8206 Gazzetta tal-Gvern ta Malta Nru. 642 Att dwar l-Ilsien Malti (Kap .

470) Emendi fl-Ortografija tal-Malti Il-Kunsil Nazzjonali tal-Ilsien Malti, bis-saa mogtija lilu fl-Artikolu 5(2) tal-Att dwar l-Ilsien Malti, qieged jistabbilixxi li mid-data tal-lum, il-imga 25 ta Lulju 2008, l-ortografija uffijali tal-ilsien Malti tkun emendata bse immedjat bil-mod kif inhuwa stipulat fid-dokument Deijonijiet 1 (kif jidher hawn tat). Dan id-dokument jistabbilixxi l-mod korrett li bih gandu jinkiteb gadd ta kliem li sa issa kien jista jinkiteb biktar minn mod wieed. Il-forom ortografii li fdan id-dokument qegdin jitwarrbu se jibqgu validi temporanjament gal perijodu ta tliet snin mid-data tal-lum, jiifieri sal-25 ta Lulju 2011. Wara din id-data, il-forom magula fid-dokument Deijonijiet 1 ikunu l-unii forom korretti fl-ortografija Maltija. Il-25 ta Lulju, 2008 No. 642 MALTESE LANGUAGE ACT (CAP. 470) Amendments to the Maltese Orthography THE National Council for the Maltese Language, in exercise of the powers vested in it by Article 5(2) of the Maltese Language Act, has established that from this day Friday, 25th July, 2008, the official orthography of the Maltese language be amended with immediate effect in the way stipulated in the document Deijonijiet 1 (as shown hereunder). This document stipulates the correct spelling of a number of words which up to now could be written in more than one way. The orthographic forms ruled out in this document will remain valid temporarily for a period of three years from todays date, that is up to the 25th July, 2011. After this date, the chosen forms in the document Deijonijiet 1 will be the only correct forms in Maltese orthography. 25th July, 2008 DEIJONIJIET 1 TAL-KUNSILL NAZZJONALI TAL-ILSIEN MALTI DWAR IL-VARJANTI ORTOGRAFII 1 L-AENT 1.1 Fil-Malti jinkiteb biss l-aent ` meta jaqa fuq vokali li tkun ftarf ta kelma baktar minn sillaba wada fi kliem li mhux ta nisel Semitiku. e. karit, kaf, Mar, per, virt L-aent irkumfless ma jintuax aktar. 2 L-ITTRI KAPITALI 2.1 L-ISEM PROPRJU L-ewwel ittra ta isem proprju u ta kull kelma li tagmel parti mill-istess isem, minbarra l-artiklu u l-prepoizzjoni, tinkiteb kbira. Jekk il-prepoizzjoni tii fil-bidu tal-isem, tinkiteb bittra kbira wkoll. e. Marija Borg, il-Gudja, Malta, Venere, Triq il-Kbira, Bieb il-Belt, in-nies ta Tas-Sliema, l-Aenzija Appo, wasal add il-Palm, mort Ta Pinu u tlabt lill-Madonna ta Pinu, ix-xatt ta Ta Xbiex, fTa Paris, l-Awtorit tax-Xandir, il-Kamra tal-Avukati, l-Ordni ta San wann, il-Kunsill Nazzjonali tal-Ktieb, il-Bank Nazzjonali tad-Demm, l-Universit ta Malta 2.1.1 L-artiklu tal-bidu fl-isem proprju gandu jinkiteb bittra kbira meta jintua wadu, ngidu ana findirizz, ftabella jew fmappa. 2.1.2 Kull meta nom komuni jintua bsens ta nom proprju jinkiteb bittra kbira. e. Qieged fil-anut ta wara l-knisja. imma: Illum il-Knisja qed tielebra festa kbira. ort kemm-il pajji u dort kemm-il belt. imma: Gada nidol sal-Belt.

