ETVRTI

SEMESTAR

2009.

MREE RAUNALA 1 Neslubena skripta

SADRAJ
1. MODELI PRISTUPA MREI .......................................................................................................................................................................4 1.1. ISO OSI MODEL......................................................................................................................................................................................4 1.2. TCP/IP MODEL (INTERNET MODEL) ..............................................................................................................................................5 2. FIZIKI SLOJ ..................................................................................................................................................................................................6 2.1. KOMUNIKACIJSKI KANAL ................................................................................................................................................................6 2.2. NAINI PRIJENOSA .............................................................................................................................................................................7
2.2.1. Serijski i paralelni prijenos ...................................................................................................................................................................................... 7 2.2.2. Asinkroni i sinkroni prijenos .................................................................................................................................................................................. 7 2.2.3. Simplex, Half-duplex i Full-duplex prijenos ........................................................................................................................................................ 8 2.2.4. Dvoini i etveroini prijenos ............................................................................................................................................................................. 8 2.2.5. Analogni i digitalni prijenos ................................................................................................................................................................................... 8

2.3. KODIRANJE SIGNALA .........................................................................................................................................................................8

2.3.1. Kodiranje digitalnih podataka u digitalni signal ................................................................................................................................................. 8 2.3.1.1. Manchester modulacija .................................................................................................................................................................................. 8 2.3.2. Kodiranje digitalnih podataka u analogni signal signal (modulacija) ............................................................................................................... 9 2.3.2.1. Amplitudna modulacija ................................................................................................................................................................................. 9 2.3.2.2. Frekvencijska modulacija ............................................................................................................................................................................. 10 2.3.2.3. Fazna modulacija (PSK) ............................................................................................................................................................................... 10 2.3.2.4. Impulsna modulacija .................................................................................................................................................................................... 10 2.3.3. Kodiranje analognih podataka u digitalni signal ............................................................................................................................................... 11 2.3.3.1. Pulsno-kodna modulacija (PCM) ................................................................................................................................................................ 11 2.3.4. Kodiranje analognih podataka u analogni signal............................................................................................................................................... 11

2.4. IRENJE SPEKTRA ...............................................................................................................................................................................12

2.4.1. FHSS ........................................................................................................................................................................................................................ 12 2.4.2. DSSS ........................................................................................................................................................................................................................ 13

2.5. SREDSTVA ZA PRIJENOS ..................................................................................................................................................................13

2.5.1. ini vodovi ........................................................................................................................................................................................................... 13 2.5.1.1. ina parica ................................................................................................................................................................................................... 13 2.5.1.2. Telefonski kanal ............................................................................................................................................................................................ 14 2.5.1.3. Koaksijalni kabel ........................................................................................................................................................................................... 14 2.5.2. Radio-relejni sustavi .............................................................................................................................................................................................. 14 2.5.3. Satelitski sustavi..................................................................................................................................................................................................... 14 2.5.4. Svjetlovodi .............................................................................................................................................................................................................. 14

3. SLOJ PODATKOVNE VEZE .....................................................................................................................................................................16 3.1. SPOJITA (INTERFACE) .....................................................................................................................................................................16 3.2. OTKRIVANJE I ISPRAVLJANJE POGREAKA ..............................................................................................................................17
3.2.1. Provjera pariteta..................................................................................................................................................................................................... 17 3.2.2. Checksum metoda ................................................................................................................................................................................................. 17 3.2.3. CRC ......................................................................................................................................................................................................................... 17

3.3. KONTROLA TIJEKA ............................................................................................................................................................................17

3.3.1. Stop and wait ......................................................................................................................................................................................................... 17 3.3.2. Metoda klizeih prozora ....................................................................................................................................................................................... 18

3.4. KONTROLA GREAKA ......................................................................................................................................................................18

3.4.1. Stop and wait ARQ ................................................................................................................................................................................................ 18 3.4.2. Go back N ARQ ..................................................................................................................................................................................................... 18 3.4.3. Selective reject ARQ .............................................................................................................................................................................................. 19

3.5. HDLC ......................................................................................................................................................................................................20

3.5.1. Normalni nain rada (NRM) ................................................................................................................................................................................ 20 3.5.2. Asinkroni nain rada (ARM) ................................................................................................................................................................................ 20 3.5.3. Asinkroni balansirani nan rada (ABM) ............................................................................................................................................................. 20 3.5.4. HDLC okvir ............................................................................................................................................................................................................ 20

3.6. TIPOVI VEZA ........................................................................................................................................................................................21 3.7. PROTOKOLI S VIESTRUKIM PRISTUPOM ..................................................................................................................................21

3.7.1. Fiksno dijeljenje kanala (multipleksiranje).......................................................................................................................................................... 21 3.7.1.1. TDMA (vremensko)...................................................................................................................................................................................... 21 3.7.1.2. FDMA (s podjelom frekvencija) .................................................................................................................................................................. 22 3.7.1.3. CDMA (s podjelom koda) ............................................................................................................................................................................ 22

3.8. PROTOKOLI SA SLUAJNIM PRISTUPOM ...................................................................................................................................22

3.8.1. Slotted ALOHA...................................................................................................................................................................................................... 22 3.8.2. Unslotted (ista) ALOHA ..................................................................................................................................................................................... 22 3.8.3. CSMA ...................................................................................................................................................................................................................... 22 3.8.4. CSMA/CD .............................................................................................................................................................................................................. 23 3.8.5. CSMA/CA .............................................................................................................................................................................................................. 23 3.8.6. MAC protokoli s redoslijedom ............................................................................................................................................................................. 23

4. LAN .................................................................................................................................................................................................................24 4.1. IP I MAC ADRESA ...............................................................................................................................................................................24 4.2. ARP .........................................................................................................................................................................................................24 4.3. PRESPAJANJE U DRUGI LAN ...........................................................................................................................................................24 4.4. TOPOLOGIJE LAN-a............................................................................................................................................................................24 4.5. IEEE 802 MODEL ..................................................................................................................................................................................25
4.5.1. Fiziki podsloj ........................................................................................................................................................................................................ 25 4.5.2. LLC podsloj ............................................................................................................................................................................................................ 25 4.5.3. MAC podsloj .......................................................................................................................................................................................................... 25

4.6. ETHERNET ............................................................................................................................................................................................26 4.7. HUB, BRIDGE, SWITCH ......................................................................................................................................................................27

4.7.1. Hub.......................................................................................................................................................................................................................... 27 4.7.2. Bridge ...................................................................................................................................................................................................................... 27 4.7.2.1. Bridge vs. Router .......................................................................................................................................................................................... 27

SADRAJ

4.7.3. Switch...................................................................................................................................................................................................................... 28

5. BEINE MREE .........................................................................................................................................................................................29 6. PPP ...................................................................................................................................................................................................................30 7. ATM ................................................................................................................................................................................................................31 7.1. ATM SLOJEVI ........................................................................................................................................................................................31 7.2. IP PREKO ATM-a..................................................................................................................................................................................32

MREE RAUNALA 1 Neslubena skripta

1.1. ISO OSI MODEL

1. FIZIKI SLOJ zadatak sloja je prijenos signala prijenosnim sredstvima fiziki povezuje 2 sustava izravno ili putem mree (routeri, hubovi, bridgevi...) mogue oteenje signala zbog duljine voda i umova fiziko spojite izmeu ureaja odreuju: mehanika, elektrina, funkcionalna, proceduralna svojstva

2.

