eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

<Ûäs¡ : s¡÷. 150/`

‘=* eTTÁ<äD : nø√ºãsY, 2010
ø£esY &çC…’Hé, n≥ºMT<ä
nø£åsê\T : nœ\ X‚wükÕsTT
Á|ü‘·T\≈£î, $esê\≈£î : ôV’≤<äsêu≤<é ãTø˘ Á≥dtº,
bÕ¢{Ÿ HÓ+. 85, u≤˝≤J q>∑sY
>∑T&çeT˝≤ÿ|üPsY, ôV’≤<äsêu≤<é ` 500 067
bò˛Hé : 23521849
www.hyderabadbooktrust.blogspot.com

eTTÁ<äD : nqT|üeT Á|æ+≥sY‡, Á^Hé eP´, 126 XÊ+‹q>∑sY,

ôV’≤<äsêu≤<é ãTø˘ Á≥düTº ôV’≤<äsêu≤<é ` 28 bò˛Hé : 23391364, 23304194
Email: anupamaprinters@yahoo.co.in
 Á|ü#·Ts¡Dø£s¡Ô\ e÷≥ $wüj·Tdü÷∫ø£
eT‘·‘·‘·«+ô|’, Á|ü‘˚´øÏ+∫ Væ≤+<ä÷‘·«+ô|’ &Ü.¬ø.u≤\>√bÕ˝Ÿ sêdæq eTT+<äTe÷≥ vi - xiv
yê´kÕ\qT ôV’≤<äsêu≤<é ãTø˘ Á≥dtº á |ü⁄düÔø£+ <ë«sê MT eTT+<äT+#·T‘√+~. Væ≤+<ä÷ <Ûäs¡à+ ` Á|üC≤kÕ«eT´+ 1
1983 qT+&ç 2009 <ëø± 27 @fi¯flbÕ≥T |üÁ‹ø£\≈£î yê´kÕ\T>±, |ü⁄düÔø±\≈£î
eTT+<äTe÷≥\T>±, düuÛÑ\˝À ñ|üHê´kÕ\T>±, ø£s¡|üÁ‘ê\T>± #˚dæq s¡#·q\T 1. <˚X¯uÛÑøÏÔ 3
Ç$. $$<Ûä dü+<äsꓤ\ ø√dü+ sêdæq$ ø±e&É+e\¢ ø=+‘· |ü⁄qs¡TøÏÔ ñ+&Ée#·TÃ. 2. ÁXÊ$T≈£î&çì ÁX¯eT<√|æ&ûøÏ ˝Àqj˚T´˝≤ #·÷&É≥+
Væ≤+<ä÷‘·«+ yÓTÆHê]{° Á|ü»\πø ø±ø£ <ä[‘·T\T, Ä~yêdüT\T, Ád”Ô\≈£î ≈£L&Ü eT‘·+ ø£s¡Ôe´+ 22
Á|üe÷<äøs£ e¡ Tì, yÓTT‘·+Ô uÛ≤s¡‘<· X˚ ¯ Á|üC≤kÕ«e÷´ìπø Á|üe÷<äøs£ e¡ Tì u≤\>√bÕ˝Ÿ
‘=*Hê{Ï qT+&ç m+‘· >±&ÛÉ+>± $X¯«dædü÷Ô, m+‘· >∑{Ϻ>± <ëìï Á|ü‹|òüT{Ïdü÷Ô 3. Væ≤+<ä÷ eT‘·sê»´+ 35
e#êÃs√ MT≈£î á yê´kÕ\˝À ø£qã&ÉT‘·T+~. eTq J$‘ê\ô|’ Væ≤+<ä÷‘·« 4. Áu≤Vü≤àD <Ûäs¡à+˝À Á|üC≤kÕ«eT´+ 45
Á|üu≤Û e+ ‘ê\÷≈£î $_Ûqï n+XÊ\qT ‘·&yç T˚ á yê´kÕ\qT eT÷&ÉT $uÛ≤>±\T>±
$uÛõÑ +#ê+. 5. |üs¡‡q˝Ÿ #·{≤º\T : @ø°ø£s¡D ø±<äT, Á|üC≤kÕ«MTø£s¡D »s¡>±* 121
yÓTT<ä{Ï uÛ≤>∑+ Væ≤+<ä÷ <Ûäs¡à+ ` Á|üC≤kÕ«eT´+˝À <˚X¯uÛÑøÏÔ, 6. ì#ÓÃqyÓT≥¢ es¡í<Ûäs¡à+ Á|ükÕÔeq m+<äT≈£î+&É<äT? 125
Væ≤+<ä÷eT‘·+, es¡íe´edüú, Á|üC≤kÕ«eT´+ qT+∫ es¡íe´edüúqT y˚s¡T #˚j·÷*‡q Væ≤+<ä÷‘·«+ ` $<ä´ 131
nedüs¡+ e+{Ï n+XÊ\ô|’ sêdæq yê´kÕ\THêïsTT.
¬s+&Ée uÛ≤>∑+ Væ≤+<ä÷‘·«+ - $<ä´˝À $<ë´s¡+>∑ ø±cÕsT÷ø£s¡D 7. #·<äTe⁄qT >∑T]+∫ e÷{≤¢&É≥eT÷ ≈£îÁ≥ ne⁄‘·T+<ë? 133
>∑T]+∫ sêdæq yê´kÕ\THêïsTT. M{Ï˝À uÛ≤s¡‘<· X˚ Êìø°, <ëì |ü]bÕ\≈£î\≈£L 8. #·]Á‘· bÕsƒê\ô|’ ø±cÕj·T+ ˙&É 138
dü+ã+~Û+∫q #ê]Á‘·ø£ yêdüÔyê\T @e÷Á‘·+ eÁø°ø£]+#·≈£î+&Ü $<ë´s¡Tú\≈£î 9. $<ä´, $C≤„q+ : Væ≤+<ä÷‘·«yê<äT\
˝ÖøÏø£‘· $\Te\qT uÀ~Û+#ê*‡q ÄeX¯´ø£‘· >∑T]+∫ $e]+#ês¡T.
eT÷&√ uÛ≤>∑+ yÓTÆHê]{°\T ` dü+|òtT |ü]yêsY˝À eTTdæ¢+, Ŭø’düÔe <ë&çì m<äTs=ÿe&ÜìøÏ eTq+ dæ<ä∆y˚THê? 160
‘·~‘·s¡ yÓTÆHê]{° eT‘·düTú\ô|’ »]π> <ë&ÉT\≈£L, nD∫y˚‘·≈£L Væ≤+<ä÷‘·« 10. $<ä´`uÛ≤eC≤\+ 167
dæ<ë∆+‘·+ m˝≤ <√Vü≤<ä+ #˚k˛Ô+<√ #ÓbÕŒs¡T. u≤Á; eTd”<Tä ≈£L*Ãy˚‘,· >∑T»sê‘Y 11. bÕsƒê´+XÊ\˝À Væ≤+<ä÷‘·«yê<äT\ CÀø±´ìï
e÷s¡Dø±+&É, Á¬ø’düÔe⁄\ô|’ ô|s¡T>∑T‘·Tqï <ë&ÉT\T á uÛ≤>∑+˝À #·]Ã+#·ã&ܶsTT.
Äj·÷ #ê]Á‘·ø£ dü+|òüT≥q\qT ˇø£ Áø£eT|ü<ä∆‹˝À ns¡ú+ @ $<Ûä+>± ns¡ú+ #˚düTø√yê*? 173
#˚düT≈£îH˚+<äT≈£î M\T>± e⁄+≥T+<äqï ñ<˚›X¯+‘√ á eT÷&ÉT uÛ≤>±\˝Àì 12. ˝ÖøÏø£ Á|üC≤kÕ«$Tø£ $\Te\T 177
yê´kÕ\ìï+{Ï˙ ‘˚B\ Áø£eT+˝À bı+<äT|üs¡#·&É+ »]–+~. yÓTÆHê]{°\T ` dü+|òtT |ü]yêsY 185
á yê´kÕ\qT ùdø£]+∫ sTT∫Ãq y˚eTq edü+‘·\øÏåà , $.mdt. ø£èwüí,
eTHÓï+ ÁãVü≤àj·T´ ‘·~‘·s¡T\≈£î Vü≤è<äj·T |üPs¡«ø£ <Ûäq´yê<ë\T ‘Ó*j·T 13. Væ≤+<ä÷ eT‘√Hêà<ëìøÏ e´‹πsø£+>± b˛sê&ÉT<ë+ ! 187
CÒdüT≈£î+≥THêï+. 14. Ŭø’düÔe+ ô|’q <ë&ÉT\qT e´‹πsøÏ<ë›+ 201
- ôV’≤<äsêu≤<é ãTø˘ Á≥dtº 15. eTT+ãsTT˝À Ä s√E 206
iii iv
16. dü+|òtT |ü]yêsYô|’ ne>±Vü≤Hê˝À|ü+ me]ø° ˝Ò<äT 210
17. ªø£eT\µ $ø£düq+˝À me] #˚sTT m+‘·? 215 ø£wüºyÓTÆHê Ç<=ø£ÿfÒ <ë]
18. b˛|tqT @eT&ÉT>∑T‘ês¡T?@+ #ÓbÕÔ&ÉT? 220
19. C≤‹ Äø±+ø£å ø±<äT e÷qe‘·≈£î nee÷q+ 224 ñ‘·Ôs¡ uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À 1980\ ∫es¡ ô|\T¢_øÏq Væ≤+<ä÷eT‘·‘·‘·«+,
Ä ‘·sê«‹ ¬s+&ÉT <äXÊu≤›\˝À eT]+‘· Á≈£Ls¡‘·«+ dü+‘·]+#·T≈£îì <äøÏåD≤~
20. Væ≤+<ä÷‘·«yê<äT\ \ø£å ´y˚T$T{Ï? 228
sêÁcÕº\˝Àì e÷s¡TeT÷\ ÁbÕ+‘ê\≈£î ôd’‘·+ $düÔ]+∫+~. düVü≤»+>±H˚ BìøÏ
21. eTT˝≤¢ eTVü≤eTà<é ñeTsY≈£î dü˝≤eTT\T 232 ø±s¡D≤\T yÓ‹πø+<äT≈£î, á <Û√s¡DÏì $X‚¢wæ+#˚+<äT≈£î nH˚ø£eT+~ dæ<ë∆+‘·
22. njÓ÷<Ûä´˝À @ ø£s¡ùdyê »s¡>∑qø£ÿs¡˝Ò<äT... »s¡>∑ìy=«<äT› 236 y˚‘\Ô· T, kÕe÷õø£ ø±s¡´ø£s\Ô¡ T Á|üjT· ‹ï+#ês¡T. nsTT‘˚ m≈£îÿe uÛ≤>∑+ $X‚w¢ Dü \T
23. dü+|òtT |ü]yêsYqT >∑{Ϻ>± m<äTs√ÿe&É+ nedüs¡+ 240 Væ≤+<ä÷‘·« \ø£Då ≤\T, |üì |ü<‘∆ä T· \≈£î dü+ã+~Û+#˚ »]>±sTT. n+fÒ Væ≤+<ä÷‘·«+
24. Væ≤+<ä÷‘·«yê<äT\ <˚«wü+ me] MT<ä? 244 s¡÷|ü⁄πsK˝Ò$T{Ï, <ëìøÏ ã˝≤ìï#˚à Á|ü<Ûëq uÛ≤eq˝Ò$T{Ï, Væ≤+<ä÷‘·« X¯≈£îÔ\T
25. @~ bÕøÏkÕÔHé ≈£îÁ≥? 249 ˇø£ ø=‘·Ô s¡+>∑+˝ÀøÏ Á|üy˚•+∫ Ä~Û|ü‘ê´ìï HÓ\ø=\TŒ≈£îH˚ e÷sêZ˝Ò$T{Ï
yÓTT<ä˝…’q Á|üX¯ï\≈£î »yêãT\T yÓ‹πø Á|üj·T‘êï˝Ò Á|ü<Ûëq+>± »]>±sTT. Ç$
26. Ç+¬øø£ÿ&Ü eTs=ø£ >∑T»sê‘Y ø±≈£î+&É #·÷&É&É+
eTTK´yÓTÆq Á|üX¯ï˝Ò. M{Ïø=∫Ãq »yêãT\ ã\+‘√H˚ yêeT|üø£å ˝ÖøÏø£ X¯≈£îÔ\T
Á|üC≤‘·+Á‘· ñ<ä´e÷\ ø£s¡Ôe´+ 252
Væ≤+<ä÷‘·«+‘√ ‘=*<äX¯˝À ‘·\|ü&É>∑*>±sTT ≈£L&Ü. ˇø£ dæ<ë∆+‘·+>±
27. nXÀø˘ ¬>Vü≤˝≤{Ÿ≈£î n_Ûq+<äq\T 257 Væ≤+<ä÷‘ê«ìï m<äTs=ÿq&ÜìøÏ ` n+fÒ <ëì˝Àì ndü+>∑‘ê\qT düyê\T
28. >∑T»sê‘Y˝À nìïπødüT\÷ u…dtº uÒø£Ø πødüT˝Ò ø±uÀ‘êj·÷? 261 #˚jT· &ÜìøÏ, <ëì nã<ä|∆ ⁄ü |ü⁄Hê<äT\qT m+&É>≥∑ &º ÜìøÏ, Ä s¡øy£ TÓ qÆ uÛ≤eC≤\+
29. dü+|òtT |ü]yêsY ô|’q b˛s¡T 265 e\¢ Á|ü|ü+#êìøÏ sê>∑\ Á|üe÷<ëìï >∑T]+∫ ôV≤#·Ã]+#·&ÜìøÏ yêeT|üø£å ˝ÖøÏø£
30. <˚XÊìï ªyÓ*–+#·µ&ÜìøÏ ‘·>∑\u…≥º&ÉeT÷ ˇø£ e÷s¡Zy˚T 268 X¯≈£îÔ\≈£î ÄHê&ÉT á »yêãT˝Ò ñ|üjÓ÷>∑|ü&ܶsTT.
31. uÛ≤»bÕ ª$»Héµ ` eT‘√Hêà<ä bòÕdæC≤ìøÏ eTTdüT>∑T 273 nsTT‘˚ á $<ÛäyÓTÆq $X‚¢wüD≈£î H√#·Tø√ì eT]ø=ìï Á|üX¯ï\THêïsTT.
ªVæ≤+<ä÷‘·«+ n+fÒ @$T{Ï?µ, ªn~ m˝≤ |üì#˚düTÔ+~?µ ˝≤+{Ï ÁbÕ<∏ä$Tø£
32. me]øÏ dü+πø‘ê\T |ü+|ü&ÜìøÏ n|òü®˝ŸqT ñ]rj·÷*? 278
Á|üX¯ï\T ø±≈£î+&Ü ªVæ≤+<ä÷‘·«+ m+<äT≈£î?µ ªn~ @ |ü]dæú‘·T˝À¢ $düÔ]k˛Ô+~?µ
33. ‹s¡TeT\˝À eT‘·sê»´+ ø±yê˝≤ ? 284 ˝≤+{Ï dü+øÏ¢wüº Á|üX¯ï\≈£î dü$es¡yÓTÆq düe÷<ÛëHê\T Ç+ø± sêyê*‡ ñ+~.
34. Væ≤+<äT‘·« nC…+&Ü˝À Ä~yêdüT\T 288 1980 <äX¯ø£+ eT<Ûä´uÛ≤>∑+˝À Væ≤+<ä÷‘·«+ ñqï≥Tº+&ç ˇø£ ñô|Œq˝≤
35. dü+|òtT|ü]yêsY Væ≤+kÕø±+&ÉqT e´‹πsøÏ<ë›+ s¡+&ç 293 m+<äTø=∫Ã+~? Bìø°, Ç<˚ ø±\+˝À eTT+<äTø=∫Ãq qj·÷ ñ<ës¡yê<ëìø°
36. Ä~yêd” düe÷C≤ìï $∫äqï+ #˚ùd Á|üj·T‘êï\qT ‹s¡düÿ]<ë›+ 299 (neo liberalism) eT<Û´ä @yÓTH Æ ê dü+ã+<Û+ä ñ+<ë? ñ+fÒ m˝≤+{Ï dü+ã+<Û+ä ?
n+‘· ñyÓ«‘·TqÔ e∫à ≈£L&Ü n~ ø=ìï#√≥¢ m+<äT≈£î ÁbÕã\´+ dü+‘·]+#·Tø√˝Òø£
b˛sTT+~? ñ<ëVü≤s¡D≈£î >∑T»sê‘Y˝À $düÔ]+∫q≥T¢ ;Vü‰sY˝À m+<äT≈£î

v vi
$dü]Ô +#·˝øÒ b£ ˛sTT+~? ñ‘·sÔ ¡ uÛ≤s¡‘+· ˝À n\T¢≈î£ b˛sTTq≥T¢ <äøDåÏ uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ ˝À
m+<äT≈£î n\T¢≈£îb˛˝Òø£ b˛sTT+~? ` Çe˙ï Ä ¬s+&√ ø√e˝ÀøÏ e#˚à Á|üX¯ï\T.
á Á|üXï¯ \T mes¡÷ y˚jT· ˝Ò<ìä H˚qT nq&É+ ˝Ò<Tä . y˚dqæ dü+<äsꓤ\THêï
‘·øDå£ sê»ø°j÷· \ kÕúsTT˝À e÷Á‘·yT˚ yê{Ï |ü]o\q »]–+<äì Hê n_ÛÁbÕj·T+.
n+fÒ »s¡ï*»+ kÕúsTT˝À. Væ≤+<ä÷‘·«+ ø=ìï#√≥¢ m+<äT≈£î $»j·Te+‘·yTÓ +Æ B,
ø=ìï#√≥¢ m+<äT≈£î $|òü\yÓTÆ+B $e]+#˚ |üÁ‹ø± ø£<∏äHê\T eTq+ mH√ï
#·~yê+. eT+&É˝Ÿ neT\TqT ˙s¡Tø±πsÃ+<äT≈£î eT+~sY sê»ø°j·÷\qT ‘Ós¡ô|’øÏ
‘Ó#êÃs¡ì ≈£L&Ü |üÁ‹ø£\T sêXÊsTT. n~ ì»+ ≈£L&Ü. >∑T»sê‘Y˝À 1990
<äX¯ø£+ Äs¡+uÛÑ+˝À ø±+Á¬>dt bÕغ ø£åÁ‹j·T, Vü≤]»q, Ä~yêd”, eTTdæ¢+ ≈£L≥$T
(KHAM) <ë«sê Væ≤+<ä÷‘·« $düÔs¡DqT ø=+‘·ø±\+ Ä|ü>∑*–+<ä˙ |üÁ‹ø£\T
sêXÊsTT. ñ‘·sÔ Á¡ |ü<X˚ Ÿ, ;Vü‰sY mìïø£\˝À Væ≤+<ä÷‘·«+ >¬ \Tb˛≥eTT\≈£î Äj·÷
sêÁcÕº\ ≈£î\ z≥T u≤´+≈£î\˝À e∫Ãq e÷s¡TŒ\T, N*ø£˝Ò ø±s¡DeT˙ |üÁ‹ø£˝À¢
ø£<∏äHê\T e#êÃsTT. Çe˙ï düùV≤‘·Tø£yÓTÆq $es¡D\T, $X‚¢wüD˝Ò. ø±ì
Væ≤+<ä÷‘ê«ìï ns¡ú+ #˚düTø√e&ÜìøÏ Ç$ dü]b˛e⁄. ì#ÓÃqyÓT≥¢ ≈£î\e´edüú
Væ≤+<ä÷‘ê«ìï m˝≤ ÄyÓ÷~+#·>∑*–+~? qj·÷ ñ<ës¡yê<ä ô|≥Tºã&ç<ëØ
$<Ûëq+ ≈£î˝≤ìï ‘·q˝À ÇeTT&ÉTÃø√>∑*–+<ä+fÒ @ |ü<ä∆‘·T\˝À n~ Ä |üì
#˚j·T>∑*–+~? n˝≤π> uÛ≤s¡‘·<˚X¯+ô|’ qj·÷ ñ<ës¡yê<ä+ ñyÓ«‘·TÔq $s¡T#·T≈£î
|ü&ÉT‘·Tqï düeTj·T+˝ÀH˚ Væ≤+<ä÷‘·«+ $»è+_Û+#·&ÜìøÏ @ X¯≈£îÔ\T <√Vü≤<ä
|ü&ܶsTT e+{Ï Á|üX¯ï\≈£î |üÁ‹ø£\T #˚ùd dü÷ú\ |ü]o\q\T dü]b˛e⁄.
á Á|üX¯ï\ìï{Ïø° ˇø£ Áø£eTã<ä∆yÓTÆq #·Á≥+˝À düe÷<ÛëHê\T yÓ‘·Tø√ÿyê
\+fÒ ˇø£ _Ûqï |ü]XÀ<ÛäHê |ü<ä∆‹ì ne\+_+#·&É+ nedüs¡+. Ä |üì#˚ùd
|ü]XÀ<Ûä≈£î\≈£î Á|ü|ü+#· |ü]D≤e÷\qT ns¡ú+ #˚düTø√>∑\ #ê]Á‘·ø£ <äèø£Œ<∏ä+,
<ëì‘√bÕ≥T <˚oj·T ÁbÕ+rj·T kÕúìø£ |ü]dæú‘·T\qT ˝À‘·T>± ns¡ú+#˚düTø√>∑\
ì•‘· <äèø£Œ<∏ä+ ¬s+&É÷ ñ+&É&É+ #ê˝≤ nedüs¡+.
á ¬s+&É÷ ñqï ns¡T<Ó’q e´≈£îÔ\˝À ¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ ˇø£s¡T. #ê]Á‘·ø£
|ü]o\Hê |ü<ä∆‹|ü≥¢ ìã<ä∆‘·‘√bÕ≥T b˛sê≥ ø±s¡´πøåÁ‘ê\‘√ ì‘·´ düJe
dü+ã+<Û+ä ñ+&É&+É e\¢ Äj·Tq ˇø£ yÓTT‘·+Ô ‘·sêìø£+‘·{øÏ ° dæ<ë∆+‘· e÷s¡<Z ]ä Ù
ø±>∑*>±s¡T. kÕe÷õø£ |ü]es¡Ôq≈£î+&˚ #ê]Á‘·ø£ dü«uÛ≤e+ô|’ Äj·Tq≈£î m+‘·
vii
≈£îå DíyTÓ qÆ ne>±Vü≤q ñ+<√ kÕúìø£ yêdü$Ô ø£‘˝· Àì ˝À‘·TbÕ‘·T\ >∑T]+∫ ≈£L&Ü
n+‘˚ ms¡Tø£ ñ+~. Äj·Tq≈£îqï á ¬s+&ÉT s¡ø±\ kÕeTsêú´˙ï Á|ü‹|òü*düTÔ+~
á dü+ø£\q+. b˛sê{≤\˝Àì kÕe÷q´ »q+ ‘·eT düeTdü´\qT m˝≤
|ü]wüÿ]+#·T≈£îHêïs√ C≤Á>∑‘·Ô>± >∑eTì+#·&É+ <ë«sê Äj·Tq ôd’<ë∆+‹ø£ s¡+>∑+
˝Àì dü+~>∑∆‘·\≈£î »yêãT yÓ‘·T≈£îÿHêïs¡T. á >∑TDy˚T Äj·Tq s¡#·q\≈£î ˇø£
$\ø£Då ÁøÏj÷· o\‘·qT ø£*Œ+∫+~. Äj·Tq á yê´kÕ\T sêdæq 1983`2009
eT<Ûä´ ø±\+ Væ≤+<ä÷‘·«+ ô|qTe÷s¡TŒ\≈£î ˝ÀHÓ’q ø±\+ ≈£L&Ü ø±ã{Ϻ Ä
e÷s¡TŒ\|ü≥¢ Äj·Tq ne>±Vü≤q+‘ê Ç+<äT˝À Á|ü‹|òü*düTÔ+~. nsTT‘˚ 1990
<äXø¯ +£ yÓTT<ä{À¢ sêdæq yê´kÕ\˝À <˚X¯ sê»ø°j÷· ]úø£ e´edü˝ú À sê>∑\ e÷s¡TŒ\
>∑T]+∫ m≈£îÿe Ä+<√fi¯q ø£ì|ædüTÔ+~. qj·÷ ñ<ës¡ yê<ä+ Væ≤+<ä÷‘ê«ìï
ø£\T|ü⁄≈£îì uÛ≤s¡‘·<˚XÊìï dü+|üPs¡í ô|≥Tºã&ç<ëØ e´edüú>± e÷πsÃj·T>∑\<äqï
Ä+<√fi¯q n~. Çø£ÿ&É ˇø£ $wüj·T+ #ÓbÕŒ*. n|üŒ{Ï<ëø± neT\e⁄‘·Tqï
n_Ûeè~∆ sê»´ $<Ûëq+ (Developmentalist State) $|òü\eTe&É+‘√ Ä
yÓ’|òü˝≤´ìï ø£|æŒ |ü⁄#·Ã&Üìπø bÕ\ø£esêZ\T Væ≤+<ä÷‘ê«ìï ÄÁX¯sTT+#ês¡H˚
u≤\>√bÕ˝Ÿ yê<äq‘√ ø=+<äs¡T $uÛÒ~+#·e#·TÃ. ø±ì n~ ø={ϺbÕπsj·T<ä>∑Z
yê<äqsTT‘˚ ø±<äT. Äj·Tq Ç+<äT˝Àì ‘=* yê´kÕ\T sêùdHê{ÏøÏ qj·÷
ñ<ës¡yê<ä+, Væ≤+<ä÷‘·«+ ¬s+&É÷ n|ü&É|ü&˚ $düÔ]düTÔHêïsTT. nsTTHê
n_Ûeè~∆ sê»´ $<Ûëq+ yÓ’|òü˝≤´H˚ï ø±ø£ n|ü&˚ ø=‘·Ô>± Á|üy˚•+∫q qj·÷
ñ<ës¡yê<ä b˛ø£&É\qT, á e÷s¡TŒ˝À Væ≤+<ä÷‘·«+ b˛wæ+#·uÀj˚T bÕÁ‘·qT
≈£L&Ü Äj·Tq n|üŒ{Ïπø |ü]o*+#·&É+ Äs¡+_Û+#ês¡T.
Bq+‘· Á|üdüTŒ¤≥+>± ˝Òø£b˛sTTHê Äj·Tq ‘·q ‘=* yê´kÕ\˝À <äèwæº
ô|{Ϻq n+X¯+ eTs=ø£{Ï ñ+~. n~ Áu≤Vü≤àD‘·«+— Væ≤+<ä÷‘·« dæ<ë∆+‘êìøÏ
|ü⁄Hê~>± ñqï Áu≤Vü≤àD <Ûäs¡àe´edüú. ÄHê&ÉT n~ Á|üdüTŒ¤≥+>± ø£ì|æ+#·ø£
b˛e&ÜìøÏ, uÛ≤s¡‘· kÕe÷õø£ sê»ø°j·T e´edüú\˝À ≈£î˝≤ì≈£îqï πø+Á<äkÕúq+
>∑T]+∫ Äj·Tq ‘·sê«‹ s¡#·q\˝À m≈£îÿe>± ø£ì|æ+#·&ÜìøÏ eT<Ûä´ y˚T<Ûë$>±
u≤\>√bÕ˝Ÿ m~–q Áø£eT+ ñ+~. e´ekÕj·T X¯SÁ<ä≈£î˝≤\≈£î Væ≤+<ä÷‘·«+‘√,
qj·÷ ñ<ës¡yê<ä+‘√ ñ+&É>\∑ dü+ã+<Ûëìï, e÷sêZ\qT ns¡+ú #˚dTü ø√e&ÜìøÏ
Äj·Tq #˚dqæ Á|üjT· ‘·ï+ ≈£L&Ü á ‘=*yê´kÕ\˝À eTq≈£î ø£ì|ædTü +Ô ~. uÛ≤s¡‘·
viii
<˚X¯+˝À $düÔ]+#·uÀj˚T ô|≥Tºã&ç<ëØ e´edüú≈£î ` HêHê{Ïø° rÁes¡÷|ü+
<Ûä]+#·uÀj˚T ≈£î\yÓ’s¡T<Ûë´\T m˝≤ Ä\+ãq ø±qTHêïjÓ÷ Äj·Tq n|üŒ{Ïπø
$e]+#˚ Á|üj·T‘·ï+ #˚XÊs¡T. Væ≤+<ä÷eT‘·‘·‘ê«ìøÏ ø±s¡D≤\T yÓ‹πø Áø£eT+˝À
u≤\>√bÕ˝Ÿ #˚dæq á dæ<ë∆+‘· Á|ü‹bÕ<äq Hê <äèwæº˝À Äj·Tq Á|ü‹bÕ<äq˝À¢
¬ø˝≤¢ eTÚ*ø£yÓTÆq~.
‘=* s¡#·q˝À¢ qj·÷ ñ<ës¡yê<ä <äèø£Œ<∏ä+ Á|ü<Ûëq+>±q÷, ≈£î\ e´edüú
$X‚¢wüD n+‘·Ø¢q+>±qT ñ+fÒ eT* s¡#·q˝À¢ Ç~ ‹s¡>∑ã&çq≥Tº ø£ì|ædüTÔ+~.
ª#·]Á‘· bÕsƒê\ô|’ ø±cÕj·T+ ˙&ɵ yê´dü+˝À Äj·Tq #ê]Á‘·ø£ Ä<Ûësê˝ÀÔ <äøÏåD
Ädæj·÷ kÕ+düÿ è‹ø£ yÓ’$<Ûä´‘·≈£î Væ≤+<ä÷‘·«+ m{≤¢ >=&ɶ*ô|≥Tº e+{Ï<√
$e]kÕÔs¡T. Áu≤Vü≤àD‘·«+ @ s¡ø£+>± düeTø±©q Væ≤+<ä÷‘ê«ìï s¡÷bı+~+#·
&ÜìøÏ <√Vü≤<ä|ü&ç+<√ #ê]Á‘·ø£+>± ‘Ó*j·TCÒkÕÔs¡T. á $es¡D\T #ê˝≤es¡≈£î
ªVæ≤+<ä÷‘·«+ @$T≥µqï eTq yÓTT<ä{Ï Á|üX¯ï≈£î »yêãì|æ+#˚˝≤ ñHêï Çø£ÿ&É
≈£L&Ü ª$<ë´s¡+>∑+|ü≥¢ Væ≤+<ä÷‘ê«ìøÏ m+<äTøÏ+‘· ÁX¯<ä∆?µ nH˚ Ä˝À#·Hê‘·àø£
Á|üX¯ïqT ˝ÒeBkÕÔsêj·Tq. ªsêC≤´~Ûø±s¡+ kÕ~Û+∫q yÓ+≥H˚ Væ≤+<ä÷‘·«X¯≈£îÔ\T
$<ä´qT, <ëì uÀ<ÛäHê+XÊ\qT düeT÷\+>± e÷]Ãy˚j·÷\ì m+<äT≈£î
uÛ≤$+#ês¡T?µ nì n&ç– <ëìøÏ »yêãT>± ô|≥Tºã&ç<ëØ e´edüú≈£î m+‘√
eTÚ*ø£yÓTÆq ªe´øÏÔµ nH˚ uÛ≤eq uÛ≤s¡‘·<˚X¯ ô|≥Tºã&ç<ëØ e´edüúø=#˚Ãdü]øÏ Ç+ø±
nì]›wüº+>±H˚ ñ+&ç b˛sTT+<äì #ê˝≤ ø°\ø£yÓTÆq dü÷#·q #˚kÕÔs¡T. á <˚X¯+˝À
ô|≥Tºã&ç<ëØ e´edüú≈£î ≈£î\+‘√ ñ+&ÉuÀj˚T dü+ã+<Ûëìï Äj·Tq düŒwüº+>±
#·÷XÊs¡T. n˝≤π> $<ä´ $wüj·T+˝À Væ≤+<ä÷‘·« X¯≈£îÔ\ ÄdüøÏÔøÏ, eTq n+‘·sê\
düe÷»+˝À ùd«#êä $|üDÏøÏ kÕqT≈£L\T¬s’q ªe´≈£îÔ\µ s¡÷|üø£\Œq≈£î mø£ÿ&É
\+¬ø ñ+<√ ≈£L&Ü u≤\>√bÕ˝Ÿ ns¡ú+ #˚düT≈£îHêïs¡T. uÛ≤e dü+|üqïyÓTÆq á
s¡#·q\qT ns¡ú+ #˚düTø√e&É+ ø=+#Ó+ ø£wüºy˚T ø±ì Hê n_ÛÁbÕj·T+˝À á
$wü j · ÷ \qT ns¡ ú + #˚ d ü T ø√>∑ \ eTs√ e÷s¡ Z y ˚ T B ˝Ò < ä T . u≤\>√bÕ˝Ÿ
dü÷∫+∫q≥T¢>± ≈£î\eT÷, qj·÷ ñ<ës¡yê<äeT÷ ø£*dæb˛sTTq #·Á≥+˝À qT+#˚
Væ≤+<ä÷eT‘·‘‘· «· + ô|s¡>&∑ ÜìøÏ ôd<’ ë∆+‹ø£ ø±s¡D≤\qT eTq+ yÓ‹øÏ |ü≥Tºø√yê*‡
ñ+≥T+~.
eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ sêdæq yê´kÕ\˝À H˚qT #·~$q yÓTT<ä{Ï~
ª&çôd+ãsY 6, 1992 m+<äT≈£î »]–+~?µ nH˚ Ä+>∑¢ yê´dü+ (n~ Ç+<äT˝À
ix
˝Ò<qä Tø√+&ç). u≤Á; eTd”<Tä ≈£L˝ÒÃdæq Hê\T¬><’ Tä HÓ\\˝Àù| Äj·Tq á yê´dü+
sêXÊs¡T. ≈£î\eT÷, qj·÷ ñ<ës¡yê<äeT÷ $T˝≤K‘·sTTq H˚|ü<∏ä´+˝ÀH˚
Væ≤+<ä÷eT‘·‘·‘·«+ ô|s¡>∑&É+ ÁbÕs¡+_Û+∫+<äì Äj·Tq n+<äT˝À #˚dæq
ôd’<ë∆+‹ø£ $X‚¢wüD≈£î H˚qT #ê˝≤ Äø£]¸+|üã&ܶqT. Äj·Tq yê<äq\‘√ H˚qT
nìïkÕs¡÷¢ @ø°u$ÑÛ +#·øb£ ˛sTTHê Væ≤+<ä÷eT‘·‘‘· ê«ìï >∑{>ºÏ ± m<äTs√ÿ>∑\ |ü]dæ‹ú
n+≥÷ m|üŒ{Ϭø’Hê eùdÔ n+<äT≈£î Äj·Tq #·÷ô|&ÉT‘·Tqï e÷s¡Z+ #ê˝≤
ø°\ø£yÓTÆq<äì Hê≈£î ns¡úyÓTÆ+~. H˚qTqï Á|ü<˚X¯+ (nyÓT]ø±) ø±s¡D+>±
Væ≤+<ä÷‘ê«ìï ns¡ú+ #˚düTø√e&É+ Hê≈£î eT]+‘· nedüs¡yÓTÆ+~. nyÓT]ø±
qT+∫, nyÓT]ø±˝ÀqT ≈£L&Ü H˚qT Væ≤+<ä÷‘·«+ô|’ b˛sê&ÉT‘·Tqï+<äTe\¢
Áu≤Vü≤àD‘ê«ìøÏ, Væ≤+<ä÷‘ê«ìøÏ eT<Û´ä qTqï düŒwüyº TÓ qÆ \+¬ø Hê≈£î uÀ<Û|ä &ü +ç ~.
m+<äTø£+fÒ nyÓT]ø±˝À ñqï Á|üyêdü uÛ≤s¡rj·TT \+<äs¡÷ <ë<ë|ü⁄>± nÁ>∑es¡í,
|ü≥ºD eT<Ûä´‘·s¡>∑‹ »qy˚T.
ˇø£ dü+e‘·‡s¡+ b˛j·÷ø£ 1994˝À ˇø£ $X¯«Væ≤+<ä÷ |ü]wü‘Y Á|ü#ês¡ø˘
Á|æHé‡≥Hé j·T÷ìe]‡{°˝À e÷{≤¢&çq ˇø£ düuÛÑ≈£î H˚qT yÓfi≤flqT. n~ Væ≤+<ä÷
$<ë´]ú eT+&É* @sêŒ≥T #˚dæq düuÛÑ. e∫Ãqyêfi¯fl+‘ê nÁ>∑es¡í Væ≤+<ä÷
nyÓT]ø£q˝¢ Àì s¬ +&Ée ‘·s+¡ eTqTwüß\T. nyÓT]ø£Hé ùwsY e÷¬sÿ{Ÿ (yê˝Ÿ Ád”{º Ÿ)˝À
˝≤uÛ≤s¡®q≈£î uÛÑ>∑eBZ‘· m˝≤ <√Vü≤<ä|ü&ÉT‘·T+<√ uÀ~Û+#ê&ÉT Äj·Tq yêfi¯fl≈£î!
u≤\>√bÕ˝Ÿ #˚dqæ $X‚w¢ Dü >∑T]+∫ Ä˝À∫dü÷Ô Ä düuÑÛ qT+&ç ãj·T≥≈£î sêe&É+
>∑Ts¡T+Ô ~ Hê≈£î. Ä $X‚w¢ Dü $\TyÓ+’ <äì Hê≈£î ‘Ó\TdüT ø±ì m˝≤ nH˚~ Hêø£|Œü {ÏøÏ
|üP]Ô>± ‘Ó*j·T<äT. u≤\>√bÕ˝Ÿ á $X‚¢wüD #˚dæ <ë<ë|ü⁄ ¬s+&ÉT <äXÊu≤›\T
>∑&ç∫b˛sTTHê ÇH˚ïfi¯fl˝À <ëìï eTT+<äT≈£î rdæ¬øfi‚fl Á|üj·T‘êï\T #˚dæqyêfi¯ófl
#ê˝≤ ‘·≈î£ ÿeeT+<˚ ø£ì|ædTü HÔ êïs¡T. á $X‚w¢ Dü ≤ #·Á{≤ìï eT]+‘· $|ü⁄©ø£]+#˚
düeTj·T+ u≤\>√bÕ˝Ÿ≈£î ñ+&ÉT+fÒ u≤>∑T+&˚<äì e÷Á‘·y˚T H˚qT Çyê«fi¯
nqTø√>∑\qT. Äj·Tq #·÷|æq e÷s¡+Z ˝À á ôd<’ ë∆+‹ø£ ø£èwæì |üP]Ô#j ˚ T· e\dæq
u≤<Ûä´‘· ñeTà&ç>± eTq+<ä] MT<ë ñ+~. Äj·Tq|ü≥¢ eTq+ HÓs¡y˚s¡Ãe\dæq
u≤<Ûä´‘· ≈£L&Ü n~. Ç~ ø£qø£ eTq+ #˚j·T>∑*–‘˚ Væ≤+<ä÷‘·«+ô|’ »]π>
b˛sê{≤ìøÏ m+‘√ ã\+ Ç∫Ãqyêfi¯fleTe⁄‘ê+. u≤\>√bÕ˝Ÿ $X‚w¢ Dü qT eTT+<äT≈£î
rdæ¬øfi¯fl>∑\ ˇø£ e÷s¡Z+ @$T≥+fÒ @ n_Ûeè~∆ sê»´ (Developmentalist
x
State) yÓ’|òü\´+ Væ≤+<ä÷‘·«+ ô|s¡>∑&ÜìøÏ <ë]rdæ+<äì Äj·Tq k˛<ëVü≤s¡D>±
#·÷|æ+#˚ Á|üj·T‘·ï+ #˚XÊs√ yê{Ï >∑T]+∫ eTq+ eT]+‘· d”]j·Tdt>±
Ä˝À∫+#·&É+ yÓTT<ä\Tô|{≤º*.
n_Ûeè~∆ sê»´ Ä~Û|ü‘ê´ìï <Ûä«+dü+ #˚j·T&É+ qj·÷ ñ<ës¡yê<ä+
nC…+&Ü˝À ˇø£ uÛ≤>∑+. n~ <ëì ‘=*<äX¯ nC…+&Ü. n+fÒ 1990 qT+&ç
2000 <äX¯ø£+ eT<Ûä´ <ëø± kÕ–q ø±\+. nsTT‘˚ n_Ûeè~∆ sê»´+ nH˚ø£
<äXÊu≤›\bÕ≥T ô|+∫ b˛wæ+∫q eTs√ Ä~Û|ü‘·´ uÛ≤eq n˝≤π> ñ+~. n~
nœ\ uÛ≤s¡rj·T‘ê uÛ≤eq (Pan Indian identity). qj·÷ ñ<ës¡ yê<ëìøÏ,
<ëì˝À uÛ≤>∑yÓTÆ edüTÔ yê´yÓ÷Vü≤ |üs¡T&ÉT>±, kÕ«s¡ú|üs¡T&ÉT>± e÷]q eTìwæøÏ á
nœ\ uÛ≤s¡rj·T‘ê uÛ≤eq n&ɶ+øÏ>± e÷]+~. n$ ÁbÕã\´ kÕúHêìøÏ
sêyê\+fÒ á nœ\ uÛ≤s¡rj·T‘·qT ∫ÛHêï _Ûqï+ #˚j÷· *. n‹ ‘·≈î£ ÿe e´e~Û˝À
e+<ä˝≤~ ndæú‘·« ñ<ä´e÷\T Ä <äX¯˝À sêe&Üìï eTq+ á H˚|ü<∏ä´+˝À ns¡ú+
#˚düTø√yê*.
Ç˝≤ n+≥THêïq+fÒ H˚qT nœ\ uÛ≤s¡rj·T‘ê uÛ≤eqqT düeT]údTü HÔ êïqì
uÛ≤$+#·ø£+&ç. »]–q |ü]D≤e÷ìï $e]düTÔHêïq+‘˚.
á uÛ≤eq ˇø£ •wüº (elite) esêZìøÏ eT÷&ÉT <äXÊu≤›\≈£î ô|’ã&ç u≤>±H˚
ñ|üjÓ÷>∑|ü&ç+~. Ä es¡Z+˝À mes¡THêïs¡+fÒ C≤rjÓ÷<ä´eT ∫e] <äX¯˝À,
kÕ«‘·+Á‘·´+ e∫Ãq yÓ+≥H˚ @s¡Œ&ɶ yêDÏ»´ yê´bÕs¡ dü+düú\T, 1950\T
1960\˝À n‘·´+‘· dü+|üqTï\T>± e÷]q uÛÑ÷kÕ«eTT\T (k˛wæj·÷\õdüTº\T
M]H˚ ≈£î\ø˘\ì |æ*#ês¡T) ñHêïs¡T. n+‘· Á|üjÓ÷»q+ bı+~Hê yês¡T ≈£L&Ü
á uÛ≤eqqT e<äT\Tø√e&ÜìøÏ dæ<ä∆|ü&ܶs¡T. m+<äTø£+fÒ Á|ü|ü+Nø£s¡D ‘·sê«‘·
<ëìï e<äT\Tø√e&É+e˝Ò¢ ˝≤uÛÑ|ü&É‘êeTH˚ qeTàø£+ yêfi¯fl≈£î e#˚Ãdæ+~.
Ç+ø√yÓ’|ü⁄ Hê\T>∑T <äXÊu≤›\ n_Ûeè~∆ sê»´ $<Ûëq+ qT+∫ @MT bı+<äì
nH˚ø±H˚ø£ düeT÷Vü‰\T á nœ\ uÛ≤s¡rj·T‘ê uÛ≤eqqT ≈£L\<√j·T&ÜìøÏ
n|üŒ{Ïπø dü+dæ<ä∆+>± ñHêïsTT. n_Ûeè~∆ sê»´e´edüúqT ñ|üjÓ÷–+#·T≈£îì
ø=ìï X¯SÁ<ä ≈£î˝≤\T e÷Á‘·y˚T ô|’øÏ sê>∑\eH˚~ yêfi¯fl≈£î n|üŒ{ÏøÏ ns¡úyÓTÆ+~.
(&=H˚wHü é Ç+»˙]+>¥, yÓT&çø˝£ Ÿ ø±˝ÒJ\ @sêŒ≥T˝À, Á|üuTÑÛ ‘·« j·T+Á‘ê+>∑+˝Àì
ñqï‘· |ü<äe⁄\˝À yêπs ø£ì|æ+#·&É+ Ç+<äT≈£î ø=ìï ñ<ëVü≤s¡D\T). |òü*‘·+>±
xi
q>∑sê\≈£î e\düb˛sTTq ø=~›eT+~ eT<Ûä´‘·s¡>∑‹ Ä+>∑¢ $<ë´~Û≈£î\T $TqVü‰
$T>∑‘ê n+<äs÷¡ ã\yÓTqÆ øπ +Á<ä+ nH˚ uÛ≤eq qT+∫ <ä÷s¡+>± »]–b˛sTTqfÒ¢
ø£ì|æ+#ês¡T. ø=+<ä¬s’‘˚ á ¬s+&ÉT |ü]D≤e÷\q÷ ` n+fÒ nœ\ uÛ≤s¡rj·T‘ê
uÛ≤eq, n_Ûeè~∆ sê»´ uÛ≤eq ã\V”≤q|ü&É{≤ìï ` Á|üC≤kÕ«e÷´ìï |ü{Ïwüº+
#˚ùd yê+#Û·˙j·T |ü]D≤eT+>± ≈£L&Ü #·÷XÊs¡T.
@yÓTÆ‘˚H˚+ ˇπø πø+Á<ä_+<äTe⁄ qT+∫ uÛ≤s¡rj·TT\+<ä] ñeTà&ç
Á|üj÷Ó »Hê\T HÓsy¡ s˚ ‘¡ êj·TH˚ uÛ≤eqqT e<äT\Tø√yê*‡q |ü]dæ‘ú T· \T e#êÃsTT.
HêHê{Ïø° ô|s¡T>∑T‘·Tqï ÁbÕ+rj·T, ≈£î\, eT‘·, ndæ‘ú «· ñ<ä´e÷\T ô|≥Tºã&ç<ëØ
e´edüú ≈£îÁ≥ |òü*‘·eTqï uÛ≤eqqT ≈£L&Ü $&ÉHê&Ü*‡q dæú‹ e∫Ã+~. ˇø£
b˛*ø£ #Ó|‘æ ˚ á $wüjT· + u≤>± ns¡eú Te⁄‘·T+<˚y÷Ó . nœ\ uÛ≤s¡rj·T‘ê uÛ≤eq‘√
≈£L&çq n_Ûeè~∆ sê»´+ C≤rjÓ÷<ä´eT ø±\+ qT+&ç kÕ«‘·+Á‘ê´q+‘·s¡ ø±\+
<ëø± ˇø£ ÁãVü‰à+&ÉyÓTÆq uÛÑe+‹ì ø£{Ϻ+<äì nqT≈£î+fÒ ` ô|≥Tºã&ç<ëØ
e´edüú Ä uÛeÑ +‹øÏ ø£e#·+>± ñqï dæyTÓ +{ŸqT }&ÉBj·T&ÜìøÏ Á|üjT· ‹ï+∫+~.
<ë+‘√ s¡ø£s¡ø±\ ndæú‘ê«\T eTq≈£î ø£ì|æ+#·kÕ>±sTT. ø±|æ≥*»+ Ä uÛÑe+‹
ô|#·TÃ\÷&ÉBùd ø=B› n$ ˇø=ÿø£ÿ{Ï>± ãj·T≥|ü&ç ‘·eT ‘·eT C≤>± ø√dü+
b˛{° |ü&ÉkÕ>±sTT. á <äèw溑√ #·÷dæq|ü&ÉT u≤Á; eTd”<äT ≈£L*Ãy˚‘·
Á|ürø±‘·àø£+>± ø£ì|ædüTÔ+~. n~ Væ≤+<ä÷‘·«+ ≈£L*Ãq ‘=*ø£≥º&É+ ø±y=#·TÃ
ø±ì nH˚ø£ ≈£L*Ãy˚‘·\≈£î n~ Äs¡+uÛÑ+. nH˚ø£ $_Ûqï >∑T]Ô+|ü⁄\T eT∞fl
ãj·T≥≈£î e#˚Ã≥Tº #˚dæq #·s¡´.
Äs¡+uÛÑ+˝À qj·÷ ñ<ës¡yê<ä+ mø£ÿ&ÉsTTHê düπs ˇø£ ÁãVü‰à+&ÉyÓTÆq
ø£˝À¢˝≤ìï düèwæºdüTÔ+~. eTq <˚X¯+ $wüj·÷ìø=ùdÔ Væ≤+<ä÷‘·«+‘√ düVü‰ nH˚ø£
ÁbÕ+rj·T, ≈£î\ yê<ë\ |ü⁄≥Tºø≈£ î£ n~ kÕs¡e+‘·yTÓ qÆ H˚\>± ñ|üj÷Ó >∑|&ü +ç ~.
ø=ìï ñ<ëVü≤s¡D\T #ÓbÕŒ\+fÒ ` ≈£î\+ ÁbÕ+rj·T, uÛ≤cÕ eTTdüT>∑T\T <Û]ä +∫
sêy=#·TÃ (‘Ó\T>∑T<˚X¯+˝≤) k˛wü*»+ eTTdüT>∑T <Ûä]+∫ sêy=#·TÃ (eTT˝≤j·T+
dæ+>¥ j·÷<äyé, ˝≤\÷ Á|ükÕ<é j·÷<äyé\˝≤). 1990\ qT+∫ Ç|üŒ{Ï<ëø± á
$<Ûä+>± eTT+<äTø=∫Ãq nìï >∑T]Ô+|ü⁄˝À¢ø° mH√ï ôV≤#·TÑ·>∑TZ\Tqï|üŒ{Ïø°
Væ≤+<ä÷‘·«y˚T m≈£îÿe y˚>∑+>± $düÔ]+∫q e÷≥ ì»+.
Væ≤+<ä÷‘·«+ Ç+‘· y˚>∑+>± $düÔ]+#·&ÜìøÏ mì$T~ <äXÊu≤›\ ô|’>±
Væ≤+<ä÷eT‘· dü+dü>ú ± ÄsY.mdt.mdt. Ç∫Ãq eT<ä‘› T· ˇø£ eTTK´ ø±s¡D+. $T>∑‘ê
xii
ø±s¡D≤˝À¢ $<˚XÊ\ qT+∫ e∫Ã|ü&˚ ø√{≤¢~ s¡÷bÕj·T\T ≈£L&Ü eTTK´yÓTÆq<˚.
ø±ì Væ≤+<ä÷‘·«+ Ç+‘· yÓ\T>∑T yÓ\>∑&ÜìøÏ ndü\T ø±s¡D+ e÷Á‘·+ •~∏\yÓTqÆ
nœ\ uÛ≤s¡rj·T‘ê uÛ≤eH˚. á •~∏˝≤\T mìï Ä~Û|ü‘·´ >∑T]Ô+|ü⁄\≈£î neø±X¯+
ø£*Œ+#êjÓ÷ uÛÑ$wü´‘Y˝À ‘Ó\TdüTÔ+~ ø±ì Væ≤+<ä÷‘ê«ìøÏ dü+ã+~Û+∫q+‘·
es¡≈£î nœ\ Væ≤+<ä÷ uÛ≤eH˚ nœ\ uÛ≤s¡rj·T‘ê uÛ≤e+>± #Ó˝≤eTD° nj˚T´
Á|üe÷<ä+ ñ+~. nsTT‘˚ Væ≤+<ä÷‘·«+ $|òü\eTj˚T´ neø±XÊ\T ≈£L&Ü
n+<äT˝ÀH˚ Ç$T&ç ñHêïsTT. m+<äTø£+fÒ n_Ûeè~∆ sê»´ yÓ’|òü\´+˝À qT+∫
|ü⁄{Ϻq Ç‘·s¡ ndæú‘ê«\ìï{Ï‘√q÷ n~ ‘·\|ü&Ée\dæ ñ+≥T+~ ø±ã{Ϻ. Çø£ÿ&É
eTs√ $wüjT· + #Ó|ü ø√yê*. Væ≤+<ä÷RuÛ≤s¡rj·TT&ÉT nH˚ >∑T]Ô+|ü⁄qT ì]à+#·&+É
e÷Á‘·y˚T ‘·q |üì nì Væ≤+<ä÷‘·«+ m|ü&É÷ nqTø√˝Ò<äT. n≥T qj·÷
ñ<ës¡yê<ëìøÏ Ç≥T Áu≤Vü≤àD‘ê«ìøÏ ≈£L&Ü ñ|üjÓ÷>∑|ü&˚ q÷‘·q Ä~Û|ü‘·´
uÛ≤s¡rj·T‘ê >∑T]Ô+|ü⁄qT rdüT≈£îsêe&Éy˚T <ëì \ø£å´+. ªÇ+&çj·÷ ôw’ì+>¥µ
ìHê<ä+, nDTX¯øÏÔ <˚X¯+>± bı+~q ø°]Ô ` á ¬s+&É÷ ø£*dæ ø=+‘·ø±\+
<ëìøÏ n≥Te+{Ï >∑T]Ô+|ü⁄H˚ ‘Ó∫Ãô|{≤ºsTT. ø±ì ªÇ+&çj·÷ ôw’ì+>¥µ ìHê<ä+
$|òü\yÓTÆ+~. Ä yÓ’|òü˝≤´ìøÏ ˇø£ ø±s¡D+ qj·÷ ñ<ës¡yê<ä+ ‘·q yÓ+≥
rdüTø=∫Ãq <äTs¡“¤s¡ <ë]Á<ä´+. ¬s+&√ ø±s¡D+ n_Ûeè~∆ sê»´ •~∏˝≤\˝ÀH˚
|ü⁄s¡T&ÉTb˛düT≈£îqï Ç‘·s¡ ≈£î\, ÁbÕ+rj·T >∑T]Ô+|ü⁄ ñ<ä´e÷\T. n$
Væ≤+<ä÷‘·«+˝À uÛ≤>∑+ ø±e&ÜìøÏ @e÷Á‘·+ Çwüº|ü&É˝Ò<äT.
á ø£˝À¢\+ Ç+ø± eTT–dæb˛˝Ò<Tä . $T–*q n_Ûeè~∆ sê»´ ìsêàD≤\qT
≈£L&Ü ≈£L˝ÒÃ+<äT≈£î qj·÷ ñ<ës¡yê<ä+ ‘·q Á|üj·T‘êï\T ‘êqT kÕ–dü÷ÔH˚
ñ+~. á˝À>± qj·÷ ñ<ës¡yê<ä+ >∑‘· 20 @fi¯fl˝À ø=‘·Ô •~∏˝≤\qT düèwæºdü÷Ô
ek˛Ô+~. n~ ˇø£yÓ’|ü⁄ m+‘· Ä]úø±_Ûeè~∆ì #·÷|æk˛Ô+<√, n+‘· ù|<ä]ø±ìï
ndüe÷q‘·\qT eTs√yÓ’|ü⁄ ô|+#·T≈£î+≥÷ b˛‘√+~. á yê‘êes¡D+ ø=‘·Ô
nœ\ uÛ≤s¡rj·T‘ê uÛ≤eq ìsêàD≤ìøÏ ÄkÕÿs¡+ ø£*Œk˛Ô+~. sêuÀj˚T ø±\+˝À
qj·÷ ñ<ës¡yê<ä+ eT¬sH√ïkÕs¡T¢ dü+øå√uÛÑ+˝À |ü&É&É+ U≤j·T+ ø£qTø£ á
U≤∞ì kı+‘·+ #˚düTø√e&ÜìøÏ n≥T yêeT|üøå±\T, Ç≥T $T‘·yê<ä bÕغ\T
≈£L&Ü Á|üj·T‹ïkÕÔsTT. nsTT‘˚ Á|ü‹ dü+<äs¡“¤+˝ÀqT Væ≤+<ä÷‘·«+ ø=‘·Ô Ä~Û|ü‘·´
s¡÷bÕìï dæ<+∆ä #˚dTü ≈£îì $T>∑‘ê >∑T]Ô+|ü⁄\qT ‘·]y˚Tdæ ‘êqT eTT+<äT≈£î sêyê\ì
Á|ü j · T ‹ïdü T Ô + ~. Bìì m<ä T s=ÿ+≥÷ nH˚ ø £ >∑ T ]Ô + |ü ⁄ \qT ‘· q ˝À
xiii
ÇeTT&ÉTÃø√e&ÜìøÏ Á|üjT· ‹ï+#˚ ˇø£ eT<Û̊´yê<ä (Centrist) uÛ≤s¡rj·T‘ê uÛ≤eq
≈£L&Ü ãVüQXÊ eTT+<äT≈£î edüTÔ+~.
yêeT|üø£å ˝ÖøÏø£ ø±s¡´ø£s¡Ô\T>±, Ä˝À#·Hê|üs¡T\T>± eTq+ á ø=‘·Ô
uÛ≤s¡rj·T‘· ø√dü+ »]π> dü+|òüTs¡¸DqT ns¡ú+ #˚düTø√e&ÜìøÏ, $X‚¢wæ+#·&ÜìøÏ
Ç~es¡ø£{Ï ø£+fÒ m≈£îÿe dæ<ä∆+>± ñ+&Ü*. n+<äTø√dü+ u≤\>√bÕ˝Ÿ
yÓTT<ä\Tô|{Ϻq ôd’<ë∆+‹ø£ $X‚¢wüDqT eT]+‘· $düÔ]+∫, yÓTs¡T>∑T|üs¡∫, $eTs¡Ù
Hê‘·àø£+>± |ü⁄qs¡«´ø°Ôø£]+#ê*‡q nedüs¡+ ñ+~. n|ü&˚ Væ≤+<ä÷‘ê«ìï H˚{Ï
dü+<äs¡“¤+ <äèwæº˝À dü+|üPs¡í+>± ns¡ú+ #˚düTø√>∑\T>∑T‘ê+. n≥Te+{Ï |üì˝À
uÛ≤>∑+ ø±e&ÜìøÏ á yê´kÕ\T eTq¬ø+‘√ ‘√&ÉŒ&É‘êsTT.
`_E e÷<∏ä÷´
‘Ó\T>∑T nqTyê<ä+ : Vü‰s¡r yê^X¯Hé, y˚eTq edü+‘·\øÏåà
(á eTT+<äTe÷≥ sêj·T&ÜìøÏ u≤\>√bÕ˝Ÿ ‘Ó\T>∑T yê´kÕ\qT Hê‘√ ≈£L#·Tì #·~$q Hê $TÁ‘·T&ÉT
e≈£îfi≤uÛÑs¡D+ e+o#·s¡DY≈£î ø£è‘·E„&çì. á yê´dü+ eT*uÛ≤>∑+˝Àì Ä˝À#·q\T Äj·TqM, HêM
≈£L&Ü).
