C s l lun v thc tin ca cng tc nghin cu d lun x hi

I. L LUN C BN V D LUN X HI 1. Khi nim d lun x hi D lun x hi (hay cng lun) l mt hin tng i sng x hi quen thuc m mi c nhn, t chc (bao gm c quc gia), trong cuc sng hng ngy, thng phi quan tm v tnh ton n. Nhng ngi theo hc Lin-x trc y thng s dng thut ng d lun x hi (dch trc tip t thut ng ting Nga: c ). Nhng ngi bit ting Anh thng s dng thut ng cng lun (dch t thut ng ting Anh: public opinion). Phn ng cc nh nghin cu d lun x hi Lin-x trc y (c) nh ngha DLXH l s phn xt, nh gi ca cc giai cp, tng lp, cng ng x hi i vi cc vn m h quan tm. V d, theo B. K. Paderin: D lun x hi l tng th cc kin, trong ch yu l cc kin th hin s phn xt nh gi, s nhn nh (bng li hoc khng bng li), phn nh ngha ca cc thc t, qu trnh, hin tng, s kin i vi cc tp th, giai cp, x hi ni chung v thi cng khai hoc che y ca cc nhm x hi ln, nh i vi cc vn ca cuc sng x hi c ng chm n cc li ch chung ca h. Nhiu nh nghin cu M cng nu ra nh ngha tng t. V d Cng lun l s phn xt nh gi ca cc cng ng x hi i vi cc vn c tm quan trng, c hnh thnh sau khi c s tranh lun cng khai (Young, 1923). Nh nghin cu M khc li nh ngha: Cng lun l kt qu tng hp cc kin tr li ca mi ngi i vi cc cu hi nht nh, di iu kin ca cuc phng vn (Warner, 1939). C nhng nh ngha rt n gin, nhng rt ph bin trong gii nghin cu M: Cng lun l cc tp hp kin c nhn bt k ni u m chng ta c th tm c (Childs, 1956). Mi ngi chng ta u c th a ra kin v "d lun x hi" v chc chn s gp nhau, thng nht vi nhau nhiu im. V d, chng ta d dng thng nht vi nhau rng: d lun x hi l kin chung ca nhiu ngi; d lun x hi th hin nhn thc, thi ca cc nhm ngi nht nh trc cc vn , s kin... c ng chm n li ch, mi quan tm ca h. Ngoi nhng im d dng c s thng nht, trong nh ngha v d lun x hi cng c nhng im thiu nht tr, thm ch tri ngc nhau. S khc nhau, trc ht, c lin quan n vn ch th ca d lun x hi. Vn gy tranh ci l: C phi ch c kin ca a s mi c gi l d lun x hi khng? Thi Lin-x (c), nhiu nh nghin cu tr li khng nh i vi cu hi ny. nc ta hin nay cng c mt s hc gi quan nim ch c kin ca a s mi c coi l d lun x hi. Hu ht cc nh nghin cu trong cc nc t bn li cho rng d lun x hi bao gm cc kin khng ch ca a s m cn c ca thiu s. nc Nga hin nay, quan im coi d lun x hi ch l kin ca a s cng khng cn ng vng c trc s ph phn gay gt k c t di gc ngn ng, l lun cng nh di gc thc tin. V mt ngn ng, khng c c s ni rng d lun x hi l kin ca a s. Thut ng "x hi" khng ng nht vi thut ng "a s". C th ly v d: Khng ai cho rng gi l t chc x hi th phi l t chc ca a s; gi l chnh sch x hi th phi l chnh sch i vi a s.... V mt l lun, cng khng c c s no coi trng d lun ca a s hn d lun ca thiu s, n mc phi loi b d lun ca thiu s ra khi phm tr "d lun x hi". V d di gc v kh nng phn nh chn l, d lun ca a s khng phi khi no cng ng, d lun ca thiu s, 1

khng nht thit khi no cng sai. Thc t cho thy, trc cc vn mi, d lun ca thiu s, nhiu khi, ng hn d lun ca a s. Gia d lun ca a s v d lun ca thiu s cng khng c mt hng ro ngn cch khng th vt qua c. D lun ngy hm nay l thiu s, ngy mai c th tr thnh a s hoc ngc li, d lun ngy hm nay l a s, ngy mai c th ch cn l thiu s. V mt thc tin, quan im coi d lun x hi ch l kin ca a s li cng khng th chp nhn c. Chng ta ang pht trin nn kinh t th trng nh hng XHCN v thc hin ch trng i on kt ton dn tc. Ting ni ca mi thnh phn kinh t, mi tng lp, nhm x hi u cn c coi trng cho d thnh phn kinh t, tng lp, nhm x hi ch l thiu s trong x hi. Mt khc, nu d lun x hi ch l kin ca a s khng thi, th cn g phi thnh lp cc c quan lm cng