CDICES MEDIEVAIS

Alexandra Simn Lpez, N 21 4 A ESO

Orixe da palabra, contidos habituais, formato e etapas

Os cdices (do latn: codex, -icis, 'tboa de madeira encerada para escribir') son documentos que comparten o formato dos libros modernos, tendo entn as pxinas separadas, pero unidas por unha encadernacin. Anda que tecnicamente calquera libro moderno podera ser comprendido como cdice, este termo utilzase comunmente para libros escritos a man no perodo comprendido entre finais da Antigidade Preclsica e o remate da Idade Media. Acostuman a estaren conformados por un conxunto de folla rectangulares de pergamio ou papiro, pregadas para formar cadernos que se protexan mediante unha encadernacin. Sen embargo, non ata que estes son unidos por unha costura que se poden considerar un cdice propiamente dito. Os romanos chamaban a estes cadernos: duernion, ternion, cuaternion ou quinternion segundo o nmero de folla contidas antes de dobralas. De ah a orixe da verba "caderno", derivada de "cuaternion" por seren os de catro follas (oito, unha vez se pregaban) os mis habituais. s cdices escritos en papiro tan s por unha cara-pola fraxilidade deste material, motivo principal do descenso do seu uso a partires do sculo II d.C.-reciben o nome de anapistgrafos mentre que os de papiro-normalmente escritos por ambas caras, sendo moito mis abundantes e numerosos ca os anteriores-son chamados opistgrafos. Durante a Idade Media os contidos mis habituais dos cdices eran principalmente msica eclesistica (canto gregoriano e derivados), leis ou, en mis escasas ocasin, acontecementos histricos. Os cdices eran , pese a todo, relativamente escasos, dado o elevado custo da sa fabricacin e a pequena porcentaxe da poboacin que poda ter acceso a eles, tanto a nivel econmico como de comprensin, estando sempre redactados en latn, cuxo aprendizaxe estaba s disposicin dos membros do clero e os nobres mis cultos.

Exemplos de cdice medieval O CDICE CALIXTINO

Este texto iluminado de mediados do S. XII, contaba orixinariamente con 27 cadernos: ol primeiro era un quinternin e os dems cuaternins. Xa na poca antiga se fixeron cambios en algns cadernos, alterando a estructura do cdice. Posteriormente, cara o sculo XV se perdeuse o folio 220, orixinalmente en braco e pertencente ao ltimo caderno. Cabe aposibilidade, tamn,de que fora extraviado outro folio, tamn en branco, que anteceda ao actual folio 1. De ser esto certo, o manuscrito levaba, como era usual, o primeiro e o derradeiro folio en branco servindo como gardas. Despois, quizis durante a encuadernacin realizada a finais do sculo XII, engadiuse estructura primitiva do cdice un segundo apndice (Apndice II). O libro IV foi separado do manuscrito en 1609, o que conllevou o maltrato dos cadernos 20, 21 e 24. Ambos volumes foron encadernados por separado por Alonso Rodrguez Len. Finalmente, o libro IV foi agregado de novo durante a restauracin de 1966, o que esixiu varios arreglos ao manuscrito. Na mesma restauracin recortronse as follas que eran mis grandes e sobresaan perante o resto. As anotacins marxinais que os cannigos de Compostela deixaron no manuscrito, demostran que o cdice foi usado e lido ininterrumpidamente, polo menos, ata mediados do S.XVI. Sen embargo, parece que a principios do S.XVII o manuscrito deixou de interesar, quedando extraviado durante anos. Foi na segunda metade do S.XIX cando o manuscrito foi redescuberto polo cannigo arquiveiro da Catedral de Compostela, Antonio Lpez Ferreiro. Feito que foi dado a coecer pblicamente polo el xesuta Fidel Fita e Aureliano Fernndez Guerra. En 1879, trasladronse a Santiago en nunha viaxe de estudo e peregrinacin. Ao ano siguiente, en 1880, publicaron un libro sobre a sa viaxe a Santiago ("Recuerdos de un viaje a Santiago de Galicia"), dedicando os captulos X e posteriores descripcin e estestudo do Codex Calixtinus. O libro inclua unha fotografa do himno Dum Paterfamilias e unha transcripcin do seu texto, as como varios versos del himno Ad honorem Regis summi. Est composto por cinco libros e tres apndices de contido variado, incluindo misais, sermns, himnos, milagres, relatos da translacin do Apstolo, textos litrxicos e pezas

