การระบาดของไข้หวัดใหญ่ 2552 ผศ.

สมชาย แสงอำานาจเดช

การระบาดของไวรัสไข้หวัดใหญ่ 2552

ผศ. สมชาย แสงอำานาจเดช

19 มิถุนายน 2552

การระบาดของไวรัสไข้หวัดใหญ่ ส่งผลกระทบหลายอย่าง เช่น ค่าใช้จ่ายท่ีจะต้องใช้ในการ

ป้ องกันและรักษา การขาดกำาลังทำางานเน่ ืองจากการลาการขาดงานและการไม่สามารถปฏิบัตง
ิ าน
ได้ตามปกติ การเพิ่มขึ้นของการพบแพทย์และการเข้าโรงพยาบาล โดยเฉพาะกรณีท่ีแพทย์ผู้รักษา
พยาบาลและบุคลากรทางสาธารณสุขต้องดูแลผู้ป่วยปกติในปริมาณท่ีมากอยู่แล้ว
ในการควบคุมในการติดเช้ ือให้ได้ผลดี ควรจะมีความเข้าใจเก่ียวกับกลไกการเกิดโรค(พยาธิ
กำาเนิด) การแพร่ระหว่างสัตว์ชนิดต่างๆ และการมีและการใช้มาตรการท่ีมีประสิทธิภาพในการ
ป้ องกันและรักษา
ไข้หวัดใหญ่ท่ีกำาลังแพร่ระบาดในหลายๆประเทศ รวมท้ังประเทศไทยในขณะน้ี เป็ นเช้ ือไวรัส
สายพันธุ์เอช 1 เอ็น 1 (H1N1) ท่ีแพร่หรือมีต้นกำาเนิดมาจากหมู ถ้าพิจารณาจากตัวเลขอัตราการ
เสียชีวิตในขณะน้ียังไม่มากจึงเหมือนกับการระบาดไข้หวัดใหญ่ท่ีเกิดปกติตามฤดูกาล แต่ผลจาก
การเฝ้ าระวังท่ีเข้มงวดขึ้นอาจได้ตัวเลขหรืออัตราท่ีสูงขึ้น

บทเรียนจากการระบาดของไข้หวัดใหญ่ทัว
่ โลกในอดีต
การระบาดของไวรัสไข้หวัดใหญ่คร้ง
ั สำาคัญท่ัวโลกท่ีทำาให้มีผู้เสียชีวิตจำานวนมาก มีดังน้ี

การระบาดใหญ่ทัว
่ โลกครัง
้ แรก : ไข้หวัดใหญ่สเปน

ไข้หวัดใหญ่สเปน (Spanish Influenza) ท่ีระบาดท่ัวโลกในปี พ.ศ. 2461-2462 ก็เป็ นสาย

พันธุ์เดียวกับไวรัสท่ีกำาลังระบาดในขณะน้ี แต่ต่างกันอันแรกคือไวรัสไข้หวัดใหญ่สเปนเป็ นไวรัสมี
ต้นกำาเนิดจากไวรัสท่ีติดนก การระบาดในคร้ง
ั น้ันเกิดสามระลอก เริ่มคร้ังแรกเบาๆในช่วงฤดูใบไม้
ผลิปี พ.ศ. 2461 ตามมาด้วยระลอกท่ส
ี อง (ก.ย.-พ.ย. 2461) ซึ่งมีอัตราตายมากกว่า 2.5 เปอร์เซ็นต์
(สูงกว่าอัตราตายของการระบาดปกติ ประมาณ 0.1 %) จากน้ันในต้นปี ถัดไปก็เกิดอีกคร้ังด้วยอัตรา
การตายท่ีสง
ู พอๆกัน รวมแล้วมีผู้เสียชีวต
ิ ท่ัวโลกประมาณ 50 ล้านคน (กล่าวกันว่ามากกว่ายอดผู้
เสียชีวิตในสงครามคร้ง
ั ท่ี 1 เสียอีก)
รูปแบบของการเสียชีวต
ิ จากไข้หวัดใหญ่สเปนค่อนข้างแปลกเน่ ืองจากอัตราการเสียชีวต
ิ สูง
ในกลุ่มผู้ใหญ่ท่ีอายุน้อย (ซึ่งน่าจะเป็ นกลุ่มประชากรท่ีแข็งแรง) และก็ยง
ั ไม่สามารถหาคำาตอบว่า

