Het laatste uur op school was aard- .
al ben ik intussen 47 geworden, ze
rijkskundeles ; en de kleine jongen
(twaalf jaar is hij) loopt naar huis
met een tas vol dromen. Hij fluis-
tert de vreemde namen op de blad-
zijden van de Bos-atlas voor zich
uit'-als waren het tover-formules:
Llano Estacado, Pamir, Kilimandsjaro,
Straat Magelhaens, Golf van Car-
pentaria. De straten, zijn te kort
voor de zevenmijlsschreden, waarrIiee
hij de aarde verovert; de straten zijn'
te nauw voor de z.waai van zijn kleine
vuist, wanneer hij, net op tijd,
midden in de grote stroomversnel-
ling van de Niger het roer van de
boot omwerpt, die te pletter dreigde
te slaan op twèe plotseling opdui-
kende rotsen: een, bakkerskar en
een vuilniswagen. Zodra hij thuis
is, duikt hij in zijn wiskundeles: een
ontdekkingsreiZiger moet Zich dege-
lijk voorbereiden op zijn taak; en als
je onvoldoende voor meetkunde hebt,
kan je later nooit de zonshoogte
bepalen. Zes uur: eten. Het menu is
bruine bonen met spek, maar zijn
kaken kauwen in verbeelding pemmi-
can. Dadelijk àls zijn moeder de Bij-
bel heeft dichtgeslagen (hij heeft
nauwelijks geluisterd, want de enige
hoofdstukken die hem interesseren
zijn de zwerftochten deF Israëlieten
door de woestijn, Jonas' oceaanvaart
in de walvis en de scheepstochten
der apostelen) rent hij naar de kast
om hèt bibliotheekboek te pakken:
Andree's ballontocht naar de Noord-
pool.
klinkt En na twee minuten.
een benauwde geritsel
stem: "Moeder,
waar is mijn boek?"
Een ogenblik stilte, en dan het
.ontstellende antwoord: "Dat heb
ik teruggebracht, kind."
"Maar waarom, moeder? Ik had
het nog niet half uit!"
Weet even stilte; voor de jongen de
stilte van de Poolnacht, waarin An-
dree, zijn laatste boei uitgeworpen,
zijn laatste postduif opgelaten, voor-
goed verdween; voor de moeder de,
stilte van het pijnlijk nadenken.
"Ik heb het teruggebracht omdat ik
vind, dat je van zulk soort lectuur
veel te reï'slustig wordt. En wat heb
je daara,an in het leven? Zorg ,liever
eerst, dàt je een deugdelijk mens
wordt in de mensenmaatschappij ... "
De jongen begrijpt, wat moeder
bedoelt: zijn vader, de eeuwige ZWer-
ver, is juist voor de derde maal uit
Afrika teruggekeerd, en nu ligt hij,
met de naweeën van een zonnesteek,
ziek op bed, moegez;worven en moe-
gezwoegd. Maar de jongen is toch
woedend, omdat iemand, die niet
beseffen kan wat een zwerfdroom
is voor een zwerverszîel, de droom
heeft weggenomen. Hij rent naar zijn
kamertje, en dan het huis uit, de
straten door, het donker in, de dui-
nen tegemoet i en enkel met behulp
van zijn klein lichtgevend kompas
koerst hij, struikelend en glijdend,
door de zandheuvels van de Lybische
woestijn naar de verre oase Koefra:
het badhotel te Kijkduin.