SLOJ PODATKOVNE VEZE zadatak sloja je uspostavljanje, odravanje i raskidanje veze, brine se o ispravnom prijenosu podataka i upravlja tokom podataka (prijenos bez uma) brine se o otklanjanju pogreaka u prijenosu pogreku otklanja ili prvi vor ili ciljni vor (ako je velika vjerojatnost pogreke onda se ona otklanja u prvom voru) cijena prijenosa raste sa svakom provjerom - provjera samo ciljnog vora je jeftinija i bra (inae se gubi vrijeme na provjere jer se eka cijeli fajl pa se alje dalje...) treba se ekati zaglavlje u kojem pie kamo slati a zatim se alju paketi kako stiu SLOJ MREE zadatak sloja je odreivanje ruta ili puteva kroz mreu u zaglavlju pie izvorina i odredina adresa zaglavlje se dodaje poruci koja stie iz 4. razine kod terminala ne treba adresa servera jer terminal moe slati samo serveru ako su ravnopravni vorovi u mrei - moraju biti 2 adrese MAC (Media Access Control) - protokol za dobivanje kontrole nad mreom SLOJ PRIJENOSA (TRANSPORTNI SLOJ) zadatak je povezivanje obradnih i prijenosnih slojeva (izolacija) najvii od prijenosnih slojeva funkcija sloja je efikasnije koritenje mree brine se o povezivanju raunala SLOJ RAZGOVORA zadatak je uspostavljanje veze izmeu 2 aplikacije brine se da se prijenos nastavlja na toki prekida prati slanje poruke (sinkronizacija) SLOJ PRIKAZA (PREZENTACIJSKI SLOJ) zadatak je prezentacija podataka u razumljivom obliku (promjena kodiranja, formatiranje podataka za prikaz na ekranu ili za printanje, ifriranje/deifriranje) APLIKACIJSKI SLOJ zadatak je jednostavni pristup servisima mree

3.

4.

5.

6.

7.

5., 6. i 7. sloj ne vide mreu (samo obrauju podatke). Prijenosni dio mree pokriva 3 funkcije ISO OSI modela.

SLOJ JEDINICA

1. bit

2. okvir

3. paket

4. segment

5,6,7 poruka

Mree raunala 1

1.2. TCP/IP MODEL (INTERNET MODEL)

TCP - veza aplikacija preko portova Broj portova kod Interneta = broj Service Access Pointa (SAP) kod ISO-OSI 1. FIZIKI SLOJ veza izmeu vorova putem fizikih medija bavi se karakteristikama medija, signalima... SLOJ MREE razmjena podataka preko mree, dodavanje adresa, pozivanje servisa (npr. prioritet) mogue razne mree: ATM, LAN, Frame Relay... INTERNET SLOJ (IP) routing (usmjeravanje) meu razliitim mreama, implementiran u vorovima i routerima dodavanje IP adresa TRANSPORTNI SLOJ (TCP) pouzdan prijenos podataka, redoslijed dostave SLOJ APLIKACIJE podrka za korisnike aplikacije, npr. HTTP, SMTP...

2.

3.

4. 5.

Aplikacije koje koriste TCP/IP su: SMTP, FTP, TELNET, HTTP itd.

MREE RAUNALA 1 Neslubena skripta

Telekomunikacija je prijenos informacija i podataka u digitalnom ili analognom obliku na daljinu koritenjem elektromagnetskih medija. Elementi telekomunikacijskog sustava: 1. izvor - osoba ili ureaj koji stvara poruku 2. predajnik - obrauje poruku tako da proizvede signal pogodan za prijenos kom. kanalom (najee se pretvara digitalni u analogni signal) 3. komunikacijski kanal - sredstvo prijenosa signala od predajnika do prijamnika 4. prijemnik - restruktruira poruku iz signala 5. odredite - osoba ili ureaj kojem je upuena poruka

2.1. KOMUNIKACIJSKI KANAL

1. KAPACITET (brzina prijenosa - bandwith) propusna mo (kapacitet K) ograniena je irinom njegovog frekvencijskog pojasa i utjecajem uma u kanalu teorijski maksimum je dao Shannon za kanal na koji utjee um: = 2 (1 + ) P je irina frekv. pojasa (Hz), S srednja snaga signala, srednja snaga uma ako signal ima N diskretnih razina tada se K odreuje prema Nyquistu: = 2 2 PI je irina frekv. pojasa idealnog kanala jedinica za brzinu prijenosa: baud reciprona vrijednost trajanja jednog impulsa (T) b/s baud = b/s samo u sluaju kad jedan signal odgovara jednom bitu (veinom se signalom prenosi vie bitova) brzina prijenosa oznaava koliko se jedinica podatka moe prenijeti u jedinici vremena kanalom brzina prijenosa bitova ne govori o efektivnoj brzini prijenosa korisnikih podataka kanalom, mjera za to je brzina prijenosa informacijskih bitova TRIB (Transfer Rate Information Bits) = = TRIB je omjer broja inf. bitova (N) i ukupnog vremena da se prenesu svi bitovi potrebni da se inf. bitovi prihvate u odreditu (t1 + t2) osim korisnikih informacija kanalom se prenose i upravljaki bitovi, adrese, bitovi za provjeru ispravnosti... - OVERHEAD
1 +2 1 + 2

2.

KVALITETA (ispravnost prijenosa) broj pogreno prenijetih podataka ovisi o kvaliteti i osobinama komunikacijskog kanala (um, frekvencijske osobine priguenja i faznog pomaka) relativan broj pogreaka izraava se kao odnos pogreno prenijetih i ukupno prenijetih bitova, znakova ili blokova podataka BER (Bit Error Rate) = broj pogreno prenesenih bitova/uk. prenesenih bitova

Mree raunala 1

RER (Residual Error Rate) - rezidualni relativni broj progreaka je mjera neotkrivenih pogreaka u prijenosu podataka, omjer pogreno prenijetih i neotkrivenih bitova/znakove/blokova i ukupnog broja prenijetih b/z/b

3.

POUZDANOST (vjerojatnost rada bez kvara) vjerojatnost da e ureaj raditi bez kvara odreeno vrijeme pouzdanost sustava ovisi o pouzdanosti njegovih komponenata pouzdanost se postie udvajanjem elemenata kom. sistema ili rezervom (redundancija) kao mjera pouzdanosti najee se koristi srednje vrijeme izmeu kvarova MTTF (Mid Time To Failure) RASPOLOIVOST (mjera mogunosti koritenja) moemo je definirati kao dio ukupno odabranog vremenskog intervala u kojem je resurs u stanju odvijati dodijeljene mu funkcije raspoloivost R se definitra i kao: = raspoloivost je vea kad je pouzdanost vea, a ovisi i o zauzetosti resursa od drugih korisnika
+

4.

5.

VRIJEME PRIJENOSA (i uspostavljanja veze) vrijeme uspostavljanja veze izmeu izvora i odredita poruka je vrijeme potrebno da se izmeu njih uspostavi fizika ili logika veza (nekoliko sekundi u javnoj telefonskoj mrei ili ms u mreama za prijenos podataka ili 0 za fiksne vodove zakupljene i privatne) vrijeme prijenosa (tk) neke poruke kanalom je vrijeme koje protekne od trenutka slanja signala prvog bita poruke iz predajnika do trenutka prijema signala njenog posljednjeg bita u prijemniku sastoji se od 3 dijela: = + + = = tb - vrijeme prijenosa poruke vodom, n bitova poruke, k brzina prijenosa (kapacitet) tm - vrijeme zadravanja podataka u memorijama kanala (javlja se u virtualnim vodovima) tp - vrijeme prenoenja signala, Lk duina kanala, c brzina prostiranja elektromagnetskih valova (zanemarivo za zemaljske komunikacije, ali ne i za satelitske) ako kanali imaju vie dionica na kraju kojih se podaci privremeno memoriraju, vrijeme prijenosa dobiva se zbrajanjem vremena prijenosa po dionicama

2.2. NAINI PRIJENOSA

2.2.1. Serijski i paralelni prijenos na kratkim udaljenostima (unutar raunala, izmeu pojedinih funkcijskih jedinica, izmeu raunala i njegovih perifernih jedinica) podaci se obino prenose paralelno - svi bitovi jednog znaka ili neke vee podatkovne jedinice (rije) putuju paralelno (istovremeno) vodom u serijskom prijenosu niu se jedan iza drugog: predajnik alje a prijemnik prima u svakom vremenskom intervalu po jedan bit paralelan prijenos je takav u kojem se svi bitovi podatkovne jedinice prenose istovremeno putem vie kanala, skup kanala se moe ostvariti snopom vodova ili jednim vodom ako se frekvencijski pojas podijeli u vie uih pojasa 2.2.2. Asinkroni i sinkroni prijenos 1. ASINKRONI PRIJENOS vremenski razmak izmeu jedinica podataka moe biti bilo kakav naziva se i start-stop prijenos, svakom znaku koji se alje prethodi jedan start -bit i slijedi do dva stop-bita, znakovi se alju u neregularnim intervalima, start -stop-bitovi omeuju znak da bi prijemnik mogao odrediti njegov poetak i kraj jednostavan, jeftin, dobar za prijenos podataka s velikim "rupama" (tipkovnica), overhead od 23 bita

MREE RAUNALA 1 Neslubena skripta

2.

