ATOMUN YAPISI

Statik (durgun) Elektrik

Demokritus M 400 ylnda atomla ilgili ilk teoriyi ortaya atm bir filozoftur. Maddenin en kk parasnn blnemez anlamna gelen atom olduunu sylemitir.

1800 l yllarda bilimsel ilk atom teorisini ortaya atan Dalton da ayn ekilde atomu yekpare olarak dnmtr.
Atom un alt paracklarnn bulunuu ise ayr bir yolculuktur

Atom ve Elektriklenme
Elektrik yk antik dnem insanlar tarafndan bile biliniyor ve gzleniyordu. Antik dnemde insanlar aa reinelerinin fosillemesi sonucunda oluan kehribar tann yne srtldnde baz hafif tanecikleri (toz, sa vb.) kendisine doru ektiini gzlemlemilerdir. Eski Yunan dilinde elektrikus, kehribar anlamna gelmekteydi. Bu nedenle 1646 ylnda ngiliz bilim insan William Gilbert srtnme sonucu maddelerin bir baka maddeyi ekme zelliini belirtmek iin kehribar szcnden elektrik kelimesini tretmitir

Atom ve Elektriklenme
Benjamin Franklin 1747 ylnda yapt almalarla yne srtlmesi sonucu elektriklenmi kehribar talarnn birbirini ittiini, ayn ekilde srtnmeyle elektriklenmi cam ubuklarn da birbirini ittiini grd.

Atom ve Elektriklenme
Bir cisim zerinde bulunan elektrik yklerinin akp gitmemesi, durgun hlde kalmas anlamna gelir. Durgun elektriin dier ad elektrostatiktir. Srtnme ile elektriklenme buna rnektir. Srtnme ile elektriklenmede birbirine srtnen cisimlerden biri dierine elektron verir ve kendisi pozitif (+) ykle yklenir. Elektron alan cisim zerinde () yk fazlal oluaca iin negatif () ykle yklenir. Alnan yk verilen yke eit olduu iin yk miktar eittir.

Atom ve Elektriklenme
Cam ubuk ipek kumaa srtlrse, camdan ipee elektron geii olur. Cam ubuk (+), ipek kuma ise () ykle yklenir. Plastik ubuk ynl kumaa srtlrse, ubuk ynl kumatan elektron alr ve () ykle yklenir. Ynl kuma elektron verdii iin (+) ykle yklenir. Alnan ve verilen yk miktarlar eittir.

Atom ve Elektriklenme
SONU:

Srtnmeyle elektriklenmede cam, ebonit ve kumalarn kimyasal yapsnda bir deiiklik olmaz. Bu da srtnmeyle elektriklenmede atomdan daha kk taneciklerin maddeler arasnda gei yapt anlamna gelir.

Atom ad verilen tanecikler ntr taneciklerdir. Yaplarnda bulundurduklar zt ykl tanecikler atoma elektrikli bir yap kazandrr.

Faradayn Elektroliz Deneyleri ve Atom Alt Paracklar

Elektriklenmenin eitli maddelere etkisi elektriklenmenin kefinden itibaren aratrma konusu olmutur. 1780 li yllarda Luigi Galvani kurbaa bacann kas sinirine farkl metaller dokundurulduunda seirdiini gzlemledi. Bu duruma biyolojik elektrik demitir.

Faradayn Elektroliz Deneyleri ve Atom Alt Paracklar

1800 l yllarn banda Alessandro Volta kendi adyla anlan ve bir elektrik reteci olan pili gelitirmitir. Sonradan Volta pili olarak adlandrlan bu aygt, aralarnda tuzlu su emdirilmi mukavva levhalar bulunan gm-inko levha iftlerinin oluturduu bir diziydi. En stteki gm levha en alttaki inko levhaya bir telle balandnda telden bir elektrik akm aktn grd. Yani kimyasal enerjiyi kullanarak elektrik enerjisi elde etmi oldu.

Volta Pili

Faradayn Elektroliz Deneyleri ve Atom Alt Paracklar

1830 Ylnda Michael Faraday volta pilinden yararlanarak elektrik deneyleri yapmtr. Bunlarn en nemlisi elektroliz deneyleridir. Elektroliz elektrik enerjisi kullanarak maddelerin bileenlerine ayrlmasdr. Volta tarafndan nitel olarak anlalan kimyasal deiim- elektrik ilikisi Faraday deneyleri ile nicel olarak pekitirildi.

