STILOVI GRKE ARHITEKTURE

vrsta stila odreena je karakteristikom stuba stylos stub, podupira tip hrama zavisi od njegovog spoljnjeg oblika i izgleda, i od broja i rasporeda stubova hram sa antama prvi i najstariji tip; neposredno oponaa oblik megarona; trem je na uim stranama i bono je zatvoren podunim zidovima koji se zavravaju antama; ponekad to moe biti zgrada sa dvostrukim antama na proelju, iz koga se ulazi u celu, i zaelju, koje u ovom sluaju ima poloaj opistodoma prostilos ima po etiri ili vie stubova, na kojima poiva frontalni deo arhitrava amfiprostilos pored stubova na proelju ima isto toliko stubova i na zaelju peripteros okruen jednorednom kolonadom pseudoperipteros - na podunim stranama hrama nema slobodne stubove ve su oni u organskoj vezi sa zidovima cele, kao polustubovi ili troetvorni dipteros okruen dvostrukom kolonadom pseudodipteros slian pseudoperipterosu samo ima na podunim stranama jedan slobodan red stubova i i jedan vezan sa zidom tolos pokriven niz stubova na krunoj osnovi sa krunom celom u sredini hipetralni hram nepokriven, unutranjost cele gleda neposredno u otvoreno nebo (hram Zevsa Olimpijskog u Atini, Olimpieijon)

kod peripterosa broj stubova na duim stranama vei je dva puta plus jedan stub od broja frontalnih stubova; izuzeci su retki (hram na Egini 6:12, Apolonov hram u Delfima 6:14) po pravilu, razmak izmeu stubova, interkolumnije, ravan je rastojanju od stuba do zi da cele; ali, interkolumnije nemaju konstantnu vrednost piknostil hram sa gusto rasporeenim stubovima i uskim razmacima meu njima; sistil neto ire interkolumnije; dijastil

razmaknuti stubovi; areostil preterano iroki razmaci izmeu stubova; eustil - harmonine izmerene interkolumnije (dva prenika i jedna etvrtina debljine stuba) prema broju stubova na fasadi hram je mogao biti heksastil (6), oksastil (8), tetrastil (4), dekastil (10) postojao je, iako redak, i okrugli tip graevine tolos tri stila dorski, jonski, korintski; razlike meu njima ogledaju se pre svega na vrsti i izgledu stuba, naroito kapitela, zatim arhitrava i rasporeda dekoracije dorski stil prvo mesto po hronolokom redu razvoja stilova svoje posebno obeleje pokazuje ve u poetku VII veka, najpre na Herinom hramu u Tirintu; u poetku su graevine ovog stila imale drvenu kolonadu koju postepeno zamenjuju kamenom dorski stub izrasta po pravilu neposredno sa stilobata, gornje povrine trostepene baze hrama, krepidome (ona poiva na stereobatu); sastavljen je od cilindrinih tambura; njihova povrina je bila lebljena vertikalnim kanelurama otrih ivica; broj kanelura kretao se od 16 -20, ree do 24 stub se suava idui od krepidome ka arhitravu, samo na mestu koje simbolino treba da pokae sudar sila pritiska i potiska stub ima malo proirenje entasis kapitel ima okruglasti jastuk ehinus, a ispod njega vrat epitrahelijon, ukraen nizom urezanih prstenova anula; teret arhitrava na kapitel se prenosi preko etvrtaste ploe plinte, ili abakusa; arhitrav ne nalee neposredno na plou abakusa, na toj ploi isklesano je tanko kvadratno uzvienje skamilum sa strananama jednakim donjem preniku stuba arhitrav se prua od sredine do sredine stuba neposredno iznad arhitrava nalaze se triglifi i metope (za reljefne ukrase) iznad zone triglifa (ispod kojih su ploice sa po est plastinih bradavica guta, rasporeenih u po tri reda) izvuen je venac gejson, ukraen sa svoje donje strane mutulima, plastinim kapljicama slinim gutama; gejson natkriljuje triglife i metope i izlazi iz ravni arhitrava krov hrama je bio dvoslivan, pa su njegove ue strane stvarale prednji i zadnji trougaoni fronton, koji su gotovo bez izuzetka bili ispunjeni bogatom plastinom dekoracijom strane krova bile su optoene olukom simom od terakote ili mermera; iz sime voda je oticala kroz otvore na kojima su obino bile nametene lavlje glave holedre na uganim krajevima krova kao i iznad frontona nalazile su se ukrasne akroterije, koje su mogle imati oblik palmete, sfinge ili krilate figure Nike tavanica je po pravilu raena od drveta u tehnici kasetiranja; u malim hramovima je tavanica mogla biti kamena jonski stil najranije se pojavljuje u maloazijskoj Joniji iako je nastao pre VII veka, on poinje svoj razvoj u kamenoj arhitekturi od poetka VI veka stablo jonskog stuba poiva na okrugloj osnovi speiri koja je poloena na etvrtastoj plinti; speira se sastoji od dva konveksna prstena torusa i jednog konkavnog prstena trohila stablo jonskog stuba je vie i vitkije od dorskog stuba; ono nema entasisa, a broj kanelura iznosi do 24 (ponekad moe biti i dva puta vei); kanelure se zavravaju luno; stablo je za kapitel vezano ili glatkim plastinim prstenom, ili vencem astragala postoje tri osnovne varijante kapitela: eolski, istoni, zapadni; svima je zajednika traka voluta iji se krajevi savijaju u uvojke koji prelaze irinu stabla stuba jonski arhitrav sastoji se od tri zone koje ostavljaju utisak triju greda poloenih tako da druga izlazi iz ravni prve, a trea iz ravni druge, tako da imaju stepenast izgled