tc nm bt d lun x hi bi v kin ca a s l ci m ngi dn bnh thng cng c th d dng nm c, hung h l lnh o. Bo co tnh hnh d lun x hi ca mt s a phng cha c lnh o coi trng, c phn chnh l do mi ch phn nh c kin ca a s. Nhng bo co phin din, khng phn nh c y cc lung kin khc nhau trong x hi trc mt vn , s kin, hin tng no , khng nhng t c gi tr cho s ch o ca cc cp u ng, chnh quyn, ngc li, c khi cn c hi, nht l trong trng hp vn , s kin, hin tng l ci mi, bi l, i vi ci mi, d lun ca a s lc u thng khng ng, thng c tnh "bo th". im tranh lun khc trong quan nim v d lun x hi c lin quan n cu hi: Trong d lun x hi c thnh phn ch (gn vi hnh ng) khng? Mt s kin cho rng trong d lun x hi ch c thnh phn nhn thc v thnh phn tnh cm, ni cch khc, d lun x hi ch l nhng li ni sung, khng gn vi hnh ng ca ch th. Chng ta c th khng nh quan im ny l hon ton sai. D lun x hi l mt tng lc nhn thc, tnh cm v ch. D lun x hi khng phi l li ni sung ca cng chng m l mt sc mnh to ln. S ng h ca d lun x hi i vi mt ch trng no ca chnh quyn c th s chuyn ho thnh cc phong tro thi ua si ni, thc hin thng li ch trng . Nhng tm t, thc mc ca qun chng, th hin qua d lun, nu khng c quan tm gii quyt c th chuyn ho thnh cc cuc "phn ng tp th" hoc di cc hnh thc rt phc tp khc. Cng c nhng kin khc nhau khi phn tch hnh thc ngn ng ca d lun x hi. Mt s nh nghin cu ch coi cc phn xt nh gi ca cng chng mi l d lun x hi. Phn xt c nhiu loi nh phn xt m t - dng m t s vt, v d: y l bng hng bch, y l cuc mt tinh ln...; phn xt quy c - loi phn xt thng dng trong cc vn bn php qui, v d: Mi ngi dn phi c trch nhim gi gn v sinh mi trng".... Phn xt nh gi l loi phn xt th hin thi (tn thnh - khng tn thnh; yu - ght...) ca ch th i vi s kin, hin tng, i tng, v d: Tham nhng l biu hin suy thoi nghim trng v o c, li sng; Cng tc gi gn v sinh mi trng ca H Ni trong my nm qua c tin b r nt.... Tuy nhin, i a s cc nh nghin cu khng nh, d lun x hi khng ch l cc pht ngn th hin s phn xt nh gi m cn l cc pht ngn th hin tm t, nguyn vng, xut, kin ngh, li khuyn can... ca cng chng. Cng c s nhm ln gia d lun x hi v tin n. Mt s ngi khng phn bit c gia d lun x hi v tin n c nhng s khc nhau g. Gia tin n v d lun x hi c nhng im khc bit c bn sau y: 1) Ngun thng tin: ngun thng tin ca tin n bao gi cng xut pht t ngi khc (ti nghe ngi ny ni, ngi kia ni); ngun thng tin ca d lun x hi li xut pht 2

t chnh l bn thn ngi pht ngn (theo kin ca ti th...); 2) Tin n loang cng xa th cng c nhiu bin thi, do n khng ngng c thm tht. Lc ban u, d lun x hi thng rt phn tn, nhng sau , thng qua s trao i, tranh lun, tnh thng nht ca d lun x hi thng tng ln; 3) Tin n thng c tnh "tht thit" (mc d c nhng tin n v c bn l s tht), trong khi , d lun x hi phn nh trung thc suy ngh, tnh cm, thi ca ch th. Tuy nhin, gia d lun x hi v tin n khng c s ngn cch khng vt qua c. Tin n c th lm ny sinh d lun x hi khi trn c s tin n ngi ta a ra nhng phn xt nh gi by t thi ca mnh. Tin n thng xut hin khi ngi ta thiu (hoc tha) thng tin. V kh nng phn nh chn l, l phi ca d lun x hi, cng c nhng quan nim khc nhau. C kin cho rng d lun x hi chu nh hng nng n ca cc thnh kin, nh kin cho nn n khng c kh nng phn nh chn l, l phi. C kin li "sng bi" d lun ca a s, theo h, d lun ca a s bao gi cng ng, d lun ca thiu s bao gi cng sai. Tt c cc quan nim trn u sai. D lun x hi khng phi l cc kt lun khoa hc nhng t nhiu u c kh nng phn nh chn l, l phi. D lun x hi c th ng nhiu, ng t. D c ng n my th d lun x hi vn c nhng hn ch, khng nn tuyt i ho kh nng nhn thc ca d lun x hi. D