to je Dositej zapoeo kod Srba, nastavio je Vuk Karadid, izdavanjem prvog renika srpskog narodnog jezika i male gramatike.

To je ujedno bila i prva knjiga koja je tampana takozvanom Vukovom dirilicom, pojednostavljenom ruskom azbukom

Najuglednija kulturna institucija Srba u Ugarskoj bila je Matica srpska, koju je, zahvaljujudi novanoj pomodi nekolicine imudnijih srpskih trgovaca, osnovao knjievnik Jovan Hadid u Peti, godine 1826. Sava Tekelija - Da bi srpskoj omladini omogudio studiranje u Peti, osniva takozvani Tekelijanum, zavod za zbrinjavanje darovitih i siromanih aka iz svih krajeva, koji deluje unutar Matice srpske.

Paralelno sa Petom, znaajan kulturni centar se formirao i u Novom Sadu. . Srpska gimnazija, Srpsko narodno pozorite, izdavaka delatnost, posebno od 1864. godine, kada je Matica srpska premestila svoje sedite u ovaj grad, uskoro su poprimili takav znaaj, da je Novi Sad u ovo vreme esto bio spominjan i kao Srpska Atina. Tredi najvaniji centar Srba na teritoriji Ugarske bili su Sremski Karlovci sa svojom velikom crkvenom tradicijom. Odluke koje su Srbi prihvatili maja 1848. na skuptini u Karlovcima ved pokazuju potpunu radikalizaciju i jasno suprostavljanje. Zahteva se osnivanje srpske vojvodine pod austrijskim okriljem, u zajednici maarske krune, koja bi obuhvatila Srem sa Vojnom krajinom, Baranju, Baku sa Beejskim okrugom, ajkaki i Kikindski ditirkt, kao i Tamiki Banat sa Vojnom krajinom. Opredeljenje te srpske vojvodine je vie nego jasno: slobodnom voljom i na osnovu potpune ravnopravnosti stupa u politiko saveznitvo sa hrvatskom Trojednicom. Za patrijarha je izabran Josif Rajaid, a za vojvodu Stevan upljikac. Srpska vojvodina ni teritorijalno, ni politiki nije ispunila srpska oekivanja. Sveukupno stanovnitvo vojvodine koja se sastojala iz pet okruga: temivarskog, bekerekog, lugokog, novosadskog i somborskog brojalo je godine 1860. oko milion i po dua, od ega Srba svega oko 300.000. Opet su Srbi bili u manjini, s tim to im sad slubeni jezik nije bio maarski, ved nemaki. Godine 1860, 27. decembra, austrijski car ukida Srpsku vojvodinu. Baku i Banat prikljuuje Maarskoj, a Srem Hrvatskoj. To je ujedno i konaan poraz srpske reakcije koja je stajala u slubi austrijskih interesa. Na scenu stupaju liberali Svetozara Miletida, koji su se zalagali za sporazum Srba i Maara u borbi protiv austrijskog apsolutizma i centralizma. 1868, takozvanim zakonom o narodnostima- Zakon ne priznaje, dodue, manjinama status dravnotvorne nacije, ali je u tolikoj meri liberalan da deklarie graansku ravnopravnost pripadnicima manjina, slobodnu upotrebu maternjeg jezika u niim dravno-upravnim organima, u sudstvu, u osnovnom i srednjem kolstvu. Garantuje, dalje, pravo na osnivanje raznih drutava, i obezbeuje crkvenu, a unutar nje kolsku i kulturnu autonomiju. Godine 1879. uveden je maarski jezik kao obevezni predmet i u narodnosnim, dakle i u srpskim kolama.