_E e÷<∏ä÷´, uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À eT‘·eTÚ&ÛÉ´yê<ëìï m<äTs√ÿe&ÜìøÏ >∑{Ϻ
ø£èwæ #˚düTÔqï yê]˝À _E ˇø£s¡T. ªkÕº|t |òü+&ç+>¥ ùV≤{Ÿµ ù|s¡T‘√ Äj·Tq nyÓT]ø±
qT+&ç Ç+&çj·÷≈£î eT‘·$<˚«cÕ\qT ¬s#·Ã>=≥º&ÜìøÏ edüTÔqï ì<ÛäT\qT n&ÉT¶≈£îH˚
ô|<ä› ø±s¡´Áø£eT+ #˚|ü{≤ºs¡T. ÄsYmdtmdt≈£î $T*j·Tq¢ &Ü\s¡T¢ m˝≤ n+<äT‘·THêïjÓ÷
Äj·Tq ‘·q |ü]XÀ<Ûäq <ë«sê ãj·T≥ô|{≤ºs¡T. ª~ Áb˛{°Hé bòÕsYà‡ Ä|òt j·÷+ø°
Væ≤+<ä÷‘·«µ (nyÓT]ø± Væ≤+<ä÷‘·«|ü⁄ bÂwæºø£ s¡÷bÕ\T) |ü⁄düÔø±ìøÏ düVü≤ s¡#·sTT‘·.
ª{≤ø°‡ ø±´uŸ‡ n+&é ø±|æ≥*»+ ÇHé q÷´j·÷sYÿµ (ø±¬sï˝Ÿ j·T÷ìe]‡{° Á|ü#·Ts¡D
2008) |ü⁄düÔø£ s¡#·sTT‘·. Äj·Tq á eTT+<äTe÷≥≈£î ô|{Ϻq o]¸ø£ Theory in a
moment of Flux : Hindutva, Capitalism, Caste (ø£˝À¢\ dü+<äs¡“¤+˝À dæ<ë∆+‘· ìsêàD+
: Væ≤+<ä÷‘·«+, ô|≥Tºã&ç<ëØ e´edüú, ≈£î\+).
xiv
Væ≤+<ä÷ <Ûäs¡à+ ` Á|üC≤kÕ«eT´+
 <˚Xu¯ øÑÛ ÔÏ
ª<˚Xu¯ øÑÛ µÔÏ nH˚~ ø£eT÷´ìdüT\º ≈£î düT\uÛ+Ñ >± $T+>∑T&ÉT|ü&ìÉ e÷≥.
ÁXÊ$Tø£es¡Z n+‘·sê®rj·T‘· ÁbÕ‹|ü~ø£>±>∑\ <äèø£Œ<∏ëìøÏ <˚X¯uÛÑøÏÔ düVü≤»+>±H˚
dü+≈£î∫‘·+>± ø£ì|ædüTÔ+~. <˚X¯+ nH˚~ n$uÛÑø£ÔeTsTTq @ø£•˝≤ ìsêàD+
(monolith) nH˚ Ä˝À#·q ª<˚X¯uÛÑøÏÔµ nH˚ uÛ≤eq˝À n+‘·Ø¢q+>± e⁄+~ ø±ã{Ϻ
ÁXÊ$Tø£es¡Z |üø£åbÕ‘·+ ñqïyêfi¯fl≈£î n~ düVü≤»+>±H˚ <√|æ&û esêZ\ ≈£îÁ≥>±
nì|ædTü +Ô ~. ô|>’ ± ªuÛøÑ µÔÏ nH˚ |òPü ´&É˝Ÿ e÷≥ n+‘˚ düV≤ü »+>± XÊÁd”j Ô T· <äèø£Œ<∏+ä
ñqï yê¬se«]¬ø’Hê ø£+|üs¡+ |ü⁄{ϺdüTÔ+~. ªuÛÑøÏÔµ nq>±H˚ >∑T&ç¶ $XÊ«dü+, eT÷&ÛÉ
Äsê<Ûäq düTŒ¤]kÕÔsTT.
ø±ì ø£eT÷´ìdüTº\≈£î Çwüº+ ñHêï ˝Ò≈£îHêï, yêfi¯ófl á e÷≥qT ‘·s¡#·T
m<äTs√ÿø£ ‘·|Œü <äT. e\dü, ns¡e∆ \dü <˚XÊ\˝À C≤rj·T‘·‘«· + ã\+>± e⁄+≥T+~.
ø±ã{Ϻ |òü˝≤Hê yê]øÏ ª<˚X¯uÛÑøÏÔµ ˝Ò<äH˚ Äs√|üD #ê˝≤ rÁeeTsTTq~. eT÷&Ée
Á|ü|ü+#· <˚XÊ\˝À ‹s√>±$T X¯≈£îÔ\T ø£eT÷´ìdüTº\MT<ä, Ç‘·s¡ Ä<ÛäTìø£ uÛ≤yê\
Á|ü‹ì<ÛäT\ MT<ä (ñ<ëVü≤s¡D≈£î $C≤„qXÊg+) á Äs√|üDy˚dæ Á|ü»\˝Àì
C≤rj·T‘·‘ê«ìï ‘·eT Á|üjÓ÷»Hê\ ø√dü+ yê&ÉTø√e&É+ düs¡«kÕ<Ûës¡D+>±
»s¡T>∑T‘·÷qï $wüj·T+. Ç+&√H˚wæj·÷˝À düTø£s√í qT+&ç ÇsêHé˝À U§yÓTÆ˙
es¡≈£î me«s¡÷ BìøÏ $TqVü‰sTT+|ü⁄ ø±<äT. n{≤¢>∑ì Mfi¯ófl eTqdü÷Œ¤]Ô>±
ø£eT÷´ìdüT\º qT <˚XÁ¯ <√VüQ\T>± qeTTà‘êsê n+fÒ nB ˝Ò<Tä . ‘·eT Á|üj÷Ó »Hê\
ø√dü+ ø£eT÷´ìdüTº\‘√ ø±e\dæq+‘·ø±\+ düK´+>± e⁄+&ç Ä nedüs¡+ r]q
‘·s¡Tyê‘˚ Mfi¯fl˝À me«]¬ø’Hê ø£eT÷´ìdüTº\˝À <˚X¯uÛÑøÏÔ sêVæ≤‘·´+ ø£qã&ç+~.
Ç+~sê>±+BÛøÏ 1968˝À ø±+Á¬>dtqT N*Ãq Hê{ÏqT+&ç 1971˝À n‘·´~Ûø£
yÓTC≤]{°‘√ ¬>*#˚<ëø± dæ|æ◊, dæ|æ◊(m+)\ eT<䛑·T bÕs¡¢yÓT+≥T˝À ‘·q
eTqT>∑&É ø√dü+ nedüs¡eTsTT+~. 1973 ‘·s¡Tyê‘· >∑T»sê‘Y ;Vü‰sY\˝À
#Ó\πs–q ‹s¡T>∑Tu≤≥¢qT ªbòÕdædüTºµ eT÷ø£\ <ë&ÉT\T>± ∫Árø£]+#·&ÜìøÏ dæ|æ◊
mHé.ø¬ . sêe÷sêe⁄ Bs¡È ø£$‘· ª˝≤˝Ÿ ãH√ >∑T˝≤MT #√&√ uÀ˝À e+<˚e÷‘·s+¡ µ≈£î sêdæq eTT+<äTe÷≥,
»qe], 1983, düè»q Á|ü#T· s¡D\T
2 3
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
eTVü‰y˚T<Ûëe⁄\ dæ<ë∆+‘·#ê‘·Ts¡´+ nedüs¡eTsTT+~. á nedüsê\˙ï r]q
‘·s¡Tyê‘˚ ÄyÓT≈£î ø£eT÷´ìdüTº\T`Çyê«fi‚ø±<äT, 1942 qT+&ç >∑÷&É
<˚X¯Á<√VüQ˝Òqì >∑Ts¡TÔø=∫Ã+~.
Ç{≤¢+{Ï yê‘êes¡D+˝À ªø£eT÷´ìdüT\º ≈£î <˚Xu¯ øÑÛ ÔÏ ˝Ò<Tä µ nH˚ Äs√|üDqT
ø£eT÷´ìdüTº\T m<äTs√ÿø£ ‘·|üŒ&É+˝Ò<äT. m+<äTø£+fÒ n~ ‘·eT sê»ø°j·T
eTqT>∑&≈É î£ dü+ã+~Û+∫q $wüjT· +. @Hê&√ sê»ø°j÷· \T ø√˝ÀŒsTTq dæ|◊æ øÏ,
Ç+~sê>±+BÛ ª<˚X¯Á<√Vü≤µ H˚s¡+ ÄbÕ~+∫q ‘·s¡Tyê‘·, uÒyês¡T‡>± <=]πø
Hê\T>∑Ty√≥T¢ e÷Á‘·y˚T b˛j·÷sTT>±˙, Ç+&√H˚wæj·÷˝À ø£eT÷´ìdüTºbÕغ 30
y˚\eT+~ πø&ÉsY\ ÁbÕD≤\qT ø√˝ÀŒsTT+~. ÇsêHé˝À Çyê«fi¯ ø£eT÷´ìdüTº˝Ò
ø±<äT, ô|{° ã÷s¡T®yê k˛wü*düTº\sTTq ªeTTC≤Væ≤BHéµ\T >∑÷&É á H˚sêìπø y˚\
dü+K´˝À #Ó+&Ü&Éã&ÉT‘·THêïs¡T.
m<äTs√ÿø£ ‘·|üŒ<äì >∑T]Ô+∫ ª<˚X¯uÛÑøÏÔµ ˝Ò<äH˚ Äs√|üDqT ø£eT÷´ìdüTº\T
m<äTs¡Tÿ+≥÷H˚ e⁄Hêïs¡T>±ì, e÷eT÷\T>± n+<äT≈£î düe÷<Ûëq+>± #Óù|Œ
e÷≥\T dü+‘·è|æÔø£s¡eTsTTq$ ø±e⁄. <˚X¯eT+fÒ eT{Ϻø±<äT, nø±‡jYT∫Hé˝Àì
ã+&Ésêfi¯ófl ø±e⁄, <˚X¯eT+fÒ >∑Ts¡C≤&É #Ó|æŒq es¡Zs¡Væ≤‘·T\sTTq eTqTwüß\T
>∑÷&É ø±<äT, <˚X¯eT+fÒ |”&ç‘· Á|ü»\T, ø±ã{Ϻ <˚X¯uÛÑøÏÔ n+fÒ |”&ç‘· Á|üC≤
|üø£åbÕ‘·+ nH˚~ ‘·s¡#·T>± $qã&˚ düe÷<Ûëq+. Ç~ y˚~ø£\ MT~ qT+&ç Ç#˚Ã
ñ|üHê´kÕ\ |ü]$T‘·T\≈£î ˝Àã&ç |ü⁄{Ϻq yê<äq. ªuÛÑøÏÔµ nH˚ |òüP´&É˝Ÿ e÷≥≈£î
es¡|Z øü bå£ Õ‘·+ nH˚ ns¡+ú Çe«&É+ m+‘· ‘·b˛Œ, ªì»yÓTqÆ <˚X+¯ µ n+fÒ |”&‘ç ·
Á|ü»\T e÷Á‘·yT˚ qH˚ uÛ≤wü´+ n+‘˚ dü+X¯j÷· düŒ<ä+. ìC≤ìøÏ, eTìwüqïyê&çøÏ
<˚Xu¯ øÑÛ ÔÏ ñ+&Ü\H˚ Ä˝À#·qqT e<äT\Tø√˝Òø,£ ÁXÊ$Tø£es¡Z |üøbå£ Õ‘êìï XÊÁd”j Ô T· es¡Z
<äèø£Œ<∏ëìï ≈£L&Ü ø±<äq˝Òø,£ s¬ +{Ïø° m˝≤>∑sTTHê düeTq«j·T+ kÕ~Û+#ê\H˚
ô|{° ã÷s¡T®yê sê&çø£*»+ qT+&ç |ü⁄{Ϻq yê<äq Ç~. <˚X¯+ e\dü>±H√
ns¡∆e\dü>±H√ ñqï+‘·ø±\+, ô|{° ã÷s¡T®yê esêZìøÏ ø=+‘· $|ü¢eø£s¡ \ø£åD+
ñqï+‘· ø±\+, á Á|üj·T‘·ï+ ø=qkÕ>∑T‘·÷H˚ e⁄+≥T+~. <ëìï ø±<äqe\dæq
nedüs+¡ ˝Ò<Tä >±ì, $wüj÷· ìï XÊÁd”j Ô T· +>± (n+fÒ <ëì #ê]Á‘·ø£ H˚|<ü ´ä∏ +˝À)
ns¡ú+ #˚düTø√e&É+ nedüs¡+.
4 5
<˚X¯uÛÑøÏÔ
ã÷s¡T®yê C≤rj·Tyê<ä+
ª<˚X¯uÛÑøÏÔµ nH˚~ C≤rj·T‘·‘·«|ü⁄ n‹ rÁes¡÷|ü+. ÇwüºeTT+fÒ n‘·T´qï‘·
s¡÷|ü+ nH=#·TÃ. Çwüº+ ˝Ò≈£î+fÒ n‹yê<äs¡÷|ü+ nH=#·TÃ. C≤‘·T\T #·]Á‘·˝À
#ê˝≤ ÁbÕNqeTsTTq$ >±ì, C≤rj·T‘·‘«· + j·T÷s¡|˝t Àì ã÷s¡Ty® ê $|üy¢ ê\‘√
|ü⁄{Ϻ+~. ô|≥Tºã&ç<ës¡¢≈£î düTs¡øÏå‘·eTsTTq e÷¬sÿ≥T¢ ø±yê*. M\sTT‘˚
Á|ü|+ü #·yê´|ü+Ô >± ø±yê*. ø±ì, n~ kÕÁe÷»´yê<äjT· T>∑+ e#˚Ã<ëø± M\Tø±<äT
ø±ã{Ϻ, n+‘·es¡≈£î ø£˙dü+ ˇø£ C≤‹ ìedæ+#˚ ÁbÕ+‘·+˝ÀqsTTHê ø±yê*.
n+fÒ Ä C≤‹ ˇø£ <˚X¯+>± @s¡Œ&ç ˇπø sê»´+ (State) øÏ+<ä e⁄+≥÷,
<˚X¯yê´|üÔeTsTTq ˇπø #·{≤ºìøÏ ˝Àã&ç e⁄+&Ü*. Ä #·≥º+>∑÷&É ª<Ó’e<ä‘·Ô+µø±ø£
eTqTwüß´\T @s¡Œs¡#T· ≈£îH˚~, eTqTwüß´\T e÷s¡TÃø√>∑*>π ~ ø±yê*. n+fÒ ˝ÖøÏø+£
(secular) ø±yê*. ˝Ò≈£î+fÒ ìs¡+‘·s¡+ e÷πs ô|≥Tºã&ç<ës¡¢ nedüsê\≈£î
nqT>∑TD+>± <ëìï e÷s¡Ã&É+ kÕ<Ûä´+ø±<äT.
á nedüs¡+ ˇø=ÿø£ÿ bÕXÊÑ·´ <˚X¯+˝Àq÷ ˇø=ÿø£ÿ s¡÷|ü+ rdüT≈£î+~.
n+<äTπø nìï bÕXÊÑ·´ <˚XÊ\˝Àq÷ C≤rj·T‘·‘·«+ ˇπø˝≤>∑ ˝Ò<äT, Äj·÷
<˚XÊ\ #ê]Á‘·ø£ |ü]dæú‘·T\qT ã{Ϻ e÷s¡T‘·T+~. eTTK´+>± ¬s+&ÉT s¡ø±\T
ø£ì|ækÕÔsTT:
ˇø£ C≤‹ ˝Òø£ <˚X¯+ ˇø£ ˝ÖøÏø£+ nsTTq #·≥º+ øÏ+<ä J$+#ê\+fÒ
Á|ü<˚XÊ+‘·s¡ (extra-territorial) eT‘ê~Ûø±s¡+ ø±ì, n_Ûe÷q+>±ì ≈£L&É<äT.
n≥Te+{Ï n~Ûø±s¡+ e⁄+fÒ ã÷s¡Ty® êes¡+Z ‘·q nedüsê*ï nqTdü]+∫ #·{≤º˙ï,
|ü]bÕ\Hê |ü<ä∆‘·T\q÷, eTTK´+>± $<˚XÊ+>∑ ˙‹˙ e÷s¡TÃø√˝Ò<äT.
eT‘ê~Ûø±s¡+ πøe\+ ªÄ<Ûë´‹àø£µ s¡+>±ìπø |ü]$T‘·+ ø±yê*. $T–*q
s¡+>±\qT ã÷s¡T®yê esêZìøÏ e~˝Òj·÷*. n+fÒ ˝ÖøÏø£+ ø±yê*. n+<äTπø
yÓTT≥ºyÓTT<ä{Ï ô|≥Tºã&ç<ëØ <˚X¯eTsTTq Ç+>∑¢+&ÉT˝À C≤rj·T‘·‘·«+ ø±<∏ä*ø˘
eT‘êìï e´‹πsøÏ+∫ Ä+>∑¢C≤‹øÏ |ü]$T‘·eTsTTq Ä+–¢ø£Hé #·]à (Anglican
Church) s¡÷|ü+ rdüT≈£î+~. ø±<∏ä*ø˘ eT‘·+ n+‘·sê®rj·T+>± ˇπø eT‘·
πø+Á<ë˙ï ˇπø eT‘ê~Ûø±]˙ >∑T]ÔdüTÔ+~. ô|’>± eT‘·+ eTìwæ ªÄ<Ûë´‹àø£µ
e´eVü‰sê\≈£î dü+ã+~Û+∫q $wüj·T+ e÷Á‘·y˚TqH˚ ã÷s¡T®yê ˝ÖøÏø£yê<ëìï
ÄyÓ÷~+#·<äT. eT‘·+ J$‘·+˝À nìï s¡+>±\≈£L e]ÔdüTÔ+<äH˚ |òüP´&É˝Ÿ‘·‘·«+
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
<ëì~. Ä n~Ûø±sêìï |ü⁄s¡düÿ]+#·Tø=ì ÁøÏdæºj·THé <˚XÊ\ Ä+‘·s¡+–ø£
e´eVü‰sê\˝Àq÷ yê{Ï eT<Ûä´ »]π> ‘·>∑Te⁄\ ˝Àq÷ eT‘ê~Ûø±s¡T\T
‘·s¡#·T>± ‘·\<ä÷πsÃyês¡T. á CÀø£´+ ã÷s¡T®yêes¡Z+ nedüsê\ <äècÕº´
nuÛ´Ñ +‘·sø¡ s£ e¡ TsTTq~. m+<äTø£+fÒ Ä+‘·s+¡ –ø£ e´eVü‰sê\˝À eT‘ê~Ûø±s¡T\T
|òüP´&É˝Ÿ Á|üuÛÑTe⁄\ |üø£å+ eVæ≤+#˚yês¡T. $<˚o e´eVü‰sê\˝À ã÷s¡T®yê
$<˚XÊ+>∑˙‹øÏ ÁbÕ‹|ü~ø£ nsTTq b˛{°øÏ á CÀø£´+e\¢ Çã“+~ ø£*π>~.
n+<äTπø mì$T<äe ôV≤Á˙ sêE ø±\+ qT+&ç Á_{Ïwt ã÷s¡T®yêes¡Z+ ø±<∏ä*ø˘é
eT‘êìøÏ e´‹πsø£+>± b˛sê&ç ‘·eT <˚X¯+˝Àì ø±+≥s¡“Ø #·]à πø+Á<ä+>± >∑\
Ä+–¢ø£Hé XÊKqT @s¡Œs¡#·T≈£îHêïs¡T. ‘·s¡Tyê‹ ø±\+˝À Ç<˚ s¡ø£eTsTTq
|ü]D≤eT+ ÁbòÕHé‡, »s¡à˙, ‘·~‘·s¡ j·T÷s¡|t <˚XÊ\˝À »]– $$<Ûä Ábıf…düº+{Ÿ
XÊK\T @s¡Œ&ܶsTT. ∫e]øÏ, dæ<ë∆+‘·+ m˝≤>∑THêï, yêdüeÔ +˝À ‘·q Á|ü<X˚ Ê+‘·s¡
n~Ûø±s¡ dü«uÛ≤yê˙ï, ˝ÖøÏø£ e´‹πsø£‘·q÷ ø±<∏ä*ø˘ eT‘·+ #ê˝≤ y˚Ts¡≈£î
‘·–Z+#·T≈£îqï ‘·s¡Tyê‘˚ á yÓ\T¢e Ä–b˛sTT, Ä\dü´+>± ã÷s¡T®yê $|ü¢yê\T
»]–q ôdŒsTTHé, Ç≥©, b˛\+&é e+{Ï yÓqTø£ã&ɶ <˚XÊ\˝À $T–*b˛sTT+~.
nsTT‘˚ <˚X¯yê´|üÔ+>± e]Ô+#˚ ˇπø #·≥º+ e⁄+&Ü\+fÒ Á|ü<˚XÊ+‘·s¡
n~Ûø±s¡ πø+Á<ë\qT <Óã“rùdÔ #ê\<äT, n+‘·s¡Z‘·eTsTTq kÕúìø£ n~Ûø±s¡
πø+Á<ë\qT >∑÷&É <Óã“rj·÷*. |òüP´&É˝Ÿ düe÷»+ ªuÛÑ>∑e+‘·T&ç Ä<˚XÊ\≈£îµ
m+‘·>± ˝Àã&ç e⁄+≥T+<√, Á|ür Á>±eT+˝Àq÷ Ç˝≤U≤˝Àq÷ ÁbÕ<˚•ø£eTsTTq
<=s¡\ n~Ûø±sêìøÏ n+‘·>± ˝Àã&ç e⁄+≥T+~. n~ u…_’ ˝Ÿ uÛ≤wü˝À ` ªjÓTVü≤Àyê
kÕÁe÷»´+µ e÷Á‘·yT˚ ø±<äT, Á|ür ∫\¢s<¡ e˚ ⁄&ç kÕÁe÷»´+ >∑÷&É. á s¬ +&ç+{Ïì
>∑÷&É <Óã“rdüTÔ+~ ã÷s¡T®yê C≤rj·T‘·‘·«+. ˇø£yÓ’|ü⁄ ‘·q≈£î n+<äTu≤≥T˝À
e⁄qï ÁbÕ+‘êìï ‘·øÏÿq Á|ü|ü+#·+ qT+&ç y˚s¡T #˚dæ ˇø£ düs¡«dü‘êÔø£ (sover-
eign) sêC≤´ìï @s¡Œs¡TdüT+ Ô ~— n<˚ düeTj·T+˝À Ä ÁbÕ+‘êìøÏ n+‘·s‘Z¡ e· TsTTq
dü+kÕúHê\ìï+{Ï˙ >∑÷&É |ü&É>={Ϻ ˇπø ˇø£ <˚X¯yê´|üÔeTsTTq XÊdüq πø+Á<ëìï
@s¡Œs¡TdüT+Ô ~. ˝Òøb£ ˛‘˚, Á|ür C≤^sê›s÷¡ áHê+<ës¡÷ ‘·q Çwü+º e∫Ãq Ä+ø£\å T
ô|&ÉT‘·÷ ‘·q Çwüº+ e∫Ãq≥Tº |üqTï\T $~Û+#·&É+, düT+ø±\T ùdø£]+#·&É+
yÓTT<ä\Tô|&ç‘˚ yê´bÕs¡+ q&Ée<äT. XÊdüq $πø+ÁBø£s¡DqT ã÷s¡T®yê‘·‘·«+
mqï&É÷ düVæ≤+#·<äT.
6 7
<˚X¯uÛÑøÏÔ
á ¬s+&Ée nedüs¡+ qT+&ç |ü⁄{Ϻ+~ ¬s+&Ées¡ø£+ C≤rj·T‘·‘·«+. Ç~
eTq≈£î Ç≥©˝Àq÷, »s¡à˙˝Àq÷ ø£qã&ÉT‘·T+~. 19e X¯‘êã›|ü⁄ yÓTT<ä{Ï
uÛ≤>∑+˝À á ¬s+&ÉT <˚XÊ\÷ 30`40 dü+kÕúHê\ ø£\sTTø£>± e⁄+&˚$. Ç≥©
>∑T]+∫ nsTT‘˚ ªn~ ˇø£ <˚X¯+ ø±<äT, uÛÖ>√[ø£ n_Ûe´øÏÔ e÷Á‘·y˚Tµ (Italy is
not a nation, but a geographical expression) nH˚ y˚fi≤ø√fi¯+ e⁄+&˚~.
n≥Te+{Ï |òüP´&É˝Ÿ dü+kÕúHê\qT »s¡à˙, Ç≥© <˚XÊ\T>± eT\∫, XÊdüq
$πø+ÁBø£s¡DqT b˛>={Ϻ, ˇπø sêC≤´+>±ìï s¡÷bı+~+∫q $|ü¢yê\T nø£ÿ&ç
ã÷s¡T®yê $|ü¢yê\T. Ç≥Te+{Ï $|ü¢yê\˝À ªC≤rj·T ◊ø£´‘·µ (national
integration) nH˚ uÛ≤eq ã\+>± eTT+<äTø=düTÔ+~.
á ¬s+&Ée~ ` n+‘·s¡Z‘·eTsTTq πø+Á<ë\qT e´‹πsøÏ+#˚ ªC≤rj·T
◊ø£´‘·µ nH˚ uÛ≤eq ` eTq <˚X¯ ã÷s¡T®yê esêZìøÏ #ê˝≤ Á|ü<ÛëqeTsTTq~>±
ø£qã&ç+~. Ç≥©˝Àq÷ »s¡à˙˝Àq÷ ñqï dü+kÕúHê\ ø£+fÒ @ |ü~¬s{À¢
m≈£îÿe eTq <˚X¯+˝À ñ+&˚$. n+‘·ø£+fÒ eTTK´+>±, _ÛqïC≤‘·T\÷ uÛ≤wü\÷
eT‘ê\÷ ñ+&˚$, ñHêïsTT. yê≥ìï+{Ï˙ ◊ø£´|ü]#˚ ø£s¡Ôyê´ìï uÛ≤s¡‘· ã&Ü
ã÷s¡T®yê es¡Z+ #ê˝≤ Á|ü<Ûëq+>± rdüT≈£î+~. n+<äTπø >±+BÛøÏ j·T÷s¡|t˝Àì
düø£\ C≤rj·T Hêj·T≈£î\˝Àø° Ç≥© Hêj·T≈£î\sTTq >±]u≤©¶, e÷õ˙\T
q#êÃs¡T >±ì, mì$T<äe ôV≤Á˙ ø±<äT. á ªC≤rj·T ◊ø£´‘·µ ÁbÕ‹|ü~ø£>± >∑\
C≤rj·T‘·‘ê«ìøÏ #ê˝≤ ã\eTsTTq e´ø°Ôø£s¡D sêÁw”ºj·T dü«j·T+ ùdeø£ dü+|òtT
(ÄsY.mdt.mdt.). n+<äTøπ ÄsY.mdt.mdt. yÓTT<ä{qÏ T+&û >∑÷&É bÕøÏkÕÔHé @sêŒ≥TH˚
ø±<äT, uÛ≤cÕ sêÁcÕº\q÷, ÁbÕ+rj·T uÛ≤wü\˝À $<ë´uÀ<Ûäqq÷, ô|ò&És¡˝Ÿ
sêC≤´+>±˙ï rÁe+>± e´‹πsøÏd÷ü Ô e∫Ã+~. ô|&ò sÉ *¡ C≤ìï >√˝≤«\ÿsY ª$wü;»+µ
(poisonous seed) nHêï&ÉT. ÄsY.mdt.mdt. eTqïq\T bı+~q @¬øø ’ £ ÁbÕ+rj·T
ñ<ä´eT+ nkÕ‡+ ñ<ä´eT+. <ëìøÏ ø±s¡D+ Ä dü+düú ‘·q #ê]Á‘·ø£ bÕÁ‘·qT
e<äT\T≈£î+<äì ø±<äT. nkÕ‡+ ñ<ä´e÷ìï eTTdæ¢+ e´‹πsø£ ñ<ä´eT+>± eT\∫,
ãVüQXÊ 1947˝À ø√˝ÀŒsTTq ªC≤rj·T ◊ø£´‘·µqT eT∞fl |ü⁄qs¡T<ä]∆ +#·e#·TÃqH˚
<äTsêX¯ e÷Á‘·y˚T. y˚πs mø£ÿ&Ü (ø±oàsY qT+&ç Hê>±˝≤+&é es¡≈£î) ÁbÕ+rj·T
ñ<ä´e÷\T ` m+‘· Hê´j·TeTsTTq$ >∑÷&Ü ` ÄsY.mdt.mdt. eT<ä‘› T· bı+<ä˝<Ò Tä .
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
ÄsY.mdt.mdt.
á y˚Ts¡≈£î ÄsY.mdt.mdt.≈£L ø±+Á¬>dt≈£L ô|<ä›>± ‘˚&Ü˝Ò<äT >±ì,
ÄsY.mdt.mdt.≈£î ñqï Á|ü‘´˚ ø£‘· @$T≥+fÒ, yÓqTø£ã&ɶ <˚XÊ\ ã÷s¡Ty® ê esêZ\≈£î
øπ e\+ XÊdüq dü+ã+<Ûeä TsTTq C≤rj·T ◊ø£´‘· #ê\<äì >∑T]Ô+#·&+É . C≤rj·T‘ê
uÛ≤e+ Á|ü»\ qs¡qsê˝À¢q÷ J]í+#·T≈£îb˛sTT ª$X¯ó<ä∆ C≤rj·T‘·‘·«+µ (Ç~
ªqe uÛ≤s¡‹µ |ü]uÛ≤wüµ, Hê~ ø±<äT) n~Ûø±s¡ ‘·‘·«eTsTT‘˚H˚ ¬s+&ÉT X¯‘êu≤›\T
Ä\dü´+>± n~Ûø±s¡+˝ÀøÏ e∫Ãq {≤{≤ _sê¢\T sêø˘ ô|ò\¢sY, bò˛s¡T¶\‘√ b˛{°
|ü&>É \∑ s¡T. ô|≥Tºã&ç<ës¡¢ b˛{°˝À eTT+<äTqïyê&ÉT ø=+‘· ñ<ës¡+>± e⁄+&É>\∑ &ÉT.
ø±]à≈£î\T ªC≤‹µ ÁX‚j·TdüT‡qT eT]∫b˛sTT ‘·eT es¡Z ÁX‚j·TdüT‡ ø√dü+ düyÓTà#˚ùdÔ
ˇø£kÕ] ø±≈£î+fÒ ˇø£kÕ] düVæ≤+#·>∑\&ÉT. ø±ì yÓqTø£ã&ɶ ã÷s¡T®yê esêZìøÏ
á W<ës¡´+ kÕ<Ûä´+ø±<äT. ªC≤‹µ ù|]≥ Á|ü»\ nedüsê*ï ‘·q nedüsê\≈£î
˝Àãs¡#T· ≈£î+fÒ ‘·|Œü ‘·qø£+f… eTT+<äTqï ô|≥Tºã&ç<ës¡‘¢ √ ‘êqT b˛{°|&ü ˝É qÒ ì
>∑T]ÔdüTÔ+~. <ëìH˚ bòÕdæ»+ n+{≤eTT. yÓTT<ä{Ï Á|ü|ü+#· j·TT<ä∆+˝À |òüTÀs¡+>±
|üsê»j·T+ bı+~q »s¡à˙ ã÷s¡T®yê es¡Z+ eT∞fl ã\+ |ü⁄+Eø√yê\+fÒ
eTT+<äT ø±]à≈£î\qT nD#ê\ì >∑T]Ô+∫ Væ≤≥¢sY ª»s¡àHé C≤‹µ ù|]≥
k˛wü*düTº\q÷ ø£eT÷´ìdüTº\q÷ ø±]àø£es¡Z ø±s¡´ø£s¡Ô\q÷ bòÕdædüTº<ë&çøÏ
>∑T]#˚XÊ&ÉT. bòÕdæ»+ m|ü&ÉT >∑÷&É ªC≤‹µ ù|]≥ ã÷s¡T®yê es¡Z+ nedüsê\qT
dü+s¡øÏådüTÔ+~. á <äèw溑√ ÄsY.mdt.mdt. dæ<ë∆+‘·ø£s¡Ô >√˝≤«\ÿsY Ä˝À#·q\qT
|ü]o*ùdÔ Ä dü+düú dü«uÛ≤ey˚T$T{À düŒwüeº Te⁄‘·T+~. ÄsY.mdt.mdt. e´ekÕú|≈ü î£ &ÉT
ôV≤&ÓZyêsY >∑T]+∫ #Ó|üPÔ >√˝≤«\ÿsY á $<Ûä+>± n+{≤&ÉT.
ªª&Üø£ºsY ôV≤&ÓZyêsY ∫qï‘·q+ qT+&ç >∑÷&Ü <˚X¯ùde≈£î n+øÏ‘·eTsTT,
e÷‘·èuÛÑ÷$T $eTTøÏÔ ø√dü+ n|üŒ{À¢ q&ÉTdü÷Ô e⁄+&çq $$<Ûä ñ<ä´e÷\˝À
bÕ˝§ZHêï&ÉT. ø=+‘·ø±\+ $|ü¢e ñ<ä´eT+*˝À bÕ˝§Zì ‘·s¡Tyê‘· ø±+Á¬>dt bÕغ
ñ<ä´e÷\˝ÀøÏ, ìsêàD ø±s¡´Áø£e÷\˝ÀøÏ ~>±&ÉT.
* Çø£ÿ&É $|üe¢ ñ<ä´eT+ n+fÒ u…+>±˝Ÿ˝À »]–q ªf…Ás¡]düTµº ñ<ä´eT+˝≤+{Ï kÕj·TT<Ûä ‹s¡T>∑Tu≤≥ì
ns¡+ú .
8 9
<˚X¯uÛÑøÏÔ
nsTT‘˚, á ñ<ä´e÷\˙ï >∑÷&É πøe\+ Á_{Ïwt yêfi¯flqT ‘·]$Ty˚j·T&É+
‘·eT \ø£å´+>± ô|≥Tº≈£îHêïj·T˙, <ëìH˚ C≤rj·T‘ê uÛ≤e+‘√ düeT+>±
|ü]>∑DdÏ Tü HÔ êïj·T˙ >∑T]Ô+#ê&ÉT. n|üŒ{Ï Hêj·T≈£î\T #ê˝≤eT+~ <äèwæ˝º À ªÁ_{Ïwt
e´‹πsø£‘·µ, ªC≤rj·T‘ê uÛ≤e+µ düeTuÛ≤yê\T. Ç≥Te+{Ï ô|’ô|’ Ä˝À#·q eTq
e´ekÕú|ü≈£î&çøÏ ndü+‘·è|æÔ ø£*–+∫+~. ªC≤‹µ nqï~ nqT≈£L\ (positive)
uÛ≤eq n˙, ˇø£]ì e´‹πsøÏ+#·&+É ô|q’ Ä<Ûës¡|&ü ~¶É ø±<ä˙ eTq C≤‹ #·]Á‘·‘√
Äj·Tq≈£îqï ˝À‘·sTTq |ü]#·j·T+e\¢ Äj·Tq ‘Ó\TdüT≈£îHêï&ÉT. n+‘˚ø±≈£î+&É
eTq C≤‹ \ø£´å +>± Ä~ qT+&ç uÛ≤$+#·ã&ÉT‘·÷qï <ëìì @e÷Á‘·+ dü&*É +∫Hê
ñ|üÁ<äyêìøÏ <ë]rdüTÔ+<äì >∑÷&É Äj·Tq≈£î ‘Ó\TdüT.µµ
Ç+<äT˝À ∫e] yêø£´+ #ê˝≤ eTTK´eTsTTq~. n+<äT˝À ù|s=ÿH˚
ñ|üÁ<äyêìï yê]+#˚ Á|üj·T‘·ï+ ìs¡«#·Hê\ qT+&ç ìsêàD+<ëø± kÕ>∑T‘·T+~.
>√˝≤«\ÿsY <äèwæº˝À ˇø£ C≤‹øÏ #Ó+<ä&É+ n+fÒ πøe\+ ˇπø ÁbÕ+‘·+˝À
ìedæ+#·&ÉyÓ÷, ˇπø uÛ≤wü e÷{≤¢&É&ÉyÓ÷ ø±<äT. ÁbÕ<˚•ø£ C≤rj·Tyê<ëìï
(territorial nationalism) Äj·Tq ìs¡«› +<ä«+>± e´‹πsøÏkÕÔ&TÉ . ˇπø ÁbÕ+‘·+˝À
ìedæùdÔ #ê\<äT, ˇπø <äèø£Œ<∏ëìï ÄyÓ÷~+#ê*, ˇπø ªJ$‘êX¯j·T+, dü+düÿ è‹,
uÛ≤yê\T, qeTàø±\T, dü+Á|ü<ëj·÷\Tµ ø£*– e⁄+&Ü*. n+<ä]ø° ˇπø $TÁ‘·u≤Û e+,
X¯Á‘·TuÛ≤e+, ˇπø dü+Á|ü<ëj·T+, J$‘êX¯jT· + ñ+&ç, n+<ä] ÄX¯\÷ nedüsê\÷
ˇπø n$uÛ≤»´eTsTTq yÓTT‘·Ô+>± s¡÷bı+~e⁄+fÒ, n|ü&ÉT n~ ˇø£ ªC≤‹µ
ne⁄‘·T+~. n≥Te+{Ï C≤‹ Væ≤+<ä÷C≤‹. n<˚ >√˝≤«\ÿsY <äèwæº˝À uÛ≤s¡‘·
C≤‹. Ä uÛ≤s¡‘· C≤‹øÏ eTTdæ¢+\÷ ÁøÏdæºj·Tq÷¢ #Ó+<ä<ä\TÃ≈£î+fÒ yêfi¯ófl Çø£ÿ&ç
ìyêdüT\sTT‘˚ #ê\<äT. yêfi¯fl |üPØ«≈£î\T Ä~ qT+&ç >∑÷&É Çø£ÿ&ç ìyêdüT\sTT
e⁄+&çHê #ê\<äT, yêfi¯ófl Væ≤+<ä÷ dü+Á|ü<ëj·÷\q÷ <äèø£Œ<∏ë˙ï ÄX¯j·÷\q÷
n+^ø£]+#ê*. sêeTT&ç˙, ø£èwüß&í ˙ç , y˚<ë+‘ê˙ï ÄyÓ÷~+#ê*. Væ≤+<äTe⁄\+<ä]
J$‘êX¯j·T+>± y˚<ë+‘·T\T (@ø£|üø£å+>±H˚ ø±ìe«+&ç) rsêàì+∫q yÓ÷øå±ìï,
˝Òø£ ÁãVü≤àC≤„Hêìï ‘·eT J$‘êX¯j·T+>± n+^ø£]+#ê*. yêfi¯ófl n˝≤¢q÷
eT]j·TeTàq÷ Äsê~ÛùdÔ |üsy¡ ê˝Ò<Tä `•e⁄&çø° $wüßeí ⁄≈£L b˛#·eTà≈£L yÓTdÆ eü Tà≈£L
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
düs¡düq eTs=ø£ Ç<ä›s¡T <˚e‘·\T>±`ø±ì ‘·eT~ y˚πs eT‘·+ n˙ y˚πs ÁbÕ|ü+∫ø£
<äèø£Œ<∏äeT˙ nq&ÜìøÏ M\T ˝Ò<äT.
Ç<ä+‘ê m+<äTø√dü+? ‘·eT e´øÏÔ>∑‘·eTsTTq nedüsê\qìï+{Ï˙ C≤‹
nedüs¡+ nH˚ |ü>∑Tfi¯ófl˝Òì uÛÑTeq–] >∑T≥º>± b˛π>dæ, C≤‹ V”≤s√\H˚ uÛÑõdü÷Ô
(‹+&ç ˝Ò≈£î+fÒ Ä uÛÑ»q\H˚ uÛÑTõdü÷Ô) n+<äs¡÷ >∑÷&É C≤‹ \ø£å´eTsTTq
ÁãVü≤àC≤„Hêìï kÕ~Û+#·&É+ ø√dü+ m+<äT≈£î bÕ≥T|ü&Ü*? düe÷<Ûëq+ $∫Á‘·
eTsTTq~ ` ˇø£ ã\eTsTTq C≤‹>± s¡÷bı+<ä&ÜìøÏ ! ã\V”≤qT\qT á
Á|ü|+ü #·+˝À me«s¡÷ >ös¡$+#·sT¡ , ã\e+‘·T\H˚ >ös¡$kÕÔsT¡ .ªnÁ|ü‹Vü≤‘·eTsTTq
C≤rj·TX¯øÏÔµ (invincible national strength) C≤‹ J$‘êìøÏ |ü⁄Hê~ ø±yê*.
y˚<ë+‘·T\T #Ó|æŒq ÁãVü≤àC≤„qy˚T ì»+>± C≤‹\ø£å ´eTsTT‘˚ Ç+‘· >∑{Ϻ|ü⁄Hê~
nqedüs¡+ ø±ã{Ϻ Ä nÁ|ü‹Vü≤‘·eTsTTq C≤rj·TX¯πøÔ ndü\T \ø£å´eTqTø√yê*.
eTs=ø£˝≤>∑ #ÓbÕŒ\+fÒ, #·]Á‘·˝ÀøÏ ¬s+&ÉTe+<ä\ dü+e‘·‡sê\T Ä\dü´+>±
e∫Ãq uÛ≤s¡‘· ã÷s¡Ty® êes¡+Z ‘·eTø£+fÒ ø=ìïe+<ä\ s¬ ≥T¢ ã\+>±e⁄qï nyÓT]ø±
>∑T‘·Ôô|≥Tºã&ç<ës¡¢‘√ düe÷q+>± ì\e&É+ ndü\T \ø£å´eTqTø√yê*. Ç~
>√˝≤«\ÿsY ñ<˚›X¯´|üPs¡«ø£+>± ø±+øÏå+∫q<äì qeTàqedüs¡+ ˝Ò<äT. ôV≤¬>˝Ÿ
nqï≥Tº eTqTwüß´\T ‘·eT Ä#·s¡D <ë«sê ‘êeTT ø£\˝À >∑÷&É ñ<˚›•+#·ì
|òü*‘ê\qT kÕ~ÛkÕÔs¡T`düe÷C≤ìï >∑T]+∫ XÊÁd”Ôj·T <äèø£Œ<∏ä+ ˝Òø£b˛‘˚ (á
dües¡D ôV≤>∑˝Ÿ~ ø±<äT, e÷]ÿ ‡C≤ì~). yÓqø£ã&ɶ ã÷s¡T®yê esêZ\≈£î bòÕdæ»+
nedüs+¡ . Ä bòÕdædTü º dæ<ë∆+‘ê\qT s¡÷bı+~+#˚ yêfi¯ófl yê{Ïì eT‘√Hêà<ä+‘√
#˚jT· e#·Tà ˝Òø£ eT÷s¡‘â «· +‘√ #˚jT· e#·TÃ. n+fÒ ÄsY.mdt.mdt. s¡÷|üe÷Á‘·+>±H˚
eT‘√Hêà<ä dü+düú, kÕsê+X¯+˝À bòÕdæ»+ <ëì ‘·‘·«+.
nsTT‘˚ C≤‹ j·÷e‘·÷Ô ˇπø \ø£´å +‘√ q&Éyê\ì Á|üø{£ +Ï ∫ }s¡Tø√˝Ò<Tä
>√˝≤«\ÿsY. }s¡T≈£î+fÒ Äj·Tq≈£L Ç+~sê>±+BÛø° ‘˚&Ü ˝Òø£b˛e⁄. ÄyÓT>∑÷&É
ªC≤‹ ÁX‚j·TdüT‡µ ù|]fÒ >∑<ë C≤rj·T uÛÑÁ<ä‘ê #·{≤ºìï C≤Ø#˚dæ <ëìøÏ+<ä
ø±]àø£ Hêj·T≈£î\qT n¬sdüTº #˚sTT+∫+~. >√˝≤«\ÿsY nø£ÿ&ç‘√ Ä–b˛≈£î+&É
ˇø£ düeTÁ>∑eTsTTq uÛ≤eC≤˝≤ìï s¡÷bı+~+#ê&ÉT. Ä uÛ≤eC≤˝≤ìøÏ
Äj·TTe⁄|ü≥Tº ªVæ≤+<ä÷<Ûäs¡à+µ. <Ûäs¡à+ nH˚ uÛ≤eq Væ≤+<äTe⁄\˝À #ê˝≤
10
<˚X¯uÛÑøÏÔ
ÁbÕNqyÓTÆq<˚>±ì, >√˝≤«\ÿsY Á|üjÓ÷–+∫q ns¡ú+˝À n~ |òüP´&É˝Ÿ j·TT>±ìøÏ
#Ó+~q~. n+fÒ uÛÑ>∑eBZ‘·˝ÀqT, eTqT<Ûäs¡àXÊg+˝ÀqT #Ó|üŒã&ɶ~. <ëìï
Ä<ÛäTìø£ uÛ≤wü˝À >√˝≤«\ÿsY e+{Ï |æ<ä|üø±\|ü⁄ Áu≤Vü≤àDT\T $e]+#˚ rs¡T
ÇB`
Á|ür e´øÏÔø° ‘·q |üPs¡«»qà ø£s¡à\qqTdü]+∫ düe÷»+˝À ˇø£ kÕúq+
e⁄+≥T+~. Ä kÕúHêH˚ï lø£èwüí|üs¡e÷‘êà, eTqTeP es¡í+ nHêïs¡T. ‘·s¡Tyê‹
ø±\+˝À ≈£î\+ nHêïs¡T. Ä e÷≥\T >∑{>ºÏ ± nH˚ <Ûs’Ó ´¡ + >√˝≤«\ÿsY≈î£ ˝Ò<Tä >±ì
uÛ≤e+ n<˚. Ä kÕúHêìøÏ ÁbÕ‹|ü~ø£ Äj·÷ e´≈£îÔ\ ÁbÕMD´+, ˝Òø£ Á|ü»„. á
ÁbÕMD≤´ìï »qà»qà\ ø£s¡à\T ìs¡ísTTkÕÔsTT. ø=+<ä]øÏ uÛÑ÷kÕ«eT´+˝À
ÁbÕMD´+ e⁄+≥T+~. ø=+<ä]øÏ J‘·eTT+&É≥+˝À e⁄+≥T+~. ø=+<ä]øÏ
Vü≤Ödæ+>¥ kıôd’{°\ ù|]≥ Çfi¯fldüú˝≤\ yê´bÕs¡+ #˚j·T≥+˝À Á|ü»„ e⁄+≥T+~.
ø=+<ä] ø£s¡à yêfi¯fl≈£î Çfi¯ófl ø£≥º&É+˝À ‘·≥º\TyÓ÷ùd Á|ü»„qT e÷Á‘·y˚T ÇdüTÔ+~.
Ä ÁbÕMD≤´ìï nqTdü]+∫ Ä e´øÏÔøÏ düe÷»+˝À kÕúq+ ø£*Œ+#·ã&ÉT‘·T+~.
uÛ Ñ ÷ kÕ«eT´+˝À ÁbÕMD´+ ñqïyê&ç ø Ï uÛ Ñ ÷ $T Çe«ã&É T ‘· T +~. ]øå ±
‘=ø£ÿ&É+˝À ÁbÕMD´+ e⁄qïyê&çøÏ ]øå± ‘=πøÿ nqTeT‹ sTTe«ã&ÉT‘·T+~. uÛ÷Ñ $T
dü+Áø£$T+∫q ‘·s¡Tyê‘˚ uÛÑ÷kÕ«eT´+˝À ÁbÕMD´+ \_ÛdüTÔ+<ä˙, ]øå± ‘=ø£ÿ&É+
‘·|üŒ >∑‘·´+‘·s¡+ ˝Òø£b˛‘˚ #·∫Ãq≥Tº ]øå± ‘=ø£ÿ&É+˝À ÁbÕMD´+ edüTÔ+<ä˙
eTquÀ{Ï yêfi¯fl≈£î nì|æ+#·e#·TÃ. |ü<ës¡ú+ qT+&ç #Ó’‘·q´+ |ü⁄&ÉT‘·T+<äì
qy˚Tàyêfi¯fl≈£î n{≤¢+{Ï nqTe÷Hê\T sêe&É+ düVü≤»+. ø±ì Ä $∫øÏ‘·‡
nqedüs¡+. m+<äT#˚‘·q+fÒ Ç+<äT˝À ôV≤#·TÑ·>∑TZ\ Á|üdüøÏÔ ˝Ò<äT. n+<äs¡÷
>∑÷&É C≤‹ nH˚ ª$sê{Ÿ |ü⁄s¡Twüß&çµ X¯Øs¡+˝À uÛ≤>±\T e÷Á‘·yT˚ . X¯Øs¡ uÛ≤>±\˝À
ˇø£{Ï m≈£îÿyê ˇø£{Ï ‘·≈£îÿyê ø±<äT. Ä $sê{Ÿ |ü⁄s¡Twüß&ç˝À ˇø£ n+>∑+>±H˚
Á|ür ˇø£ÿ&É÷ ‘·q »qà»qà\ düVü≤» |ü]D≤e÷ìï kÕ~ÛkÕÔ&ÉT. eTq <Ûäs¡à+
ø£eT÷´ìdüTº\T #Óù|Œ düe÷q‘·«+ (equality) ø±<äT, kÕeTs¡dü´+ (harmony).
Á|ü‹yê&É÷ ‘·q dü«<Ûäsêàìï (n~ ‘·≥º\T yÓ÷j·T&É+>±˙ ø±s¡T˝À wæø±s¡T¢
ø=≥º&É+>±˙) ìs¡«Væ≤dü÷Ôb˛‘˚ n+‘ê Á|üXÊ+‘·+>± kÕeTs¡dü´+>± e⁄+≥T+~.
á dü«<Ûäs¡à ìs¡«Vü≤DÒ ÁãVü≤àC≤„HêìøÏ e÷s¡ZeTì lø£èwüí|üs¡e÷‘·à uÛÑ>∑eBZ‘·˝À
11
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
#ÓbÕŒ&ÉT. Hê dü«<Ûäs¡à+ Hê≈£î nHê´j·T+>± ø£ì|æk˛Ô+<äì yÓTTsêsTT+∫q
ns¡T®qT&ç‘√ ªªøö+‘˚j·÷, düVü≤»ø£s¡à <√wüdüVæ≤‘·eTsTTHê ‘·´õ+#·≈£L&É<äTµµ
n+{≤&ÉT. >√˝≤«\ÿsY e÷≥\˝À : ªªÁu≤Vü≤àDT&ÉT $<ä´ Çe«&É+ <ë«sê
>=|üŒyê&ÉsTT‘˚, ø£Áå ‹j·TT&ÉT X¯Á‘·Te⁄\qT HêX¯q+ #˚dqæ +<äT≈£î ø=ìj·÷&Éã&ܶ&TÉ .
e´ekÕj·T+<ë«sê, yê´bÕs¡+<ë«sê düe÷C≤ìï b˛wæ+∫q yÓ’X¯ó´\T>±ì, ‘·eT
eè‹Ô|qü T\ <ë«sê düe÷C≤ìøÏ ùde#˚dqæ X¯SÁ<äT\T>±˙ Áu≤Vü≤àD ø£Áå ‹j·TT\ø£+fÒ
‘·≈î£ ÿy˚MT ø±<äTµµ. ø±ì Áu≤Vü≤àDT\T $<ä´ Ç∫Ã+~ s¬ +&ÉT nÁ>∑esêí\≈£î e÷Á‘·yT˚ —
Ä $<ä´ >∑÷&É ‘·eT≈£î ñqï‘· kÕúHêìï Ç∫Ãq es¡<í säÛ êàìï düeT]ú+#·&+É ø√düyT˚ .
ø£åÁ‹j·TT\T ªX¯Á‘·Te⁄qTµ HêX¯q+ #˚dæ+~ ‘·eT KC≤Hê\T ì+|ü⁄ø√e&É+ ø√dü+,
‘·eT sêC≤´\T $düÔ]+#·Tø√e&É+ ø√dü+ e÷Á‘·y˚T. ÁXÊ$Tø£ esêZ(sêí)\~ Ä
j·TT<ë∆\˝À eT+<äT>∑T+&ÉT bÕÁ‘˚. e´ekÕj·T+, eè‹Ô|qü T\T #˚dqæ yês¡T e÷Á‘·yT˚
‘·eT ø√düy˚T ø±ø£ Ç‘·s¡T\ ø√dü+ >∑÷&É ÁX¯$T+#ês¡T. <√#·Tø√e&ÉeT÷
<√#·Tø√ã&É&eÉ T÷ s¬ +&É÷ >∑÷&É ` yê] yê] dü«<Ûsä êàìï nqTdü]+∫ uÛ>Ñ e∑ +‘·T&çì
Äsê~Û+#·&ÜìøÏ ¬s+&ÉT _Ûqïs¡÷bÕ˝Òqì Á|üø£{ÏùdÔ n+<äT˝Àì n+‘·sês¡ú+
düŒwüºy˚T. Ä C≤‹ #·]Á‘·˝À ª<Ûäs¡à+µ nH˚ e÷≥≈£î ns¡úy˚T$T{À, Ä ªuÛÑ>∑e+‘·T&çµ
bÕÁ‘· @$T{À >∑÷&É düŒwüºy˚T.
nsTT‘˚ Væ≤+<ä÷ <Ûsä à¡ + >√˝≤«\ÿsY dæ<ë∆+‘ê\≈£î Äj·TTe⁄|ü≥Tº e÷Á‘·yT˚ .
eTqTe⁄ #˚‹˝Àq÷ lø£èwüßí&ç #˚‹˝Àq÷ ªVæ≤+<ä÷ <Ûäs¡à+µ uÛÑ÷kÕ«eT´ (|òüP´&É˝Ÿ)
<√|æ&ûì düeT]ú+#·&ÜìøÏ ñ|üjÓ÷>∑|ü&ç+~. uÛÑ÷kÕ«eT´ uÛ≤eC≤\+˝À bÕs¡
˝ÖøÏø£‘· ø°\ø£bÕÁ‘· ìs¡«Væ≤düTÔ+~. n+<äTπø <Ûäs¡àXÊÁkÕÔ\˝ÀqT uÛÑ>∑eBZ‘·˝ÀqT
<Ûsä à¡ es¡qÔ ≈£î Á|ü‹|ò\ü + ÁãVü≤àC≤„q+, ˝Òø£ yÓ÷ø£+å . Ä eTs¡D≤q+‘·s¡ Á|ü‹|ò˝ü ≤ìï
e÷≥e÷Á‘·+>± ms¡#·÷|ü⁄‘·÷H˚ >√˝≤«\ÿsY <ëì kÕúq+˝À y˚πs \øå±´ìï
Á|üy˚X¯ô|&É‘ê&ÉT. n~ ªnÁ|ü‹Vü≤‘·sTTq C≤rj·TX¯øÏÔµ. m+<äTø£+fÒ >√˝≤«\ÿsY
#˚düTÔqï~ uÛÑ÷kÕ«eT´ uÛ≤eC≤\eTsTTq Væ≤+<ä÷<Ûäsêàìï ñqï<äTqï≥Tº>±
|ü⁄qs¡T<ä]∆ +#·&+É ø±<äT. <ëìï ã÷s¡Ty® ê Á|üj÷Ó »Hê\ ø√dü+ |ü⁄qs¡T<ä]∆ +#·&+É .
ìC≤ìøÏ ˇø£ÿ >√˝≤«\ÿsY e÷Á‘·y˚T ø±<äT, uÛ≤s¡‘· ã÷s¡T®yêes¡Z Hêj·T≈£î\+‘ê
` >±+BÛ >±ì ‹\ø˘>±ì sê<Ûëø£èwüHí é >±ì ` #˚d+æ ~ Ç<˚: uÛ>Ñ e∑ BZ‘q· T ã÷s¡Ty® ê
12
<˚X¯uÛÑøÏÔ
es¡Z nedüsê\≈£î nqT>∑TD+>± yê´U≤´ì+#·&É+. >±+BÛ #˚‹˝ÀqsTT‘˚ Ä
Á|üj·T‘·ï+ #ê˝≤ $+‘·s¡÷|ü+ rdüT≈£î+~. s¡Ds¡+>∑+ eT<Ûä´ ì\ã&ç, j·TT<ä∆+
#˚j·T&ÜìøÏ yÓqø±&ÉT‘·Tqï ns¡T®qT&çì j·TT<ä∆+ #˚j·TeT˙, X¯Á‘·T dü+Vü‰s¡+
ø£åÁ‹j·TT&ç>± ‘·q <Ûäs¡àeT˙ ø£èwüßí&ÉT #˚ùd uÀ<Ûä uÛÑ>∑eBZ‘·. n+<äT˝À >±+BÛøÏ
nVæ≤+kÕ‘·‘·«+ ø£qã&ç+<ä+fÒ $&É÷¶s¡y˚Tqì ø√XÊ+_ n+{≤s¡T.
>√˝≤«\ÿsY @eT+{≤&√ $+<ë+. es¡í<Ûäsêàìï >∑T]+∫ e÷{≤¢&ÉT‘·÷,
ªª<Ûäs¡à+ n+fÒ düe÷»+˝À Á|üre´ø°Ô $T–*q n+<äs¡T e´≈£îÔ\‘√q÷ @ø£‘ê«ìï
kÕ~Û+∫, Ç‘·s¡T\ uÛÖ‹ø£ J$‘êìï düTdü+|üqï+ #˚j·T&ÜìøÏ nedüs¡eTsTTq
‘ê´>∑>T∑ D+ ø£*–e⁄+&É&+É µµ n+{≤&ÉT. Ç~ #ê˝≤ ìs=àVü≤e÷≥eTsTTq Á|üø≥£ q.
uÛÑ÷kÕ«eT´ ã÷s¡T®yê esêZ\T ˇø£] ø√dü+ ‘ê´>∑+ #˚ùd~ @MT ñ+&É<äT
ø±ã{Ϻ, ÁXÊ$Tø£ »q+ <√|æ&û esêZ\ uÛÖ‹ø£ J$‘êìï düTdü+|üqï+ #˚j·T&É+
ø√dü+ ‘·eT ÁX¯eTqT ‘ê´>∑+ #˚j·T&Éy˚T ª<Ûäs¡à+µ nì Bì ns¡ú+. #˚ùdÔ @+
edüTÔ+<ä+fÒ ãVüQXÊ sêuÀj˚T »qà˝À uÛÑ÷kÕ«eTT\sTT |ü⁄&É‘ês√ ˝Òø£b˛‘˚
ÁãVü≤àC≤„q+ kÕ~Û+∫ |üs¡e÷‘·à˝À ©qeTe⁄‘ês√ ` ‘Ó©<äT. yêdüÔyêìøÏ á
ªÄ<Ûë´‹àø£µ Á|üjÓ÷»Hê\T >√˝≤«\ÿsY b˛E e÷Á‘·y˚T. Äj·Tq dæ<ë∆+‘·+
ªÄ<Ûë´‹àø£+µ ø±e#·TÃqT >±ì, \ø£å ´+ #ê˝≤ ˝ÖøÏø£+. Ä ˝ÖøÏø£ Á|üjÓ÷»q
y˚T$T≥+fÒ, ªªeTq+<ä] ‘·*¢>± eTq+ |ü]>∑DÏ+#˚ á düe÷»+ #ê˝≤
>=|üŒ~>±q÷ X¯øÏÔe+‘·+>±q÷ ‘·j·÷s¡j˚T´˝≤>∑ #·÷&É&É+µµ. Ç~ eTq+<ä]
ª<Ûäs¡à+µ nqï dü]ø=‘·Ô Ä˝À#·qqT >∑÷&É Á|üy˚X¯ô|&É‘ê&ÉT. n~ eTqT<Ûäs¡à
XÊg+˝À>±˙ uÛÑ>∑eBZ‘·˝À>±˙ ˝Ò<äT. ñ+&É&ÜìøÏ ÄkÕÿs¡+ ˝Ò<äT. ÁãVü≤àC≤„q+
dü+bÕ~+#·&ÜìøÏ C≤rj·TX¯øÏÔ nÁ|ü‹Vü≤‘·+ ø±e\dæq nedüs¡+ ˝Ò<äT. ndü\T
C≤rj·TX¯øÔÏ nqï Ä˝À#·H˚ <Ûsä à¡ XÊÁkÕÔ\T |ü⁄{Ïqº uÛ÷Ñ kÕ«eT´ düe÷C≤ìøÏ #Ó+<ä<Tä .
n~ Ä<ÛäTìø£ ã÷s¡T®yê C≤rj·Tyê<ä+˝ÀH˚ |ü⁄{Ϻ+~. n~ nÁ|ü‹Vü≤‘·+ ø±e&É+
n+fÒ uÛ≤s¡‘· bÕ\ø£ esêZ\T Á|ü|ü+#· <√|æ&û esêZ\ nÁ>∑ÁX‚DÏ˝À #˚s¡&É+ nì
ns¡+ú . <ëìø√dü+ n+<äs÷¡ ‘·eT düV≤ü »ø£sà¡ qT nqTdü]+∫ >=&ÉT#¶ êøÏØ #˚j÷· *.