c sai n my, trong d lun x hi cng c nhng ht nhn hp l, khng th coi thng, b qua. Chn l ca d lun x hi khng ph thuc vo tnh cht ph bin ca n. Khng phi lc no d lun ca a s cng ng, d lun ca thiu s cng sai. V i tng ca d lun x hi, a s cc nh nghin cu cho rng l cc hin tng, s kin, qu trnh x hi c tnh thi s, cp nht trnh hiu bit ca cng chng, c lin quan n li ch, mi quan tm ca cng chng. V d: Nhng vn khoa hc tru tng lin quan n tng lai xa xi ca loi ngi s kh tr thnh i tng phn xt ca d lun x hi, trong khi nhng vn c th, d hiu c lin quan trc tip n li ch ca cng chng, c cng chng rt quan tm nh vn gi c, thin tai, l lt, v sinh mi trng... lun lun l i tng phn xt ca d lun x hi. i vi cu hi: D lun x hi l tp hp cc kin c nhn, c tnh t pht hay l mt dng thc kin tp th, c tnh t chc? Cng c nhng quan nim khc nhau. C ngi khng nh v th nht, c ngi khng nh v th hai. S v l ca quan nim coi d lun x hi l mt dng thc kin tp th, c tnh t chc l rt r. kin chung ca mt t chc l chnh kin ca t chc ch khng phi l d lun x hi ca cc thnh vin trong t chc (khng th gi chnh kin ca Hi Nng dn, Hi Ph n hay Hi Cu lng l d lun x hi). Ch c cc lung kin c hnh thnh theo con ng t pht mi c gi l d lun x hi. Tuy nhin y cn phi lm r mt : D lun x hi khng phi l mt php cng thun tu, khng phi l "bao go", gm cc "ht go" kin c nhn ri rc, khng c mi quan h g vi nhau. D lun x hi l cc lung kin c nhn, t pht, nhng c mi quan h hu c vi nhau, cng hng vi nhau. Ni cch khc, l mt chnh th tinh thn x hi, th hin nhn thc, tnh cm, ch ca cc lc lng x hi nht nh. D lun x hi l hin tng i sng x hi phc tp, nn kh c th lt t ht trong mt vi dng nh ngha ngn gn. i vi nhng s vt phc tp, c nhiu gc nhiu cnh, mi nh ngha u phin din. Tuy nhin, d c phin din n u, nh ngha cng khng mt i mt khng nh, vai tr quan trng, s cn thit ca n i vi hot ng nhn thc cng nh hot ng thc tin ca con ngi: l nhng ch dn s b, nhng nt phc tho ban u, khng c n, chng ta khng 3

th tip tc i su hn vo bn cht ca s vt cng nh khng th a ra uc nhng phng hng hnh ng c th no c. V l , chng ta c th nh ngha rt ngn gn v d lun x hi nh sau: D lun x hi l tp hp cc lung kin c nhn trc cc vn , s kin, hin tng c tnh thi s, c lin quan n li ch, cc mi quan tm ca cng chng. Tuy nhin, cn phi lu n cc ni hm sau y ca nh ngha ny: (1) Mi lung kin l mt tp hp cc kin c nhn ging nhau; (2) D lun x hi c th bao gm nhiu lung kin khc nhau, thm ch i lp nhau; (3) Lung kin c th rng (tuyt i a s, a s, nhiu kin) hoc hp (mt s kin); (4) D lun x hi l tp hp cc kin c nhn, t pht, ch khng phi l kin ca mt t chc, c hnh thnh theo con ng t chc (hi ngh, hi tho); (5) D lun x hi khng phi l mt php cng cc kin c nhn, t pht m l mt chnh th tinh thn x hi, th hin nhn thc, tnh cm, ch ca cc lc lng x hi nht nh; (6) Ch c nhng s kin, hin tng, vn x hi c tnh thi s, lin quan n li ch, cc mi quan tm hin c ca nhiu ngi mi c kh nng to ra d lun x hi. 2. Cc thuc tnh ca d lun x hi 2.1. Khuynh hng: Thi ca d lun x hi i vi mi s kin, hin tng, qu trnh x hi c th khi qut theo cc khuynh hng nht nh: tn thnh, phn i hay bn khon, lng l, cha r thi . Cng c th phn chia d lun theo cc khuynh hng nh tch cc, tiu cc; tin b, lc hu, "cp tin", "bo th".... 