SINKRONI PRIJENOS vremenski razmak izmeu jedinica podataka je fiksan koristi se za prijenos podataka veim brzinama, podaci se alju u blokovima, prije poetka prijenosa predajnik i prijemnik se sinkroniziraju npr. grupom sinkronizirajuih znakova ili bajtova, predajnik ih alje prijemniku koji na temelju njih odreuje vremenski okvir bitova bloka koji slijedi potrebna je preambula za oznaavanje poetka i kraja, manji overhead npr. veza izmeu modema je sinkrona

ako se jedan bit krivo prenese kod sinkroniziranog prijenosa krivo e se prenijeti cijeli blok, dok e se kod asinkronog prijenosa krivo prenijeti samo jedan znak

2.2.3. Simplex, Half-duplex i Full-duplex prijenos SX (simplex) - prijenos uvijek u jednom smjeru, jedna strana je uvijek predajnik a druga prijemnik HDX (half-duplex) - kanalom se alje u oba smjera ali ne istovremeno, prvo jedna strana alje pa prima... FDX (full-duplex) - podaci se prenose istovremeno u oba smjera (potrebna 2 kanala)

2.2.4. Dvoini i etveroini prijenos prednost dvoinog prijenosa je nia cijena, a nedostatak dui prijenos radi vremena potrebnog da modemi prijeu iz stanja prijema u stanje predaje to se dogaa svaki put kada funkcijska jedinica (raunalo, terminal) eli slati podatke po etveroinom vodu prijenos u jednom smjeru se obavlja jednim parom ica a u drugom smjeru drugim parom (FDX prijenos) nedostatak dvoinog voda moe se otkloniti koritenjem modema koji dijele frekvencijski pojas voda na dva kanala i tako omoguuju dupleksan prijenos 2.2.5. Analogni i digitalni prijenos na manjim udaljenostima podaci se prenose digitalnim signalima digitalni signali se ne mogu prenositi na velike udaljenosti metalnim vodovima i svjetlovodima bez posebne prijenosne opreme radi njihovog ogranienog frekvencijskog pojasa uobiajeno je koritenje analognih signala za prijenos na velike udaljenosti digitalni se pretvaraju u analogne postupkom modulacije

2.3. KODIRANJE SIGNALA

2.3.1. Kodiranje digitalnih podataka u digitalni signal 2.3.1.1. Manchester modulacija tranzicija se vri na sredini trajanja bita nia prema vioj voltai je 1, a via prema nioj je 0

Mree raunala 1

Diferencijalni Manchester: tranzicija se vri samo za 1, 0 ostavlja isto stanje

2.3.2. Kodiranje digitalnih podataka u analogni signal signal (modulacija) za prijenos podataka (koji su u digitalnom obliku) na vee udaljenosti korist i se postupak modulacije kojim se digitalni signali pretvaraju u analogne modulacija je postupak oblikovanja signala nosioca nekim signalom (modulirajuim signalom) iji je rezultat modulirani signal, obratan postupak je demodulacija kojom se iz moduliranog signala izdvaja modulirajui signal za prijenos podataka najee se koristi kontinuirani (analogni) signal modulacijom se moe mijenjati amplitudu, frekvenciju ili fazu ureaj kojim se pri predaji modulira signal nosioca, a pri prijemu demodulira moduli rani signal, naziva se modem (modulator/demodulator) za prijenos podataka modem preuzima binarni digitalni signal od opreme za obradu podataka (raunalo) i modulira ga tako da, u pravilu postane kontinuiran, te se moe prenijeti telefonskim kanalom demodulacijom se izdvaja modulirajui signal i pretvara ponovo u binarni digitalni signal koji je razumljiv raunalu val nositelj - dajemo mu viu i niu amplitudu i to su "1" i "0" u njega se ubacuju podaci i on se zatim modulira podacima koje prenosi poveanjem razine poveava se i broj bitova koji se prenose 2.3.2.1. Amplitudna modulacija amplituda - snaga signala, mjeri se u voltima mijenja se amplituda vala nosioca, binarna "0" se prenosi signalom jedne amplitude, a "1" druge (prijenos sa dvije diskretne razine signala) modulacijom sa 4 razine prenosi se po 2 bita (poveava se brzina prijenosa) osjetljiva na smetnje (um) pa koristi za prijenos malim brzinama (do 1200b/s) esto se koristi u kombinaciji s faznom mod. za prijenos veim brzinama (prijenos etverobita brzinom od 9600 b/s)

MREE RAUNALA 1 Neslubena skripta

2.3.2.2. Frekvencijska modulacija frekvencija - stopa promjene signala, ciklusi po sekundi - mjeri se u hercima (H) spektar - skup frekvencija koje prenosi signal najei oblik modulacije kod prijenosa malim brzinama (do 1800 b/s), modulira se na razliite frekvencije npr. moduliranje na frekv. 1200 Hz i 2400 Hz, gdje je 1200 Hz - "0", a 2400 Hz - "1" manje osjetljiva na um od amplitudne modulacije ogranienje je irina frekvencijskog poja sa kanala

2.3.2.3. Fazna modulacija (PSK) faza - relativna pozicija u vremenu nailazak binarne "1" mijenja fazu signala nosioca za 180O jednostavna fazna modulacija mijenja fazu moduliranog signala u odnosu na modulira jui signal Diferenijalna fazna modulacija (DPSK - Differential PSK) - faza se mijenja u odnosu na tekuu fazu modulirajueg signala - ee se koristi potrebna je sinkronizacija izmeu predajne i prijemne strane (na razini signala), koja se postie slanjem odreenih kombinacija signala koji predstavljaju binarne nule i jedinice, zato je oprema za ovaj tip modulacije sloenija jednostavna fazna mod. zahtijeva vei stupanj sinkronizacije od diferencijalne koristi se za vee brzine prijenosa podataka, manje je osjetljiva na um od amplitudne velike brzine se postiu koritenjem vie faznih pomaka od kojih se svakome pridruuje kombinacija nekoliko bitova (dvobiti, trobiti, etverobiti) 2.3.2.4. Impulsna modulacija kod analognih modulacija mijenjaju se svojstva analognog signala, a ako se mijenjaju svojstva digitalnog signala (impulsa) u ovisnosti o vrijednosti modulirajueg signala, modulacija se naziva impulsnom (digitalnom) npr. moe se mijenjati duljina trajanja impulsa, njegova irina ili poloaj

Mree raunala 1

2.3.3. Kodiranje analognih podataka u digitalni signal digitalizacija - konverzija analognog signala u digitalni koji se zatim moe prenositi koritenjem NRZ -L, neki drugi kod ili se pretvoriti natrag u analogni signal analogni signal se pretvara u digitalni koritenjem modulatora

2.3.3.1. Pulsno-kodna modulacija (PCM) PCM (Pulse Code Modulation) - pulsno kodna modulacija treba 8000 uzoraka u sekundi (analognih uzoraka) 8 bitova/uzorak daje 64 kbps svakom uzorku se pridruuje digitalna vrijednost (PCM kod) 4 bita po uzorku daje 16 nivoa (24) zbog zaokruivanja nemogue je tono vratiti u analogni signal 2.3.4. Kodiranje analognih podataka u analogni signal modulacija se vri zato jer vie frekvencije daju efikasniji prijenos, dozvoljava frekvencijsko multipleksiranje... amplitudna, frekvencijska, fazna modulacija