>√˝≤«\ÿsY #˚‹˝À Væ≤+<ä÷ <Ûäs¡à+ rdüT≈£îqï ã÷s¡T®yê s¡÷|ü+ Ç~. @
<ÛäsêàqïsTT‘˚ lø£èwüßí&É÷, eTqTeP ªyÓ÷øå±ìïµ ms¡>± #·÷|æ uÛÑ÷kÕ«eT´
13
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
düe÷»+˝À es¡Z kÕeTs¡kÕ´ìï kÕ~Û+#·&ÜìøÏ ñ|üjÓ÷–+#ês√ Ä <ÛäsêàH˚ï Ä
bÕ‘· ms¡\ düs¡düH˚ ªC≤‹ ñq nH˚ ø=‘·Ô ms¡qT #˚s¡Tdü÷Ô ô|≥Tºã&ç<ëØ
esêZ ì øÏ nedü s ¡ e TsTTq es¡ Z k ÕeTs¡ k Õ´ìï kÕ~Û + #· & ÜìøÏ >√˝≤«\ÿsY
ñ|üj÷Ó –+#ê&ÉT. Ä Á|üjT· ‘êïìï ≈£î|¢ øÔ” ]£ +∫ á eT<Û´ä Ç+~sê >±+BÛ Çdü÷qÔ ï
ìHê<ä+ : ªªÁX¯eTj˚Te »j·T‘˚µµ. ÁXÊ$T≈£î\T ÁX¯$TùdÔ, ÁX¯$T+#·&É+ ‘·|üŒ y˚πs
Ä˝À#·q ˝Ò≈£î+&É J$ùdÔ, n+‘· y˚Ts¡≈£î ã÷s¡T®yê esêZìøÏ n+‘·sê®rj·T+>±
‘·q |òüTq‘·qT ì\T|ü⁄≈£îH˚ Á|üj·T‘·ï+˝À $»j·T+ \_ÛdüTÔ+~. qeTàø£+
≈£î<äs¡ø£b˛‘˚ ªC≤‹µøÏ #ê˝≤ |òüTq‘·qT dü+bÕ~+∫ô|{Ϻq @dæj·÷&é ø√dü+
ø£≥Tºu≤ìdü\T>± ÁX¯$T+∫q ;Vü‰sY, ˇ]kÕ‡ ≈£L©\q&ç–‘˚ #ÓbÕÔs¡T.
á e÷≥\+fÒH˚ Ç+~sê >±+BÛøÏ >√˝≤«\ÿsY≈£î >∑÷&É eT+≥
|ü⁄&ÉT‘·T+~. es¡Z dæ<ë∆+‘·+ uÛ≤s¡rj·T+ ø±<ä+{≤s¡T. ø±ø£b˛‘˚ @+ nì
düe÷<Ûëq+ #Ó_‘˚ ndü\T esêZ\T ˝ÒH˚˝Òe+{≤s¡T. ˇø£ ªqeuÛ≤s¡‹µ Á|ü#·Ts¡D
qT+&ç e⁄≥+øÏ+#ê\+fÒ, ñqï yêfi¯ófl, ˝Òìyêfi¯ófl nH˚~ dæú‹ e÷Á‘·y˚T,
es¡Z+ø±<äT. k˛wü*»+, e÷]ÿ ‡»+ >∑÷&É ñqï yêfi¯ófl, ˝Òìyêfi¯ófl nH˚$
esêZ\q&É+ ˝Ò<äT. ÁX¯eT#˚ùdyêfi¯ófl, Ä ÁX¯eTqT <√#·T≈£îH˚yêfi¯ófl nH˚y˚ Á|ü<Ûëq
esêZ\T. ÁX¯eT#˚ùd yêfi¯ófl kÕ<Ûës¡D+>± ˝Òìyêfi¯ófl, ÁX¯eTqT <√#·T≈£îH˚
yêfi¯ófl nìyês¡´+>± ñqïyêfi¯ófl ø±e#·TÃ. nsTTHê ñqïyêfi¯ófl, ˝Òì yêfi¯ófl
nH˚~ XÊÁd”Ôj·TeTsTTq $uÛÑ»q ø±<äT, m+<äTø£+fÒ n~ es¡Z $uÛÑ»q jÓTTø£ÿ
eT÷˝≤ìï ‘êø£<äT.
XÊÁd”Ôj·TyÓ÷ nXÊÁd”Ôj·TyÓ÷ ` ndü\T @ s¡ø£eTsTTq es¡Z$uÛÑ»qq÷
ÄsY.mdt.mdt. ‘·‘«· + düV≤æ +#·<Tä . Á|ü|+ü #·+˝À ñqï$ øπ e\+ C≤‘·T˝Ò. Á|ürC≤‹ø°
‘·q dü+Á|ü<ëj·÷\T e¬>s’ ê e⁄+{≤sTT. C≤‹˝À|ü\ @ s¡øe£ TsTTq es¡bZ ˛sê{≤˙ï
düVæ≤+#·qfÒº C≤‘·T\eT<Ûä´ @ s¡ø£eTsTTq kÕeTs¡kÕ´˙ï >√˝≤«\ÿsY
düVæ≤+#·&ÉT. Væ≤+<ä÷ dü+düÿ è‘˚ nìï{Ïø£Hêï ñqï‘·eTsTTq~. Ä dü+düÿ è‹ì
Á|ü | ü + #êìø£ + ‘ê |ü + ∫ô|≥º & É + (n+fÒ Á|ü | ü + #êìï »sTT+∫ ‘· q ≈£ î
˝Àãs¡#·Tø√e&É+) Væ≤+<ä÷C≤‹ ª|ü$Á‘· ø£s¡Ôe´+µ. <˚X¯+ ˝À|ü\ <Ûäs¡à+
sê»´+ #˚ùdÔH˚, n+fÒ n+<äs¡÷ >∑÷&É øÏeTàq≈£î+&É ‘·eT düVü≤» ø£s¡à\T
14
<˚X¯uÛÑøÏÔ
ìs¡«Væ≤+#·T≈£î+≥÷ b˛‘˚H˚, á ª|ü$Á‘· ø£s¡Ôyê´ìïµ <˚X¯bÕ\ø£ esêZ\T
ìs¡«Væ≤+#·>\∑ T>∑T‘êsTT.
>√˝≤«\ÿsY #ê˝≤ dü÷\ú +>± $e]+∫q á dæ<ë∆+‘êìï $$<Ûä s¡+>±\≈£î
nq«sTT+∫ ì]›wüºs¡÷|ü+ Ç#êÃs¡T Äj·Tq>±] nqT#·s¡T\T. ÁX¯eT#˚j·T&É+
ÁXÊ$T≈£î\ dü«<Ûsä à¡ + ø±ã{Ϻ düyTÓ à\ e+{Ï$ <Ûsä à¡ $s¡T<ä+∆ . nsTT‘˚ ndü˝Ò düyTÓ à\T
e<ä›+fÒ $H˚yêfi¯ófl ñ+&És¡T ø±ã{Ϻ <ä‘√Ô|ü+‘√ fÒ+π>¶1 >±s¡T düyÓTà eÁC≤j·TT<Ûä+
˝≤+{Ï<ä+fÒ eTs=ø£s¡T bÕX¯ó|ü‘êg+ ˝≤+{Ï<äHêïs¡T. •e⁄&ç eT÷&Éeø£+{Ï
˝≤+{Ï<ìä Ç+¬øes¡sTTHê n+fÒ ÄX¯Ãs¡´+ ˝Ò<Tä . eÁC≤j·TT<Ûë˙ï bÕX¯ó|ü‘êÁkÕÔ˙ï
N{Ïø° e÷{Ïø° Á|üjÓ÷–+#·˝Ò<äT>±, n{≤¢π> düyÓTà\T >∑÷&É N{Ïø° e÷{Ïø°
#˚j·T≈£L&É<äT. ãT&ÉT>∑T2 uÛ≤wü˝À #ÓbÕŒ\+fÒ m|ü&ÉsTTHê ˇø£kÕ] #Ój·÷´\qï
e÷≥. eÁC≤j·TT<Ûä+˝≤+{Ï Äj·TT<Ûë*ï Á|üjÓ÷–+#˚eTT+<äT ∫qïbÕ{Ï »|ü+
#˚j·T&É+ dæìe÷˝À¢ #·÷dü÷Ô+{≤+. ãVüQXÊ düyÓTà #˚ùdeTT+<äT >∑÷&Ü
düyTÓ à<˚e⁄&çì ˇø£kÕ] »|æ+∫ #˚j÷· ˝Òy÷Ó , Hê≈£î ‘Ó©<äT. á $wüj÷· ìï eT]+‘·
$|ü⁄©ø£]+∫q eTs=ø£ ªqe uÛ≤s¡‹µ s¡#·sTT‘· esYÿ`≥T`s¡÷˝Ÿ düπs>±˙
>√`k˛¢ ≈£L&É<ä˙, <Ûäsêï |üs¡yê˝Ò<äT>±˙ ô|òTsêyé #˚j·T≈£L&É<ä˙ |ü+#ê+>∑+
|ü+‘·Tfi¯ófl ã*¢ X¯≈£îHê\÷ |æ*¢X¯≈£îHê\÷ #Ó|æŒq≥Tº #Ó|ü⁄‘ê&ÉT. eTs=ø£ s¡#·sTT‘·
j·TTe≈£î\≈£î ìsêàD≤‘·àø£eTsTTq ø±s¡´Áø£e÷˝Ò ‘·|üŒ sê»ø°j·÷\T e<ä›+{≤&ÉT.
eT] ÄsY.mdt.mdt. Á|üC≤dü+|òü÷\sTTq uÛ≤s¡rj·T eTp›sY dü+|òüT+>±˙
nœ\ uÛ≤s¡rj·T $<ë´]ú |ü]wü‘Y>±˙ á ˙‹ dü÷Á‘êe[ì mqï&ÉsTTHê
nqTdü]+#êj·÷ n+fÒ ˝Ò<äT. n+<äT˝À ÄX¯Ãs¡´eT÷ ˝Ò<äT. bòÕdæC≤ìø°
Á|üC≤ dü+|òü÷\≈£L #·T¬øÿ<äTs¡T. nedüs¡+|ü&ç bòÕdæ»+ Á|üC≤dü+|òü÷*ï
ô|≥Tºø√e\dæeùdÔ ‘·eT dæ<ë∆+‘êìøÏ ˙fi¯ófl e<äT\Tø√ø£ ‘·|üŒ<äT. düe÷»+˝À
kÕeTs¡dü´y˚T ‘·|üŒ yÓ’s¡T<Ûë´\T ˝Òeì >√˝≤«\ÿsY ‘·q Áu≤Vü≤àD |üPØ«≈£î\
<Ûäs¡àXÊÁkÕÔ\qT |ü⁄qs¡TJ®$+|üCÒdæ Á|üe∫+#·e#·TÃqT>±ì, uÛ≤s¡rj·T eTp›sY
dü+|òTü + <ëìï bÕ{ÏùdÔ ˇø£ÿ s√E >∑÷&É ø±]àø£ s¡+>∑+˝À ì\e<äT. ÁX¯eT#˚jT· &É+
1. uÛ≤s¡rj·T eTp›sY dü+|òTt e´ekÕú|≈ü î£ &ÉT
2. eTTfi¯fl|üP&ç yÓ+ø£≥s¡eTD>±] ªãT&ÉT>∑Tµ e´+>±´ÁkÕÔ\˝À Ç~ ˇø£{.Ï
15
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
ÁXÊ$T≈£î\ dü«<Ûäs¡à+ nì uÛÑ>∑eBZ‘·˝Àq÷ <Ûäs¡àXÊÁkÕÔ\˝Àq÷ #ê˝≤ ‘Ó*$>±
dæ<ë∆+‘·+ #˚kÕs¡T>±ì <ëìï mqï&ÉsTTHê ÁXÊ$T≈£î\˝À m+‘·eT+~
ÄyÓ÷~+#ês√ nqTe÷qy˚T. |òPü ´&É˝Ÿ ø±\+˝À m{≤¢>T∑ Hêï, Çyê«fi¯ Á>±e÷\˝À
>∑÷&É qeTà&É+ ˝Ò<äT, Çø£ |ü≥ºD≤\ ø±]à≈£î\ dü+>∑‹ #Ó|üŒqedüs¡+ ˝Ò<äT.
nsTTHê ÄsY.mdt.mdt. Á|üC≤dü+|òü÷\Tqï~ ‘·eT es¡Z kÕeTs¡dü´
dæ<ë∆+‘ê\qT Á|ü#ês¡+ #˚düTø√e&ÜìøÏ ø±<äT, ‘êeTT Ä•+#˚ ªC≤‹ ◊ø£´‘·µ≈£î
Á|ü<Ûëq X¯Á‘·Te⁄\T>± ø£qã&˚ eTTdæ¢+\q÷ ø£eT÷´ìdüTº\q÷ nD>∑<=ø£ÿ&É+
ø√dü+. ÄsY.mdt.mdt. πøe\+ eT‘√Hêà<ä dü+düú>± ]$»ìdüTº\T Á|ü#ês¡+
#˚j·T&É+e\¢ <ëì eTTdæ¢+ e´‹πsø£‘· ÁbÕ#·Ts¡´+ bı+~+~>±ì, <ëì~ |òüP´&É˝Ÿ
Væ≤+<ä÷‘·‘·«+ ø±<äT— bòÕdædüTº Væ≤+<ä÷ C≤rj·Tyê<ä+ nì >∑T]ÔùdÔ, n~
nq´eT‘·düTÔ\sTTq eTTdæ¢+\≈£î m+‘·{Ï X¯Á‘·Ty√, n+‘·sê®rj·T‘êyê<äT\T,
n+‘·ø£+fÒ eTTK´+>± es¡Zb˛sê≥ dæ<ë∆+‘êìï ÄyÓ÷~+#˚yêfi¯ófl nsTTq
ø£eT÷´ìdüTº\≈£î >∑÷&É n+‘˚ X¯Á‘·Teì ns¡úeTe⁄‘·T+~. eTTdæ¢+\ >∑T]+∫
ÄsY.mdt.mdt. n_ÛÁbÕj·÷\qT ø=‘·Ô>± $e]+#·qø£ÿs¡˝Ò<äT. C≤rjÓ÷<ä´eT+˝À
eTTdæ¢+\bÕÁ‘·qT #·]Ãdü÷Ô >√˝≤«\ÿsY á $<Ûä+>± n+{≤&ÉT. ªªyêfi¯ófl á <˚X¯+
MT~øÏ <ä+&Ó‹Ô e#êÃs¡T. >∑‘· 1200 dü+e‘·‡sê\T>± ‘·eTTà ‘êeTT $CÒ‘\· >±qT
bÕ\≈£î\>±qT |ü]>∑DÏ+#·T≈£î+≥THêïs¡T. Ä uÛ≤eq yêfi¯fl Ä˝À#·q\˝À Ç+ø±
#Ó]–b˛˝Ò<Tä ... Væ≤+<äTe⁄\|ü≥¢ yêfi¯fl e´‹πsø£‘· m+‘· ˝À‘·sTTq<ä+fÒ ` eTq+
<˚ìï $X¯«dæùdÔ eTTdæ+¢ \T <ëìï dü+|üPs¡+í >± <˚«wækÕÔsT¡ . eTq+ >∑T&ç˝À Äsê~ÛùdÔ
yêfi¯ófl Ä >∑T&çì n|ü$Á‘·+ #˚kÕÔs¡T. eTq+ uÛÑ»q\T #˚dæHê, s¡<∏√‘·‡yê\T
ìs¡«Væ≤+∫Hê yêfi¯fl≈£î ndüV≤ü q+ ø£\T>∑T‘·T+~. eTq+ >√e⁄qT |üPõùdÔ yêfi¯fl≈£î
<ëìì ‹Hê\ì ø√]ø£ |ü⁄&ÉT‘·T+~. eTq+ Ád”Ôì |ü$Á‘·eTsTTq e÷‘·è‘ê«ìøÏ
dü+πø‘·+>± Äsê~ÛùdÔ yêfi¯fl≈£î ÄyÓTqT #Ós¡#ê\ì ø√]ø£ |ü⁄&ÉT‘·T+~µµ. ∫e]øÏ
m+‘· <ä÷s¡+ b˛‘ê&É+fÒ, <˚X¯+˝Àì eTTdæ¢+\T ‘·eT ‘ê‘· eTT‘êÔ‘·\ ø±\+
qT+&ç Çø£ÿ&˚ ñ+≥THêï yêfi¯flqT uÛ≤s¡rj·TT\T>± |ü]>∑DÏ+#·>∑÷&É<äì #ÓãT‘·÷
ˇø£ ø£<∏ä #Ó|ü⁄‘ê&ÉT. ˇø£ »s¡àHé ≈£î≥T+ã+ Ç+>∑¢+&ÉT≈£î e\düb˛sTT
19e X¯‘êã›+ yÓTT<ä{À¢ dæús¡|ü&ܶs¡≥. eT÷&ÉT ‘·sê\ ‘·s¡Tyê‘· Ä e+XÊìøÏ
16
<˚X¯uÛÑøÏÔ
#Ó+~q ˇø£ e´øÏÔ Á_{Ïwt n~Ûø±]>± uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À |üì#˚j·T&ÜìøÏ e#êÃ&ÉT.
Ç+‘·˝À Ç+>∑+¢ &ÉT≈£L »s¡à˙ø° eT<Û´ä yÓTT<ä{Ï Á|ü|+ü #· j·TT<ä+∆ ÁbÕs¡+uÛeÑ TsTT+~.
Á_{Ïwt Á|üuÛÑT‘·«+ yÓ+≥H˚ Ä ñ<√´–ì ‘=\–+∫ j·TT<ä∆+ nsTTb˛j˚T<ëø±
U…’<äT #˚dæ+~. 100 dü+e‘·‡sê\T>± Á_≥Hé˝À J$düTÔqï|üŒ{Ïø° >∑÷&É »s¡à˙‘√
j·TT<ä∆+ sê>±H˚ »s¡à˙øÏ >∑÷&ÛÉ#ê]>± |üì#˚kÕÔ&˚yÓ÷qqï nqTe÷q+‘√ n‘·ìï
U…’<äT #˚dæq Á_{Ïwt Á|üuÛÑT‘ê«ìï nHê>∑]ø£eTì ndüVæ≤´+#·Tø√e&ÜìøÏ ã<äT\T
yÓT#·TÃ≈£î+≥÷, ªªyêfi¯fl≈£î ns¡úeTsTT+~, ndü\T C≤rj·Tyê<äeT+fÒ @$T{Àµµ
n+{≤&ÉT. Bì ‘ê‘·Œs¡´+ @$T≥+fÒ, bÕøÏkÕÔH‘é √ j·TT<ä+∆ eùdÔ <˚X+¯ ˝Àì ø√{≤¢~
eTTdæ¢+\qT C…’fi¯fl˝À y˚j·÷\ì.
á eTTdæ¢+ <˚«wü+‘√ düeT+>±, ìdæ‡>∑TZ>± Á|ü<ä]Ù+#·T≈£îqï~ k˛wü*düTº
<˚«wü+. ∫e]øÏ $H√u≤uÛ≤y˚ q&ç|æq ªuÛÑ÷<ëHéµ ñ<ä´eT+ nqã&˚ bòÕs¡T‡qT
>∑÷&É ª<äTH˚ïyê&çπø uÛÑ÷$Tµ nH˚ ø£eT÷´ìdüTº ìHê<ëìï Á|ü#ês¡+ #˚k˛Ô+<äì
>√˝≤«\ÿsY e´‹πsøÏkÕÔ&ÉT. ªªk˛wü*»+ á >∑&ɶq |ü⁄{Ϻ+~ ø±<äT, n~ eTq
s¡ø£Ô+˝À>±ì eTq dü+Á|ü<ëj·T+˝À>±ì ˝Ò<äT... Çø£ÿ&ÉTqï ø√{≤¢~ Á|ü»\
Ä˝À#·q\≈£î n~ |üP]Ô>± _ÛqïeTsTTq~. ø±ã{Ϻ eTq Vü≤è<äj·÷\qT ø£~*+#˚
X¯ø>ÔÏ ±ì, ìeT>∑ï‘·‘√ |üì#˚ùd ñ‘˚CÔ ≤ìï Ç#˚à X¯ø>ÔÏ ±ì <ëìøÏ ˝Òe⁄µµ. ø±e\dæ+~
k˛wü*»+ ø±<äT, ÁX¯eTqT >ös¡eÁ|ü<ä+>± uÛ≤$+#·&É+ (dignity of labour).
ÁX¯eT#˚j·T&É+ ‘·≈£îÿe nì uÛ≤$ùdÔH˚>∑<ë... #˚j·Tìyêfi¯flqT #·÷dæ ás¡¸ ´|ü&É&É+
>±ì <˚«wæ+#·&É+ >±ì »]π>~? ÁX¯eTqT >ös¡$+#·&É+ H˚s¡TÃ≈£î+fÒ, ≈£Ls¡TÃì
‹q&Éy˚T ø±<äT, ÁX¯$T+#·&É+ >∑÷&É (yê] yê] dü«<Ûäsêà\qT nqTdü]+∫)
uÛ>Ñ e∑ +‘·T&çì _Ûqï s¡÷bÕ\˝À Äsê~Û+#·&yÉ T˚ qì >∑T]Ôùd,Ô Çø£ k˛wü*»+ <˚ìøÏ?
dignity of labour nH˚ e÷≥≈£î Ç+‘· eÁø£ ns¡ú+ Çe«&É+ #ê˝≤ |òüTqeTsTTq
$wüj·T+. ø£˙dü+ n+<äTø£sTTHê >√˝≤«\ÿsY≈£î CÀVü‰s¡T¢ #ÓbÕŒ* !
>√˝≤«\ÿsY @eTqT≈£îHêï, á <˚X¯+˝À Á|ü»\T e÷Á‘·+ ÁX¯eT#˚j·T&É+
‘·eT <Ûsä à¡ eT˙, ‘·eT ÁX¯eTqT <√#·Tø√e&É+ Ç‘·sT¡ \ <Ûsä à¡ eT˙ nqTø√e&É+˝Ò<Tä .
n~ >∑T]Ô+#˚, k˛wü*»+ eTq s¡ø£Ô+˝À ˝Ò<äì Á|üø£{Ï+∫q >√˝≤«\ÿsY •wüß´\T
Çyê«fi¯ ª>±+~Ûj·THé k˛wü*»+µ >∑T]+∫ e÷{≤¢&ÉT‘·THêïs¡T. düyÓTàqT bÕX¯ó
17
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
|ü‘êg+>± |ü]>∑DùÏ dÔ uÛ≤s¡rj·T eTp›sY dü+|ò÷ü ìøÏ eTqT>∑&É ˝ÒqfÒ,º k˛wü*»+
á <˚X¯ Á|ü»\ Ä˝À#·q≈£î #ê˝≤ <ä÷s¡eTì nqT≈£î+fÒ n≥˝Ÿ _Vü‰Ø yêCŸù|sTTøÏ
≈£L&Ü á <˚X¯ sê»ø°j·÷\˝À eTqT>∑&É e⁄+&É<äT. n+<äTπø ÄsY.mdt.mdt.
#Óù|Œ~ ˇø£{°, ÄsY.mdt.mdt. nqT#·s¡T\T #˚ùd~ eTs=ø£{°q÷.
$|ü¢e C≤rj·Tyê<ä+
Á_{Ïwt kÕÁe÷»´yê<ëìøÏ e´‹πsø£+>± »]–q C≤rjÓ÷<ä´eT+˝À
ã÷s¡T®yê C≤rj·Tyê<äy˚T ø±≈£î+&É $|ü¢e C≤rj·Tyê<ä+ >∑÷&É e⁄+~. Á_{Ïwt
kÕÁe÷»´yê<ä|⁄ü Á|ü‘´· ø£bå Õ\qqT ‘=\–+∫ ã&Ü ã÷s¡Ty® ê es¡+Z #˚‹˝À bÕ\qqT
ô|≥º&É+ ã÷s¡T®yê C≤rj·Tyê<äeTsTT‘˚, kÕúìø£ <√|æ&ûøÏ e´‹πsø£+>± ø£<ä*q
Á|ü»˝Ò kÕÁe÷»´yê<ëìï düVæ≤‘·+ ‘=\–+#·>∑\s¡qï~ $|ü¢e C≤rj·Tyê<ä+.
ª<˚Xu¯ øÑÛ µÔÏ ù|]≥ es¡Z $uÛ<Ò ë\q÷ yÓw’ eü ÷´˙ï eTs¡T>∑T|üs∫¡ ã\e+‘·|⁄ü ªC≤rj·T
◊ø£´‘·µqT kÕ~Û+#·&É+ ã÷s¡T®yê C≤rj·T yê<äeTsTT‘˚, C≤‹˝À ÁX¯eT<√|æ&û
n+‘·eTsTTq ‘·s¡Tyê‘˚ C≤rj·T ◊ø£´‘· >±˙ <˚X¯uÛÑøÏÔ >±˙ kÕ<Ûä´eTqï~
$|ü¢e C≤rj·Tyê<ä+. uÛÑ÷kÕ«eTT\÷ eTq düC≤rj·TT˝Ò ø±ã{Ϻ yêfi¯flqT
e´‹πsøÏ+#·e<äq› ï~ ã÷s¡Ty® ê C≤rj·Tyê<äeTsTT‘˚, uÛ÷Ñ kÕ«eT´ e´‹πsø£ b˛sê≥+
#˚j·Tì<˚ á C≤‹øÏ u≤ìdü dü+¬øfi¯ófl $&Éeì >∑T]Ô+∫+~ $|ü¢e C≤rj·Tyê<ä+.
kÕÁe÷»´yê<ä e´‹πsø£ b˛sê≥+ ÁX¯eT <√|æ&ûì n+‘·+#˚ùd b˛sê≥+˝À ˇø£
uÛ≤>∑+ e÷Á‘·y˚T. Ç~ $|ü¢e C≤rj·Tyê<ä|ü⁄ kÕsê+X¯+. ‘·~«s¡T<ä∆+>±,
$<˚obÕ\qqT n+‘·+ #˚dæ q\¢<=s¡\qT |”sƒ¡+ møÏÿ+#˚~ ã÷s¡T®yê
C≤rj·Tyê<ä+.
ã÷s¡T®yê C≤rj·Tyê<ëìøÏ ø±+Á¬>dt qT+&ç ÄsY.mdt.mdt. es¡≈£î nìï
dü+düú\÷ ÁbÕ‹ì<Ûä´+ eVæ≤+#êsTT. Ç+<äT˝À ø±+Á¬>dt≈£L ÄsY.mdt.mdt.≈£L
‘˚&Ü dü«\Œ+. 1946˝À Hê$ø± dæã“+~ u§+u≤sTT˝À ‹s¡T>∑Tu≤≥T #˚dqæ |ü&ÉT
ø±+Á¬>dt Hêj·T≈£î&ÉT eTÚ˝≤Hê ÄC≤<é, ªªÇ~ düyTÓ à\≈£L ‹s¡T>∑Tu≤≥¢≈L£ düeTj·T+
ø±<äTµµ nHêï&ÉT. n|üŒ{Ïπø n~Ûø±s¡+ ø=+‘· #˚‹øÏe∫à Ç+ø± m≈£îÿe ‘·«s¡˝À
sêuÀ‘·Tqï uÛ≤s¡‘· ã÷s¡T®yê esêZìøÏ n~ düyÓTà\≈£L ‹s¡T>∑Tu≤≥¢≈£L düeTj·T+
ø±<äT, ª<˚Xu¯ øÑÛ µÔÏ øÏ e÷Á‘·yT˚ düeTj·T+. Á_{Ïwt Á|üuTÑÛ ‘·«+ $~Û+∫q |üqTï ø£≥eº <äì›
18
<˚X¯uÛÑøÏÔ
n&ÉbÕ<ä&ÉbÕ ø±+Á¬>dt bÕغ ¬s’‘·T\≈£î ìHê<ä+ Ç∫Ã+~>±˙ uÛÑ÷kÕ«eTT\≈£î
øö\T #Ó*¢+#·e<ä›H√ yê]øÏ yÓ{Ϻ#êøÏØ #˚j·Te<ä›H√ mqï&É÷ |æ\T|ü⁄ìe«˝Ò<äT,
1936 es¡≈£î ø±+Á¬>dt bÕغ ‘·q rsêàHê\˝À øö\T ‘·–Z+|ü⁄ >∑T]+∫ >∑÷&É
mqï&É÷ e÷{≤¢&˝É <Ò Tä . Á_{Ïwt ÁbÕ+‘·+ ø±ø£ ªuÛ≤s¡rj·Tµ sêC≤´\˝Àe⁄qï Á|ü»\˝À
sê»ø°j·T #Ó’‘·Hê´ìï ø£*–+#·&É+˝À ø±+Á¬>dt bÕغ #ê˝≤ ñ<ëd”q+>± e⁄+~
` m+<äTø£+fÒ yÓTÆdü÷sY eTVü‰sêp uÛÀbÕ˝Ÿ qyêã÷ ªeTqyêfi‚flµ ø±ã{Ϻ.
$|ü¢e C≤rj·Tyê<ëìøÏ mes¡T ÁbÕ‹ì<Ûä´+ eVæ≤+#ês¡+fÒ #Ó|üŒ&É+
ø£wüº+. ø£eT÷´ìdüTº\T ÁbÕ‹ì<Ûä´+ eVæ≤+#ês¡ì #Ó|üŒ&É+ ¬s+&ÉT s¡ø±\T>±
#·]Á‘·qT eÁø°ø£]+#·&É+ ne⁄‘·T+~. ø£eT÷´ìdüTºbÕغ Á|üD≤[ø£\˝Àq÷
rsêàHê\˝Àq÷ Hêj·T≈£î\ ñ|üHê´kÕ\˝Àq÷ $|ü¢e C≤rj·Tyê<ä+ yÓT+&ÉT>±
˝Òøb£ ˛˝Ò<Tä >±ì, Ä#·sD¡ ˝À ˇø£ u…+>±\T˝ÀH√ ˇø£ ‘Ó\+>±D˝ÀH√ ˇø£ eØ¢˝ÀH√
ˇø£ ø±düs¡>√&é˝ÀH√ ‘·|üŒ <˚X¯yê´|üÔ+>± ø£eT÷´ìdüTºbÕغ eP´Vü≤+˝À n~
#Ûêj·÷e÷Á‘·+>±H˚ ø£qã&ÉT‘·T+~. n+‘·ø+£ fÒ eTTK´+>±, uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ ˝À $|üe¢
C≤rj·Tyê<ëìøÏ ;C≤\T ø£eT÷´ìdüTº bÕغ |ü⁄≥Tºø£≈£î @&Óì$T~ <äXÊu≤›\T
|üPs¡«y˚T Á|üC≤b˛sê{≤\˝À |ü&ܶsTT. ˙*eT+<äT mùd{º Ÿ j·T»e÷q¢MT<ä ‹s¡>ã∑ &ɶ
‘·÷s¡TŒ u…+>±˝Ÿ eTTdæ¢+ ¬s’‘ê+>∑+, s¡+>¥eTVü≤˝Ÿ ø=+&É˝Àj·T˝À¢ »MT+<ës¡T
MT<ä ‹s¡>∑ã&ɶ dü+<∏ë˝Ÿ –]»qT\T, Á_{Ïwt Á|üuÛÑT‘·« n~Ûø±sêH˚ï m~]+∫q
W<Ûé sê»´|ü⁄ ø±eT+<äT\÷, Á_{Ïwt s¬ yÓq÷´ |ü<‹∆ä Á|üyX˚ ô¯ |{Ïqº <√|æ&ôû |’ ‹s¡>ã∑ &ɶ
s¡+|üÁbÕ+‘·|ü⁄ –]»qT\÷ ` Mfi¯fl+<ä] Ä#·s¡D˝Àq÷ $|ü¢e C≤rj·Tyê<ëìøÏ
(m+‘· ndüŒwüº+>±qsTTHê ø±ìe«+&ç) ;C≤\T @s¡Œ&ܶsTT.
‘·÷s¡TŒ u…+>±˝Ÿ˝À 1831˝À ªeVü‰;µ ‹s¡T>∑Tu≤≥T˝À bÕ˝§Zqï eTTdæ¢+
¬s’‘ê+>∑+ »MT+<ës¡¢≈£L, Á_{Ïwt Á|üuÛÑT‘ê«ìø° ‘˚&Ü #·÷|ü˝Ò<äT. »MT+<ës¡T¢
ªuÛ≤s¡rj·TT˝Òµ >∑<ë nì e~*ô|≥º˝Ò<äT. n˝≤>∑ì Ä »MT+<ës¡¢ eTqT>∑&É≈£L
Á_{°wt kÕÁe÷»´yê<ëìø° ñqï dü+ã+<Ûë˙ï $düà]+#·˝Ò<äT, $|üØ‘·eTsTTq
•düTÔ edü÷\T #˚j·T&Éy˚T ø±≈£î+&É Væ≤+<ä÷ |ü+&ÉT>∑\≈£î eTTdæ¢+ ¬s’‘·T\ qT+&ç
ã\e+‘·|⁄ü ø±qTø£\T edü÷\T #˚jT· &É+ n\es¡TÃ≈£îqï »MT+<ës¡ô¢ |’ ‹s¡>ã∑ &ç,
Ä ‹s¡T>∑Tu≤≥T≈£î ø=qkÕ–+|ü⁄>± ø=+<äs¡T Á_{Ïwt ˙*eT+<äT mùdº{Ÿ
19
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
j·T»e÷qT\ ø±sêâHê\qT ÄÁø£$T+#·Tø√e&Éy˚T ø±≈£î+&É, Hêπsÿ˝Ÿ u≤]j·÷
πø+Á<ä+>± ˇø£ $eTTøÏÔ ÁbÕ+‘êìï @s¡Œs¡∫ (#ê˝≤ ‘ê‘êÿ*ø£+>±H˚ ø±ìe«+&ç)
Á_{Ïwt bÕ\q Çø£ #Ó\¢<ä˙, @ eTTdæ¢+\ qT+&ÉsTT‘˚ Á_{Ïwtyêfi¯ófl |ü]bÕ\qqT
#˚õøÏÿ+#·T≈£îHêïs√ Ä eTTdæ¢+\ bÕ\q ‹]– HÓ\ø=\Œã&Ü\˙ Á|üø£{Ï+#ês¡T.
Ç~ ø=+‘·yT˚ s¡≈î£ ‹s√>±$T Ä˝À#·H,˚ ø±ì $|üe¢ C≤rj·Tyê<ä+ qT+&ç |ü⁄{Ï+º ~.
<√|æ&ûì e´‹πsøÏ+#˚ b˛sê≥eT÷ C≤‹$eTTøÏÔ ø√dü+ »]π> b˛sê≥eT÷
$&ÉBj·Tsêìeqï~ $|ü¢e C≤rj·Tyê<ëìøÏ |ü⁄Hê~. Ä ns¡ú+˝À eVü‰;
‹s¡T>∑Tu≤≥T uÛ≤s¡‘<· X˚ |¯ ⁄ü $|üe¢ C≤rjÓ÷<ä´eT+˝À yÓTT<ä{yÏ TÓ ≥Tº ˝≤+{Ï<qä e#·TÃ.
Ä ‘·s¡Tyê‘· »]–q ¬s’‘ê+>∑, –]»q, ø±]àø£ ñ<ä´e÷\ìï+{Ï˝ÀqT á yÓ’K]
m+‘√ ø=+‘· y˚Ts¡≈£î ø£ì|ædüTÔ+~.
C≤‹ $eTTøÏÔ˙, ÁX¯eT<√|æ&û qT+&ç $eTTøÏÔ˙ $&ÉBj·T ìsêø£]+#˚
$|ü¢e C≤rj·Tyê<ëìï, ÁX¯eT<√|æ&ûì dü+s¡øÏå+#·&É+ ‘·q eTTK´ ø£s¡Ôe´+>±>∑\
ã÷s¡T®yê C≤rj·Tyê<ä+ düVæ≤+#·˝Ò<äT. ÄX¯Ãs¡´ø£s¡eTsTTq $wüj·Ty˚T$T≥+fÒ,
$|ü¢e C≤rj·Tyê<ä+ô|’, k˛wü*»+ô|’ ñqï Ä ndüVü≤Hêìï nìï <˚XÊ\˝Àì
ã÷s¡T®yê C≤rj·Tyê<äeT÷ ª<˚X¯Á<√Vü≤+µ nH˚ <ä÷wæ+∫+~. >√˝≤«\ÿsY≈£L
njÓTT‘·T˝≤¢ U§yÓTÆ˙ø° y˚πs @ $wüj·T+˝Àq÷ bıdü>∑<äT >±˙, Ç<ä›s¡÷ >∑÷&É
‘·eT <˚XÊ\˝Àì yêeT|üøå£ uÛ≤yê\T>∑\ yêfi¯flqT $<˚o ‘=‘·T\Ô ˙, <˚XÁ¯ <√VüQ\˙—
yêeT|üøå£ uÛ≤yê\qT ª$C≤rj·Tµ uÛ≤yê\˙, ª$<˚oj·TT\ ≈£îÁ≥µ n˙ <ä÷wæ+#ês¡T.
nyÓT]ø±˝À >∑÷&É ˝…|òæºdüTº ø±s¡´ø£˝≤bÕ\qT nyÓT]ø£H˚‘·s¡ ø±s¡´ø£˝≤bÕ\ (un-
American activities) øÏ+<˚ ìùw~Û+#ês¡T. uÛ≤s¡‘·<˚X¯+ qT+&ç ÇsêHé <ëø±,
ÇsêHé qT+&ç nyÓT]ø± <ëø±, eTs=ø£s¡ø£+>± #ÓbÕŒ\+fÒ Áu≤Vü≤àD >√˝≤«\ÿsY
qT+&ç wæj·÷ eT‘ê~Ûø±] U§yÓTÆ˙<ëø±, eT‘ê~Ûø±] U§yÓTÆ˙ qT+&ç
ªÁ|üC≤kÕ«$Tø£µyê~ yÓTø±ØÔ<ëø±, n+<ä]ø° yêeT|üøå£ uÛ≤yê\T ª˝≤˝Ÿ>T∑ ˝≤MTµ>±H˚
ø£qã&ܶj·T+fÒ n~ ø±ø£‘ê∞j·T+ ø±<äT. ã÷s¡T®yê C≤rj·Tyê<ëìøÏ $|ü¢e
C≤rj·Tyê<ë˙ï, k˛wü*C≤˙ï e´‹πsøÏ+#·&ÜìøÏ Ç+‘·≈£î $T+∫q Äj·TT<Ûä+
˝Ò<Tä .
20
<˚X¯uÛÑøÏÔ
Ä Äs√|üD≈£î $|ü¢e C≤rj·Tyê<ä+ Ç#˚à düe÷<Ûëq+ mHé.¬ø. ø£$‘·.
Ç+<äT˝À ÁXÊ$Tø£ n+‘·sê®rj·T‘· ˝Ò<ë n+fÒ ñ+~. ø±ì n~ afterthought >±
ø±≈£îHêï second thought >± e∫à #˚]+~. mHé.¬ø. ø£$‘·≈£î ì»eTsTTq
Áù|s¡D $|ü¢e C≤rj·T yê<ä+ qT+&˚ e∫Ã+~. ˝Ò≈£î+fÒ ªe+<˚e÷‘·s¡+µ nqï
e÷≥ Á|üjÓ÷–+#˚yê&˚ ø±<äT.
‘·q ‘·*¢>± ‘êqT uÛ≤$+#˚ uÛ≤s¡‘·<˚XÊìï ‘êqT Áù|$T+#·&É+ düVü≤»+.
ø±ì C≤‹ì ¬s+&ÉT>± N*Ãqyêfi¯ófl Ä Áù|eTqT nkÕ<Ûä´+ #˚düTÔHêïs¡T. ‘·q ‘·*¢
s¡‘·ï>∑s¡“¤ n˙ düdü´XÊ´eT\ n˙ eT\j·T»o‘·\j·T˙ qeTà&É+ ‘·q≈£î düVü≤»+.
ø±ì Ä >∑sꓤìï s¡‘êï\ ø√dü+ N*Ã Ä s¡‘êï\qT m>∑TeT‹#˚dæ Ä ‘·*¢
n+>±+>±˙ï ‘êø£≥Tºô|{Ϻq yêfi¯ófl Ä qeTàø±ìï nkÕ<Ûä´+ #˚düTÔHêïs¡T. Çø£ÿ&É
Hê´j·T+ sê»´+ #˚düTÔ+<ä˙, n<˚<√ Væ≤+B dæìe÷ ª<˚X¯uÛÑøÏÔµ bÕ≥˝À #Ó|æŒq≥Tº
Çø£ÿ&É eTqdüT‡\˝À dü«#·Ã¤‘·, ô|<äe⁄\ô|’ dü‘·´+ s¡Væ≤kÕÔj·T˙ $X¯«dæ+#·&É+,
>∑]«+#·&+É ‘·q≈£î düV≤ü »+. ø±˙ ‘·eT kÕ«s¡+ú ‘√ á <˚X¯ dü+düÿ è‹ì ø£\Twæ‘+·
#˚dæqyêfi¯ófl ‘·qqT $X¯«dæ+#·˙j·T&É+ ˝Ò<äT, >∑]«+#·˙j·T&É+ ˝Ò<äT. Çø£ÿ&É `
>√˝≤«\ÿsY #Ó|æŒq≥Tº ` Ád”Ôì e÷‘·èeT÷]Ô>± Äsê~ÛkÕÔs¡ì qeTà&É+ ‘·q≈£î
düV≤ü »+. ø±ì eTìwæ e÷+kÕìï düV≤æ ‘·+ yê´bÕs¡+#˚ùd ô|≥Tºã&ç<ëØ e÷¬sÿ{Ÿ˝À
∫≈£îÿ≈£îqï ø£eT\* e+{Ï Ád”Ô\T ‘·qqT qeTà˙j·T&É+ ˝Ò<äT. ‘êqT ‹]– á
<˚XÊìï Áù|$T+#ê\+fÒ, á nÁø£e÷\T »]–q|ü&ÉT ª<˚X¯uÛÑ≈£îÔ\Tµ n&É>∑ì
Á|üX¯ï\≈£î düe÷<Ûëq+ \_Û+#ê\˙, n|ü&˚ eTq >∑T˝≤MT b˛sTT ‘êqT
ªe+<˚e÷‘·s¡+µ nq>∑\T>∑T‘êq˙ mHé.¬ø. $XÊ«dü+. Ä $XÊ«dü+ bòÕdædüTº
C≤rj·Tyê<ëìøÏ Ç+ø± @y˚T$T düe÷<ÛëHê\T ÇdüTÔ+<√ H˚qT $e]+#·qø£ÿs¡
˝Ò<äT, MTπs #·<äTe⁄ø√+&ç.
* ø£eT\
21
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
ÁXÊ$T≈£î&çì ÁX¯eT<√|æ&ûøÏ ˝Àqj˚T´˝≤
#·÷&É≥+ eT‘·+ ø£s¡Ôe´+
∫© <äøÏåD nyÓT]ø±˝À ˇø£ <˚X¯+. ôdô|º+ãs¡T 1970˝À Ä <˚X¯+˝À
mìïø£\T »]–, ˇø£ dü+düÿs¡Dyê<ä k˛wü*düTº Á|üuTÑÛ ‘·«+ n~Ûø±s¡+˝ÀøÏ e∫Ã+~.
$düÔè‘·+>± uÛÑ÷dü+düÿs¡D\T neT\T #˚dæ+~. nyÓT]ø± kÕÁe÷»´yê<ä|ü⁄
ø£+ô|˙\qT C≤rj·T+ #˚dæ+~. dü]>±Z 3 dü+e‘·‡sê\≈£î Ä Á|üuÛÑT‘·«+
≈£L*b˛sTT, nyÓT]ø± kÕÁe÷»´yê<ëìøÏ nqT≈£L\eTsTTq ôdì’ ø£bÕ\q ∫©˝À
HÓ\ø=\Œã&ç+~. á z≥$TøÏ Ä Á|üuÛÑT‘·«|ü⁄ dü+düÿs¡Dyê<ä+ m+‘·es¡≈£î
ø±s¡DeTqï~ Ç|üŒ{ÏøÏ nÁ|üdüTÔ‘·+. Ç|üŒ{ÏøÏ Á|üdüTÔ‘·+ @$T≥+fÒ, ∫©<˚X¯|ü⁄
uÛÑ÷kÕ«eTT\÷, Á≥≈£îÿ ø£+ô|˙\ j·T»e÷qT\÷, ø±+Á{≤ø£ºs¡÷¢, <äfi≤Ø\÷,
ˇø£ÿe÷≥˝À <√|æ&û esêZ\T j·÷e‘·÷Ô á k˛wü*düTº Á|üuÛÑT‘ê«ìï ≈£L\<√j·T
&ÜìøÏ ‘·–*+#·T≈£îqï eTTdüT>∑T @$T≥qï~. Ä eTTdüT>∑T ù|s¡T C≤rj·Tyê<ä+
˝Òø£ <˚X¯uÛÑøÏÔ, yêfi¯ófl ô|≥Tº≈£îqï bÕغ\ ù|s¡T¢ C≤rj·T bÕغ (Nationalist Party),
|æ‘·èuÛÑ÷$T ùd«#·Ã¤ (Fatherland and Liberty). C≤‹ì >∑÷]Ã, |æ‘·èuÛÑ÷$Tì
>∑÷]à e÷{≤¢&˚yêfi¯ófl <˚ìì e´‹πsøÏ+#ê*? C≤‹ Á<√Vü‰ìï, <˚X¯Á<√Vü‰ìï
e´‹πsøÏ+#ê*. eT] Mfi¯ófl e´‹πsøÏ+∫+~ <˚ìï? uÛÑ÷dü+düÿs¡D\q÷, nyÓT]ø±
ø£+ô|˙\ C≤rj·Tø£s¡Dq÷! Ç+<äT˝À $&É÷¶s¡+ ˝Ò<äT. Çyê«fi¯ eTq <˚X¯+˝À
e÷Á‘·+ ª$<˚o ‘=‘·T\Ô Tµ>± |æ\eã&ÉT‘·Tqï <Óes¡T? <äTH˚ïyê&ç<˚ uÛ÷Ñ $T ø±yê\ì,
nìï s¡ø±\ kÕÁe÷»´yê<äT\, yêfi¯fl <äfi≤Ø\ ÄdüTÔ\qT Á|ü»\|üs¡+ #˚j·÷\ì
&çe÷+&ÉT #˚düTÔqï yêfi¯ófl.
Væ≤≥¢sqY T, U§yÓT˙Æ ì ˇø£kÕ] |üsêeT]Ù<ë›+. Væ≤≥¢sT¡ bÕغ ù|s¡T H˚wqü ˝Ÿ
k˛wü*düTº bÕغ (BH˚ï HêJbÕغ n+{≤s¡T). n+fÒ C≤rj·T k˛wü*düTº bÕغ
nì ns¡ú+. »s¡àHé |æ‘·èuÛÑ÷$T >ös¡yêìï >∑T]+∫ Á|ü|ü+#·+ <ä<ä›]˝Ò¢˝≤>∑
ªneTs¡T&ÉT ø±Áy˚T&é X‚wüj·T´≈£î ˝≤˝Ÿ dü˝≤+µ |ü⁄düÔø±ìøÏ eTT+<äTe÷≥, 1983
22
ÁXÊ$T≈£î&çì ÁX¯eT<√|æ&ûøÏ ˝Àqj˚T´˝≤ #·÷&É≥+ eT‘·+ ø£s¡Ôe´+
ñ|üHê´kÕ*#êÃ&ÉT Væ≤≥¢s.Y |æ‘è· uÛ÷Ñ $T ù|s¡T #Ó|Œæ , |æ‘è· uÛ÷Ñ $T ø°]ìÔ ~>∑+‘ê\≈£î
yê´|æ+|üCÒkÕÔqì #Ó|æŒ, n‘·&ÉT yÓTT≥ºyÓTT<ä≥ #˚dæ+<˚$T{Ï? »s¡àHé ø±]àø£es¡Z
bÕغ˝…’q k˛wü˝Ÿ &ÓyÓ÷Áø±{Ïø˘ bÕغ MT<ä, ø£eT÷´ìdüTº bÕغ MT<ä <ë&ç#˚dæ
nD∫y˚XÊ&ÉT. Ç+<äT˝À >∑÷&É $&É÷¶s¡+ ˝Ò<äT. ÄsY.mdt.mdt. >∑÷&É
ªªuÛ≤s¡‘·e÷‘·qT Á|ü|ü+#· dü+düÿ è‹øÏ e÷s¡Z<ä]Ùì>± ì\u…≥º&É+ eTq
Ä<äsÙ¡ +µµ nì Á|üø{£ +Ï #·T≈£î+~. ªªˇø£Hê{Ï ø°]Ô Á|ü‹wü˜\qT |ü⁄qs¡TJ®$+|üCÒdæ
<Ûä>∑<ä∆>±j·Te÷q+>± á C≤‹ì eT\#·&É+µµ ‘·q Ä<äs¡ÙeTì Á|üø£{Ï+#·T≈£î+~.
ø±ì yêdüÔe+˝À #˚düTÔqï<˚$T{Ï? k˛wü*»+ ªªeTq s¡ø£Ô+˝ÀqT dü+düÿ è‹˝ÀqT
˝ÒH˚˝Ò<äµµì dæ<ë∆+rø£]+#·&É+— ø£eT÷´ìdüTº\MT<ä <ë&ç #˚j·T&É+— #Ó’Hê˝À
ªªsêE\qT, uÛ÷Ñ kÕ«eTT\qT, »MT+<ës¡q¢ T, |ü]ÁX¯e÷~Û|‘ü T· \qT eT≥Tºu{… ≤ºsµ¡ µ˙,
n≥Te+{Ï~ uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À »s¡>∑≈£î+&Ü #·÷&Ü\˙ s√~+#·&É+ (ñ≥+øÏ+∫q
e÷≥\˙ï ª>∑Ts¡÷Jµ >√˝≤«\ÿsY$).
ÇsêHé˝À U§yÓTÆ˙ e⁄Hêï&ÉT. ÇsêHé sê»sTTq cÕ düVü‰j·T+‘√ Ä
<˚XÊìï 1953 qT+&ç nyÓT]ø± kÕÁe÷»´yê<ä+ ‘·q qj·÷e\dü>± @\T≈£î+~.
ÇsêHé˝À |ü⁄wüÿ\+>± <=]πø #·eTTs¡T MT<ä >∑T‘êÔ~Û|ü‘ê´ìï dü+bÕ~+∫ ø√≥¢
&Ü\s¡¢ ˝≤uÛ+Ñ Ç+{ÏøÏ ‘·s*¡ +∫+~. #·e>±Z <=]øÏq #·eTTs¡T |ü⁄D≤´q nÁ>∑>±$T
bÕ]ÁXÊ$Tø£ <˚X¯+>± ‘·qTï ‘êqT eT\#·Tø√>∑*–+~. á <√|æ&ûøÏ e´‹πsø£+>±
ÇsêHé˝À Á|ü»«]*¢q kÕÁe÷»´yê<ä e´‹πsø£ yÓ\T¢eMT<ä ø=≥Tºø=∫à U§yÓTÆ˙
Ç|ü&ÉT Ä <˚XÊìï |ü]bÕ*düTÔHêï&ÉT. ìC≤ìøÏ Ä b˛sê≥+ q&ç∫q|ü&ÉT
<˚X¯+˝À e⁄+&ç Hêj·Tø£‘·«+ eVæ≤+∫+~ U§yÓTÆ˙ ø±<äT. U§yÓTÆ˙ düTK+>±
bÕ´]dt˝À ‘·\<ë#·T≈£îHêï&ÉT. b˛sê{≤ìï q&ç|æq yê]˝À eTTC≤Væ≤BHé,
|ò<æ ësT÷Hé e+{Ï k˛wü*düTº bÕغ\qT #Ó|ü ø√yê*. nsTT‘˚ Ä bÕغ\T $|üy¢ êìï
ÄkÕ+‘·+ ø=qkÕ–+#ê\˙, nyÓT]ø± kÕÁe÷»´yê<ëìï e÷Á‘·y˚Tø±<äT
<˚X¯+˝Àì $$<Ûä <√|æ&û esêZ\qT ≈£L&Ü ≈£L\<√dæ Á|üC≤sê»´+ @s¡Œs¡#ê\˙
&çe÷+&ÉT #˚dæq+<äT≈£î yêfi¯flqT <˚X¯Á<√VüQ\˙, nyÓT]ø± @»+≥¢˙ (eTq
<˚X+¯ ˝Àì Væ≤+<ä÷ U§yÓT˙Æ \ |ü]uÛ≤wü˝À $<˚o ‘=‘·T\Ô ˙) ì+~dü÷Ô y˚\dü+K´˝À
(Ád”Ô\qT, |üdæ|æ\¢\qT >∑÷&É) }#·ø√‘·ø√dæ #·+|ü⁄‘·THêï&ÉT U§yÓTÆ˙.
23
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
eTq~ $|üy¢ ê\ j·TT>∑+. 1917 nø√ºãs¡T˝À ÁbÕs¡+uÛeÑ TsTT Á|ü|+ü #·+˝Àì
<˚X¯<˚XÊ˝À¢ ¬s’‘·T\÷, ≈£L©\÷, ø±]à≈£î\÷ ‘·eT ÁX¯eTqT ‘·s¡‘·sê\T>± <√|æ&û
#˚düTÔqï yê]øÏ e´‹πsø£+>± ‹s¡>∑ã&ç ÁXÊ$Tø£ sêC≤´\T @s¡Œs¡#·T≈£î+≥Tqï
j·TT>∑+. á j·TT>∑+˝À ã÷s¡Ty® ê uÛ÷Ñ kÕ«eT´ esêZ\T ÁXÊ$Tø£ esêZìøÏ e´‹πsø£+>±
∫øÏÿq Äj·TT<Ûë\ìï{Ï˙ Á|üjÓ÷–kÕÔsTT. ‘·TbÕø°\T, ãjÓTTHÓ≥T¢, C…’fi¯ófl ˇø£
kÕúsTT˝À ñ|üjÓ÷>∑|ü&É‘êsTT. nsTT‘˚ ‘·TbÕø°\‘√ n˙ï kÕ<Ûä´+ ø±e⁄.
eTTK´+>±, <√|æ&û esêZ\≈£L ÁXÊ$Tø£ esêZ\ø° eT<Ûä´ }–dü˝≤&˚ eT<Ûä´‘·s¡>∑‹ì
Äø£]¸+#·Tø√e&É+ ÁXÊ$Tø£ esêZìøÏ m+‘· nedüs¡yÓ÷ <√|æ&û esêZìøÏ ≈£L&Ü
n+‘˚ nedüs¡+. BìøÏ eT‘·+, dü+düÿ è‹, <˚X¯+, <˚X¯uÛÑøÏÔ #·ø£ÿ{Ï ñ|üø£s¡D≤\T.
{≤{≤, _sê¢\ ÄdüTÔ\T b˛‘êj·T+fÒ eT<Ûä´‘·s¡>∑‹ u≤<Ûä|ü&É<äT ø±ì ÁbÕNq
<Ûsä êàìï HêX¯q+ #˚dTü HÔ êïs¡+fÒ ìs¡ddæ Tü +Ô ~. uÛ÷Ñ kÕ«eTT\ uÛ÷Ñ eTT\T b˛‘êj·T+fÒ
ø£˙ïfi¯ófl ø±s¡Ã<äT >±ì, n<ä+‘ê eTq e÷‘·è<˚XÊìï s¡cÕ´ø√, #Ó’Hêø√
ø£≥ºu…≥º&ÜìøÏ »s¡T>∑T‘·Tqï ≈£îÁ≥ n+fÒ e´‹πsøÏdüTÔ+~. bòÕdæ»+ eT‘ê˙ï
<˚X¯uÛÑøÏÔ˙ ø£\>∑*|æ Á|ü»\qT, Á|üC≤ sê»ø°j·÷\qT nD#ê\ì #·÷düTÔ+~.
j·T÷s¡|t˝À Ŭø’ düÔe eT‘ê_Ûe÷Hêìï e÷‘·èuÛÑ÷$T |ü≥¢ Áù|eT‘√ düeT+>±
Á|üø{£ +Ï #·T≈£îHêïs¡T. U§yÓT˙Æ dü+>∑‹ #Ó|Œü qedüs+¡ ˝Ò<Tä . ÇkÕ¢+˝À ne‘êsê\≈£î
‘êe⁄˝Ò<äT>±ì, e⁄+fÒ Äj·Tq ‘·qTï ‘êqT eTVü≤eTà<äT ne‘ês¡+>±
Á|üø£{Ï+#·T≈£îH˚yê&˚. <äøÏåD nyÓT]ø±˝À ø£eT÷´ìdüTº\qT s¡cÕ´ @»+≥¢ì m+‘·
˙#·+>± ì+~+#ês√, n+‘· ã\+>±qT ø±<∏ä*ø˘ #·]à yêfi¯flqT Ŭø’ düÔeeT‘·
Á<√VüQ\T>± ∫Á‹+∫ dü+|òTü ãVæ≤wüÿ è‘·T\qT #˚j÷· \ì Á|üjT· ‹ï+∫+~. Ä<ÛTä ìø£
bòÕdæC≤ìøÏ ãjÓTTHÓ≥T¢, ãT˝…≥¢ T¢ uÛÖ‹ø£ Äj·TT<Ûë\sTT‘˚ eT‘·+, <˚Xu¯ øÑÛ ÔÏ Ä<Ûë´‹àø£
Äj·TT<Ûë\T. á ¬s+&ÉT s¡ø±\ Äj·TT<Ûë\÷ ø£*dæ uÛÑ÷kÕ«eTT\ uÛÑ÷eTT\≈£L
cÕVüQø±s¡¢ ô|≥Tºã&çø° ø£e#·+>± |üì#˚XÊsTT. Ç<˚ yêdüÔe+ ø±ø£b˛‘˚ Væ≤+<ä÷
<Ûäs¡à+ $•wüº‘·qT >∑÷]à Áyêdü÷Ô n<˚ düeTj·T+˝À k˛wü*»+ eTq s¡ø£Ô+˝À
˝Ò<ä˙, uÛÑ÷dü+düÿs¡D\T Á|üy˚X¯ô|≥º&É+ uÛ≤s¡‘·<˚XÊìï #Ó’Hê qeT÷Hê˝À e÷πsÃ
≈£îÁ≥ n˙ >√˝≤«\ÿsY m+<äT≈£î s√~+#ê*?