Biex titjieb fl-analii jetie tagmel afna kritika prattika. imma: Il-Kritika Prattika hija suett interessanti afna. Il-25 ta Lulju, 2008 8207 2.2 ID-DIREZZJONIJIET L-ismijiet tal-irjie u tad-direzzjonijiet jinkitbu bittra kapitali. e. ri Tramuntana, Grieg il-Lvant, il-Punent, il-Lvant, in-Nofsinhar, ix-Xlokk nota: Niktbu ri fuq, ri isfel 2.3 IL-PUBBLIKAZZJONIJIET Meta nikkwotaw pubblikazzjoni, l-ewwel ittra tal-isem tinkiteb kbira (anke jekk tkun l-artiklu). e. Dan ir-reklam kien deher fIl-ens. Min hu l-karattru ewlieni fAna Sinjuri; fIs-Salib tal-Fidda; fi dejn in-Nixxiega? 2.4 L-ISMIJIET XJENTIFII L-ismijiet xjentifii tal-ispei normalment ikunu magmulin minn ew kelmiet: il-enus u l-ispei. Skont l-istandard internazzjonali, barra milli t-tnejn jinkitbu korsiv (jew bsing tathom), l-ewwel kelma (il-enus) tinkiteb dejjem bittra kbira, filwaqt li t-tieni kelma (l-ispei) tinkiteb dejjem bittra gira. e. il-Pistacia lentiscus, it-Tyrannosaurus rex, il-Monticola solitarius nota: Meta l-isem jieu l-vokali tal-leen fuq quddiem, jibqa jinkiteb bittra kbira (sewwasew bal fil-ka tal-ismijiet tal-prodotti [ara ieda mat-Tagrif, 11]) e. l-iSparidae, l-iStegosaurus, l-iStromatopteris 2.4.1 L-ismijiet popolari tal-flora, il-fawna, l-elementi kimii, e. jinkitbu bittra gira ban-nomi komuni lora. e. il-begonja, l-oleandru, il-pitirross, l-awrat, l-aluminju, i- omb 2.5 L-ISMIJIET TAL-POSTIJIET L-ismijiet tal-postijiet bl-element topografiku taghom jinkitbu bittra kbira. e. il-Baar Mediterran, il-Vulkan Etna, ix-Xmara Nil, il-Muntanja Sinaj, il-Baar l-Amar, l-Oean Indjan, il-Wied tal-Isperanza, il-Blata tal-eneral, il-Gejjer ta San Pawl, il-Bajja ta San Tumas 2.5.1 L-aettiv li jitnissel mill-isem tal-post jinkiteb bittra kbira. e. Ir-rejun Bask mimli siar. I-entru Mosti mimli ajja. 2.5.2 L-isem tan-nies tal-post jinkiteb bittra kbira. e. Mosti, Gawdxi, Inglia, ermanii, Taljan, Ewropea, Amerikani 2.5.3 L-ismijiet tal-lingwi u tal-familji tal-lingwi u d-derivattivi nominali taghom jinkitbu bittra kbira. e. il-Malti, l-Ingli, ir-Rumanz, kliem ta nisel Semitiku, Ingliata, Arabimu 2.6 GAQDIET U MOVIMENTI L-ismijiet tal-movimenti, gaqdiet u relijonijiet jinkitbu bittra kbira. e. il-Barokk, ir-Rinaxximent, il-Protestantimu, l-Ilam 2.6.1 L-aettivi li jitnisslu mill-ismijiet tal-movimenti, tal-gaqdiet u tar-relijonijiet jinkitbu bittra kbira. e. l-arti Rinaxximentali, pajji Nisrani, stil Sikulo-Normann 2.6.2 L-ismijiet tal-membri tal-gaqdiet u l-movimenti (kulturali, relijui, e.) jinkitbu bittra kbira. e. il-Buddisti, id-Dumnikani, il-Franiskani Kapuini, l-Impressjonisti, ilKattolii, il-Laburisti, in-Nazzjonalisti, ir-Rinaxximentali, ir-Romantii 2.7 IT-TITLI Titlu jew isem ta kariga li jabat eatt qabel l-isem ta persuna jinkiteb bittra kbira. e. Irrid infaar lill-Avukat Pawlu Hili tax-xogol siewi li gamel dis-sena. Nirringrazzjaw lit-Teoriera Michelle Borg tar-rendikont li tat fis-seduta enerali. L-Isqof Mario Grech are pastorali mal-Arisqof Pawlu Cremona. 8208 Gazzetta tal-Gvern ta Malta 2.7.1 L-ewwel ittra ta titlu mqassar tinkiteb dejjem kbira. e. ir-Rev. or Attard, Dr Josette Grima, Dott. Mario Piscopo, is-Sur Michael Farrugia, il-Prof. Lina Xuereb, l-Onor. Peter Attard, l-In. Justine Zammit 2.7.2 Meta l-isem tal-kariga jintua wadu u jirreferi gal individwu partikolari, jinkiteb bittra kbira. e. Ilbiera it-Teorier qal li qed jasibha jirrienjax. L-Arisqof wasal tard imma xorta wasal qabel l-Isqof. nota: Bala nom komuni, it-titlu jew isem ta kariga jibqa jinkiteb bittra g ira. e. Dis-sena laaq kanonku ieor fil-parroa tagna. Kull teorier jaf xjiifieri omm il-kontijiet sewwa. Meta jiri hekk, ir-responsabbilt kollha taqa fuq il-president. 2.8 L-ISEM TAL-MUNITI L-isem tal-muniti jinkiteb bittra gira.