MREE RAUNALA 1 Neslubena skripta

2.4. IRENJE SPEKTRA

iri podatke po cijelom frekvencijskom pojasu (bandwith) ulazni podaci alju se u enkoder, signal se modulira pomou niza brojeva ("kod irenja" koji generira pseudorandom generator brojeva), znatno se poveava potrebni frekvencijski pojas, primatelj koristi isti kod irenja za demoduliranje signala

stvara imunost na razne umove i ometanja , signal se moe sakriti/kriptirati (samo uz kod irenja moe se dekodirati signal), nekoliko korisnika mogu koristiti isti kapacitet kanala uz male smetnje (beini telefoni, CDM (Code Division Multiplexing), CDMA (Code Division Multiple Access))

2.4.1. FHSS skakanje po frekvencijama signal se emitira preko prividno sluajnom slijedu frekvencija, primatelj skae izmeu frekvencija u sinkronizaciji s poiljateljem prislukivai uju samo nerazgovjetne umove, ometanje jedne frekvencije pogaa samo par bitova

Mree raunala 1

1.

BRZI FHSS brzina skokova vea od trajanja elementa signala

2.

SPORI FHSS brzina skokova manja ili jednaka trajanju elementa signala

2.4.2. DSSS svaki bit je prikazan kao vie bitova koristei kod irenja kod irenja iri signal preko veeg frekvencijskog pojasa proporcionalno broju koritenih bitova (10 -bitni kod irenja iri signal preko 10x veem kapacitetu kanala od 1 -bitnog koda)

2.5. SREDSTVA ZA PRIJENOS

karakteristike: a. irina frekvencijskog pojasa b. udaljenost c. osjetljivost na smetnje

2.5.1. ini vodovi prenose informacije putem elektrinih signala njihov frekvencijski pojas i udaljenost ogranieni su kapacitivnou, induktivnou i omskim otporom vodia otpor priguuje signal (smanjuje amplitudu), a kapacitet i induktivnost unose fazne pomake to uzrokuje izoblienje digitalnih signala 2.5.1.1. ina parica 2 izolirane ice, osjetljiva na smetnje kod prenoenja analognog signala treba pojaala svaka 5 -6 km, za digitalni svaka 2-3 km

MREE RAUNALA 1 Neslubena skripta

frekvencija do 1 MHz, ogranien na malu udaljenost, ogranien kapacitet javlja se NEC (Near End Crosstalk) - presluavanje na bliem kraju, signal se alje a zbog blizine ica "preskae" na drugu icu i vraa se poiljatelju, eliminira se NEC Cancelerom - stvara invertni signal na drugoj ici UTP (Unshielded Twisted Pair) - obina telefonska ica, jeftina, jednostavna za instalaciju, velike elektromagnetske smetnje STP (Shielded Twisted Pair) - ice obrubljene metalom to smanjuje smetnje, skuplje, tee za rukovanje jer je deblje i tee kategorije UTP-a: o Cat 3 - frekvencijski pojas do 16MHz o Cat 4 - do 20MHz o Cat 5 - do 100MHz o Cat 6,7

2.5.1.2. Telefonski kanal prilagoen karakteristikama ljudskog glasa i uha (ljudsko uho registrira frekvencije od 30 Hz do 16 kHz) najvei dio energije koncentriran je u podruju od 300 Hz do 3400 Hz, telefonski aparat pretvara glas u elektrine signale, a tel. kanalima se prenosi samo podruje od 300 Hz do 3400 Hz jer je ono dovoljno za razumijevanje govora prijenosna karakteristika telefonskog kanala je strma na rubovima a na niskim frekvencijama i iznad 4000 Hz u potpunosti gui signale filter telefonskog kanala koji ograniuje njegovu irinu, uzrokuje fazni pomak meu signalima raznih frekvencija to izaziva izoblienje digitalnih signala - nije pogodan za prijenos digitalnih signala da se prevlada taj nedostatak signali se moduliraju pomou modema u analogne signale

2.5.1.3. Koaksijalni kabel centralni vodi zatien vanjskim vodiem u obliku cilindra, manje osjetljiv na um prenose TV signal, kablovska TV, LAN... analogni prijenos treba pojaala svakih par km frekvencijski pojas do 500 MHz, digitalni prijenos obnavljai svakih 1-9 km 2.5.2. Radio-relejni sustavi ogranienje im je um, a ne irina frekvencijskog pojasa kanali u podruju 1,7 GHz - 13 GHz repetitori svakih 100 km (zbog zakrivljenosti Zemlje) 2.5.3. Satelitski sustavi satelit ima ulogu repetitora visina 1.000 km - 36.000 km vrijeme prenoenja nije zanemarivo 2.5.4. Svjetlovodi prednosti: irina pojasa 1-10 GHz, digitalni prijenos, neosjetljiv na smetnje, male debljine, jednostavno odravanje, jako mali relativni broj pogreke, brzina 10e 14 b/s (tipino 10e9 b/s) nedostaci - visoka cijena, potekoe kod spajanja bolje prenose digitalne signale nego analogne pojaala na svakih 500 m/5 km/10 km/20 km koriste 2 frekvencijska podruja: 780 -900 nm (manja cijena) i 1200-1600 nm (manje guenje i disperzija) izvori kanala mogu biti LED diode, laserske diode, pin diode, lavinske diode te pin-FET tranzistori

Mree raunala 1

MREE RAUNALA 1 Neslubena skripta

jedinica podataka je okvir podaci se prenose preko razliitih veza i protokola, svaki protokol nudi drugaije usluge funkcije sloja veze: kontrola tijeka (overflow), otkrivanje i otklanjanje pogreaka

Servisi sloja veze: 1. okviri - podacima se dodaju zaglavlja i jo neki podaci ("fizike adrese" koje se koriste za identificiranje izvora/odredita razlikuju se od IP adresa) 2. pristup komunikacijskom kanalu - MAC (Media Access Control) 3. pouzdan prijenos meu vorovima i bez greaka 4. kontrola tijeka 5. otkrivanje pogreaka 6. ispravljanje pogreaka 7. HDX, FDX Komuniciranje adaptera adapteri (NIC - Network Interface Card) ethernet kartice, PCMCIA kartice, 802.11 kartice (wireless) poiljatelj - stvara okvir dodajui bitove provjere, rdt, kontrole tijeka... primatelj - trai greke, rdt, kontrola tijeka..., podatke iz okvira alje voru primatelja adapteri su polu-autonomni (djeluju i u fizikom sloju i sloju veze)

3.1. SPOJITA (INTERFACE)

ureaji za obradu podataka (DTE - Data Terminal Equipment) u pravilu ne sadre ureaj za prijenos podataka potrebno je spojite zvano DCE - Data Circuit-Terminating Equipment (modem, NIC) DCE prenosi bitove na medij i kominicira s DTE

Karakteristike spojita: a. mehanike (utinice) b. elektrine (voltaa) c. funkcijske (podatkovne, kontrolne, sinkronizacijske) d. proceduralne Spojite V.42/EIA-232-F: V.24 je protokol fizike razine strujni krugovi podijeljeni u funkcije: podatkovna, kontrolna, sinkronizacijska jedan strujni krug moe voditi u oba smjera - full duplex dva sekundarna strujna kruga dozvoljavaju start/stop kontrolu u HDX operaciji npr. kada se upali modem on alje DCE ready, kada je DTE spreman za slanje alje signal na Request to send, modem odgovara Clear to send, DTE alje podatke, kada podaci stignu modem alje signal na Recieve Line Signal Detector i alje podatke

Mree raunala 1

Null modem: DTE - Data Terminal Equipment (raunalo) DCE - Data Circuit-Terminating Equipment DTR - Data Terminal Ready DSR - Data Set Ready RTS - Request To Send CTS - Clear To Send RX Recieve TX Transmit CD - Carrier Detect (val nositelj) TAKT - sinkronizacija modema s raunalom