2.2. Cng : Th hin sc cng ca mi khuynh hng. V d, khuyng hng phn i c th biu hin cc sc cng khc nhau: phn i gay gt; phn i, nhng khng gay gt. Cng ca d lun x hi quan h cht ch vi hnh vi x hi ca cng chng. Trong nm bt v phn nh d lun x hi nht thit phi nm bt v phn nh c cng ca cc khuynh hng nh gi. 2.3. S thng nht v xung t ca d lun x hi: Theo cc nh x hi hc, th phn b d lun x hi hnh ch U biu th s xung t (c hai lung kin chnh, tri ngc nhau, t l ng h mi lung kin ny ngang bng hoc xp x nhau), hnh ch L biu th s thng nht cao (trong s cc lung kin, ni ln mt lung kin c a s ng h). Trong x hi, nu thi ca d lun x hi i vi phn ln cc vn kinh t, chnh tr, x hi u c dng phn b hnh ch U th iu c ngha x hi trng thi xung t kin gay gt. Trong phn b hnh ch L, ch mt loi quan im c t l s ngi ng h cao m thi. 2.4. Tnh bn vng: Mt s tc gi thng khng nh d lun x hi c tnh d bin i. Tuy nhin khng nh ny mi ch ng mt phn. C nhng d lun x hi ch qua mt m l thay i, nhng cng c nhng d lun hng chc nm khng thay i. Tnh bn vng ca d lun x hi ph thuc vo nhiu yu t. i vi cc bc v nhn, cc gi tr lch s ca dn tc..., nh gi ca d lun x hi thng rt bn vng, v d s nh gi ca d lun x hi v cuc i v s nghip ca Bc H, v tm quan trng ca s nghip i mi.... i vi nhng vn mi ny sinh, d lun x hi thng d thay i. Ci mi lc u thng ch c s t nhn thy v do d b a s phn i. Tuy nhin, kin ca a s s nhanh chng, d dng thay i khi ci mi vn ln, khng nh mnh trong cuc sng. Cn c bit quan tm n s thay i thi ca d lun x hi i vi cc s kin, hin tng, qu trnh, i tng... quen thuc v n phn nh s chuyn hng trong cch suy ngh ca x hi. 4

2.5. S tim n: D lun x hi v nhng vn ca cuc sng x hi c th trng thi tim n, khng bc l bng li. C ngi dng thut ng d lun ca a s im lng ni v trng thi ny. Trong nhng x hi thiu dn ch, d lun x hi ch thc thng tn ti di dng tim n. Phng php thm d d lun x hi c th lm bt ra ni dung ca cc lung d lun x hi tim n. i vi nhng ni cha coi trng quyn dn ch ca nhn dn, nm bt d lun x hi chng ta nn dng phng php phng vn du tn (khng ghi tn, ni lm vic, c tr ca ngi tr li), nu khng, ngi tr li c th s khng dm ni ra s tht. 3. Chc nng ca d lun x hi Cc nh nghin cu cho rng d lun x hi thc hin nhng chc nng c bn sau y: 3.1. Chc nng nh gi: D lun x hi th hin thi phn xt nh gi ca cng chng i vi cc s kin, hin tng, s vt, vn cuc sng. D lun x hi c vai tr quan trng trong vic hnh thnh thang gi tr x hi. Trn thc t, ngi ta thng chy theo cc gi tr m d lun x hi cao ch khng phi cc gi tr do cc nh t tng, l lun ra. Thang gi tr do cc nh t tng, l lun ra, cho d c ng n u, cng kh c th i vo thc t nu khng c d lun x hi tn thnh, ng h. Thang gi tr ca d lun x hi mi thi mt khc. V d, u nhng nm 60, cc gi tr vt cht c d lun x hi cao l "mt yu anh c p-gi, hai yu anh c ng h eo tay". Trong nhng nm 80, cc gi tr c cao khng cn l xe p p-gi, i, ng h na m l xe my, cat-set, ti-vi, t lnh.... 3.2. Chc nng iu tit cc mi quan h x hi: D lun x hi rt nhy cm vi cc hnh vi xm phm li ch chung, li ch ca ton x hi, nht l hnh vi ca cc phn t, cc nhm cc oan, ln n kp thi v gay gt cc hnh vi ny, lm cho cho cc c nhn, cc nhm cc oan phi chn tay; d lun x hi cng rt quan tm n cc hnh vi c li cho ton x hi, kp thi c v, cc c nhn, nhm x hi thc hin cc hnh vi ny. Nh s can thip kp thi, d lun x hi gp phn duy tr trt t x hi, mi quan h hi ho gia c nhn v x hi cng nh gia cc nhm x hi. 3.3. Chc nng gio dc ca d lun x hi: Nh c uy tn ln, s khen ch, khuyn bo ca d lun x hi c tc ng rt mnh n thc v hnh vi ca con ngi, nht l i vi cc th h tr. Bng s khen, ch, khuyn can kp thi i vi cc hnh vi ph hp hoc khng ph hp vi li ch, cc gi tr x hi, nht l cc gi tr o c, lun l, d lun x hi c vai tr rt ln trong vic gio dc cho cc th h thc v s phi - tri, ng - sai, thin - c, p - xu. 3.4. Chc nng gim st: D lun x hi c vai tr gim st hot ng ca nh nc v cc t chc x hi, gy sc p ln i vi t tham nhng, quan liu, tc trch. Cc quan chc tham