ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΕΣ ΑΞΙΕΣ

Πολυθεϊστική θρησκεία
Ουράνιες θεότητες ΟΛΥΜΠΙΟΙ ΘΕΟΙ με ανθρώπινη μορφή και συμπεριφορά.
1. Χθόνιες θεότητες οι οποίες ανήκαν στη γη και στον κάτω κόσμο (Αδης)
2. Ήρωες ή ημίθεοι= η λατρεία τους συνδέεται με τη γέννηση της πόλης (8ος)
3. Ξένες θεότητες (Κυβέλη) = ελληνιστική, ρωμαϊκή εποχή
ΤΕΛΕΤΟΥΡΓΙΕΣ
Α. Ιεροτελεστίες
ΘΥΣΙΕΣ, ΥΓΡΕΣ ΠΡΟΣΦΟΡΕΣ, ΠΡΟΣΕΥΧΕΣ
Θυσίες, α) Αναίμακτες, αιματηρές (θυσίες ζώων), θεωρούνταν πως ο καπνός έτρεφε και
ευχαριστούσε τους θεούς γ) ωμοφαγία (Διονύσια)
Υγρές προσφορές = α) Σπονδές, (κρασί, κρασί και νερό) ήταν μέρος των θυσιών, ή
ανεξάρτητες προς τιμή ουράνιων θεοτήτων στη καθημερινή και δημόσια ζωή π.χ. πριν
την έναρξη της συνέλευσης των πολιτών ή της σύναψης ειρήνης χοαί (γάλα + μέλι)
προς τιμή χθόνιων θεοτήτων και ηρώων και νεκρών.
Προσευχές συνόδευαν τις θυσίες και τις υγρές προσφορές.

1
 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2
ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΘΕΩΡΙΕΣ ΦΙΛΟΣΟΦΩΝ
Ιππόδαμος ο Μιλήσιος = Ιδανική πολιτεία είναι μυρίανδρος 10.000 άνδρες κατανεμημένους
σε τρεις τάξεις.
Τεχνίτες
Γεωργοί Θυμίζει το πολίτευμα της Σπάρτης,
Πολεμιστές

Θουκυδίδης ΜΙΚΤΟ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑ

Εξετάζοντας το πολίτευμα των 5.000 στην Αθήνα που το πολίτευμα περιορίζονταν στους
οπλίτες και στις ανώτερες τάξεις συμπεραίνει:
Πως το μέτριο αυτό μείγμα των ολίγων και των πολλών είναι το καλύτερο πολίτευμα (Η
εξισορρόπηση των δικαιωμάτων των πλουσίων και των φτωχών) πιθανότερη επίδραση
από Σπαρτιατικό πολίτευμα.
ΤΟ ΙΔΙΟ ΥΠΟΣΤΗΡΙΖΕ ΚΑΙ Ο ΠΛΑΤΩΝΑΣ

ΠΛΑΤΩΝΑΣ ΜΙΚΤΟ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑ

Συγκρίνοντας την εξουσία των Εφόρων στη Σπάρτη ότι δεν απείχε από τη κυβέρνηση
με κλήρο. Επομένως το σπαρτιατικό πολίτευμα θεωρούνταν μίγμα μοναρχίας
ολιγαρχίας και δημοκρατίας.
Η θεωρία του μεικτού πολιτεύματος – η αρχή του διαχωρισμού των αρμοδιοτήτων.
Παράδειγμα για την Ρώμη
Υπατος=μοναρχικό
Γερουσία =ολιγαρχικό
Συνελεύσεις λαού=δημοκρατικό