3.2. OTKRIVANJE I ISPRAVLJANJE POGREAKA

3.2.1. Provjera pariteta paritet jednog bita (vertikalna ispravnost) - otkriva pogreke

paritet bitova u dvije dimenzije - otkriva i ispravlja pogreke

3.2.2. Checksum metoda d bitovi podataka se tretiraju kao niz k-bitnih brojeva k-bitni brojevi se sumiraju te se taj dobiveni broj dodaje kao zatita - Internet checksum, TCP, UDP mali overhead ali i slaba zatita 3.2.3. CRC D - bitovi podataka G - generirajui polinom (zna ga i primatelj) svakoj rijei D se pridruuje binarni polinom CRC za svaki tip pogreaka moe se pronai odgovarajui genrirajui kod brza, jednostavna i sigurna metoda JO NEKAJ DOPISATI SIM Z BILJENICE

3.3. KONTROLA TIJEKA

osigurava da poiljatelj ne "preplavi" buffer primatelja (buffer overflow) 3.3.1. Stop and wait A alje okvir, B prima okvir i odgovara s ACK (acknowledgement), A eka ACK prije slanja slijedeeg okvira ako B ne poalje ACK, zaustavlja se tijek podataka dobar protokol za slanje nekoliko velikih okvira

MREE RAUNALA 1 Neslubena skripta

veliki blokovi se dijele u manje zbog: ograniene veliine buffera, ranije se otkrivaju greke, kod pojave greaka ponovo se alju manji blokovi, sprjeava se jednom voru da "okupira" vod dulje vrijeme

3.3.2. Metoda klizeih prozora B ima buffer veliine W, omoguava slanje vie okvira odjednom, mogu se spremiti do W okvira u buffer bez slanja ACK, svaki okvir ima svoj broj, ACK alje broj okvira kojeg oekuje ne smije se slati W okvira ve <W kako bi se moglo saznati koji je okvir pogreno prenesen ( npr. ako je broj okvira W=8 -> 567012345 <- te ako je pogreno prenesen okvir br. 5, mi neemo znati koji okvir je pogrean) primjer klizeih prozora - slanje podataka i ACK ako je ispravno primljen okvir alje se RR# (Reciever Ready # okvira koji se oekuje - svi okviri prije # su time potvreni) reciever moe slati priznanje bez dozvoljavanja daljnjeg prijenosa (RNR - Reciever Not Ready) - za daljnji nastavak poalje obian RR kod full duplexa, ako se ne alju podaci povratnom vezom, alje se samo ACK za svaki primljeni okvir

3.4. KONTROLA GREAKA

otkrivanje i ispravljanje greaka, izgubljeni okviri, oteeni okviri, ARQ ARQ - Automatic Repeat Request o protokoli s automatskim ponavljanjem na zahtjev

3.4.1. Stop and wait ARQ izvor alje jedan okvir i eka ACK ako je primljen oteeni okvir - odbacuje ga, poiljatelj ide u timeout i ako ne primi ACK tijekom timeouta ponovo alje okvir ako je ACK oteen - poiljatelj alje ponovo isti okvir, primatelj usporeuje okvire i odbacuje duplikat i alje ACK 3.4.2. Go back N ARQ temelji se na klizeim prozorima, ako nema greke ACK se alje s brojem oekivanog okvira primljen oteen okvir - primatelj otkriva greku u okviru i, alje okvir kojim odbija okvir i, primatelj prima taj okvir i ponovo alje okvir i i sve slijedee izgubljeni okvir - okvir i je izgubljen, poiljatelj alje i+1, primatelj prima i+1 i primjeuje da fali jedan okvir, alje okvir kojim odbija okvir i, poiljatelj se vraa na okvir i i alje ga ponovo izgubljeni okvir (2) - okvir i je izgubljen, ali poiljatelj vie ne alje, primatelj ne radi nita, poiljatelj ide u timeout i alje ACK okvir s P bitom postavljenim na 1, primatelj to shvaa kao naredbu i odgovara s ACK i brojem okvira koji oekuje (okvir i), poiljatelj ponovo poalje okvir i oteeni ACK - primatelj prima okvir i i alje ACK (i+1) koji se izgubi, ako ne primi ACK poiljatelj alje dalje dok ne popuni prozor a zatim ide u timeout, alje ACK s P bitom postavljenim na 1, primatelj alje ACK i broj okvira kojeg oekuje oteeni okvir odbacivanja - isti postupak kao i kod izgubljenog okvira (2)

Mree raunala 1

3.4.3. Selective reject ARQ samo odbaeni okviri se ponovo alju okviri poslani poslije oteenog prihvaeni su i zapisani u buffer primatelj mora imati dovoljno velik buffer kompleksniji protokol

MREE RAUNALA 1 Neslubena skripta

3.5. HDLC
kvalitetno upravljanje vezom, dvosmjeran transparentan prijenos, cjelovita i efikasnija zatita podataka od oteenja 2 logike stanice: primarna i sekundarna o PRIMARNA STANICA - kontrolna, okviri koji se alju su naredbe, odrava odvojene logike veze za svaku sekundarnu stanicu o SEKUNDARNA STANICA - pod kontrolom primarne stanice, okviri koji se alju se zovu odgovori o kombinirana stanica - alje naredbe i odgovore naini spajanja: balansirani i nebalansirani o nebalansirani - jedna primarna i vie sekundarnih stanica, podrava FDX i HDX o balansirani - dvije kombinirane stanice, podrava FDX i HDX

3.5.1. Normalni nain rada (NRM) kod nebalansiranog naina, primarna stanica uvijek zapoinje transfer sekundarnoj, sekundarna stanica moe samo odgovarati na naredbe primarne dok je prozvana server je primarna stanica, a terminali su sekundarne stanice 3.5.2. Asinkroni nain rada (ARM) nebalansirano, sekundarne stanice mogu zapoeti prij enos bez prozivanja primarne, primarna stanica je odgovorna za vod i ispravljanje greaka 3.5.3. Asinkroni balansirani nan rada (ABM) balansiran, bilo koja stanica moe zapoeti prijenos bez primanja dozvole, nema polling overhead najvie se koristi od ova tri navedena naina 3.5.4. HDLC okvir

min duljina okvira - 48 bitova + informacijski bitovi okvira zastavice slue za sinkronizaciju - delimiter na krajevima okvira (01111110) adresa samo sekundarne stanice (primarna je uvijek poznata jer samo ona moe slati sekundarnoj stanici), ako je adresa 11111111 onda je to broadcast okvir (alje svima na mrei) kontrolno polje - razliito za informacijski, nadzorni i nenumerirani okvir, poll/final bit - poiljatelj stavlja poll na 1 kada eli predati vod primatelju, a primatelj vraa vod stavljanjem bita final na 1 FCS - Frame Check Sequence - zatitni bitovi

N(S) - broj okvira koji se alje

Mree raunala 1

N(R) - broj okvira koji se oekuje S u nadzornom okviru: RR, RNR, REJ, SREJ M u nenumeriranom okviru: SNRM(E), SARM(E), SABM(E) koristi se bit stuffing (umetanje bitova) da se sprijei zabuna s podacima koji sadre 01111110: o ako je niz od 5 jedinica umee se 0 o ako primatelj otkrije 5 jedinica provjerava slijedei bit - ako je 0 brie se, a ako je 1 a sedmi 0 prihvaa se kao zastavica o ko su esti i sedmi bitovi 1, poiljatelj prekida prijenos tri faze HDLC protokola: inicijalizacija, prijenos, prekid - connection oriented o SNRM(E), SARM(E), SABM(E) - Set NRM... - poetak veze o UA - prihvaanje veze nenumeriranim okvirom o DISC - prekid

3.6. TIPOVI VEZA

Point-to-point o PPP za dial-up pristup, point-to-point veza izmeu ethernet switcha i servera Broadcast (dijeli se vod) o tradicionalni ethernet, 802.11 beini LAN