1
การระบาดของไข้หวัดใหญ่ 2552 ผศ. สมชาย แสงอำานาจเดช

อะไรเป็ นสาเหตุในกลุ่มประชากรน้ี แต่รูปแบบการติดเช้ ือเกิดโรคเหมือนๆกับการระบาดท่ัวโลก

คร้ังอ่ ืนๆ คือ กลุม
่ อายุท่ีป่วยมากท่ส
ี ุดคือเด็กอายุน้อยกว่า 15 ปี
จากการทดลองในลิงท่ีทำาให้ติดเช้ ือด้วยไวรัสไข้หวัดใหญ่ปี 2461 ได้ผลว่าไวรัสไม่ทำาให้ติด
เช้ ือทุกระบบร่างกายแต่จำากัดอยู่ท่ีทางเดินหายใจ ผู้ป่วยท่ีเสียชีวต
ิ ส่วนมากเกิดจากโรคปอดบวม
จากการติดเช้ ือแบคทีเรีย (ส่วนหนึ่งอาจเป็ นผลจากในระหว่างน้น
ั ยังไม่มียาปฏิชีวนะ) และมีผู้ป่วย
จำานวนมากท่ีเสียชีวิตจากโรคปอดบวมจากไวรัส
การหาลำาดับพันธุกรรมของไวรัส พบว่าเป็ นสายพันธุ์ท่ีคล้ายไวรัสของนกแต่กย
็ ังมีกรดอะมิ
โนในโปรตีนหลายชนิดของไวรัสท่ีคล้ายกับไวรัสของคน แม้ว่าไวรัสน้ีทำาให้เกิดการติดเช้ ือท่ีมีอัตรา
การเสียชีวต
ิ สูงแต่จากการวิเคราะห์สารพันธุกรรมพบว่าไวรัสน้ีไม่จัดเป็ นไวรัสท่ีก่อพยาธิสภาพ
รุนแรง (คือไม่มีกรดอะมิโนชนิดเบสิคหลายเรสิดว
ิ ซ์ในบริเวณตำาแหน่งท่ีโมเลกุลของโปรตีนฮีแมกกู
ตินน
ิ ถูกตัดแยกเป็ นสองส่วน )
2

หลังจากการใช้เทคนิคระดับโมเลกุล ไวรัสไข้หวัดใหญ่สเปนก็ถก
ู ทำาให้มีชีวต
ิ อีกคร้ังเพ่ ือการ
ศึกษา ทำาให้พบว่าไวรัสน้ีทำาให้ระบบภูมิคุ้มกันแต่กำาเนิดในหนูเมาส์และลิงผิดปกติไป ลักษณะน้ีไป
เหมือนกับไวรัสสายพันธุ์เดียวกันท่ีเป็ นกลุ่มท่ีก่อพยาธิสภาพรุนแรง (highly pathogenic) ดังน้ันสิ่ง
ท่ีน้ีอาจเป็ นเหตุทำาให้ไวรัสก่อพยาธิสภาพและทำาให้เกิดการเสียชีวต
ิ ในคน การศึกษาต่อๆมาก็พบ
ว่าโปรตีนของไวรัสน้ีหลายชนิดมีส่วนช่วยให้ไวรัสมีความรุนแรงและโปรตีนบางชนิดสำาคัญในการ
แพร่ติดต่อของไวรัสน้ี

การระบาดใหญ่ทัว
่ โลกครัง
้ ทีส
่ อง : ไข้หวัดใหญ่เอเชีย

ไข้หวัดใหญ่เอเชีย เกิดจากไวรัสสายพันธุ์ เอช 2 เอ็น 2 เริ่มระบาดจากตอนใต้ของจีน ในเดือน

กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2500 (ห่างจากคร้ังแรกประมาณ 39 ปี ) จากน้ันในปี เดียวกัน ไปสู่สง
ิ คโปร์ (มี.ค.),
ฮ่องกง (เม.ย. ), ญ่ีปุ่น (พ.ค.), อเมริกาและอังกฤษ (ต.ค.) จากน้ันมาเริ่มระลอกสองในเดือน
มกราคมปี ต่อมา ตัวเลขยอดผู้เสียชีวต
ิ เฉพาะในอเมริกาประมาณ 7 หม่ ืนคน จัดเป็ นไวรัสท่ีเกิดจาก
การผสมรวมชิ้นพันธุกรรมของไวรัสของนกและไวรัสของคน (ยีน PB1 เป็ นของไวรัสของนก)

การระบาดใหญ่ทัว
่ โลกครัง
้ ทีส
่ าม : ไข้หวัดใหญ่ฮ่องกง

ไข้หวัดใหญ่ฮ่องกง เกิดจากไวรัสสายพันธุ์ เอช 3 เอ็น 2 ระบาดและแยกได้ในฮ่องกงในเดือน