2
Δραστηριότητα 6 σελ. 91
Τι ήταν το μεικτό πολίτευμα.
Ο Θουκυδίδης, εξετάζοντας το πολίτευμα των 5.000 στην Αθήνα, όπου τα πλήρη πολ.
δικαιώματα ανήκαν και στους οπλίτες και στις ανώτερες τάξεις, συμπέρανε πως ήταν το
καλύτερο πολίτευμα που απολάμβαναν οι Αθηναίοι, διότι υπήρχε εξισορρόπηση των
δικαιωμάτων των πλουσίων και των φτωχών.
Ο Πλάτωνας επίσης εξετάζοντας το σταθερό πολίτευμα της Σπάρτης θεώρησε ως
μετριασμό της αυθαιρεσίας ενός μονάρχη με τους δύο βασιλείς η οποία ελέγχεται από
την Γερουσία και αυτή ελεγχόταν με τη σειρά της με τους 5 εφόρους, τους οποίους
θεωρούσε ότι δεν απείχαν από την κυβέρνηση με κλήρο, θεωρώντας το θεσμό
δημοκρατικό. Ετσι το πολίτευμα της Σπάρτης θεωρούνταν μείγμα μοναρχίας, ολιγαρχίας
και δημοκρατίας.
Παράδειγμα ΗΠΑ. Η θεωρία του μεικτού πολιτεύματος
Η αρχή του διαχωρισμού των αρμοδιοτήτων (ή διάκριση εξουσιών. Ο Πρόεδρος
(μοναρχικό) Η Γερουσία (ολιγαρχικό) Ο λαός αντιπροσώπευε τη Βουλή των
Αντιπροσώπων (δημοκρατικό)

Σοφιστές = δίδασκαν έναντι αμοιβής (καθηγητές) πλούσιους νέους πολιτική θεωρία,

φιλοσοφία, ιστορία μαθηματικά
Δίδασκαν αμφισβήτηση
Κατάφεραν πλήγμα στους αριστοκρατικούς με τις ιδέες τους για την απελευθέρωση του
ατόμου (Πρωταγόρας)
Ο Σωκράτης επέκρινε το δημοκρατικό πολίτευμα. (και για εκλογή με κλήρο και για
συνελεύσεις δήμου. Αποφασίζουν οι οποιοιδήποτε. Έχουν ισοδύναμη ψήφο χωρίς
παιδεία κλπ.
Η πολιτική είναι μέρος της ηθικής. Ότι στόχος της πολιτικής θα έπρεπε να είναι η
ενάρετη ζωή των πολιτών.

ΠΛΑΤΩΝΑΣ 1) Πολιτεία 2) Νόμοι

3
Τα κατώτερα ΠΟΛΙΤΕΥΜΑΤΑ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΠΛΑΤΩΝΑ ΑΥΤΟ ΕΠΕΣΕ (2007)

α) ΤΙΜΟΚΡΑΤΙΚΟ, ΟΛΙΓΑΡΧΙΚΟ, ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟ, ΤΥΡΑΝΝΙΚΟ.

ΓΙΑ ΤΟ ΤΙΜΟΚΡΑΤΙΚΟ
Επικροτεί το διαχωρισμό των τάξεων, κατηγορεί τα κράτη δεν ασχολούνται με την
καλλιέργεια του πνεύματος, είναι φιλάργυροι, συσσωρεύουν πλούτο, αποτελούν μίγμα
καλού, κακού.
ΟΛΙΓΑΡΧΙΚΟ
Εννοεί την πλουτοκρατία τα ελαττώματά της. Ότι διαιρεί την κοινωνία σε δύο τάξεις
πλούσιους και φτωχούς,
ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ
Μια ευχάριστη μορφή αναρχίας φανερώνει τη διφορούμενη στάση του Πλάτωνα στο
δημ. Πολίτευμα. Δεν την ενέκρινε για προσωπικούς λόγους. Θάνατος Σωκράτη.
ΤΥΡΑΝΝΙΑ. Το χειρότερο.