glavni ukras je izveden iznad arhitrava; to je plastini friz ili zooforos; friz je obino zatvorena kompozicija u pliem ili viem reljefu iji su motivi u vezi sa boanstvom kome je hram posveen iznad friza izveden je zupast venac; on natkriljuje gejson sima, holedre, krov, tavanica odgovaraju tim delovima dorskim graevinama korintski stil raskoan i kitnjast po svojim dekorativnim elementima, ali i najmanje prilago en grkom ukusu dobija svoje mesto u grkoj arhitekturi krajem V i u IV veku (mada je stariji) pronalazak korintskog kapitela Vitruvije pripisuje atinskom umetniku Kalimahu, koji je ovo otkrie izvrio krajem V veka baza, speira i stablo korintskog stuba uglavnom su isti kao kod jonskog stuba kapitel ima oblik kotarice okruene akantusovim liem, iji se krajevi sa vijaju u volute; stub je vitak, bez entasisa; kod razvijenog kapitela akantusovo lie je izvedeno u dva reda razliite visine i irine

ANTIKO POZORITE

instituciju i oblik pozorita Grci su primili od Mikenaca (Tirint) tri osnovna dela graevine: 1) Scena (skene), na kojoj je izvoena predstava dramskih dela 2) Okrugla orhestra, u ijem se centru nalazilo mesto rtvenika thimele 3) Teatron, polukruno gledalite

scena je bila graevina koja je prikazivala fasadu spratne ili dvospratne zgrade; prostor ispred scene nazivao se proskenion; na njemu su glumci izvodili svoje uloge fasada zgrade imala je po pravilu troja vrata; iznad vrata bili su prozori (na spratu), a iznad prozora na prvom spratu, na sredini scene, nalazila su se vrata balkona na kome se pojavljivalo boanstvo koje je reavalo spor u drami orhestra je imala u starijim pozoritima okrugao oblik sa rtvenikom u sredini; u Dionisijevom pozoritu u Atini orhestra je bila polukrunog, parabolinog oblika scena je mogla biti od drveta ili zidana od tvrdog materijala; do IV veka gotovo sve konstrukcije u pozoritu bile su pravljene od drveta; tek je Likurg sagradio na jugozapadnoj stra ni Akropolja (338 327) kameno pozorite posveeno Dionisu

diazoma prolaz koji odvaja donji i gornji deo gledalita ako je gledalite bilo zatvoreno i imalo oblik elipse amfiteatar velum krov od tkanine iznad teatrona (titio od sunca) paradosi ulazi u pozorite; oboli etoni, ulaznice

