geleneksel retim teknikleri ve ilikileri kapsamnda da kalsa, meslek renebilir; ileride bu meslei kendi iyerinde srdrmelerini salayacak iletme deneyimi kazanabilirler; ZRL ALIANLAR: Tanm: zrl; doutan ya da sonradan herhangi bir hastalk veya kaza sonucu bedensel, zihinsel, ruhsal, duygusal ve sosyal yeteneklerini eitli derecelerde kaybetmesi nedeniyle toplumsal yaama uyum salama ve gnlk gereksinimlerini karlamada glkleri olan bireye denir. zr Gruplar: Ortopedik Zihinsel Grme itme Dil ve Konuma Ruhsal veya Duygusal Kronik Hastalk

Dnya nfusunun yaklak %10unu oluturan zrllerin ekonomik ve sosyal yaama katlmalar tm lkelerde zerinde durulan bir husustur.

lkemizde de eitli yasal dzenlemeler zrllerin istihdamn salamaya yneliktir. Trkiyede de alma hakk Anayasada yer alm olup, 50 nci maddesinde Beden ve ruh yetersizlii olanlarn alma artlar bakmndan zel olarak korunaca ngrlmtr. Ayrca, 61 inci maddesinde de Devletin sakatlar koruyaca ve toplum hayatna intibaklarn salayc tedbirleri alaca ve bu amala gerekli tekilat ve tesisleri kuraca ngrlmtr. 4857 sayl Kanununun 30 uncu maddesinde 50 ve daha fazla ii altran iverenlerin %3 orannda zrly istihdam etmekle ykml olduu hkm yer almaktadr.4857 sayl Kanunun 30 uncu maddesindeki hkmlere aykr olarak zrl ve eski hkml altrmayan iveren veya iveren vekiline altrmad her zrl ve eski hkml ve altrmad her ay iin 750 milyon lira para cezas ngrlmtr. Kamu kurulularnn da bu para cezasndan hibir ekilde muaf tutulamayaca hkme balanmtr. Toplanan para cezalarnn, zrllerin meslek eitim ve meslek rehabilitasyonu, kendi iini kurma gibi projelerde kullanlmas ngrlmtr. Bu dzenlemenin amac, toplumda zrllerin istihdam edilerek topluma kazandrlmas ve Anayasada yer alan sosyal devlet ilkesini iletmektir. Yasasnda zrllerin istihdamn artrmak amacyla ceza uygulamas yannda iverenleri tevik edici hkmler de bulunmaktadr. 4857 sayl Yasasna gre bu tevikler; Yasal ykmllnde fazla zrl altran iverenler, alma gcnn %80inden fazlasn kaybetmi zrlleri altran iverenler, altrma ykmll olmad halde zrl altran iverenlerin,

yukardaki kriterler erevesinde altrdklar her bir zrl iin 506 sayl SSK Kanununa gre demeleri gereken iveren sigorta prim hisselerinin %50sinin hazine tarafndan denmesi hkme balanmtr. Kamuda istihdam edilen zrllerin % 45.7 lik bir oran ile ortaretim mezunlar, % 80.4lk oranla % 40-60 zr derecesinde ve % 52lik oranla ortopedik zrllerde younlat grlmektedir. zrllere ynelik politikalara bakldnda aamal yaklam grlmektedir: I. zrller salamlar zerinde bir yk oluturmaktadrlar, ancak bu yke katlanmak da vicdani bir sorumluluktur. yerlerinde retime katk yapmalar beklenmeksizin zrller iin kontenjan ayrlmas bu yaklamn vicdanlar rahatlatmaktan baka bir ie yaramayan, kolayc ve ie alnan zrl iin de onur krc ilk aamasdr. II. zrlleri harcamalarn salamlarn karlamas gereken bir tketici kitle gibi grerek, bu harcamay kabullenen ikinci aama ise, zrl altrmak yerine ceza denmesini benimser. Bu yaklam denen cezann zrlye katksn asla sorgulamaz. Bu yaklam gdleyen geleneklerdir, dini ve kltrel deerlerdir. zrlnn aile iinde koruma altna alnarak eve kapatlmas ve sonuta toplumsal yaamdan soyutlanmas da bu anlayn rndr. zrllerle ilgili gerek verilere ulalmasnn nndeki en byk engel de bu yaklamdr. III. nc aamada, zrlden ilk iki aamay yeterli grmesi ve kabullenmesi, hatta benimsemesi istenir. Bu aama sorunu zmeyi deil, bir yazg olarak kabullenmeyi amalar. zrllerin alma yeteneklerinin gelitirilmesini amalayam etkinliklerin nndeki en byk engel de bu aamadr. zrllerle ilgili sorunlarn zlmesinde ncelikli ama retime katlmn salanmasdr. Bu amala zrllerin retime katlmasn amalayan bir eitim modeli gelitirilmelidir.Teknolojik gelimeler ve zelikle de bilgisayarn retim aralaryla