ΤΟ ΙΔΑΝΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ ΚΑΤΑ ΠΛΑΤΩΝΑ

1) Η ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΗ ΤΑΞΗ οικογένεια και ιδιωτική περιουσία
2) ΟΙ ΦΥΛΑΚΕΣ Ανδρες + γυναίκες (ευγονική) τάξη στρατιωτών σκύλοι- χωρίς
οικογένεια και περιουσία + στρατολόγηση από παιδιά με περις. Προσόντα.
Κοινοκτημοσύνη στις γυναίκες.
3) ΟΙ ΒΑΣΙΛΕΙΣ-ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ θα έλεγχαν αυτή την κοινωνία με εκπαίδευση.
Αυτό το πολίτευμα δεν εγγυάται καμμιά ελευθερία ή ισότητα. Συστηματοποιημένο,
δίνει μεγάλες εξουσίες στους βασιλείς.
Ο Πλάτωνας το αναγνώρισε αργότερα στους ΝΟΜΟΥΣ
Οι νόμοι του κράτους θεωρήθηκαν καταπιεστικοί

4
 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΑΘΗΝΑΙΩΝ ΠΟΛΙΤΕΙΑ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΑΣ

ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ + ΗΘΙΚΗ συμφωνεί με Πλάτωνα, Σωκράτη για ηθική.

(επίτευξη της ευημερίας του ανθρώπου).
ΡΕΑΛΙΣΤΗΣ
1) Η ΚΑΛΥΤΕΡΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ ΓΙΑ ΤΟ ΑΤΟΜΟ ΕΙΝΑΙ Η ΠΟΛΙΣ
2) ΜΕΤΡΟΝ ΑΡΙΣΤΟΝ,
3) ΣΥΝΤΗΡΗΤΙΚΟΣ, αποδεχόταν κατώτερη θέση γυναικών και δούλων
4) Αποδοχή της ποικιλίας και του πλουραλισμού των πολιτειακών δομών
5) ΥΠΕΡΑΣΠΙΖΕ ΤΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ. (ενώ οι άλλοι την πολεμούσαν)
6) ΕΚΑΝΕ ΔΙΑΧΩΡΙΣΜΟ Πλούσιοι (ολιγαρχία) Φτωχοί (Δημοκρατία)
7) Η αντιπαλότητα θα έφερνε εμφύλιο.
Υποστήριξε ένα πολίτευμα που απέφευγε τα άκρα
ΠΟΛΙΤΕΙΑ (συνταγματική κυβέρνηση) = ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΕΝΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ή
ΜΕΤΡΙΟΠΑΘΗΣ ΟΛΙΓΑΡΧΙΑ
Η ΟΛΙΓΑΡΧΙΑ ΝΑ ΕΧΕΙ ΤΑ ΑΞΙΩΜΑΤΑ
ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ = ΥΠΟΣΤΗΡΙΖΕ ΤΕΛΙΚΑ ΤΟ ΜΕΙΚΤΟ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑ γιατί ενώ η σκέψη
ήταν ο πολίτης με πλήρη δικαιώματα, και χωρίς πλήρη δικαιώματα να μπορεί να έχει
τη δύναμη να εκλέγει αξιωματούχους, να τους κάνει να λογοδοτούν, παρόλα αυτά τα
ανώτατα αξιώματα παραμένουν στην ολιγαρχία, παρόμοια με τη θέση του
Θουκυδίδη.

ΘΟΥΚΥΔΙΔΗ + ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ = περιόριζαν το πολίτευμα στα όρια της ΠΟΛΗΣ.

5
ΚΕΦ. 3

Πρώτοι φιλόσοφοι Ίωνες και

Γέννηση του κόσμου
Προσωκρατικοί (κοσμολογική περίοδος ΜΕΣΑ 5ου αιώνα
Μονισμός/ενισμός το νερό είναι η αρχή των πάντων και σ’ αυτό καταλήγουν με τη φθορά
Θαλής Μιλήσιος, (νερό) Γέννηση του κόσμου. Γενικά για το σύμπαν.