SKULPTURA GEOMETRIJSKOG I ARHAJSKOG DOBA

monumentalna skulptura dobija svoje odreenije oblike u arhajsko doba; u ranim fazama svoga razvoja pokazuje srodnost sa skulpturom Egipta i azijskog Bliskog istoka ksoane, pravljene od drveta (najee); linije ljudskog tela su izdiferencirane samo u njegovim gornjim delovima kore i kurosi, najee se predstavljaju nagi; raeni u konvencionalnom stilu vekovima, kao da su imali osnovni i jedinstveni prototip; Nikandrova Artemida sa Delosa, Heramijeva Hera sa Samosa itd. figure efeba mladih Apolona; napredak ka smelijem prikazivanju; obrauju se povrine ramena, grudi i trbuha; ruke su izvajane slobodno, odvojene od povrine trupa, stopala vie nisu u istoj ravni, tako da se stie utisak kao da se figura priprema da krene s mesta na kome stoji; osmeh pored pojedinanih i slobodnih figura i kompozicija koje obrauju motive borbe, u ranoj arhajskoj plastici pojavljuju se i anr-scene; jedan od najstarijih primera takve plastike pripada umetnosti Beotije (VIII vek); to je kompozicija od pet osoba: etiri ene koje mese hleb, a pored njih je mukarac koji ih zabavlja svirajui u frulu (terakota) slobodne skulpture ksoane, kore i kurosi raene su u skladu sa zakonom frontaliteta, preuzetim iz egipatske umetnosti => povrine tela morale su strogo podudarno biti postavljene u simetrian poloaj prema zamiljenoj liniji

ATINA U V VEKU

rat protiv Persijanaca; ostvaren ideal demokratije Atinjani su proterali Hiparha i ubili Hipiju (Pizistratove sinove), i njegovim ubicama podigli spomenik Tiranoubice; autor ove grupe, koja predstavlja Harmonija i Aristogeitona bio je vajar Antenor jedan od prvih spomenika politikog karaktera

Kserks je ovaj spomenik odneo u Persiju; posle pobede kod Salamine, skulptori Kritija i Nesiot izradili su u bronzi novu varijantu ove Antenorove kompozicije Kimon, Miltijadov sin otklanja tragove ruevina koje su Persijanci ostavili; obnavlja Akropolis, podie potporni zid, nivelie i proiruje plato Akropolisa, podie stou (veliki trem, kolonadu) oko Agore, iznad koje je u Kimonovo doba sagraen Hefaisteijon (Teseijon) u znak zahvalnosti za pobedu kod Maratona 490. godine, i hram Artemide Eukleje pored Kritija i Nesiota, u Kimonovo doba rade i: Hagija, Hagelad, Alkamenes stariji, Kalamis Hageladovoj koli pripadaju Miron, Poliklet i Fidija bronzana statua Zevsa sa Eubeje figura nagog mladia iju je repliku u antiko doba izradio Stefanos Hagija je radio statue za Hramove Alkamenes stariji skulpture zapadnog timpanona Afajinog hrama na Egini Kalamis radio u bronzi, najee likove bogova i kompozicije takmiara na konjima i kvadrigama Zevs Amon bronzani Apolon visok 13,5 m Miron teio da izrazi pokret, trenutak najveeg fizikog i psihikog napora preteno bronzane figure; teme svojih radova uzimao iz palestre Diskobolos; original raen u bronzi; sauvano vie antikih kopija Atena i Marsijas stvarao je i figure ivotinja bronzana krava Poliklet po temama i materijalu vezan za Mirona, po nainu skulptorskog izraavanja blii Fidiji preteno figure mladia i devojaka Kanon; Doriforos statua na kojoj je u punoj meri primenio svoja teoretska shvatanja i naela Dijadumenos Ranjena Amazonka hriselefantinska Hera, za Hereijon u Argosu deak koji se igra kockom Fidija