Die twaalfjarige jongen, die inder-
tijd op de H.B.s. ,in Den Haag zelfs
op de verschrikkelijke wiskunde blok-
te, enkel maar om later \een sextant
te kunnen hanteren, was ik. Ontdek-
kingsreiziger ben ik nooit geworden;
de Llano Estacado heb ik nooit be-
reikt en Straat Magelhaens heb ik
enkel in.de bioscoop gezien; maar,
staan nog altijd op het programma,
samen met het Pamirgebergte en
de bestijging van de Mount Everest,
waarvoor twee wintertochten naar
de top van de Mont Blanc slechts
de voorbereiding vormden. Van die
tweede winterbestijging keerde ik
met negen bevroren vingers naar
Chamonix terug. Maar die wonden
zijn allang weer geheeld, al is de huid
van achttien vingerkootjes er rim-
pelig van gebleven. En als ik soms
niet slapen kan op maanlichte nach-
ten, dan doe ik in bed die tocht weer
over i en al klimmend doól' de ijle
schemer van het halve waken zie
ik de hoogste top van Europa tel-
kens verder terugwijken, tot ik .in
het maanlicht zie, dat mijn hoogte-
meter op 6000 staat. Dan kruip
ik dieper onder mijn donsdeken, en
val tevreden in \ mijn basis kamp in
slaap: dadelijk, in de droom, begint
de tocht naar de Mount Everest,
voor de zoveelste maal: een tocht
zonder voetzeer en klappertanden,
zonder bergziekte en honger. Maar
nimmer zou ik die droomtocht naar
de Troon der Goden durven of
kunnen maken, wanneer ik me
eerst de Monarch der Alpen bed
gen had door de vlagen de =-Uc··
stormen heen.
Het grootste genot van reuen is
het voorgenot en het nagenot i maar
geen van beide kunnen in volheid
worden genoten, wanneer het wer-
kelijke reizen er niet tussen staat.
In de tijd, toen ik de keukenpotten
van mijn moeder \'erontreinigde met
vieze pogingen om zelf pemmican
te maken, en er van droomde be~
faamder te worden dan Mungo
Park en Amundsen, Scott en Shackle-
ton, keek ik verachtelijk neer op
het reizen per trein. Een vriend van
mijn vader nam me een keer mee
naar Brussel; en toen hij me bij het
binnenrijden opmerkzaam wilde ma-
ken op het uitzicht in de richting van
11
 het hoge Paleis van Justitie, verborg vloer van het compartiment was neer- kwamen heerlijkheden. Ik voelde
ik vol ontdekkersver;(lchting mijn gedwarreld. Toen ik de inventaris mij machtig als Alexander de Grote,
hoofd achter een krant; wat bete- opmaakte, vermiste ik alleen mijn die na een wereldwijde veroverings-
kende 13russel voor iemand, die net bretels en rrtijn enige boordeknoopje. tocht triomfantelijk terugkeerde naar
in 'zijn verbeelding uit Tirrtboektoe zijn vaderland Macedonië. Wegens
kwam? Ik besloot
ook met hetrustig
oog in
op pyam!l te b.lijv~n,
de hitte; in een de "revolutie" stopte de trein defi-
Maar als ik nu, dertig jaar later, re klas compártiment ,van de Oriënt- nitief in Saloniki, en bij het afrekenen
op het Centraalstation te Amsterdam Express-wagon, waarin ik nolens vo- dwarrelen de bankbiljetten even snel
mijn boemeltje neem naar liilver- lens terechtgekomen was, kan men mijn portefeuille uit als het kleine
zich zoiets veroorloven, mits de
sum, en ik loop toevallignaarlangs de portefeuille dit toelaat. Toen de por- geld dievliegen.
komen morgen Maar
naar wat
binnen was
gaf het?
gereedstaande D-trein Parijs,
dan benijd ik oprecht de yertrekken- tefeuille ja' gezegd had, vlijde ik mij Een dag was ik Groot-Mogol van
den, ook al gaan zij meestal geen op de rustbank en drukte op het Macedonië geweest, voortsuizend door
schelletje rrtet het nonchalante gebaar, mijn domeinen achter een voorhoede
enkel
zij avontuur'door tegerrtoet
misschien de douanedan dat
in hun waarmee werkelijke heersers over de van duizend snuivende paarden. Nau-
Oriënt eertijds een trap tegen de welijks geld voor de terugreis meer?
herrtd
opbellenworden
van gezet. Reeds bij het
het reisbureau om gouden gong gaven, die aan de voet Dat was later zorg.