3.7. PROTOKOLI S VIESTRUKIM PRISTUPOM

jedan kanal se dijeli, a ako dva ili vie vora istovremeno alju kolizija protokol odreuje kako vorovi dijele kanal (npr. kada vor moe slati)

Taksonomija - 3 klase protokola: 1. fiksno dijeljenje kanala (vremensko, frekvencijsko, kodno multipleksiranje) 2. random access (sluajni pristup) - kanal se ne dijeli. mogue kolizije, opravljanje od kolizije 3. sa redoslijedom - koordiniranje pristupa da se izbjegnu kolizije 3.7.1. Fiksno dijeljenje kanala (multipleksiranje) uinkovito kod velikog prometa kod malog prometa - alocira se cijeli kanal za samo 1 vor 3.7.1.1. TDMA (vremensko) pristupa se kanalu u "rundama", svaka stanica dobije dio fiksne veliine u svakoj rundi, neiskoriteni dijelovi propadaju loe koritenje vodova, potrebna je sinkronizacija statistiko vremensko multipleksiranje - ubacuju se paketi u slobodna mjesta, svaki paket se oznaava dodanim bitovima ili multipleksor alje informacije da se u nekom vremenskom odsjeku prenosi neki "drugi" paket i tako za svaki novi paket koji upadne u "tue" vrijeme

MREE RAUNALA 1 Neslubena skripta

3.7.1.2. FDMA (s podjelom frekvencija) kanal se dijeli na frekvencijske pojaseve, svaka stanica dobiva jedan fiksni frekv. pojas, nekoriteni pojasevi 3.7.1.3. CDMA (s podjelom koda) svaka stanica ima jedinstveni kod svi korisnici dijele istu frekvenciju vrijednost podataka se mnoi s kodom problem se javlja u odvajanju kodova i zbog slabljenja signala se nezna razina prijenosa, javlja se potreba za veim kapacitetom kanala

3.8. PROTOKOLI SA SLUAJNIM PRISTUPOM

kada vor alje paker, koristi cijeli kanal ako dva istovremeno alju - kolizija (eka se random vrijeme pa se opet alje) RAP protokol odreuje kako otkriti kolizije i kako se oporaviti od njih uinkovit kod malog prometa (jedan vor koristi cijeli kanal), velik promet dovodi do zastoja zbog velikog broja kolizija slotted ALOHA, ALOHA, CSMA, CSMA/CD, CSMA/CA

3.8.1. Slotted ALOHA svi okviri su iste veliine, vrijeme je podijeljeno na iste odsjeke, vorovi poinju slati okvire na poetku odsjeka, vorovi su sinkronizirani, ako 2 ili vie vora alju u isti odsjeak, svi vorovi otkrivaju koliziju kada vor dobije okvir, poinje ga slati u sljedeem odsjeku ako nema kolizije, vor moe slati, ako ima kolizije vor alje okvir u svakom slijedeem odsjeku (nakon oporavka - vrijeme ekanja) s vjerojatnou p dok ne uspije vjerojatnost p - kao bacanje novia, glava je za slanje, a pismo za ekanje

ako je jedan aktivni vor, on alje pri punom kapacitetu, decentralizirano (svaki vor odluuje kada e slati), odsjeci u vorovima moraju biti sinkronizirani, jednostavnost mogue kolizije, troi se vrijeme na ekanje i oporavak, ne omoguuje se otkrivanje kolizija efikasnost: kanal se korisno iskortava 37% vremena

3.8.2. Unslotted (ista) ALOHA jednostavniji protokol, nema sinkronizacije kada okvir prvi puta stigne, odmah se alje (raste vjeroj atnost kolizije) ako doe do kolizije, vor odmah opet alje okvir s vjerojatnou p, odnosno eka odreeno vrijeme te ponovno alje s vjerojatnou p efikasnost: 18% 3.8.3. CSMA protokol "oslukuje" prije slanja - ako je kanal slobodan alje cijeli okvir, a ako nije odgodi slanje kolizije su ipak mogue zbog propagacije zbog koje jedan vor ne zna da drugi vor alje kod kolizije se gubi cijeli paket, gubi se vrijeme (random backoff vrijeme) brzina propagacije i udaljenost vorova utjeu na efikasnost slika: vor B poinje slati okvir u oba smjera voda, prije nego okvir doe do vora D ovaj isto pone slati svoj okvir te dolazi do kolizije

Mree raunala 1

3.8.4. CSMA/CD u kratkom vremenu otkriva kolizije kolizijski vorovi prekidaju slanje i alju jam signal (48 bitova) smanjuje se gubljenje vremena otkrivanje kolizije: jednostavno u inim LANovima (mjeri se snaga signala, usporeuje poslane/primljene signale) a tee u beinim LANovima (reciever se gasi tijekom slanja)

3.8.5. CSMA/CA poiljatelj: o ako kanal miruje DISF (Distributed Inter Frame Space) sekundi, alji RTS (Ready to send) o ako je kanal zauzet - ekaj NAV sekundi primatelj: o ako je primljen RTS alji CTS poslije SIFS (Short IFS) o RTS i CTS (Clear TS) su kratki (manja vjerojatnost kolizije) - dodaju se kako bi se rezervirao kanal vorovi prate signal rezervacije pomou NAV (Network Allocation Vector) - poiljatelj u NAV polju okvira stavlja duljinu slanja da ostali znaju koliko eka ti 3.8.6. MAC protokoli s redoslijedom (Tko je na redu) 1. PROZIVANJE (polling) glavni vor poziva terminalne vorove da alju s redoslijedom (svakome alje poruku da smije slati kada na vodu primjeti da nema prometa/signala) mora se dodati polling overhead, ekanje na red makar nijedan drugi ne alje, single point of failure (master) 2. PRIJELAZ ZNAKA (token passing) kontrolni znak (token) se alje od jednog vora drugom sekvencijalno mora se dodati token overhead, ekanje na red, single point of failure (toke n)

MREE RAUNALA 1 Neslubena skripta

4.1. IP I MAC ADRESA

LAN adresa (fizika ili ethernet ili MAC, Media Access Control) - 48 bitna (izraena u 6 bajtova a svaki bajt kao 2 hexadecimalne brojke) svaki adapter u mrei (NIC - Network Interface Card) ima svoju jedinstvenu LAN adresu MAC adresa je prijenosna (moe se prenositi LAN kartica s jedne mree u drugu) a hijerarhijska IP adresa nije prijenosna jer ovisi o IP mree na koju je vor prikljuen BILJENICA!!!

4.2. ARP
svaki IP vor (server, router) na mrei ima ARP tablicu (sastoji se od IP/MAC adresa veznih za neke LAN vorove) u ARP tablici se nalazi: o IP adresa; o MAC adresa; o TTL (Time To Live - vrijeme nakon kojeg se IP/MAC veza zaboravlja, oko 20 min) u sluaju da vor A zna IP adresu od B ali nema MAC adresu u ARP tabl ici, on alje (broadcast FF-FFFF-FF-FF-FF) ARP paket (koji sadri IP odresu od vora B i svoju IP i MAC adresu), svi vorovi primaju ARP upit, B prepozna svoju IP adresu i odgovara voru A sa svojom MAC adresom; sada vor A sprema par IPB+MACB vezu u svoju ARP tablicu i uva je tako dugo dok TTL ne istekne ARP je plug-and-play protokol - sam se aurira

4.3. PRESPAJANJE U DRUGI LAN

A stvara paket s A kao izvorom (IP i MAC adresu) i B kao ciljem (IP adresu) A koristi ARP da dobije MAC aresu od R (routera) za 111.111.111.110 A stvara okvir s MAC adresom od R kao ciljnom A alje okvir, R prima okvir R uzima IP paket iz okvira i vidi da je cilj vor B R koristi ARP da sazna MAC adresu od B, stvara okvir koji sadri IP paket i alje ga voru B

4.4. TOPOLOGIJE LAN-a

1. Sabirnica i drvo signal propagira kroz medij - "uju" ga sve stanice (potrebna je jedinstvena adresa stanice) full-duplex veza izmeu stanice i izvora (dozvoljava istovremeno slanje i primanje) potrebno je koordinirati prijenos - izbjegavanje kolizija koristei male okvire terminator unitava okvire na kraju medija (potrebno zbog povratka okvira - jeka) Prsten obnavljai (repeater) povezani u zatvoren krug, primaju podatke na jednom vodu a alju na drugi (jednosmjerna veza)

2.