tliet ewro, seba entemi, lira sterlina, disa dollari 2.9 L-ISMIJIET TA-MIEN 2.9.1 L-ismijiet tax-xhur u tal-jiem tal-imga jinkitbu bittra kbira. e. Jannar, unju, Diembru, il-add, l-Erbga, il-imga, is-Sibt 2.9.2 L-ismijiet tal-istauni u tas-sekli jinkitbu bittra gira. e. ir-rebbiega, il-arifa, l-ewwel jum tas-sajf, fi tmiem ix-xitwa, mis-seklu dsatax sas-seklu wieed u goxrin 3 IT-TAGQID TAL-KLIEM Bmod enerali, kull kelma tinkiteb mifruda (ara 3.1), ida hemm kaijiet fejn gal xi rauni jew ora lelementi ta frai jinkitbu magqudin (ara 3.2) 3.1 FRAIJIET BL-ELEMENTI MIFRUDA 3.1.1 FRAIJIET BI KLIEM IMTENNI Fi fraijiet li jikkonsistu mill-istess kelma mtennija, i-ew kelmiet gandhom jinkitbu separati. e. baxx baxx, biss biss, ftit ftit, fuq fuq, elu elu, kemm kemm, (i)nkiss inkiss, qajl qajl, xejn xejn 3.1.2 KLIEM IL-GADD Fraijiet bi kliem il-gadd jinkitbu mifrudin. e. tnejn u goxrin entemu, disa mija u tlieta u tletin biljett, erba mitt persuna, erbat elef student nota: Kliem il-gadd bejn dax u dsatax jibqa jinkiteb bis-sing. Bl-istess mod tinkiteb kemm-il. e. erbatax-il ktieb, dsatax-il karozza, mistax-il ewro, kemm-il kaxxa 3.1.3 FRAIJIET Bnett Fraijiet li t-tieni element lessikali taghom huwa nett jinkitbu mifrudin. e. l-isba nett, fuq nett, wara nett, tat nett, l-ewwel nett, l-aar nett, mill-bidu nett, quddiem nett 3.1.4 FRAIJIET Bla JEW a la Fraijiet li jibdew bla jew a la jinkitbu bil-kliem mifrud, u tipikament jiedu t-tifsira bil-manjiera ta, skont il-moda ta. e. la enba, la Maltija, la mejta, la anira, a la xanx, a la Taljana nota: labranzetta/lambranzetta llum hija kelma wada u galhekk tinkiteb sia. 3.1.5 FRAIJIET Bgala Fraijiet li jibdew bil-prepoizzjoni gala jinkitbu bil-kliem mifrud. e. gala biebu, gala dejjem, gala gajni, gadda minn gala widnejh Il-25 ta Lulju, 2008 8209 3.2 FRAIJIET BL-ELEMENTI MAGQUDA 3.2.1 Bmod enerali, meta l-elementi ta frai jitilfu t-tifsira individwali taghom u flimkien jakkwistaw tifsira dida, jinkitbu magqudin bala kelma wada. Dan ma jgoddx gall-idjomi. nota: Fl-Appendii A hemm lista ta kliem bal dan li jinkiteb magqud. e. fil-waqt / filwaqt: Fil-waqt tal-mewt tiegu, xtaq jera jara lil ibnu. imma: Filwaqt li ma ntikx tort, lanqas nista nagtik raun. minn fuq / minfuq: Malli sema li wasalna, niel minn fuq biex jagtina merba. imma: Minfuq li ppruvajt nginu, dar kontrija. il-lejla / illejla: Din hija l-lejla li ili nistenna gomri kollu. imma: Illejla inkwetat u mgandix aptit niekol. 3.2.2 IL-PREFISSI 3.2.2.1 Il-prefiss jinkiteb mal-kelma bala aa wada, jiifieri mingajr l-ebda ieda bejniethom (lief filkaijiet imsemmija fi 3.2.2.2 u 3.2.2.4). e. awtosuestjoni, indipendenti, kofinanzjat, poliklinika, semifinali, sottokumitat nota 1: Dan jgodd ukoll meta l-prefiss ikun jispia bvokali u l-kelma tkun tibda bvokali wkoll. e. antieroj, awtoanalii, gastrointestinali, kontroeami, psewdointellettwali, semiawtomatiku nota 2: Meta l-prefiss ikun jispia bvokali u l-kelma tkun tibda bl-istess vokali, hemm tendenza li filpronunzja wada mill-vokali tinxtorob. Fdawn il-kai tista tinkiteb jew vokali doppja jew singla. e. antiinflammatorju jew antinflammatorju, kooperattiva jew koperattiva, koordinatur jew kordinatur 3.2.2.2 Meta l-prefiss jii qabel kelma li tibda bittra kapitali, bejniethom jidol sing. e. anti-Taljan, pro-Ingli, pan-Afrikan, inter-Mediterranju 3.2.2.3 Meta quddiem kelma bi prefiss jidied prefiss ieor, dan jinkiteb magqud maghom bl-istess mod. e. bubunannu, ariimmatur, postpost-Modernimu

e.