UMETNOST IV VEKA

Lisikratov spomenik tolos, korintski stil Artemision u Efesu, Didimeion u Miletu Mauzolej u Halikarnasu; arhitekte Pitej i Satir graen od opeke, a povrina je bila obloena prokonesijskim mermerom osnova je imala oblik pravougaonika, visina mauzoleja je dostizala 46 m graevina je bila podeljena u tri glavne zone: snaan i visok postament osnova zavren frizom i vencem, iznad njega je jonski peripteros, kolonada sa 36 jonskih stubova i arhitravom ukraenim reljefnim zooforom i krov u obliku stepenaste piramide, na ijem se vrhu nalazila kvadriga sa figurama Mausola i njegove ene Artemisije

Mausolova statua nosi odlike zrele plastike klasine epohe mermernu kvadrigu Plinije pripisuje vajaru Pitidu; zajedno sa kvadrigigama zgrada je dostizala visinu od 50 m Skopas istona strana; Leohar zapadna; Timotej juna; Brijaksis severna teme reljefnih kompozicija bile su scene iz kentauromahije, amazonomahije i trke na kolima skulptura novi stil nagovetava Kefisodot Stariji (Praksitelov otac) svojom alegorinom kompozijom Ejrene sa detetom Plutosom Skopas prikazivanje patosa, duboko, tekog i esto bolnog stanja due prva vea umetnika aktivnost vezana je za restauriranje i novo ukraavanje hrama Atene Aleje u Tegeji; na istonom frontonu je prikazan motiv lova na kalidonskog vepra, na zapadnom borba Ahila i Telefa pored reke Kajika u Misiji Skopasovom uticaju, ako ne i neposrednom radu pripada i grupa Niobe i njene dece Bakhantkinja/Menada Praksitel Letona sa decom Artemidom i Apolonom za hram u Mantineji Artemida Brauronija za atinski Akropolis Hermes sa Dionisom sauvan u originalu, otkriven u Olimpiji, u celi Hereiona Afrodita sa Knidosa Apolon Sauroktonos Satir koji sipa vino, Satir koji se odmara, Afrodita sa Kosa Lisip Apoksiomen posebnu panju pridavao izgledu kose, vajajui manju glavu nego njegovi prethodnici; tela njegovih figura bila su nenija i vitkija, usled ega je izgledalo da im je visina vea svojim figurama je dao treu dimenziju, dubinu Ares Ludovisi Hermes Palestrit Hermesov odmor atleta Agijas, otkriven u Delfima, mermer, ima odlike portreta niz statua raznih bogova i heroja Herakle Epitrapezios na gozbi bogova Herakle koji se odmara portreti Aleksandra Velikog

HELENISTIKA EPOHA

vreme od 336. godine, kada je Aleksandar Makedonski stupio na presto, do 30. godine, kada je Oktavijan zauzeo Egipat kao poslednju slobodnu dravu helenistikog sveta prelazno razdoblje od klasine ka helenskoj epohi u atinskoj vajarskoj koli u ovo prelazno vreme, od 323. godine do kraja IV veka, jo se odavaju svee tradicije i neposredni uticaji Praksitelove, Skopasove i Lisipove umetnosti