nhng, quan liu, mt dn ch rt ght bo ch, d lun x hi v bo ch, d lun x hi lun nhm ng vo cc cng vic m m ca h, sn sng ln n, t co h. 3.5. Chc nng t vn, phn bin: Trc nhng vn nan gii ca t nc, d lun x hi c th a ra nhng khuyn ngh sng sut m cc c quan tham mu cho chnh quyn c th cha ngh ra c. D lun x hi cng c kh nng a ra cc kin phn bin xc ng i vi cc quyt nh ca cc c quan ng, chnh quyn, t chc chnh tr - x hi. 3.6. Chc nng gii to tm l x hi: Theo cc nh tm l hc, s bt bnh, cc ni nim oan c ca con ngi, nu khng c gii by, ni ra, s khng mt i m lng chm xung tng v thc trong tm thc ca con ngi v c th tr thnh nhng mm mng bnh hon nghim trng v tinh thn, n mt lc no s bc pht thnh nhng hnh vi, phn ng bt thng khng th kim sot c. S gii by, by t thnh li c th gii to ni bt bnh, ut c ca con ngi. B oan c m ni ra c ngi ta s cm thy nh nhm. 5

4. C s nhn thc v c s x hi ca d lun x hi 4.1. C s nhn thc ca d lun x hi Ni dung v sc thi ca d lun x hi c quy nh trc ht bi trnh hiu bit ca cng chng, nhm x hi. S hiu bit nhiu hay t, su sc hay khng su sc ca cng chng, nhm x hi i vi vn , hin tng, s kin quyt nh s nh gi ng hay sai ca cng chng, nhm x hi i vi vn , s kin, hin tng . Mt trong nhng yu t nhn thc c nh hng kh ph bin n s phn xt ca d lun x hi, l khun mu t duy x hi. Khun mu t duy x hi l nhng quan nim, suy l, phn xt khi qut, gin n, hu hn nhng c tnh ph bin v tng i bn vng trong mt cng ng x hi. Khun mu t duy tn ti trong tt c cc lnh vc cuc sng ca con ngi: trong tn gio, o c, chnh tr .... u chng ta cng c th ly cc v d v khun mu t duy. Trong thi bao cp, trong lnh vc t tng chnh tr, cc khun mu t duy v ch ngha x hi l cc quan nim nh : Ch ngha x hi khng c kinh t th trng; Kinh t k hoch ho i lp vi kinh t th trng.... Cc khun mu t duy v cc nc t bn: Kinh t t bn l kinh t khng c k hoch; S phn vinh ca cc nc t bn ch l s phn vinh b ngoi gi to.... Trong lnh vc o c, mt thi tn ti cc khun mu t duy nh: Tiu thng, tiu ch, nhng ngi lm n c th l k xu; Ph n khng c chng m c con l thiu c hnh.... Trong lnh vc tri gic, cng tn ti rt nhiu khun mu t duy, v d: Nht l, nh ln; n ng ming rng th ti. n b ming rng ic tai lng ging..... Mi nh ngha gin n, ngn gn, ph cp v cc s vic u c th c coi l khun mu t duy. Khun mu t duy theo s vn ng ca thc t cuc sng s tri qua hai giai on: giai on hp thi (thi im chn l m n phn nh cn tn ti) v thi im li thi (thi im chn l m n phn nh qua i). S tn ti ca cc khun mu t duy l cn thit, khng c n s khng c hnh ng x hi. Ci sai ch xut hin khi con ngi tuyt i ho cc nh ngha, cc khun mu t duy, vn bm ly chng khi chng li thi. Ch c cc khi qut, phn xt, suy l ph bin trong x hi (hoc trong mt cng ng, nhm x hi) mi c th tr thnh khun mu t duy x hi. D lun x hi l phng thc tn ti ca khun mu t duy x hi. ch ng hnh thnh d lun x hi trc ht phi hnh thnh cc khun mu t duy x hi. Khi c khun mu t duy x hi, d lun x hi m chng ta mun c s t khc bt ra khi gp bi cnh tng ng. 4.2. C s x hi ca d lun x hi Cc yu t x hi, trc ht l li ch nhm, tng lp, giai cp, quc gia, dn tc c mi lin h cht ch vi ni dung v sc thi ca d lun x hi. Trong mt nh nc mnh, chnh quyn v nhn dn gn b vi nhau, li ch quc gia, dn tc thng c coi trng hn cc li ch khc (c nhn, nhm, tng lp, giai cp); trc cc s kin, hin tng, vn x hi, ngi ta thng ly li ch quc gia, dn tc, li ch cng ng lm c s a ra s nhn xt, nh gi, by t thi ca mnh. Trong mt nh nc yu, dn ch khng c coi trng, php lut, k cng b bung lng, ch ngha c nhn pht trin, ngi ta thng nhn danh li ch quc gia, dn tc, cng ng a ra kin ny, kin kia, nhng nu phn tch k th khng phi nh vy, li ch c nhn, cc b mi chnh l cn c ca cc kin . Trong nn kinh t th trng nh hng x hi ch ngha, c nhiu li ch khc nhau. V bn cht, cc li ch ny l thng nht vi nhau. Tuy nhin, ngoi cc li ch c nhn, c th hp l ca cc 6