3.2.2.4 Hemm xi elementi jixbhu l-prefissi li joqogdu quddiem il-kelma imma bi drawwa ma jingaqdux magha. Dawn huma: aent, assistent, deputat, gran, kap, vii u maghom: prim, sekond, terz (fil-fem. prima, sekonda, terza, jew imqassrin prim, sekond, terz). e. assistent kummissarju, deputat kap, Gran Mastru, Kap Kmandant, primawla, Prim Ministru, sekond kuin, terza persuna, terzordni, vii sindku nota 1: Kull prefiss li jista jii quddiem dawn jibqa mifrud minnhom. nota 2: Xi espressjonijiet bdawn l-elementi ilhom stabbiliti miktubin kelma wada u jibqgu jinkitbu hekk. e. primadonna, grank, viir 3.2.3 IL-PREPOIZZJONIJIET ma, sa, ta QABEL VOKALI, g JEW h Qabel kliem li jibda bil-vokali, bil-g jew bl-h, il-prepoizzjonijiet ma, sa, ta jistgu jinkitbu sa jew imqassrin (m, s, t). e. ta April / tApril ma Elena / mElena sa issa / sissa sa Ottubru / sOttubru ta Ugo / tUgo ma geluq is-sena / mgeluq is-sena ta hemmhekk / themmhekk 8210 Gazzetta tal-Gvern ta Malta 3.2.4 IL-ma TAN-NEGATTIV QABEL VOKALI, g JEW h Qabel kliem li jibda bil-vokali, bil-g jew bl-h, il-ma tan-negattiv tista tinkiteb sia ma jew imqassra m (ida ara wkoll il-ka tal-pronomi personali fi 3.2.5). e. ma hemmx / mhemmx ma hawnx / mhawnx ma gandux / mgandux ma hemix / mhemix ma afdax / mafdax nota: Dan ma jgoddx gall-verbi ta nisel barrani li z-zokk taghom fil-Malti jibda bil-vokali i. e. ma infurmatx, ma interroganix 3.2.5 IN-NEGATTIV TAL-PRONOMI PERSONALI Il-pronomi personali magulin gandhom ukoll funzjoni verbali. e. ija huwa tabib magruf. Fdin il-funzjoni jistgu jiedu n-negattiv ball-verbi. Maghom, il-kelma ma tan-negattiv tista tinkiteb jew sia jew imqassra. Meta tkun imqassra titlef il-vokali a, u: a. quddiem il-pronomi li jibdew bl-h, tinkiteb magquda maghom bala kelma wada (minkejja r-regola 3.2.4): e. mhux, mhuwiex, mhix, mhijiex, mhumiex b. quddiem il-pronomi l-orajn kollha tinkiteb m: e. miniex, mintix, maniex, mintomx nota: In-negattiv tal-pronomi personali bil-ma mqassra jinkiteb hekk: sing. 1. [jiena] mjiniex, miniex mjiena [jien] mjienx mjien 2. [inti] mintix minti [int] mintx mint 3 m. [huwa] mhuwiex mhuwa [hu] mhux mhu 3 f. [hija] mhijiex mhija [hi] mhix mhi plur. 1. [ana] maniex mana 2. [intom] mintomx mintom 3. [huma] mhumiex mhuma e. Dan mhux ir-riultat li kont qed nistenna. Ix-xemx mhux dejjem issaan. Il-kwistjoni mhija ara xejn. Maniex qed naqblu. Naf li mintomx daqshekk boloh. 3.2.6 IL-PREPOIZZJONIJIET o, ma, sa, ta MAL-ARTIKLU Il-prepoizzjonijiet o, ma, sa u ta jingaqdu dejjem mal-artiklu anke quddiem kliem li jibda bil-vokali,

bil-g u bl-h. e. tal-Amerikani, mal-erbat irjie, sal-Italja, tal-orsijiet, ol-universit, sal-galqa, tal-hena 3.2.7 IL-PREPOIZZJONI kontra BIL-PRONOMI MEHMUIN Meta l-pronomi personali jinhemu mal-prepoizzjoni kontra jinkitbu hekk: kontrija, kontrik, kontrih, kontriha, kontrina, kontrikom, kontrihom 4 IL-KITBA TAL-GERUQ U Z-ZKUK Billi l-Malti a mill-morfoloija tas-Semitiku u minn dik tar-Rumanz, xi kliem Malti jinbena bl-gerq u xi kliem biz-zokk. Fil-kitba tal-gerq u fdik taz-zokk japplikaw regoli differenti. Il-25 ta Lulju, 2008 8211 4.1 L-GERQ Galkemm jistgu jinstemgu differenti, eneralment il-konsonanti ta gerq il-kelma jibqgu jinkitbu l-istess.*Jiifieri jintua gerq wieed li jirrappreentahom ilkoll. Hekk, ngidu ana, KTB huwa l-gerq li jinkiteb fil-kliem kollu mibni fuqu, imqar jekk fdan il-kliem il-konsonanti jistgu jibdlu leinhom minabba l-assimilazzjoni. Galhekk niktbu ktibna (fejn KTB jinstemgu KTB), ktieb, kiteb (fejn KTB jinstemgu KTP), kitbu (fejn KTB jinstemgu KDB), jiktbu (fejn KTB jinstemgu GDB). Bhekk tinamm l-identit tal-gerq Semitiku. 4.2 IZ-ZOKK Meta zokk jidher tat suriet differenti (e. predik-atur, prietk-a; magna, makkin-arju; popl-u, popol-azzjoni), ma naglux zokk wieed galihom kollha, imma kull forma tinkiteb skont ma tissuerixxi l-fonetika tagha. Galhekk niktbu: impieg/impjieg u impjegat; kreditur u krettu, akkrettu; kwadru/inkwatru u inkwadra; elettriku u elettriit. nota: Xi kitbiet li huma stabbiliti mill-konswetudni gax la qu ndraw minn kuladd u ma jiksrux prinipji fonetii jibqgu jinkitbu kif kienu sissa (e. sindku). 5 DEIJONIJIET DWAR KLIEM IEOR 5.1 KLIEM BLA VARJAZZJONI SINKRONIKA FL-GERQ/ZOKK Fdan il-kliem, li fih titlissen dejjem l-istess konsonanti, ingalet il-kitba li tikkorrispondi gall-fonetika. Dan sar mhux biss biex iaffef il-kitba imma wkoll fid-dawl ta deijonijiet ora li ttiedu qabel, fosthom dik li tirrigwarda l-kitba ta kliem bil-konsonanti h (ara: Aornament tat-Tagrif, It-tieni parti, I, 2). Il-forma li qed tidher ingassata filparentesi kwadri mgandhiex tkompli tinkiteb. bies (pl. bisien) [u mhux bie]. Titlissen s fkull gamla tagha. du [u mhux dug]Titlissen fkull gamla tagha. dvalja [u mhux tvalja]. Titlissen d fkull gamla tagha. dverna [u mhux tverna]. Titlissen d fkull gamla tagha. gafrit [u mhux gafrid]. Titlissen t fkull gamla tagha. kabar [u mhux kasbar]. Titlissen fkull gamla tagha. lembuba [u mhux lenbuba]. Titlissen m fkull gamla tagha. nana [u mhux nagnag]. Jitlissnu - fkull gamla tagha. risq [u mhux riq]. Titlissen s fkull gamla tagha. rkoppa (+ garkopptejh/garkupptejh) [u mhux rkobba, e.]. Titlissen p fkull gamla tagha. skont [u mhux skond]. Titlissen t fkull gamla tagha, anke bvokali warajha. L-ambigwit ma skont trais hija improbabbli afna minabba l-kuntest. e. Jiifieri, skontok, il-ajja kompliet togla? Skonti, iva. il-Vanelu skont San Mattew zoptu/soptu [u mhux zobtu/sobtu]. Titlissen p fkull gamla tagha. 5.2 TQARRIB LEJN IR-REALT FONETIKA Fid-deijoni dwar dan il-kliem ingatat prijorit lill-aktar tlissin komuni fost il-kelliema tal-Malti. ammen [u mhux amen] Awwissu [u mhux Awissu] ama, amatiku [u mhux ama, amatiku] beritta [u mhux berritta] denn (pl. denji) [u mhux den, dennji] dettall (pl. dettalji), (i)ddettaljat [u mhux dettal, dettallji, (i)ddettalljat] ewwieq [u mhux ewieq] iex (+ ixt bit-t marbuta) [u mhux ix] gajjat (verb tat-2ni forma) [u mhux gajat] gajjat (nom verbali) [u mhux gajat] id. Din il-kelma tinkiteb id- jew jd- skont il-pronunzja li jkollha filkelma partikolari (e. asel idek, asel idejk, erfa idek, erfa jdejk, tini idek, tini jdejk, fidek, fidejk) imb (fil-fraijiet ras imb ras, ri imb ri, wi imb wi) [u mhux imb]