eklemlenmesi zrllerin retime katlmasn kolaylatrmtr. zrlnn kstll ile uygun iin ve makinann uzlatrlmas olanakldr. Hangi zrl grubunun hangi iyerlerinde, ilerde, ilemlerde ve hangi makina ve aletlerle altrlabilecei saptanmaldr. Ancak bu noktada sadece zrl alanlarn bulunduu zrl iftlikleri yaratmaktan kanlmal, zrllerle birlikte retmenin koullar yaratlmaldr. zrllerin alabilecekleri alanlarda daha retken olabilmeleri iin hangi niteliklerle donatlmas gerektii saptanmal ve bu nitelikleri onlara kazandracak, retime ynelik bir eitim program oluturulmaldr. Bu sre bu konuya odaklanm kararl, tutarl ve srekli bir politikann ve srekli bir eylemin balatlmas ile kalc ibirlii ve egdm sonucu baarya ulaacaktr. YALI ALIANLAR: Dnyada olduu gibi, Trkiyede de, doumda beklenen yaam sresi ve yallarn toplam nfus iindeki pay artmaktadr. Toplumsal ve ekonomik gelimeler ve salk alannda salanan ilerlemeler dnldnde, bu artlar ngrlebilir artlardr. Gnmzde gelimi kentlerin altyaps ve sosyal hizmet rgtlenmeleriyle risk gruplarna ve yallara salkl yaama koullar salayaca umulurken, lkemizde salksz kentleme srecinde bu beklenti gereklememi; kentte yayor olmak dier ya kmeleriyle birlikte yallar iin de bir sorunlar yumana dnmtr. Genel Bilgiler Ya grubu olarak irdelendiinde, yallar da ocuklar gibi korunmas gereken bir nfus grubudur. ki grup arasnda benzerlikler ve farklllar vardr: her iki grup da evrelerini etkilemekten ok, o evreden etkilenirler: nk evresel etmenler karsnda gsz, dayanksz ve korunmaszdrlar. evre ocuun ve yalnn yaamn srdrme yeteneini zorlayacak bir biimde rgtlenmise, bu etkilenim daha da glenir. Ama, her yalnn evreye tmyle baml olduunu dnmek de, yanltr. Pek ok yal gen kuaklara ve evreye baml olmak yerine, retken kalarak, onlara katk yapmay baaryla srdrebilmektedir. Sonu ve neriler 1990 verilerine gre, dnya nfusunun yaklak %10unu oluturan yarm milyar insan 60 yan amtr. 2030 ylnda, bu saynn 1.5 milyara yaklamas beklenmektedir. Nfusun gelimi lkelerden sonra, gelimekte olan lkelerde de yalanmaya balamas, bu artn gemite gelimi lkelerde yaanandan daha hzl bir ivmeyle gerekleeceini gstermektedir. Nfus yalandka, salk ve sosyal gvenlik hizmeti istemiyle birlikte, bu hizmetlere yaplan harcamalar da nlenemez bir biimde artmtr. Risk Gruplarnn sorunlarnn bir btn iinde ele alnmas, i sal ve i gvenlii asndan zel risklerinin gznne alnarak fizik, mental ve sosyal adan salnn gelitirilmesi, korunmas ve srdrlmesi bir lkeyi salkl toplum, aile ve ocuklar ile 21.yzyl salk hedeflerine ulatracaktr. lkemizde bu sonuca ulamak iin gerekli olan yasal dzenleme, iyiletirme ve uygulamalara ihtiya vardr. Sonu ve neriler: stihdama katlmada asgari yan belirlenmesi, iin risk gruplarnn bedensel, ruhsal ve duygulanmsal zelliklerine ve gereksinimlerine gre uyarlanmas, alma evresinin bu gereksinimleri karlayacak biimde zenginletirilmesi, alma ve dinlenme srelerinin ocuun fiziksel zelliklerine gre ve eitimini aksatmayacak biimde dzenlenmesi, risk gruplarna ynelen ayrmlarn nlenmesi gibi yaamsal nemde olan dzenleyici sosyal politikalar hemen uygulanmaya balanmaldr.

10