Mree raunala 1

3.

podaci krue po prstenu kraj svih stanica, odredite prepozna adresu i kopira okvir, izvorite unitava okvir kada stanica moe ubaciti okvir ovisi o Media Access Control protokolu

Zvijezda svaka stanica je direktno povezana s centralnim vorom (point to point) samo jedna stanica moe slati u jednom trenutku (centralni vor moe broadcast) centralni vor moe djelovati kao frame switch

4.5. IEEE 802 MODEL

4.5.1. Fiziki podsloj kodiranje/dekodiranje, generiranje/micanje preambule, primanje/slanje bitova 4.5.2. LLC podsloj Logical Link Control veza s viim slojevima, kontrola greaka i tijeka adresiranje ukljuuje odreivanje adresa LLC korisnika poiljatelja i primatelja (LLC korisnike adrese su kao SAP kod ISO-OSI modela) servisi: o connectionless servis bez potvrda - ne prua kontrolu tijeka ni kontrolu greaka, nepouzdan prijenos podataka o connection-mode servis - logika veza je uspostavljena izmeu korisnika te ima kontrole tijeka i greaka o conectionless servis s potvrdama - alju se potvrde te ima kontrole greaka ali se ne uspostavlja logika veza izmeu korisnika LLC protokol: a. koristi asinkroni balansirani nain izvoenja operacija HDLC -a za connection-mode servis b. connectionless servis bez potvrda izvodi se pomou nenumeriranih okvira c. connectionless servis s potvrdama izvodi se pomou 2 nova nenumerirana okvira d. dozvoljava multipleksiranje koristei LLC service access points (LSAP) 4.5.3. MAC podsloj sastavljanje podataka u jedan okvir s adresom i CRC poljima (otkrivanje i ispravljanje greaka) kontrola pristupa mediju moe biti: o centralizirana - postoji kontroler koji ima autoritet da doputa koritenje voda o decentralizirana - stanice zajedno odreivaju kontrolu pristupa tako da dinamiki odreuju redoslijed kojim e slati u sinkronom prijenosu odreeni kapacitet je dodijeljen vezi (koristi se vremensko i frekvencijsko multipleksiranje) asinkroni prijenos: o Round Robin svaka stanica ima priliku za slanje stanica moe slati ili javiti slijedeoj stanici neka alje dobro kad sve stanice imaju za slati a loe kada alje samo mali broj stanica a ostale samo alju okvir kojim javljaju da su gotove o Rezervacije vrijeme koritenja medija je podijeljeno u slotove (kao i kod vremenskog multipleksiranja) stanica koja eli slati rezervira budue slotove na odreeno ili neodreeno vrijeme

MREE RAUNALA 1 Neslubena skripta

Takmienje u ovim tehnikama nema kontrole odabira stanice koja alje, sve stanice se natjeu za vrijeme prednost je u tome to je jednostavna tehnika za implementirati i uinkovita pri malom optereenju

BILJENICA!!!

4.6. ETHERNET
dominantna LAN tehnologija jer je jeftina, rasprostranjena, jednostavna, brza - 10, 100, 1000 Mbps i 1, 10 Gbps Ethernet okvir - sadri IP paket, preambulu, adrese, tip, CRC o preambula - sastoji se od 7 bajtova za sinkronizaciju koje dodaje fizika razina (10101010) i zadnjeg bajta, delimitera koji dodaje razina veze i slui za oznaavanje poetka okvira (10101011) o adrese - 6 bajtova (MAC adrese) o tip - 2 bajta, pokazuje koje vrste je paket, veinom je IP ali moe biti i Novell IPX ili AppleTalk o podaci - od 46 do 1500 bajtova (ako je vie od 1500 bajtova okvir se mora segmentirati) o CRC - 4 bajtova o najmanja veliina Ethernet okvira: 8+6+6+2+46+4 = 72 bajta connectionless protokol, nesiguran (ne alju se ACK or NACK poiljatelju, mogue poporaviti koritenjem TCP-a) koristi CSMA/CD: o Adapter prima paket i stvara okvir o Ako oslukivanjem otkrije da je kanal slobodan poinje slati okvir, a ako je zauzet eka da se oslobodi o Ako adapter poalje okvir bez otkrivanja druge transmisije, gotov je sa slanjem o Ako adapter otkrije drugu transmisiju, prekida i alje jam signal (48 bitova) o Eksponencijalno ekanje: poslije m-te kolizije adapter uzima K random vrijeme tako da bira iz {0, 1,..., 2m-1}. Adapter eka K*512 bitovnih vremena o uinkovitost je vea ako je vrijeme propagacije manje

Ethernet tehnologije 10base2 o 10 oznaava 10 Mbps, 2 oznaava duljinu kabla max. do 200 m o koristi se tanki koaksijalni kabel, obnavljala (do 4 obnavljala, to omoguuje duljinu voda do 925m i broj vorova od 150, meutim ako bilo koja 2 vora alju u isto vrijeme doi e do kolizije)

Mree raunala 1

10baseT, 100baseT o T znai twisted pair (parica) o vorovi su povezani u zvjezdanu topologiju pomou hub-a, 100m max. udaljenost izmeu vora i hub-a o hub je obnavljalo fizikog sloja - bitovi koji ulaze na jedan vod izlaze na sve ostale, ne prua CSMA/CD

4.7. HUB, BRIDGE, SWITCH

4.7.1. Hub hub povezuje LAN segmente, produuje max. udaljenost meu vorovima signal primljen na jedan ulaz alje na sve ostale, ako otkrije da jedan vor (ili hub) ne radi ipravno iskljuuje ga iz prometa (ne alje njegove signale na ostale izlaze) postaje samo jedna velika domena kolizije, ne mogu se povezivati 10baseT i 100baseT (jer nema buffera) postoji maksimalan broj vorova koji mogu biti spojeni s hubovima radi na 1. razini ISO-OSI modela 4.7.2. Bridge pohranjuje i proslijeuje ethernet okvire, selektivno alje okvire na temelju MAC adresa, koristi CSMA/CD vorovi nisu svjesni postojanja mostova radi na 2. razini ISO-OSI modela mogue povezivanje mrea razliitih tipova brzina, ne postoji ogranienje na veliinu mree postavljanjem mostova, LAN se dijeli u segmente - filtrira pakete (okviri jednog LAN-a ne proslijeuju se u drugi), svaki segment postaje svoja domena sudara svaki most ima tablicu usmjeravanja (bridge table) ija stavka se sastoji od MAC adrese vora, Broja spojita mosta te Vremena ivota mostovi ue koji vor se nalazi na kojem spojitu (self-learning) - kada prime okvir zapiu u tablicu usmjeravanja mostovi su i plug-and-play (ne treba nita konfigurirati ve samo spojiti mreu na most) primjer: o vor C alje okvir voru D o budui da se u tablici ne nalazi C, most zapie njegovo ime i spojite: {C,1} o zatim most poalje broadcast upit sa imenom od D svim vorovima na spojitima 2 i 3 o vor D prima upit, D alje okvir voru C, most zapisuje u tablicu par {D,2} i proslijeuje okvir na spojite 1 jer je tamo vor C za poveanje raspoloivosti poeljno je imati redundantne, alternativne puteve od izvora prema odreditu (spanning tree) zbog viestrukih puteva mogue je beskonano kruenje okvira mreom to je rijeeno tako da mostovi iskljuuju nepotrebne puteve te ih ukljue po potrebi