indenn (f. indenja, pl. indenji) [u mhux inden] inizjattiva [u mhux inizzjattiva]
*

Hemm xi eezzjonijiet gal dan, bal meta jkollna gerq li fih l-g. e. setgu / seta / stajna.

8212 Gazzetta tal-Gvern ta Malta Ilam, Ilamiku [u mhux Islam, Islamiku] k (bala jekk imqassra) [u mhux kk] e. k Alla jrid karozza [u mhux karrozza] kuritur/kurutur [u mhux kuridur] peprin [u mhux pepprin] ruxxmata [u mhux ruxmata] subien [u mhux subjien]. Galkemm l-gerq huwa SBJ, fdik il-poizzjoni l-konsonanti j titlef leinha, u fil-kitba ilha titwaqqa fdin il-kelma (kif ieli titwaqqa fi kliem bal ieda/jieda, tieba/tjieba). 5.3 LEALT LEJN NISEL IL-KELMA (fis-sens lessikali u/jew morfoloiku) Arabja, arabesk, Arabimu [u mhux Garabja, garabesk, Garabimu]. Galkemm in-nisel aari tiegu huwa Garbi, dan iz-zokk rea daal fil-Malti mit-Taljan. Mill-gerq oriinali Garbi nibqgu niktbu: Garab, Garbi. dgufija [u mhux djufija jew dgjufija]. L-gerq huwa DGF u fil-forma tan-nom ta kwalit jagtina dgufija, minkejja li l-g hawn titlissen j. diq, diqa [u mhux dieq, dieqa]. Ix-xhieda storika ta dil-kelma bgerq DJQ telimina l-possibilit ta vokali a twila jew ie. Fil-kelma djieq, lie hija l-vokali tad-9 forma verbali. gala [u mhux gala]. L-ebda forma morfoloika ma tiustifika lforma ingassata. (bejn) altejn [u mhux alltejn]. Galkemm ieli tfissret bala lImtenni ta alla mewa kbira, jidher li fil-fatt ejja minn ala sitwazzjoni, kundizzjoni, li gandha l-istess tifsir fi bala (< bi + ala). Magreb [u mhux Magreb]. Galkemm ta nisel Garbi, dil-kelma dalet fil-Malti mit-Taljan u/jew l-Ingli. naga [u mhux nga]. Galkemm nga hija plural plawsibbli gal naga, il-forma naga, stabbilita mill-konswetudni aktar milli mill-etimoloija, ukoll tidol sewwa fmudell ta plural possibbli (ara: ofra/ofor, labra/labar, fidda/fided). (f)sikktu (fsikkti, fsikkithom, e.) [u mhux fsiktu]. Jidher li l-kelma hi marbuta mal-gerq SKK u mhux ma SKT. Forom bal fsikkitha, fsikkithom jikkonfermaw din l-etimoloija. xbieha (pl. xbihat) [u mhux xbiha]. xhieda (= testimonjanza / nies li jixhdu) [u mhux xiehda]. Filwaqt li l-morfoloija tipprovdi mudell gal xhieda testimonjanza (qabbel: (i)ndiema, tqala, (i)ndafa) kif ukoll gal xhieda nies li jixhdu (qabbel: bdiewa, (i)ltiema, qraba), ma tinsabx forma gal xiehda nies li jixhdu. Din hi distinzjoni li nolqot fi mien relattivament reenti biex tagel artifijalment tifsira minn ora permezz tal-kitba, aa li fil-lingwa mhix metiea ladarba l-kuntest jagel biejjed bejniethom. 5.4 IL-FEDELT LEJN MUDELL ORTOGRAFIKU BARRANI LI NDARA Afrika, Afrikan [u mhux Affrika, Affrikan] bibliku, biblista [u mhux bibbliku, bibblista] imma: Bibbja 5.5 RIINTERPRETAZZJONI TAL-GERQ bubie [u mhux busbies]. Galkemm l-gerq oriinali kien bis-s, illum nippronunzjaw bi- quddiem vokali (bubiea). garax/garrax [u mhux gargax]. Verb ta derivazzjoni inerta. Fdin is-sitwazzjoni ntgalet l-aktar forma semplii li hija wkoll morfoloikament sostenibbli. hee [u mhux hehe]. Galkemm xi dizzjunarji Maltin jagtu varjanti kwadrilittera, il-forma trilittera hija iktar fidila lejn il-fonetika. APPENDII A Il-kliem li ej gandu jinkiteb magqud meta jkollu tifsira wada, kif gandu fl-eempju. afli Afli wiek tost wisq, biex qed tera titlobni dak li ma aqqekx! akkrettu L-ewwel elfejn ewro li qalgu poewhom il-bank akkrettu tiegek. allaares Imma allaares ma jaslux il-passaporti... Kif nistgu nsiefru mingajrhom? Il-25 ta Lulju, 2008 8213 apposta (+ tapposta, tal-apposta, gal tapposta, gal tal-apposta) Din mhix kumbinazzjoni; din gamilhieli apposta biex jinkini. Xtrajna ebga apposta li l-ai ma jaqbadx magha. Waqt il-logba xejjirlu daqqa ta sieq tapposta.

