http://gundogar-news.com/index.php?category_id=5&news_id=338 15 2013 .

, 19:34

Magtymgulydan tsirlenen Pukin

Beik rus ahyryny Pyragyny ygyrlary bilen tananso, onu tsiri bilen dreden gogusy hakda shbet. zni akyl-pahasa ugrulan kpgyraly dredijiligi bilen dn edebiatyny altyn hazynasyna saldamly goant goan beik akyldar ahyr Magtymguly Pyragyny lem peleinde agty saan Gn aly nurly, rek dein mukaddes ygyrlary kllerde bakylyk nagmasy bolup aaar. ahyry ilkinji ygyrlary dn halklaryny dillerinde XIX asyry balarynda arap ugrapdyr. Edebiaty umman dein leminde tze dogan parlak yldyz hkmnde tanalyp ugran ahyry akyl-pahasa ugrulan parasatly setirlerinde Gndogary m drli wgini nur sayp, onu tylla alkymy edi yklyma aylypdyr. Ol ygyrlary ilkinjileri rus dilinde metbugat sahypalarynda ap edilipdir. z aan manyly mrnde beik rus ahyry Aleksandr Sergeewi Pukin Gndogar bilen uur gyzyklanypdyr. ahyry Bakjasara fontanyny nazarda tutup: Gndogary okary stilleri meni in nusga boldy dien setirleri onu Gndogara aratyn sarpa goandygyny gwsidir. Pukini wreniji edebiaty alymlar ahyry musulmanylygy, Gndogary ygyretini, medenietini rn gowy bilendigini nygtaarlar. ahyr kpgyraly dredijiligini belli bir bleginde, adaly, Potry taryhy ( ) aly gi gwrmli eserlerinde Orta Azia, trkmen topragy bilen baglanyykly wakalary hlelendiripdir.

ahyry dredijiliginde Gndogary m drli wgini hemie duular. Heniz alyk yllarynda onda Gndogary durmuyny, medenietini bilmge bolan hwes drp ugrapdyr. Bu hwes ony Gndogar durmuyny tasyz lemine alyp barypdyr. onu in ahyr i gowy ygyrlaryny gndogar helerine ugrupdyr. Pukini wreniji alym N. M .Lubikowany 1974-nji ylda apdan ykan Pukin we Gndogar atly kitabynda azmagyna gr ahyrda pygamber bilen baglanyykly ilkinji pikirle r 1815-nji ylda drpdir. agny, Pukin ol yl sgli neiri bolan ewropa habarlarynda A. B. Boldyrewany Muhammedi asmana syahaty atly makalasyny okapdyr. Bu makala ahyra gli tsir edipdir. Sora ahyr kmillik ksesi bolup, zehinini alaw aly wagty, 1824-nji ylda 25 ayndaka beik Allatagalany asmandan Muhammede (s.a.w.) ollan mukeddes Gurhanyny okaar. Musulman lemini ba kitaby bolan Gurhany-Kerim Pukini dredijilik dnsine egsilmez ylham berr. onu in ol ylham atyna atlanyp, Kelamy gwher nurundan gana-gana, dpgter bagaa yhlas bilen ygret lemine rowana bolar. unlukda ol 9 gogudan ybarat Kurana knmeler ( ) atly ygyrlar toplumyny dredr. Bu ygyrlar bossany ahyry Gndogara akyl etirmge dini-filosofiki dngaraydyr. ahyr gogy setirlerinde mukaddes Kelamy jmlelerini, setirlerini getirmek bilen, onu manysyny dndirmge synanyar. Edebiaty wreniji alym N.W. Fridman: Ol setirler Gurhany jmlelerinden ekilen kedeler dl-de, erkin pikirli ahyry mukaddesligi ykrar etmegidir diip beller. onu bilen birlikde Pukini dredijiligini wrenijileri hlisi Kurana knmeleri terjimehal hededigini bellerler. Hawa, beik ahyry bu leme dim tmesi ony bu ugurda kp-kp gzleglere, agtarylara atarar. ahyry 1829-njy ylda Kawkaza, Arzurma eden syahaty onu bu leme has-da uur aralamagyna ardam edr. Ol baran erinde gzel Gndogar bilen baglanyykly wakalary, onu nur sayp duran wginli ygryetini ineden yzarlaar, wrenr. ol yllarda ahyr i sapary bilen Kazana (Tatarystana) barar. Dn medenietini sen merkezlerini biri bolan Kazan heri ahyrda atdan ykmajak tsirleri goar. Bu erdki drli emeler, taryhy maglumatlar, drli-drli eserler ahyry drli ugurlardan gzetimini giemegine ardam edr. Pukin Kazane bolan ol saparynda ol erdki metbugat sahypasynda beik trkmen ahyry Magtymguly Pyragyny rus dilinde ilkinji sapar ap edilen birne terjimelerini okaar. Ol ygyrlar ahyry regine egsilmez ruhy g berr. Magtymgulyny ygyrlaryny okandan so Pukin hyalynda kp yllardan bri Orta Azia, Trkmenistan bilen Orseti taryhy gatnayklaryndan shbet aan Potry taryhy( ) eserini wakalaryna,