24
ÁXÊ$T≈£î&çì ÁX¯eT<√|æ&ûøÏ ˝Àqj˚T´˝≤ #·÷&É≥+ eT‘·+ ø£s¡Ôe´+
Væ≤+<ä÷ <Ûäs¡à+ :
eTq <Ûäs¡à+ |üs¡eT>∑+>∑
|üs¡<Ûäs¡à+ m+&Ée÷$
nì >√&É\MT<ä $X¯«Væ≤+<ä÷ |ü]wü‘Y, ÄsY.mdt.mdt. ‘·~‘·s¡ dü+düú\T
sêdü÷Ô+{≤sTT. á ªeTq <Ûäs¡à+µ @$T{À eTq+ ‘Ó\TdüTø√yê*.
es¡Zdüe÷»+˝À <√|æ&û esêZ\≈£î m|ü&É÷ ˇø£ düeTdü´
m<äTs¡e⁄‘·÷+≥T+~. n<˚$T≥+fÒ ÁXÊ$Tø£es¡Z+ #˚‘· n<äq|ü⁄ ñ‘·Œ‹Ô m˝≤
#˚sTT+#ê* nqï~. ÁXÊ$T≈£î\T ‘·eT bı≥ºb˛düTø√e&É+ ø√dü+ ÁX¯$T+∫
}s¡Tø√ø£, n<äq+>± |üì#˚dæ <√|æ&û esêZ\ J$‘ê\≈£L $˝≤kÕ\≈£L
nedüse¡ TsTTq ñ‘·Œ‹Ô #˚j÷· *. n+fÒ ÁX¯eT <√|æ&øû Ï ˝ÀqT ø±yê*. mes¡sTTHê
dü«#·Ã¤+<ä+>± <√|æ&ûøÏ m+<äT≈£î ˝Àqe⁄‘ês¡T? ø±s¡T. ø±ã{Ϻ yêfi¯flqT <√|æ&ûøÏ
˝Àã]#˚ X¯øÔÏ ˇø£{Ï ø±yê*. Væ≤+dü n≥Te+{Ï ˇø£ X¯ø.ÔÏ ÁXÊ$T≈£î\qT u≤ìdü\T>±
e÷]Ã, nedüs¡eTsTT‘˚ >=\TdüT\‘√ ã+~Û+∫, ø={Ϻ ‹{Ϻ |üì #˚sTT+#·e#·TÃ.
á |ü<‹∆ä ì u≤ìdü e´edüú ne\+_düT+Ô ~. nsTT‘˚ BìøÏ |ü]$T‘·T\THêïj·Tqï~
düŒwüyº T˚ . Væ≤+kÕ‘·àø£+>± n<äq|ü⁄ ñ‘·Œ‹Ô #˚sTT+#·&+É nqï~ #ê˝≤ e´j·T+‘√qT
ÁX¯eT‘√qT ≈£L&ÉT≈£îqï |üì. $XÊ«dü+ #˚sTT+∫q+‘· |üì uÛj Ñ T· + #˚sTT+#·˝<Ò Tä .
<=s¡ ª<=&ɶ eTìwæµ nì q$Tà‘˚ #˚dæq+‘· ìs¡uÛÑ´+‘·s¡+>± n‘·ìøÏ uÛÑj·T|ü&ç
|üì#˚j·Ts¡T.
á ø±s¡D+>±H˚, Hê>∑]ø£‘· ø=~›>± n_Ûeè~∆ #Ó+~q <äX¯˝À n+fÒ
uÛÑ÷kÕ«eT´ e´edüú˝À u≤ìdü j·T»e÷q¢ ø=s¡&Ü\ kÕúq+˝À eT‘·+ n<äq|ü⁄
ñ‘·Œ‹Ôì #˚sTT+#˚ kÕ<Ûäq+>± eTT+<äTø=düTÔ+~.
Ä~eTø±\+˝À e÷qe⁄&çøÏ mH√ï eT÷&ÛÉ qeTàø±\T ñ+&˚$. eTq˝À
ˇø£ ªJ$µ ñqïfÒ¢ q<äT˝À¢, #Ó≥¢˝À, >±*˝À ` ø£<ä*ø£ e⁄qï düeTdüÔ Á|üø£è‹˝À
ªJe⁄\Tµ ñHêïj·TqT≈£îH˚yê&ÉT. yêj·TT<˚e⁄&ÉT, >∑+>∑eTà, n–ï<˚e⁄&ÉT, ‘·~‘·s¡
<˚e‘·\T á s¡ø£+>± |ü⁄{Ϻqyêπs. n|üŒ{ÏøÏ Ç+ø± ªeT‘·+µ ˝Ò<äT. πøe\+
nC≤„quÛÑj·T »ì‘ê\sTTq eT÷&ÛÉqeTàø±\T e÷Á‘·y˚T ñHêïsTT. á eT÷&ÛÉ
qeTàø±\T <√|æ&ûøÏ kÕ<Ûäq+>± yê≥+‘·≥$ |üìøÏsêe⁄. ñ<ëVü≤s¡D≈£î
25
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
–]»qT\˝À m+<äs√ ∫\¢s¡ <˚e‘·\MT<ä qeTàø±\T+{≤sTT. ø±ì –]»qT\
kÕe÷õø£ e´edüú˝À <√|æ&ûøÏ kÕúq+˝Ò<äT. á ∫\¢s¡ <˚e‘·\+<ä]˙ ˇπø ˇø£
düèwæøº s£ ≈Ô¡ î£ (|üsÁ¡ ãVü≤à, jÓTVü≤Àyê, n˝≤¢) ˝Àãs¡∫, bÕ|ü|⁄ü D≤´\T, dü«s¡qZ s¡ø±\T,
ø£s¡à |ü⁄qs¡®qà\T e¬>’sê dæ<ë∆+‘ê\qT CÀ&ç+∫, ˇø£ ÁbÕ|ü+∫ø£ <äèø£Œ<∏ä+
s¡÷bı+~+∫q|ü&˚ ªeT‘·+µ |ü⁄&ÉT‘·T+~. eT÷&ÛqÉ eTàø±\T Ä~eTø±\+ qT+&ç
ñ+{≤sTT>±ì eT‘·+ e÷Á‘·+ es¡Z düe÷»+˝ÀH˚ |ü⁄&ÉT‘·T+~. uÛÑ÷kÕ«eT´
e´edü˝ú À <ëì dü«uÛ≤e+ n‘·´+‘· dü+|üPs¡‘í q· T, düŒwü‘º q· T dü+‘·]+#·T≈£î+≥T+~.
|ü⁄≥Tºø˝£ À _Ûqï eT‘ê\˝À mH√ï ‘˚&Ü\T+{≤sTT. uÖ<ä+∆ , ÇkÕ¢+ ˝≤+{Ï eT‘ê\˝À
ø=+‘· nuÛÑT´<äj·T dü«uÛ≤e+ |ü⁄≥Tºø£˝À ø£ì|ædüTÔ+~. ø±ì Áø£eT+>± ne˙ï
yê{Ï dü«uÛ≤yêìï ‘·eT #ê]Á‘·ø£ bÕÁ‘· nsTTq <√|æ&û uÛ≤eC≤˝≤ìøÏ nqT>∑TD+>±
e÷s¡TÃ≈£î+{≤sTT.
ªdüeTdüÔ Á|üø£èr Hê j·T+<äT ©qeTsTT e⁄qï~µ nì Hêsêj·TDT&ÉT
uÛÑ>∑eBZ‘·˝À n+{≤&ÉT. ªH˚H˚ dü«s¡ZeTTµ nì @düTÁø°düTÔ nHêï&ÉT. ªn˝≤¢ ‘·|üŒ
y˚πs <˚e⁄&ÉT ˝Ò&ÉTµ nì KTsêHé n+≥T+~. á Á|üø£è‘·+‘·{Ïø° nr‘·+>±
ñ+&ç, <ëìï ìj·T+Á‹+#˚ X¯øÏÔ>±, XÊdæ+#˚ düèwæº dæú‹ \j·Tø£s¡Ô>± eT‘·+ ˇø£
|üs¡e÷‘·àqT ÁXÊ$Tø£es¡Z+ eTT+<äT ì\u…&ÉT‘·T+~. uÛÑj·T+ >=*|æ+#˚ ˇø£
$X¯«yê´|üeÔ TsTTq eT÷]Ôì düTŒ¤]+|üCdÒ Tü +Ô ~. yê&ÉT n+‘·{≤ e⁄+{≤&ÉT, nìï{≤
ñ+{≤&ÉT. yê&çøÏ |ü⁄≥Tºø£ ˝Ò<äT, HêX¯q+ ø±&ÉT, nìï{Ï˙ #·÷kÕÔ&ÉT, nìï{Ï˙
q&ç|ækÕÔ&ÉT. yê&=ø£ |üs¡eT dæ.◊.&ç. yê&ç ø£fi¯ófl>∑|æŒ mes¡÷ @ |ü˙ #˚j·T˝Òs¡T.
Ç+‘· uÛÑj·T+ >=*|æ+#˚ <˚e⁄&çì düèwæº+∫q ‘·s¡Tyê‘· yê&ç#˚‘· @ e÷≥\T
#Ó|æŒ+∫Hê ÁXÊ$Tø£ »q+ yê{Ïì $X¯«dækÕÔs¡T. eT‘ê\≈£î kÕ<Ûës¡D+>±
Á|üeø£Ô\T+{≤s¡T. yêfi¯fl#˚‘· eT‘· uÛ≤yê\T #Ó|üŒã&É‘êsTT. nsTT‘˚ á Á|üeø£Ô\T
eT‘·uÛ≤yê\ <äfi≤s¡T¢ e÷Á‘·y˚T. yêfi¯ófl #Óù|Œ$ yêfi¯fl dü«+‘· e÷≥\T ø±e⁄.
<˚e⁄&ÉT yêfi¯fl#˚‘· #Ó|æŒkÕÔ&ÉT. n$ <˚e⁄&ç e÷≥\sTT‘˚H˚ yê{ÏøÏ $\Te
ñ+≥T+~. KTsêHé˝À e⁄qï~ eTVü≤eTà<äT n_ÛÁbÕj·÷\T ø±e⁄ ` eTVü≤eTà<äT#˚‘·
n˝≤¢ |ü*øÏ+∫q n_ÛÁbÕj·÷\T. u…’_˝Ÿ˝À Á|üeø£Ô\ kÕúq+ Ç+ø± ‘·≈£îÿe.
@düTÁø°düTÔ ‘êH˚ ˇø£ bÕÁ‘·>± ñ+&ç ‘·q eT‘êìï #ÓãT‘ê&ÉT. Á|üeø£Ô\T ]b˛s¡ºs¡T¢
26
ÁXÊ$T≈£î&çì ÁX¯eT<√|æ&ûøÏ ˝Àqj˚T´˝≤ #·÷&É≥+ eT‘·+ ø£s¡Ôe´+
e÷Á‘·y˚T. Væ≤+<äTe⁄\˝ÀqsTT‘˚ Á|üeø£Ô\MT<ä qeTàø£+˝Òø£ ø±uÀ\T,
Hêsêj·TDT&ÉT dü«j·T+>± ne‘ês¡yÓT‹Ô ‘·q uÛÑ>∑eBZ‘· ‘êH˚ #Ó|ü≈£îHêï&ÉT.
@ s¡÷|ü+˝À #Ó|æŒHê, mìï ‘˚&Ü\THêï, n+‹eT+>± á eT‘ê\ìï{Ï
kÕsê+X¯+ ˇø£ÿfÒ. ‘êqT |ü+&ç+#˚ |ü+≥ dü>+∑ ô|>’ ± <√|æ&û esêZ\ >√<ëeTT\˝ÀøÏ
b˛‘·T+~. nsTTHê ¬s’‘·T ÁX¯eT #˚j·÷*. ‘êqT H˚ùd ã≥º, ø£fÒº sTT\T¢, #Óπøÿ
•\Œ+ Ç+ø=ø£&çøÏ n\+ø£s¡D, Ç+ø=ø£&çøÏ Ä&É+ãs¡+, ‘·q≈£î e÷Á‘·+ |üP]
>∑T&çùd <äπøÿ~. nsTTHê ≈£L*yê&ÉT ≈£L*#˚j·÷*. á ÁX¯eT <√|æ&ûì n‘·qT
ìs¡d+æ #·≈î£ +&É n+^ø£]+#˚˝≤ #·÷&É≥+ eT‘·+ jÓTTø£ÿ eTTK´ ø£seÔ¡ ´+. eT‘êìï
|üPC≤s¡T\T ‘·eT kÕ«s¡ú+ ø√dü+ düèwæº+#ês¡qï yê<ëìï ùV≤‘·Tyê<äT\÷
HêdæøÔ y£ ê<äT\÷ Á|ü#ês¡+ #˚dTü +Ô {≤s¡T. |üP»\÷, ô|[flfi¯Sfl, ‘·~H› ê\÷ Áu≤Vü≤à\≈£î
m+‘· dü+bÕ<äq düeT≈£L]Ãô|&É‘êjÓ÷ ˝…ø£ÿ>∑{Ϻ, n<˚ eT‘·+jÓTTø£ÿ ªuÛÖ‹ø£
|ü⁄Hê~µ nqT≈£î+{≤s¡T. Ç~ #ê˝≤ nXÊÁd”Ôj·TeTsTTq ne>±Vü≤q. ÁXÊ$T≈£î&çì
ÁX¯eT<√|æ&ûøÏ ˝Àqj˚T´˝≤ #·÷&É&É+ eT‘·+ ø£s¡Ôe´+. BìøÏ ˇø£ kÕ<Ûäq+>±
|üì#˚ùd |üPC≤s¡T\T |üì˝À |üì>± ‘·eT kÕ«s¡ú+ ≈£L&Ü #·÷düT≈£î+{≤s¡T. Ä‘·à
ì‘·´+ nH˚ dæ<ë∆+‘êìï rdüT≈£î+<ë+. á X¯Øs¡+ nì‘·´eT˙, ‘·T#·Ã¤eT˙,
eTq+ ã≥º\T e÷s¡TÃ≈£îqï≥Tº Ä‘·à X¯Øsê\qT e÷s¡TdüTÔ+<ä˙ (uÛÑ>∑eBZ‘·˝À
nqï≥Tº) Á|ü#ês¡+ #˚jT· &É+˝À>∑\ ñ<˚X› ´¯ y˚T$T≥+fÒ, á X¯Øs¡+ nì‘·´eTsTTqB
n\ŒeTsTTqB ø±ã{Ϻ Ç~ #˚ùd ÁX¯eT>±ì, Ä ÁX¯eTjÓTTø£ÿ <√|æ&û>±ì ô|<ä›
$wüj·T+>± |ü{Ϻ+#·Tø√≈£î+&Ü ì‘·´eTsTTq Ä‘·à≈£î yÓ÷øå±ìï kÕ~Û+#·&ÜìøÏ
ø±e\dæq C≤Á>∑‘˝Ô· À ìeT>∑ï+ ø£eTàì ÁXÊ$Tø£ »HêìøÏ #Ó|Œü &É+. á dæ<ë∆+‘·+˝À
uÛ≤>∑+>±H˚ #·ìb˛sTTqyê]øÏ ª|æ+&É+µ ô|fÒº ‘·~›Hê\T e¬>’sê |ü⁄{≤ºsTT. Ç~
yê{Ï eTÚ*ø£eTsTTq #ê]Á‘·ø£ ÁbÕ<Ûëq´‘·. nsTT‘˚ ‘·<Tä |ü] Ä ‘·~H› ê\T ô|{Ï+º #˚
Áu≤Vü≤à\T düyê\ø£å s¡÷\T‡ düèwæº+∫ ˇø£&ç #êe⁄ ‘·eT≈£î |ü+&É>∑>± e÷s¡TÃ
≈£îHêïs¡T. ‘·~›q+ m+‘· yÓ’uÛÑe+>± ô|&ç‘˚ #·ìb˛sTTqyê&ç Ä‘·à≈£î n+‘·{Ï
düTK dü+‘√cÕ\T \_ÛkÕÔjT· ì q$Tà+∫ ‘·eT JeHêìï |üø&£ “É +B #˚dTü ≈£îHêïs¡T.
eT+Á‘·‘·+Á‘ê\÷ |üPC≤|ü⁄qkÕÿsê\÷ ≈£L&É Ç{≤¢+{Ïy˚. yê{Ï ñ<˚›X¯´+
|üPC≤s¡T\ u§ø£ÿkÕ\T ì+|ü&+É ø±<äT. kÕe÷q´ e÷qe⁄&çì (n+fÒ ÁXÊ$T≈£î&çì)
27
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
düe÷»+ eTT+<äT, Á|üø£è‹ eTT+<äT nX¯≈£îÔ&ç>± ì\u…{≤º*. ‘·qπøMT ‘Ó©<äT.
á Á|ü|ü+#·+, n+<äT˝Àì ø£wüºqcÕº\T, yê{ÏøÏ>∑\ ø±s¡D≤\T ‘·q≈£î ns¡∆+ø±e⁄.
ÇVü≤+ø√düyÓ÷ |üs¡+ø√düyÓ÷ <˚e⁄&çì n&É>±\Hêï n~ >∑÷&É ‘·q≈£î #˚‘·ø±<äT.
n+<äTø√dü+ ˇø£ ‘·+‘·T ìs¡ísTT+#·ã&ç e⁄+≥T+~. n~ |üPC≤s¡T\≈£î e÷Á‘·y˚T
‘Ó\TdüTÔ+~. J$‘·+ düC≤e⁄>± kÕ>±\+fÒ >∑÷&É ô|[fl |ü⁄≥Tºø£ #êe⁄ M≥ìï{Ïø°
‘·+‘·T\T+{≤sTT. n$ >∑÷&Ü |üPC≤s¡¢πø ‘Ó\TkÕÔsTT. M≥ìï{Ï ñ<˚›X¯´+
ÁXÊ$T≈£î&çøÏ á Á|ü|ü+#êìï ns¡ú+ #˚düT≈£îH˚ ns¡Ω‘·>±ì X¯øÏÔ>±ì ˝Ò<äì qeTàø£+
ø£*–+∫, m+‘·{Ï <√|æ&û <Ís¡®Hê´\T n‘·ìMT<ä s¡T~›Hê Ç<˚ Á|üø£è‹ <Ûäs¡à+
ø±uÀ\TqqTø=ì, ‘·q~ eTT<äqwüº|ü⁄ Áã‘·Tø£ì ìs¡ísTT+#·Tø=ì Ä <Ís¡®Hê´ìøÏ
˝§+–b˛j˚T˝≤ #˚j·T&É+. |üPC≤s¡T\πø ‘·|üŒ ÁXÊ$T≈£î\≈£î $<ä´ ˝Ò≈£î+&Ü
#˚j·T&É+˝À>∑\ ñ<˚›X¯´+>∑÷&É Ç<˚. á Áø£eT+˝À |üì˝À|üì>± |üPC≤s¡T\sTTq
yêfi¯ófl ªÁ|ü|ü+#· C≤„q+µ MT<ä ‘·eT≈£îqï >∑T‘êÔ~Û|ü‘ê´ìï Ädüsê#˚düTø=ì ‘·eT
|üã“+ >∑&ÉT|ü⁄≈£î+{≤s¡T. n+‘˚>±ì, yêfi¯fl ø£&ÉT|ü⁄ ì+|ü&É+ ø√düy˚T eT‘·+
ñ+<ä˙, yêfi¯ófl |üPC≤|ü⁄qkÕÿsê\ <ë«sê ≈£L&Éuf… <ºÒ ˚ <√|æ&û n˙ ùV≤‘·Tyê<äT\T
#˚ùd dæ<ë∆+‘ê\T ns¡∆s¡Væ≤‘·eTsTTq$. ùV≤‘·Tyê<äT\≈£î ns¡ú+ø±ì á $wüj·T+
>∑‘· ø±\+˝Àì sê#·]ø£ uÛ÷Ñ kÕ«eT´ esêZ\≈£î e÷Á‘·+ düŒwü+º >±H˚ ns¡eú TsTT+~.
Áu≤Vü≤à\T ‘·eT ø£&ÉT|ü⁄\T ì+|ü⁄ø√e&É+ ø√dü+ ˝Òs¡˙, uÛÑ÷kÕ«eT´ <√|æ&û
ì\u…≥º&É+ ø√dü+ ñHêïs¡˙ >∑T]Ô+∫ Áu≤Vü≤à\≈£î ø±qTø£>± nÁ>∑Vü‰sê\÷/
áHêeTT\÷ Ç∫à yêfi¯flq÷ uÛÑ÷kÕ«eTT\qT #˚XÊs¡T. n{≤¢π> >∑Tfi¯fl≈£L uÖ<ä∆
Äsêe÷\≈£L eTTdæ¢+\ eTd”<äT\≈£L ÁøÏdæºj·THé #·]Ã\≈£L yê{Ï b˛wüø±s¡ú+
áHê+\T Ç∫à eT‘· e´edüúqT uÛÑ÷kÕ«eT´es¡Z+˝ÀøÏ eT]+‘· düìïVæ≤‘·+>±
#˚s¡TÃ≈£îHêïs¡T.
@ eT‘êqïsTTHê ì•‘·+>± $X‚¢wæùdÔ Ç~ düŒwüº+>± uÀ<Ûä|ü&ÉT‘·T+~.
ªeTqT <Ûsä à¡ +µ nì |æ\eã&˚ Væ≤+<ä÷ esêíÁX¯eT <Ûsä êàH˚ï rdüT≈£î+<ë+. yÓTT<ä{À¢
#Ó|Œæ q≥Tº, ÁX¯eT #˚ùd es¡+Z #˚‘· ‘·q bı≥ºø√düyT˚ ø±≈£î+&É Ç‘·sT¡ \ bı≥ºø√düeT÷
$H√<ä $˝≤kÕ\ ø√düeT÷ ÁX¯eT #˚sTT+#˚˝≤ #·÷&É&É+ es¡Zdüe÷C≤\ Á|ü<Ûëq
düeTdü´. Äj·÷ düe÷C≤\T á düeTdü´qT @ |ü]dæú‘·T\˝À m<äTs=ÿHêïsTT, @
28
ÁXÊ$T≈£î&çì ÁX¯eT<√|æ&ûøÏ ˝Àqj˚T´˝≤ #·÷&É≥+ eT‘·+ ø£s¡Ôe´+
$<Ûä+>± |ü]wüÿ]+#·T≈£îHêïsTT nqï $X‚¢wüD‘√ yÓTT<ä\Tô|&ç‘˚H˚ eTq≈£î
kÕVæ≤‘·´eTsTTHê eT‘·eTsTTHê sê»´eTsTTHê #·≥ºeTsTTHê ns¡úeTe⁄‘êsTT.
ôV’≤+<äe düe÷»+˝À es¡í e´eùdú á |ü]cÕÿs¡+. Áu≤Vü≤à\T, ø£åÁ‹j·TT\T,
yÓ’X¯ó´\T, X¯SÁ<äT\T nì Hê\T>∑T esêí\T+{≤sTT. Ms¡T ø±≈£î+&É ôV’≤+<äe
düe÷C≤ìøÏ yÓ\T|ü\ (kÕ+|òæTø£+>± e÷Á‘·y˚T, Ä]úø£+>± ø±<äT) |ü+#·eTT\T
(n+≥sêìyêfi¯ófl) ñ+{≤s¡T. X¯SÁ<äT\T, |ü+#·eTT\T (ˇø£|ü&ÉsTT‘˚ yÓ’X¯ó´\T
>∑÷&É) ÁX¯eT #˚kÕÔsT¡ . bı\+ <äTqTï‘ês¡T. ø£eTà]|ü˙, ≈£îeTà]|ü˙, eÁ&É+>∑+|ü˙
#˚kÕÔs¡T. dü+|ü<äqT düèwæºkÕÔs¡T. á dü+|ü<ä˝À yêfi¯fl≈£î <äπøÿ~ e÷Á‘·+ yêfi¯fl
eTqT>∑&É≈£î dü]|ü&˚+‘· e÷Á‘·y˚T. $T–*q~ nÁ>∑esêí\≈£î #Ó+~q <√|æ&û
esêZ\≈£î #Ó+<äT‘·T+~. yêfi¯fl˝À uÛÑ÷kÕ«eTT\sTTq yêfi¯ófl edüTÔs¡÷|ü+˝À,
øö\Ts¡÷|ü+˝À, yÓ{Ϻs¡÷|ü+˝À <√#·T≈£î+{≤s¡T. sêE\T •düTÔs¡÷|ü+˝À
<√#·T≈£î+{≤s¡T. yê´bÕs¡düTÔ\T ‘·≈£îÿe≈£î ø=ì m≈£îÿe≈£î n$Tà <√#·T≈£î+{≤s¡T.
|üPC≤s¡T\T nÁ>∑Vü‰Ø≈£î\sTT‘˚ Ç‘·s¡ uÛÑ÷kÕ«eTT\˝≤π> ‘êeT÷ Á|ü‘·´ø£å+>±
<√#·T≈£î+{≤s¡T. ˝Ò≈£î+fÒ sê#·]ø£ uÛÑ÷kÕ«eT´ esêZ\qT ÄÁX¯sTT+∫ yêfi¯fl
<√|æ&û˝À uÛ≤>∑+ |ü+#·T≈£î+{≤s¡T. n<äq+>± |üPC≤|ü⁄qkÕÿsê\≈£î \_Û+#˚
eTT&ÉT|ü⁄\T ñ+&ÉH˚ e⁄+{≤sTT.
eT] á <√|æ&øû Ï X¯SÁ<äT\÷, |ü+#·eTT\÷ ˝§+π>~ m{≤¢ ? es¡eí ´edüqú T
yêfi¯ófl m+<äT≈£î n+^ø£]kÕÔs¡T? dü«‘·Vü‰>±qsTT‘˚ ˝§+>∑s¡T, n+^ø£]+#·s¡T.
nkÕ«uÛ≤$ø£eTsTTq á ˝§+>∑Tu≤≥TqT kÕ~Û+#·&+É ø√dü+ eT‘·+, <Ûsä à¡ XÊÁkÕÔ\T
ñHêïsTT. düs¡«düèwæºø£s¡Ô, düs¡«yê´|æ‘·T&ÉT, Ä<ä´+‘·s¡Væ≤‘·T&ÉT nsTTq uÛÑj·T+
>=*|æ+#˚ <˚e⁄&çì düèwæº+∫ yê&ç#˚‘· ª#·‘·Ts¡«s¡í e´edüúqT H˚H˚ düèwæº+#êqTµ
nì uÛ>Ñ e∑ BZ‘˝· À nì|æ+#ês¡T. s¡øs£ ø¡ ±\ s¡+>∑T\qT düèwæ+º ∫q≥Tº ñãTdüTb˛ø£≈î£
s¡øs£ ø¡ ±\ ≈£î˝≤\qT düèwæ+º #ê&˚y÷Ó qqT≈£îH˚ neø±X¯+ ˝Ò≈î£ +&É, uÛ>Ñ e∑ BZ‘· ø£+fÒ
#ê˝≤ø±\+ |üPs¡«y˚T, s¡Tπ>«<ä+˝Àì |ü⁄s¡Twüdü÷ø£Ô+˝À, <˚e⁄&ç eTTK+qT+&ç
Áu≤Vü≤à\÷, uÛÑTC≤\ qT+&ç ø£åÁ‹j·TT\÷, ‘=&É\ qT+&ç yÓ’X¯ó´\÷, ø±fi¯flqT+&ç
X¯SÁ<äT\÷ |ü⁄{≤ºs¡ì #ÓbÕŒs¡T. Bìï $X¯Bø£]dü÷Ô eTqT <Ûäs¡àXÊg+˝À eTqTe⁄
ndü\T $wüj÷· ìø=#êÃ&ÉT. Hê\T>∑T esêí\qT düèwæ+º ∫q ÁãVü≤à Äj·÷ esêí\≈£î
29
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
ìπs›•+∫q <Ûäsêà\T @$T≥+fÒ ` j·TC≤„\T #˚j·T&É+, #˚sTT+#·&É+,
#·<äTe⁄ø√e&É+ #·<äTe⁄ H˚s¡Œ&É+ Áu≤Vü≤àDT\ <Ûäsêà\T. |ü]bÕ\q, j·TC≤„\T
#˚sTT+#·&É+ ø£åÁ‹j·T <Ûäsêà\T. yê´bÕs¡+, <ëq<Ûäsêà\T yÓ’X¯ó´\ <Ûäsêà\T. ô|’
eT÷&ÉT esêí\≈£L øÏeTàq≈£î+&É X¯óÁX¯Swü #˚j·T&É+ X¯SÁ<äT\ <Ûäs¡à+. M{Ïì
Äj·÷ esêí\ ªdü«<Ûäsêà\Tµ n+{≤s¡T. ª<Ûäs¡àes¡Ôqµ n+fÒ ns¡ú+ @ esêíìøÏ
#Ó+~qyês¡T Ä es¡í<Ûäsêàìï ìs¡«]Ô+#·&É+. nÁ>∑esêí\ yê] dü«<Ûäsêà\T
Çã“+~ø£s¡eTsTTq$ ø±e⁄ ø±ã{Ϻ, ˇø£ düe÷»+˝À <Ûäs¡à+ Hê\T>∑T ø±fi¯flMT<ä
q&ÉTk˛Ô+<ä+fÒ ns¡ú+`X¯SÁ<äT\T, |ü+#·eTT\T øÏeTàq≈£î+&É ‘·eT ÁX¯eTqT
Ç‘·s¡T\≈£î <√∫ô|&ÉT‘·THêïs¡ì. ˇø£ sêE <Ûäs¡às¡ø£å≈£î&É+fÒ ns¡ú+ n‘·qT ˙‹>±
ìC≤sTTr>± |ü]bÕ*kÕÔ&Éì ø±<äT ` X¯SÁ<äT\T ‘·eT dü«<Ûäsêàìï Ä#·]+#˚˝≤
#·÷düTÔHêï&Éì. esêíÁX¯eT <Ûäsêà\qT Á|ü»\+‘ê Ä#·]+#˚˝≤ #·÷&É>∑\ sêCÒ
dü«sêZìøÏ b˛‘ê&É˙, sêEπø ø±<äT, me]ø£sTTHêdüπs dü«<Ûäs¡à ìs¡«Vü≤DÒ
yÓ÷ø£eå ÷s¡eZ T˙ øö{Ï\T´&ÉT nHêï&ÉT. Bì‘√ X¯SÁ<ä |ü+#·eTT\ yÓT&É\≈£î eT÷&ÉT
>∑T~ã+&É\T ‘·>∑T\T≈£îHêïsTT. ˇø£{Ï, Hêsêj·TDT&˚ dü«j·T+>± #·‘·Ts¡«s¡í
e´edüúqT ‘êH˚ düèwæº+#êq˙, X¯SÁ<äT\qT ùde#˚j·T&É+ ø√düy˚T düèwæº+#êq˙
#ÓbÕŒ&ÉT. ¬s+&ÉT, ª<Ûäs¡às¡ø£åDµ dü«<Ûäs¡à+>± >∑\ sêE X¯SÁ<äT\T ÁX¯eT#˚ùd˝≤
#·÷kÕÔ&ÉT. ˝Òø£b˛‘˚ ‘·q≈£î ÇVü≤eT÷ |üs¡eT÷ >∑÷&É ˝Ò≈£î+&Éb˛‘êsTT. eT÷&ÉT,
‘·eT dü«<Ûsä êàìï H√s¡T yÓT<ä|≈ü î£ +&Ü Ä#·]+#·&yÉ T˚ X¯SÁ<äT\≈£î >∑÷&É yÓ÷ø£Áå bÕ|æìÔ
ø£*–düT+Ô ~. dü«<Ûsä êàìï ‘·|Œæ ùdÔ qs¡ø+£ ‘·<´ä∏ +. uÛ>Ñ e∑ BZ‘˝· À ø£èwüß&í qÉ ï≥Tº dü«<Ûsä à¡ +
m|üŒ{Ïø° ÁX‚j·Tdüÿs¡eTsTTq~, |üs¡<Ûäsêàìï nqTdü]+#·&É+ uÛÑj·T+ø£s¡yÓTÆq
|ü]D≤e÷\≈£î <ë]rdüTÔ+~. qTe⁄« >=\¢yê&çyÓ’‘˚ >=Á¬s\÷, ãÁ¬s\÷ ø±#·Tø√.
#·<äTe⁄≈£î+{≤q˙, j·TC≤„\T #˚kÕÔq˙, sêEqe⁄‘êq˙ nHêïy√ qs¡ø±ìøÏ
b˛‘êyé Kã&Ü›sY nì Hêsêj·TDT&ÉT dü«j·T+>± u…~]+#ê&ÉT.
n|üŒ{Ïø° ÁXÊ$Tø£es¡Z+ <√|æ&ûøÏ ˝§+–|ü&ç e⁄+≥T+<äqï qeTàø£+ eTq
<Ûäs¡à XÊgø±s¡T\≈£î ø£\>∑˝Ò<äT. n+<äTø√dü+ eTs=ø£{Ï nedüs¡eTsTT+~.
bÕ|ü|ü⁄D≤´\ ù|s¡T#Ó|æŒ, dü«s¡Zqs¡ø±\ ù|s¡T#Ó|æŒ m+‘· u…~]+∫Hê Ä‘·à>ös¡e+
ñqï+‘·ø±\+ ÁX¯eT<√|æ&ûøÏ me&É÷ düT\uÛÑ+>± ˝§+–sê&ÉT. ‘·q~ ˙#·|ü⁄
30
ÁXÊ$T≈£î&çì ÁX¯eT<√|æ&ûøÏ ˝Àqj˚T´˝≤ #·÷&É≥+ eT‘·+ ø£s¡Ôe´+
Áã‘·Tø£qï qeTàø£+ ÁXÊ$T≈£î&ç˝À ø£*–+#·ø£b˛‘˚ ‘·q |ü+≥+‘ê Ç+ø=ø£s¡T
<√#·T≈£îb˛‘·T+fÒ #·÷dü÷Ô }s¡Tø√&ÉT. Ç+ø=ø£&ç ô|+≥qT ‘êqT X¯óÁuÛ+Ñ #˚jT· &ÉT.
ÁXÊ$T≈£î\˝À Ä‘·à>ös¡e+ HêX¯q+ #˚j·÷\ì >∑T]Ô+∫ Ä |üìì n‘·´+‘·
düeTs¡eú +‘·+>± Væ≤+<ä÷ <Ûsä à¡ + ìs¡«Væ≤+∫+~. y˚sπ @ eT‘·eT÷ á $wüjT· +˝À
Ç+‘·{Ï kÕeTsêú´ìï Á|ü<ä]Ù+#·˝Ò<äT.
X¯SÁ<äT\T ÁãVü≤à<˚e⁄&ç ø±fi¯fl qT+&ç |ü⁄{≤ºs˙¡ , yêfi¯ófl ≈£îø£ÿ‘√qT ø±øÏ‘√qT
düe÷qeTsTTq ˙#·|⁄ü »+‘·Te⁄\˙ y˚<ä kÕVæ≤‘·´+˝À nHêïs¡T. X¯SÁ<äT&ÉT y˚<+ä
#·~$‘˚ bÕ|üeTì, n‘·ì Hê\Tø£ ø√ùdj·÷\ì, y˚<ä+ $+fÒ #Ó$˝À d”dü+
b˛j·÷\ì <Ûäs¡à XÊÁkÕÔ\HêïsTT. X¯SÁ<äT&ÉT |ü+&ç‘·T&ÉsTT‘˚ Ä bÕ+&ç‘·´+ ≈£îø£ÿ
m+–*#˚dæq bÕ\˝≤+{Ï <äHêïs¡T. ∫e]øÏ H˚sêìøÏ •ø£åqT >∑÷&É esêíìïã{Ϻ
ìs¡ísTT+#ês¡T. ˇπø H˚sêìøÏ Áu≤Vü≤àDT&çøÏ >∑T+&ÉT ^sTT+#·&É+ •ø£å nsTT‘˚
X¯SÁ<äT&çøÏ eTs¡D<ä+&Éq •ø£å. øö{Ï\T´&ç‘√ yÓTT<ä\Tô|{Ϻ XÊgø±s¡T\+‘ê
Ç≥Te+{Ï es¡í |üø£åbÕ‘·+‘√ ≈£L&çq •øå±düà è‹H˚ Á|ü‹bÕ~+#ês¡T. ÇB
Væ≤+<ä÷<Ûsä à¡ +. Ç<˚ $X¯«Væ≤+<ä÷ |ü]wü‘Y ‘·~‘·s¡ dü+dü\ú T ª|üse¡ T>∑+>∑µ>± ø°]+Ô #˚
ªeTq <Ûäs¡à+µ.
Ç|üŒ{Ï bÕÁ‘·
Væ≤+<ä÷<Ûäsêàìï |ü⁄qs¡T<ä∆]+#ê\ì Ç|ü&ÉT ø=‘·Ô>± »s¡T>∑T‘·Tqï
Á|üjT· ‘·ï+ ñ<˚X› ´¯ y˚T$T{Ï? eT∞fl es¡<í säÛ êàìï ñqï<äTqï≥Tº>± ì\u…{ºÏ ª≈£î\ø£≥TºµqT
HÓ\ø=\Œ&É+ yêfi¯fl ÄX¯ nsTT‘˚ ø±e#·TÃ>±ì, n~ yê]øÏ kÕ<Ûä´+ø±<äT. ª<Ûäs¡à+µ
nqï uÛ≤eqqT |ü⁄qs¡TJ®$+|üCÒdæ ªdü«<Ûäs¡àµ ñ\¢+|òüTq+ •øå±s¡Ω+ nqï bÕ‘·
Ä˝À#·qqT eT∞fl Áã‹øÏ+#·&É+ yêfi¯fl \ø£å ´+. á ªdü«<Ûäs¡à+µ |ü⁄≥Tºø£‘√H˚
edüT+Ô <äì ˇø£|Œü {Ï˝≤>∑ ãVæ≤s¡+>∑+>± Á|üø{£ +Ï #˚ <äeTTà\T Ä<ÛTä ìø£ düHê‘·qT\≈£î
˝Òe⁄. nsTT‘˚ |ü⁄≥Tºø£‘√ e∫ÃHê sê≈£îHêï, ˇø£ eè‹Ô˝ÀøÏ Á|üy˚•+∫q ‘·s¡Tyê‘·
n~ ‘·q dü«<Ûsä à¡ + nsTTb˛‘·T+~. <ëìï $XÊ«dü+‘√ Ä#·]+#ê˝Ò>±ì |üs<¡ säÛ à¡ +
ø√dü+ Ä•+#·≈L£ &É<Tä . Ç+<äT˝À ;<ä >=|üŒ ‘˚&Ü\T ˝Òe⁄. |üì#˚jT· &É+ ø±]à≈£î&ç
<Ûäs¡à+. n‘·qT |üì#˚j·÷˝Ò>±ì, ‘êH˚ ñ‘·Œ‹Ô kÕ<ÛäHê\≈£î j·T»e÷ìqsTT
b˛<ëeTì düyÓTà\T e¬>’sê #˚dæ |üì ã+<é ô|≥º&É+ <Ûäs¡à $s¡T<ä∆+. J‘·>±&ÉT
31
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
bı\+ <äTHêï*, uÛÑ÷kÕ«$T ø√dü+ n&ɶyÓTÆq #êøÏØ #˚j·÷*. n~ n‘·ì <Ûäs¡à+.
<ëìï e~*ô|{Ϻ ‘êH˚ uÛÑ÷$TøÏ j·T»e÷ìqsTTb˛yê\ì ø√s¡&É+ |üs¡ <Ûäsêàìï
ø√s¡&É+. n~ uÛÑ>∑eBZ‘·˝À #Ó|æŒq≥Tº ªuÛÑj·÷eVü≤+µ. ø±ã{Ϻ <äTH˚ïyê&ç<˚
uÛÑ÷$T nH˚ ìHê<ä+ <Ûäs¡à $s¡T<ä∆+. ‘êeTT ≈£î˝≤\qT, n+≥sêì‘·Hêìï
e´‹πsøÏdüTÔHêïeTì Á|üø£{Ï+#·Tø=ì, <=&ç¶<ë] >∑T+&É á ª<Ûäs¡àes¡ÔqµqT eT∞fl
Á|üy˚X¯ô|≥º&É+ yêfi¯fl ñ<˚›X¯´+. yêfi¯fl e÷≥˝À¢ #ÓbÕŒ\+fÒ, X¯Øs¡+˝À $$<Ûä
uÛ≤>±\TqïfÒº düe÷»+˝À $$<Ûä eè‘·TÔ\T+{≤sTT. (uÛÑ÷kÕ«eT´eT÷, cÕVüQø±Ø
>∑÷&É ªeè‘·TÔµ˝Ò) Ç+<äT˝À m≈£îÿe ‘·≈£îÿe\ Á|üdüøÏÔ ˝Ò<äT. #˚sTT ø±*ø£+fÒ
>=|üŒ~ ø±<äT, ø±\T ø£+{Ïø£+f… >=|üŒ~ ø±<äT. n{≤¢π> düe÷»+˝À _Ûqï
eè‘·TÔ\T >∑÷&É. X¯Øs¡ uÛ≤>±\ ˝≤>∑ n+<äs¡÷ kÕeTs¡dü´+>± Áã‘·ø±*. nsTT‘˚
∫¬øÿø£ÿ&=kıÔ+<ä+fÒ, X¯Øs¡ uÛ≤>±\T ˇø£<ëìH=ø£{Ï <√#·Tø√e⁄. düe÷»+˝À
ˇø£ es¡Z+ y˚s=ø£ esêZìï <√#·T≈£î+≥T+~. n≥Te+≥|ü&ÉT kÕeTs¡kÕ´ìï
uÀ~Û+#·&É+ n+fÒ <√|æ&ûì dü+s¡øÏå+#·&É+ e÷Á‘·y˚T.
á es¡Z kÕeTs¡dü´+ m+<äTø√dü+ n+<äs¡÷ bÕ{Ï+#ê*? ˇø£|ü&ÉsTT‘˚
n<˚ yÓ÷øå±ìøÏ e÷s¡ZeT˙, <Ûäs¡à+ ‘·|挑˚ qs¡ø±ìøÏ b˛‘ês¡˙ u…~]+#ês¡T.
Çyê«fi¯ Ä u…~]+|ü⁄ q&Ée<äT ø±ã{Ϻ <ëì kÕúq+˝À ª<˚X¯uÛÑøÏÔµì Á|üy˚X¯ô|{≤ºs¡T.
ø±]à≈£î\T düyÓTà#˚ùdÔ ñ‘·Œ‹Ô |ü&çb˛‘·T+~ n~ ª<˚XÊìøϵ qwüº+. ¬s’‘·T\T
|üqT\T ã+<é ô|&ç‘˚ bı˝≤\T ;&ÉT|ü&É‘êsTT. |ü+≥ qwüºeTe⁄‘·T+~. ª<˚X¯+µ
ù|<ä<äe⁄‘·T+~. n+fÒ ˇø£|ü&ÉT bÕ|ü+>± |ü]>∑DÏ+|üã&ɶ <Ûäs¡à ñ\¢+|òüTq+
Ç|ü&ÉT <˚X¯Á<√Vü≤eTsTT+~. ˇø£|ü&ÉT X¯SÁ<äT&ÉT ÁX¯eT<√|æ&ûì e´‹πsøÏùdÔ
n‘·ìøÏ qs¡ø£+ ÁbÕ|æÔdüTÔ+<äì u…~]+∫q <√|æ&û es¡Z+, Çyê«fi¯ ª<˚XÊìøϵ
ø=ìï y˚\ø√≥¢ s¡÷bÕj·T\ ªqwüº+µ ø£*–+∫q u§+u≤sTT CÖ[$T\T¢ ø±]à≈£î\
düyÓTà˝À bÕ˝§Zqïyê]ì C≤rj·TuÛÑÁ<ä‘ê #·≥º+ ÁøÏ+<ä n¬sdüTº #˚dæ+~. ª~q+
~q+ eTq ø£D+ ø£D+ <˚X¯e÷‘·πø düeTs¡ŒD+µ e+{Ï Msêy˚X¯+ ø£*–+#˚
<˚Xu¯ øÑÛ ÔÏ ìHê<ë\T eT<Û´ä ‘·s>¡ ‹∑ ˝ÀøÏ #=|æŒdüTHÔ êïs¡T. ‘·eT Áã‘·T≈£î\T u≤>∑T|üs#¡ T·
ø√e&É+ ø√dü+ b˛sê{≤\T #˚dæ düe÷»+˝À kÕeTs¡kÕ´ìï, ø£èÁ‹eTXÊ+‹ì
#Ó&É>=fÒº ø±]àø£ ø£s¡¸ø£ esêZ\|ü≥¢ eT<Ûä´‘·s¡>∑‹˝À e´‹πsø£‘· ø£*–düTÔHêïs¡T.
32
ÁXÊ$T≈£î&çì ÁX¯eT<√|æ&ûøÏ ˝Àqj˚T´˝≤ #·÷&É≥+ eT‘·+ ø£s¡Ôe´+
ø£˝À¢\+ #Ó\πs–‘˚ <˚X¯eTqT>∑&Éπø eTT|üŒì u…~]düTÔHêïs¡T. (ª$|ü¢e ìHê<ä+
yÓqTø£ $<˚o <ë&ç <ë>∑T+~µ nH˚ ìHê<ëìï >∑Ts¡T‘Ô #Ó T· Ãø√yê*). uÛ÷Ñ kÕ«eTT\≈£î,
ô|≥Tºã&ç<ës¡¢≈£î qwüº+ ø£*–+#˚ b˛sê{≤*ï <˚XÊìøÏ qwüº<ëj·Tø£eTsTTq
ø£˝À¢\+>± ∫Árø£]+∫ eT<Ûä´‘·s¡>∑‹øÏ düVü≤»eTsTTq C≤rj·TuÛ≤yêìï ‘·eT
ÄdüTÔ\T ø±bÕ&ÉTø√e&É+ ø√dü+ yê&ÉT≈£î+≥THêïs¡T. Bì >∑T]+∫ me]øÏ
nqTe÷q+ ñHêï <√|æ&û esêZ\≈£î e÷Á‘·+ ˝Ò<Tä . ‘Ó\+>±D õ˝≤¢\˝À m._.$.|æ.
düuÛÑT´\˝À n‘·´~Ûø£ uÛ≤>∑+ Væ≤+<ä÷<Ûäs¡à+ #˚‘· uÛÑ÷düTs¡T\>± |ü]>∑DÏ+|üã&ɶ
Áu≤Vü≤àDT\T ø±s¡T. uÛÑ÷kÕ«eT´ <Ûäìø£¬s’‘·T ≈£î≥T+u≤\˝À |ü⁄{Ϻq ¬s&ç¶, yÓ\eT
‘·~‘·s¡ X¯SÁ<ä ≈£î\düT\Ô T. Væ≤+<ä÷<Ûsä à¡ + á ≈£î˝≤\qT ≈£îø£ÿ\T ø±≈£î\T nì+~.
Áu≤Vü≤àDT\≈£î ùde#˚j·T&Üìπø Mfi¯flqT ÁãVü≤à<˚e⁄&ÉT düèwæº+#ê&Éì+~. Mfi¯ófl
#·<äTe⁄≈£î+fÒ Hê\Tø£ ø√ùdj·TeT+~. #Ó$˝À d”dü+ bıj·T´eT+~. ‹s¡>∑ã&ç‘˚
#·+|üeT+~. ø±ì Çyê«fi¯ uÛÑ÷kÕ«eTT\sTTq M]˝À ø=+<äs¡T ªVæ≤+<ä÷ <Ûäsêàìïµ
dü+s¡øÏå+#·&ÜìøÏ eTT+<äT≈£î edüTÔHêïs¡+fÒ n~ πøe\+ ‘·eT uÛÑ÷eTT\qT,
ÄdüTÔ\qT, Á>±e÷\˝À ;≥\T yês¡T‘·Tqï ‘·eT ô|‘·ÔHêìï ø±bÕ&ÉTø√e&É+
ø√dü+ e÷Á‘·y˚T.
Mfi¯ófl ª$|ü¢e+ $<˚o uÛ≤yê\ qT+&ç sê<äµ+{≤s¡T. ø±ì ‘·eT y˚wü
uÛ≤wü\T, ‘êeTT ‹]π> dü÷ÿ≥s¡T¢, ø±s¡T¢, ‘·eT bı˝≤˝À¢ J‘·>±fi¯fl#˚‘· |ü⁄wüÿ\+>±
|ü+&ç+#˚ |ü+≥\≈£î ms¡Te⁄\T, eT+<äT\T n˙ï $<˚o uÛ≤yê\ qT+&˚ ekÕÔsTT.
á ns¡∆e\dü <˚X¯|ü⁄ düø£\ $H√<ë\÷ $˝≤kÕ\÷ $<˚oj·Ty˚T. nsTTHê á
$<˚ouÛÑ≈£îÔ\≈£î nuÛÑ´+‘·s¡+ ˝Ò<äT. ÁXÊ$Tø£ esêZìøÏ $eTTøÏÔ ìe«>∑\ sê»ø°j·T+
e÷Á‘·y˚T $<˚XÊ\ qT+&ç eùdÔ <ëìï <˚X¯Á<√Vü≤+>± ∫Á‹+∫ C≤rj·T
<äTs¡_Ûe÷Hêìï ¬s#·Ã>=&É‘ês¡T. 30 y˚\ ø√≥¢ s¡÷bÕj·T\T n|ü#˚dæ,
dü+e‘·‡sêìøÏ ¬s+&ÉT y˚\ø√≥T¢ n|üøÏ+<ä #Ó*¢+#·T≈£î+≥÷, nìï bÕ]ÁXÊ$Tø£
s¡+>±\q÷ nyÓT]ø± s¡cÕ´ kÕÁe÷»´yê<äT\≈£î eTT&çu{… qºÏ |ü&ÉT á ª<˚Xu¯ ≈ÑÛ î£ \Ô Tµ
H√s¡TyÓT<ä|ü˝Ò<äT. n~ <˚X¯Á<√Vü≤+ ø±˝Ò<äT. ÁX¯eT#˚ùdyê&çøÏ Hê´j·T+ »]π>
e´edüú sêyê\+fÒ n~ <˚X¯Á<√Vü≤eTsTT+~.
33
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
Væ≤+<ä÷ <Ûäsêàìï es¡Z kÕeTs¡dü´+ ø√dü+, ª<˚X¯uÛÑøÏÔµì eT<Ûä´‘·s¡>∑‹ì
¬s#·Ã>=≥º&É+ ø√dü+ yê&ÉTø=ì á ã÷s¡T®yê uÛÑ÷kÕ«eT´ <√|æ&û e´edüúqT
dü+s¡øÏå+#·&É+ ÄsY.mdt.mdt. #˚düTÔqï |üì. Ç+‘·ø±\+ á |üì Á|ü#ês¡kÕúsTT˝À
»]–+~. Ç|ü&ÉT uÛ÷Ñ kÕ«eTT\ eTT<äT_› &É\¶ T (Mfi¯flH˚ ªuÛsÑ ‘¡ e· ÷‘· eTT<äT_› &É\¶ Tµ
n+{≤s¡T) m._.$.|æ.˝À dü«j·T+>± #˚], Ç‘·s¡ $<ë´s¡Tú\˝À C≤rj·T
<äTs¡_Ûe÷Hêìï ¬s#·Ã>={Ϻ $|ü¢e Á|üC≤˙ø£+ |üøå±q ì\ã&˚ sê&çø£˝Ÿ $<ë´]ú
j·TTe»qT\MT<ä <ë&ÉT\T, Vü≤‘·´\T düVæ≤‘·+ #˚düTÔHêïs¡T. yêfi¯fl≈£î b˛©düT\
eT<ä‘› T· dü+|üPs¡+í >± e⁄+~. yêfiËflìï <ë&ÉT\T#˚dHæ ê n$ H˚sê\T ø±e⁄. øπ düT\T
ø±e⁄. Á>±e÷˝À¢ b˛©düT\T uÛ÷Ñ kÕ«eTT\ Çfi¯fl˝À¢ ø±´+|ü⁄\T ô|{Ïqº ≥Tº |ü≥Dº ≤˝À¢
uÛÑ÷kÕ«eTT\ _&ɶ\T b˛©düT\ CÒãT˝À¢ ø±|ü⁄s¡+ #˚düTÔHêïs¡T. Ç~ Çyê«fi¯
ø£Ø+q>∑sY, es¡+>∑˝Ÿ, q˝§Z+&É õ˝≤¢\˝À ø£fi¯óflqï yêfi¯fl+<ä]ø° ø£ì|æ+#˚
q>∑ïdü‘·´+. á q>∑ïdü‘ê´ìøÏ ã\sTTq yê&ÉT ø±ˆˆ X‚wüj·T´.
34
Væ≤+<ä÷ eT‘· sê»´+
uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À eT‘· sê»´+ m|üŒ{Ïø£sTTHê edüTÔ+<ä+fÒ ˇø£|ü&ÉT
me«s¡÷ qy˚Tàyês¡T ø±<äT. n~ bÕøÏkÕÔH˝é À, kÂB nπs_j·÷˝À »s¡>e∑ #·TÃqT ø±˙
uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ ˝ÀHê nH˚yês¡T. Væ≤+<ä÷ dü+Á|ü<ëj·Ty˚T ˝ÖøÏø£ dü+Á|ü<ëj·TeTì
ø=+<äs¡T yê~+#˚yês¡T. Væ≤+<ä÷eT‘·+ ˇø£ Jeq $<Ûëqy˚T ‘·|üŒ Ŭø’ düÔe+,
uÖ<ä∆+, ÇkÕ¢+\˝≤>∑ e´ed”úø£è‘· eT‘·+ ø±<äì ø=+<äs¡T yê~+#˚yês¡T.
Væ≤+<äTe⁄\˝À e⁄qï ≈£î\e´edüú ø±s¡D+>± eT‘· sêC≤´ìï @s¡Œs¡#·&ÜìøÏ
ø±e\dæq+‘· ◊ø£´‘· Væ≤+<äTe⁄\˝À kÕ<Ûä´+ø±<äì ø=+<äs¡T uÛ≤$+#˚yês¡T. á
<˚X¯+˝À Á|üC≤‘·+Á‘· $|ü¢e+ #ê˝≤ <ä÷s¡+ b˛sTT+<ä˙ Ç+‘·{Ï Á|üC≤‘·+Á‘·
#Ó’‘·q´+ >∑\ Á|ü»\T eT‘· sêC≤´ìï düVæ≤+#·s¡˙ ø=+<äs¡T <ÛÓ’s¡´+ #Óù|Œyês¡T.
á yê<äq\˝Àì eT+∫ #Ó&ɶ\T m{≤¢>∑THêï Væ≤+<ä÷ eT‘·‘·‘·«+ á
<˚X+¯ ˝À sê»´+ #˚jT· &É+ ndü+uÛeÑ eTì Ç+ø£ Ç|ü&Óe«s¡÷ nqTø√e&É+ ˝Ò<Tä .
≈£î˝≤\T @eTj·÷´jÓ÷, ªJeq $<Ûëq+µ @eTsTT+<√, Á|üC≤‘·+Á‘· dü+Á|ü<ëj·T+
@eTsTT+<√ ø±˙ eT‘·sê»´+ #Ûêj·T\T`eTdüø£ eTdü>±ZH˚ ø±˙ ` ø£qã&É&É+
yÓTT<ä\Tô|{≤ºsTT.
#·s¡ÃqT eT‘·+‘√ yÓTT<ä\Tô|&ç‘˚ düe÷<Ûëq+ m|üŒ{Ïø° <=s¡ø£<äT. Á|ür
eTìwæø° n˝≤¢ <äèwæº˝À düe÷q >ös¡e+ Çe«&É+˝À ÇkÕ¢+ ‘·q≈£î ‘êH˚ kÕ{Ï.
Ä eT‘·düTÔ\T Ä $wüj·÷ìï dü>∑s¡«+>± #Ó|ü≈£î+{≤s¡T ≈£L&É. nsTTHê ÇkÕ¢+
ù|s¡TMT<ä ø£s¡T&ÉT>∑{Ϻq uÛÑ÷kÕ«eT´ sêC≤´\T nH˚ø£+ q&ÉTdüTÔHêïsTT. BìøÏ
ø±s¡D≤ìï ÇkÕ¢+˝À yÓ‹øÏ Á|üjÓ÷»q+ ˝Ò<äT. <˚e⁄ì düìï~Û ù|<ä\πø
#Ó+<äT‘·T+<ä˙ <Ûäqe+‘·T&ÉT <˚e⁄ì <ä>∑Z]øÏ #˚s¡&É+ ø£+fÒ dü÷~ ø£+{À¢ qT+&ç
ˇ+f… <ä÷s¡&+É düT\uÛeÑ T˙ #Óù|Œ Ŭø’ deÔü eT÷, nVæ≤+düq÷ nwüdº ÷ü Á‘· düÁ‘·Œes¡HÔ ê
ìj·Te÷e[˙ düHêàsêZ\T>± uÀ~Û+#˚ uÖ<äe∆ T÷ ÇkÕ¢+˝≤π> ìs¡+≈£îX¯ Á|üuTÑÛ ‘ê«\
eT‘ê\T>± |üì#˚kÕsTT. ‘·$Tfi¯ó\qT l\+ø£˝À ìs¡j › T· >± }#·ø√‘· ø√dü÷eÔ ⁄qï
ñcÕ mdt. &Ü˙ rdüTø=∫Ãq ô|ò&Éäs¡˝Ÿ Ç+&çj·÷ |ü_¢πøwüHé`1, y˚T 1991, $»j·Tyê&É
35
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
dæ+Vü≤fi¯ C≤rj·Tyê<ä+ uÖ<ë∆H˚ï ‘·q C≤rj·TeT‘·+>± #Ó|ü≈£î+≥T+~.
n<˚eT+fÒ uÖ<ä∆+ #Óù|Œ nVæ≤+dü uÖ<äT∆\≈£î eT≥Tºπø e]ÔdüTÔ+<äì ˇø£ dæ+Vü≤fi¯
_Û≈îå£ e⁄ düeT]ú+#·T≈£îHêï&É+≥ ! Çø£ ôV≤’ +<äe+˝À ì»+>±H˚ @y√ Á|ü‘´˚ ø£‘\· THêï
n~ eT≥Tº≈î£ ìs¡+≈£îX¯ sêC≤´~Ûø±sêìøÏ dæ<ë∆+‘·yTÓ +<äT≈£î ø±C≤\<äT? ìC≤ìøÏ
düe÷q >ös¡yêìï >∑T]+∫ ø±˙, ù|<ä\ ø£cÕº\qT >∑T]+∫ ø±˙, kÕe÷õø£
düe÷q‘ê«ìï >∑T]+∫ ø±˙ mqï&É÷ e÷{≤¢&ìÉ ôV≤’ +<äyêìøÏ Ç‘·s¡ eT‘ê\ø£+fÒ
á ø£s¡Ôe´+ düT\uÛÑy˚T ø±yê*.
eT‘·sê»´+ n+fÒ eT‘· dü«uÛ≤e+>∑\ sê»´+ nì ns¡ú+ #˚düT≈£î+fÒ á
>∑+<äs¡>√fi¯eT+‘ê edüTÔ+~. ø±˙ eT‘·sêC≤´ìï eT‘êìï uÛ≤eC≤\+>±
ñ|üjÓ÷–+#˚ ˝ÖøÏø£ sê»´+>± ns¡ú+ #˚düT≈£î+fÒ @ >∑+<äs¡>√fi¯eT÷ ˝Ò≈£î+&É
$wüj·T+ ns¡ú+ ne⁄‘·T+~. uÖ<ä∆+ ù|s¡TMT<ä j·TT<ë∆\T m{≤¢ #˚j·T>∑\s√,
Ŭø’ düÔe+ ù|s¡TMT<ä ô|≥Tºã&ç<ëØ ø√{°X¯«s¡T\qT m{≤¢ düeT]ú+#·>∑\s√, ÇkÕ¢+
ù|s¡TMT<ä ˇø£ eTìwæ eTs=ø£ eTìwæøÏ u≤ìdü>± Áã‹πø <√|æ&û e´edüúqT m{≤¢
ì\u…≥>º \∑ s√, ªÇ+<äT>∑\&É+<äT ˝Ò&ìÉ dü+<˚V≤ü eTT e\µ<äì <˚e⁄&çì Á|üdTü ‹Ô +#˚
Væ≤+<ä÷eT‘·+ ù|s¡TMT<ä sêeTT&ÉT |òü˝≤q eTd”<äTqï #√≥H˚ |ü⁄{≤º&Éì m{≤¢
nq>∑\s√ n|ü&És¡ú+ ne⁄‘·T+~.