4.7.2.1. Bridge vs. Router oboje pohranjuju i proslijeuju, odvajaju domene sudara router radi na sloju mree (3.), a bridge na sloju veze (2.) router koristi tablice usmjeravanja (routing table), bridge koristi bridge table

MREE RAUNALA 1 Neslubena skripta

Bridge:

+
Router:

bre prespajanje (samo 2. razina), plug-and-play, tablice su samouee

sav promet ide preko spanning tree makar postoji alternativni direktni put, ne nude zatitu od "broadcast oluje" (ako jedan vor "poludi" i pone slati beskrajan niz okvira, svi e biti preneseni i past e mrea)

proizvoljne topologije, kruenje je ogranieno pomou TTL brojaa, zatita od "broadcast oluje"

nije plug-and-play (trai konfiguriranje IP adresa), sloenije procesiranje (3. sloj)

bridgevi su bolji u malim (par stotina hostova) mreama, routeri u velikim mreama (tisue hostova)

4.7.3. Switch u biti to je samo bridge s vie ulaza alje okvire drugog sloja, filtrira koristei LAN adrese FDX veza preko istog spojita (slanje i primanje) moe slati istovremeno A-A', B-B'... bez kolizije esto se koristi u topologiji u obliku zvijezde kombinira mree razliitih brzina cut through prespajanje - slanje okvira od ulaza prema izlazu bez ekanja da stigne cijeli okvir (ali treba stii barem zaglavlje odredina adresa)

hub izolacija prometa plug-and-play optimalno usmjeravanje cut through

bridge

switch

router

+ +

+ + -

+ + +

+ + -

Mree raunala 1

802.11g - 2.4 - 5 Ghz do 54 Mbps koristi DSSS (Direct Sequence Spread Spectrum) svi koriste CSMA/CA za viestruki pristup, svi imaju bazne stanice i ad hoc verzije beini host komunicira s baznom stanicom (access point - AP) podruje radne stanice (BSS - Basic Service Set) sadri: beinog hosta i baznu stanicu (AP) ad hoc pristup - bez baznih stanica, beini hosti komuniciraju meusobno (okvir , da bi stigao od A do B, moda mora biti usmjeravan preko X, Y, Z) - primjena na laptop konferencijama, bojitima ... o BILJENICA!!!

MREE RAUNALA 1 Neslubena skripta

jedan poiljatelj, jedan primatelj (ne treba Media Access Control ni MAC adresiranje) popularni PPP DCL protokoli: PPP (point-to-point protocol) i HDLC prua: transparentnost bitova (mora moi prenijeti bilo koji niz bitova u data polju), otkrivanje greaka (ne i ispravljanje), otkrivanje i javljanje greke na vezi gornjem sloju (mrenom), krajnji korisnici mogu saznati/konfigurirati meusobne mrene adrese ne prua: ispravljanje greaka, kontrolu tijeka, dostavljanje OK izvan reda, veze s vie pristupa ispravljanje greaka, kontrola tijeka, ureivanje podataka su preneseni na vie slojeve

Podatkovni okvir zastavica delimiter adresa - ne slui niemu jer postoji samo jedan mogui primatelj kontrolno polje - ne slui niemu (uvijek 00000011) protokol - protokol vie razine kojem se okvir alje podaci (info) - podaci koji se prenose CRC za otkrivanje greke najmanja veliina okvira je 7 bajtova + podaci transparentnost bitova - u info polju mora biti mogue prenijeti i delimiter (01111110) i to se omoguuje pomoi umetanja bajtova (byte stuffing) tako da se ispred takvog bajta dodaje jedan bajt 01111101 te se on pri primanju odbacuje prije prijenosa podataka peerovi moraju: o konfigurirati PPP vezu (max duina okvira, autentifikacija - connection oriented) i o konfigurirati mreu (za dobivanje IP adrese se prenosi IP Control Protocol (IPCP) da se saznaju/konfiguriraju IP adrese)

Mree raunala 1

pokriva (zamjenjuje) 4 sloja ISO-OSI modela cilj je integrirani, end-to-end prijenos glasa, videa i podataka zadravajui vremenske/kvalitetne zahtjeve za glas i video (suprotno od Internet best-effort modela), telefonija "sljedee generacije", prespajanje paketa (odreene duljine - elije) koristei virtualne vodove

7.1. ATM SLOJEVI

AAL sloj (ATM Adaptation Layer) - samo na krajevima ATM mree (segmentacija podataka) ATM sloj (sloj mree) - prespajanje, usmjeravanje elija, definira strukturu ATM elija PHY sloj - fiziki sloj koristi se za povezivanje routera IP okosnica: o IP preko ATM-a o ATM kao zamjena za sloj veze - povezuje IP routere

AAL sloj prilagoava vie slojeve (IP ili ATM aplikacija) ATM sloju nalazi se samo na krajevima mree, ne i u switchevima okvir AAL sloja se dijeli na vie ATM elija (kao TCP u IP pakete) AAL sloj se dijeli na 2 podsloja: a. Segmentation And Reassembly (SAR) b. Convergence Sublayer (CS) podaci vieg sloja se prvo ugrauju u Common part convergence sublayer (CPCS) okvir u CS podsloju budui da je taj okvir prevelik i ne stane u ATM eliju, mora se segmentirati SAR podsloj segmentira okvir te mu dodaje AAL zaglavlje i AAL trailer podatkovno polje je veliine 48 bajta podataka (zbog breg kreiranja elija kod prijenosa glasa izabrana sredina izmeu 32 i 64) ATM zaglavlje 5-bajtno zaglavlje ID virtualnog kanala (VCI - Virtual Channel ID) - mijenja se od veze do veze kroz mreu Tip podataka (PT - Payload Type) Bit prioriteta (CLP - Cell Loss Priority bit) CRC (HEC - Header Error Checksum) vie verzija AAL sloja (ovisno o ATM servisu): o AAL1 - CBR (Constant Bit Rate) o AAL2 - VBR (Variable Bit Rate) npr. MPEG video o AAL3 - ABR (Available Bit Rate) o AAL5 - za podatke (npr. IP podaci) o AAL5 - SEAL (Simple and Efficient AL) - mali overhead, 4 bajta CRC-a, PAD omoguuje koritenje vie elija od 48 bajtova (veliki AAL5 okviri dijele se u 48 bajtne ATM elije)

MREE RAUNALA 1 Neslubena skripta

ATM virtualni vodovi elije se prenose od izvora do odredita preko virtualnih vodova (put koji se sastoji od niza vodova od izvora do odredita), svaki paket nosi identifikator VV-a (a ne odredini ID), svaki switch na putu od izvora do odredita uva "stanje" za svaku vezu PVC (Permanent Virtual Circuits) - dugotrajne veze, obino je veza izmeu IP routera "stalna" SVC (Switched VCs) - dinamiki se postavljaju prema pozivima prednost ATM VC-a: kvaliteta performansi garantirana za veze preko VC-a (kapacitet kanala, kanjenje, delay jitter) nedostaci ATM VC-a: nedostatna podrka prometa datagrama, jedan PVC izmeu izvora i odredita nije dovoljan (trebalo bi broj korisnika N*2 veza), SVC trai vrijeme za uspostavljanje veze i overheade za kratke veze ATM fiziki sloj sastoji se od 2 dijela: 1. TCS (Transmission Convergence Sublayer) - prilagoava ATM sloj iznad PMD podsloju ispod 2. PMD (Physical Medium Dependent) - ovisi o fizikom mediju koji se koristi

7.2. IP PREKO ATM-a

slanje okvira putem ATM-a: 1. IP sloj odreuje IP, ATM ciljnu adresu (koristei ARP tablicu) 2. alje podatke u AAL5 3. AAL5 stvara okvir, dijeli ga u elije i alje u ATM sloj 4. elija se kree ATM mreom do odredita 5. AAL5 vadi podatke iz okvira 6. ako je CRC OK, alju se podaci IP sloju

KRAJ.