plaatsen te reserveren, schijnt de
schorre telefoon plotseling een klank
te krijgen, die herinnert aan het
klokjes gelui van een kameelkaravaan ;
de dag van het vertrek zijn de sema-
phores op de stationsbrug plotseling
geen platte stukken ijzer meer, maar
hun, wiebelend gebaar wordt een
Sesam, open U! van onbeke,nde
verten; de douanebeambten schijnen
schildwachten, wier waakzaamheid
verschalkt rrtoet worden om de drerrt-
pel te kunnen overschrijden van een
geheirrtzinnig en verboden rijk. Zelfs
die lodderende Pullman-papzak daar,
die rrtij van zijn draaibaar digestiebed
uit een blik toewerpt, even dom,
duur en nietszeggend als die van een
oester met vijf nullen - ook zulk
een man kan tUssen Centraalstation
en Gare du Nord evenveel reisge-
not beleven als de kameeldrijver,
die met een zoutkaravaan van Tim-
boektoe naar Tinerhir trekt dwars
door de dorstverschrikkingen van
het Grand Erg. Elke reis is wonder-
lijk voor een reiziger, die het wonder
,in zich draagt.
En ik wil hier bekennen, zonder
enige schaamte, dat ik, die voor een
ruw reiziger doorga, aan zulk soort
reizen herinneringen heb, die mijn
neusgaten omgeuren als het aroma Zo kan ook de luxe-manier van
van een zeer dure sigaar. Eens, in van verscheen
Er hun, rustbed stond opgesteld.
een goudgegalonneerd reizen vol genot zijn. Maar velen
opdracht van een krant op weg van rrtan, die zonder een zweerrt van ver- worden er terecht kriegel van, wan-
Amsterdam naar Athene, om een wondering de waaier in werking neer zij op dergelijke tochten voort-
der vele Griekse troebelen te ver- stelde en. een vergeten das opraapte. durend moeten neerstaren op naar
slaan, versliep ik mij op een snik- Ik bestelde Turkse koffie. Ik be- boven gekeerde handpalmen, die
hete zorrtermorgen in Belgrado. Dank stelde pruimenjenever ,met ijs. Ik om vulling vragen (vandaar, dat
zij de roekefoze energie van een taxi- bestelde gebraden kip met champig- volgens het klassieke woord van Ring
chauffeur kon ik in een voorstadje net nons. Voor het avondmaal bestelde ik Ladner, de luxe badstreek aan de
de laatste wágon binnen tuimelen, bij' voorbaat mijn Balkanisch lie- kust van Florida "Palm Beach"
terwijl de lange trein alweer reed. velingsgerecht: een complete ge- heet). Voor velen wordt het reisple-
Ik was nog steeds in pyama, en mijn kookte schaapskop, met een kom Ûer bij voorbaat bedorven, wanneer
fototoestel aan zijn lange riem ben- bruine botersaus voor de hersens en zij het van een reisbur.eau, compleet
gelde net tussen mijn benen als een een kom peterseliesaus met knoflook "met route, 'gereserveerde hotels en
al te beweeglijk vijgebiad. De chauf- voor de tong. De goudgegalonneerde gidsen op elke stopplaats, krijgen opge-
feur rende met de trein mee, behan- zei, dat hij geen schaapskop aan diend als een reeds gaar gestoofd
gen met kleotngstukken, die uit ,mijn boord had, maar dat hij er zich aan haantje~in-blik met opgedrukte ge-
de Griekse grens tijdens het douane- bruiksaanwijzing. Hun reisgenot is
opengesprongen
barsten. Voor elkekoffer
broekwaren ge-
en elke oponthoud een verschaffen zou. Na het eigenhandig vangen, doden, pluk-
sok, die hij door het raampje naar de schaapskop bestelde ik water- ken en roosteren van een lokkende,
binnensmeet, gooide ik een handvol meloen op ijs. Ik hoefde, lui languit- witte vogel, die, vliegend naar een
liggend, met mijn blote teen maar verre horizon, hen in snelle zigzag-
van het kleine
de eerste geld worp
gelukte naar buiten,
op de dat bij
tapijt- op het belletje te drukken en er vlucht tracht te ontwijk~n. Zij zoe-

12

ken de
zelf zelfbeste
hun hotels
treinenuit,op! knobelen
beturen tij-
dens lange winteravonden met een
krachtige loupe hun Baedekerkaar-
ten en zetten series halsbrekende
bergtochten in elkaar over blauw-
gearceerde terreinen, die in werke-
lijkheid een ratteval van spleten en
ijspersing zijn. Maar wat geeft het '?