ovoj koli pripadaju pre svega Praksitelovi sinovi, Kefisodot Mlai i Timarh; pravili su portrete istaknutih i poznatih pesnika; bista pesnika Menandra u bronzi postavljena u Dionisijevom pozoritu u Atini Kefisodot simplegma (splet figura uhvaenih za ruke) u Pergamonu Praksitelovim uenicima pripada i Papil, autor jedne Zevsove figure od portretista Polideukt; autor Demostenovog portreta pod Skopasovim uticajem Apolon Pourtales i Apolon Castellani; prvi prikazuje Apolonov lik pun patetine sete i melanholije; drugi izraava jo snanije uzbuenje, tako da je bilo pokuaja da se ovo delo objasni kao jedna od figura Aleksandra na umoru Lisipov pravac u skulpturi ovog doba zadrali su njegovi sinovi Dijap, Boed, Eutikrat Dijap je bio privren Lisipovom stilu i temama; figura Periksiomenona, mladog atlete koji po koncepciji podsea na Apoksiomena Boed je autor deaka Adoranta koji uzdignutih ruku i pogleda prema nebu upuuje svoje molitve bogovima Boetos; u grku skulpturu uvodi figuru deteta koju tretira na nov nain; figure dece su predstavljene samostalno, kao to su tri figure deteta, od kojih jedna prikazuje Asklepija kao dete, druga dete koje sedi, a trea deaka sa guskom (jedan od anr-motiva koji koji skulptori helenistikog i grko rimskog perioda rado obrauju); Atena koju je obradio cizeliranjem; hidrija od srebra vrv; pozlaena statua deaka u Hereionu u Olimpiji Eutikrat; Herakle u Delfima; Aleksandar u lovu u Tespijadama; konjika bitka; grupa lovakih pasa itd. Eutihid; Lisipov uenik; skulptura i slikarstvo; kompozicija Tihe (sudbina, srea) sirijskog gr ada Antiohije, grupa izlivena u bronzi Tihe je prikazana kao mlada ena koja sedi na poveem kamenu, na koji je spustila levu ruku; obuena je u teku draperiju; na glavi ima krunu slinu malom modiusu; u desnoj ruci dri nekoliko strukova evara, ubranog uz obalu Oronte; ova reka personificirana je u figuri mladog nagog deaka koji pliva ispod nogu Tihe; desnu nogu Tihe je spustila na plea i rame Oronte, dok se levom oslanja na njena lea; njen pogled je okrenut prema zemlji, nema tragova tuge, sete, nemira i uzbuenja figura reke Eurote; personificirana kao torzo mladog atlete, okruenog vodom i evarom; miiavo i masivno telo Hares; Lisipov uenik; statua Heliosa; visoka 32 metra; bronza i pozlata Nika sa Samotrake; nedostaju joj ruke i glava; snana krila, dug hiton; misli se da je to pobeda koju je Dimitrije Poliorket izvojevao kod kiparske Salamine 306. godine nad flotom egipatskog dijadoha i kralja Ptolomeja (Eutihid moda, kae Gavela) tri glavne feografske oblasti Mala Azija (Pergamon), Rodos, Egipat (Aleksandrija)

PERGAMONSKA KOLA

iako u prvim decenijama treeg veka u Atini poinje doba opteg opadanja, atinska i pergamonska umetnost sauvale su jednu zajedniku osobinu idealizovano predstavljanje ivota

u Pergamonu se uvala bronzana statua Apolona simplegma Kefisodota Mlaeg; ovo delo je izvrilo snaan uticaj na vajare koji su obraivali motive sa ljubavnim scenama; hermafrodit; varijante Afrodite koja se kupa, nastale prema uzoru vajara Dedala iz Bitinije koji je radio za Pergamon Afrodita Kalipigos, razigrana menada, Hermafrodit na spavanju, Satir kompozicija - Apolon, Silen Marsija, zarobljeni Skit i mladi otra noa kompozicija sa likom Aleksandra Velikog, antika kopija Lisipovog dela iz Atalovog vremena spomenici njegovih pobeda nad Galima; figure galskih ratnika bile su zavetni darovi koje je Atalos I poklonio boanstvu koje mu je pomoglo da pobedi Gale i protera ih iz Galatije i Male Azije u Siriju; njihove pojedinane statue i kompozicije (od mermera) bile su postavljene oko hrama Atene Polias; imena njihovih autora navodi Plinije: Isigon, Firomah, Stratonik, Antigon Atalos je darovao Atini niz figura koje su u alegorinoj simbolici prikazivale Gale kao Gigante i njihov poraz; bile su postavljene na junoj strani Akropolisa etiri kompozicije u kojima su prikazani pobeda bogova nad gigantima, borba Atinjana i Amazonki, pobeda Grka nad Persijancima i Pobeda Pergamona nad Galima (bronza) Gal na umoru; prikazuje nagog ratnika kako sav klonuo sedi i telo koje ve pada oslanja na desnu ruku grupa Ludovisi; scena iz stvarnog ivota; naglaeno etniko obeleje ljudi koje je prikazao Gali nose oko vrata torkvese, varvarske ogrlice, kovrdava kosa; saoseanje sa sudbinom pobeenih kompozicija u kojoj vajar Epigon prikazuje trenutak kako jedno malo dete miluje svoju ubijenu majku (ubijena galska ena i dete) vremenu Eumenesa II (197 159), Atalovom sinu, pripada razdoblje najvieg uspona pergamonske drave