Jissejja delitt dolu meta r-reat ikun twettaq gal tapposta u bmalizzja. Kienet kumbinazzjoni; ma ngidx li kixfuh gal tal-apposta. awlillejl, ewlillejl Kristu talab awlillejl qabel ma bata. besiebni, besiebi, bisiebni, bisiebi Jgidu xjgidu, bisiebi mmur illum stess. Fil-btajjel tas-sajf besiebhom jerulha lejn l-Alaska. balissa Balissa ma nistax niftakar xjismu z-ziju tal-mara. ballikieku, balkieku Ballikieku jekk jogla -ejt mhux kuladd se jlaqqatha! Oqgod attent minnha, gax taf tiksrek balkieku xejn. balma Balma lkoll tafu, wasalna biex intemmu idmitna. bilfors (+ ta bilfors) Bilfors li ma ftehemniex. Dan dmirek u trid tagmlu ta bilfors. bilri (tfisser dlonk; ara wkoll fAppendii B: bil-iri) Malli lemani telaqhom u ie bilri dejja. bilaqq Bilaqq, gax kont sa ninsa, inti taf li llejla gandna laqga, hux? bilkemm Bilkemm laaq daal li ma bediex jargumenta. billejl afna mis-serq isir billejl biex id-dalma tostor kollox. bilqiegda Mhux rispett li meta jidol is-surmast fil-kamra tibqa bilqiegda. bilwieqfa Meta jindaqq l-Innu Malti nqumu bilwieqfa. binhar Nippreferi nadem billejl milli binhar. biejjed Issa biejjed gax adtli rasi! dalgodu Qed nipprova nispia xogli dalgodu, imma fil-ka inkompli llejla. dalwaqt (ieli mqassra: daqt) Stennieni ftit; dalwaqt/daqt inkun miegek. dakinhar Mela nsejt xkont gedtlek dakinhar? daparti Daparti tiegi, qatt ma nqastu fxejn, imma addieor ma nafx. daqshekk (+ gal daqshekk, minn daqshekk) Mhuwiex daqshekk importanti li timla din il-formola. Gal daqshekk gamilt qorti? Minn daqshekk, ma nistax ingerger minnha. daqskemm Qed inossni stordut daqskemm gandi u! Dalwaqt ninstabat mal-art daqskemm qed inossni gajjien. daqskieku, daqslikieku Il-olf refa l-karettun bid wada, daqslikieku kien banketta. daqstant Ma kienx hemm daqstant nies fit-teatru. Issa la abrikna daqstant, se naqtgu qalbna fl-aar? daqsxejn (+ gal daqsxejn) Rajt daqsxejn ta tifel jibki. bieb, daqsxejn ora u naslu. Tfixkel fit-tapit u gal daqsxejn ma adhiex gal wiu. 8214 Gazzetta tal-Gvern ta Malta dawramejt Hu u ej bil-irja, elaq, dar dawramejt u spia wiu ol-ajt.