Αναξίμανδρος = άπειρον

Αναξιμένης = αέρας ΜΟΝΙΣΜΟΣ/ΕΝΙΣΜΟΣ

Πυθαγόρας = Οι αριθμοί
Παρμενίδης = νοητή ουσία

ΠΛΟΥΡΑΛΙΣΜΟΣ ή ΠΟΛΥΑΡΧΙΑ = αντίληψη

Αμετάβλητη αιώνια, δυναμική + περισσότερες από μία αρχέγονες ουσίες =
ΠΛΟΥΡΑΛΙΣΜΟΣ

ΔΙΑΜΑΧΗ ΠΡΟΣΩΚΡΑΤΙΚΩΝ = ΜΟΝΙΣΜΟΣ # ΠΛΟΥΡΑΛΙΣΜΟΣ

Ηράκλειτος Απόρριψη κοσμογονίας.
δυο αρχές
α) Ο κόσμος κινείται και μεταβάλλεται «τα πάντα ρει και ουδέν μένει»

β) Ο κόσμος γεννιέται απ’ την πάλη των αντιθέτων

Σε αντίθεση με τους προσωκρατικούς, ο Ηράκλειτος έθεσε τη δυναμική αντίληψη του
κόσμου, την κίνηση.
Στον Ηράκλειτο απάντησαν οι εκπρόσωποι
ΕΛΕΑΤΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΠΑΡΜΕΝΙΔΗΣ = δεν υπάρχει κίνηση
Ο κόσμος είναι μια αυταπάτη.
Η μόνη πραγματικότητα είναι η νοητή =υπερβατικός κόσμος, ακίνητη
Έδωσε πλήγμα στον υλισμό των Ιώνων άνοιξε το δρόμο στην αφηρημένη σκέψη.

ΕΜΠΕΔΟΚΛΗΣ (4 στοιχεία, γη, αέρας, φωτιά, νερό) συνδυασμός Ηράκλειτου +

Παρμενίδη
Δηλ. της πολλαπλότητας και δυναμικότητας + στατικότητας του Παρμενίδη
6
Αποδέχτηκαν ΑΜΕΤΑΒΛΗΤΗ ΚΑΙ ΔΥΝΑΜΙΚΗ και απόρριψαν ενιαία και μοναδική,
εισήγαγαν περισσότερο από μία ουσίες = ΠΛΟΥΡΑΛΙΣΜΟΣ
ΑΝΑΞΑΓΟΡΑΣ = αρχή Ο ΝΟΥΣ που κινεί ΑΠΕΙΡΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ «ΣΠΕΡΜΑΤΑ»

ΔΗΜΟΚΡΙΤΟΣ = συμπλέγματα ατόμων

7
 Σωκράτης, Πλάτωνας, Αριστοτέλης
Ανθρωποκεντρική περίοδος (μέσα 5ου-322 π.Χ.)
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Έφερε ριζική αλλαγή στη φιλοσοφία στρέφοντας οριστικά την προσοχή
από τη φύση στον ίδιο τον άνθρωπο
Αιτία της αλλαγής οι διαφορετικές κοινωνικο/πολιτικές συνθήκες στην Αθήνα του 5 ου αιώνα, που
επικέντρωσαν στον άνθρωπο

Ήταν ενάντια στους σοφιστές.

Η Αρετή είναι Γνώση (Πίστευε ότι υπάρχει δυνατότητα για αληθινή και απόλυτη γνώση)
Η Ενότητα των αρετών (όλες οι αρετές είναι αλληλένδετες, αν έχεις μία τις έχεις όλες)
Η Αρετή είναι ευδαιμονία. (Ενάρετος=ευτυχής).
Ουδείς εκών κακός (Κανείς δεν είναι κακός με τη θέλησή του. Η κακία οφείλεται σε άγνοια).
Η σωκρατική μέθοδος βασίζεται στη διαλεκτική συζήτηση με τους ανθρώπους σχετικά με
ηθικές έννοιες. (σωκρατικός διάλογος), μέσω επαγωγικού συλλογισμού.

Επιτεύγματα Σωκράτη
• Θεμελίωσε επιστημονικά την ηθική, έδωσε έμφαση σε ηθικά ζητήματα
• Καθιέρωσε την αφηρημένη σκέψη
• Πρώτος άνοιξε το δρόμο για τη γέννηση της λογικής απ’ τη χρήση της
επαγωγής

Ο Σωκράτης χαρακτηριζόταν από την ταπεινοφροσύνη και αξιοπρέπειά του. Στην

αλαζονεία των σοφιστών ότι γνώριζαν τα πάντα αντέταξε την άγνοιά του με το «εν οίδα
ότι ουδέν οίδα».