@ sêC≤´ìø£sTTHê ˇø£ uÛ≤eC≤\+ nedüs¡+. sêC≤´ìøÏ uÛ≤eC≤\y˚T
nqedüs¡eTsTTq Hê&ÉT ndü\T sê»´y˚T nqedüs¡+. n‘·´+‘· nuÛÑT´<äj·T
dü«uÛ≤e+>∑\ sê»´+ XÊÁd”Ôj·T dæ<ë∆+‘ê˙ï yêdüÔ$ø£eTsTTq Ä<äsêÙ\q÷ ‘·q
uÛ≤eC≤\+>± m+#·Tø√>∑\<äT>±˙ <√|æ&û e´edüú\ uÛ≤eC≤\+˝À e÷]àø£‘˚
Á|ü<Ûëq n+X¯+>± ñ+&Éø£ ‘·|üŒ<äT. nHê´j·TeTsTTq e´edüúqT ì\u…≥º&ÜìøÏ
e÷]àø£ dæ<ë∆+‘·+ nedüs+¡ . Ä dæ<ë∆+‘·+ |ü≥¢ Á|ü»\˝À $XÊ«dü+ ø£*–+#·&+É
nedüs¡+. e´edüú m+‘· nHê´j·T+>± ñ+fÒ n+‘· ã\eTsTTq e÷]àø£‘·
nedüs¡eTe⁄‘·T+~. >±+BÛsTT»+, k˛wü*»+ e÷]àø£ uÛ≤eC≤\+>±
|üì#˚j·T>∑\e⁄. 40 @fi¯ófl>± eTq <˚X¯+˝À |üì#˚düTÔHêïsTT ≈£L&É. nsTT‘˚ Ç$
Á|ü»\˝À u≤>± ã\+>± Hê≥T≈£îqï uÛ≤yê\T ø±e⁄ ø±ã{Ϻ, ô|’>± M{Ïì
Ä<äsêÙ\T>± Á|üø{£ +Ï #·T≈£îqï e´edüú @<√ ˇø£ y˚Ts¡≈î£ nVæ≤+düq÷ kÕeTs¡kÕ´˙ï
36
Væ≤+<ä÷ eT‘·sê»´+
düe÷q‘ê«˙ï Ä#·]+#·ø£ ‘·|üŒ<äT ø±ã{Ϻ, kÕe÷õø£ dü+øå√uÛÑ+ ô|]– |ü]dæú‹
$wü$TùdÔ M{Ïì e~* ô|{Ï,º eT‘êìï ÄÁX¯sTT+#·e\dæ sêe#·TÃ. Ä |ü]D≤e÷ìï
Çyê«fi¯ eTq ø£fi¯fl eTT+<äT #·÷düTÔHêï+.
dü<ë›+ VüQùd‡Hé Hêj·T≈£î&ÉT>± ñqï u≤‘Y bÕغ dæ<ë∆+‘·+˝À ÇkÕ¢+
Á|üdüøÏÔ ˝Ò<äT. ˝ÖøÏø£yê<ä+, ns¡ãT“ C≤rj·Tyê<ä+ u≤‘Y ñ<ä´eT dæ<ë∆+‘ê\T.
Ä ñ<ä´eT+ ˇø£ÿ Çsêø˘πø |ü]$T‘·eTsTT+~ ø±<äT. Ä<ÛäTìø£ ø±\+˝À nìï
ns¡ãT“ <˚XÊ\˝Àq÷ ˇø£ sê»ø°j·T X¯øÏÔ>± eTT+<äTø=∫Ã+~. nsTT‘˚ dü<ë›+
VüQùd‡Hé ‘êqT ¬>\e˝Òì j·TT<ë∆ìï MT~øÏ ‘Ó#·TÃ≈£îH˚≥|üŒ{ÏøÏ ˝ÖøÏø£yê<ëìï
|üø£ÿ≈£îô|{Ϻ ÇkÕ¢+ù|]≥ õVü‰<é Á|üø£{Ï+#·e\dæ e∫Ã+~. nyÓT]ø± Á|üuÛÑTe⁄\
Ä+‘·s¡+–ø£ bÕ\q≈£î ã÷s¡T®yê Á|üC≤kÕ«eT´|ü⁄ e÷]àø£‘· dü]b˛‘·T+~. ø±ì
yêfi¯ófl ãj·T≥<˚XÊ\ MT<ä nHê´j·TeTsTTq j·TT<ë∆\T #˚ùd≥|ü&ÉT eT≥Tº≈£î
n~ #ê\ø£, n+‘·sê®rj·T sƒêDÒ<ësY>± #·]Á‘· nyÓT]ø± MT<ä ô|{Ϻq ã+<√ãdüTÔ
ø£s¡Ôe´+ nH˚ e÷]àø£ kÕ«‹X¯j·÷ìï ÄÁX¯sTTkÕÔs¡T. k˛$j·T{Ÿ s¡cÕ´ bÕ\≈£î\T
k˛wü*düTº Ä<äsêÙ\qT |üøÿ£ ≈£îô|{Ϻ ô|≥Tºã&ç<ëØ |ü⁄qs¡T<äs∆ D¡ qT #˚|{ü qºÏ ‘·sT¡ yê‘·
#ê˝≤ø±\+ <ëø± k˛wü*C≤ìï e÷]àø£ uÛ≤eC≤\+>± yê&ÉT‘·÷ e#êÃs¡T. nsTT‘˚
Ä yÓ’s¡T<Ûä´+ ne<ÛäT\T <ë{Ï kÕ+πø‹ø£ |ü⁄s√>∑eTHêìøÏ Ä≥+ø£+ nsTT ≈£Ls¡TÃH˚
dü]øÏ k˛wü*»+ nH˚ e÷]àø£‘·qT düVæ≤‘·+ e~*ô|fÒºkÕs¡T. <ëì kÕúq+˝À
ô|]Ák˛ÔsTTø± >±¢dHt êdt\Ô T e÷]àø£ uÛ≤eC≤˝≤\T>± m<ä>&∑ +É kÕ<Û´ä |ü&<É Tä ø±ã{Ϻ
Áø£eT+>± Ä kÕúHêìï C≤rj·Tyê<ä+ ` s¡wü´Hé C≤rj·Tyê<ä+, C≤]®j·THé
C≤rj·Tyê<ä+, Äπsàìj·THé C≤rj·Tyê<ä+, n»¬s ’“C≤˙ C≤rj·Tyê<ä+,
˝≤{Ï«j·THé C≤rj·Tyê<ä+, yÓTT<ä\sTTq$ ` ÄÁø£$T+#·T≈£î+≥THêïsTT.
XÊÁd”j
Ô T· dæ<ë∆+‘·+ ø±ì<ä˝≤¢ e÷]àø£ uÛ≤eC≤\y˚TqH˚≥|ü&ÉT @ uÛ≤eC≤\
eTsTT‘˚H˚+ nì n#ê]Á‘·ø£+>± nqT≈£îH˚ Á|üe÷<ä+ e⁄+~. ø±˙ ˇø=ÿø£ÿ
uÛ≤eC≤˝≤ìø° ˇø=ÿø£ÿ #ê]Á‘·ø£ eT÷\+, ˇø=ÿø£ÿ #ê]Á‘·ø£ bÕÁ‘· ñ+{≤sTT.
Ä #ê]Á‘·ø£ <äX¯˝À Á|ü>∑‹ø° Á|üC≤kÕ«e÷´ìø° ñ+&˚ neø±XÊìï ã{Ϻ,
bÕ\ø£esêZ\ MT<ä Á|ü»\T ô|fÒº ˇ‹Ô&ìç ã{°º bÕ\ø£esêZ\T m+#·T≈£îH˚ uÛ≤eC≤\+
ìs¡ísTT+#·ã&ÉT‘·T+~. á ìs¡íj·T+ ˇø£ dü+øÏ¢wüºeTsTTq b˛sê≥+ |òü*‘·+>±
»s¡T>∑T‘·T+~. |ü•ÃeT Ädæj·÷ <˚XÊ\˝À ns¡ãT“ C≤rj·Tyê<ä+ bÕ\ø£
37
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
uÛ≤eC≤\+>± ñqï <˚XÊ\˝À ø=+‘·y˚Ts¡≈£î kÕe÷õø£ sê»ø°j·T Á|üC≤kÕ«MT
ø£s¡D »]–+~. kÕ+düÿ è‹ø£ Ä<ÛäT˙ø£s¡D »]–+~. ¬s+&Ée Á|ü|ü+#· j·TT<ä∆+
eTT–dæq ‘·s¡Tyê‘· Ä ÁbÕ+‘·+˝À ã\+>± e⁄qï sê»ø°j·T |ü]dæú‘·T\T,
Ä<ÛäT˙ø£s¡D ø√dü+, Á|üC≤kÕ«MTø£s¡D ø√dü+ q&ç∫q Á|üC≤ ñ<ä´e÷\T ns¡ãT“
C≤rj·Tyê<ëìøÏ H˚|ü<∏ä´+. Ç|ü&ÉT Á|üC≤kÕ«MTø£s¡DqT düVæ≤+#·˝Òì dü+≈£åî_Û‘·
<äX≈¯ î£ Ä ÁbÕ+‘· bÕ\ø£ esêZ\T ~>∑C≤], ÇkÕ¢$Tø˘ eT‘·‘‘· «· + bÕ\ø£ uÛ≤eC≤\+
nj˚T´ Á|üe÷<ä+ ñ+~. n|ü&ÉT ÇHêïfi¯Sfl kÕ~Û+∫q kÕe÷õø£ Á|ü>∑‹ <Óã“
‹+≥T+~. eTq <˚X¯ bÕ\ø£esêZ\T ÄÁX¯sTT+∫q >±+BÛsTT»+` k˛wü*»+`
kÕe÷õø£ Hê´j·T+ nH˚ e÷]àø£‘· yÓqTø£ nH˚ø£ <äXÊu≤›\ Á|üC≤b˛sê{≤\
$»j·÷\T, n$ bÕ\ø£esêZ\ MT<ä ô|{Ϻq ˇ‹Ô&ç e⁄HêïsTT. Ç|ü&ÉT Ä
e÷Á‘·+ Ä<äsêÙ\qT düVæ≤+#˚ dæú‹˝À bÕ\ø£esêZ\T ˝Òì ø±s¡D+>± eT‘·‘·‘·«+
bÕ\ø£ e÷]àø£‘· kÕúHêìï ÄÁø£$T+#·T≈£îH˚ Á|üe÷<ä+ ñ+~. Væ≤+<ä÷ eT‘·
sêC≤´ìøÏ eT÷\+ nø£ÿ&˚ e⁄+~. Á|üCÀ|üjÓ÷>∑ bÕ\q≈£î Ç+ø± neø±X¯+
ñ+&ç ñ+fÒ, n<ë«˙ s¡<∏äj·÷Á‘· ` y√≥¢ ø√dü+ rdæ+<˚ nsTTHê ` kÕe÷õø£
Hê´j·T+ ù|s¡TMT<ä q&Ée>∑*– ñ+&˚~. uÛÑ÷eTT\T |ü+#ê\˙ ñ<√´>±\T
ø£*Œ+#ê\˙ kÕe÷õø£ nD∫y˚‘·qT n+‘·+ #˚j·÷\˙ n<ë«˙jÓ÷ eTs=ø£&√
s¡<∏äj·÷Á‘· rdæ ñ+&Ée#·TÃqT. ø±ì kÕe÷õø£ Hê´j·÷ìï ‘·≥Tº≈£îH˚ dæú‹˝À
e´edü˝ú <Ò Tä ø±ã{Ϻ kÕe÷õø£ Hê´j·T+ ù|s¡T MT<ä bÕ\ø£es¡Z sê»ø°jT· + q&Ée&É+
Ç+ø£ kÕ<Ûä´|ü&É<ä˙, eT‘·+ ù|s¡T MT<äH√ <˚X¯uÛÑÁ<ä‘· ù|s¡T MT<äTH√ q&Ée&É+
ÁX‚j·Tdüÿs¡eT˙ bÕ\≈£î\T ìs¡ísTT+#·T≈£îHêïs¡T.
n+<äTπø eT‘·‘·‘·«+ MT<ä »]π> #·s¡Ã yÓTT‘·Ô+ uÛ≤s¡rj·T »q‘êbÕغì
<ä÷wæ+#·&É+‘√ eTT–j·T&ÜìøÏ M\T˝Ò<äT. ª_C…|æ y√≥¢ s¡<∏äj·÷Á‘· #˚|ü{Ϻ+~µ
nì n+<äs¡÷ n+≥THêïs¡T. n~ ì»y˚T ø±˙ $X‚¢wüD nø£ÿ&ç‘√ Ä–b˛‘˚
dü]b˛<äT. ªe´edüú ‘·q eTqT>∑&É ø√dü+ Væ≤+<ä÷ eT‘·‘·‘·« uÛ≤eC≤˝≤ìï
ÄÁX¯sTTk˛Ô+~µ nH˚ ne>±Vü≤q≈£î m<ä>∑&É+ nedüs¡+. n~ _C…|æ
sê»ø°j·÷\˝À düŒwüºeTsTTq s¡÷|ü+ rdüTø√e#·TÃ. nsTT‘˚ _C…|æ sê»ø°j·÷˝Ò
<ëì dü+|üPs¡í ns¡ú+ ø±<äT. Çyêfi¯ _C…|æ s¡<∏äj·÷Á‘·‘√ n+≈£î]+∫q Væ≤+<ä÷
38
Væ≤+<ä÷ eT‘·sê»´+
eT‘·‘·‘·« sê»ø°j·T+ ∫e]øÏ ø±+Á¬>dt <ë«sêH˚ >∑<Ó› HÓø£ÿe#·Tà ! ˝Ò<ë ôd’ìø£
bÕ\q <ë«sê >∑<Ó› HÓø£ÿe#·TÃ. bÕøÏkÕÔHé˝À ÇkÕ¢$Tø˘ eT‘·sêC≤´ìï q&ç|æ+~
ôd’ìø±~Ûø±s¡T\ ˝ÖøÏø£ ã\y˚T ‘·|üŒ »e÷‘˚ ÇkÕ¢MT eT‘· #ê<ädüÔ+ ø±<äT
ø£<ë !
eTq kÕe÷õø£ e´edüú˝À uÛÑ÷kÕ«eT´ dü+ã+<Ûë\÷ dü+Á|ü<ëj·÷\÷
ˇø£ yÓ’|ü⁄ ø=qkÕ>∑T‘·T+&É>± Ç+ø=ø£ yÓ’|ü⁄ $ø£è‘·eTsTTq ô|≥Tºã&ç yê´|æÔ
»s¡T>∑T‘·÷ e⁄+~. Á|üC≤‘·+Á‘· $|üe¢ + |ü]|üP]Ô ø±≈£î+&É kÕÁe÷»´yê<ä ô|≥Tºã&ç
uÛÑ÷kÕ«eT´|ü⁄ bıs¡\˝ÀøÏ Á|üy˚•+∫ n+~q y˚Ts¡≈£î yê´|æ+∫ ˇø£ ≈£îs¡÷|æ
e´edüúqT ‘·j·÷s¡T#˚dæ+~. Ç<ä+‘ê kÕe÷õø£ Hê´j·T+, k˛wü*»+, Á|ü>∑‹
nH˚ e÷]àø£‘· #ê≥TH˚ »]–+~. yÓTT<ä{Ï ¬s+&ÉT <äXÊu≤›\˝À #˚|ü{Ϻq ñ‘·Œ‹Ô
X¯≈£îÔ\ Ä<ÛäT˙ø£s¡D e\¢ ªÁ|ü>∑‹µ nH˚ e÷]àø£‘·≈£î ø=+‘· ã\+ #˚≈£L]+~.
<ëìì C≤‹ Á|ü>∑‹>±, <˚X¯ |ü⁄s√_Ûeè~∆>± q$Tà+#·>∑*>±s¡T. <ëìì q$Tàq
»q+ uÛÑ÷dü+düÿs¡D #·{≤º\˝À kÕe÷õø£ Hê´j·T+ ñ+<ä˙ qeTà>∑*>±s¡T. Ä
Á|ü>∑‹ ì»dü«s¡÷|ü+ @$T{À Ç|ü&És¡ú+ ne⁄‘·÷e⁄+~. kÕúìø£ <Ûäìø£ esêZ\
uÛÖ‹ø£ J$‘êìï Ä<ÛäTìø£ kÕ+πø‹ø£ ÁbÕ‹|ü~ø£ MT<ä ì\u…{Ϻ eT]+‘· ÄdæÔ
dü+bÕ~+#·Tø√e&ÜìøÏ neø±X¯+ ø£*Œ+#·&É+, n<˚ düeTj·T+˝À kÕÁe÷»´
yê<ëìøÏ á <˚X¯+˝À ˇø£ e÷¬sÿ{Ÿq÷ <äfi≤Ø e´edüúq÷ @sêŒ≥T #˚j·T&É+ á
ªÁ|ü>∑‹µøÏ ns¡ú+ nì uÀ<Ûä|ü&ÉT‘·÷ e⁄+~. Ç|ü&çø£ ªÁ|ü>∑‹µ nH˚ \øå±´ìøÏ
e÷]àø£ uÛ≤eC≤\+>± |üì#˚ùd kÕeTs¡ú´+ b˛sTT+~. ªÁ|ü>∑‹µ »s¡>∑&É+ ˝Ò<äì
ø±<äT. »s¡T>∑T‘·÷H˚ e⁄+~. ø=‘·Ôs¡ø£+ ◊dtÁø°+\ qT+&ç ø=‘·Ôs¡ø£+ m\Áø±ºìø˘
Ä≥edüTÔe⁄\ <ëø± ãC≤s√¢ s√p ø=‘·Ô<äq+ ø£qã&ÉT‘·÷H˚ e⁄+~. ìC≤ìøÏ
>∑‘·+˝À ø£+fÒ y˚>∑+>± ø=‘·Ô<äq+ e÷¬sÿ{Ÿ\˝ÀøÏ edü÷Ô e⁄+~. nsTT‘˚ Á|ü»\T
<ëìì <˚X¯Á|ü>∑‹>±, C≤‹ |ü⁄s√_Ûeè~∆>± uÛ≤$+#·>∑\ <äX¯ b˛sTT+~. <ëìì
Á|ü»\T ‘·eT Á|ü>‹∑ >± uÛ≤$+∫ <ëì‘√ eTy˚Tø£+ ø±>∑\ dæ‹ú b˛sTT+~. <˚X+¯ ˝À
ª<˚X¯uÛÑøÏÔµøÏ ø£s¡Ty=∫Ã+~.
Ä]úø£ Á|ü>‹∑ Ädæ|Ô sü T¡ \˝À n+<ä] Äø±+ø£\å q÷ kÕeTs¡d´ü +>± rs¡Tdü÷,Ô
Á|ü»\≈£î ≈£L&É ø=+‘· Çe«>∑*–qHê&˚ sê»ø°j·÷\˝À XÊ+‹, Á|üC≤kÕ«eT´+
39
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
m+‘√ ø=+‘· kÕ<Ûä´eTe⁄‘êsTT. ø±˙ ã\V”≤qeTsTTq |üsêBÛq ô|≥Tºã&çøÏ
n+‘·{Ï yê´|æÔì kÕ~Û+#˚ kÕeTs¡ú´+ ˝Ò<äT. Á|ü»\≈£î @eTsTTHê Çe«>∑\ <äX¯
<ë{Ïb˛sTT+~. b˛qT b˛qT á dü+øå√uÛÑ+ rÁeeTe⁄‘·T+~. Ç|üŒ{Ïπø <Ûäs¡\
ô|s¡T>∑T<ä\ 10 XÊ‘·+ #˚s¡T≈£î+~. Ä]úø£ eqs¡T\˝À øå±eT+ rÁeeTsTT+~.
Á<äe´e´edüú |ü‘·HêedüúqT #˚s¡T≈£î+~. Á|ü|ü+#· u≤´+≈£î qT+&û Ädæj·÷
&Óe\|tyTÓ +{Ÿ u≤´+≈£î qT+&û n+‘·sê®rj·T Á<äe´ì~Û qT+&û n|ü\T rdüTø√ì<˚
s√EyêØ n_Ûeè~∆ ø±s¡´Áø£e÷\T ≈£L&É kÕ>∑&É+ ˝Ò<äT. ø=‘·Ô ÁbÕC…≈£îº\πø ø±<äT,
yÓTsTT+f…HHÓ ‡é ≈£î ≈£L&É n|ü\T rdüT≈£î+≥THêïs¡T. á |ü]dæ‘ú T· \˝À bÕ\ø£esêZ\
eT<Û´ä ‘·>e∑ ⁄ #ê˝≤ rÁes¡÷|ü+ rdüT≈£î+≥÷ e⁄+~. Á|ü»\˝À $XÊ«dü+ ø£*–+∫
y√≥T¢ dü+bÕ~+#·Tø√e&Üìø°, Hê´j·TeTsTTq n+#·Hê\‘√ f…+&És¡T¢ Ç∫Ã
ø±+Á{≤≈£îº bı+<ä&Üìø°, HêD´eTsTTq Á|üj·T‘·ï+ <ë«sê e÷¬sÿ{Ÿ˝À |ü≥Tº
dü+bÕ~+#·Tø√e&Üìø° me«]ø° z|æø£˝Ò<äT. Vü≤‘·´\T #˚d” >∑T+&ÜsTT»+ #˚d”
\+#ê\T y˚T|” ≈£îÁ≥\T #˚d” u…~]+N uÛÑj·Tô|{°º n~Ûø±s¡eT÷ ÄdüTÔ\÷
dü+bÕ~+#·Tø√yê\ì #·÷düTÔHêïs¡T. dü+bÕ~+#·T≈£î+≥THêïs¡T. Çìï nÁø£eT
kÕ<ÛHä ê\˝À eT‘·‘‘· «· + ˇø£{.Ï y√≥T¢ dü+bÕ~+#·Tø√e&ÜìøÏ kÕsêsTT bı{≤¢\T
ñ|üjÓ÷>∑|ü&ɶfÒº eT‘·‘·‘·«eT÷ ñ|üjÓ÷>∑|ü&ÉT‘√+~.
nsTT‘˚ y√≥T¢ dü+bÕ~+#·T≈£îH˚ kÕ<Ûqä +>± eT‘·‘‘· ê«ìï ns¡+ú #˚dTü ≈£î+fÒ
dü]b˛<äT. ìC≤ìøÏ ø±+Á¬>dt(◊) qT+&ç »q‘ê<äfiŸ <ëø± düø£\ bÕ\ø£ bÕغ\
Hêj·T≈£î\÷ _C…|æ y√≥¢ ø√dü+ eT‘êìï yê&ÉT≈£î+≥÷ e⁄+<äì <ä÷wæ+#·&É+
yÓTT<ä\Tô|{Ϻq|ü&˚, eT‘·‘·‘ê«ìøÏ Ç+‘·ø£+fÒ eTTK´eTsTTq sê»ø°j·T
Á|üjÓ÷»q+ ñ+<˚yÓ÷, <ëìì ø£|æŒô|≥º&ÜìøÏ n+<äs¡÷ _C…|æì |ü≥Tº≈£î
‹&ÉT‘·THêïπsyÓ÷ nì eTq≈£î nqTe÷q+ sêyê*.
e´edüú |ü≥¢ Á|ü»\˝À $XÊ«dü+ (ª<˚X¯uÛÑøÏÔµ) ø£*–+#·ì<˚ @ e´ekÕú
ì\e<äT. $XÊ«dü+ ø£*–+#·&ÜìøÏ ì»eTsTTq Ä<äsêÙ\÷ ì»eTsTTq kÕe÷õø£
Hê´j·TeT÷, kÕs¡«»˙q Á|ü>∑r ø=s¡e&çq|ü&ÉT eT‘·‘·‘ê«˙ï C≤rj·T‘·‘ê«˙ï
bÕ\≈£î\T ÄÁX¯sTTkÕÔs¡T. ø±+Á¬>dt(◊) ª>∑Ø; Vü≤sƒêy√µ ìHê<ëìï e~*ô|{Ϻ
<˚X¯düeTÁ>∑‘· düyÓTÆø£´‘·\ >∑T]+∫ e÷{≤¢&ÉT‘·T+~. _C…|æ ªˇπø C≤‹, ˇπø Á|ü»,
40
Væ≤+<ä÷ eT‘·sê»´+
ˇπø #·≥+º µ n+≥T+~. á C≤rj·T‘ê uÛ≤eeT÷ #ê\ø£b˛‘˚ |ü∫Ã>± eTTdæ+¢ \|ü≥,¢
dæ≈£îÿ\|ü≥¢ e´‹πsø£‘· ¬s#·Ã>=&É‘ês¡T. ªeTqeT+‘ê Væ≤+<äTe⁄\+, >∑+>∑ dæ+<ÛäT
_+<äTe⁄\+µ n+{≤s¡T. kÕe÷õø£ Hê´j·T+ kÕ~ÛkÕÔeTH˚, k˛wü*C≤ìï ì]àkÕÔeTH˚
e÷≥\T q$Tà á <˚XÊìï Á|ü»\T Áù|$T+#·>∑\ <äX¯ b˛sTT+~ ø±ã{Ϻ
Væ≤+<äTe⁄\T>± Áù|$T+#·eT+≥THêïs¡T. ôV’≤+<äe+˝À Áù|$T+#·<ä>∑Z \ø£åD≤\T
eTè>∑´+ ø±ã{Ϻ eTTdæ¢+\|ü≥¢ <˚«cÕìï ¬s#·Ã>={Ϻ Væ≤+<ä÷‘·« uÛ≤yêìï
ô|+bı+~düTHÔ êïs¡T. ìC≤ìøÏ á $wüjT· +˝À ôV≤’ +<äe+ #ê˝≤ Á|üe÷<äøs£ e¡ TsTTq
eT‘·+. eTTdæ¢+\≈£L Å ¬ø’ düÔe⁄\≈£L uÖ<äT∆\≈£L dæ≈£îÿ\≈£L ‘·eT eT‘·
dü+Á|ü<ëj·÷\˝À >∑]«+#·<ä>∑Z $wüj·÷˝Òy√ ø£qã&É‘êsTT. n+<äTø√dü+ yês¡T
‘·eT eT‘ê\qT Áù|$T+#·>∑\s¡T. Ä eT‘ê\T #·]Á‘·˝À $|ü¢yê‘·àø£ |ü]D≤e÷\
H˚|ü<∏ä´+˝À uÛÑ$wü´‘·TÔ |üøå±q |ü⁄{≤ºsTT. |ü•Ãe÷dæj·÷˝À u≤>± |ü‘·qeTsTT
ndüÔe´düÔ+>± ‘·j·÷s¡sTTq >∑De´edüú MT<ä ‹s¡T>∑Tu≤≥T »]– Hê>∑]ø£
es¡Ze´edüú≈£î Hê+~ |ü*øÏq #ê]Á‘·ø£ |ü]D≤eT+˝À uÛ≤>∑+>± ÇkÕ¢+ |ü⁄{Ϻ+~.
uÖ<ä+∆ eTq <˚X+¯ ˝Àì ì]›wºü #ê]Á‘·ø£ |ü]dæ‘ú T· \˝À n≥Te+{Ï bÕÁ‘·H˚ n+‘·≈î£
yÓj˚T´fi¯ófl |üPs¡«+ ìs¡«Væ≤+∫+~. j·T÷s¡|t˝À u≤ìdü e´edüúMT<ä »]–q
‹s¡T>∑Tu≤≥¢˝À uÛ≤>∑+>± Ŭø’ düÔe+ |ü⁄{Ϻ+~. eTq <˚X¯+˝À eT<Ûä´j·TT>±\ ∫e]
<äX˝¯ À |ü\T ÁbÕ+‘ê\˝À Á|ü»«]*¢q Á|üC≤kÕ«$Tø£ yÓ\T¢e˝À uÛ≤>∑+>± dæ≈î£ ÿeT‘·+
|ü⁄{Ϻ+~. á eT‘ê\˙ï b˛qT b˛qT uÛÑ÷kÕ«eT´ sê#·]ø±\≈£î Ä\+ãq>±
ì*#êsTT. ìs¡+≈£îX¯ Á|üuÛÑT‘ê«\ uÛ≤eC≤\+>± |üì#˚XÊsTT. uÛÑ÷kÕ«eT´ e´edüú
MT<ä j·T÷s¡|t˝À »]–q ‹s¡T>∑Tu≤≥¢‘√ |ü⁄{Ϻq Ŭø’ düÔe Ábıf…ôdº+{Ÿ XÊK\T
ô|≥Tºã&ç<ëØ <√|æ&ûøÏ uÛ≤eC≤\+ ø±>∑*>±sTT. nsTTq|üŒ{Ïø° Ä~˝À á
eT‘ê\T ìs¡«Væ≤+∫q $|üy¢ ê‘·àø£ bÕÁ‘·e\¢ á eT‘ê\˝À >∑]«+#·<>ä Z∑ n+XÊ\T
<=s¡T≈£î‘êsTT. Ä n+XÊ\≈£î Çyê«fi¯ #ê]Á‘·ø£ ÁbÕeTTK´+ ‘·|üŒ y˚πs @MT
˝Ò≈£îHêï @<√ ñ+<äì ÁuÛÑ$T+|üCÒj·T&É+ kÕ<Ûä´+.
ôV’≤+<äe+ @ s√E @ s¡ø£eTsTTq $|ü¢e bÕÁ‘·q÷ ìs¡«Væ≤+#·˝Ò<äT.
n~ Ä~ qT+&û ≈£L&É bÕ\ø£ esêZ\ eT‘·y˚T. e´edüú˝À e÷s¡TŒ\T e∫Ãq|ü&ÉT
ø=‘·Ô |ü]dæú‘·T\≈£î nqT>∑TD´eTsTTq e÷s¡TŒ\qT n+‘·s¡Z‘·+>± kÕ~Û+#·Tø=ì
41
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
ø=‘·Ôs¡+>∑T\T |ü⁄\TeTTø=ì eTT+<äTø=∫Ã+~. Ä e÷s¡TŒ dü+<äs¡“¤+>± ôV’≤+<äe
dü+Á|ü<ëj·T+ |ü≥¢H˚ ‹s¡T>∑Tu≤≥T¢ eùdÔ yê{Ïì s¡ø£s¡ø±\T>± nD∫y˚dæ ‘·q˝À
ø£*ù|düTø=ì, ‘êqT eTÚ*ø£+>± <Óã“‹q≈£î+&Ü C≤Á>∑‘Ô· |ü&+ç ~. ôV≤’ +<äe+
>∑s«¡ +>± Á|üø{£ +Ï #·T≈£îH˚ $|üe¢ dü+Á|ü<ëj·Ty˚TMT ˝Ò<äT. n+<äTe\¢ ªVæ≤+<äT‘·«+µ
|üs¡eT‘· <˚«wü+ MT<ä e÷Á‘·y˚T eTq>∑\<äT.
Á|ü>‹∑ ˙ Á|üC≤kÕ«e÷´˙ï e~*ô|{Ϻ eT‘·‘‘· «· e÷]àø£‘q· T bÕ\ø£ esêZ\T
ÄÁX¯sTTùdÔ <ëì |òü*‘·+>± ` uÛÑ$wü´‘·TÔ dü+>∑‹ m{≤¢>∑THêï ` Ç|üŒ{Ï<ëø±
kÕ~Û+∫q kÕe÷õø£ Á|ü>∑‹ <Óã“‹H˚ Á|üe÷<ä+ ñ+~. ìC≤ìøÏ Ç|üŒ{Ï<ëø±
kÕ~Û+∫q kÕe÷õø£ Á|ü>∑‹ e\¢ <Óã“‹qï esêZ\T düe÷»+˝À ñ+&ÉãfÒº
eT‘·‘·‘·« uÛ≤eC≤˝≤ìøÏ kÕe÷õø£ |ü⁄Hê~ <=s¡T≈£î‘·T+~. uÛÑ÷dü+düÿs¡D\T,
ø£˙dü y˚‘·Hê\T, <ä[‘·T\ Ä‘·à>ös¡e+, Ád”Ô\ ùd«#êä kÕ«‘·+Á‘ê´\T, ø±]à≈£î\
Vü≤≈£îÿ\T, eT‘·düVü≤q+ yÓTT<ä\sTTq nH˚ø£ Á|ü>∑‹o\ø£ n+XÊ\≈£î <˚X¯
sê»ø°j·÷\˝À ÇHêïfi¯Sfl e´ø°Ôø£s¡D <=]øÏ+~. Çe˙ï á <˚X¯ Á|ü»\T nH˚ø£
b˛sê{≤\T #˚dæ kÕ~Û+#·T≈£îqï Vü≤≈£îÿ\T, $\Te\T. Çyê«fi¯ M{Ïì >ös¡$+#·&+É
bÕ\≈£î\≈£î kÕ<Ûä´+ø±ø£ yÓqT‹s¡>∑<ä\#·T≈£î+fÒ <ëìøÏ ø±e\dæq Ä\+ãq á
Vü≤≈£îÿ\e\¢ <Óã“‹qï yêfi¯fl˝À <=s¡T≈£î‘·T+~. ô|<ä› uÛ÷Ñ kÕ«eTT\÷ ô|<ä› ô|≥Tºã&ç<ëπs¢
ø±ø£ düe÷»+˝À nH˚ø£ s¡÷bÕ\˝À ô|‘·ÔHê˙ï Ä~Û|ü‘ê´˙ï nqTuÛÑ$dü÷Ôqï
yêfi¯fl+‘ê M{Ïe\¢ <Óã“‹Hêïs¡T. yêfi¯fl+‘ê Çyê«fi¯ ª<˚X¯ düeTÁ>∑‘·µ nH˚
sê»ø°j·T+ yÓ’|ü⁄, ôV’≤+<äe eT‘·‘·‘·« sê»ø°j·T+ yÓ’|ü⁄ yÓTT>∑TZ #·÷|ü⁄‘·THêïs¡T.
yêfi¯ófl á ‹s√>∑eTq sê»ø°j·÷\≈£î |ü⁄Hê~ ø£*ŒdüTÔHêïs¡T. Çø£ kÕe÷q´
»Hêìï Äø£≥Tºø√e&ÜìøÏ $Hêj·T≈£î&ç |üP»\T, sêeTT&ç >∑T&ç |üìø=düTÔHêïsTT.
áõ|ü⁄º˝Àq÷ Çsêø˘˝Àq÷ ˝ÖøÏø£ ns¡ãT“ C≤rj·Tyê<ä+ kÕúq+˝À
ÇkÕ¢$Tø˘ eT‘·‘·‘·«+ sê»´uÛ≤eC≤\eTsTT‘˚ ÇHêïfi¯Sfl m+‘√ ø=+‘·
ì\u…≥Tº≈î£ qï Ád”\Ô ùd«#êä kÕ«‘·+Á‘ê´\T yÓTT≥ºyTÓ T<ä≥ <Óã“‹+{≤sTT. ôV≤’ +<äe+
e÷≥ø=ùdÔ á eT‘·+˝À ª<Ûäs¡à+µ #ê˝≤ ø°\ø£eTsTTq uÛ≤eq. eTq |üPs¡«
ø£s¡à\qT ã{Ϻ eTq |ü⁄≥Tºø£ ìs¡íj·TeTe⁄‘·T+~. á ≈£î\+˝ÀH√ Ä ≈£î\+˝ÀH√
|ü⁄&É‘êeTT. Ád”Ô\>±H√ |ü⁄s¡Twüß\>±H√ |ü⁄&É‘êeTT. |ü⁄≥Tºø£qT ã{Ϻ eTq J$‘·
42
Væ≤+<ä÷ eT‘·sê»´+
ª<Ûäs¡à+µ ìs¡íj·TeTe⁄‘·T+~. á ª<Ûäs¡à+µ m+‘· ndüVü≤´+>±, m+‘· <äTs¡“¤s¡+>±,
m+‘· ndü«‘·+Á‘·+>± nì|æ+∫Hê <ëìì ‘·|üŒø£ Ä#·]+#ê*. n<˚ <Ûäs¡àes¡Ôq.
<Ûäs¡àes¡Ôq ø£\yês¡T yÓ÷øå±ìï bı+<äT‘ês¡T. bı+<äø£b˛sTTHê e#˚à »qà˝À
Ç+ø=+#Ó+ yÓTs¡T>∑sTTq |ü⁄≥Tºø£ |ü⁄&É‘ês¡T. ÇB uÛÑ>∑eBZ‘· kÕsê+X¯+. ÇB
ªVæ≤+<ä÷eT‘·+µ nì |æ\eã&˚ Ä#ês¡ dü+Á|ü<ëj·T >∑+<äs¡>√fi¯+ yÓqø£e⁄qï
ø£∫Ñ·eTsTTq kÕe÷õø£ dæ<ë∆+‘·+. e´edüúqT #Ó≈£îÿ#Ó<äs¡≈£î+&É ñ+#·&ÜìøÏ
Ç+‘·ø£+fÒ >=|üŒ dæ<ë∆+‘êìï }Væ≤+#·&É+ ø£wüº+. Væ≤+<ä÷eT‘· sê»´+ `
_C…|æ |ü]uÛ≤wü˝À sêeTsê»´+ ` @s¡Œ&É&É+ n+fÒ á Væ≤+<äT‘·« dæ<ë∆+‘·+
sê»´y˚T\&É+ nì ns¡ú+. Ç+<äT˝À düe÷q‘ê«ìø° kÕe÷õø£ >ös¡yêìø° #√≥T
˝Òø£b˛e&Éy˚T ø±<äT, yê{Ïì ø√s¡Tø√e&É+ n<Ûäs¡à+. düTÁ|”+ø√s¡Tº Á|ü<Ûëq
Hê´j·TeT÷]Ô s¡+>∑Hê<∏é$TÁXÊ>±s¡T nqï≥Tº uÛÑ>∑e+‘·T&˚ eTqTwüß\qT
ndüe÷q+>± düèwæº+∫ me] <Ûäsêàìï yê]øÏ ` bÕø° |üì qT+&ç |ü]bÕ\Hê~Û
ø±s¡+ <ëø±, e+≥|üì qT+&ç eø±\‘Y <ëø± ` @s¡Œs¡∫q|ü&ÉT düe÷q‘·«+
ø±+øÏå+#·&ÜìøÏ eTq+ mes¡+? á e÷≥\+≥÷ Äj·Tq>±s¡T ª»&ç®>± Hê
ø£syÔ¡ ê´˙ï sêC≤´+>∑+ #Ó|Œæ q Vü≤≈£îÿ\q÷ |üøÿ£ ≈£î ô|{Ϻ eTìwæ>± e÷{≤¢&TÉ ‘·THêïqTµ
nHêï&É+≥. n{≤¢ nqø£ ‘·|üŒ<äT. »&ç®>± Äj·Tq≈£îqï ø£s¡Ôe´+ yÓqø£,
sêC≤´+>∑+˝Àì Vü≤≈£îÿ\ yÓqø£, nH˚ø£ X¯‘êu≤›\ Á|üC≤‘·+Á‘· b˛sê{≤\
$»j·÷\THêïsTT. Ä $»j·÷\qT |üøÿ£ ≈£î ô|≥ºì<˚ Äj·Tq á ôV≤’ +<äe ‘·‘ê«ìï
uÀ~Û+#·˝Òs¡T. Ä $»j·÷\qT ‹s¡düÿ]+#·&Éy˚T ôV’≤+<äe eT‘· sê»´eT+fÒ,
ªsêeTsê»´µ eT+fÒ.
Á|üC≤‘·+Á‘· b˛sê≥ $»j·÷\ìï{Ï˙ |üø£ÿ≈£îô|{Ϻ #ê‘·Ts¡«s¡í <Ûäsêàìï
‹]– Á|ü‹wæºkÕÔs¡ì »Hêìï uÛÑj·Tô|≥º&É+ n‹X¯jÓ÷øÏÔ n+{≤πsyÓ÷. nB ì»y˚T.
ÇkÕ¢$Tø˘ eT‘· sêC≤´ìï HÓ\ø=*ŒHê ≈£L&É ã+>±¢<˚XŸ˝À Ád”Ô\≈£î ãTs¡U≤\T
‘=&É>∑˝Òø£b˛j·÷s¡T. H˚sê\≈£î ø=s¡&Ü <Óã“\ •ø£å\T y˚sTT+#·˝Òø£b˛j·÷s¡T.
ã+>±¢<˚XŸ ø£+fÒ Á|üC≤‘·+Á‘· b˛sê≥ dü+Á|ü<ëj·T+ #ê˝≤ ã\V”≤q+>± e⁄qï
bÕøÏkÕÔHé˝À ≈£L&Ü á ‹s√>∑eTHêìï |üP]Ô>± kÕ~Û+#·˝Òø£b˛j·÷s¡T. #·]Á‘·qT
yÓqøÏÿ rdüT≈£îb˛yê\H˚ Á|üj·T‘êïìøÏ Á|ü‹|òüT≥q m|ü&É÷ ñ+≥T+~. ø=+<äs¡T
43
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
Ä Á|üj·T‘êïH˚ï Á|ü‹|òüT{ÏùdÔ ø=+<äs¡T eT<Ûä´j·TT>±\ eT‘· dü+Á|ü<ëj·T+˝ÀH˚
á ‹s√>∑eTqyê<äT\T #Óù|Œ<ëìø£+fÒ yÓTs¡T>∑sTTq $\Te\THêïj·T+≥÷
n≥TqT+&ç qs¡Tø=ÿkÕÔs¡T. eTq <˚X¯+˝Àq÷ Ä Á|ü‹|òüT≥q ‘·|üŒø£ edüTÔ+~.
nsTT‘˚ #·{≤º\ dü+>∑r sêC≤´+>∑+ dü+>∑r m{≤¢>T∑ Hêï kÕe÷õø£ #Ó‘’ q· ´+˝ÀìøÏ
ªVæ≤+<ä÷‘ê«ìïµ ã\+>± Á|üyX˚ ô¯ |fÒº Á|üjT· ‘·ï+ eT≥Tº≈î£ `Ç|üŒ{Ïøπ yÓTT<ä\sTT+~
` sêeTsê»´+ ù|]≥ >∑{Ϻ>± »s¡T>∑T‘·T+~. _C…|æ n~Ûø±s¡+˝ÀøÏ sê≈£î+&ÜH˚,
sêC≤´+>∑+ m≥T¢qï<äfÒ¢ ñ+&É>±H˚, á Á|üj·T‘·ï+ eTq #·T≥÷º eTTeTàs¡+>±
kÕ>∑T‘·÷ e⁄+~. <ëìì nìï s¡+>±\˝Àq÷ ã\+>± Á|ü‹|òüT{Ï+#·≈£î+fÒ Çìï
X¯‘êu≤›\ b˛sê≥ $»j·÷\≈£î Á<√Vü≤+ #˚dæq yêfi¯fleTe⁄‘êeTT. düeTdüe÷»
ÄX¯j·÷ìï eT]+‘· <ä÷s¡+ #˚dæq yêfi¯fleTe⁄‘êeTT.
26`3`1991
44
uÁ ≤Vü≤àD <Ûsä à¡ +˝À |Á Cü ≤kÕ«eT´+
eTq <˚X¯+˝À q&ç#˚ @ ñ<ä´eTeTsTTHê ‘·q Ä˝À#·q\q÷
ne>±Vü≤qq÷ á <˚X¯ #·]Á‘·‘√ nqTdü+<Ûëq+ #˚düTø√e\dæq nedüs¡+
ñ+~. á |üì bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ Ç|üŒ{ÏøÏ+ø± düeTÁ>∑+>± #˚j·T˝Ò<äT.
bÕXÊÑ·´ <˚XÊ\˝À Á|üC≤‘·+Á‘· $|ü¢e+˝À uÛ≤>∑+>± eTT+<äTø=∫Ãq
Vü≤≈£îÿ\ uÛ≤eq, Á|üC≤kÕ«eT´ uÛ≤eq, yê{Ïô|’q ny˚ <˚XÊ\˝À |ü⁄{Ϻq yêeT|üø£å
ø±]àø£ ñ<ä´e÷\T ô|{Ϻq $eTs¡Ù eTq <˚X¯+˝À bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT
ne>±Vü≤q≈£î Ç|üŒ{Ïes¡≈£î ÁbÕ‹|ü~ø£>± ñHêïsTT. Ä <˚XÊ\˝ÀH˚ ô|’ ¬s+&ÉT
<äèø√ÿD≤\ô|’q Ád”Ôyê<äT\T ô|{Ϻq $eTs¡Ù, q\¢C≤rj·TT\ dæ$˝Ÿ¬s’{Ÿ‡ ñ<ä´eT+
ô|{Ϻq $eTs¡Ù, eTq <˚X¯+˝À Vü≤≈£îÿ\ uÛ≤eq >∑T]+∫ n+uÒ<äÿsY #˚dæq yê<äq
≈£L&Ü ø=+‘·y˚Ts¡≈£î Vü≤≈£îÿ\ ne>±Vü≤q˝À uÛ≤>∑+ nj·÷´sTT.
yê{Ïì ªbÕXÊÑ·´µ uÛ≤eq\T n+≥THêïeT+fÒ n$ eTq≈£î |üìøÏsêeì
ø±<äT. #ê˝≤ |üìø=kÕÔsTT. bÕXÊÑ·´ <˚XÊ\˝À ‘=\T‘· Ä$s¡“¤$+∫q Ä<ÛäTìø£
sêC≤´+>∑j·T+Á‘·+, ô|≥Tºã&ç<ëØ Ä]úø£ e´edüú, <ëìøÏ e´‹πsø£+>± e∫Ãq
k˛wü*düTº ‘·~‘·s¡ ñ<ä´e÷\T Ç|ü&ÉT Á|ü|ü+#·eT+‘·{≤ yê´|æ+#êsTT. ø±ã{Ϻ
yê{Ï˝Àì $\Te\T, eT+∫#Ó&TÉ \T, yê{ÏøÏ dü+ã+~Û+∫q #·sá á s√E øπ e\+
ªbÕXÊÑ·´µ $wüj÷· \T ø±e⁄.
nsTTq|üŒ{Ïø° Vü≤≈£îÿ\ Ä˝À#·q Ä dü+Á|ü<ëj·T+ qT+&ç |ü⁄{Ϻq
uÛ≤yê\‘√ dü+‘·è|æÔ #Ó+~‘˚ dü]b˛<äT. Çø£ÿ&ç #·]Á‘·‘√, Ä #·]Á‘· ìs¡«∫+∫q
Vü≤≈£îÿ\T, u≤<Ûä´‘·\T, n~Ûø±s¡+, <Ûäs¡à+ yÓTT<ä˝…’q uÛ≤eq\‘√ ‘·q Ä˝À#·q\qT
nqTdü+<Ûëq+ #˚j·Te\dæq nedüs¡+ ñ+~.
ãT<äT∆&ç ø±\+ qT+&ç ` ãVüQXÊ n+‘·ø£+fÒ eTT+<äT qT+&ç ≈£L&É `
eTq <˚X¯+˝À Vü≤≈£îÿ\ |ü]uÛ≤wü ñ+~. nsTT‘˚ n~ áHê{Ï qT&çø±s¡+˝À
ñ+&É<äT. nsTTq|üŒ{Ïø° n+<äT˝À Vü≤≈£îÿ\ n+XÊìï düŒwüº+>±H˚ >∑T]Ô+#·>∑\+.
ªùd«#·Ã¤µ |üÁ‹ø£˝À d”]j·T˝Ÿ>± e∫à ‘·sê«‘· Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ dü+|òüT+ Á|ü#·Ts¡D>± |ü⁄düÔø£
s¡÷|ü+˝À e∫Ã+~, @Á|æ˝Ÿ 1998
45
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
n~ ‘·q $eTs¡ÙqT m≈£îÿô|{Ϻ+~ Áu≤Vü≤àD°j·T es¡í<Ûäs¡à uÛ≤eq MT<ä. eTìwæ
kÕe÷õø£ Vü≤À<ëq÷ >∑T]Ô+|ü⁄q÷ >ös¡yê˙ï |ü⁄{Ϻq esêíìï ã{Ϻ ìs¡ísTT+#·&É+,
n+<äT˝À nqT\¢+|òTü ˙j·TyÓTqÆ ôV≤#·TÑ·>T∑ \Z qT ìπs•› +#·&+É , <ëìì n‹Áø£$T+∫
ô|’øÏ b˛<ëeTqï Á|üj·T‘·ï+ H˚s¡eT˙ bÕ|üeT˙ u…~]+#·&É+ Áu≤Vü≤àD°j·T
<Ûäs¡à+˝Àì Äπøå|üD°j·TyÓTÆq $wüj·T+. ÄHê&ÉT sêC≤´˙ï düe÷C≤˙ï á ª<Ûäs¡àµ
uÛ≤eH˚ XÊdæ+∫+~. bÂs¡T\T>± düe÷q Vü≤≈£îÿ\T+&É≥+ n≥T+∫, Ç+<äT˝À
eTqTwüß\T>± düe÷q Á|ü‹|ü‹Ô ` n+uÒ<äÿsY uÛ≤wü˝À Á|ü‹ eTìwæø° ˇπø $\Te
` düVæ≤‘·+ ˝Ò<äT. Áu≤Vü≤àDT\T uÛÑ÷düTs¡T\T, uÛÑ÷$TMT<ä yÓ\dæq <˚e‘·\T.
nø£ÿ&ç qT+&ç øÏ+~øÏ ~–‘˚, X¯SÁ<äT\T ì+&ÉsTTq eTqTwüß\T ≈£L&Ü ø±<äT.
Ád”Ô\ e÷≥ø=ùdÔ, yês¡T @ ≈£î\+˝À |ü⁄{ϺHê X¯SÁ<äT\‘√H˚ düe÷q+.
á ª<Ûäs¡à+µ <Ûäs¡àXÊÁkÕÔ\T Ä<˚•+∫q+‘· dü+|üPs¡í+>± kÕe÷õø£
dü+ã+<Ûë\q÷ dæ‹ú >∑‘T· \q÷ XÊdæ+∫Hê XÊdæ+#·≈î£ Hêï, düe÷»+˝À eTqTwüß\
Ä˝À#·q\≈£L Ä#êsê\≈£L ‘·bıŒ|ü\ Á|üe÷D≤ìï ã\+>± ìπs•› +∫+~. <ëìì
n‹Áø£$T+∫q yê]ô|q’ m|üŒ{Ïø|£ ü &ÉT øπ düT\T ô|{Ϻ sêE>±] ø√s¡T˝º À •øÏ+å #ês√
˝Ò<√ >±˙ yês¡T nH˚ø£ s¡÷bÕ\˝À Çã“+<äT\≈£L Væ≤+dü≈£L yÓ*y˚‘·≈£L >∑T]
nj·÷´s¡T.
Áu≤Vü≤àD°jT· sêC≤´+>∑ j·T+Á‘êìøÏ dü+ã+~Û+∫q ìj·Te÷\÷ dü+dü\ú ÷
≈£L&Ü á #·Á≥+˝ÀH˚ s¡÷bı+<ësTT. n+<äT˝À |ü]bÕ\q≈£î, kÕe÷õø£
e´eVü‰sê\ ìs¡«Vü≤D≈£î dü+ã+~Û+∫q ùV≤‘·Tã<ä∆yÓTÆq ìj·Te÷\÷,
ñ|üjÓ÷>∑ø£s¡yÓTÆq dü÷Á‘ê\÷ @M ˝ÒH˚ ˝Òeì ø±<äT. Ç‘·s¡ <˚XÊ\˝≤>∑ eTq
<˚X¯+˝À ≈£L&É bÕ\Hê e´eVü‰sê\ ìs¡«Vü≤D≈£î dü+ã+~Û+∫q ìj·Te÷\˝À
ø±\Áø£eT+˝À ø=+‘· kÕ<Ûës¡D Á|ü>∑‹ ø£ì|ædüTÔ+~. ø±˙ n~ n&ÉT>∑&ÉT>∑Tq
es¡í<Ûäs¡à $eø£å #˚‘· ø£\Twæ‘·+ nsTT+~.
sêC≤´+>∑ j·T+Á‘·+˝Àq÷ bÕ\Hê e´eVü‰sê\˝Àq÷ Á|üC≤kÕ«e÷´ìï
>∑T]+∫ Ä+<√fi¯q #˚ùd bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ á #·]Á‘·qT ‘Ó\TdüTø√e\dæ
ñ+~. Ç|ü&ÉT eTq≈£îqï sêC≤´+>∑+ eTqT<Ûsä à¡ XÊg+ ø±<äT. Ç~ Vü≤≈£îÿ\˝Àq÷
nD∫y˚‘·˝Àq÷ Ä<ÛäTìø£ dü«uÛ≤e+ ñqï sêC≤´+>∑+. es¡í $eø£åqT á
46
Áu≤Vü≤àD <Ûäs¡à+˝À Á|üC≤kÕ«eT´+
sêC≤´+>∑+ ìùw~Û+∫+~. #·≥º+ ø£fi¯fl˝À (kÕe÷õø£ Ä]úø£ dü+ã+<Ûë\˝À
ø±≈£îHêï) n+<ä]ø° düe÷q Á|ü‹|ü‹Ô ø£*Œ+∫+~. ÁbÕe÷DÏøy£ TÓ qÆ bÂs¡ sê»ø°jT·
Vü≤≈£îÿ\qT (ø=ìï $TqVü‰sTT+|ü⁄\‘√H˚ nsTTq|üŒ{Ïø°) ø£*Œ+∫+~.
nsTT‘˚ á Vü≤≈£îÿ\q÷ #·{≤º\q÷ eTq+ yê´U≤´ì+#·T≈£îH˚≥|ü&ÉT,
neT\T #˚düT≈£îH˚≥|ü&ÉT $$<Ûä Á|üC≤düeT÷Vü‰\ ns¡Ω‘·\ >∑T]+∫, yê]
kÕe÷õø£ kÕúHêìï >∑T]+∫ eTq≈£îqï n_ÛÁbÕj·÷\ Á|üuÛ≤e+ ã\+>±
|üì#˚düTÔ+~. kÕ<Ûës¡D bÂs¡T\H˚ ø±<äT, #·{≤ºìï neT\T#˚ùd n~Ûø±s¡T\qT `
Hê´j·TeT÷s¡TÔ\‘√ düVü‰ ` ≈£L&É Ç~ Á|üuÛ≤$‘·+ #˚düTÔ+~. áHê{Ïø° á
n_ÛÁbÕj·÷\qT Áu≤Vü≤àD°j·T ª<Ûäs¡à+µ nH˚ uÛ≤eq m≈£îÿe>± ìπs›•düTÔ+<äH˚~
ìdü‡+<˚V≤ü yÓTqÆ $wüjT· +. n+‘˚ø±ø£, #·{≤ºìøÏ yÓ\T|ü\ »]π> Hê´j·÷Hê´j·÷\
ìs¡íj·T+ (≈£î≥T+ã+ Hê\T>∑T >√&É\ eT<Ûä´ ø±e#·TÃ. }] s¡#·Ãã+&É <ä>∑Zs¡
ø±e#· T Ã) dü + Á|ü < ëj· T ø£ Áu≤Vü ≤ àD° j · T uÛ ≤ eC≤\+ #˚ ‘ · H ˚ m≈£ î ÿe>±
Á|üu≤Û $‘·eTe⁄‘·T+<äH~˚ ≈£L&É ìdü‡+<˚V≤ü yÓTqÆ $wüjT· y˚T. n+<äTe\¢ Áu≤Vü≤àD°jT·
<Ûäs¡à+˝À Vü≤≈£îÿ\T, Á|üC≤kÕ«eT´+ yÓTT<ä\sTTq $wüj·÷\≈£îqï kÕúq+
‘Ó\TdüTø√e&É+ øπ e\+ #ê]Á‘·ø£ ≈£î‘·÷Vü≤˝≤ìøÏ dü+ã+~Û+∫q $wüjT· + ø±<äT.
n~ áHê{Ï kÕe÷õø£ nedüs¡+ ≈£L&É.
á <äèw溑√ e÷ dü+düú (Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ dü+|òüT+) e÷dü|üÁ‹ø£
ªùd«#·Ã¤µ˝À >∑‘·+˝À ø=ìï yê´kÕ\T Á|ü#·T]+#êeTT. eTqT<Ûäs¡à XÊg+˝À H˚s¡+,
H˚s¡$#ês¡D, •ø£å nH˚ $wüj·÷\ >∑T]+∫ ñqï dü÷Á‘ê\qT $e]+#˚ eT÷&ÉT
yê´kÕ\T yÓTT<ä≥ Á|ü#·T]+#êeTT. Ä ‘·s¡Tyê‘· ˇø£ÿ H˚s¡düà è‹H˚ ø±ø£ yÓTT‘·Ô+>±
sêC≤´+>∑ j·T+Á‘·+ dü«uÛ≤yêìï $wüjT· +>± m+#·Tø=ì, ˇø£ÿ eTqT<Ûsä à¡ XÊÁkÕÔHï˚
ø±ø£ nìï Áu≤Vü≤àD <Ûsä à¡ XÊÁkÕÔ\q÷ düMTøÏ+å ∫ Áu≤Vü≤àD <Ûsä à¡ XÊÁkÕÔ\˝À sêC≤´+>∑
j·T+Á‘êìï >∑T]+∫ ñqï nìï dü÷Á‘ê\q÷ ìj·Te÷\q÷ $e]+#˚ Hê\T>∑T
yê´kÕ\T Á|ü#·T]+#êeTT.
Ä yê´kÕ\ìï{Ï˙ ø£*|æ Ç|ü&ÉT ˇø£ |ü⁄düÔø£+>± n#·TÃy˚düTÔHêïeTT.