Zevsov rtvenik najznaajniji spomenik iz Eumenesovog doba podignut na junim padinama pergamonskog akropolisa Eumenes II je podigao ovaj monumentalni rtvenik kao izraz zahvalnosti Zevsu i Ateni Niketon koji su pomogliu Atalidima da pobede Gale i druge neprijatelje Pergamona cela graevina ima etvorougaonu bazu, na kojoj je sagraena i konstrukcija velikog trema u obliku slova , sastavljena od dveju krilnih i jedne poprene graevine koja ih vezuje na istonoj strani; zapadna strana je otvorena i od nje vode 24 stepenika na ravnu terasu, na kojoj se, ispred zabatnog trema, nalazi veliki, pravougaoni rtvenik baza (sokl) krilnih tremova pokriven je kompozicijama u visokom reljefu(obojene); prikazana je gigantomahija, zapravo, trenutak pobede bogova nad gigantima pod tremom na zidu oltara sa unutranje strane nalazio se jo jedan, mali friz, nazvan Telefov reljef; skulptura ovog friza blia je umetnosti Rodoske nego Pergamonske vajarske kole veliki friz izveden je u neprekinutom toku dogaaja iz gigantomahije; jedinstvo mesta, vremena i radnje mali friz prikazuje epizode iz ivota Telefa, mitskog kralja Misije, sin Herakla i Auge; figure znatno manje od onih na velikom reljefu; narativno i epizodno izlaganje jedne legende; sredina u kojoj se prikazuju scene ima odlike pejzaa

RODOSKA KOLA

Rodos je svojim celokupnim ivotom snano bio vezan za grke tradicije Lisipove forme i Skopasov patos Haresov bronzani Helios Aristonid, nije sauvano nijedno delo; Atamant; posebna tehnika livenja bronza i gvoe, crvenkasti sjaj Laokoonova grupa; Agesandar, Polidor, Atenoder; trojanski svetenik Laokoon usprotivio se da otvori vrata Prijamovog grada i primi drvenog konja kao ahajski poklon; kao i u grupi Niobe i Niobida, prikazan je sukob ljudske i boanske volje; tradicija Skopasove, Lisipove i Pergamonske kole izvajana u piramidalnoj shemi, ova grupa vezana je u zatvorenu kompoziciju telima dveju ogromnih zmija; one se obavijaju u irokom spletu oko nagih tela dvojice deaka; u sredini grupe stoji naga, miiava figura Laokoona, jo uvek punog fizike snage, ali i oaja zbog bespomonosti da spase decu grupa Farnekog bika; piramidalna kompozicija; monolitna, mermerna; autori su braa Apolonije i Taurisko; posmatranje sa svih strana; za bika, kao centralnu figuru, vezana je svaka ljudska figura; Amfion vue razjarenu ivotinju konopcem kojim je vezana, Zetos joj iskree glavu drei je za rogove, dok Dirka, oborena pod noge bika koji nasre da je probode, nemono die ruke da se zatiti motiv kompozicije je osveta i kazna, koju Zetos i Amfion vre nad Dirkom, zbog uvreda koje j e ona, kao svekrva, nanela njihovoj majci Antiopi u dananjoj verziji rimske rekonstrukcije ova grupa je pretrpela izvesne promene: umesto okruglog postamenta (originalno), grupa je stajala na etvrtastoj bazi; dodata je figura Antiope koja mirno posmatra Dirkine muke, kao i figura psa, i lik nekog boanstva