8
ΠΛΑΤΩΝΑΣ
Επέκτεινε τη θεωρία του Σωκράτη. Δεν περιορίστηκε σε ηθικά ζητήματα.
Ο Πλάτωνας επηρεάστηκε από τον Ηράκλειτο, Παρμενίδη, Πυθαγόρειους.
Το αποτέλεσμα ήταν
Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΩΝ ΙΔΕΩΝ
• Με τη θεωρία των Ιδεών εξύψωσε τις απλές ηθικές έννοιες του Σωκράτη σε
ΑΥΘΥΠΟΣΤΑΤΕΣ ΟΥΣΙΕΣ ή ΟΝΤΟΤΗΤΕΣ, τις ΙΔΕΕΣ
• Ανήγαγε τη διδασκαλία του Σωκράτη σε ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ
αποδεικνύοντας ότι ο άνθρωπος είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα της μεταφυσικής

Δύο κόσμοι.
Υπερουράνιος κόσμος. Αιώνιος και σταθερός, Ο αισθητός, γήϊνος κόσμος (συνεχής μεταβολή και κίνηση)
ιδανικός ο οποίος εμπεριέχει τις ιδέες που αποτελείται από απλές σκιές, ατελή αντίγραφα
είναι φωτεινές υπάρξεις με ψυχή και κίνηση των Ιδεών (είδωλα ή μιμήματα) στα οποία
άϋλες, αναλλοίωτες, αιώνιες, αποτελούν οποία μετέχουν οι Ιδέες (μέθεξις)
τα τέλεια πρότυπα των διαφόρων ηθικών
εννοιών και όλων των αισθητών πραγμάτων.
Ο Κόσμος των Ιδεών είναι ο μόνος πραγματικός Ο ορατός είναι φανταστικός

Με την άρνηση του φυσικού κόσμου ο Πλάτωνας αντιμετώπισε το πρόβλημα της μεταβλητότητας και
κίνησης του κόσμου που απασχολούσε την ελληνική φιλοσοφία

Νους είναι μέρος της ανθρώπινης ψυχής.

Η Ψυχή είναι ο φορέας της ανθρώπινης ζωής και κινητήρια δύναμη του σώματος
Η ΨΥΧΗ περιλαμβάνει τρία μέρη: το Λογιστικό (νους) τον θυμό ή θυμοειδές, και το επιθυμητικόν

Οι ιδέες γίνονται αντιληπτές μόνο με το νου και δεν είναι προσιτές στις αισθήσεις.
Η αθάνατη ψυχή περνά από πολλές ΜΕΤΕΜΨΥΧΩΣΕΙΣ. (επίδραση από Πυθαγόρειους)
Η ψυχή πριν απ’ τις γήινες ζωές και ανάμεσά τους ρίχνει φευγαλέες ματιές στην αιώνια μεταφυσική
πραγματικότητα του κόσμου των Ιδεών. Έτσι η ψυχή όταν επανέρχεται στη γη (μεταμψύχωση) η ψυχή
αποκτά γνώση των Ιδεών όταν τις θυμάται χάρη στην ομοιότητα των Ιδεών με τα είδωλα, τα ατελή
αντίγραφα του πραγματικού κόσμου.