dagur Dagur li gandha l-garanzija dil-magna tal-asil. filgaxija, flgaxija Filgaxija taqa s-sirda. Kull flgaxija ommi tobb tmur timxi mixja minn Selmun sal-Melliea. filgodu Nadem billejl, u filgodu nsibha bi tqila biex inqum mis-sodda. filwaqt Toni jobb l-isfar, filwaqt li uh iobb l-amar. aladarba aladarba qed toezzjona, ikollna nwaqqfu l-proett. ieli Tal-gass ieli jii fid-disga ta filgodu, u ieli fil-dax. galdaqstant Galdaqstant qed niktbulek biex nitolbuk appuntament. galfejn Galfejn qed tkellimni hekk? galhekk Gandi l-karozza bil-sara, galhekk ix-xogol qed immur btal-linja. galissa Galissa ma nistax immur narah. galkemm Galkemm tilef afna lezzjonijiet, xorta gadda mill-eami. galkollox Issa qtajt qalbi galkollox. Begna d-dar tal-Mosta u ejna noqogdu Wied il-Gajn galkollox. galxejn Jgidu li l-qasba ma aqaqx galxejn. garukaa, garkaa Xgarukaa! Ara ftit fejn mar jixetha l-bora ta-ibel! hawnhekk Ersaq l hawn u poi hawnhekk. Hawnhekk iltqajna ma gaw ieor. hemmhekk L-imallef widdbu biex ma jersaqx l hemmhekk. infatti Sewwa qed tgid, infatti jien dan gaddejt minnu. inenerali Wara mien twil tinema fil-privat, id-deijoni tabbret lill-pubbliku inenerali. inkonsiderazzjoni Meta nii biex niudika, dawn il-fatturi serji jkolli noodhom inkonsiderazzjoni. inkwantu Inkwantu galina tinkwetax, gax ana nafu nfendu gal rasna. inkwistjoni Kellna afna kai ta korruzzjoni, imma l-ka inkwistjoni huwa l-agar wieed sa issa. ins L-ikla ins ma kienet tgid xejn, imma xorta adna pjair bil-kumpannija. intant Suppost ew jginuna kmieni. Intant, alli nkomplu bix-xogol. jalla Nixtiqilkom kull id; jalla jkollkom ajja hienja flimkien. kemxejn Din kwistjoni kemxejn delikata. Dan l-artiklu kemxejn itwal minn tal-biera. kuladd Kuladd iobb ftit tal-mistrie wara urnata xogol. kuljum Imur jara lil ommu kuljum. Din it-triq ngaddi minnha kuljum gax-xogol. Il-25 ta Lulju, 2008 8215

kullimkien Fittixtu kullimkien, u ma sibtu mkien. kulma Mhux kulma jleqq deheb. kultant, xi kultant Jien hawn kuntent, imma kultant tiini x-xewqa tas-safar. Xi kultant jagtini li mmur inkellmu. ladarba Ladarba noro mill-abs, se nibdel ajti. lakemm Mhux lakemm tgidlu li gandu ball. lanqas (ida: gall-anqas, mill-anqas, tal-anqas) Jien la rrid din u lanqas l-ora. Lanqas aqq li tajtni qatga bal din. Gall-anqas ma kissrulix il-fanali tal-karozza wkoll! Mindu widdibtu, lili qed ifittixni mill-anqas. Dan l-eeriizzju trid tagmlu mill-anqas erba jew ames darbiet kuljum. Tal-anqas ma qabadx miegi l-prinipal ukoll! Infaqna afna flus imma tal-anqas ir-riultati issa jidhru. (i)lbiera (ida: ball-biera, mill-biera, tal-biera, e.) Ilbiera rat digrazzja li se nibqgu niftakruha. Ball-biera imga gamlet dik il-maltempata kbira. Dan kif mill-biera sal-lum dawwart il-sieb? Il-ftehim tal-biera kien pass importanti lejn il-liberalizzazzjoni tal-midja. (i)lbiratlula (ida: gall-biratlula, mill-biratlula, sal-biratlula, e.) Ilbiera kien il-add u lbiratlula s-Sibt. Mill-biratlula gaddew jumejn u gadek ma qdejtnix. Sal-biratlula konna revejna aktar minn mitt applikazzjoni. (i)llawa, xi llawa Illawa, xuta qbadt! Xi llawa qed tgid illum? (i)llejla (ida: sal-lejla, tal-lejla, mil-lejla, e.) Illejla niltaqgu fit-tmienja dejn Bieb il-Belt. (i)llum (ida: bal-lum, mil-lum, sal-lum, tal-lum, e.) Illum naglaq snini. Illum ma trid tistageb bxejn. L-ittra bgatthielu llum u jireviha gada. Se naqilbu l-folja u mil-lum il quddiem mintix se tara entemu ieor mingandi. Il-pakkett ilu mistax li ntbagat imma sal-lum gadu ma wasallix. I-gaag tal-lum gandhom wisq iktar xi jtellifhom minn ta dari. lura Min ej il quddiem u min sejjer lura. madanakollu, madankollu Jgidu li jobbuh; madankollu, add ma mar jarah. madwar Eatt ma nafx, imma ngidlek li kien hemm madwar tletin ru bkollox. Mort mixja madwar ir-raal. maenb Joqgod sewwasew maenb il-knisja. manapassia Hekk sewwa! Il-mara tadem u int manapassia. matul Matul il-lejl gamlet afna xita. minbarra Minbarra l-impjieg, trid tlaaq ukoll max-xogol tad-dar. minflok Minflok ma jginna, dejjem insibuh itellifna. minfuq Gandu tort, u minfuq irid jieu tiegu. mingajr