กรกฎาคม พ.ศ. 2511 ซึ่งไวรัสน้ีก็เป็ นไวรัสท่ีชิ้นของพันธุกรรมมีการผสมกันเป็ นไวรัสลูกผสม จาก
ไวรัสของคนและไวรัสของนก โดยเอช 3 และ PB1 เป็ นส่วนท่ีได้จากไวรัสของนก ไวรัสระบาดอยู่สอง
ระลอกในช่วงฤดูหนาวของ พ.ศ. 2511-2512 และ พ.ศ. 2512-2513 จำานวนผู้เสียชีวต
ิ เฉพาะใน

2
การระบาดของไข้หวัดใหญ่ 2552 ผศ. สมชาย แสงอำานาจเดช

อเมริกาประมาณ 33,800 คน

การระบาดใหญ่ทัว
่ โลกครัง
้ ทีส
่ ี่ : ไข้หวัดใหญ่รัสเชีย

ไข้หวัดใหญ่รัสเซีย เกิดจากไวรัสสายพันธุ์ เอช 1 เอ็น 1 โดยมีรายงานจากประเทศจีนคร้ง

ั
แรกในเดือนพฤษภาคม 2520 โดยมีผู้ติดเช้ ือทางตอนเหนือของจีนระหว่างพ.ศ. 2520-2521 ไวรัสน้น
ั
มีพันธุกรรมใกล้เคียงกับไวรัสท่ีวนเวียนอยู่ในช่วงต้นทศวรรษ 1950 ท้ง
ั สายพันธุ์ เอช 3 เอ็น 2 และ
สายพันธุ์ เอช 1 เอ็น 1 ยังคงวนเวียนอยู่จนทุกวันน้ีซึ่งการผสมชิ้นพันธุกรรมเกิดเป็ นไวรัสสายพันธุ์
ผสม เอช 1 เอ็น 2 ได้ระบาดแล้วหายไปใน พ.ศ. 2544

การระบาดทัว
่ โลกครัง
้ ทีห
่ ้า : ไข้หวัดใหญ่รัสฮ่องกง พ.ศ. 2540

ในพ.ศ. 2540 ไวรัสไข้หวัดใหญ่จากนกสายพันธุ์ เอช 5 เอ็น 1 ได้ตด

ิ เช้ ือผู้ป่วยในฮ่องกงจำานวน
18 คน ไวรัสน้ีเป็ นไวรัสท่ีมีความรุนแรงสูง ทำาให้มีผู้เสียชีวต
ิ จำานวน 6 ราย าระบาดสามารถควบคุม
จากการทำาลายสัตว์ปีกจำานวนมากในฉ่องกง จากน้น
ั ก็เป็ นการระบาดย่อยๆประปราย และมาเกิด
อีกคร้ังในปี พ.ศ. 2546 ไวรัสน้ีได้เกิดการผสมรวมชิ้นพันธุกรรมอยู่ตลอดและแพร่ไปสู่ยโุ รปและอัฟ
ริกา วนเวียนอยูใ่ นสัตว์ปีกในหลายประเทศทางแถบเอเชียตะวันออกเฉียงใต้
ไวรัสสายพันธุ์เอช 5 เอ็น 1 ซึ่งเป็ นสายพันธุ์รุนแรงน้ีมีลักษณะเด่นๆหลายประการคือ (1.)
การติดเช้ ือในไก่ทำาให้ไก่ตาย (2.) ไวรัสน้ีบางชนิดฆ่านกเป็ ดน้ำซึ่งเป็ นแหล่งอาศัยของไวรัสตาม
ธรรมชาติ (3.) ติดเช้ ือสัตว์เล้ียงลูกด้วยนมหลายชนิดและทำาให้ตายได้ (4.) พยาธิสภาพในสัตว์
ทดลองเพิ่มขึ้นทุกปี แสดงว่าไวรัสได้กลายพันธุ์ในลักษณะท่ีเพิ่มพยาธิสภาพในสัตว์เล้ียงลูกด้วยนม
(5.) การแพร่สู่คนทำาให้ตด
ิ เช้ ือในทางเดินหายใจรุนแรงและมีอัตราการตายสูง
จำานวนผู้ติดเช้ ือไวรัสสายพันธุ์เอช 5 เอ็น 1 ณ วันท่ี 15 พฤษภาคม 2552 เป็ นจำานวน 424 คน
มีผู้เสียชีวต
ิ จำานวน 261 คน แม้จะมีกลุ่มครอบครัวท่ีติดเช้ ือแต่ยังไม่มีการติดเช้ ือระหว่างคนอย่างต่อ
เน่ ือง ดังน้น
ั ไวรัสสายพันธ์ุรุนแรงจากนกน้ีจึงเป็ นไวรัสท่ีทำาให้มีอัตราการเสียชีวิตสูงแต่การแพร่
ระหว่างคนน้ันยังไม่มีประสิทธิภาพ แต่ต่างกับไวรัสไข้หวัดใหญ่ท่ีแพร่มาจากหมูคร้ังน้ีแพร่ติดต่อ
ระหว่างคนสูค
่ นได้ดีแต่มีจำานวนผูต
้ ิดเช้ ือท่ีเสียชีวิตไม่มาก
ไวรัสจากนกสายพันธุ์เอช 5 เอ็น 1 ท่ีก่อโรครุนแรงส่วนใหญ่เพิ่มจำานวนในทางเดินหายใจ
ตอนล่างของคน อาการจะขึ้นกับปริมาณไวรัส การติดเช้ ือทำาให้เกิดปอดบวมและปริมาณลิมโฟไซต์
ต่ำลง ระดับของไซโตไคน์และเคโมไคน์สง
ู ซึ่งอาจสัมพันธ์กับการเพิ่มจำานวนของไวรัส