ALEKSANDRIJSKA KOLA

Aleksandrija je bila najmlai, ali i najvei grad imperije Aleksandra Velikog i njegovih epigona skulptura je, na izvestan nain, bila vie vezana za dekorativne potrebe nego za ideoloke ciljeve i nacionalne i politike ideale helenizma blia stilu, temama i idealima Praksitelove skulpture pejzai, lepota prirode, idiline scene iz ivota pastira, pesnika i mitolokih lica; ovakvi motivi raeni su najee kao dekorativne reljefne slike koje su, kao paneli (panoi) razbijali monotoniju velikih povrina zidova i osveavale unutranje prostorije aleksandrijskih kua na ovim reljefnim kompozicijama razlikuju se obino tri plana; na prvom je prikazan glavni sadraj motiva (figuralna scena); na drugom planu najee su dati detalji arhitekture; ovim planom elela se stvoriti impresija tree dimenzije dubine i perspektive; trei plan motivi

vegetacije, palme, breuljci, polja predstavljao je pejza i ambijent radnje iz prvog i drugog plana umetnici svoje delo ne vezuju za veliku i jedinstvenu ideju i za jedan opti nacionalni ideal umetnost ovog perioda i kole nije predstavljala visok domet novih umetnikih vrednosti; ona je pre bila izraz jednog stanja u kome se nalazio helenistiki svet Egipta i Libije nego jednog novog i originalnog umetnikog stila; umetnika dela aleksandrijske kole nose u sebi dva jasno izraena obeleja: 1. spontana tendencija ka stvaranju i traenju umetnikog izraza u grko-egipatskom sinkretizmu 2. prihvatanje tradicija grke umetnosti IV veka proroite Zevsa-Amona u oazi Siuah, u Libijskoj pustinji; Zevs-Amon je mitski gospodar Tebe i rodonaelnik faraona, otac mladog Dionisa, boga vina i radosti, koji je po predanju podigao ovo Amonovo proroite umetnost aleksandrijske kole gradila je i stvarala svoj stil, sadraj i teme na dvema osnovama: na supstratima pregrkih i grkih tradicija, i na kosmopolitskoj ideologiji helenizma praktian ivot naao je svoj izraz u anr-motivima, a s druge strane, novi vladari Egipta, Lagidi, nastoje da umetnosti ovoga vremena i ove zemlje daju obeleje svoje politike; oni hoe da stvore svoju, kraljevsku i dvorsku umetnost Ptolomej II Filadelf (310-264) podigao je svojoj eni Arsinoji hram od blokova magnetita; st atua kraljice Arsinoje bila je napravljena od jednog ogromnog bloka topaza u najveoj raskoi graene su i statue egipatskih vladara namenjene velikim svetilitima u Grkoj; u svetilitu muza na Helikonu pominje se i bronzana figura Arsinoje koja jae na n oju; Arsinoion na Samotraki velika okrugla graevina predstavlja jednu od helenistikih novina u grkoj arhitekturi novoj arhitekturi pripada takoe i raskoni ator Ptolomeja Filadelfa; to je graevina na visokim stubovima, sa krilnim tremovima i centralnim natkrivenim prostorom koji je kao trem znatno nadviavao dve bone i jednu zadnju prostoriju; u centralnoj graevini stubovi su imitirali stabla palmi; tavanica je na krajevima bila izvedena u tehnici kaseta; ostali prostor bio je zatvoren tkaninom, koja je ovoj prostoriji davala izgled baldahina; kao akroterni ukrasi na frontalnim stranama ravnog krova postavljena su dva ogromna orla polurairenih krila; boni tremovi su imali izgled kolonada i interkolumnije su mogle da se zatvore zavesama Tiheion; graevina krunog oblika, podignuta u spomen na Ptolomeja I Sotera; na njoj su prikazani svi bogovi ijim su statuama sluili kao postolje krugovi, od ijih je koncentrinih nizova ovaj spomenik bio sagraen Homereion; Ptolomej IV Filopater je sagradio hram posveen Homeru; sliku Homera i drugih grkih pesnika tu je izradio slikar Galat kameje od plemenitih minerala; najee rezane u oniksu i sardoniksu zbog njihove vieslojne raznobojnosti dvorskoj umetnosti pripada i luksuzno posue od plemenitih metala grki slikari koji su radili u Egiptu i Aleksandriji Dimitrije sa Rodosa, Teon sa Samosa, Briaksid aleksandrijski umetnici slikar Antifil iz Egipta, tvorac ropografije i grila ropografije prikazuju realistike motive iz svakodnevnog ivota, obino vezane za pejza grili su jedna vrsta karikatura u kojima su na alegorian, duhovit i aljiv nain kroz likove ivotinja prikazane mitoloke ili istorijske scene