Elektroliz deneyleri sonucunda Faraday Yasalar ortaya kmtr

Elektrolit Elektroliz Elektrot Anot Katot yon Anyon Katyon

1. Faraday Yasas:
Elektrotlarda aa kan madde ktleleriyle elektroliz devresinden geen akm miktar doru orantldr. Yani elektroliz devresinde anot ve katotda ayrlan madde miktarlar ile devreden geen elektrik yk doru orantldr.

1. Faraday Yasas:
m~Q Q = I.t rnein; Ayn miktar elektrik yk ile Hg(ClO4)2:6,05 gr Hg Hg(NO3)2:6,05 gr Hg Hg2(ClO4)2:12,10 gr Hg

Eit miktarda Hg elde etmek iin Hg(ClO4)2 , Hg(NO3)2, zeltilerinden geirilen elektrik akmnn , Hg2(ClO4)2nin iki kat olmas gerekir.

2. Faraday Yasas:
Devreden belirli bir miktar elektrik akm geirildiinde elektrotlarda ayrlan farkl elementlerin ktlelerinin bal atom ktlelerine blnmesiyle elde edilen saylar ya birbirine eittir ya da birbirinin basit tam katdr.

SONU:
Belirli bir elektrik miktar, herhangi bir element iin belirli sayda veya bu saynn basit tam katlar kadar atomlarn ayrlmasna neden olur. Bir atom ancak belirli bir miktarda ya da bu miktarnn basit tam katlar kadar yk tayabildiidir. O halde elektrik ykleri paracklar halinde tanmaktadr. Bu yk parac ise btn atomlar iin ayndr. Bir atom bir, iki ya da parack tayabilir. Elektrik yknn paracklar halinde tanmas demek, elektriin de taneciklerden yaplm olmas demektir. Atomlar elektrik ykleri tadndan bu taneciklerin atomlarda bulunmas gerekir. Elektrik yk birimi olan coulomb ( C ) AgNO3 zeltisinin elektrolizinde, katotta 1,118 mg metalik gm birikmesine neden olan elektrik yk miktar olarak tanmlanr.

Elektronun Kefi
1805 Dalton : Maddenin en kk tanecii atomdur. 1807 -1800 Humphry Davy : bileikleri ayrmak iin elektrik akm kulland K, Na, Ca, Sr, Ba u saf olarak elde etti. Bileiklerde elementler elektriksel ekim kuvvetleri ile bir arada tutulurlar. 1830 Faraday: Elektrii kullanarak deneyler yapt. Elektroliz deneylerini gelitirdi. Faraday yasalarn buldu

Elektronun Kefi
Elektronun varlna dair ilk somut kantlar, 1870 lerde William Crookes tarafndan, kendi adyla da (Crookes tpleri) anlan katot n tp ile yapt deneyler sonucunda elde edildi. Katot tpnde, elektrotlar arasnda yksek voltaj uygulandnda tpte katottan(-), anoda (+) doru yeilimsi bir n oluur. Tpn ortasna bir nesne konulduunda grntsnn tpn sonuna dt grld. Bu tpler tv tplerinin ncs olmutur. Inlar elektrota veya gaza bal deildir. Dorusal hareket eden negatif taneciklerdir. Crooks Tplerine Katot In Tp de denmektedir. Inlar katottan (-) anota (+) doru hareket ederler.

Elektronun Kefi
Julius Plcker 1858 ylnda katot tpne yaklatrlan mknatsn, nlarn yn deitirmesine neden olduunu gzlemlemiti.

Elektronun Kefi
1891 George Johnstone Stoney: Atomlarda elektrik ykl birimler olduunu syledi. Bu taneciklere elektron denilmesini nerdi. Her maddede farkl sayda e olduunu syledi. Maddeler ntr olduuna gre elektronlara eit sayda + yk bulunmas gerektiini belirtti.

Elektronun Ktle ve Yknn Bulunmas

1897 ylnda Joseph John Thomson, Plcker'in almalarn havas daha iyi alnm katot tplerinde hem manyetik alan ve hem elektrik alan uygulayarak tekrarlad.