3
การระบาดของไข้หวัดใหญ่ 2552 ผศ. สมชาย แสงอำานาจเดช

การระบาดของไวรัสไข้หวัดใหญ่เม็กซิโก

ไวรัสไข้หวัดใหญ่เป็ นไวรัสสายพันธุ์ เอช 1 เอ็น 1 จากหมู การระบาดเริ่มในเมืองลา โกเรีย เว

อราครูซ ประเทศเม็กซิโก ในกลางเดือนกุมภาพันธ์ 2552 ต่อมาตรวจพบเช้ ือในตัวอย่างท่ีแคลิฟอร์
เนียตอนใต้ จากน้ันแคนาดารายงานการตรวจพบไวรัสในตัวอย่างจากเม็กซิโก (23 เม.ย. 2552) วัน
ท่ี 27 เมษายน 2552 องค์การอนามัยโลกให้ปรับการระวังการแพร่ติดต่อท่ัวโลกจากระยะสามเป็ น
ระยะท่ีส่ี (มีการแพร่ในหลายประเทศ และมีกลุ่มผูต
้ ิดเช้ ือท่ีแพร่จากคนสู่คน) ต่อมาเม่ ือพบการแพร่
ระหว่างคนอย่างน้อยสองประเทศในพ้ ืนท่ีเดียวกัน องค์การอนามัยโลกก็ปรับการเตือนระวังจาก
ระยะ 4 เป็ น 5 จนมาเม่ ือวันท่ี 21 พฤษภาคม 2552 น้ี มีรายงานการติดเช้ ือจาก 41 ประเทศ รวม
11,034 รายและมีผู้เสียชีวิต 85 คน โดยผู้ติดเช้ ือท่ีอยู่นอกประเทศเม็กซิโกเป็ นบุคคลท่ีเดินทางจาก
เม็กซิโก ในระหว่างช่วงเดือนต่อๆไป (ฤดูหนาว)จะต้องติดตามใกล้ชิดเพ่ ือเตรียมตัวสำาหรับโอกาส
การเกิดไวรัสท่ีเปล่ียนแปลงเป็ นสายพันธุ์ท่ีมีความรุนแรงมากขึ้น
ไวรัสไข้หวัดใหญ่เม็กซิกน
ั น้ีกำาลังอยู่ระหว่างศึกษาวิเคราะห์พันธกรรม ซึง
่ คิดว่าไวรัสอาจ
เกิดจากการผสมชิ้นพันธุกรรมระหว่าง ไวรัส เอช 3 เอ็น 2 และไวรัสจากหมูสายพันธุ์เอช 1 เอ็น 2
ทำาให้เป็ นไวรัสลูกผสมระหว่างไวรัสนก คน และหมู
ไวรัสน้ีไม่มีลักษณะพันธุกรรมท่ีจัดเป็ นสายพันธุ์ท่ีก่อโรครุนแรง และรูปร่างถ่ายจาก
กล้องจุลทรรศน์อิเล็กตรอน มีท้ังท่พ
ี บเป็ นทรงกลม และท่ีพบเป็ นลักษณะเส้น (filament)