Mingajr flus ma tagmel xejn. 8216 Gazzetta tal-Gvern ta Malta mingalija, -k, -h, e. Jien kien mingalija li inti kont taf bkollox. mingand Il-bolol jinxtraw mingand tal-gazzetti. Kif kont hemm, xtrajt kollox mingandu. minnufih Tallix mien iktar, itlaq minnufih. (i)mnalla Imnalla ibtuh intom l-inbid. nofsillejl 12.00 am Fnofsillejl ftana x-xampanja u xtaqna s-sena t-tajba lil xulxin. nofsinhar 12.00 pm Fnofsinhar kuladd jieqaf mix-xogol gall-ikel. Fnofsinhar bumm konna nduru madwar il-mejda bregolarit militari. Wara nofsinhar id-dell jibda jitwal. (in-)nofsiega 12.30 am jew pm (imma ara wkoll nofs siega). aret mal-bieb, u missierha mar jiborha fin-nofsiega ta filgodu. nofstanhar (pl. nofstanhari / nofstanharijiet) Dam nofstanhar jilgab mal-karozza. Fis-sajf il-addiema tal-gvern jadmu bin-nofstanhari. pereempju Int, pereempju, gal xiex ejt hawn dalgodu? perkau Imma jekk, perkau, ikunu qed jitkellmu bejniethom, mgandekx tindaal. pezzakustjoni Mindu dak il-pezzakustjoni daal jadem magna, spiaw il-pai u l-gaqda ta bejnietna. qabelxejn Qabelxejn, nirringrazzja lil ommi gax kienet hi li xettlet fija l-imabba lejn l-arti. radjudramm Fis-sittinijiet, il-palk sab vog did fir-radjudramm minn fuq ir-Rediffusion. sadanittant, sadattant Sadanittant, in-naa l-ora tal-Belt kienet qed isse storja tinkiteb. safrattant Safrattant dak li ried jagmel, xorta gamlu. sakemm Besiebni nii, sakemm ma jinqala xejn. Sakemm wasal sidu, il-qattus laaq gamel strai fil-kina. santafjakka Jinel ikaxkar saqajh mat-triq, bis-santafjakka. santapaenzja Is-santapaenzja, kif qridtni! sewwasew Il-logob se jibda sewwasew issa. skansafaendi Dak skansafaendi; torbotx fuqu. sogobbih (jisgobbih, e.) Jisgobbija li ma nistax nii miegek illum. Imxi sewwa ma ta tatek, biex ma jisgobbikx minn gemilek. nota: Dawn il-kelmtejn tant intrabtu flimkien li fin-negattiv, ngidu ana, iibu ruhom bala verb wieed flimkien (galiex ngidu: ma jisgobbikx u mhux ma jisgobx bik). stabene Miskin il-fqir gax ibati l-u, min ikun stabene lanqas jinduna bl-goli tal-ajja. tabilaqq Gandu karattru tabilaqq skifu. Tabilaqq, gandek raun. tabirru(u) Gaddiet minn quddiemi, ida gamilt tabirrui li ma rajthiex. tampar

Otok u ija tampar xulxin. Il-mam tiegu tampari. Il-25 ta Lulju, 2008 8217 taparsi Taparsi mhux qed nisma dak li qed tgid fuqi. tassew Dun Karm kiteb poeiji tassew sbie. teledramm Tkun xi tkun il-kwalit artistika tiegu, it-teledramm bil-Malti dejjem popolari. uufrutt Id-dar tal-ulied, imma l-enituri gandhom l-uufrutt tagha. waranofsinhar il-medda ta in minn nofsinhar sa qabel filgaxija Il-waranofsinhar it-tajjeb. Gaddejt il-waranofsinhar kollu naqra u issa gandi moi mixrub. xin Xin dalu, marru jorqdu minnufih. Xin tasal, empel il-qanpiena. (i)ejjed Issa ejjed! Wissejtek kemm-il darba u se jkolli nirrappurtak. APPENDII B Il-kliem fl-espressjonijiet li ejjin jinkiteb mifrud bi spazju jew bsing, skont kif jidher hawn tat. barra minn dan barra minn hekk bal meta bal xejn bil-iri (imma ara wkoll fAppendii A: bilri) bil-kif dal-in dal-lejl darba fill fil-fatt gad illi, gad li fl-aar (+ sa fl-aar) gal biex gal daqshekk, ara daqshekk gal daqsxejn, ara daqsxejn gal garrieda gall-aar gall-anqas, gall-inqas, ara lanqas gal li 8218 Gazzetta tal-Gvern ta Malta gal tal-apposta, gal tapposta, ara apposta gal xiex kull darba kull fejn kull meta kull min kull xejn liema balu, liema balha, e. nota: Il-kitba liema qed tieu post il-kitba li ma fi fraijiet bal dehra ta miel liema balu. lil hawn lil hemm lil hinn linji gwida mill-anqas, ara lanqas minn bejn minn daqqiet, minn xi daqqiet minn daqshekk, ara daqshekk minn fejn minn tagna

ia ajr nota: Galkemm dawn il-kelmtejn xaktarx jingadu flimkien fgamla ta formula u ieli ssibhom miktuba fkelma wada, il-verb ia huwa kkonjugat regolarment u jista jieu l-pronom mehmu bal verbi ora (ara: nii ajr, niik ajr, jiu ajr, jiuna ajr). nofs siega medda ta in ta 30 minuta (imma ara wkoll nofsiega) sa fejn sa fl-aar, ara fl-aar sal-aar ta bilfors, ara bilfors tal-anqas, ara lanqas tapposta, tal-apposta, ara apposta wara nofsinhar wara 12.00 pm, ara nofsinhar xi add xi aa xi kultant, ara kultant xi mkien xi minn daqqiet