Elektronun Ktle ve Yknn Bulunmas

Elektriksel alan uygulanan katot nlarnn negatif kutup tarafndan itildiini ve pozitif kutba doru ekildiini belirledi. Katot nlarna belirli iddette bir manyetik alan uygulayan Thomson, elektron demetindeki (katot nndaki) sapmay gzlemlemitir. Sonra manyetik alan etkisindeki katot nlarna zt ynde elektriksel alan uygulayarak elektron demetinin tekrar dorusal olmasn salamtr

Elektronun Ktle ve Yknn Bulunmas

SONU: Ayn cins elektrik yklerinin birbirini itmesi ve farkl cins elektrik yklerinin birbirini ekmesi nedeniyle, katot nlarnn negatif elektrik yklerinden olduu sonucuna ulat. Katot elektrotlar olarak farkl metaller kullandnda ve deney tpn farkl gazlarla doldurduunda da katot nlarnn davranlarnda bir deime olmadn belirledi. Buna gre, katot nlarnn maddenin cinsine bal olmad sonucuna ulat. Elektriksel alandaki bu sapmalar taneciin yk (e) ile doru, ktlesi (m) ile ters orantldr. Yani ykn ktleye oran (e/m), bir elektrik alan iinde elektronlarn dorusal yoldan ne kadar sapacan gsterir. Katot nlarnn ktle elektriksel yk orann len Thomson, katot nlarnn aslnda taneciklerden olutuunu ispatlad.

Elektronun Ktle ve Yknn Bulunmas

Elektronun Yk/Ktle (e/m) Oran: John Thomson bu deneylerden elde ettii sonulardan yararlanarak yapt hesaplamalar sonucunda elektronun yk/ktle orann buldu.

e/m = 1,7588 x 1011 C/kg

Millikann Ya Damlas Deneyi

1908 ylnda Robert Andrews Millikan ya damlacklar ile bir takm deneyler yapmtr.

st blmeden ya pskrtlr. Sis halindeki kresel ya damlacklar delikten aa blmeye inerler. Bu inme srasnda damlacklara X nlar gnderilir. Inlar havay oluturan N2 ve O2 gazlar ile arparak e koparr. Bu elektronlar ya damlacklar tarafndan tutulur ve damlacklar negatif ykle yklenirler. Alt ve st plaka + ve ykle yklenirse damlacklarn dmesi engellenir. Damlacklarn davranlar ve dme hzlar elektriksel alan olmadnda gzlemlenebilir.

Millikann Ya Damlas Deneyi

D durdurmak iin uygulanacak yk miktar bilinirse damla zerindeki yk de bulunabilir. Millikan deneyi defalarca tekrarlam ve elde ettii yk deerlerinin en byk ortak bleninin -1,6022x 10~19 C olduunu belirlemitir. Yani en kk yk biriminin -1,6022x 10~19 C olduunu hesaplamtr. Bu yk birimini tayan elektrondur. John Thomson elektronun yk/ktle orann elde etmiti. Robert Millikan da elde ettii verilerle elektronun ykn bulmutur. Buna gre, bu iki deerden yararlanan Millikan elektronun ktlesini de aadaki ekilde hesaplamtr.

Elektron Yk le Atomdaki Pozitif Yk Arasndaki liki

Atomlar elektrik bakmndan ntrdr. Thomson tarafndan kefedilen elektronlar ise negatif ykldr. O halde yaplarnda yk yok edecek kadar + yk bulunmaldr. Aratrmaclar ite bu tanecie odaklandlar.

 Katot nlar tp iinde yol alrken, arptklar gazlarn atom ya da molekllerinden elektron koparrlar. Elektron kaybederek + ykl iyon haline gelen tanecikler elektronun aksine anotdan katota doru hareket eder. Delikli bir katot elektrot kullanlrsa, iyonlar elektrottan geip tpn yzeyine arpar. Pozitif nlar ya da kanal nlar denilen bu art ykl iyon demetleri ilk defa 1886 ylnda Eugen Goldstein tarafndan aratrlmtr.

 1906 ylnda J. J. Thomson Goldstein'n belirledii kanal nlar ile manyetik ve elektriksel alanda baz deneyler yapt. Bu amala yapt deneylerde katot nlarnn incelenmesinde kullanlan yntemin hemen hemen aynsn kullanarak pozitif iyonlarn yk/ktle oranlarn (e/m) belirledi. Ancak farkl atomlar ile yapt deneylerde, pozitif nlarda elde edilen e/m orannn tpteki gazn cinsine gre farkl olduunu belirledi. H+ iyonu en kk pozitif ykl tanecik olduundan yk bir elektronun ykne eit fakat zt ykldr. O hlde H+ iyonun yk +1,6022x10-19 C dur. Elektronunu kaybetmi olan bu en kk hidrojen taneciine, proton ad verildi.