c nhn, tng lp, giai cp, nhm x hi (cc li ch gn lin vi li ch quc gia, dn tc), cc c nhn, tng lp, giai cp, nhm x hi c th chy theo cc li ch c nhn, c th cc oan, c li cho mnh nhng i ngc li li ch ca quc gia, dn tc ni chung, ca cc c nhn, tng lp, giai cp, nhm x hi khc ni ring. Trong thi bao cp, lung d lun khng tn thnh quan im cho rng CNXH cng c kinh t th trng, ph phn quan im ny l "chch hng XHCN" khng phi bao gm ton nhng ngi thiu hiu bit v vn kinh t th trng m cn c c nhng ngi c hiu bit tt, hiu bit c rng CNXH cng c kinh t th trng. Tuy nhin, khi pht biu kin th h li ni khc, "ngh mt ng, ni mt no". Ting ni ca h, s phn i ca h khng phi do yu t nhn thc quyt nh m l do cc li ch c th cc oan quyt nh: h lo ngi s i mi s lm mt i cc c quyn, c li gn lin vi c ch tp trung quan liu, bao cp m h ang c.... 5. C ch hnh thnh ca d lun x hi 5.1. Cc giai on trong qu trnh hnh thnh ca d lun x hi Cc nh x hi hc thng coi qu trnh hnh thnh d lun x hi gm 4 giai on: - Giai on tip nhn thng tin - Giai on hnh thnh cc kin c nhn - Giai on trao i kin gia cc c nhn - Giai on hnh thnh cc lung kin chung (d lun x hi). Trong giai on u, thng tin v s kin, theo nhiu con ng khc nhau, uc truyn t n cc c nhn. Trong giai on th 2, trn c s nhn thc ca mnh, cc c nhn bt u a ra cc kin phn xt, nh gi c th rt khc nhau, thm ch i lp nhau v s kin. S trao i, c st kin gia cc c nhn trong giai on 3 s dn ti s hnh thnh cc lung kin chung, hay ni cch khc, l d lun x hi. Tuy nhin, theo cc nh tm l hc, c ch hnh thnh d lun x hi khng n gin nh vy. Trong thc t, s hnh thnh d lun x hi thng din ra rt nhanh. Khi c cc thng tin v s kin, cc phn xt ging nhau mi ngi c bt ra hu nh cng mt lc, ging nh phn ng dy chuyn, khng cn giai on tranh lun, trao i thng tin. Nn tng ca cc phn ng ny l cc khun mu t duy x hi c nh hnh, tn ti trong tim thc v gn kt vi tm th x hi. 5.2. Cc yu t tc ng n qu trnh hnh thnh d lun x hi Tt c cc yu t c nh hng n nhn thc, c lin quan n li ch ca cng chng trc cc s kin, hin tng, vn x hi, nh chng ta phn tch mc 4 (C s nhn thc v c s x hi ca d lun x hi), t nhiu u c tc ng n qu trnh hnh thnh d lun x hi. Mt trong nhng yu t c tc ng mnh n qu trnh hnh thnh d lun x hi l tc ng ca truyn thng, thng tin trn bo ch. Hiu qu ca truyn thng n qu trnh hnh thnh d lun x hi ph thuc vo nhiu yu t nh uy tn ca ngun thng tin; thi im pht tin (nhiu nghin cu cho thy, ngun thng tin sm nht c tc ng ln nht n vic hnh thnh d lun x hi, ai a ra thng tin sm nht, ngi d c kh nng lm ch c d lun x hi); liu lng thng tin, cch thc thng tin. Cc yu t x hi khc c th c nhiu nh hng n qu trnh hnh thnh d lun x hi l: gia nh, nhm x hi, tng lp, giai cp, ng tch.... II. VAI TR, CC NHIM V CA CNG TC NGHIN CU, NM BT D LUN X HI 7

1. Vai tr ca cng tc nghin cu, nm bt d lun x hi 1.1. Tham mu cho cc c quan lnh o, qun l trong vic son tho, ban hnh, t chc thc hin quyt nh; thng tin, tuyn truyn nh hng d lun x hi - Nh phn nh khch quan, trung thc v kh nng d bo chnh xc tnh hnh tm trng, t tng, thi , nguyn vng ca cc tng lp x hi trc cc s kin, hin tng, vn x hi, nht l cc vn c lin quan n s lnh o, qun l t nc, cc bo co tng hp, phn tch tnh hnh d lun x hi l cn c thng tin quan trng phc v qu trnh son tho, ban hnh, t chc thc hin ch trng, quyt sch ca cc c quan lnh o, qun l t nc. Cc