Ο Πλάτωνας πίστευε ότι η γνώση των Ιδεών ελαφρύνει την ψυχή την βοηθά ν’ ανέβει προς την ύψιστη Ιδέα του
Αγαθού η οποία συμπίπτει με το Θεό που είναι το απόλυτο ον, ο δημιουργός του κόσμου.
Προορισμός του ανθρώπου είναι η ομοίωσή του με το Θεό διαμέσου τριών αρετών
Σοφίας – Ανδρείας – Σωφροσύνης που αντιστοιχούν στα τρία μέρη της ψυχής
το Λογιστικό (νους) το θυμό ή θυμοειδές, το επιθυμητικόν

Ο συνδυασμός αυτός ▼ γεννά την τέταρτη αρετή

τη Δικαιοσύνη

9
•Ο Πλάτωνας οδήγησε στο αποκορύφωμά της την τάση προς την καθολικότητα και αφαίρεση
του Σωκράτη.
• Με την πλατωνική φιλοσοφία βρισκόμαστε στο χώρο της καθαρά θεωρητικής αφηρημένης
σκέψης η οποία κατέληξε να είναι συνώνυμη με την αρχαία ελληνική σκέψη.
Η άποψή του ότι η γνώση του κόσμου συγκροτείται μόνο από καθολικές και αμετάβλητες ιδέες,
προανάγγειλε το σύγχρονο επιστημονικό τρόπο σκέψης

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ
Ρεαλιστής/ορθολογιστής: ξέφυγε από τον ιδεαλισμό και τη μεταφυσική του Πλάτωνα και στράφηκε
στην συστηματική παρατήρηση της φύσης και την εμπειρική έρευνα. Με την ανάλυση και ταξινόμηση
από πλήθος δεδομένων δημιούργησε το καθολικό "σύστημα Αριστοτέλη".

Η ανθρώπινη γνώση χωρίζεται: α) θεωρητική β) πρακτική γ) ποιητική

Επίσης: Τα κυριότερα σημεία της αριστοτέλειας μεταφυσικής:
1) Οι Ιδέες ή Είδη ή Μορφές) είναι σύμφυτες σε όλα τα πράγματα στη φύση (Σύμφυτη μορφή)
Αναλύονται σε
Είδος (Μορφή) + Ύλη = αδιάσπαστα μεταξύ τους, όλα τα πράγματα της φύσης.
Ύλη = δύναμη (δυναμικό ή δυνητικότητα ανάπτυξης) ενώ το
Είδος = ενέργεια (εν δυνάμει ενέργεια =εντελέχεια) Εντελέχεια (φυσική διαδικασία δημιουργίας και εξέλιξης)

Η Κίνηση ή μεταβολή, είναι η πορεία της τελείωσης της μορφής τους, απ’ τη δύναμη (ύλη) σε
ενέργεια (Είδος),
Η Δύναμη εξελίσσεται σε Ενέργεια
Η Δύναμη είναι το κινούμενο και η Ενέργεια το κινούν

Ύλη είναι το σώμα και Είδος είναι η ψυχή.

Πρώτη αιτία κάθε κίνησης είναι το αιώνιο ον χωρίς ύλη, ακίνητο, καθαρή ενέργεια
Ο ΘΕΟΣ το πρώτο κινούν ακίνητο,
είναι μόνο νους και η ενέργειά του είναι η σκέψη και παρατήρηση του ίδιου του εαυτού.

2) Η γέννηση των πάντων σύμφωνα με 4 αρχές:

α) Υλικό αίτιο (δίνει την ύλη)
β) μορφικό αίτιο (δίνει μορφή) Θεωρία της αιτιότητας
γ) ποιητικό αίτιο (δίνει την κίνηση)
δ) τελικό αίτιο (δίνει το σκοπό)

10
Στον Αριστοτέλη οφείλεται η πρώτη περί ηθικής έκθεση (Πραγματιστική και τελεολογική
προσέγγιση. Σε αντίθεση με το Σωκράτη περί απόλυτων ηθικών προτύπων και της
μεταφυσικής του Πλάτωνα, αλλά από την άποψη με την οποίο μπορεί να συμβάλλει στην
ευτυχία των ανθρώπων.
Κριτήριο της ανθρώπινης συμπεριφοράς: η αρετή είναι το μέσον (θεωρία – Μεσότητας).
Διέκρινε επίσης 2 κατηγορίες αρετών: ηθικές – διανοητικές στις οποίες η ευδαιμονία
επιτυγχάνεται με την άσκηση των πρώτων και λιγότερο των άλλων.

11