á $X‚¢wüD‘√ n+‘ê ns¡úeTsTTq≥Tº ø±<äT. eTq <˚X¯ kÕe÷õø£
J$‘·+˝À Áu≤Vü≤àD°jT· dü+düÿ è‹<˚ Ä~Û|‘ü ´· kÕúqeT+fÒ ns¡+ú <ëìøÏ Á|ü‹|òTü ≥q
47
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
˝Ò<äì ø±<äT, y˚πs @ dü+düÿ èr ˝Ò<ä˙ ø±<äT. Áu≤Vü≤àD°j·T ª<Ûäs¡à+µ nH˚ uÛ≤eq
Á|üu≤Û e+ nìï kÕe÷õø£ ÁX‚DT\ô|H’ ê ÄHê&É÷ áHê&É÷ ñqï|üŒ{Ïø° (n+<äTe\¢
‘·eT Ä˝À#·q\ô|’ <ëì≈£îqï Á|üuÛ≤e+ >∑T]+∫ nÁ|üeT‘·Ô+>± ñ+&Ée\dæq
nedüs¡+ nìï kÕe÷õø£ ÁX‚DT\≈£L ñqï|üŒ{Ïø°) Áu≤Vü≤àDÒ‘·s¡ ≈£î˝≤\ Á|ü»\
Jeq dü+düÿ è‹˝À _Ûqï‘·«+ ñ+~. Ä _Ûqï‘·«+˝À ø=ìï Á|üC≤‘·+Á‘·
$\Te\THêïsTT. n+‘˚ø±ø£, #Ó’‘·q´e+‘·+>± Áu≤Vü≤àD°j·T dü+düÿ è‹ì
Á|ü‹|òüT{Ï+∫, ˝Òø£ e´‹πsøÏ+∫, n+<äT˝Àì Ä~Û|ü‘·´ dü+düÿ è‹ì ‹s¡düÿ]+∫
Á|üC≤‘·+Á‘· $\Te\qT eTT+<äT≈£î ‘Ó∫Ãq Á|üC≤ÁX‚DT\÷ ñHêïs¡T. Ä #·]Á‘·qT
≈£L&É n<Ûä´j·Tq+ #˚dæ, Á|üC≤‘·+Á‘· uÛ≤eq≈£î uÛ≤s¡‘·<˚X¯ #·]Á‘·˝Àì Áu≤Vü≤àD
e´‹πsø£ ñ<ä´e÷\˝Àq÷, Áu≤Vü≤àDÒ‘·s¡ Á|ü»\ J$‘· dü+düÿ è‹˝Àq÷ ñqï
eT÷˝≤\qT Á>∑Væ≤+#·e\dæq nedüs¡+ Á|üC≤‘·+Á‘· ñ<ä´e÷\≈£î ` eTTK´+>±
bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷ìøÏ ` ñ+~. Ä ø£èwæ Ç+ø± düeTÁ>∑+>± »s¡>∑˝Ò<äì
ns¡ú+#˚düTø=ì, n~ ˝Ò≈£î+&É Á|üdüTÔ‘· yê´kÕ\T Ç#˚à ∫Á‘·+ bÕøÏåø£yÓTÆq~
e÷Á‘·y˚Tqì >∑T]Ô+∫ Ä |ü]$T‹˝ÀH˚ M{Ïì #·<äTe⁄‘ês¡ì Ä•kÕÔ+.
★ ★ ★ ø£ì|ædüTÔ+~. H˚s¡$#ês¡D |ü<ä∆‘·T\˝À, •øå± Á|üe÷D≤\˝À, H˚sêìøÏ
I eTqTe⁄ H˚s¡düà è‹ ` bÂs¡Vü≤≈£îÿ\T
ˇø£ düe÷»+˝À @e÷Á‘·+ Á|üC≤kÕ«eT´+ ñ+<äH˚~ Ä düe÷»+˝À
neT\T˝À ñqï H˚s¡düà è‹˝ÀqT, H˚s¡ $#ês¡D e´edüú˝ÀqT ø£q|ü&ÉT‘·T+~.
H˚sêìøÏ dü+ã+~Û+∫q ìs¡«#·Hê˙ï, eØZø£s¡Dq÷, H˚s¡$#ês¡D e´edüú
nqTdü]+#˚ |ü<ä∆‘·T\q÷, •ø£å\≈£î dü+ã+~Û+∫q Á|üe÷D≤\q÷ kÕe÷õø£
#·]Á‘· qT+&ç y˚s¡T #˚j·T˝ÒeTT. H˚s¡düà è‹ì, H˚s¡$#ês¡D e´edüúqT kÕe÷õø£
#·]Á‘·≈£î ˇø£ <äs¡ŒD+>± uÛ≤$+#·e#·TÃ.
á <äs¡ŒD+˝À #·÷dæq|ü&ÉT ¬s+&ÉT $wüj·÷\T |üs¡düŒs¡+ ô|qy˚düTø=ì
ø£ì|ækÕÔsTT. ˇø£{Ï, H˚s¡ ìs√<Ûäø£ e´edüú ìsêàD dü÷Á‘ê\˝À Ä düe÷»+
kÕ~Û+∫q kÕ<Ûës¡D Á|ü>‹∑ . s¬ +&Ée~, Äj·÷ #ê]Á‘·ø£ <äX\¯ ˝À Ä H˚s¡ ìs√<Ûøä £
e´edüú ø±bÕ&˚ kÕe÷õø£ Á|üjÓ÷»Hê\ e\¢ ñ‘·ŒqïeTj˚T´ Á|ü‘˚´ø£ \ø£åD≤\T.
Á|üC≤kÕ«eT´+ @ e÷Á‘·+ ñ+<äH˚ Á|üX¯ï≈£î Ç$ ¬s+&É÷ Á|üe÷D≤˝Ò.
48
Áu≤Vü≤àD <Ûäs¡à+˝À Á|üC≤kÕ«eT´+
ÁbÕNq uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À kÕe÷õø£ dü+ã+<Ûë\qT Áu≤Vü≤àD°j·T es¡í<Ûäs¡à+
e´ed”úø£]+∫+~. H˚s¡düà è‹, H˚s¡$#ês¡D e´edüú Ä ÁbÕ‹|ü~ø£ MT<äH˚ s¡÷|ü+
rdüT≈£îHêïsTT. H˚sêìø° •ø£å≈£L dü+ã+~Û+∫q Ä˝À#·qqT ôV’≤+<äe düe÷»+
á #·Á≥+˝ÀH˚ #˚dæ+~. H˚s¡$#ês¡D e´edüú˝Àq÷, H˚s¡düà è‹ kÕ<Ûës¡D
ìj·Te÷\˝Àq÷ bÕXÊÑ·´ <˚XÊ\˝≤π> ôV≤’ +<äe düe÷»+ ≈£L&Ü Áø£e÷qT>∑‘y· TÓ qÆ
Á|ü>∑‹ì kÕ~Û+∫+~. áHê{Ï Á|üC≤‘·+Á‘· <äèø£Œ<∏ëìøÏ Hê>∑]ø£+>± ø£ì|æ+#˚
dü÷Á‘ê\T, #ê˝≤ ne÷qTwü+>± ø£ì|æ+#˚ \ø£åD≤\T ¬s+&É÷ bÕXÊÑ·´ <˚XÊ\‘√
düe÷q+>±H˚ ôV≤’ +<äe H˚sd¡ àü è‹˝Àq÷ ø£ì|ækÕÔsTT. n+‘· ÁbÕNq ø±\+˝Àq÷
ø£ì|ækÕÔsTT. nsTT‘˚ yÓTT‘·ÔeT+‘ê Áu≤Vü≤àD°j·T es¡í<Ûäs¡à+ |ü]~Û˝ÀH˚
ñ+&É&É+ e\¢ Ä <ÛäsêàìøÏ ñ+&˚ eTÚ*ø£yÓTÆq ne÷qTwü \ø£åD≤\˙ï ôV’≤+<äe
H˚s¡düà è‹ì Ä<ä´+‘·+ n+{Ïô|≥Tºø=ì ñHêïsTT. eTìwæì eTìwæ>± #·÷&Éø£
Ád”Ô ` |ü⁄s¡Twüß\T, ~«E\T`X¯SÁ<äT\T nqï ‘˚&ÜqT Á|ür ∫qï $wüj·T+˝Àq÷
bÕ{Ï+#˚ Á|ü‘˚´ø£yÓTÆq ne÷qTwü‘·«+ Áu≤Vü≤àD°j·T dü+düÿ è‹ Á|ü<Ûëq \ø£åD+.
Ä dü+düÿ è‹˝À n~› Äπsdæq ôV’≤+<äe H˚s¡düà è‹˝À ÄbÕ<äeTdüÔø£+ Ä $eø£å
dü+ã+~Û+∫q uÛ≤eq\˝À ôV’≤+<äe düe÷»+ kÕ~Û+∫q Á|ü>∑‹ j·÷e‘·TÔ á
#·Á≥+˝ÀH˚ »]–+~.
uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ ˝À á s√E ñqï H˚sd¡ àü è‹ eTqTe⁄ H˚sd¡ àü è‹ ø±<äT. ã÷s¡Ty® ê
Á|üC≤‘·+Á‘· Á|üe÷D≤\qT nqTdü]+∫ uÛ≤s¡‘·<˚X¯ H˚s¡düà è‹ Á_{Ïwt ø±\+˝ÀH˚
‹s¡>∑ sêj·Tã&ç+~. Bì˝À ñqï ˝ÀbÕ\qT |ü]wüÿ]+#·Tø=ì eTT+<äT≈£î
rdüT≈£îb˛e&É+ Á|üC≤‘·+Á‘·, bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷\ eTT+<äTqï ø£s¡Ôyê´\˝À
ˇø£{Ï. nsTT‘˚ dü+Á|ü<ëj·Tø£ ôV’≤+<äe H˚s¡düà è‹ >∑T]+∫ ‘Ó\TdüTø√e&É+ #ê˝≤
nedüs¡+. n~ á s√E ø√s¡Tº\˝À neT\T ø±≈£îHêï, ø√s¡Tº\‘√ düe÷q+>±
(ø=ìï #√≥¢ n+‘·ø£+f… m≈£îÿe>±) Á|ü»\≈£î Hê´j·TyÓ÷ nHê´j·TyÓ÷ ì‘·´+
n+~düTÔqï ªô|<ä›eTqTwüß\µ |ü+#êj·T‘·T\˝À á H˚s¡düà è‹ neX‚cÕ\T #ê˝≤
ø£ì|ækÕÔsTT. n+‘·ø+£ f… eTTK´+>± eTq ì‘·´ J$‘· dü+düÿ è‹˝À ‘·bıŒ|ü\≈£î,
˙‹ n$˙‘·T\≈£L Á|üe÷D+ ôV’≤+<äe H˚s¡düà è‹øÏ ÁbÕ‹|ü~ø£ nsTTq Áu≤Vü≤àD
49
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
˙‹ dü÷Á‘ê\ qT+&˚ edüTÔ+~. n~ H˚sêìï >∑T]+∫, •ø£åqT >∑T]+∫ eTq≈£î+&˚
Ä˝À#·q\qT ã\+>± Á|üuÛ≤$‘·+ #˚düTÔ+~. <ëì >∑T]+∫ nÁ|üeT‘·Ô+>±
ñ+&É&É+, n+<äTø√dü+ nedüs¡yÓTÆq $eTs¡ÙHê‘·àø£ |ü]C≤„Hêìï dü+bÕ
~+#·Tø√e&É+ ˇø£ eTTK´yÓTÆq Á|üC≤‘·+Á‘· ø£s¡Ôe´+.
Ä ø£s¡Ôyê´ìï <äèwæº˝À ô|≥Tºø=ì eTqT <Ûäs¡àXÊg+˝Àì H˚s¡düà è‹ì
|ü]#·j·T+ #˚düT≈£î+<ë+. BìøÏ ªeTqTe⁄ H˚s¡düà 苵 nì ù|s¡T ô|{≤ºeTT ø±˙
eTqTe⁄ nH˚ eTìwæ ì»+>± m|ü&ÉsTTHê ñHêï&Ü nH˚~ nqTe÷qy˚T.
eTqT<Ûäs¡àXÊg+ eTØ ÁbÕNq Á>∑+<∏ä+ ø±<äT. <ëì s¡#·Hêø±\+ (˝Òø£ Ä
dü÷Á‘ê\qT Áø√&ûø£]+∫q ø±\+) Áø°.|üP. 200 qT+&ç Áø°.X¯. 200 eT<Ûä´ø±\+
nì #ê˝≤eT+~ #·]Á‘·ø±s¡T\T uÛ≤$kÕÔsT¡ . eTqT<Ûsä à¡ XÊg+ ø£+fÒ eTT+<˚ >ö‘·eT,
uÖ<Ûëj·Tq, Ä|üdüÔ+ã, e•wü˜ <Ûäs¡àdü÷Á‘ê\T *œ+#·ã&ܶsTT. nsTT‘˚ Ä <Ûäs¡à
dü÷Á‘ê\˝À ≈£L&Ü ªeTqTe⁄µ nH˚ <Ûäs¡àXÊgø±s¡T&çì Á|üdüTÔ‹+#ês¡T. á eTqTe⁄
<Ûäs¡àXÊÁkÕÔ\≈£î Ä<äT´&ÉH˚~ n‹ ÁbÕNqyÓTÆq uÛ≤eq. n‘·qT #Ó|æŒ+<˚ <Ûäs¡à+
nH˚~ ôV’≤+<äe dü+düÿ è‹øÏ dü+ã+~Û+∫q ÁbÕNq $XÊ«dü+. nsTT‘˚ Ç‘·ì
ù|s¡TMT<ä ñqï <Ûäs¡àXÊg+ @eT+‘· ÁbÕNqeTsTTq~ ø±<äT. uÖ<ä∆eT‘·+
<Óã“qT+&ç Áu≤Vü≤àDeT‘·+ ø√\Tø=ì ‹]– ã\+ |ü⁄+Eø=ì dæús¡|ü&ÉT‘·Tqï
<äX¯≈£î #Ó+~q~ eTqT<Ûäs¡àXÊg+.
ãVüQXÊ Ä #ê]Á‘·ø£ dü+<äs¡“¤y˚T Ä Á>∑+<∏ëìøÏ Ä ù|s¡Tô|{º&ÜìøÏ
ø±s¡D+ ø±e#·TÃ. m|üŒ{Ïø£|ü&ÉT Á|üdüTÔ‘· nedüsê\≈£î nqT>∑TD+>±
s¡÷bı+~+∫q Ä˝À#·q\≈£î ÁbÕNq ªs¡Twüß\qTµ ø£s¡Ô\T>± #·÷|æ+∫ Á|ü»\
yÓT<äfi¯flô|’q ã\yÓTÆq Á|üuÛ≤e+ y˚ùd \ø£åD+ Áu≤Vü≤àD°j·T ‘ê‹«ø£ dü+düÿ è‹øÏ
dü+ã+~Û+∫q ˇø£ eTTK´yÓTÆq >∑TD+. uÖ<ä∆eT‘êìï yÓqøÏÿHÓ{Ϻ düe÷»+MT<ä
‘·q Ä~Û|‘ü ê´ìï ‹]– HÓ\ø=\TŒ‘·Tqï <äX˝¯ À Áu≤Vü≤àDeT‘·+ ‘·q≈£î nedüsy¡ TÓ qÆ
kÕe÷õø£ ˙‹ì ìj·Te÷\qT Áø√&ûø£]+∫ ª<Ûäsêàìøϵ |üsê´j·T|ü<ä+>±
uÛ≤$+#·ã&˚ eTqTe⁄ ù|]≥ Á|üø£{Ï+∫+<äì uÛ≤$+#·e\dæ ñ+≥T+~. n~
Ç+ø± n|ü&É|ü&˚ |ü⁄+E≈£î+≥Tqï Ä~Û|ü‘·´+ ø±e&É+e\¢H˚yÓ÷ nìï
<Ûäs¡àXÊÁkÕÔ\˝Àìø° n‹ ø£s√ÿ≥ø£yÓTÆq~ eTqT<Ûäs¡àXÊg+. nsTT‘˚ ‘·s¡Tyê‹
50
Áu≤Vü≤àD <Ûäs¡à+˝À Á|üC≤kÕ«eT´+
ø±\+˝À e∫Ãq $wüß,í Hês¡<,ä |üsêX¯s,¡ j·÷»„e\ÿ´ düà è‘·T\T, Ç‘·s¡ yê´U≤´Hê\T
ø=ìï $wüj·÷\˝À ø=+‘· W<ësê´ìï Á|ü<ä]Ù+∫Hê Hê{Ïø° H˚{Ïø° Áu≤Vü≤àD
dü+düÿ è‹˝À <ÛäsêàìøÏ ÁbÕe÷DÏø£+ eTqT<Ûäs¡àXÊgy˚T.
n+<äTπø eTqT<Ûäs¡àXÊg+˝Àì H˚s¡düà è‹ >∑T]+∫ ‘Ó\TdüTø√e&É+
nedüs¡+. ªeTqTe⁄µ nH˚ yê&ÉT Ä <Ûäs¡àXÊg+ ø£s¡Ô nsTTHê ø±≈£îHêï kÂ\uÛÑ´+
ø√dü+ n‘·ìì <ëì ø£s¡Ô>±H˚ Á|ükÕÔ$kÕÔeTT.
1. H˚s¡+ ` •ø£å
sêC≤´+>∑ j·T+Á‘·+ H˚sê\qT m+<äT≈£î n<äT|ü⁄ #˚j·÷*? á Á|üX¯ï≈£î
ˇø£ XÊgø±s¡T&ÉT @+ düe÷<Ûëq+ #ÓbÕŒ&√ |ü]o*ùdÔ, n‘·qT <˚ìì ªH˚s¡+>±µ
uÛ≤$düTÔHêï&√, uÛÑÁ<ä‘·, XÊ+‹ e+{Ï e÷≥\≈£î @ ns¡ú+ #Ó|ü≈£î+≥THêï&√
ns¡ú+ ne⁄‘·T+~. eTqTe⁄ á Á|üX¯ï≈£î düŒwüº+>±H˚ düe÷<Ûëq+ #ÓbÕÔ&ÉT.
ª•øÏå+#·e\dæq yêfi¯flqT sêE ‘·>∑TØ‹˝À •øÏå+#·ø£b˛‘˚, düe÷»+˝À
ã\e+‘·T\T ã\V”≤qT\qT #˚|ü\˝≤>∑ ø±\TÃ≈£îì ‹+{≤s¡T. Áø£‘·Te⁄\˝À
<˚e‘·\≈£î n]Œ+#˚ |æ+&Üìï ≈£îø£ÿ\T, ø±≈£î\T ‹ìb˛‘êsTT. <˚ìMT<ë
j·÷»e÷q´+ Vü≤≈£îÿ $T>∑\<äT. ÁøÏ+~yêfi¯ófl ô|’ yêfi¯fl kÕúHê\qT ÄÁø£$T+#˚kÕÔsT¡ µ
n+{≤&ÉT. nuÛÑÁ<ä‘· ˝Òø£ nXÊ+‹ nH˚<ëìøÏ Çø£ÿ&É Hê\T>∑T \ø£åD≤\T
ìs¡«∫+#·ã&ܶsTT. ˇø£{Ï ã\e+‘·T\ qT+&ç ã\V”≤qT\≈£î s¡ø£åD ˝Òø£b˛e&É+.
Ç~ ìC≤ìøÏ nuÛÑÁ<ä‘·≈£î ñ+&É>∑\ ˇπø ˇø£ Hê´j·TdüeTà‘·yÓTÆq ìs¡«#·q+.
nsTT‘˚ BìøÏ eTqTe⁄ eT] eT÷&ÉT #˚sêÃ&ÉT. Áu≤Vü≤àDT\ j·T»„ø±+&É≈£î s¡ø£åD
˝Òø£b˛e&É+ ¬s+&Ée~. ≈£îø£ÿ\T, ø±≈£î\T |æ+&Üìï ‹ìb˛‘êsTT n+fÒ ns¡ú+
Áu≤Vü≤àDT\T ≈£îø£ÿ\q÷ ø±≈£î\q÷ b˛©düT\ n+&É˝Ò≈£î+&É ‘·]$Ty˚j·T˝Òs¡ì
ø±<äT. j·T»„øs£ à¡ ø±+&É≈î£ s¡øDå£ ø£sT¡ esTT‘˚ düe÷»+˝À nuÛÁÑ <ä‘· HÓ\ø=qïfÒqº qï
uÛ≤yêìøÏ ø£$‘ê‘·àø£yÓTÆq e´ø°Ôø£s¡D>± Bìì ns¡ú+ #˚düTø√yê*. <˚ìMT<ë
j·÷»e÷q´+ Vü≤≈£îÿ $T>∑\<äT n+fÒ ns¡ú+ dü«+‘· ÄdæÔøÏ uÛÑs√kÕ ñ+&É<äì.
dü«+‘· ÄdæÔMT<ä Ä<Ûës¡|ü&ɶ nìï düe÷C≤\˝Àq÷ (n+fÒ nìï Hê>∑]ø£
düe÷C≤\˝Àq÷) nuÛÑÁ<ä‘·≈£L nXÊ+‹ø° Ç~ ˇø£ eTTK´ ìs¡«#·q+. ÁøÏ+~
yêfi¯ófl MT~ yêfi¯fl kÕúHêìï ÄÁø£$T+∫ yêfi¯flqT ‘=\–+∫ y˚kÕÔs¡H˚~ ∫e]
\ø£åD+. es¡íe´edüú≈£î BìøÏ $T+∫q nXÊ+‹, nuÛÑÁ<ä‘· y˚πs ñ+&Ée⁄.
51
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
n+fÒ sêC≤´+>∑ j·T+Á‘·+ H˚sê\qT n<äT|ü⁄ #˚jT· &É+ <ë«sê ã\e+‘·T\T
ã\V”≤qT\qT #˚|ü\˝≤>± ø±\TÃ≈£î ‹q≈£î+&É ø±bÕ&É&É+ nH˚ Á|üC≤‘·+Á‘·
ø£s¡Ôyê´ìï ìs¡«Væ≤+#·&É+‘√ bÕ≥T Áu≤Vü≤àDT\ yÓ’~ø£ø±+&ÉqT ø±bÕ&ÉT‘·T+~.
dü«+‘· ÄdæÔì ø±bÕ&ÉT‘·T+~. es¡í e´edüúqT ø±bÕ&ÉT‘·T+~.
#·≥º+, XÊ+‹ uÛÑÁ<ä‘· nH˚$ á s√E eTq+ ñ|üjÓ÷–düTÔqï e÷≥\T.
ÄHê&ÉT ñ|üjÓ÷–+∫q e÷≥ <Ûäs¡à+. <Ûäsêàìï ø±bÕ&É&É+ sêE eTTK´
u≤<Ûä´‘·. H˚s¡+ #˚dæq yêfi¯flqT •øÏå+#·≈£î+&É e~*ô|&ç‘˚ Ä H˚s¡+ sêE≈£î
n+≥T≈£î+≥T+~. <ä+&ÉHê~Ûø±sêìï düÁø£eT+>± Á|üj÷Ó –+∫ H˚s>¡ ±fi¯flqT •øÏ+å ∫
<Ûäs¡àes¡Ôq>∑\ yêfi¯flqT ø±bÕ&ç‘˚ sêE≈£î j·T»„+ #˚dæq+‘· |ü⁄D´+ \_ÛdüTÔ+~.
ˇø£ H˚s¡düTÔ&çì e~*ô|{ϺHê |òüs¡yê˝Ò<äT ø±˙ ìs√›wæì e÷Á‘·+ •øÏå+#·≈£L&É<äì
Ä<ÛäTìø£ Á|üC≤‘·+Á‘· H˚s¡düà è‹ n+≥T+~. eTqTe⁄ n_ÛÁbÕj·T+ n~
ø±<äT. ìs√›wæì •øÏå+#·&É+, H˚s¡düTÔ&çì e~*ô|{º&É+ ¬s+&É÷ düe÷qeTsTTq
bÕ|üø±sê´˝Ò. n$ Ä sêEq÷ sê»e+XÊ˙ï sêC≤´˙ï HêX¯q+ #˚kÕÔsTT.
@ düe÷»+ eTqT>∑&Éø£sTTHê ¬s+&ÉT e÷sêZ\T ñ+{≤sTT. ˇø£{Ï,
Ä düe÷»+ $~Û+#˚ ìj·Te÷\qT Á|ü»\T Çwüº|üPs¡«ø£+>± bÕ{Ï+#·&É+, ¬s+&ÉT
ìj·Te÷\qT n‹Áø£$T+∫q yê]ì •øÏå+#·&É+ <ë«sê sêC≤´+>∑ j·T+Á‘·+
düe÷»+˝À ìj·TeTã<ä∆ Á|ües¡ÔqqT HÓ\ø=\Œ&É+. Çwüº|üPs¡«ø£+>± Á|ü»\T
kÕe÷õø£ ìj·Te÷\qT bÕ{Ï+#ê\+fÒ n~ ùV≤‘·Tã<ä∆yÓTÆq ÄyÓ÷<ä+e\¢HÓ’Hê
»s¡>±*. ˝Ò<ë eT‘·+, <˚e⁄&ÉT yÓTT<ä\sTTq qeTàø±\ qT+&ç |ü⁄fÒº $XÊ«kÕ\
e\¢qsTTHê »s¡>±*.
ìC≤ìøÏ @ kÕe÷õø£ e´edüú nsTTHê ø=+‘·y˚Ts¡≈£î Á|ü»\ ÄyÓ÷<ä+‘√
ø=+‘·y˚Ts¡≈£î <ä+&ÉHê~Ûø±s¡+‘√ ‘·q eTqT>∑&É kÕ–+#·T≈£î+≥T+~. πøe\+
Á|üC≤yÓ÷<ä+‘√, n+<äT˝ÀqT >∑T&ç¶ $XÊ«dü+ ˝Òø£ eT÷&ÛqÉ eTàø±\ qT+&ç »ì+∫q
ÄyÓ÷<ä+ ø±ø£ ùV≤‘·Tã<ä∆yÓTÆq ÄyÓ÷<ä+‘√ ˇø£ kÕe÷õø£ e´edüú ì\e>∑*–‘˚H˚
n~ dü+|üPs¡íyÓTÆq Á|üC≤kÕ«eT´+ ne⁄‘·T+~. #·]Á‘·˝À Ç|üŒ{Ïes¡≈£î
nìï e´edü ú \ ÷ kÕ+dü ÿ è‹ø£ dü + dü ú \ <ë«sê Á|ü C ≤yÓ ÷ <ëìï ˇø£ y Ó ’ | ü ⁄
s¡÷bı+~+#·T≈£î+≥÷ eTs=ø£ yÓ’|ü⁄ ã\Á|üjÓ÷>∑+ <ë«sê ‘·eT ìj·Te÷\T
neT\T#˚dü÷Ô XÊ+‹˙ uÛÑÁ<ä‘·q÷ HÓ\ø=˝≤ŒsTT.
52
Áu≤Vü≤àD <Ûäs¡à+˝À Á|üC≤kÕ«eT´+
eTqTe⁄≈£î e÷Á‘·+ ã\Á|üjÓ÷>∑+ MT<ä e÷Á‘·y˚T qeTàø£+ ñ+~.
Áu≤Vü≤àD°jT· <Ûsä à¡ + Á|üC≤yÓ÷<ëìï bı+<ä&+É kÕ<Û´ä + ø±<ä˙ øπ e\+ <ä+&É+‘√H˚
<ëìï ì\u…{≤º\˙ >∑T]Ô+#ê&˚y÷Ó ‘Ó©<äT. <ä+&ÜìøÏ e÷Á‘·+ n‘·qT $|üØ‘·yTÓ qÆ
ÁbÕeTTK´+ Ç#êÃ&ÉT. <ä+&Éy˚T ndü\T sêE n˙, sêE nì |æ\eã&˚yê&ÉT
<ëìì neT\T#˚ùd ˇø£ kÕ<Ûäq+ e÷Á‘·y˚Tq˙ n+{≤&ÉT. q\¢{Ï X¯Øs¡+, mÁs¡{Ï
ø£fió¯ fl >∑\ ˇø£ ªã÷∫yê&çµ>± <ä+&Üìï eTqTe⁄ e]íkÕÔ&TÉ . á ã÷∫yê&ç uÛj Ñ T· +
˝Òø£b˛‘˚ #·‘·Ts¡«sêí\÷ <Ûäsêàìï >ös¡$+#·e+{≤&ÉT. ÁãVü≤à<˚e⁄&ÉT sêEqT
#˚dæq|ü&˚ <ä+&Üìï ≈£L&É ‘·q X¯Øs¡+ qT+&ç s¡÷bı+~+∫ sêE #˚‹˝À ô|{Ϻ
<Ûäsêàìï ø±bÕ&ÉeTì |ü⁄s¡e÷sTT+#ê&É+{≤&ÉT. sêE ìÁ<äb˛‘·Tqï|ü&ÉT ≈£L&É
<ä+&É+ y˚T\Tø=ì ñ+&ç düe÷C≤ìï bÕ|ü⁄\ qT+&ç ø±bÕ&ÉT‘·T+<ä+{≤&ÉT.
kÕe÷õø£ ìj·Te÷\qT eTqTwüß\T >ös¡$+∫ ‘·<äqT>∑TD+>±
q&É#·Tø√yê\+fÒ <ä+&ÉHê~Ûø±sêìï ìdü‡+ø√#·+>± ñ|üjÓ÷–+#·&Éy˚T @¬ø’ø£
e÷s¡Z+ nì eTqTe⁄ dæ<ë∆+‘·+. eTqTwüß\ $XÊ«kÕìï bı+<ä&É+ <ë«sê
ìj·TeTã<ä∆yÓTÆq kÕe÷õø£ e´edüúqT HÓ\ø=˝≤Œ\ì uÛ≤$+#˚ Á|üC≤‘·+Á‘·
Ä˝À#·q≈£î Ç~ |üP]Ô>± $s¡T<ä∆+. nsTT‘˚ |ü⁄≥Tºø£‘√H˚ eTqTwüß\qT
ñ#·Ã˙¤ #ê\T>± $uÛõÑ +#˚ ôV≤’ +<äe kÕe÷õø£ ˙‹ì neT\T #˚jT· &ÜìøÏ <ä+&ÉyT˚
Á|ü<Ûëq kÕ<Ûäq+ ø±>∑\<äì eTqTe⁄ qeTà&É+˝À ô|<ä›>± ÄX¯Ãs¡´b˛e\dæ+<˚MT
˝Ò<Tä .
<ä+&É+‘√ sêE $~Û+#˚ •ø£å ≈£L&É H˚s¡düTÔ\qT dü+düÿ]+#·&ÜìøÏ
ñ<˚›•+∫+~ ø±<äT. dü+düÿs¡D≈£î eTqT<Ûäs¡àXÊg+˝À kÕúq+ ˝Ò<äT. •øÏå+#·&ÜìøÏ
y˚sπ \øå±´\THêïsTT. Ç‘·sT¡ \qT uÛj Ñ T· ô|{Ï,º yêfi¯ófl H˚sê\T #˚jT· ≈£î+&Ü #·÷&É&+É
ˇø£ \ø£å ´+. n+<äTe\¢ ø±fi¯ófl #˚‘·T\T q]πødæq H˚s¡>±fi¯flqT ãVæ≤s¡+>∑ düú\+˝À
Á|ü<ä]Ù+#·eTì eTqTe⁄ sêE≈£î Væ≤‘·e⁄ #ÓbÕŒ&ÉT. yêfi¯fl nedüú #·÷dæq Ç‘·s¡
Á|ü»\T H˚sê\T #˚j·T≈£î+&Ü ñ+{≤s¡ì.
H˚s¡düTÔ&ÉT eT∞fl Ä H˚s¡+ #˚j·T≈£î+&É ñ+&É&É+ ¬s+&Ée \ø£å ´+. Bì
ø√dü+ @+ #ÓbÕÔ&É+fÒ, @ XÊØs¡ø£ n+>∑+‘√ Ä H˚s¡+ #˚kÕ&√ Ä n+>±ìï
‘=\–+#·eTì n+{≤&ÉT. n|ü&ÉT H˚s¡düTÔ&ÉT eT∞fl Ä H˚s¡+ #˚j·T˝Ò&ÉT.
53
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
ñ<ëVü≤s¡D≈£î <=+>∑‘·q+ #˚ùdÔ #˚sTT q]πøj·÷*. CÒãT <=+>∑‘·HêìøÏ y˚fi¯ófl
q]πøj·÷*. á s¡ø£yÓTÆq •ø£å\T y˚j·T&É+ ôV’≤+<äe <Ûäs¡à+˝ÀH˚ ø±<äT, eTqTe⁄
ø£+fÒ #ê˝≤ ‘·s¡Tyê‹ ø±\+˝Àq÷, Ç‘·s¡ <˚XÊ\˝Àq÷ ≈£L&Ü yê&ÉTø£˝À
ñ+&ç+~. nsTT‘˚ eTqTe⁄ á s¡ø£yÓTÆq •ø£å\qT es¡í<Ûäs¡à n‹Áø£eTD≈£î ≈£L&Ü
$~ÛkÕÔ&ÉT. ñ<ëVü≤s¡D≈£î ˇø£ X¯SÁ<äT&ÉT nÁ>∑≈£î\ Ád”Ô‘√ ˝…’+–ø£ dü+ã+<Ûä+
ô|≥Tº≈£îHêï, ô|≥Tºø√yê\ì ø√s¡T≈£îHêï (ã˝≤‘êÿs¡+>± ø±<äT, ÄyÓT düeTà‹‘√H˚
nsTTHê) n‘·ì |ü⁄s¡TcÕ+>±ìï ø√dæy˚j·T&É+ eTqTe⁄ dü÷∫+#˚ •ø£å. ˇø£ e´øÏÔ
‘·qø£+fÒ ô|’ ≈£î˝≤ìøÏ #Ó+~q e´øÏÔì ø=≥º&É+, <ä÷wæ+#·&É+ Ç‘ê´~ #·s¡´\T
eTqT<Ûäs¡à+ Á|üø±s¡+ H˚sê\T. ñ<ëVü≤s¡D≈£î øÏ+~ ≈£î˝≤ìøÏ #Ó+~q e´øÏÔ
nÁ>∑≈£î˝≤ìøÏ #Ó+~q e´øÏÔì ø±*‘√ ‘·ìï‘˚ Ä ø±\T ‘Ó>∑>√ùdj·÷*. #˚‹‘√
ø=&ç‘˚ #˚sTT q]øÏyj ˚ ÷· *. ‹&ç‘˚ Hê\Tø£ ø√dæyj˚ ÷· *. ñ$Tày˚ùdÔ s¬ +&ÉT ô|<äe⁄\T
q]øÏy˚j·÷*. ˇπø Ädüq+ MT<ä ≈£Ls¡TÃ+fÒ |æÁs¡\T q]øÏy˚j·÷*. eT÷Á‘·
$düs¡®q+ #˚ùdÔ |ü⁄s¡TcÕ+>∑+ ø√ùdj·÷*. ÇM eTqTe⁄ ìj·Te÷\T.
•ø£≈å î£ eT÷&Ée \ø£Då +, H˚sêìøÏ >∑T] nsTTq yê]øÏ e÷qdæø£ dü+‘·è|æìÔ
ø£*–+#·&É+. n+fÒ yêfi¯fl Á|ürø±s¡ yê+#Û·qT rs¡Ã&É+. u≤~Û‘·T&ÉT dü«j·T+>±
Á|ürø±s¡+ rs¡TÃø√e&É+ Hê>∑]ø£ düe÷»+ ˇ|üø√<äT ø±ã{Ϻ, Ä ø√]ø£qT
sêC≤´+>∑ j·T+Á‘·+ rsêÃ*. •ø£åqT á <äèw溑√ #·÷dæq|ü⁄&ÉT H˚s¡düTÔ&çì
dü+düÿ]+#·&É+ nH˚ Ä˝À#·q≈£î ‘êe⁄ ñ+&É<äT.
düe÷C≤ìøÏ H˚s¡düTÔ\ |”&É ˝Ò≈£î+&Ü #˚j·T&É+ Hê\T>∑e \ø£å ´+. ˇø£
H˚s¡düTÔ&çøÏ eTs¡D<ä+&Éq y˚dæHê, Bs¡Èø±\+ U…’<äT #˚dæHê, <˚X¯ ãVæ≤wüÿs¡D
$~Û+∫Hê düe÷C≤ìøÏ n‘·ì |”&É ˝Ò≈î£ +&É b˛‘·T+~. <˚X¯ ãVæ≤wüÿs¡D m≥Te+{Ï
yê]øÏ $~Û+#ê\ì eTqTe⁄ Ä<˚•+#ê&√ #·÷&É+&ç. p<äs¡T\T, kÕsêsTT
ny˚Tàyêfi¯ófl, Á≈£Ls¡yÓTÆq eTqTwüß\T, HêdæÔ≈£î\T, Ç‘·s¡T\ eè‘·TÔ\qT Ä#·]+#˚
yêfi¯ófl <˚X¯ ãVæ≤wüÿs¡D≈£î ns¡TΩ\T nì eTqTe⁄ n+{≤&ÉT. n+fÒ p<äs¡T\
e+{Ï Vü‰ìø£s¡eTsTTq eTqTwüß\‘√bÕ≥T ≈£î\e´edüúqT ‹s¡düÿ]+#˚ yêfi¯flqT,
Áu≤Vü≤àD eT‘êìï ‹s¡dÿü ]+#˚ yêfi¯flqT ≈£L&Ü <˚XÊ+‘·s+¡ |ü+|æ+∫y˚dæ düe÷C≤ìï
ø±bÕ&Ü\ì eTqTe⁄ dü+ø£\Œ+.
54
Áu≤Vü≤àD <Ûäs¡à+˝À Á|üC≤kÕ«eT´+
nsTT<äe \ø£´å + H˚sd¡ Tü &Ô ìç Á|üø±å fi¯q #˚dæ bÕ|ü+ qT+&ç $eTTøÏÔ #˚jT· &É+.
H˚sêìøÏ ‘·–q •ø£å nqTuÛÑ$+#·ø£b˛‘˚ H˚s¡+ #˚dæq bÕ|ü+ b˛<äT. H˚s¡ $#ês¡D
e´edüúqT Á|ü»\T Á|ü•ï+#·≈£î+&Ü #˚j·T&ÜìøÏ á u…~]+|ü⁄ u≤>± |üì#˚düTÔ+~.
ô|’>±, H˚s¡düTÔ&çøÏ ‘·–q •ø£åy˚j·Tø£b˛‘˚ Ä bÕ|ü+ sêE≈£î #·T≥Tº≈£î+≥T+<äì
eTqTe⁄ sêEqT u…~]+#ê&ÉT. ne÷j·T≈£î\qT •øÏ+å #·&+É m+‘·{Ï bÕ|üø±s¡´yÓ÷
<√wüß\qT $&ç∫ô|≥º&É+ ≈£L&Ü n+‘·{Ï bÕ|üø±s¡´y˚TqHêï&ÉT.
≈£î\e´edüú≈£î ñ+&˚ Á|ü‘˚´ø£yÓTÆq ne\ø£åD≤\qT |üø£ÿqô|&ç‘˚,
Á≈£Ls¡‘«· +˝À @ <˚X¯ H˚sd¡ àü èr eTqT<Ûsä êàìøÏ rdæb˛<äT. ≈£î\<Ûsä à¡ + á Á≈£Ls¡‘ê«ìï
@$<Ûä+>± eT]+‘· eÁø°ø£]+∫+<äH˚~ >∑eTì+#ê*. Ç+>∑¢+&é˝À 19e
X¯‘êã›+<ëø± πøe\+ Vü≤‘·´e+{Ï H˚sê\πø ø±ø£ <=+>∑‘·q+ e+{Ï n‹ ∫qï
H˚sê\≈£î ≈£L&É ñ]•ø£å y˚ùdyês¡T. <ë<ë|ü⁄ 200 ∫Hêï∫‘·ø£ H˚sê\≈£î Ç+>∑+¢ &é˝À
ñ]•ø£å ñ+&˚~. n≥Te+≥|ü&ÉT eTqTe⁄ ≈£L&Ü nH˚ø£ H˚sê\≈£î
eTs¡D<ä+&ÉqH˚ •ø£å>± uÛ≤$+#ê&É+fÒ ÄX¯Ãs¡´+˝Ò<äT. ø±˙ n$ @j˚T H˚sê˝À
>∑eTìùdÔ, Áu≤Vü≤àD°j·T es¡í<Ûäsêà˙ï |æ‘·èkÕ«e÷´˙ï H˚s¡düà è‹ <ë«sê ì\u…fÒº
Á|üj·T‘·ï+ m+‘·>± »]–+<√ ns¡ú+ ne⁄‘·T+~.
eTs¡D <ä+&Éq˝À nH˚ø£ s¡ø±\T+{≤sTT. •s¡#˚ä<ä+ (ˇø£ÿ <Óã“‘√
‘·\q]πøj·T&É+) nìï{Ïø£+fÒ <äj·T>∑\ eTs¡D<ä+&Éq. Ç+ø± nH˚ø£ s¡÷bÕ\
eTs¡D•ø£åqT ≈£L&Ü eTqTe⁄ >∑T]ÔkÕÔ&ÉT. Ç$ •s¡#˚ä<ä+ ø£+fÒ Á≈£Ls¡yÓTÆq
eTs¡D•ø£å\T. ∫qï ø£‹Ô‘√ eTTø£ÿ\T eTTø£ÿ\T>± qs¡ø£&É+, @<√ ˇø£ X¯Øs¡
n+>±ìï q]øÏ s¡øÁÔ£ kÕe+e\¢ #·ìb˛ìe«&É+, #˚‘T· \T s¬ +&É÷ ‘Ó>q∑ ]øÏ X¯Øsêìï
ø£‹Ô‘√ ˝Òø£ áf…‘√ bı&ç∫ >√&É≈£î >∑T∫à ñ+#·&É+, ˙{Ï˝À ã\e+‘·+>±
eTT+∫ #·+|ü&+É , düJe+>± <äV≤ü q+ #˚jT· &É+, düJe+>± ≈£îø£ÿ\≈£î y˚jT· &É+,
ø±>∑T‘·Tqï q÷HÓ H√{À¢ #Óe⁄\˝À b˛j·T&É+, mÁs¡>± ø±*q Çq|ü ø£&ì¶û H√{À¢ô|{Ϻ
>=+‘·Tø±*Ã #·+|ü&É+, @qT>∑T #˚‘· ‘=øÏÿ+#·&É+ yÓTT<ä\sTTq$ Äj·Tq
dü÷∫+∫q eTs¡D<ä+&Éq s¡÷bÕ\T. H˚s¡+ rÁe‘·qT ã{Ϻ •s¡#˚ä<ä+ ã<äT\T
ø£]ƒqyÓTÆq eTs¡D<ä+&ÉqqT •ø£å>± $~Û+#ê\ì eTqTe⁄ Á|ü‹bÕ~kÕÔ&ÉT. ø=ìï
$wüj·÷\˝À H˚s¡rÁe‘·≈£î eTqTe⁄ dü÷∫+#˚ Á|üe÷D+ ùV≤‘·Tã<ä∆+>±H˚
ñ+≥T+~ (<ëìøÏ eTs¡D<ä+&Éq $~Û+#·&É+ ùV≤‘·Tã<ä∆+ ø±ø£b˛sTTq|üŒ{Ïø°).
55
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
ñ<ëVü≤s¡D≈£î s¡V≤ü dü´+>± dü+#·]+#˚ <=+>∑\≈£î ÄÁX¯jT· + Ç#˚Ãyê]øÏ •s¡#Ã˚ <¤ +ä
•ø£åø±>±, sêÁ‹|üP≥ <=+>∑‘·Hê\T #˚ùdyê]øÏ •ø£å #˚‘·T\T q]πødæ áf…‘√
>√&É≈£î >∑T∫à #·+|ü&É+. n+fÒ H˚s¡+#˚ùd yê]ø£+fÒ yê]øÏ ÄÁX¯j·T+ Ç#˚Ãyê]øÏ
‘·≈î£ ÿe rÁe‘·sy¡ TÓ qÆ •ø£å y˚j÷· \ì >∑T]Ô+#ê&ÉT. n<˚$<Û+ä >± ø=ìï dü+<äsꓤ\˝À
Á|üC≤ Á|üjÓ÷»Hê\qT ã{Ϻ •ø£å rÁe‘· ìs¡íj·T+ ne⁄‘·T+~. ñ<ëVü≤s¡D≈£î
#Ós¡Te⁄ø£≥ºqT ‘Ó+ù|yê]øÏ •ø£å πøe\+ kÕ<Ûës¡D eTs¡D<ä+&Éq ø±<äT. ˙{Ï˝À
eTT+∫ #·+|ü&É+. á •ø£å\˝Àì Á≈£Ls¡‘ê«ìï á s√E eTq+ ÄyÓ÷~+#·eTT.
nsTTq|üŒ{Ïø° rÁe‘·≈£î Á|üC≤ Á|üjÓ÷»Hê\qT Á|üe÷D+>± ô|≥Tºø√e&É+
Vü≤]¸+#·<ä>∑Z \ø£åD+.
nsTT‘˚ á kÕ<Ûës¡D Á|üC≤Á|üjÓ÷»Hê\‘√ es¡í<Ûäs¡à |æ‘·èkÕ«eT´ e´edüú
Á|üjÓ÷»Hê\T ≈£L&Ü ø£\>∑\dæb˛sTT ñ+{≤sTT. Áu≤Vü≤àDT&çì nÁ|ü‹wü˜bÕ\T
#˚ùd X¯SÁ<äT&çøÏ •s¡#Ã˚ <¤ yä T˚ •ø£.å øπ e\+ nÁ|ü‹wüb˜ Õ\T #˚jT· &É+‘√ Ä–b˛≈£î+&Ü
X¯SÁ<äT&ÉT Áu≤Vü≤àDT&çì <ä÷wæùdÔ n|ü&ÉT H˚s¡+ rÁe‘· ô|s¡T>∑T‘·T+~. mÁs¡>±
ø±*Ãq Çq|üø£&û¶ì H√{À¢ <ä÷]à ø±*à #·+|ü&É+ <ëìøÏ •ø£å. X¯SÁ<äT&ÉT
Áu≤Vü≤àDT\≈£î yêfi¯fl $<ÛTä ˝Ò$T{À #Óù|Œ nVü≤+ø±sêìøÏ bÕ\Œ&ç‘˚ n‘·ì #Ó$˝À,
eTT≈£îÿ˝À ø±>∑T‘·Tqï q÷HÓb˛dæ #·+bÕ*.
‘êqT >=|üŒ<ä˙, ‘·qyêfi¯ófl >=|üŒyêfi¯fl˙ uÛ≤$+∫ uÛÑs¡Ô|ü≥¢ ‘êqT
ìs¡«]Ô+#·e\dæq $<ÛäT\qT ìs¡¢ø£å´+ #˚ùd Ád”Ôì n+<äs¡÷ #·÷ùd #√≥ düJe+>±
≈£îø£ÿ\≈£î y˚dæ #·+bÕ\ì eTqTe⁄ n+{≤&ÉT. ÄyÓT≈£î e÷eT÷\T eTs¡D<ä+&Éq
dü]b˛<äT.
H˚s¡düà è‹øÏ dü+ã+~Û+∫q kÕ<Ûës¡D ìj·Te÷\˝ÀqT, eØZø£s¡D
dü÷Á‘ê\˝ÀqT Ç‘·s¡ <˚XÊ\ H˚s¡düà è‹‘√ b˛\Ã<ä>∑Z Á|ü>∑‹ì ôV’≤+<äe H˚s¡düà è‹
≈£L&Ü kÕ~Û+∫+<äì #ÓbÕŒeTT. BìøÏ ˇø£ ñ<ëVü≤s¡D H˚s¡+ ìs¡«#·q+˝À
dü+ø£˝≤ŒìøÏ e⁄+&˚ ÁbÕeTTK´‘·. H˚s¡+ #˚j·÷\qï dü+ø£\Œ+ ˝Ò≈£î+&É H˚s¡+
»]–‘˚ n~ H˚s¡y˚T ø±<äì Hê>∑]ø£ H˚s¡düà è‹ uÛ≤$düTÔ+~. ñ<˚›X¯´|üPs¡«ø£yÓTÆq
dü+ø£\ŒyÓTÆHê ñ+&Ü*, ˝Ò<ë ø£˙dü+ ‘Ó*d” nC≤Á>∑‘·Ô>± Á|üe]Ô+∫ ñ+&Ü*.
Ç+<äT˝À ¬s+&Ée~ yÓTT<ä{Ï <ëìø£qï ‘·≈£îÿe rÁe‘·s¡yÓTÆq H˚s¡+. nsTTq|üŒ{Ïø°
56
Áu≤Vü≤àD <Ûäs¡à+˝À Á|üC≤kÕ«eT´+
nB ˇø£ H˚s¡y˚T. ø±˙ nC≤Á>∑‘·Ôe\¢ >±˙, dü+ø£\Œ+ ˝Ò≈£î+&Ü >±˙ H˚s¡+
»]–‘˚ n~ H˚s¡+ ø±<äT. Ä<ÛäTìø£ H˚s¡düà è‘·T\T >∑T]Ô+#˚ á dü÷Á‘êìï
eTqT<Ûäs¡àXÊg+ ≈£L&Ü >∑T]Ô+∫+~. n<˚$<Ûä+>±, H˚sêìï $#ê]+#˚≥|ü&ÉT,
•ø£å ìs¡ísTT+#˚≥|ü&ÉT <˚X¯ ø±\ |ü]dæú‘·T\qT, H˚s¡düTÔ&ç kÕe÷õø£ Ä]úø£
dæ‹ú >∑‘T· \qT <äèwæ˝º À ô|≥Tºø√yê\ì eTqT<Ûsä à¡ XÊg+ n+≥T+~. H˚s+¡ rÁe‘·qT
ã{Ϻ •ø£å rÁe‘· ñ+&Ü* >±˙ H˚s¡+ rÁe‘·‘√ dü+ã+<Ûä+˝Òì rÁeyÓTÆq •ø£å\T
y˚j·T≈£L&É<ä+≥T+~.
á kÕ<Ûës¡D dü÷Á‘ê\T Hê>∑]ø£yÓTÆqy˚. nsTT‘˚ yê{ÏøÏ ì]›wüº+>± ns¡ú+
#Ó|ü≈£îH˚≥|ü&ÉT es¡í<Ûäs¡à dü+düÿ è‹, |æ‘·èkÕ«eT´ dü+düÿ è‹ eTqTe⁄
ne>±Vü≤qqT ìs¡ísTTkÕÔsTT. rÁe‘·, kÕe÷õø£ dæú‹>∑‘·T\T, |ü]dæú‘·T\T nH˚
e÷≥\ ìs¡«#·q+ Áu≤Vü≤àD°j·T dü+düÿ è‹ qT+&ç edüTÔ+~. ñ<ëVü≤s¡D≈£î
es¡í<Ûäsêàìï n‹Áø£$T+∫ Á|üe]ÔùdÔ n~ H˚s¡+ ne⁄‘·T+~. <ëìøÏ eTqTe⁄ #ê˝≤
ø£]ƒqyÓTÆq •ø£å ìπs›•kÕÔ&ÉT. á $wüj·T+˝À X¯SÁ<äT\≈£L Ád”Ô\≈£L eTqTe⁄
m≥Te+{Ï $TqVü‰sTT+|ü⁄\÷ Çe«˝Ò<Tä . ø±˙ Áu≤Vü≤àDT\≈£î e÷Á‘·+ Ç#êÃ&ÉT.
Áu≤Vü≤àDT\T ‘·≈£îÿe ≈£î\+ yêfi¯fl <ä>∑Zs¡ <ëq+ rdüTø√e&É+ <Ûäs¡à $s¡T<ä∆+.
‘·≈£îÿe ≈£î\+ yêfi¯fl≈£î $<ä´ H˚s¡Œ&É+ <Ûäs¡à $s¡T<ä∆+. ø±˙ ‹+&çøÏ >∑&Éeì
Áu≤Vü≤àDT\T á ¬s+&ÉT |üqT\T #˚j·Te#·TÃq˙ n~ Ä|ü<ä∆s¡à ìs¡íj·T+ øÏ+<ä
#Ó \ T¢ u ≤≥e⁄‘· T +<ä ˙ eTqTe⁄ n+{≤&É T . nsTT‘˚ m+‘· { Ï $|ü ‘ · ÿ s¡
|ü]dæ‹ú ˝ÀqsTTHê ≈£î\ø£≥&º ìç ‘·|Œæ Á|üe]Ô+#˚ Ä|ü<s∆ä à¡ dü<Tä bÕj·T+ X¯SÁ<äT\≈£î
˝Ò<äT. n<˚$<Ûä+>±, <=+>∑‘·q+ eTqTe⁄ <äèwæº˝À rÁeyÓTÆq H˚s¡+. ø±ì
j·T»„ø£s¡àø±+&É≈£î kÕeTÁ– ‘·≈£îÿe |ü&çq Áu≤Vü≤àDT&ÉT bı\+˝Àì <ÛëHê´ìï,
‘√≥\˝Àì |òü˝≤\qT j·T»e÷ì nqTeT‹ ˝Ò≈£î+&Ü rdüTø√e#·TÃ. n~
<=+>∑‘·q+ ø±<äT.
•ø£å rÁe‘· H˚sêìï ã{Ϻ ñ+&Ü* nqï Hê´j·TdüeTà‘·eTsTTq dü÷Á‘·+
≈£L&Ü ˇø£ y˚Ts¡≈£î ùV≤‘·Tã<ä∆yÓTÆq ìj·TeT+>±qT, ˇø£ y˚Ts¡≈£î es¡í$eø£åqT
ã˝Àù|‘·+ #˚ùd ìj·TeT+>±qT |üì#˚düTÔ+~. nìï <˚XÊ\˝≤>∑ uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À
≈£L&Ü s¡ø£s¡ø±\ •ø£å\T+&˚$. n_ÛX¯+düq+ nìï{Ïø£+f… eTè<äTesTTq •ø£å.
57
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
Bì˝À eT∞fl eTqTe⁄ ¬s+&ÉT s¡ø±\qT >∑T]ÔkÕÔ&ÉT. yÓT‘·Ô>± n_ÛX¯+dæ+#·&É+
(yê>∑›+&É+), >∑{Ϻ>± ôV≤#·Ã]+#·&É+ (~Û>∑›+&É+). ¬s+&Ée •ø£å EsêàHê. Bì˝À
eT÷&ÉT yÓ÷‘ê<äT\qT eTqTe⁄ >∑T]ÔkÕÔ&ÉT. Á|ü<∏äeT yÓ÷‘ê<äT˝À EsêàHê 250
|üDeTT\ <ëø± ñ+≥T+~. eT<Û´ä eT yÓ÷‘ê<äT 500 |üDeTT\T, ñ‘·eÔ T yÓ÷‘ê<äT
1000 |üDeTT\T. nsTT‘˚ eTØ rÁeeTsTTq H˚s¡eTsTT‘˚ H˚s¡düTÔ&ç ÄdæÔ yÓTT‘·Ô+
»|ü⁄Ô #˚jT· e#·TÃ. á s¡ø+£ >± sêE ùdø£]+∫q EsêàHê sêE≈£î #Ó+<ä≈L£ &É<˙ä ,
sêC≤´ìπø #Ó+<ë\˙ eTqTe⁄ n+{≤&ÉT. n~ sêEπø #Ó+<˚≥≥ºsTT‘˚ sêE\T
ø£≈£îÿ]Ô|ü&ç N{Ïø° e÷{Ïø° ô|<ä›m‘·TÔq EsêàHê\T edü÷\T #˚ùd Á|üe÷<ä+
ñ+<äì eTqTe⁄ ùV≤‘·Tã<ä∆+>±H˚ >∑T]Ô+∫ á ìj·TeT+ ô|{≤º&ÉT. nsTT‘˚
n+<äT˝À ≈£L&Ü Áu≤Vü≤àDT\ dü«+‘· ˝≤uÛÑ+ #·÷düT≈£îHêï&ÉT. •ø£å\T y˚j·T&É+
<ë«sê sêE ùdø£]+∫q EsêàHê\ yÓTT‘·Ô+ KC≤Hê˝ÀqsTTHê »eT ø±yê*,
˝Ò<ë <ëìì düÁ<ë“Vü≤àDT\¬ø’Hê |ü+∫ô|{≤º* n+{≤&ÉT.