Terwijl de keukengeur van de pas
verorberde spruitjes nog in het huis
hangt, ademen zij reeds de helle
berglucht; en als
rookt, zegt een de kachel
deftige pa: "O!,even
dat
heb je in die hutten altijd." Hij zegt
het zachtjes, tegen zichzelf, want hij
.is toch een beetje bang dat zijn
vroUWen jongens hem helemaal
voor gek zullen houden. Maar toch
is dit de enige manier om drie keer
te reizen voor een keer dokken; wie
zo handelt, omarmt zijn geliefde
landschappen· driemaal: een keer
in de droom, een keer in werkelijk-
heid, een keer in het nagenot. En
pas zulk' een omarming is het pand
der ware liefde.
Maar sommigen, begeren de nog
heftiger vreugde van de volkomen
onverhoedse aanval. op het onbe-
kende, waarbij zowel knikkebenende
terugtocht als Ûngende zegepraal
hun deel kunnen zijn. Doch zelfs het
mislukken is hier geen verlies maar
winst; want indien zij aarzelden en
thuisbleven, zouden zij voortaan met
,'afgewende blik langs elke spiegel
moeten lopen, waaruit een lafaard
en een moordenaar hen aan zou
staren: de moordenaar Van hun liefste
beÛt: de droom. Wie zulk hori-
zonnenzuchtig bloed in zich heeft,
kan maar een
vertrekken, metding doen: boudweg
of zonder geld en
middelen. De dag, dat de kleine
Franse weesjongen,
bakkerijtje René Caillé,
1n Frankrijk verliet zijn
om
bijna zonder geld, zonder kaarten,
zonder uitrusting,
onontdekte naar het
Timboektoe toen nog
te wandelen,
viel de vesting, die zeven grote ont-
dekkerskaravanen had beslUit
hem in handen. Het teru~eslagen,
is alles.
Op mijn terugkeer van de luxe- onwetendhe1d
'reis per Oriënt Express, die ik hier-
boven
de beschreef,
Griekse liep Op
grens vast. ik de
voor _droomde
noghaven-
kaai van 5aloniki zittend, telde ik,
terwijl mijn tenen i.t1 het blauwe dagen
water bengelden, mijn duiten: 300 maannacht ontmoet, doodstil in de
drachme en 5d dinar, nog geen vijf paard, in de witte sneeUw van het
gulden samen
Belgrado, bijnain 1000
ons geld. Pas in
km noorde-
lijker, kon ik nieuw geld opnemen.
Maar de blauwe bergen in de verte
zeiden: Koml en ik ging, meteen.
Ik gaf mijn koffer in een herberg af
en nam de laatste trein die ik betalen
kon: naar Kastoria, SO km van de
Albanese grens, met
~n lichter bagage: licht
een stel gemoed
ondergoed,
broek en short, sokken en bergschoe-
_~~
nen aan het lijf, in de rugzak de Leica-
uitrusting, een pakje verband en
eeri paar
ijlende reis bergkousen. Toen,
meer, per trein geen
of vlieg-
tuig, maar een tocht van een ontèl-
baar aantal schreden, over honderd
heuvelen heen, langs blauwe berg-
meren, door zwarte kloven. I~ gi~g
op
het goed
bijna geluk, en dus
dagelijks. ontv1ng
Overal vond 1k
ik
de legendarische Balkan-gastvrijheid:
soms gelijk in 5cutari, in een schurf-
tige stal met ezels en kamelen; soms,
zoals bij die Franciscaner priester,
hoog in de Albanese Alpen, op een
planken vloer, waar ik mij toedekte
met twee wolvenvellen, zoals hij. Een
andermaal! in een stenen herdershut
in Mpntenegro, in een langwerpige
mand vol pasgekaarde wolpluizen.