 Rutherford 1918 ylnda pozitif ykl alfa taneciklerini azot, flor, sodyum, alminyum, fosfor ve bor elementlerine gndererek yapt almalarda hepsinin de H+ iyonuna eit pozitif tanecikler satn gzlemledi. Daha sonra proton olarak adlandrlan H+ taneciinin her madde iin ortak olduunu belirledi. Bylece proton kefedilmi oldu.

 Elektronun e/m oran, protonun e/m oranndan 1836 kat daha byktr. Buna gre, bir protonun ktlesi, bir elektronun ktlesinin 1836 katdr.
Protonun yk ve e/m oran bilindiine gre, ayn katot nlarnda elektronun ktlesinin hesapland gibi bir protonun ktlesi de hesaplanabilir.

Proton Saylarnn Deneysel Olarak Belirlenmesi

X-nlar: 1895 Prof. Rngen katot nlarnn etkilerini aratrrken bulduu ancak ne olduunu anlayamad iin x-nlar demitir. X nlar; 1. Yksek enerjilidirler (frekansl) (3.10 10 cm/sn hzla) 2. Manyetik ve elektriksel alanda sapmazlar. (Elektro manyetik) 3. Grnmezdirler 4. Giricilii ok yksek nlardr.

Proton Saylarnn Deneysel Olarak Belirlenmesi

Henry G. J. Moseley, 1912 ylnda yapt almalarda yksek hzl elektronlar ile bombardman edilen atomlarn X - nlar yaydn gzlemledi. Anottaki metal deitike, oluan x-nn frekansnn da deitiini, her elementin kendine zg bir xn yaydn grd. Atom numaralar 13 ile 79 arasnda deien elementlerin X - n spektrumlarn inceledi.

Proton Saylarnn Deneysel Olarak Belirlenmesi

Atom arl arttka, yaylan x-nlarnn da frekansnn artt zleniyordu. Ancak, kullanlan elementinin atom arlnn, onlarn karttklar x-nlar frekanslarnn kare kk arasnda bir grafik izildiinde baz sapmalarn olduunu grd. O zamana kadar, elementlerin kimyasal zelliklerinin, atom arlklaryla deitii dnlyordu. Moseley, atom arl yerine ekirdek yk alndnda bu sapmalarn ortadan kalktn grd.

Proton Saylarnn Deneysel Olarak Belirlenmesi

Proton Saylarnn Deneysel Olarak Belirlenmesi Bylece o tarihe kadar atom ktlelerine gre sralanarak oluturulan Mendelyev'in elementler tablosu deitirilmi ve gnmzde kullanlan ve elementlerin atom numaralarna gre sralanm periyodik tablo oluturulmu oldu.

 Moseley; elementlerin X spektrumlarn incelerken o gne kadar periyodik tabloda eksik olan elementlerin atom numaralarn da tespit etmitir. lk olarak Sc un kefedilmitir ve bu ekilde 14 element daha bulunmutur.

Ntronun Kefi
Atomlarn yapsnda elektronlarn ykn dengeleyecek sayda, proton olduunu rendik. Atom ktleleri ile ilgili olarak yaplan almalarda, hesaplanan ktle deeri ile atomun yapsndaki protonlarn toplam ktlesi arasnda byk farkllklar olduu belirlendi. 1920 ylnda Ernest Rutherford, gerekletirdii alfa deneyi ile ekirdekte yksz taneciklerin de olabilecei fikrini ortaya att. Daha sonra 1932 ylnda James Chadwick baz ekirdek reaksiyonlar zerinde yapt aratrmalar sonucunda, ekirdekte protonlardan baka, her birinin ktlesi, bir protonun ktlesine yaklak eit yksz taneciklerin bulunduunu deneysel olarak belirledi. Bunlara yksz anlamnda ntron ad verildi.

Ntronun Kefi
Ntronun ktlesi 1,6749 x 10-27 kg, protonun ktlesi ise 1,6726 x 10-27 kg dr.Buna gre ntron ktlesinin proton ktlesinden ok az byk olduu grlr. Protonlar ve ntronlar iin ortak isim olarak nkleon kullanlr. Tabiatta ntronu olmayan tek element hidrojendir. Bunun iin hidrojenin ktlesi protonun ktlesine eittir.

Atomun Temel Tanecikleri