c quan lnh o, qun l t nc kh c th ban hnh c cc ch trng, quyt sch st thc, c sc sng, c tnh kh thi nu khng nm chc c tm trng, t tng ca i tng c lin quan n cc ch trng, quyt sch . Cng tc nghin cu d lun x hi gip cc c quan lnh o, qun l gii p cc cu hi nh: cc vn bc xc m thc tin t nc (hoc a phng, ngnh) i hi phi gii quyt l g? Cc ch trng, quyt sch d nh c ban hnh (ca c quan lnh o, qun l) c c ngi dn ng h khng? Nu khng th ti sao? C cn dng vic thng qua khng? Nu khng dng th cn c cc bin php thng tin, tuyn truyn c th g to s ng h ca nhn dn?... - Trn c s l lun v c ch hnh thnh d lun x hi v cc thng tin c th v cc bn khon, thc mc ca nhn dn, cng tc nghin cu d lun x hi c kh nng xut cc gii php thng tin, tuyn truyn, nh hng d lun x hi c hiu qu. 1.2. Gp phn cng c v m rng nn dn ch trong ng, trong x hi. - To iu kin cn b, ng vin v nhn dn ng gp kin, tham gia vo cc cng vic ca ng, Nh nc: vic tip xc ca cc cng tc vin nghin cu d lun x hi vi ngi dn nm bt kin ca h, nht l cc cuc iu tra, thm d d lun x hi l c hi ngi dn by t chnh kin, tham gia kin i vi cc cng vic iu hnh, qun l t nc ca cc cp y ng v chnh quyn, nng cao thc lm ch t nc, lm ch x hi ca h. - Pht huy vai tr phn bin x hi, vai tr kim tra, gim st ca cn b, ng vin v nhn dn: khi ngi dn cm thy kin ca mnh c lng nghe, c coi trng th trch nhim phn bin, kim tra, gim st x hi ca h cng c nng cao. Nhn dn c trm tai, nghn mt nn c th nhn r mi vn , s vt di nhiu gc . S phn bin, kim tra, gim st x hi ca nhn dn gip cc c quan lnh o, qun l kp thi pht hin nhng s h, hn ch, yu km trong cng tc lnh o, qun l ca mnh, trn c s , kp thi ra cc gii php khc phc. 1.3. Gp phn i mi, nng cao cht lng cng tc nm bt tm trng, t tng cn b, ng vin v nhn dn ca cc cp y ng - Cch nm bt tm trng, t tng cn b, ng vin v nhn dn mang tnh truyn thng lu nay ca cc cp y ng thng l: tng hp phn nh ca cp di, cc t chc chnh tr - x hi; trao i, ta m, i thoi trc tip vi cc i tng; hi tho...). Cch thc ny c u im l d lm, t tn km v thi gian, nhn lc v ti chnh, nhng cng c nhng hn ch nh: cc thng tin thu c thng khng r v mt nh lng, d mang tnh ch quan, nht l trong bi cnh bnh thnh tch pht trin nh hin nay (cc bo co d b vo trn, biu hin tm trng, t tng tch cc d b thi phng, nhng vn gai gc, phc tp trong tm trng, t tng x hi d b b qua). - iu tra x hi hc v d lun x hi gip khc phc nhng hn ch nu trn ca vic nm bt tm trng, t tng theo cc phng php truyn thng. 2. Quan im ch o ca ng v cng tc nghin cu, nm bt d lun x hi 8

ng Cng sn Vit Nam, ngay t khi mi thnh lp coi vic nm bt lng dn (tm t, nguyn vng, ch ca nhn dn) l mt trong nhng cng vic quan trng hng u nhm ra c cc ch trng, ng li cch mng ph hp lng dn. ng nh Ch tch H Ch Minh vit: Dn chng ng lng, vic g cng lm c. Dn chng khng ng h, vic g lm cng khng nn1[1] Nhiu vn bn, quyt nh ca cc c quan lnh o ng khng nh iu ny. Ngay t nm 1982, Ban B th quyt nh thnh lp Vin nghin cu d lun x hi thuc Ban Tuyn gio Trung ng ng, trong c quy nh v nhim v v quyn hn nh: Vin Nghin cu D lun x hi c nhim v t chc vic nghin cu d lun nhn dn i vi nhng vn c bn ca t nc v nhng vn quan trng c tnh thi s theo quan im Mc - Lnin; tng hp, phn tch d lun x hi bo co vi cc c quan ng v Nh nc; t chc, o to, bi dng i ng thng tin vin, cng tc vin ca Vin v l lun, nghip v. Vin c trc tip quan h vi cc cp y ng, cc ngnh, cc on th qun chng t chc nghin cu d lun x hi. Nhng nm u i mi v c bit l thi gian gn y, ng ta tip tc c nhng s ch o nhm tng cng cng tc iu tra x hi hc, nm bt d lun x hi. V d, trong vn kin Hi ngh ln th ba Ban Chp hnh Trung ng (Kha VII) nu ra nhim v i vi cng tc t tng sau y: Nng cao cht lng thng tin ni b v cng tc tuyn truyn, coi trng bin php iu tra d lun x hi2[2]. Hi ngh ln th tm Ban Chp hnh Trung ng (Kha VII) tip tc yu cu: T chc iu tra d lun x hi v nhng vn cn thit cho cng tc lnh o, qun l Nh nc. Xy dng lut v trng cu dn 3[3]. Gn y nht, Ngh quyt Trung ng 5 (Kho X) v cng tc t tng, l lun v bo ch trc yu cu mi, tip tc nhn mnh: "Ch trng cng tc nghin cu, iu tra x hi hc, nm bt d lun x hi phc v cng tc t tng". 