Hê\T>∑e •ø£å ø±sê>±s¡ ìs¡“+<Û+ä . nsTT<äe~ uÛÖ‹ø£ <ä+&Éq+. Äs¡e~
sê»´ ãVæ≤wüÿs¡D. Ç+<äT˝À uÛÖ‹ø£ <ä+&Éq+ #ê˝≤ Á≈£Ls¡+>± ñ+&É>∑\<äì
#·÷XÊ+. @ n+>∑+‘√ H˚s¡+ #˚ùdÔ Ä n+>±ìï ‘Ó>∑qs¡ø±* nH˚~ uÛÖ‹ø£
<ä+&Éq≈£î dü+ã+~Û+∫q ÁbÕ<∏ä$Tø£ dü÷Á‘·+. n+‘˚ø±≈£î+&Ü ãVæ≤s¡+>∑+>±
nee÷q|üs¡#·&É+ ø√dü+ H˚sêìøÏ dü+ã+~Û+∫q ∫Vü‰ïìï qT~{ÏMT<ä
eTTÁ~+#·&+É , >∑T+&ÉT >=]– >±&ç<ä MT<ä }πs–+#·&+É ≈£L&Ü »]π>~. ∫Vü‰ï\T
qT~{ÏMT<ä eTTÁ~+#˚ |ü<‹∆ä j·T÷s¡|˝t À ≈£L&Ü #ê˝≤ø±\+ ñ+&ç+~. (|ü+C≤uŸ
b˛©düT\T á eTqT˙‹ì yÓ*øÏrdæ ø=+<äsT¡ Ád”\Ô ô|q’ á eT<Û´ä Á|üj÷Ó –+#ês¡T).
düT‹yÓT‘·Ôì n_ÛX¯+düq+ qT+&ç n‹Á≈£Ls¡yÓTÆq eTs¡D<ä+&Éq <ëø±
•ø£å\qT Ç+‘· $es¡+>± eØZø£]+#·&É+ |ü]D‹ #Ó+~q •øå±àdüà è‹ \ø£åD+.
nsTT‘˚ á |ü]D‹ yÓTT‘·+Ô Áu≤Vü≤àD°jT· es¡í <Ûsä à¡ |ü]~Û˝À »]–+~. n+<äTe\¢
Ç+‘· yÓT\≈£îe>± eØZø£]+∫q á •øå±düà è‹˝Àì @ •ø£åqT @ |ü]dæú‹˝À @
H˚sêìøÏ e]Ô+|üCÒkÕs¡ì |ü]o*ùdÔ n&ÉT>∑&ÉT>∑THê es¡í<Ûäs¡à+, |æ‘·èkÕ«eT´ ˙‹
ø={§º∫Ãq≥Tº ø£ì|ækÕÔsTT. Çìï s¡ø±\ •ø£å\˝À n_ÛX¯+düq+, EsêàHê,
<˚X㯠Væ≤wüÿs¡D e÷Á‘·yT˚ Áu≤Vü≤àDT\≈£î e]ÔkÕÔsTT. Áu≤Vü≤àDT\≈£î uÛÖ‹ø£ <ä+&Éq+
58
Áu≤Vü≤àD <Ûäs¡à+˝À Á|üC≤kÕ«eT´+
m{Ϻ |ü]dæ‹ú ˝Àq÷ $~Û+#·sê<äT. eTVü‰ nsTT‘˚ >∑T+&ÉT >=]–+#·e#·TÃ. Ç‘·sT¡ \≈£î
eTs¡D<ä+&Éq $~Û+#˚ H˚sê\≈£î düVæ≤‘·+ Áu≤Vü≤àDT\≈£î ¬s+&ÉT ø=s¡&Ü <Óã“\T
≈£L&Ü y˚j·T≈£L&É<äT. >∑T+&ÉT >=]–+∫ n‘·ìì ‘·q ÄdæÔ‘√ düVü‰ sê»´+
qT+&ç ãj·T{ÏøÏ |ü+|æ+∫y˚j·÷*. n<˚ X¯SÁ<äT\ <ä>∑Z]øÏ e#˚Ãdü]øÏ πøe\+
Vü≤‘·´πø>±ø£ nH˚ø£ H˚sê\≈£î eTs¡D•ø£å $~Û+#ê\ì eTqTe⁄ n+{≤&ÉT. Ä
H˚s¡+ <=+>∑‘·q+ ø±e#·TÃ, yÓ÷dü+ ø±e#·TÃ, Ád”Ôô|’q n‘ê´#ês¡+ ø±e#·TÃ,
e÷eT÷\T |òüTs¡¸D ø±e#·Tà ˝Ò<ë es¡í<Ûäsêà˙ï es¡í ìj·Te÷\q÷ n‹Áø£$T+#˚
#·s¡´ nsTTHê ø±e#·TÃ.
kÕ<Ûës¡D Á|üC≤Á|üjÓ÷»Hê\≈£î uÛÑ+>∑+ ø£*–+#˚ nH˚ø£ H˚sê\≈£î sê»´
ãVæ≤wüÿs¡D eTqTe⁄ ìπs•› +#˚ •ø£.å q>∑s¡ <ë«sêìï $s¡>=Z≥&º +É , q>∑s¡ ÁbÕø±sêìï
<Ûä«+dü+ #˚j·T&É+, n>∑&ÉÔ\qT bÕ&ÉT#˚j·T&É+, Hê´j·TkÕúHê\˝À ‘·|ü&ÉT
kÕø£å´+ Çe«&É+, es¡Ôø£ ˝Òø£ eè‹Ôø±s¡T\ dü+|òüT+‘√ #˚düTø=qï ˇ|üŒ+<ëìï
n‹Áø£$T+#·&+É Ç‘ê´~ kÕ+|òTæ ø£ H˚sê\≈£î ôd‘’ +· sê»´ ãVæ≤wüÿs¡DÒ •ø£.å nsTT‘˚
eTqTe⁄ |æ‘·èkÕ«eT´ ≈£î≥T+ã ìj·Te÷\q÷ ≈£î\ ìj·Te÷\q÷ á kÕ+|òæTø£
Á|üjÓ÷»Hê\‘√ düe÷q+>± #·÷kÕÔ&ÉT ø±ã{Ϻ yê{Ïì n‹Áø£$T+∫Hê n<˚ •ø£å.
$yêùV≤‘·s¡ ˝…’+–ø£ dü+ã+<Ûä+ ô|≥Tº≈£îHêï, ‘·q ≈£î\ eè‹Ô ø±ì eè‹Ôì
Ä#·]+∫Hê ˝Òø£ yÓ~’ ø£ eT‘êìï ‹s¡dÿü ]+∫Hê sê»´ ãVæ≤wüÿs¡DÒ eTqTe⁄ ìπs•› +#˚
•ø£.å
m+‘·{Ï H˚sêìø£sTTHê Áu≤Vü≤àDT&çøÏ uÛÖ‹ø£ <ä+&Éq+ y˚jT· sê<äì eTqTe⁄
Ä<˚•+#ê&Éì #ÓbÕŒeTT. ø±ì Ád”Ô\T, ∫qï |æ\¢\T, eT‹dæú$T‘·+˝Òì e´≈£îÔ\T,
nHês√>∑´+‘√ u≤<Ûä|ü&ÉT‘·Tqï e´≈£îÔ\T Hê´j·TkÕúHê\T $~Û+#˚ EsêàHê
#Ó*¢+#·Tø√˝Òø£ b˛sTTHê, ø±sê>±s¡ •ø£å uÛÑ]+#·˝Òs¡qT≈£îHêï yêfi¯flqT e÷Á‘·+
}]πø e~*ô|≥º≈£L&É<äHêï&ÉT. yêfi¯fl≈£î 10 ø=s¡&Ü <Óã“\T y˚j·÷\ì eTqTe⁄
n+{≤&ÉT. Vü≤‘ê´H˚sêìøÏ Áu≤Vü≤àDTìøÏ >∑T+&ÉT >=]–+∫ |ü+|æùdÔ #ê\qï
eTqTe⁄ n_ÛÁbÕj·÷ìï #·÷XÊ+. ˇø£ Ád”Ô ãVæ≤wüߘ düeTj·T+˝À <ä÷s¡+ ñ+&É≈î£ +&Ü
Ç‘·s¡ Ád”Ô\qT yÓTÆ\|ü]ùdÔ ÄyÓT≈£î ≈£L&Ü n<˚ •ø£å. >∑T+&ÉT >=]–+∫
nee÷q|üs¡#ê* !
59
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
á H˚s¡düà è‹ yêdüÔe+>± m+‘·y˚Ts¡≈£î neT\T nsTT+~ nH˚~
$yê<ëdüŒ<äyTÓ qÆ Á|üXï¯ . ôV≤’ +<äe sêE\T eTqT<Ûsä à¡ XÊÁkÕÔìï ‘·eT sêC≤´+>∑+>±
d”«ø£]+∫ neT\T #˚XÊs¡ì n+uÒ<ÿä sY e+{Ïyês¡T n+≥T+&É>±, á <Ûsä à¡ XÊÁkÕÔ\T
πøe\+ Áu≤Vü≤àDT\ ø√]ø£qT e´ø£Ô+#˚kÕÔj·Tì ôV≤Á˙ yÓTsTTHé e+{Ïyês¡T
n+{≤s¡T. Ä<ÛäTìø£ H˚s¡düà è‹˝≤>∑ Á|ü‹ H˚sêìø° πødüTø£{Ϻ eTqT˙‹ Á|üø±s¡+
•øÏ+å #·øb£ ˛sTT ñ+&Ée#·TÃqT. Ä ns¡+ú ˝À eTqT˙‹ì Ä<ÛTä ìø£ sêC≤´+>∑+‘√q÷
H˚s¡ #·{≤º\‘√q÷ b˛\Ã&É+ ‘·|ü. nsTT‘˚ n~ πøe\+ Áu≤Vü≤àDT\ Äø±+ø£åqT
Á|üø{£ +Ï #˚ |üÁ‘·+ e÷Á‘·yT˚ ø±<äT. Äø±+ø£qå T Á|üø{£ +Ï ∫ }s¡Tø√e\dæq n>∑‘´· +
Áu≤Vü≤àDT\≈£î ˝Ò<äT. yêfi¯ófl düe÷»+˝À Ä~Û|ü‘·´ kÕúq+˝À ñHêïs¡T. Á|ü‹
πødü÷ áHê{Ï b˛©dtùdºwüq¢˝À˝≤>± qyÓ÷<äsTTHê ø±≈£îHêï, Á|ü‹ πødüTq÷
eTqT<Ûsä à¡ Á|üe÷D≤\ Á|üø±s¡+ $#ê]+∫ •øÏ+å ∫Hê •øÏ+å #·≈î£ Hêï, H˚s¡ $#ês¡D≈£î
dü+ã+~Û+∫q ˇø£ Ä#·s¡D≤‘·àø£yÓTÆq Á|üe÷D+>± eTqT˙‹ |üì#˚dæ+<äH˚~
yêdüÔe+. H˚s¡+, •ø£å, ˙‹, <Ûäs¡à+, $~Û, n~Ûø±s¡+ yÓTT<ä\sTTq uÛ≤yê\≈£î
eTqT˙‹ n~Ûø±]ø£ ìs¡«#·Hêìï Ç∫à ˇø£ Ä~Û|ü‘·´ dü+düÿ è‹ì
s¡÷bı+~+∫+<äH˚~ ≈£L&Ü yêdüÔe+. sêE>±] Hê´j·TkÕúHê\˝ÀH˚ø±ø£, Á>±eT
ô|‘·Ô+<ës¡¢ ø£#˚Ø\˝Àq÷, ≈£î\ô|<ä›\ |ü+#êsTTr\˝ÀqT, ≈£î≥T+ã+ ˝À|ü\
ì‘·´+ »]π> Hê´j·T ìs¡íj·T+˝Àq÷ á Á|üe÷D≤\T ìs¡íj·÷‘·àø£ bÕÁ‘·
ìs¡«Væ≤+#êsTT.
2. uÛÖ‹ø£ Væ≤+dü, <ä÷wüD
ÄdæÔøÏ qwüº+ ø£*–+#˚ H˚sê\T (offences against property), e´øÏÔøÏ
uÛÖ‹ø£ Vü‰ì ø£*–+#˚ H˚sê\T (offences against person) nH˚ $uÛÑ»q
H˚sd¡ àü è‹˝À eTÚ*ø£eTsTTq~. Ç+<äT˝À s¬ +&Ée ø√e≈£î dü+ã+~Û+∫q H˚sê\qT
eTqTdüà è‹ @ $<Ûä+>± ìs¡«∫+∫+~, @ $<Ûä+>± eØZø£]+∫+~, @ s¡ø£yÓTÆq
•ø£å\T ìπs›•+∫+~ nH˚ $wüj·÷\T #·÷<ë›eTT.
H˚sê\ ìs¡«#·q+˝À, eØZø£s¡D˝À, •ø£å\ |ü]e÷D+˝À, M{ÏøÏ
dü+ã+~Û+∫q dü÷Árø£s¡D˝À¢ #Ó|üø√<ä>∑Z kÕ<Ûës¡D Á|ü>∑‹— nsTT‘˚ á
60
Áu≤Vü≤àD <Ûäs¡à+˝À Á|üC≤kÕ«eT´+
yÓTT‘·eÔ T+‘ê es¡<í säÛ à¡ + #·Á≥+˝À ñ+&É&+É e\¢ Ä uÛ≤eq qT+&ç |ü⁄{Ïqº nHê>∑]ø£
$eø£å— nH˚ ¬s+&ÉT \ø£åD≤\T ôV’≤+<äe H˚s¡düà è‹˝À Ä<ä´+‘·+ ñHêïj·Tì >∑‘·
n<Ûë´j·T+˝À #·÷XÊeTT. n<˚ $wüj·T+ Çø£ÿ&É ≈£L&É >∑eTì+#·e#·TÃ.
Vü≤‘·´ : ñ<ëVü≤s¡D≈£î Vü≤‘ê´H˚sêìï rdüTø=+<ë+. ˇø£ eTìwæ eTs¡D≤ìï
eTs=ø£sT¡ ø£*–+#·&+É Vü≤‘ê´H˚s+¡ nqT≈£î+fÒ, nìïs¡ø±\ Vü≤‘·´\q÷ ˇø£{>Ï ±
#·÷&É&É+ Hê>∑]ø£ H˚s¡düà è‘·T\ \ø£åD+ ø±<äT. @ <˚X¯+˝ÀqsTTHê H˚s¡düà è‹
n_Ûeè~∆ #Ó+<˚ Áø£eT+˝À Vü≤‘·´\qT •øå±s¡ΩeTsTTq$ (culpable), •øå±s¡Ω+ ø±ì$
nì eØZø£]+#·&É+ H˚s¡TÃ≈£î+≥T+~. •øå±s¡ΩeTsTTq Vü≤‘·´\˙ï eT∞fl ˇπø ø√e≈£î
#Ó+~q$ ø±e⁄. dü+ø£˝≤Œìï ã{Ï,º |ü]dæ‘ú T· \qT ã{Ϻ Vü≤‘·´\ eT<Û´ä ‘˚&Ü #·÷&É&+É ,
_ÛqïyÓTÆq •øå± Á|üe÷D≤\T ìπs›•+#·&É+ Á|ür H˚s¡düà èr ø±\Áø£eT+˝À
H˚s¡TÃ≈£î+≥T+~.
eTqTdüà è‹ Ç+<äT≈£î $TqVü‰sTT+|ü⁄ ø±<äT. eTqTe⁄ Vü≤‘·´\qT Hê\T>∑T
s¡ø±\T>± $uÛÑõkÕÔ&ÉT. •øå±s¡Ω+ ø±ì Vü≤‘·´\˝À ¬s+&ÉT s¡ø±\T, •øå±s¡Ω+ nsTTq
Vü≤‘·´\˝À eT∞fl ¬s+&ÉT s¡ø±\T. •øå±s¡Ω+ ø±ì Vü≤‘·´\˝À ø=ìï düeTs¡ú˙j·T+
ø±e⁄ >±˙ ø£$å T+#·<–ä q$. •øå±s¡Ω+ nsTTq Vü≤‘·´\˝À dü+ø£\Œs¡V≤æ ‘·eTsTTq$,
dü+ø£\Œ |üPs¡«ø£yÓTÆq$ nH˚$ ¬s+&ÉT s¡ø±\T.
á eØZø£s¡D≈£î Ä<ÛäTìø£ \ø£åD≤\T ñ+&É&Éy˚T ø±ø£, Ç+<äT˝À
düeTs¡ú˙j·T‘·, ø£åe÷s¡Ω‘·, dü+ø£\Œ+ nH˚ e÷≥\≈£î eTqTe⁄ Ç#˚à ìs¡«#·q+
≈£L&Ü ˇø£ y˚Ts¡≈£îùV≤‘·Tã<ä∆+>± ñ+≥T+~. ø±ì <ëì düs¡düH˚ es¡í<Ûäs¡à uÛ≤e+
e∫à ≈£L#·T+≥T+~. ñ<ëVü≤s¡D≈£î s√&√¢ ã+&çq&ÉT|ü⁄‘·÷ ˇø£ eTìwæì >±˙
»+‘·Te⁄qT>±˙ &Ûûø=+fÒ n~ ø=ìï dü+<äsꓤ\˝À ø£åe÷s¡ΩeTsTTq H˚s¡+
ne⁄‘·T+<ä˙, ø=ìï dü+<äsꓤ\˝À ø£åe÷s¡Ω+ ø±ø£b˛sTTHê ndü+ø£*Œ‘·
Vü≤‘·´>± ‘·≈£îÿe •ø£å≈£î ns¡ΩeTe⁄‘·T+<ä˙ eTqTdüà è‹ n+≥T+~. ø£åe÷s¡Ω+
m|ü&Ée⁄‘·T+<ä+fÒ s¡<∏äkÕs¡~∏ Á|üy˚Tj·T+ ˝Ò≈£î+&É ã+&ç Çs¡TdüT $]–b˛e&É+,
>∑TÁs¡+ eTT≈£îÿ‘ê&ÉT ‘Ó–b˛e&É+ yÓTT<ä\sTTq ø±s¡D≤\e\¢ Á|üe÷<ä+
»]–q|ü&ÉT, ˝Ò<ë ª|üø£ÿ≈£î ‘·|üø√+&çµ nì ã+&ç #√<ä≈£î&ÉT n]∫Hê »q+
$q≈£î+&É ñqï|ü&ÉT. Ç≥Te+{Ï ø£åe÷s¡ΩeTsTTq ø±s¡D≤\e\¢ ø±ø£ Ç‘·s¡
61
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
ø±s¡D≤\e\¢ (n+fÒ s¡<∏ä #√<ä≈£îì bıs¡u≤≥T e\¢) Á|üe÷<ä+ »]–‘˚ n~
ø£åe÷s¡Ω+ ø±<äT. •øå±s¡Ω+ ne⁄‘·T+~. nsTT‘˚ n~ dü+ø£\Œ|üPs¡«ø£yÓTÆq Vü≤‘·´
ø±<äT ø±ã{Ϻ <ëìøÏ •ø£å πøe\+ EsêàHê e÷Á‘·y˚T ` ñ]•ø£å ø±<äT.
Ç~ Ä<ÛäTìø£ Á|üC≤‘·+Á‘· XÊdüHê\qT b˛*q eØZø£s¡D. nsTT‘˚ Bì
düs¡düH˚ ≈£î\‘·‘·«|ü⁄ yêdüq ≈£L&É ñ+≥T+~. ñ<ëVü≤s¡D≈£î düeTs¡ú˙j·TeTsTTq
H˚sê\qT eØZø]£ +#˚≥|ü⁄&ÉT ` ˇø£ Vü≤‘·´qT ˝Òø£ rÁeyÓTqÆ H˚sêìï ìyê]+#·&ÜìøÏ
ˇø£] ÁbÕD≤ìï rdæHê, ˝Òø£ ˇø£ Ád”Ô ‘·qô|’q ˝…’+–ø£ n‘ê´#ês¡+ »s¡|üuÀ‘·Tqï
e´øÏìÔ #·+|æyd˚ Hæ ê n$ düeTs¡˙ú j·TeTsTTq H˚sê\ì eTqTe⁄ n+{≤&ÉT. Ä<ÛTä ìø£
H˚s¡düà è‘·T\T ≈£L&É H˚sêìï ìs√~Û+#·&ÜìøÏ m<äTs¡T<ë&çøÏ bÕ\Œ&˚ Vü≤≈£îÿqT
ˇø£ #·≥|º sü e¡ TsTTq Vü≤≈£îÿ>± >∑T]ÔkÕÔsTT. nsTT‘˚ eTqTdüà è‹ düeT]ú+#˚ Vü≤‘·´\T
Ç$ e÷Á‘·yT˚ ø±e⁄. Áu≤Vü≤àDT\ j·T»„ø±+&É≈î£ n&É+¶ e∫Ãq yê]ì Vü≤‘·e÷s¡Ã&É+
düeTs¡˙ú j·T+. j·T»„ø±+&É≈î£ dü+ã+~Û+∫q |ü$Á‘· edüTeÔ ⁄\qT dü+s¡ø+åÏ #·&Üìø°,
j·T»„+ ìs¡«Væ≤+∫q+<äT≈£î Áu≤Vü≤àDT\≈£î \_Û+#˚ <äøDåÏ qT ø±bÕ&É&Üìø° Vü≤‘·´≈£î
bÕ\Œ&ç‘˚ n~ düeTs¡ú˙j·T+. $<˚o <ë&ÉT\ düeTj·T+˝À>±˙ Ç‘·s¡ C≤rj·T
dü+øå√uÛ≤\ düeTj·T+˝À>±˙ ~«» esêí\˝À kÕ+ø£s¡´+ »]π> Á|üe÷<ä+
@s¡Œ&çq|ü&ÉT <ëìì ìyê]+#·&ÜìøÏ Vü≤‘·´≈£î bÕ\Œ&ç‘˚ n~ düeTs¡ú˙j·T+.
Ç≥Te+{Ï dü+<äsꓤ\˝À ìdü‡+ø√#·+>± Vü≤‘·´>±$+#·e#·TÃq˙, Vü≤‘·´#˚ùd~
‘·q >∑Ts¡Te⁄H˚ nsTTHê, eTTdü*yê&çqsTTHê, |üdæu≤\Ts¡sTTHê, ∫e]øÏ
y˚<øä √$<äT&ÉsTTq Áu≤Vü≤àDT&çH˚ nsTTHê @+ H˚s+¡ n+≥<ä˙ eTqTe⁄ n+{≤&ÉT.
Äj·TT<Û+ä ‘√ nsTTHê eT+Á‘·‘+· Á‘ê\‘√ nsTTHê Vü≤‘·´ #˚jT· e#·TÃqì |ü]àwüHé
ÇkÕÔ&ÉT. (<˚X¯ $uÛÑ»q düeTj·T+˝À ` n+fÒ 1947 Ä>∑dtº`ôdô|º+ãsY HÓ\\˝À
dü]Vü≤<äT› ÁbÕ+‘êìøÏ #Ó+~q nH˚ø£ ≈£î≥T+u≤\˝À eT>∑yêfi¯ófl ‘·eT dü«+‘·
≈£L‘·Ts¡¢q÷ #Ó˝…¢fi¯flq÷ ª|üsêsTT eT‘·düTÔ\ u≤]q |ü&É≈£î+&ܵ e⁄+&É&ÜìøÏ
Vü≤‘·e÷sêÃs¡T. á Vü≤‘ê´ø±+&É ô|<ä›m‘·TÔq »]–+<äì á eT<Ûä´H˚ yÓ\¢&Ó’+~.
á Á≈£Ls¡‘ê«ìøÏ eT÷˝≤\T eTq dü+düÿ è‹˝À #ê˝≤ ˝À‘·T>± e⁄Hêïj·Tì eTqTe⁄
n_ÛÁbÕj·T+ ‘Ó*j·T#˚düTÔ+~).
62
Áu≤Vü≤àD <Ûäs¡à+˝À Á|üC≤kÕ«eT´+
dü+ø£\Œ |üPs¡«ø£+>± #˚ùd •øå±s¡ΩeTsTTq Vü≤‘·´\qT #ê˝≤ ø£]ƒq+>±
•øÏå+#ê\ì eTqTdüà è‹ n+≥T+~. Ç~ πøe\+ sêE ˝ÖøÏø£ u≤<Ûä´‘· ø±<äT.
<ëìì ˝ÖøÏø£ u≤<Ûä´‘·>± e~˝ÒùdÔ <äj·T≈£L kÕqTuÛÑ÷‹ø° dü+düÿs¡D <äèø£Œ<∏ëìø°
‘êe⁄ ñ+≥T+~. ø±˙ e´ekÕú>∑‘·eTsTTq ªÄs¡¶sYµ (uÛÑÁ<ä‘·)qT ì\u…≥º&É+˝À
m≥Te+{Ï e÷qMj·TeTsTTq <äj·÷<ëøÏåD≤´\≈£L eTqTdüà è‹ ‘êe⁄ Çe«<äT.
n+<äTe\¢H˚ H˚s¡>±fi¯flqT •øÏå+#˚ Á|üuÛÑT‘·« u≤<Ûä´‘·qT bÕ\≈£î&ÉsTTq sêE>±]
bÕs¡˝ÖøÏø£ uÛÑ$wü´‘·TÔ‘√ eTqTdüà è‹ eTT&çô|&ÉT‘·T+~. sêE <˚y˚+Á<äT&ç kÕúq+
bı+<ë\Hêï XÊX¯«‘·ø°]Ô bı+<ë\Hêï yÓ÷ø£å+ bı+<ë\Hêï H˚s¡>±fi¯flqT
ìsê›øDåÏ ´+>± •øÏ+å #ê\ì eTqTdüà è‹ n+≥T+~. Ä |üì#˚jT· ì sêE ªHêX¯q+µ
ne⁄‘ê&Éì n+≥T+~. kÕe÷õø£ uÛÑÁ<ä‘·qT ì\u…≥º&É+ ø√dü+ sê»´+ bÕ\Œ&˚
Væ≤+dü $wüj·T+˝À m≥Te+{Ï dü+ø√#êìø° ‘êe⁄ ˝Ò≈£î+&Ü #ê˝≤ ø£≥Tº~≥º+
#˚dTü +Ô ~ eTqTdüà è‹. (á s√E ìs¡“+<Ûä #·{≤º\q÷ #·≥uº ≤Vü≤´yÓTqÆ sê»´Væ≤+düq÷
m{Ϻ |ü]dæú‹˝ÀqT $&ÉHê&É≈£L&É<äì ÄsY.mdt.mdt. e+{Ï ôV’≤+<äe dü+düú\T
|ü≥Tºã≥º&ÜìøÏ >∑\ ‘ê‹«ø£ eT÷\+ eTqTe⁄ yÓK’ ]˝ÀH˚ ñ+~. áHê{Ï kÕe÷õø£
sê»ø°j·T dü+<äs¡“¤+ y˚πs ø±e#·TÃ).
dü+ø£\Œ |üPs¡«ø£yÓTÆq Vü≤‘·´≈£î eTs¡D<ä+&Éq kÕ<Ûës¡D •ø£å. Ç+<äT˝À
eT∞fl ‘·≈£îÿe Á≈£Ls¡yÓTÆq s¡÷bÕ\ qT+&ç n‹ Á≈£Ls¡yÓTÆq s¡÷bÕ\ <ëø±
ìπs›•+#·ã&ܶj·Tì >∑‘· n<Ûë´j·T+˝À #·÷XÊeTT. nsTT‘˚ y˚πs @ Vü≤‘·´¬ø’Hê
eTs¡D <ä+&Éq ø±ø£ Ç‘·s¡ •ø£å\T y˚j·Te#·TÃH˚yÓ÷ >±˙ Ád”Ô\qT, |æ\¢\qT,
Áu≤Vü≤àDT\qT #·+|æq yê]øÏ (Ád”Ô u≤\ Áu≤Vü≤àD|òüTTï\≈£î) ‘·|üŒìdü]>±
eTs¡D<ä+&Éq y˚j÷· \ì eTqTdüà è‹ n+≥T+~. Çø£ÿ&É eT∞fl ˇø£ ùV≤‘·Tã<äy∆ TÓ qÆ
Ä˝À#·q es¡íe´edüúqT ø±bÕ&˚ ñã˝≤≥+‘√ ø£\>∑*dæb˛sTT+~. m~–q
eT>∑yê&ÉT Vü≤‘·´ #˚jT· &ÜìøÏ |üPqT≈£î+fÒ Ád”\Ô T, |æ\\¢ T Ä‘·às¡øDå£ #˚dTü ø√C≤\s¡T.
ø±ã{Ϻ n≥Te+{Ï Vü≤‘·´≈£î eTs¡D<ä+&Éq ‘·|üŒìdü]>± $~Û+#ê\q&É+˝À ˇø£
ùV≤‘·Tã<äy∆ TÓ qÆ yê<äq ñ+~. ø±˙ yê]‘√ Áu≤Vü≤àDT\qT #˚sá &É+˝À ùV≤‘·Tã<ä‘∆ ·
@MT ˝Ò<äT. n~ Áu≤Vü≤àDT\qT uÛÖ‹ø£+>± ø±bÕ&É&Üìø°, Áu≤Vü≤àDT\T #ê˝≤
|ü$Á‘·T\H˚ uÛ≤eqqT ø±bÕ&É&Üìø°, ‘·<ë«sê yÓTT‘·+Ô >± es¡eí ´edüqú T ø±bÕ&É&Üìø°
ñ<˚›•+#·ã&ç+~ ‘·|üŒ y˚πs ø±<äT.
63
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
uÛÖ‹ø£ Væ≤+dü : ÁbÕD+ rj·T≈£î+&É >±j·T+ ø£*–+#˚ Væ≤+düqT
eTqTdüà è‹ ª<ä+&ÉbÕs¡Twü´+µ n+≥T+~. BìøÏ y˚ùd •ø£å˝À uÛÖ‹ø£ <ä+&Éq,
EsêàHê ¬s+&É÷ ñ+{≤sTT. EsêàHê |ü]e÷D+ H˚s¡+e\¢ ø£*–q >±j·T+
rÁe‘·qT ã{Ϻ ñ+≥T+~. u≤~Û‘T· ì >±j·T+ |üP]Ô>± e÷H˚es¡≈î£ nj˚T´ Ks¡Ã+‘ê
<√wæ uÛÑ]+#ê\˙ Äô|’q sêE>±] KC≤Hê≈£î EsêàHê #Ó*¢+#ê\˙ eTqTdüà è‹
n+≥T+~. á KπsÃø±ø£ EsêàHê ≈£L&É >±j·T+ rÁe‘·qT ã{Ϻ ô|s¡T>∑T‘·T+~.
πøe\+ #·s¡à+ ∫{Ï¢ s¡ø£Ô+eùdÔ EsêàHê 100 |üDeTT\T. ø£+&Ésê\T ‘Ó–‘˚
EsêàHê n+<äT≈£î ø=ìï ¬s≥T¢. meTTø£\T $]–‘˚ ÄdæÔ yÓTT‘·Ô+ »|ü⁄Ô #˚düTø=ì
<˚X¯ãVæ≤wüÿs¡D $~ÛkÕÔs¡T. á •ø£å\T á s√E eTq≈£î $|üØ‘·+>± nì|æ+∫Hê,
yê{Ïì ìs¡ísTT+#·&ÜìøÏ ñ|üjÓ÷–+∫q Á|üe÷D+ ùV≤‘·Tã<ä∆yÓTÆq<˚.
nsTT‘˚ EsêàHê‘√bÕ≥T $~Û+#˚ uÛÖ‹ø£ <ä+&Éq <ä>∑Z]øÏ e#˚Ã≥|üŒ{ÏøÏ,
•ø£å\ eØZø£s¡D˝À ùV≤‘·Tã<ä∆yÓTÆq Á|üe÷D+ b˛sTT es¡í+ Á|ü<Ûëq Á|üe÷D+
ne⁄‘·T+~. ø={Ïqº yê&ç ≈£î˝≤ìïã{Ï,º <Óã“\T ‹qïyê&ç ≈£î˝≤ìïã{Ϻ •ø£å ìs¡j í T· +
ne⁄‘·T+~. X¯SÁ<äT&ÉT ~«Eì >±j·T|ü]ùdÔ @ XÊØs¡ø£ n+>∑+‘√ >±j·T|üsT¡ kÕÔ&√
Ä n+>±ìï ‘Ó>∑ qs¡ø£&É+ eTqTe⁄ ìπs›•+#˚ kÕ<Ûës¡D •ø£å. >±j·T+ ì»+>±
ø£*–+#·qø£ÿs¡˝Ò<äT. Á|üj·T‘·ï+ #˚dæHê n<˚ •ø£å. H˚s¡+ ìs¡«#·q+˝ÀøÏ ≈£î˝≤ìï
rdüTø=ùdÔ @eTe⁄‘·T+<ä+fÒ ndü\T H˚s¡+ nÁ|ü<Ûëq+ nsTTb˛sTT ≈£î˝≤~Ûø£´‘·qT
e´‹πsøÏ+#·&Éy˚T H˚s¡+ ne⁄‘·T+~. ø=≥º&É+, ‘·qï&É+, ñ$Tày˚j·T&É+ H˚sê\+fÒ
ns¡ú+ ñ+~. ø±˙ yê{ÏøÏ •ø£å\T ìπs›•+#˚≥|ü&ÉT Ä H˚sê\T #˚j·T&É+ ø£+f…
‘·<ë«sê es¡í Ä~Ûø´£ ‘·qT ~Ûøÿ£ ]+#·&+É Á|ü<ëÛ q $wüjT· + nsTTb˛e&É+e\¢ ìC≤ìøÏ
H˚s+¡ >± uÛ≤$+#·>\∑ Væ≤+kÕ‘·àø£ #·s´¡ @B »s¡>ø∑ £ b˛sTTq|üŒ{Ïø° es¡í Ä~Ûø´£ ‘·qT
~Ûø£ÿ]ùdÔ #ê\T n<˚ H˚s¡+ nsTTb˛‘·T+~. ø±ã{Ϻ ~«E&çì ø={Ϻq X¯SÁ<äT&ç
#˚sTT q]πøj·÷\˙, ~«E&çì ‘·ìïq X¯SÁ<äTì ø±\T q]πøj·÷\˙ #Ó|Œæ q#√≥H˚
~«E&ÉT ≈£Ls¡TÃqï Ädüq+ MT<ä düe÷qkÕúsTT˝À X¯SÁ<äT&ÉT ≈£Ls¡TÃ+fÒ n‘·ì
|æÁs¡\T ‘Ó>∑q]øÏy˚j·÷\ì eTqTdüà è‹ n+≥T+~. á #·s¡´˝À es¡í e´edüúqT
~Ûø£ÿ]+#·&É+ ‘·|üŒ ø=≥º&É+ ‘·qï&É+ e+{Ï H˚sê\‘√ düe÷qeTsTTq Væ≤+dü
@B ˝Òø£b˛sTTHê M{Ïqìï{Ï˙ ˇπø#√≥ Á|ükÕÔ$+#·&É+ ‘·s¡ÿs¡Væ≤‘·+ nì ≈£L&É
Ä düà è‹ø±s¡TìøÏ ‘√#·<äT.
64
Áu≤Vü≤àD <Ûäs¡à+˝À Á|üC≤kÕ«eT´+
n<˚ düà è‹ø±s¡T&ÉT eT∞fl eTqTwüß\≈£î |üX¯óe⁄\≈£î ø£*π> >±j·÷\H˚
ø±ø£ #Ó≥¢≈£L |ü≈£åî\≈£L #˚ùd Vü‰ìì ≈£L&Ü •øå±s¡ΩeTsTTq H˚sê\Hêï&ÉT. yê{ÏøÏ
EsêàHê\T ìπs›•+#ê&ÉT. ô|’>± á H˚sê\qT #ê˝≤ düTìï‘·+>± eØZø£]+#ê&ÉT.
|ü+&ç¢#˚à #Ó≥TºqT q]πøùdÔ m≈£îÿe EsêàHê, |üP*#˚à #Ó≥TºqT q]πøùdÔ n+‘·ø£+fÒ
‘·≈£îÿe EsêàHê. πøe\+ ˙&Éì#˚à #Ó≥TºqT q]πøùdÔ Ç+ø± ‘·≈£îÿe EsêàHê
ìπs›•+#ê&ÉT. nsTT‘˚ Çø£ÿ&É ≈£L&É Áu≤Vü≤àDT\ Á|üjÓ÷»Hê\qT eTs¡∫b˛˝Ò<äT.
Áu≤Vü≤àDT\ ÄÁX¯e÷\˝Àì #Ó≥TºqT q]πøùdÔ <ëìøÏ Á|ü‘˚´ø£eTsTTq EsêàHê
ô|{≤º&ÉT.
<ä÷wüD : ˇø£ e´øÏÔì <ä÷wæ+#·&É+, ì+~+#·&É+, |üs¡Te⁄ qwüº+
ø£*–+#·&É+ Ä<ÛäTìø£ H˚s¡düà è‹˝≤>∑ eTqTdüà è‹˝À ≈£L&É H˚sê˝Ò. M{Ïì eTqTe⁄
ªyêø˘ bÕs¡Twü´+µ nHêï&ÉT. á H˚sê\ $wüj·÷ìø=#˚Ãdü]øÏ ≈£î\+ ‘·|üŒ y˚πs
Á|üe÷Dy˚T ˝Ò<äT. <ä÷wæ+#˚ e´øÏÔ ≈£î\+, <ä÷wüD≈£î >∑Ts¡j˚T´ e´øÏÔ ≈£î\+ H˚s¡+
rÁe‘·q÷ •ø£åq÷ ìs¡ísTTkÕÔsTT. ø£åÁ‹j·TT&ÉT Áu≤Vü≤à&çì <ä÷wæùdÔ •ø£å 100
|üDeTT\ EsêàHê. <ä÷wæ+∫q~ X¯SÁ<äT&ÉsTT‘˚ eTs¡D<ä+&ÉH˚ •ø£.å Áu≤Vü≤àDT&ÉT
ø£åÁ‹j·TT&çì <ä÷wæùdÔ •ø£å 50 |üDeTT\T, yÓ’X¯ó´&çì <ä÷wæùdÔ 25 |üDeTT\T,
X¯SÁ<äT&çì <ä÷wæùdÔ 12 |üDeTT\T e÷Á‘·y˚T. <ä÷wæ+∫q e´øÏÔB <ä÷wæ+#·ã&çq
e´øÏÔB ˇπø es¡í+ nsTT‘˚ (n~ @ es¡í+ nsTTHê) •ø£å πøe\+ 12 |üDeTT˝Ò.
Bìì ã{Ϻ #·÷ùdÔ <ä÷wüDe\¢ e´øÏÔøÏ ø£*–q u≤<Ûä ˝Òø£ qwüº+ ø£+fÒ es¡í
Ä#êsê\≈£î »]–q n|ü#ês¡yT˚ eTqTe⁄ <äèwæ˝º À Á|ü<ëÛ q+ nì ns¡+ú ne⁄‘·T+~.
Ä n|ü#ês¡+ e\¢H˚ n~ H˚s¡+ nsTTq≥Tº+~.
<ä÷wæ+∫+~ X¯SÁ<äT&ÉsTT‘˚ •ø£å EsêàHê ø±<äT. rÁeeTsTTq uÛÖ‹ø£
<ä+&Éq <ëìøÏ •ø£å. n+fÒ X¯SÁ<äT\T nDÏ–eTDÏ– |ü&ç ñ+&Ü* nH˚ es¡í
ìs¡j í ÷· ìï H˚sd¡ üà è‹ <ë«sê kÕ~Û+#·&ÜìøÏ eTqTdüà è‹ Á|üjT· ‹ïdüT+Ô ~. nÁ>∑esêí\
yê]ô|’q X¯SÁ<äT&ÉT ‹≥T¢ Á|üjÓ÷–ùdÔ n‘·ì Hê\Tø£ ‘Ó>∑>√j·T&É+ <ëìøÏ •ø£å.
(‹{Ϻ+~ Áu≤Vü≤àDT&çqsTT‘˚ eTs¡D <ä+&Éq •ø£å) X¯SÁ<äT&ÉT nÁ>∑esêí\yê]ì
≈£î\+ ù|s¡Tô|{Ϻ ì+~ùdÔ n‘·ì H√{À¢ ø±*q ÇqT|ü y˚T≈£î <ä÷]à •øÏå+#ê\ì
eTqTdüà è‹ n+≥T+~. X¯SÁ<äT&ÉT nVü≤+uÛ≤e+ ø=B› Áu≤Vü≤àDT&çøÏ ˙‘·T\T
#Óù|Œ kÕVü≤dü+#˚ùdÔ n‘·ì H√{À¢, #Óe⁄\˝À ø±>∑T‘·Tqï q÷HÓ b˛j·÷\ì
n+≥T+~.
65
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
3. ˝…’+–ø£ H˚sê\T
ˇø£ Ád”Ôì ÄyÓT ÇcÕºìøÏ e´‹πsø£+>± ˝…’+–ø£+>± ˝Àãs¡#·Tø√e&ÜìøÏ
ˇø£ eT>∑yê&ÉT Á|üj·T‘·ï+#˚ùdÔ n~ H˚s¡+ ne⁄‘·T+~. Ç~ nìï düe÷C≤\˝À
ì‘·´+ »s¡T>∑T‘·Tqï H˚s¡+. nìï düe÷C≤\T Bìì H˚s¡+>± >∑T]Ô+#êsTT ø±˙
s¡ø£s¡ø±\ $TqVü‰sTT+|ü⁄\T ô|{≤ºsTT. Ä<ÛäTìø£ uÛ≤s¡‘· H˚s¡düà è‹ düVæ≤‘·+ Ä
Ád”Ô Ä eT>∑yê&ç uÛ≤s¡´ nsTTq≥ºsTT‘˚ ÄyÓTqT ã˝≤‘êÿs¡+ #˚j·T&É+ H˚s¡+
ø±<äì n+≥T+~. Ä uÛ≤s¡´ ˇø£yfi˚ ¯ ø√s¡Tº Äs¡s¶ Y bı+~ y˚sT¡ |ü&ç e⁄+≥Tqï|üŒ{Ïø°
ÄyÓTqT sπ |t #˚jT· &ÜìøÏ ÄyÓT uÛsÑ ≈Ô¡ î£ uÛ≤s¡‘· •øå±düàè‹ ø=+#Ó+ Vü≤≈£îÿ ø£*Œ+∫+~.
n≥Te+{Ï πs|t kÕ<Ûës¡D πs|t ø£+f… ∫qï H˚s¡+ nì ◊|ædæ ôdø£åHé 376m
n+≥T+~. kÕ<Ûës¡D πs|t≈£î ø£˙dü •ø£å 7 dü+e‘·‡sê\ U…’<äT ø±>±, y˚s¡T|ü&ç
Áã‘·T≈£î‘·Tqï uÛ≤s¡´qT πs|t #˚ùdÔ >∑]wü˜ •ø£å 2 dü+e‘·‡sê\T ! y˚s¡T|ü&É≈£î+&É
‘·q Ç+{À¢H˚ e⁄+≥Tqï uÛ≤s¡´‘√ ÄyÓT ÇcÕºìøÏ e´‹πsø£+>± ˝…’+–ø£ ÁøÏj·T
»]|æ‘˚ •πøå ˝Ò<äT (ÄyÓT ej·TdüT‡ 15 ø£+fÒ ‘·≈£îÿe nsTT‘˚ ‘·|üŒ).
eT>∑yê&çøÏ ‘·q uÛ≤s¡´ X¯Øs¡+ô|’q, ˝…’+–ø£‘·ô|’q j·÷»e÷q´ n~Ûø±s¡+
e⁄+<äqï |æ‘è· kÕ«eT´ uÛ≤eqqT Ä<ÛTä ìø£ ôd≈£î´\sY #·{≤º\T düV≤æ ‘·+ á $<Û+ä >±
‘·eT˝À ÇeTT&ÉTÃ≈£îHêïsTT. BìøÏ eTs=ø£ ø√D+ n&É\ºØøÏ ($yêùV≤‘·s¡ ˝…’+–ø£
dü+ã+<Ûä+) dü+ã+~Û+∫q ôdø£åHé 497, 498\T. uÛÑs¡Ô ‘·q uÛ≤s¡´qT ÄyÓT
ÇcÕºìøÏ e´‹πsø£+>± ã˝≤‘·ÿ]+∫Hê n~ H˚s¡+ ø±<äqï #·≥ºy˚T, ˇø£ eT>∑yê&ÉT
eTs=ø£&ç uÛ≤s¡´‘√ ÄyÓT düeTà‹‘√H˚ ˝…’+–ø£ dü+ã+<Ûä+ ô|≥Tºø=Hêï, <ëìøÏ
ÄyÓT uÛÑs¡Ô düeTà‹ ˝Òø£b˛‘˚ n~ H˚s¡+ nì (ôdø£åHé 497) n+≥T+~. uÛÑs¡Ô
$wüj·÷ìø=#˚Ãdü]øÏ ÄyÓT düeTà‹ ˝Òø£b˛sTTHê |òüs¡yê˝Ò<äT. |üsêsTT eT>∑yê&ç
$wüj·T+˝À ÄyÓT düeTà‹ e⁄Hêï dü]b˛<äT. ôdø£åHé 498 Ç+ø=+#Ó+ eTT+<äT≈£î
b˛sTT, ˇø£ $yêVæ≤‘· Ád”Ô‘√ ˝…’+–ø£ dü+ã+<Ûä+ ô|≥Tº≈£îH˚ ñ<˚›X¯´+‘√ ÄyÓTqT
yÓTeÆ Ts¡|+æ ∫ ÄyÓT uÛsÑ Ô¡ <ä] qT+&ç rdüT≈£îb˛e&É+ düV≤æ ‘·+ H˚s+¡ nì n+≥T+~.
uÛ≤s¡´ X¯Øsêìø° ˝…’+–ø£‘·≈£L uÛÑs¡Ô j·T»e÷ì nH˚ uÛ≤eq Ä<ÛäTìø£ #·{≤º\˝À
düVæ≤‘·+ Ç+‘· ã\+>± e⁄+~.
66
Áu≤Vü≤àD <Ûäs¡à+˝À Á|üC≤kÕ«eT´+
n&É\ºØ nH˚ #·s¡´qT ÁøÏ$Tq˝Ÿ #·{≤º\˝À ìs¡«∫+#·&É+ >∑eTHês¡Ω+.
#·{≤º\˝À ÁøÏ$Tq˝Ÿ #·s¡´\≈£L dæ$˝Ÿ H˚sê\≈£L ˇø£ ‘˚&Ü e⁄+~. dæ$˝Ÿ H˚s¡+
πøe\+ u≤~Û‘· e´øÏÔøÏ qwüº+ ø£*–+#˚ #·s¡´>± uÛ≤$+#·ã&ÉT‘·T+~. ÁøÏ$Tq˝Ÿ
H˚sê\T n+<äT≈£î _Ûqï+>± πøe\+ u≤~Û‘·T\πø ø±ø£ yÓTT‘·Ô+>± düe÷C≤ìøÏ
qwüº+ ø£*–+#˚ #·s¡´\T>± uÛ≤$+#·ã&É‘êsTT. n+<äTπø yê{Ïì ìs√~Û+#·&É+,
$#ê]+∫ •øÏå+#·&É+ u≤~Û‘·T\ u≤<Ûä´‘· ø±<äT, düe÷»+ u≤<Ûä´‘·. á ‘·sêÿìï
ôdø£åHé 497≈£î nq«sTTùdÔ ˇø£ $yêVæ≤‘· Ád”Ô nyÓT uÛÑs¡Ô nqTeT‹ ˝Ò≈£î+&É
eTs=ø£]‘√ ˝…’+–ø£ dü+ã+<Ûä+ ô|≥Tº≈£î+fÒ, ‘·<ë«sê ÄyÓT uÛÑs¡Ô ‘·q ªVü≤≈£îÿµqT
ø√˝ÀŒe&Éy˚T ø±ø£, kÕe÷õø£ e´edüúπø nHê´j·T+ »]–b˛sTT+<äì ns¡ú+
#˚düTø√e\dæ e⁄+≥T+~ ! Ç~ Ä<ÛäTìø£ ˝ÖøÏø£ #·{≤º\ yÓ’K].
Ád”Ô ˝…’+–ø£‘·ô|’q ÄyÓT uÛÑs¡Ô≈£î, ÄyÓT ≈£î≥T+u≤ìøÏ, ≈£î˝≤ìøÏ, Á>±e÷ìøÏ,
düe÷C≤ìøÏ ô|‘·Ôq+ ø£*Œ+#˚ |æ‘·èkÕ«eT´ e´edüú≈£î düTBs¡ÈyÓTÆq #·]Á‘· e⁄+~.
n~ nìï <˚XÊ\˝À nìï C≤‘·T\˝À e⁄+~. uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À n~ Áu≤Vü≤àD°j·T
es¡í e´edü‘ú √ eTT&ç|&ü ç ñ+~. ªôV≤’ +<äe <Ûsä à¡ +µ˝À es¡í <Ûsä êà˙ï, |æ‘è· kÕ«e÷´˙ï
y˚s¡T #˚j·T&É+ ø£wüº+. |æ‘·èkÕ«eT´ uÛ≤eC≤\+ es¡í<Ûäs¡à+ |ü]uÛ≤wü˝ÀH˚ e´ø£Ô+
nsTT+~.
H˚s¡düà è‹øÏ Ád”Ô ˝…’+–ø£‘·‘√ @+ |üì nì n&ç–‘˚, Ád”Ô ˝…’+–ø£ J$‘êìï
ìj·T+Á‹+#·ø£b˛‘˚ es¡í kÕ+ø£s¡´+ »]–b˛‘·T+<äì eTqTe⁄ »yê_kÕÔ&ÉT.
es¡íkÕ+ø£s¡´+ »]–‘˚ Á|ü|ü+#·+˝À bÕ|ü+ ô|]–b˛‘·T+~. bÕ|ü+ ô|]–b˛‘˚
Á|ü|ü+#·+ HêX¯q+ nsTTb˛‘·T+~. eTqTe⁄ uÛ≤wü´ø±s¡T\˝À ˇø£&ÉsTTq ≈£î\÷¢ø£
uÛÑ≥Tº Ç+ø=+#Ó+ düŒwüº+>± n+{≤&ÉT. ªes¡í kÕ+ø£s¡´+ »]–‘˚ ø£s¡àø±+&ÉqT
Ä#·]+#·˝ÒeTT. m+<äTø£+fÒ ø£s¡à\T Ä#·]+#˚ ns¡Ω‘· ø£\yêfi¯fl dü+K´
‘·–Zb˛‘·T+~. ø£s¡àø±+&É Ä#·]+#·ø£b˛‘˚ esê¸\T |ü&Ée⁄. esê¸\T |ü&Éø£b˛‘˚
düs¡«HêX¯q+ ne⁄‘·T+~. ø±ã{Ϻ esê¸\T |ü&Ü\+fÒ uÛÑ÷$T düdü´XÊ´eT\+>±
e⁄+&Ü\+fÒ Ä&Éyêfi¯fl+<äs¡÷ ª|ü$Á‘·+>±µ e⁄+&Ü*.
≈£î\e´edüú ˝Òì ôV’≤+<äy˚‘·s¡ düe÷C≤\˝À ≈£L&Ü Ád”Ô X¯Øs¡+ô|’q
eT>∑yêfi¯fl≈£L düe÷C≤ìø° Ç<˚ s¡ø£yÓTÆq ô|‘·Ôq+ e⁄+&ç+~. ø±ã{Ϻ uÛ≤s¡‘·<˚X¯
67
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
#·]Á‘·˝À |æ‘·èkÕ«e÷´ìøÏ es¡íe´edüúqT eT÷\+>± uÛ≤$+#·˝ÒeTT. nsTT‘˚
|æ‘·èkÕ«eT´+ Çø£ÿ&É es¡íe´edüú˝À ô|qy˚düT≈£îì e⁄+&ç+~. |æ‘·èkÕ«e÷´ìøÏ
es¡í e´edüú uÛ≤eC≤˝≤ìï ø£*Œ+∫+~. |æ‘è· kÕ«eT´ uÛ≤yê\T es¡í <Ûsä à¡ + |ü]uÛ≤wü˝À
e´ø£Ô+ nj·÷´sTT.
á H˚|ü<∏ä´+˝À eTqTe⁄ @ ˝…’+–ø£ ÁøÏj·T\qT H˚sê\T>± uÛ≤$+#ê&√
yê{ÏøÏ @ s¡ø£yÓTÆq •ø£å\T ìπs›•+#ê&√ #·÷<ë›+.
‘·q uÛ≤s¡´ ø±ì Ád”Ô‘√ ˇø£ eT>∑yê&ÉT ˝…’+–ø£ dü+ã+<Ûä+ ô|≥Tºø√e&É+
H˚s¡+ nH˚~ (≈£î¢|üÔ+>±) eTqTe⁄ n_ÛÁbÕj·T+. n~ ÄyÓT düeTà‹‘√ ø±e#·TÃ.
düeTà‹ ˝Ò≈î£ +&É ø±e#·TÃ. @<äsTTHê H˚sy¡ T˚ . Ä<ÛTä ìø£ H˚sd¡ àü è‹˝À ≈£L&Ü $yêVæ≤‘·
Ád”Ô $wüjT· +˝À ÄyÓT düeTà‹‘√ dü+ã+<Û+ä ˝Ò≈î£ +&É, ÄyÓT uÛsÑ Ô¡ düeTà‹+#·øb£ ˛‘˚,
n~ H˚s+¡ ne⁄‘·T+<äì ô|q’ #·÷XÊ+. eTqTe⁄ <äèwæ˝º À ÄyÓT $yêVæ≤‘· nsTTHê
ø±≈£îHêï, ÄyÓT düeTà‹+∫Hê düeTà‹+#·≈£îHêï ÄyÓT uÛÑs¡Ô ªnqTeT‹+∫Hêµ
˝Ò≈£îHêï n~ H˚s¡y˚T. n+‘˚ ø±<äT ˝…’+–ø£ dü+ã+<Ûä+ n+fÒ uÛÖ‹ø£ dü+jÓ÷>∑y˚T
ø±qedüs¡+˝Ò<äT. ÄyÓT <ädüTÔ\T eTT≥Tºø√e&É+, ÄyÓT |ü&Éø£ô|’q ≈£Ls√Ãe&É+,
X¯Øsêìï ‘êø£&É+, ∫e]øÏ nqedüs¡+>± |ü\ø£]+#·&É+ ≈£L&Ü ˝…’+–ø£ H˚s¡y˚T.
ªHê uÛ≤s¡´‘√ qTe⁄« e÷{≤¢&eÉ <äTµ› nì ÄyÓT uÛsÑ Ô¡ ôV≤#·Ã]+∫q ‘·sT¡ yê‘· ÄyÓT‘√
e÷{≤¢&‘ç ,˚ Ä |ü\ø£]+|ü⁄ ne÷j·Tø£eTsTTq<ÓH’ ê n~ H˚sy¡ T˚ . ìs¡q® Á|ü<X˚ +¯ ˝À
ˇø£ Ád”Ô m<äTs¡sTT‘˚ ªu≤>∑THêïsêµ nì |ü\ø£]+#·&É+ ≈£L&É eTqTe⁄ <äèwæº˝À
˝…’+–ø£ H˚s¡y˚T. ª}] ãj·T≥, n&É$˝À, yê>∑T <ä>∑Zs¡ Ád”Ôì |ü\ø£]+#·&É+
nÁø£eT ˝…’+–ø£ dü+ã+<Ûä+ ÁøÏ+~øÏ edüTÔ+~µ n+≥T+~ eTqTdüà è‹. eTqTdüà è‹
yê´U≤´‘·\˝À ˇø£&ÉsTTq y˚T<Ûë‹~Û Ç+ø=+#Ó+ eTT+<äT≈£îb˛sTT ˇø£ Ád”Ô ˝Òì
düeTj·T+˝À düVæ≤‘·+ ÄyÓT ÄuÛÑs¡D≤\qT, ã≥º\qT n$ ÄyÓTeì ‘Ó*dæ
nqedüs¡+>± eTT≥Tº≈£î+fÒ, n~ ≈£L&Ü ÄyÓT‘√ ˝…’+–ø£ dü+ã+<Ûä+
ô|≥Tºø√e&É+‘√ düe÷q+ n+{≤&ÉT. eTØ Ç+‘· #ê<ädüÔ+ m+<äTø£ì n&ç–‘˚,
yÓTT>∑Z˝ÀH˚ ‘·T+#˚j·Tø£b˛‘˚ Ä dü+ã+<Ûä+ ô|]– ô|]– uÛÖ‹ø£ dü+jÓ÷>±ìøÏ
<ë]rj·Te#·TÃq˙ Ä ‘·s¡Tyê‘· es¡íkÕ+ø£sê´˙ï, $HêX¯Hê˙ï Ä|ü˝ÒeT˙
#ÓbÕÔ&TÉ .
68
Áu≤Vü≤àD <Ûäs¡à+˝À Á|üC≤kÕ«eT´+
ô|’ $es¡D˝À eT>∑yê&ÉT H˚s+¡ #˚ùdyê&ç>±, Ád”Ô Ä H˚sêìøÏ ˇø£ edüTeÔ ⁄>±,
ÄyÓT uÛÑs¡Ô u≤~Û‘·T&ç>± ø£ì|ækÕÔ&ÉT (uÛÑs¡Ô‘√ bÕ≥T ÄyÓT ≈£î≥T+ã+, ≈£î\+,
düe÷»+, <Ûäs¡à+ u≤~Û‘·T\T ne⁄‘ês¡T). Ç~ ø±ø£‘ê∞j·T+ ø±<äT. á H˚sê\
ìs¡«#·q+˝Àì uÛ≤eC≤\y˚T n{≤¢+{Ï~. Ä<ÛTä ìø£ H˚sd¡ üà è‹˝À ≈£L&Ü $yêùV≤‘·s¡
˝…’+–ø£ dü+ã+<Ûä+ ô|≥Tºø√e&É+ (ôdø£åHé 497) eT>∑yê&ÉT e÷Á‘·y˚T #˚j·T>∑\
H˚s¡+. á H˚s¡+˝À u≤~Û‘·T&ÉT Ä Ád”Ô uÛÑs¡Ô. n‘·ì uÛ≤s¡´ X¯Øs¡+ô|’q, ˝…’+–ø£‘·ô|’q
n‘·ìøÏ e⁄qï ªVü≤≈£îÿµ≈£î uÛÑ+>∑+ ø£*–+~. Ä Vü≤≈£îÿqT uÛÑ+>∑|üs¡∫qyê&ÉT
n‘·ì uÛ≤s¡´‘√ dü+ã+<Ûä+ ô|≥Tºø=qïyê&ÉT. n‘·qT H˚s¡düTÔ&ÉT. á |òüTs¡¸D≈£î
ÄyÓT ÇwüºsTTcÕº\‘√ @MT dü+ã+<Ûä+ ˝Ò<äT. ÄyÓT ì$T‘·Ôe÷Á‘·Tsê\T. Ád”Ôô|’q
ÄyÓT uÛÑs¡Ô≈£îqï Vü≤≈£îÿqT |üsêsTT eT>∑yêfi¯fl <ë&ç qT+&ç ø±bÕ&É&É+ á #·≥º+
\ø£å´+. ÄyÓT á |òüTs¡¸D˝À ˇø£ edüTÔe⁄ e÷Á‘·y˚T. |üsêsTT eT>∑yê&ç‘√
dü+ã+<ÛëìøÏ ÄyÓT düeTà‹+∫Hê n~ #Ó\¢<äT. düeTà‹+#˚ e´øÏÔ‘ê«ìï ÄyÓT≈£î
ìsêø£]+∫q #·≥º+, H˚s¡+˝À ÄyÓT <√wæ ø±<äì W<ës¡´+ #·÷|æ+∫+~. ˇø£
<=+>∑‘·q+ πødüT˝À <=+–*+#·ã&çq q>∑ <√wæ ø±qfÒº n&É\ºØ πødüT˝À Ád”Ô
≈£L&Ü <√wæ ø±<äT !
Ä<ÛäTìø£ #·{≤ºìπø e⁄qï á <äèø£Œ<∏ä+ eTqTe⁄≈£î ≈£L&É e⁄+&É&É+˝À
ÄX¯Ãs¡´+ ˝Ò<äT. ìC≤ìøÏ Ç~ <ëì ø=qkÕ–+ù|. n+<äTe\¢ eTqTe⁄
H˚s¡düà è‹˝Àì ˝…’+–ø£ H˚sê\ ìs¡«#·q+˝À ≈£L&Ü H˚s¡düTÔ&ÉT ˇø£ eT>∑yê&ÉsTT‘˚,
u≤~Û‘T· &ÉT Ç+ø=ø£ eT>∑yê&ÉT (˝Òø£ |æ‘è· kÕ«eT´ kÕ+|òTæ ø£ e´edü)ú . Ád”Ô Ä H˚sêìøÏ
ˇø£ edüTÔe⁄ e÷Á‘·y˚T. nsTT‘˚ ø£s√ÿ≥≈£î&ÉsTTq eTqTe⁄ Ä Ád”ÔøÏ ndü˝Ò •ø£å
y˚j·T≈£î+&É e⁄+&É˝Ò<äT. $yêùV≤‘·s¡ ˝…’+–ø£ dü+ã+<Ûä+ ô|≥Tºø=qï Ád”ÔøÏ n‘·qT
uÛÖ‹ø£ <ä+&Éq $~Û+#·&ÉT>±˙ ÁbÕj·T•Ã‘·Ô+ #˚düTø√yê\+{≤&ÉT. #ê+Á<ëj·Tq
Áe‘·+ e+{Ï$ Ä#·]+#ê\+{≤&ÉT. nsTT‘˚ Ä Ád”Ô ˇø£y˚fi¯ ªHê uÛÑs¡Ô ø£+fÒ H˚qT
>=|üŒ<ëììµ ˝Ò<ë ªHê yêfi¯ófl >=|üŒyêfi¯óflµ nH˚ n‹X¯j·T uÛ≤e+‘√ |üsêsTT
eT>∑yê&ç‘√ dü+ã+<Ûä+ ô|≥Tºø√e&É+ »]– e⁄+fÒ eT≥Tº≈£î, n≥Te+{Ï
n‹X¯j·÷ìï Á|ü<ä]Ù+#˚ Ä&Éyêfi¯fl≈£î y˚ùd n‹ Á≈£Ls¡yÓTÆq eTs¡D<ä+&ÉqqT
ÄyÓT≈£î $~Û+#ê\+{≤&ÉT. n+fÒ ÄyÓTqT düJe+>± Äø£*>=qï ≈£îø£ÿ\≈£î y˚j÷· *.