Arzurma eden syahatynda Knaz Bekowii tagallasy bilen trkmen igidi Perhat beg bilen duuygyna, oa bagylan Gafizden ( ) atly ygryna, eken suraty hakdaky atlamalaryna dolanar. Esasanam, trkmen ahyryny Turgul!'' didiler, Boldum gir ana atly ygyrlary rus genisinde atdan ykmajak tsirler goar. Turgul! didilerdki wakalar, ondaky taryhy ahslar, otuz enbia, otuz eshan, olary ahyra Arda ak pata beri hakdaky wakalar Pukini uur olandyrar. Ol mehur ygyrdaky: Dadan ykdy, altmy atly grdler, Muhammet diip bary gary rdler. Saglyk, salamatlyk bir-bir sordular. Durma, ulug jaa rgl didiler dien setirlerde ady getiriln beik ahsyet hakynda tzee olanyp ugraar. Pyragyny Boldum girana ygrynda pata bern kii, onda beik Serweri hmmet islp, suy-asmana nazar saly, has hem gogudaky: Biri gelip, elin gksmge urdy, Biri bir tyg bilen regim ardy, Agzyma agz goup, biri dem urdy, Didiler: Arzy di ahymerdana! dien setirleri Pukine gli tsiz edr. ahyr kp-kp mahallap ol ygry tsirinden ykyp bilmer. unlukda, ol ygry tsiri bilen zni Pygamber() atly mehur ygryny dredr. Pukini bu gogusyndaky: Agzyma hem el degirdi, Meni alpak hem hileli, azykly dilim sogruldy, ( , )

ele hem: z gwsme gyly saldy, Gorkak regimi aldy, araly gwsmde zi, Gody bir alynly kzi ( , , , , .) dien setirler Magtymgulyny Boldum giranasyndaky: Biri gelip, elin gksmge urdy, Biri bir tyg bilen regim ardy. Agzyma agz goup, biri dem urdy... dien setirleri bilen gnmel manyda gelr. Magtymguly Pyragyny Turgu!'' didilerini-de, Boldum giranasyny-da, A.S.Pukini Pygamberini-de zeninde beik Biribardan, rlerden-pirlerden, erenlerden-enbialardan, wl ynsanlardan ak pata almak bean edilr. Grnkli trkmen alymy, publisist Marat Durdyew bilen taryh ylymlaryny doktory Aleksandr Kolesnikow 1999-njy ylda Moskwada rus dilinde ap bolan A.S.Pukin we Trkmenistan atly kitabynda A. S. Pukini Pygamber ygryny zeninde Magtymgulyny Turgul! didiler we Boldum girana ygryny atandygyny nygtaarlar. Bu mezelik Boldum giranada has ady ze ykar. Munu zi beik rus ahyry A.S.Pukin Pygamber ygryny beik trkmen ahyry Magtymguly Pyragyny Boldum girana ygryny tsiri esasynda dredipdir dimge doly esas berr. Hawa, zni akyl-pahasa ugrulan ygyrlary bilen dn edebiatynda yz galdyran Magtymguly Pyragyny dredijilik ummany hemie wrenilmge, agtarylmaga, ylmy nukdanazardan uur zledirilmegine mynasyp. Belki, ahyry dr dnesi dein

ygyrlaryndan A.S.Pukin aly ene-de zlere geniler ylham alyp, tsirlenendirler. Geli pikir edeli.
aguly Gurbanow; rus dilinde atlar hem gogylar admin tarapyndan.