2. Cc nhim v ca cng tc nghin cu, nm bt d lun x hi Cc nhim v ca Vin Nghin cu d lun x hi, Ban Tuyn gio Trung ng: 1. Nm bt, phn tch, tng hp v phn nh nhanh d lun ca cc tng lp cn b, ng vin v nhn dn trc nhng vn , s kin quan trng trong nc v trn th gii, c bit l trc cc ch trng, chnh sch ca ng v php lut ca Nh nc. 2. Tin hnh cc cuc iu tra x hi hc v d lun x hi phc v qu trnh hnh thnh, hon thin v thc hin ng li, ch trng, chnh sch quan trng ca ng v Nh nc; nh k iu tra d lun x hi v hiu qu hot ng ca h thng chnh tr 3. xut cc bin php nh hng, hnh thnh DLXH tch cc, to s thng nht v nhn thc, ch v hnh ng trong x hi, thc y qu trnh thc hin cc ch trng, chnh sch ca ng v php lut ca Nh nc; tham gia u tranh chng thng tin v quan im sai tri, th ch. 4. Trn c s tng kt thc tin nghin cu D lun x hi ca Vit Nam, tip thu cc thnh tu nghin cu d lun x hi ca th gii, pht trin khoa hc nghin cu v tc ng d lun x hi, khoa hc nghip v d lun x hi ca Vit Nam; o to, bi dng chuyn mn, nghip v cng tc nghin cu d lun x hi cho mng li cng tc vin d lun x hi v cn b lm cng tc 1 2 3 9

tuyn gio cc cp; o to sau i hc chuyn ngnh x hi hc, tm l hc x hi v d lun x hi. 5. Quan h, hp tc vi cc c quan iu tra, nghin cu d lun x hi ca cc nc hc hi kinh nghim, cc k nng, kin thc mi trong lnh vc iu tra, nghin cu d lun x hi nhm nng cao trnh chuyn mn, nghip v ca Vin. 6. T chc cng tc thng tin - t liu trn lnh vc d lun x hi; lu gi cc d liu, thng tin d lun x hi theo ng cc quy nh hin hnh; xut bn cc n phm v d lun x hi. 7. Phi hp vi cc c quan chc nng gim st an ninh t tng, chnh tr ca cc cuc thm d d lun x hi do cc t chc, c nhn trong nc v nc ngoi tin hnh trn lnh th Vit Nam. Cc nhim v ch yu ca cc u mi nghin cu, nm bt d lun x hi cc ban, ngnh, on th v cc a phng: 1. Nm bt, phn tch, tng hp v phn nh nhanh d lun ca cc tng lp nhn dn trc nhng s kin, hin tng, vn x hi quan trng trong nc, trong ngnh, ti a phng v trn th gii, c bit l trc cc ch trng, chnh sch ca cp y ng v chnh quyn cc cp. 2. Tin hnh cc cuc iu tra x hi hc v d lun x hi phc v qu trnh hnh thnh, hon thin v thc hin ng li, ch trng, chnh sch quan trng ca cp y ng, chnh quyn ngnh, a phng; nh k iu tra d lun x hi v hiu qu hot ng ca h thng chnh tr ca a phng. 3. xut cc bin php nh hng, hnh thnh DLXH tch cc, to s thng nht v nhn thc, ch v hnh ng trong x hi, thc y qu trnh thc hin cc ch trng, chnh sch ca ng v php lut ca Nh nc v ca ngnh, a phng; tham gia u tranh chng thng tin v quan im sai tri, th ch. 4. Phi hp vi cc c quan chc nng gim st an ninh t tng, chnh tr ca cc cuc thm d d lun x hi do cc t chc, c nhn trong nc v nc ngoi tin hnh trn a bn ngnh, a phng./. TS. Phm Chin Khu Vin trng Vin nghin cu d lun x hi, Ban TGTW

4 5

[1] X, Y, Z. Sa i l li lm vic, NXB S tht, 1954, tr. 80 [2] ng Cng sn Vit Nam: Vn kin Hi ngh ln th ba Ban Chp hnh Trung ng (Kha VII). NXB S tht, H Ni, 1994, tr. 40-41.
6

[3] ng Cng sn Vit Nam: Vn kin Hi ngh ln th tm Ban Chp hnh Trung ng (Kha VII). NXB S tht, H Ni, 1992, tr. 32.

4 5 6 10