musicais relacionadas co Apstolo Santiago. Incle tamnCarlomagno (Libro IV), unha especie de gua para os peregrinos que seguan o Camio de Santiago, con consellos, descripcins da ruta e das obras de arte, as como das costumes locais das gentes que vivan o longo deste. Ordenados no orde seguinte: Carta do Papa Calixto II Constite o comezo do cdice, ocupando os dous primeros folios. O autor di ser o papa Calixto II e relata como recolleu os numerosos testimonios de milagres realizados polo Apstolo Santiago "recorrendo as crueis terras e provincias durante 14 anos". Explica tamn como o manuscrito sobreviviu a todos os peligros posibles, dende incendios a inundaciones. A carta vai dirixida " moi santa asemblea da baslica de Cluny" e a "Diego Gelmrez, arcebispo de Compostela". Crese que os copistas incluiron esta carta ao comezo do manuscrito para dar mis importancia ao seu traballo, quedando a intervencin directa do papa, morto xa no 1124, o que descarta completamente que fose autor deste. "Libro I" ou "Libro das liturxias" Composto por 31 captulos de contido e temtica diversos, nos que se poden atopar oficios e misas(musicados), sermns, relatos do martirio do Apstolo e un suplemento de Canto Gregoriano. "Libro II" ou "Libro das milagres" Contn unha coleccin de 22 milagres atribuidas ao Apstolo Santiago, supostamente recopilados polo Papa Calixto II, Anselmo de Canterbury, Beda o Venerable e o meste Huberto, e realizados en diversas rexins de Europa. Polo seu contenido, moi similar s outras coleccins de milagres recopiladas a travs dos sculos XI e XII. Ocupa 16 folios (f. 139v - 155v) e , en canto a tamao, o segundo libro mis pequeno. "Libro III" ou "Libro da Translacin de Santiago" o libro mis breve con s 6 folios (f. 156 - 162v). Comieza cun prlogo e un sumario e sgueno catro captulos. Reltanos a evanxelizacin de Espaa polo apstolo Santiago e a posterior "traslacin" do seu cuerpo dende Xerusaln a Galicia e, finalmente, ao lugar do seu sepulcro. Tamn fala sobre a costume dos primeros peregrinos de recoller conchas marias nas costas galegas. "Libro IV" ou "Libro das Conquistas de Carlomagno" o segundo libro en tamao, con 28 folios (f. 163 - 191) e 26 captulos. Foi arrancado del manuscrito en 1609, formando un novo volume co ttulo "Historia Turpini". Finalmente, foi agregado de novo ao Codex Calixtinus durante a sa restauracin, en 1966.

Est redactado en prosa por un clrigo annimo de orixe francs, probablemente na primera metade do S.XII. Seguindo a costume do medievo, atribe a paternidade do seu texto aTurpn (748-794), antiguo monxe e tesoureiro de Saint-Denis, que chegou a ser arzobispo de Reims e incluso figura entre os "Doce Pares" de Carlomagno en el Cantar de Roldn. Por este motivo, o libro coecido polos historiadores co nome de "Pseudo Turpin". Cntrase na crnica do arzobispo Turpn e da cuenta da entrada de Carlomagno na Pennsula, a derrota de Roncesvalles e a morte de Roldn. Conta que Santiago se apareceu en soos a Carlomagno, incitndo a liberar a sa tumba dos musulmns e ademis indicoulle a direccin a seguir: un camio de estrelas. "Libro V" ou "Gua do peregrino" Unh especie de Gua del peregrino de Santiago, que presenta os lugares que deban visitarse ao largo da ruta e advirte aos viaxeiros dos peligros que encontrara no camio. Describe a ciudad de Santiago e a sa catedral con gran detalle. Apndice I Contn 22 obras polifnicas. Apndice III Consecutivo actualmente desaparecido segun, este apndice foi incorporado ao manuscrito no momento posterior redaccin orixinal do mesmo, posiblemente na encadernacin realizada a finais do S.XII. Consiste en cinco follas (f. 221-225 o 192-196 en la antigua numeracin): un bifolio cunha falsa Bula de Inocencio II e varios folios soltos. Estn copiados por diferentes escribas e conteen diferentes textos, destacando algunos milagres atribuidos a Santiago. Tamn contn o himno dos peregrinos de Santiago Dum pater familias. Na Bula de Inocencio II, no folio 221, dase a entender que o responsable e autor do cdice o monxe cluniacense Aymeric Picaud, acompaante do pontfice Calixto II na su peregrinacin a Santiago en el ao 1109. Segn o escrito, hacia 1140, Aymeric depositou o cdice na Catedral de Santiago. Todo esto est posto en duda polos historiadores.

O TUMBO A
Forma parte dos chamados "tumbos", "becerros", "cartularios" ou "cdices diplomticos" que surxiron na Hispania cristi de finais do sculo XI e o primeiro tercio do sculo XII e, como no caso do Tumbo A, foron completndose con nova documentacin nacida ao longo dos sculos XII y XIII.

Neles transcribronse os documentos que se atopaban soltos nos arquivos catedralicios e monsticos que constituan o patrimonio documental destas institucins, formados polos privilexios, donacins, compraventas, testamentos, actos xurdicos e administrativos que foran otorgados ao seu favor por reis, obispos, magnates e particulares o que naceran na mesma institucin no seu exercicio administrativo. No caso do Tumbo A, de cuxos 165 documentos originales nel transcritos, se conservan unicamente algns de finais do siglo XII e a primera metade do sculo XIII.

LEYENDA MAYOR[Mondoedo] O contido a vida de San Francisco de Ass, redactada en 1263 polo maestro xeral de los franciscanos, San Buenaventura, a encargo da propia Orde. Esta copia foi seguramente realizada arredor do sculo XIV; e nela destaca non sa coidada elaboracin senon as capitales iluminadas. texto da Lenda acompao unha compilacin de milagros do santo. Este volume que foi atopado nos anos 80 do sculo XX, e unha das tres nicas copias do texto que se conservan en toda Espaa, xunto coas de Sevilla e Toledo.

Outros moitos coma o "Breviario de Miranda", "Historia Compostelana", "Libro XI", "Libro X", "Breviario Auriense", "Misal Auriense", "Pontifical de Tui" ou o "Pasionario Tudense".

(Exemplos de cdices medievais)