u monumentalnoj skulpturi aleksandrijske umetnosti izdvajaju se odlike dveju pravaca: impresionizma (Praksitel) i realizma (Lisip) nova umetnost se kretala putem reprodukovanja tuih vrednosti dekadencija Afrodita sa trifonom Afrodita Anadiomena iz Kirenaike glava oveka sa bradom od mermera, realistiki portret kompozicija Nila sa njegovom decom; boanska personifikacija Nila predstavljena je u liku zrelog, nagog mukarca koji lei na tkanini, oslonjen levom rukom na figuru sfinge; iznad sfinge prikazan je rog izobilja pun groa i klasova zrelog ita, koji simboliu plodnost doline Nila; glava Nilovog boanstva ukraena je vencem od lia lotosa i evara; lice mu je obraslo u bradu; oko Nila i na njemu samom prikazano je 16 minijaturnih figura nagih deaka koji se igraju; original je raen u tvrdom egipatskom bazaltu; na bazi grupe prikazana je i sama voda, u finim i plitkim kanelurama koje oponaaju talase; ispod reke dogaa se komina scena u kojoj se pigmeji bore protiv roda aleksandrijska umetnost predstavlja prelaz ka grko-rimskom periodu antike umetnosti

SLIKARSTVO POZNOG HELENIZMA

slikarske teme uzimane su najee iz svakodnevnog ivota; raene su u tehnici freske, enkaustike ili mozaika zidno slikarstvo ovog doba vezano je uglavnom za dvorove vladara i palate bogatih graana, na prostoru od Pergamona do Pompeja i po sadraju i po karakteru ono gubi isto grki karakter; istorijski motivi i teme ustupaju mesto dekorativnom sadraju koji prikazuje detalje arhitekture, enterijere, mrtvu prirodu, biljke i ivotinje; ulaze motivi drame, komedije, satire i jedne vrste karikature freska Medeje u Napulju motiv Medeje u ovom periodu prvi je poeo da obrauje Timomah iz Vizanta (hram Venus Genetrix u Rimu) on je i autor slika na kojima je prikazao Ajanta, Oresta i Ifigeniju na Tauridi svoje junake Timomah prikazuje u stanju dubokih psihikih uzbuenja i teke umne poremeenosti suprotnost su slike sa motivima satire i karikature slikar Atenion; Ahil meu Likomedovim kerima motiv Medeje i Oresta, koji je da bi osvetio smrt svoga oca Agamemnona, ubio majku Klitemnestru i njenog ljubavnika Egista, obradio je i Teon, jedan od najistaknutijih slikara fantastinog siea Antifil; prikazao je Grila, Atinjanina i oca Ksenofona; Gril je predstavljen u smenom, karikiranom odelu; po ovoj slici i stilu, antike karikature nazvane su grili ropografije slike na kojima su prikazivani enterijeri posle bogatih gozbi; patos prostorija u kojima su te gozbe drane tako je islikan da izgleda pun otpadaka jela, prolivenog vina, oborenog posua slikar Sosos nepoiena kua (asaraton oikos); mozaiko slikarstvo

Dioskurid sa Samosa, Harpokration Metrodor iz Atine, poreklom Makedonac