Nog eens, 1n een Bosnische patri-
ciërswoning,
geborduurde op twintig
donzen met goud
kussens.
Half Mei. Ik loop over het hoge
Montenegrijnse bergplateau, knie-
diep doorgehucht,
volgende gras enwaarheen
bloemen.ik niet
Het
de weg, maar enkel de kompasrich-
ting weet, is nog vijf uur lopen ver.
Maar ik heb brood en schapenkaas,
en bij elke schaarse groep bomen
borrelt een pron. Een verre bergtop
steekt boven het zwevende gebergte der
blauwwitte stratecumuli uit: de Dur-
mÏtor. Een naam oni te zingen: een
bergdie vraagt om veroverd te worden.
Drie dagen later sta ik druipend
van zweet, met geschramde knieën
en armen, op .lde 2600 meter hoge
kalktop.
over al teBij de stukken
steile terugtocht slieder
omlaag ik
langs
een dubbele paardenhalster, geleend
van een herder. Ik heb de route naar
de top gevonden, omdat ik de route
niet wist. Later, in Belgrado, hoorde
ik tot mijn verwondering, dat een
expeditie van twaalf leden der Jou-
goslaafse Alpenc1ub, voorzien van
tenten, pickels en IOO meter touw
de top niet had kunnen bereiken.
Zij waren afgegaan op een oud route-
bericht ~an twe~,Duitsers :}oen het niet ;
klopte hepe~ Z1Jvast. ~1Jn ~elslagen.
zorgeloze
werd miJn
0, zomertocht door het Wilde land
der jeugd}1k hoeveel
na over h0!1derd maal
d1e honderd
'I En dan de
den voorbij: vliegen andere
Berber, op beel-
een
stijgbeu~els staande van zijn, witte
hogeuit'?
hij Atlasgebergte. Naar wiehij?
Op wat wachtte tuurde
De
kudde elanden! die ik verraste aan
de rand van een poel, bij een tocht
te paard door de wouden van Oost-
Polen: De schimmen der wolven
rond de schaapskooi in het Bulgaarse
Piringebergte, waar ik tijdens een
lange skitocht eenzaam overnachtte,
in vrees en beven dat het zou gaan
sneeuwen, want dan zoudèn zij niet
wegsluipen
had nog maar met..
Vijfdepatronen
dageraad,
•. en ik
En het reisverlangen sterft niet
weg in de droom, maar wordt er
opnieuw uit geboren. Het einde van
elke reis trouweris is een diepe
zucht: hoeveel meer van de grote
aarde ligt er nog onontdekt voor mij
dan achter mij! Toen ik na een ski-
tocht van achttien dagen, van de
Middellandse Zee naar de Mont
Blanc, eindelijk op de pashoogte
stond boven de vallei van Chamonix,
vierde ik het bereiken van mijn lang-
begeerd doel met een kreet van
nieuwe
trok eenbegeerte: de ondergaande
kartel Van vuur langs zon
de
kam van de pashoogte aan het eind
van de reeds duistere vallei. Achter
dat'
nieuwvuur op de ColZwitserland.
berggebied, de Balme lag een
Twee
dagen later was ik met een vriend
op weg naar Zermatt, over de hoge
gletscherpassen. ,
, Het d1epste genot van het reizen
is, dat het eindeloosheid betekent.
Elke horizon roept: Bereik mij;
bedwing mij 1maar achter elke horizon
lokt weer een nieuw èn ongeÛen land.
Zo is elke aardse reis een voorberei-
ding tot de laatste; want is ons ganse
leven niet één lange reis naar het on-
zienlijke ? En tot op heden ken ik maar
één vertroosting met de dood: dat
mijn ziel zal kunnen zwerven tussen
sterren.
A. den Doolaard
- -~.' _'';~--;-
,~_." _ ._-'~~~-
_ ~.:<" - -- -'
.. :"".' /..-'
-----__< "';:-:'~
:=- ..-~) =
__
.-:::::-::;.:;::7' .
~~ __ 13