69
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
˝…’+–ø£ H˚sê\ ìs¡«#·q+˝À ø±bÕ&Éã&˚~ H˚s¡+˝À uÛ≤>∑düTÔsê\sTTq Ád”Ô
uÛÑs¡Ô Vü≤≈£îÿ˝Ò ø±ã{Ϻ, ø=+‘·eT+~ Ád”Ô\≈£î n~ ndü\T e]Ô+#·<äT. ªq≥T\T,
>±j·T≈£î\T, ‘ês¡TŒ&ÉT >±fi¯óflµ ‘·eT uÛ≤s¡´\qT ‘êy˚T Ç‘·sT¡ \ <ä>sZ∑ ≈¡ î£ |ü+|ækÕÔsT¡
ø±ã{Ϻ n≥Te+{Ï Ád”Ô\‘√ |üsêsTT eT>∑yêfi¯ófl ô|≥Tºø=H˚ $yêùV≤‘·s¡ ˝…’+–ø£
dü+ã+<Ûä+˝À H˚s¡y˚TMT ˝Ò<äì eTqTe⁄ n+{≤&ÉT. nsTT‘˚ n≥Te+{Ï uÛ≤s¡´\T
e÷eT÷\T>± |üsêsTT |ü⁄s¡Twüß\ <ä>∑Zs¡≈£î b˛‘·T+{≤s¡H˚~ Ä #·s¡´qT
düeT]ú+#·&ÜìøÏ dü]b˛<ä˙, Á|ü‹ dü+<äs¡“¤+˝Àq÷ ì»+>± nqTeT‹
rdüT≈£îHêïsê ˝Ò<ë nH˚~ #·÷&Ü\˙ eTqTe⁄ C≤Á>∑‘·Ô #ÓbÕŒ&ÉT. n≥Te+{Ï
Ád”Ô\‘√qsTTHê düπs, uÛÑs¡Ô nqTeT‹ ˝Ò≈£î+&É dü+|üs¡ÿ+ ô|≥Tº≈£î+fÒ Ä uÛÑs¡Ô
Vü≤≈£îÿ Ä y˚Ts¡≈î£ b˛sTTqfÒº ø±ã{Ϻ ø=+#Ó+ ô|H’ò é #Ó*+¢ #ê\ì eTqTe⁄ n+{≤s¡T.
@e÷Á‘·+ ô|ò’Hé #Ó*¢+#·qedüs¡+ ˝Òì~ ªeT>∑~≈£îÿµ ndü˝Ò ˝Òì Ád”Ô\ $wüj·T+˝À.
yêfi¯fl $wüj·T+˝À Vü≤≈£îÿ\T ø√˝ÀŒj˚T eT>∑yê&Óe&É÷ e⁄+&É&ÉT ø£<ë ! eT∞fl
ˇø£ ≈£î≥T+ã+˝À, ≈£î≥T+ã j·T»e÷ì dü+s¡ø£åD˝À Áã‹πø $‘·+‘·Te⁄\≈£î
Ç~ e]Ô+#·<äT. m+<äTø£+fÒ Ä ≈£î≥T+ã Á|ü‹wü˜, ≈£î≥T+u≤ìøÏ ÄyÓTô|’q e⁄qï
n»e÷sTTw” <Óã“‹+{≤sTT. Ç~ q÷{ÏøÏ q÷s¡T XÊ‘·+ e]Ô+#˚~ (eTqTdüà è‹
Á|üø±s¡+) m≥Te+{Ï eT>∑~≈£îÿ ˝Òì e´_Û#ê]DT\≈£î, düHê´dæqT\≈£î. yêfi¯fl‘√
@ eT>∑yê&ÉT ˝…’+–ø£ dü+ã+<Ûä+ ô|≥Tº≈£îHêï n+<äT˝À H˚s¡+ ˝Ò<äT. ‘·s¡ÿ+
ø√düyTÓ HÆ ê eTqTe⁄ e´_Û#ê]DT\q÷ düHê´dæqT\q÷ ˇø£ >±≥q ø£≥&º +É ÄX¯Ãs¡´+
ø£*–+#·e#·TÃqT. ø±˙ düHê´düT\qT >=|üŒ>± >ös¡$+∫q á Áu≤Vü≤àD
<Ûäs¡àXÊgø±s¡T&çøÏ düHê´dæqT\+fÒ ô|<ä›>± dü<ä_ÛÁbÕj·T+ ˝Ò<äT. yêfi¯ófl ‘·eT
ø±eT yê+#Û·qT ø±cÕj·T eÁkÕÔ\˝À <ë#·T≈£î+{≤s¡ì Ä eTVü‰qTuÛ≤e⁄&ç
n_ÛÁbÕj·T+.
˝…+’ –ø£ H˚sê\qT eTqTe⁄ m+‘· ø£s√ƒ s¡+>± ìs¡«∫+#ê&√ #·÷XÊ+. Çwü+º
˝Òì Ád”Ôì ã˝≤‘êÿs¡+ #˚j·T&Éy˚T ø±<äT, Çwüº|üPs¡«ø£+>± ˝…’+–ø£ dü+ã+<Ûä+
ô|≥Tº≈£îHêï, eTT≥Tº≈£îHêï, e÷{≤¢&çHê, |üø£ÿq ≈£Ls¡TÃHêï, ˇ+≥] Á|ü<˚X¯+˝À
|ü\ø£]+|ü⁄>± ªVü≤˝Àµ nHêï H˚s¡y˚TqHêï&ÉT. n+‘˚ø±ø£, uÛÖ‹ø£ dü+jÓ÷>∑+
»]–‘˚ •ø£å m+‘√ ô|’ nìï H˚sê\≈£L n+‘˚ •ø£å nHêï&ÉT. <√wæ Áu≤Vü≤àDT&ÉsTT‘˚
70
Áu≤Vü≤àD <Ûäs¡à+˝À Á|üC≤kÕ«eT´+
‘·|üŒ ` ô|’ H˚sê\ìï+{Ïø° eTs¡D <ä+&Éq •ø£å nHêï&ÉT. ‘·s¡Tyê‹ ø±\|ü⁄
yê´U≤´‘·\qT á es¡í $eø£å u≤<Ûä ô|≥º˝<Ò Tä ø±˙ eTqTe⁄ ø±]ƒq´‘· u≤<Ûôä |{Ï+º ~.
nìï+{Ïø° eTs¡D <ä+&Éq $~Û+#·≈£L&É<ä˙ EsêàHê‘√ yÓTT<ä\Tô|{Ϻ nìï
s¡ø±\ •ø£å\T $~Û+#·e#·TÃq˙ nHêïs¡T. uÛÖ‹ø£ dü+jÓ÷>∑+ ≈£L&Ü X¯SÁ<ä
|ü⁄s¡Twüß&ÉT Áu≤Vü≤àD Ád”Ô‘√ ô|≥Tº≈£î+fÒ eTs¡D<ä+&Éq ‘·|üŒìdü]>± $~Û+#ê*
>±˙ nÁ>∑≈î£ ˝≤\ eT>∑yêfi¯ófl øÏ+~ ≈£î˝≤\ Ád”\Ô ‘√ $yêùV≤‘·s¡ ˝…+’ –ø£ dü+ã+<Û+ä
ô|≥Tº≈î£ +fÒ n+‘·ø+£ fÒ ‘·≈î£ ÿe •ø£å y˚jT· e#·TÃqì nHêïs¡T. $yêùV≤‘·s¡ ˝…+’ –ø£
dü+ã+<Ûä+˝À eT>∑yê&ç ≈£î\+ ô|]π>ø=B›, Ád”Ô ≈£î\+ ‘·π>Zø=B›, •ø£å ‘·≈£îÿe
ne⁄‘·T+~. Áu≤Vü≤àDT&ÉT X¯SÁ<ä $yêVæ≤‘· Ád”Ô‘√ dü+ã+<Ûä+ ô|≥Tº≈£î+fÒ n‹
‘·≈£îÿe •ø£å. eT>∑yê&ç ≈£î\+ ‘·–Z Ád”Ô ≈£î\+ ô|]π>ø=B› •ø£å ô|s¡T>∑T‘·T+~.
$yêVæ≤‘· Áu≤Vü≤àD Ád”Ô‘√ dü+ã+<Ûä+ ô|≥Tº≈£îqï X¯SÁ<äT&çøÏ eTs¡D <ä+&ÉH˚
•ø£å. eT<Ûä´düÔ+>± e⁄+&˚ πødüT\˝À •ø£å\T s¡ø£s¡ø±\T. ñ<ëVü≤s¡D≈£î ø£åÁ‹j·TT&ÉT
$yêVæ≤‘· nsTTq Áu≤Vü≤àD Ád”Ô‘√ ˝…’+–ø£ dü+ã+<Ûä+ ô|≥Tº≈£î+fÒ n‘·qT 1000
|üDeTT\ EsêàHê #Ó*¢+#·&Éy˚T ø±ø£, n‘·ì ‘·\qT >±&ç<ä eT÷Á‘·+˝À ‘·&ç|æ
>=s¡T>∑T‘ês¡T. n<˚ ÄyÓT y˚X¯´ Ád”Ô nsTT‘˚ 1000 |üDeTT\ EsêàHê‘√ ‘·|ü
r]b˛‘·T+~. yÓ’X¯ó´&ÉT Áu≤Vü≤àD $yêVæ≤‘·‘√ dü+ã+<Ûä+ ô|≥Tº≈£î+fÒ n‘·ì
ÄdæÔ yÓTT‘·Ô+ »|ü⁄Ô#˚dæ 1 dü+e‘·‡s¡+ C…’\T˝À ô|&É‘ês¡T. n<˚ ÄyÓT ø£åÁ‹j·T Ád”Ô
nsTT‘˚ 1000 |üDeTT\ EsêàHê‘√ #Ó\T¢ nsTTb˛‘·T+~.
˝…’+–ø£ dü+ã+<Ûä+ $yêVæ≤‘· Ád”Ô‘√ ø±ø£ n$yêVæ≤‘·‘√ ô|≥Tº≈£î+fÒ
H˚s¡+ rÁe‘· ‘·>∑TZ‘·T+~. Çø£ÿ&É ≈£L&É X¯SÁ<äT&ÉT Áu≤Vü≤àD n$yêVæ≤‘·‘√
dü+ã+<Û+ä ô|≥Tº≈î£ +fÒ ø£$å T+#˚~ e⁄+&É<Tä . eTs¡D<ä+&ÉH˚ eTqTe⁄ •ø£.å yÓTT‘·+Ô
MT<ä øÏ+~ ≈£î˝≤\≈£î #Ó+~q eT>∑yêfi¯ófl nÁ>∑≈î£ ˝≤\ n$yêVæ≤‘· Ád”\Ô ‘√ ˝…+’ –ø£
dü+ã+<Ûä+ ô|≥Tº≈£î+fÒ •ø£å nqTuÛÑ$+#·e\dæ e⁄+≥T+~. ø±˙ Ç<ä›] ≈£î\+
ˇø£fÒ nsTT‘˚ ne÷àsTT ‘·+Á&çøÏ ø£≥ï+ #Ó*¢+∫ ô|[fl #˚düTø√e#·TÃ. eT>∑yê&ç
≈£î\+ m≈£îÿe, Ád”Ô ≈£î\+ ‘·≈£îÿe nsTT‘˚ eTqTe⁄ ÄyÓ÷~+#·&ÉT ø±˙ eTØ
d”]j·Tdt $wüjT· +>± uÛ≤$+#·&TÉ . <Ûsä à¡ + #·÷d” #·÷&Éq≥Tº b˛‘·T+~. á $<Û+ä >±
nÁ>∑≈£î˝≤\ |ü⁄s¡Twüß\T ‘·eTø£+f… ‘·≈£îÿe ≈£î˝≤\≈£î #Ó+~q Ád”Ô\qT ªñ+|ü⁄&ÉT
71
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
ø£‘ÓÔ\Tµ>± e⁄+#·Tø=H˚ dü+Á|ü<ëj·÷ìï nìï $wüj·÷\˝À #ê˝≤ ø£sƒ√s¡+>±
ø£ì|æ+#˚ eTqTe⁄ düVæ≤‘·+ nqTeT‹kÕÔ&ÉT. yêfi¯ófl $yêVæ≤‘· Ád”Ô\sTT‘˚ Ä
dü+ã+<Ûëìï ø£å$T+#·&ÉT >±˙ n$yêVæ≤‘·\sTT‘˚ b˛˙ ˝…eTà+{≤&ÉT.
˝…’+–ø£ H˚sê\˝À •ø£å rÁe‘·qT Á|ü<Ûëq+>± ìs¡ísTT+#˚~ ≈£î\+ ø±>±,
Ä Ád”Ô ª|ü$Á‘·µ‘·≈£î ≈£L&Ü ø=+‘· bÕÁ‘· e⁄+≥T+~. Áu≤Vü≤àD°j·T uÛ≤eC≤\+˝À
es¡í<Ûäsêà˙ï |æ‘·èkÕ«eT´ ìj·Te÷\q÷ y˚s¡T#˚dæ #·÷&É&É+ ø£wüº+ nì Ç~es¡πø
#ÓbÕŒeTT. ñ<ëVü≤s¡D≈£î ˇø£ ø£åÁ‹j·T, ˝Òø£ yÓ’X¯´ |ü⁄s¡Twüß&ÉT $yêVæ≤‘· Áu≤Vü≤àD
Ád”Ô‘√ ˝…’+–ø£ dü+ã+<Ûä+ ô|≥Tº≈£î+fÒ ø=+‘· EsêàHê, ø=+‘· uÛÖ‹ø£ <ä+&Éq
nqTuÛ$Ñ +#·e\dæ e⁄+≥T+<äì ô|q’ #ÓbÕŒeTT. nsTT‘˚ Ä Áu≤Vü≤àD Ád”Ô ªo\e‹µ
ø±ø£b˛‘˚ EsêàHê dü>∑+ #Ó*¢ùdÔ dü]b˛‘·T+~. ø±˙ ÄyÓT n‘·´+‘· ªo\e‹µ>±,
ª|ü$Á‘·Tsê*µ>± ù|s¡T bı+~ e⁄+fÒ ÄyÓT‘√ dü+ã+<Ûä+ ô|≥Tº≈£îqï ø£åÁ‹j·T,
˝Òø£ yÓ’X¯´ |ü⁄s¡Twüß&ÉT X¯SÁ<äT&ç‘√ düe÷q+>± eTs¡D <ä+&Éq nqTuÛÑ$+#·e\dæ
e⁄+≥T+~. yê&çì m+&ÉT>∑&綑√ düJe+>± <äVü≤q+ #˚j·÷\ì eTqTdüà è‹
n+≥T+~. (eTs¡D <ä+&ÉqqT Ä<˚•+∫ }s¡Tø√≈£î+&É, s¡ø£s¡ø±\ Á≈£Ls¡yÓTÆq
eTs¡D•ø£å\qT @ø£s¡Te⁄ ô|≥º&É+ Áu≤Vü≤àD <Ûäs¡àXÊgø±s¡T\T Á|ü<ä]Ù+#˚ ˇø£
e÷qdæø£ $ø±s¡+.)
$yêVæ≤‘·T\sTTHê n$yêVæ≤‘·T\sTTHê, |üsd¡ Œü s¡ düeTà‹ ˝Ò≈î£ +&ÜqsTTHê
düeTà‹‘√qsTTHê, ˝…’+–ø£ dü+|üs¡ÿ+ ô|≥Tº≈£îHêï ˝Òø£ πøe\+ kÕìïVæ≤‘ê´ìï
ø±+øÏ å + ∫Hê n~ H˚ s ¡ y ˚ T qì uÛ ≤ $+#˚ ≥ ≥º s TT‘˚ $yêVü ‰ ìøÏ eTT+<ä T
Áù|$T+#·Tø√e&É+ düVæ≤‘·+ eTqTe⁄ <äèwæº˝À H˚s¡+ nqTø√yê˝≤? eT>∑yêfi¯fl
$wüjT· +˝À n~ H˚sy¡ T˚ qì eTqTe⁄ n_ÛÁbÕj·T+. m{§Nà nÁ>∑≈î£ ˝≤\ |ü⁄s¡Twüß\T
($yêVæ≤‘·T\sTTHê ø±≈£îHêï) ÁøÏ+~ ≈£î˝≤\ Ád”Ô\‘√ dü+ã+<Ûëìï ø√s¡T≈£î+fÒ
eT≥Tº≈£î b˛˙˝…eTà+{≤&ÉT. Çø£ÿ&É n‘·qT ÄyÓ÷~düTÔqï~ Áù|eT nH˚ uÛ≤eqqT
ø±<äT, øÏ+~ ≈£î˝≤\ Ád”Ô\ X¯Øsê\ô|’q nÁ>∑≈£î˝≤\ eT>∑yêfi¯fl≈£î+&˚ Vü≤≈£îÿqT.
n+‘˚ ‘·|üŒ $yêVü‰ìøÏ |üPs¡«+ ˇø£ |ü⁄s¡Twüß&ÉT ˇø£ Ád”Ôì ˝…’+–ø£+>±
ø±+øÏå+#·&Üìï eTqTe⁄ ÄyÓ÷~+#·&ÉT. |ü⁄s¡Twüß&ç ≈£î\+ ‘·≈£îÿe~, Ád”Ô ≈£î\+
m≈£îÿe~ nsTTq≥ºsTT‘˚ eTs¡D<ä+&Éq— |ü⁄s¡TcÕ+>∑+ q]øÏ y˚jT· &É+ yÓTT<ä\sTTq
72
Áu≤Vü≤àD <Ûäs¡à+˝À Á|üC≤kÕ«eT´+
•ø£å\T+{≤sTT. Ç<ä›]B ˇπø ≈£î\+ nsTTHê, n‘·ì ø√]ø£≈£î ÄyÓT düŒ+~+∫Hê
Ä Áù|eT H˚s¡y˚T. ø=+#Ó+ EsêàHê #Ó*¢+#·e\dæ e⁄+≥T+~. Äô|’ n‘·qT ÄyÓT
‘·+Á&çøÏ ø±qTø£*∫à ÄyÓTqT ô|[fl#˚düTø√e#·TÃ. ø±˙ Ç≥Te+{Ï düeØíj·TT\
Áù|eT e´eVü‰s¡+˝À Ád”Ôj˚T #=s¡e rdüT≈£î+fÒ eT≥Tº≈£î eTqTe⁄ ÄyÓ÷~kÕÔ&ÉT.
$yêVü‰ìøÏ |üPs¡«+ ‘·q ≈£î\+˝Àì ˇø£ n$yêVæ≤‘·T&çì m+#·Tø=ì Áù|$T+#˚
Vü≤≈£îÿ ne÷àsTT\≈£î e÷Á‘·+ eTqTe⁄ Ç#êÃ&ÉT. á ˇø£ÿ $wüj·T+˝À Ä sê‹
>∑T+&Ó m+<äT≈£î ø£]–+<√ ‘Ó©<äT !
dü«*+>∑ dü+|üsêÿìï eTqTe⁄ ˇø£ Á|ü‘˚´ø£yÓTÆq H˚s¡+>± uÛ≤$+#ê&Éì
y˚πs #Ó|üŒqedüs¡+ ˝Ò<äT. nìï <˚XÊ\˝À nìï C≤‘·T\˝À dü«*+>∑ dü+|üs¡ÿ+
@<√ ˇø£ y˚Ts¡≈£î m|ü&É÷ e⁄+~. nsTTHê <ëìì H˚s¡+>±, bÕ|üø±s¡´+>±
uÛ≤$+#·&É+ nìï <˚XÊ\ dü+Á|ü<ëj·Tø£ ˝…’+–ø£ uÛ≤eC≤\+˝À ˇø£ kÕe÷q´
n+X¯+. eTqTe⁄ Ád”Ô\˝À dü«*+>∑ dü+|üsêÿìπø m≈£îÿe ÁbÕeTTK´+ Ç#êÃ&ÉT.
ãVüQXÊ Ád”\Ô T dü«*+>∑ ˝…+’ –ø£ dü+‘·è|æøÔ Ï n\yê≥T |ü&‘ç ˚ eT>∑yêfi¯fl ø£+Á{À˝Ÿ˝À
˝Ò≈£î+&Ü b˛‘ês¡ì uÛÑj·T|ü&ܶ&˚yÓ÷ ! eT>∑yêfi¯ófl dü«*+>∑ ˝…’+–ø£ ÁøÏj·T≈£î
bÕ\Œ&ç‘˚ yê]øÏ eTqTe⁄ uÛÖ‹ø£ <ä+&Éq $~Û+#·˝Ò<äT. rÁeyÓTÆq ÁbÕj·T•Ã‘·Ô+
e÷Á‘·+ #˚düTø√yê\Hêï&ÉT. ø±˙ Ád”Ô\≈£î eT≥Tº≈£î uÛÖ‹ø£ <ä+&Éq $~Û+#ê&ÉT.
n+<äT˝Àq÷ $yêVæ≤‘·T\≈£L n$yêVæ≤‘·T\≈£L ‘˚&Ü #·÷XÊ&ÉT. ˇø£ n$yêVæ≤‘·
Ád”Ô eTs=ø£ n$yêVæ≤‘· Ád”Ô‘√ ˝…’+–ø£ dü+ã+<Ûä+ ô|≥Tº≈£î+fÒ ÄyÓT≈£î 10
ø=s¡&Ü <Óã“\T y˚dæ 200 |üDeTT\T EsêàHê edü÷\T #˚j·÷\Hêï&ÉT. n<˚
ˇø£ $yêVæ≤‘· Ád”Ô Ä |üì#˚ùdÔ y˚fi¯ófl ‘Ó>∑q]øÏ >∑T+&ÉT >=]– >±&ç<äMT<ä
}πs–+#ê\Hêï&ÉT. á ‘˚&Ü m+<äTø£H˚~ eTqTe⁄ yê´U≤´‘·\T $e]kÕÔs¡T.
dü«*+>∑ ˝…’+–ø£ ø±+ø£å yê] <äèwæº˝À ndüVü≤»eTsTTq~. düVü≤»yÓTÆq |üs¡*+>∑
dü+|üsêÿìøÏ neø±X¯+ ˝Òìyêfi¯ófl dü«*+>∑ dü+|üsêÿìøÏ Äø£]¸‘·T\sTT‘˚
ø=+‘·es¡≈£î ø£å$T+#·e#·Tà (nqï+ <=s¡ø£ì yêfi¯ófl Äø£* rs¡TÃø√e&ÜìøÏ >∑&ç¶
‹+fÒ ø£å$T+∫q≥Tº). ø±ã{Ϻ n$yêVæ≤‘·\T n≥Te+{Ï #·s¡´\≈£î bÕ\Œ&ç‘˚
‘·≈£îÿe •ø£å‘√ e~*ô|≥ºe#·TÃ. ø±˙ $yêVæ≤‘· nsTTe⁄+&ç ‘·q ˝…’+–ø£ ø±+ø£å
73
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
rs¡Ã&ÜìøÏ ˇø£ uÛÑs¡Ô e⁄qï Ád”Ô dü«*+>∑ dü+ã+<ÛëìøÏ |üPqT≈£î+fÒ n~
ø£å$T+#·sêì H˚s¡+ ne⁄‘·T+~.
‘√ãT≥Tºe⁄\T, düìïVæ≤‘· s¡ø£Ôdü+ã+BÛ≈£î\T ˝…’+–ø£ dü+ã+<Ûä+
ô|≥Tºø√e&Üìï nìï <˚XÊ\˝Àq÷ nìï eT‘ê\˝Àq÷ ìwæ<ä∆y˚T. á s¡ø£yÓTÆq
˝…’+–ø£ dü+ã+<Ûëìï Ç+^¢wüß˝À incest n+{≤s¡T. ‘Ó\T>∑T˝À dü|æ+&É ˝…’+–ø£
dü+ã+<Ûä+ nqe#·TÃH˚yÓ÷. m+<äTø£+fÒ k˛<äØ k˛<äs¡T\ ˝…’+–ø£ dü+ã+<Ûä+,
‘·*¢<ä+Á&ÉT\÷ |æ\¢\ ˝…’+–ø£ dü+ã+<Ûä+ Ç+<äT˝À Á|ü<ÛëqeTsTTq$. Äô|’q @
s¡ø£yÓTÆq u≤+<Ûäyê´ìï á ìwæ<ä∆ C≤_‘ê˝À #˚s¡TkÕÔs¡H˚~ ˇø=ÿø£ÿ C≤‹ì ã{Ϻ,
<˚XÊìï ã{Ϻ, eT‘êìï ã{Ϻ e⁄+≥T+~. ñ<ëVü≤s¡D≈£î eTqTdüà è‹ y˚Tq]ø±ìï
≈£L&É ˝…’+–ø£ ìùw<Ûëìï Äø£]¸+#˚ dü|æ+&É dü+ã+<Ûë\ düs¡düq #˚]Ã+~. ø±˙
eTqTdüà è‹ì •s√<Ûës¡´+>± uÛ≤$+#˚ Á<ä$&É ÁbÕ+‘· Áu≤Vü≤àDT\T düVæ≤‘·+
y˚Tq]ø£|ü⁄ ô|[flfi¯ófl #˚düT≈£îHêïs¡T, #˚düT≈£î+≥THêïs¡T.
nsTT‘˚ nìï dü+düÿ è‘·T\≈£î kÕe÷q´yÓTqÆ á dü|+æ &É ˝…+’ –ø£ ìùw<Ûëìï
Áu≤Vü≤àD <Ûäs¡àXÊgø±s¡T\T es¡íe´edüú‘√ nqTdü+<Ûëq+ #˚XÊs¡T. eTqTdüà è‹
Á|üø±s¡+ nìï{Ïø+£ fÒ nuÛ´Ñ +‘·s¡ ø¡ s£ y¡ TÓ qÆ dü|+æ &É ˝…+’ –ø£ dü+ã+<Û+ä ‘·©ø¢ =&ÉT≈£î\
dü+ã+<Û+ä ø±<äT— ‘·+Á&û ≈£L‘·Tfi¯fl dü+ã+<Û+ä ≈£L&Ü ø±<äT— >∑Ts¡T|ü‹ï‘√ •wüß´&ÉT
ô|≥Tºø=H˚ dü+ã+<Ûä+. >∑Ts¡T|ü‹ïì ø±+øÏå+#·&É+, ÄyÓT‘√ ˝…’+–ø£ dü+ã+<Ûä+
ô|≥Tºø√e&É+ (ÄyÓT düeTà‹‘√H˚ nsTTq|üŒ{Ïø°) eTqTe⁄ <äèwæº˝À nìï s¡ø±\
˝…’+–ø£ H˚sê\˝Àìø° n‹ rÁeyÓTÆq H˚s¡+. á H˚sêìøÏ eTqTe⁄ rÁeyÓTÆq
uÛÖ‹ø£ <ä+&Éqq÷ n+‘˚ rÁeyÓTÆq ÁbÕj·T•Ã‘êÔ˙ï $~ÛkÕÔ&ÉT. Äj·Tq dü÷∫+#˚
uÛÖ‹ø£ <ä+&Éq\T eT÷&ÉT. ˇø£{Ï, y˚&ç>± ø±*Ãq Çq|ü eT+#·+ MT<ä
|ü&ÉTø√u…≥º&É+. ¬s+&ÉT, y˚&ç>± ø±*Ãq ÇqT|ü Ád”Ô Äø£è‹ì øö>∑*+#·Tø√e&É+.
eT÷&ÉT, ‘·q |ü⁄s¡TcÕ+>±ìï ‘êH˚ ‘Ó>q∑ ]øÏ #˚‹˝À |ü≥Tºø=ì düŒ èVü≤ ø√˝ÀŒj˚T+‘·
es¡≈£î HÓ’s¡T‹ ~≈£îÿ>± q&Ée&É+.
s¡ø£Ôdü+ã+BÛ≈£îsê\T ø±ì >∑Ts¡T|ü‹ï‘√ ˝…’+–ø£ dü+ã+<Ûä+ ô|≥Tºø√e&É+
Ç+‘· rÁeyÓTÆq H˚s¡+ m+<äT≈£î ø±yê*? y˚πs @<äsTTHê ˝…’+–ø£
H˚s¡+ (ñ<ëVü≤s¡D≈£î ‘·©¢ ø=&ÉT≈£î\ ˝…’+–ø£ dü+ã+<Ûä+) rÁe‘·qT
dü÷∫+#·<ä\#·T≈£îqï|ü&ÉT ≈£L&Ü <ëìì eTqTe⁄ á H˚s¡+‘√ b˛*Ã
74
Áu≤Vü≤àD <Ûäs¡à+˝À Á|üC≤kÕ«eT´+
ªn≥Te+{Ï~µ n+{≤&ÉT. BìøÏ ø±s¡D≤ìï es¡íe´edüú dü«uÛ≤e+˝À yÓ‘·ø±*.
#·‘·Ts¡«sêí\˝À yÓTT<ä{Ï eT÷&ÉT esêí\≈£î >∑Ts¡Te⁄ Áu≤Vü≤àDT&˚ nsTTe⁄+{≤&ÉT.
XÊgC≤„q+ ø£*– e⁄+&˚ ns¡Ω‘·, Äj·÷ esêí\≈£î ñ∫‘·yÓTÆq C≤„q+ n+~+#˚
ns¡ Ω ‘ · Áu≤Vü ≤ àDT\≈£ î e÷Á‘· y ˚ T e⁄+&˚ ~ . XÊgC≤„ H êìøÏ dü + ã+~Û + ∫
Áu≤Vü≤àDT\≈£î+&˚ á >∑T‘êÔ~Û|ü‘·´+ es¡í e´edüú düTdæús¡‘·≈£î n‘·´edüs¡yÓTÆq
n+X¯+. nsTT‘˚ á >∑T‘êÔ~Û|ü‘·´+ kÕe÷õø£ ÄyÓ÷<ä+ bı+<ë\+fÒ >∑Ts¡Te⁄
nsTTq Áu≤Vü≤àDTì Á|ü‹wü˜ #Ó≈£îÿ#Ó<äs¡≈£î+&Ü e⁄+&Ü*. Ä Á|ü‹wü˜˝À >∑Ts¡T|ü‹ï
bÕ‹Áe‘·´+ n‹ eTTK´yÓTÆq n+X¯+. n~ <Óã“‹+fÒ >∑Ts¡Te⁄ Á|ü‹wü˜ <Óã“
‹+≥T+~. >∑Ts¡Te⁄ Á|ü‹wü≈˜ î£ uÛsÑ √kÕ ˝Òøb£ ˛‘˚ XÊg $<ä´ MT<ä Áu≤Vü≤àDT\≈£î+&˚
>∑T‘êÔ~Û|ü‘ê´ìøÏ |ü⁄Hê~ b˛‘·T+~. n+<äT#˚‘· >∑Ts¡T|ü‹ï‘√ •wüß´&ÉT ˝…’+–ø£
dü+ã+<Ûä+ ô|≥Tºø√e&É+ eTVü‰bÕ|ü+. n~ nìï s¡ø±\ ˝…’+–ø£ H˚sê\˝ÀøÏ
ô|<ä› H˚s¡+. dü|æ+&É ˝…’+–ø£ dü+ã+<Ûë\ C≤_‘ê˝À yÓTT<ä{Ï kÕúq+˝À eTqTe⁄
á H˚sêìï #˚s¡TkÕÔ&ÉT.
nsTT‘˚ >∑Ts¡T|ü‹ï ˇø£y˚fi¯ eTT+<˚ ªn|ü$Á‘·Tsê\Tµ nsTTe⁄+fÒ Ç~
ô|<ä› H˚s¡+ ø±<ä+{≤&ÉT. >∑Ts¡Te⁄>±]øÏ Áu≤Vü≤àD Ád”Ô\T, Ç‘·s¡ dües¡í Ád”Ô˝Ò ø±ø£
ˇø£y˚fi¯ ˇø£ nes¡í Ád”Ô ≈£L&Ü uÛ≤s¡´ nsTTe⁄+fÒ Ä nes¡í Ád”Ô‘√ •wüß´&ÉT
˝…’+–ø£ dü+ã+<Ûä+ ô|≥Tºø√e&É+ ≈£L&Ü eTqTe⁄ <äèwæº˝À ô|<ä› H˚s¡+ ø±<äT.
ÄyÓT¬ø{≤¢>∑÷ ª|ü$Á‘·‘·µ n+≥<äT ø£<ë ! ø±ã{Ϻ n|ü$Á‘·‘· ≈£L&Ü n+≥<äT.
ø±ã{Ϻ Ä eT>∑yê&çøÏ ÁbÕj·T•Ã‘·Ô+ #˚ùdÔ dü]b˛‘·T+<ä+{≤&ÉT.
>∑Ts¡T|ü‹ï‘√ ø±ø£ Ç‘·s¡ dü|æ+&É ˝…’+–ø£ dü+ã+<Ûë\≈£î eTqTe⁄
$~Û+#˚ •ø£å ø=+#Ó+ ‘·≈£îÿe rÁeyÓTÆq~. á •ø£å˝À uÛÖ‹ø£ <ä+&Éq ø£+fÒ
ÁbÕj·T•Ã‘·Ô+bÕ\T m≈£îÿe. Ä ÁbÕj·T•Ã‘·Ô+ ø£]ƒqyÓTÆq<˚. ñ<ëVü≤s¡D≈£î #Ó≥Tº
u…s¡&ÉTqT <Ûä]+∫ >∑&ɶ+, E≥Tº ô|+∫ ˇø£ dü+e‘·‡s¡+ n&É$˝À ˇ+≥]>±
Áe‘·+ Ä#·]+#·&É+ ˇø£ ÁbÕj·T•Ã‘·Ô+. Bìì Ä#·]ùdÔ y˚πs •ø£å e⁄+&É<äT.
Ä#·]+#·&É+˝À $|òü\+ nsTT‘˚ eT≥Tº≈£î sêC≤´+>∑+ j·T+Á‘·+ s¡+>∑+˝ÀøÏ
~– uÛÖ‹ø£ •ø£å\T $~ÛdüTÔ+~. ø±*q ÇqTeTT‘√ Ád”Ô jÓ÷ìì b˛*q eTTÁ<ä
qT<äT{Ï MT<äy˚dæ ÄdæÔ yÓTT‘·Ô+ »|ü⁄Ô#˚dæ dü+|òüT ãVæ≤wüÿs¡D #˚j·÷\ì eTqTe⁄
n+{≤&ÉT.
75
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
Ç+‘· ø£sƒ√s¡yÓTÆq ˝…’+–ø£ ìj·Te÷\T, H˚s¡düà è‹ ì»+>± m|ü&ÉsTTHê
neT\j·÷´j·÷ nì bÕsƒ≈¡ î£ \≈£î dü+<˚V≤ü + sêe#·TÃ. Ç+‘·>± @ düe÷C≤qïsTTHê
˝…’+–ø£+>± ø£≥º&ç #˚j·T&É+ ãVüQXÊ Ä#·s¡DkÕ<Ûä´+ ø±ì Ä˝À#·q. nsTT‘˚
yÓTT<ä{À¢ #Ó|æŒq≥Tº, Áu≤Vü≤àD <Ûäs¡àXÊÁkÕÔ\T Ä<ÛäTìø£ sêC≤´+>∑ #·{≤º\ e+{Ï$
ø±e⁄. Ä<ÛäTìø£ ø±\+˝À |”q˝Ÿø√&é nH˚~ sêC≤´+>∑ j·T+Á‘êìøÏ •s√<Ûës¡´+.
<ëìì neT\T #˚j·T&É+ Ä<ÛäTìø£ sêC≤´+>∑ j·T+Á‘êìøÏ e⁄+&˚ eTTK´yÓTÆq
ø£syÔ¡ ê´\˝À ˇø£{.Ï n˝≤π> eT<Û´ä j·TT>±\˝À ≈£L&É <Ûsä à¡ XÊÁkÕÔ\˝Àì ìj·Te÷\qT
sêE\T ‘·T#· ‘·|üŒ≈£î+&Ü neT\T #˚j·÷\ì, neT\T #˚dæq yê&˚ <Ûäs¡àÁ|üuÛÑTe⁄
nì Áu≤Vü≤àD XÊgø±s¡T\T (eTTK´+>± eTqTdüà è‹ ø£s¡Ô) uÛ≤$+#ês¡T. nsTT‘˚
sêE\+<äs¡÷ <Ûäs¡àXÊÁkÕÔ\ ìj·Te÷\qT Ä<ÛäTìø£ sê»´+ ‘·q XÊdüHê\qT
#·÷ùd |ü<ä∆‹˝À #·÷&É˝Ò<äT. ‘·eT |ü]bÕ\q≈£î ‘·|üŒìdü] ìj·Te÷\T>±
uÛ≤$+#·˝Ò<äT. Áu≤Vü≤àDT\qT s¡+õ+|üCÒdæq <Ûäs¡à|ü]bÕ\≈£î\÷ e⁄Hêïs¡T.
n+<äT≈£î _Ûqï+>± ø=+#Ó+ ñ<ës¡+>± |ü]bÕ*+∫q sêE\÷ e⁄Hêïs¡T. ãVüQXÊ
eTqTe⁄ H˚s¡düà è‹ì ‘·q |”q˝Ÿø√&é>± uÛ≤$+∫ ‘·T#· ‘·|üŒø£ neT\T#˚dæq
sêE me«&É÷ e⁄+&ç e⁄+&É&ÉT. n+‘· ø£sƒ√s¡yÓTÆq bÕ\q eTqTe⁄ e+{Ï XÊ&çdüTº
}Vü≤\˝À e÷Á‘·y˚T kÕ<Ûä´+.
nsTT‘˚ Ä s√E\˝À Hê´j·T ìs¡íj·T+, <Ûäs¡à ìs¡íj·T+ πøe\+
sêC≤´+>∑j·T+Á‘·+ #˚‘˚ »s¡>∑˝Ò<äT. kÕ+|òæTø£ e´edüú˝À nH˚ø£ kÕúsTT\˝À
»]–+~. Hê´j·Tìs¡íj·T+ <ëø± b˛qedüs¡+ ˝Ò≈£î+&É, kÕ+düÿ è‹ø£ ìj·T+Á‘·DÒ
eTqTwüß\ Á|ües¡Ôqô|’q (ÄHê&ÉsTTHê áHê&ÉsTTHê) Á|ü‘·´ø£å Á|üuÛ≤e+ y˚düTÔ+~.
eTqTwüß\ Á|ües¡ÔqqT e´edüú ^ùd \ø£å àDπsK |ü]~Û˝À n~ e⁄+#·T‘·T+~. Ä
ìj·T+Á‘·D $|ò\ü eTsTTq|ü&ÉT n<Ûsä à¡ +, H˚s+¡ , bÕ|ü+ nH˚$ eTT+<äTø=kÕÔsTT.
á rs¡TŒ $$<Ûä kÕúsTT\˝À »s¡T>∑T‘·T+~. Á|ü‹ ≈£î≥T+ãeT÷ ˇø£ Hê´j·TkÕúqy˚T.
Äô|’q ≈£î\ ô|<ä›\ |ü+#êsTTr\T, Á>±eT ô|<ä›\ |ü+#êsTTr\T, XÊÁkÕÔ\T
#·<äTe⁄≈£îqï Áu≤Vü≤àDT\ rs¡TŒ\T, sêC≤kÕúq+˝À »]π> Hê´j·Tìs¡íj·T+
e⁄+{≤sTT. á s√E ≈£L&É n~Ûø±]ø£ Hê´j·TkÕúHê\≈£î düe÷+‘·s¡+>± nH˚ø£
kÕ+|òæTø£ Hê´j·TkÕúHê\THêïsTT. Ä s√E\˝À Ç$ eTØ m≈£îÿe. @ kÕúsTT˝À
76
Áu≤Vü≤àD <Ûäs¡à+˝À Á|üC≤kÕ«eT´+
»]π> Hê´j·T ìs¡íj·TeT÷ q÷{ÏøÏ q÷s¡TbÕfi¯ófl eTqTe⁄ H˚s¡düà è‹ì neT\T#˚dæ
ñ+&Éø£b˛e#·TÃ. nsTT‘˚ q÷{ÏøÏ j·÷uÛ…’bÕfi¯ófl neT\T #˚dæHê n~ ø£sƒ√s¡yÓTÆq
kÕ+|òæTø£ ˙‘˚. n+‘·ø£+fÒ eTTK´+ ` nìï kÕúsTT\˝Àq÷ ‘·|ü ˇ|ü, H˚s¡+
n<Ûäs¡à+ nH˚ yê{ÏøÏ dü+ã+~Û+∫q $#·ø£åDqT, ìs¡«#·Hêìï , ne>±Vü≤qqT
eTqT˙‹ ã\+>± Á|üu≤Û $‘·+ #˚d+æ ~. ãVüQXÊ düJe+>± m+&ÉT>∑&‘¶ç √ <äV≤ü q+
#˚j·T&É+ e+{Ï •ø£å\ ø£+f… á ne>±Vü≤q, kÕ+düÿ è‹ø£ $y˚#·H˚ eTTK´yÓTÆq$.
kÕ+|òæTø£ J$‘êìï Ç$ eTqT˙‹øÏ nqT>∑TD+>± ø£≥º&ç #˚XÊsTT. áHê{Ïø°
ˇø£ y˚Ts¡≈£î #˚düTÔHêïsTT. ≈£î\+ ø£≥º&çø°, ˝…’+–ø£ ˙‹ø° dü+ã+~Û+∫ áHê{Ïø°
≈£î\ |ü+#êsTTr\˝Àq÷, ô|<ä›eTqTwüß\ rsêàHê\˝Àq÷ Ç#˚à rs¡TŒ\qT
|ü]o*ùdÔ, ô|’q $e]+∫q eTqT˙‹ #Ûêj·T\T ã\+>± ø£ì|ækÕÔsTT. á
rs¡TŒ*#˚à yêfiËfles¡÷ eTqT<Ûäs¡àXÊÁkÕÔìï #·~$ e⁄+&Éø£b˛e#·TÃ. ndü\T
eTqTdüà è‹ nH˚~ ˇø£{Ï e⁄+<äì yê]øÏ ‘Ó*j·Tø£b˛e#·TÃ. ø±˙ Ä Ä˝À#·q\T,
n$ ‘·\ô|{Ϻq kÕ+|òæTø£ ø£≥º&ç kÕe÷õø£ e´edüú˝À n+‘· ã\+>± uÛ≤>∑+
nsTTb˛j·÷sTT.
n+<äTπø Á|üC≤kÕ«eT´ J$‘êìï ø±+øÏå+#˚yês¡T á s√E ≈£L&É M{Ïì
>∑T]+∫ ‘Ó\TdüTø√e\dæq nedüs¡+ e⁄+~. kÕ+|òæTø£ J$‘·+˝À eTqT˙‹
neX‚cÕ\qT øå±fi¯q #˚j·Te\dæq nedüs¡+ e⁄+~.
II Áu≤Vü≤àD <Ûäs¡àXÊÁkÕÔ\˝À sêC≤´+>∑j·T+Á‘·+
@ düe÷»+˝ÀqsTTHê e´edæú‘· J$‘ê˙ï, <ëì ì]›wüº #·Á≥+ nsTTq
ÄHê{Ï kÕ+|òæTø£ Ä]úø£ e´edüúq÷ ø±bÕ&É&É+ sêC≤´+>∑ j·T+Á‘·+ ìs¡«Væ≤+#˚
Á|ü < Û ë q u≤<Û ä ´ ‘· . n+<ä T ø√dü + sê»´+ XÊdü H ê\T #˚ d ü T Ô + ~. yê{Ï ì
ã\Á|üj÷Ó >∑+‘√ neT\T #˚dTü +Ô ~. Ç+ø=ø£sø¡ +£ >± #ÓbÕŒ\+fÒ dü+|òTü J$‘êìøÏ
dü+ã+~Û+∫q Á|üe÷D≤\qT Á|üø£{Ï+#˚ n~Ûø±s¡+, yê{Ïì ìs¡“+<Ûä+>±
neT\T#˚ùd n~Ûø±s¡+ sêC≤´ìøÏ e⁄+{≤sTT. y˚πs me«]ø° á n~Ûø±s¡+
e⁄+&ÉH˚ e⁄+&É<äì ø±<äT. Ä<ÛäTìø£ sêC≤´ì≈£îqï n~Ûø±s¡ >∑T‘êÔ~Û|ü‘·´+ eT<Ûä´
j·TT>±\˝Àq÷, ÁbÕNq ø±\+˝Àq÷ sêC≤´ìøÏ ˝Ò<äT. ÄHê&ÉT düe÷»+˝À
n~Ûø±s¡ u≤VüQfi¯´+ e⁄+&˚~. ≈£î≥T+ã+˝À, Á>±eT+˝À, ≈£î\+˝À, ÁX‚DÏ˝À,
77
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
‘Ó>˝∑ À ãVüQfi¯ n~Ûø±s¡ øπ +Á<ë\T+&˚$. Ä n~Ûø±s¡ øπ +Á<ë\≈£î ≈£L&É ÁbÕe÷DÏø£
ìj·Te÷\qT Á|üø£{Ï+#˚ n~Ûø±s¡+, yê{Ïì ìs¡“+<Ûä+>± neT\T#˚ùd n~Ûø±s¡+
e⁄+&˚$. yê≥ìï{Ïô|’q ˇø£ ‘·T~ n~Ûø±s¡ πø+Á<ä+>± sê»´+ e⁄+&˚~. BìH˚
n|üŒ{Ï kÕe÷õø£ ‘·‘·«y˚‘·Ô\T dæ<ë∆+rø£]+#ês¡T. dü+Á|ü<ëj·Tø£+>±
neT\e⁄‘·Tqï dü+|òüT ìj·Te÷\q÷, yê{Ïô|’q n»e÷sTTw” #˚ùd ô|<ä›\
n~Ûø±sê˙ï sê»´+ >ös¡$+#ê\H˚~ Áu≤Vü≤àD <Ûäs¡àXÊÁkÕÔ\T #Óù|Œ eTTK´
$wüj·÷\˝À ˇø£{Ï.
nsTT‘˚ nìï <˚XÊ\˝Àq÷ ø±\Áø£eT+˝À ãVüQfi¯ n~Ûø±s¡ πø+Á<ë\T
ø°åDÏ+∫, sê»´y˚T @¬ø’ø£ n~Ûø±s¡ πø+Á<ä+ nsTT+~. ÁbÕe÷DÏø£ dü+|òüT J$‘·
ìj·Te÷\qT XÊdüHê\ s¡÷|ü+˝À Á|üø{£ +Ï ∫ yê{Ïì ã\Á|üj÷Ó >∑+‘√ neT\T#˚ùd
n~Ûø±s¡+ sêC≤´ìπø $T–*+~. düe÷»+˝À y˚πs Ä~Û|ü‘·´ πø+Á<ë\T ˝ÒH˚˝Òeì
ø±<äT. n$ ã\Á|üjÓ÷>±ìøÏ bÕ\Œ&Ée˙ ø±<äT. ñHêïj·Tq&ÜìøÏ ≈£î≥T+ã
e´edüú Á|ü|ü+#·yê´|üÔeTsTTq ˇø£ ñ<ëVü≤s¡D. ô|≥Tºã&ç<ëØ e÷¬sÿ{Ÿ eTs=ø£
ñ<ëVü≤s¡D. ≈£î\+ eTq <˚XÊìøÏ dü+ã+~Û+∫q Ç+ø=ø£ ñ<ëVü≤s¡D. nsTT‘˚
yê{Ï Ä~Û|ü‘·´+ kÕ+düÿ è‹ø£ uÛ≤eC≤\+ s¡÷|ü+˝Àq÷ kÕ+|òæTø£ ø£≥Tºu≤≥¢
s¡÷|ü+˝Àq÷ Ä]úø£ ˇ‹Ô&TÉ \ s¡÷|ü+˝Àq÷ neT\e⁄‘·T+~ ‘·|Œü yê{ÏøÏ XÊdüHê\T
#˚ùd n~Ûø±s¡+ ˝Ò<äT. Ä<ÛäTìø£ düe÷C≤\˝À ã\Á|üjÓ÷>∑+ ô|’q sêC≤´ìπø
>∑T‘êÔ~Û|ü‘·´+ e⁄+~. sê»´+ ñù|øÏåùdÔq÷, Á|ü‘·´ø£å+>± ˝Òø£ |üs√ø£å+>±
nqTeT‹ùdÔq÷ e÷Á‘·y˚T Ç‘·s¡T\T #˚j·T>∑\s¡T. á ñù|ø£å ˝Ò<ë nqTeT‹øÏ
kÕ+düÿ è‹ø£ kÕ~Ûø±s¡‘· e⁄+≥T+~. n~ Ä~Û|ü‘·´ esêZ\≈£î ˇø£y˚Ts¡≈£î \uÛÑ´+
ne⁄‘·÷H˚ e⁄+≥T+~. #·{≤º\˝Àq÷ #·≥º u≤Vü≤´+>±qT \uÛÑ´+ ne⁄‘·T+~.
nsTT‘˚ Ä Ä~Û|ü‘ê´\qT |ü]$T‘·+ #˚ùd u≤<Ûä´‘· ≈£L&É Ä<ÛäTìø£ sêC≤´\ô|’q
e⁄+≥T+~. Ç~ sê»´+ô|’q Á|üC≤‘·+Á‘· Äø±+ø£å\T ô|{Ϻq ˇ‹Ô&ç |òü*‘·+.
düe÷»+˝À n~Ûø±s¡ u≤VüQfi¯´+ ø°åDÏ+∫ sê»´y˚T n~Ûø±s¡ πø+Á<ä+>±
e÷s¡&É+ ˇø£ #ê]Á‘·ø£ |ü]D≤eT+. <ëìøÏ <ë]rdæq #ê]Á‘·ø£ |ü]dæú‘·T\
$X‚¢wüD Ç|üŒ{ÏøÏ nÁ|üdüTÔ‘·+. nsTT‘˚ e´øÏÔ ùd«#êä kÕ«‘·+Á‘ê´\≈£L, $ø±kÕìø°
á ãVüQfi¯ n~Ûø±s¡ øπ +Á<ë\T Ä≥+ø£+>± e⁄Hêïj·Tì >∑T]Ô+∫ yê{Ï ÁbÕã˝≤´ìï
78
Áu≤Vü≤àD <Ûäs¡à+˝À Á|üC≤kÕ«eT´+
‘·–Z+#·&É+ ø√dü+ sê»´+ #˚‹˝ÀH˚ n~Ûø±sêqï+‘ê πø+ÁBø£]+∫ Ä
sêC≤´~Ûø±sêìøÏ ø=ìï ÁbÕe÷DÏøy£ TÓ qÆ |ü]$T‘·T\T ô|≥º&+É ñ∫‘·+ nH˚ Ä˝À#·q
Ä #ê]Á‘·ø£ Áø£eT+˝À eTT+<äTø=∫Ã+~. Ä |ü]$T‘·T˝Ò Ä<ÛäTìø£ sêC≤´ìï
ìj·T+Á‹+#˚ Á|üC≤‘·+Á‘· $\Te\T. ø±\Áø£eT+˝À $$<Ûä ñ<ä´e÷\ ˇ‹Ô&çe\¢,
ìsêàD≤‘·àø£ ø£èwæe\¢ Ä |ü]$T‘·T\T eT]+‘· |ü<äTqT <˚˝≤sTT. áHê{Ï
sê»´uÛ≤eq≈£î e⁄qï |ü]$T‘·T\T Ç$ :
1. sê»´+ XÊdüqã<ä∆yÓTÆq n~Ûø±sêìï e÷Á‘·y˚T #·˝≤sTT+#ê*. #·≥º
u≤Vü≤´yÓTÆq n~Ûø±s¡+ #Ó\¢<äT.
2. Ä XÊdüHê\T #·≥ºdüuÛÑ\T #˚dæqesTT e⁄+&Ü*. Ä $<Ûä+>± n$
|üs√ø£å+>± Á|üC≤yÓ÷<ä+ bı+~q$ nsTT e⁄+&Ü*.
3. #·≥ºdüuÛÑ\T #˚ùd XÊdüHê\T ≈£L&Ü bÂs¡T\ ªdüVü≤» Vü≤≈£îÿ\≈£îµ ˝Òø£
ªÁbÕ<∏ä$Tø£ Vü≤≈£îÿ\≈£îµ ˝Àã&ç e⁄+&Ü*.
4. #·{≤º\qT neT\T #˚j·T&É+˝À ìcÕŒøÏåø£+>± e´eVü≤]+#˚ n~Ûø±s¡
j·T+Á‘ê+>∑+, #·{≤ºìï ìs¡“¤j·T+>± neT\T #˚sTT+#˚ dü«‘·+Á‘·
Hê´j·T e´edüú ñ+&Ü*.
sêC≤´ìøÏ dü+ã+~Û+∫q uÛ≤eq Çø£ÿ&ç‘√ Ä–b˛˝Ò<äT. e´øÏÔøÏ #·≥º+
m+‘· ùd«#·Ã¤, dü«‘·+Á‘·+ Ç∫ÃHê yê{Ïì yêdüÔe+˝À nqTuÛÑ$+#·&É+ kÕ<Ûä´+
ø±yê\+fÒ ø=+‘· ø£˙dü Ä]úø£ k˛ÔeT‘·, kÕ+|òæTø£ dæú‹>∑‘·T\T e⁄+&Ü*. #·≥º+
nqTeT‹+∫Hê Ä]úø£ dæú‹ <ëìøÏ neø±X¯+ Çj·T´ø£b˛e#·TÃqT. ¬s+&É÷
nqTeT‹+∫Hê kÕ+|òTæ ø£ e´edü˝ú Àì ø£≥Tºu≤≥T¢, ìs¡“+<Ûë\T n&É+¶ sêe#·TÃqT.
M{Ïì Á|üj·T‘·ï|üPs¡«ø£+>± ‘=\–+#˚ ˇø£ bÕõ{Ïyé u≤<Ûä´‘· ≈£L&É |”&ç‘· Á|ü»\
b˛sê{≤\ qT+&ç |ü⁄{Ϻq $\Te\T, Äø±+ø£å\ |òü*‘·+>± Ä<ÛäTìø£ ø±\+˝À
sêC≤´ìøÏ ø£≥ºu…≥ºã&ç+~. n+fÒ `
5. düe÷» ìj·Te÷\q÷, e´edæ‘ú · dü+ã+<Ûë\q÷ dü+düÿ]+∫ e´≈£î\Ô
eT<Ûä´ düe÷q‘ê«˙ï düe÷q neø±XÊ\q÷ ô|+#·&É+, Ä]úø£˝Ò$Tì
‘·–+Z ∫ Jeq Á|üe÷D≤\T ô|+#·&+É . n+fÒ sêC≤´ìøÏ e⁄+&˚ ªdü+øπ eå T
u≤<Ûä´‘·µ.
79
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
Ä<ÛäTìø£ düe÷»+˝À e´edæú‘· J$‘·+ ô|≥Tºã&ç<ëØ #·Á≥+˝À
kÕ>∑T‘·T+~. <ëì‘√bÕ≥T ‘·‘÷· Œs¡« ø±\+ qT+&ç dü+Áø£$T+∫q Ç‘·s¡ kÕ+|òTæ ø£
ndüe÷q dü+ã+<Ûë\T e⁄+{≤sTT. sê»´+ á #·Á≥+˝À e⁄qï e´edæ‘ú · J$‘êìï
|ü~\+>± ø±bÕ&˚≥|ü&ÉT ô|’q ù|s=ÿqï ÁbÕe÷DÏø£ ìj·Te÷\≈£î ˝Àã&ç
e´eVü≤]+#ê\H˚~ Ä<ÛTä ìø£ sê»´ uÛ≤eq. á ìj·Te÷\qT eT]+‘· düs∞¡ ø£è‘·+
#˚dæ, e÷s¡TŒ≈£î sê»´+ qT+&ç e#˚à nes√<Ûë\qT ã\V”≤q|ü]#˚ ø£èwæ ˇø£
eTTK´ Á|üC≤‘·+Á‘· ø£èwæ. sêC≤´ìøÏ dü+ã+~Û+∫q+‘· es¡≈£î Ç~ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\
ñ<ä´eT+ #˚|üfÒº Á|ü<Ûëq ø£èwæ. Ä<ÛäTìø£ J$‘·+˝Àì ø=‘·Ô, bÕ‘· ndüe÷q‘·\qT
n~Û>∑$T+∫ düe÷q‘·«+yÓ’|ü⁄ |ü⁄s√>∑$T+#·&ÜìøÏ á ø£èwæ #ê˝≤ nedüs¡+.
áHê{Ï Á|üC≤‘·+Á‘· uÛ≤eq≈£î #Ó+~q ô|’ Á|üe÷D≤\ yÓ\T>∑T˝À Áu≤Vü≤àD
<Ûsä à¡ XÊÁkÕÔ\˝Àì sê»´ e´edüqú T |ü]o*ùdÔ n~ <ë<ë|ü⁄ nìï $wüj÷· \˝Àq÷
nÁ|üC≤kÕ«$Tø£+>± ø£ì|ædüTÔ+<ä+fÒ mes¡÷ ô|<ä›>± ÄX¯Ãs¡´b˛ø£b˛e#·TÃ. n~
@ ì]›wüº s¡÷bÕ\˝À nÁ|üC≤kÕ«$Tø£+ nH˚<˚ ÄdüøÏÔ ø£*–+#·>∑\ $wüj·T+.
dü+πøåeT uÛ≤eq ÄHê&ÉT m{≤¢>∑÷ ˝Ò<äT. ˝Òø£b˛>± Áu≤Vü≤àD°j·T <äèø£Œ<∏ä+˝À n~
ª<Ûäs¡à $s¡T<ä∆+µ ø±ã{Ϻ n~ e⁄+&Ü\ì mes¡sTTHê n+fÒ yês¡T •øå±s¡TΩ\T
ne⁄‘ês¡T. Ç‘·s¡ $wüj·÷\˝À ≈£L&É Áu≤Vü≤àD°j·T sê»´ e´edüú˝À Á|üC≤‘·+Á‘·
\ø£åD≤\T eTè>∑´+. Ä sê»´+ XÊdüHê\qT nqTdü]+∫ |ü]bÕ*+#·<äT. n~
<Ûäsêàìï nqTdü]+∫ |ü]bÕ*+#ê*. Ä <Ûäs¡à+ Á|ü»\T s¡÷bı+~+∫q~ ø±<äT.
n~ Áu≤Vü≤àDT\T ø±+øÏå+∫q~, Áu≤Vü≤àDT\T s¡÷bı+~+∫q~. b˛˙ Ä <Ûäs¡à+
düe÷»+˝Àì eTqTwüß\ düVü≤» Vü≤≈£îÿ\qT >ös¡$+#˚ XÊdüqe÷ n+fÒ ø±<äT.
n~ düe÷q‘ê«˙ï, düe÷q Á|ü‹|ü‹Ô˙ @ s¡÷|ü+˝Àq÷ ˇ|üø√ì ndüeT
<Ûäs¡à+. b˛˙ <ëìì neT\T#˚ùd n~Ûø±s¡ >∑D+ Ä es¡í<Ûäs¡à+ |ü]~Û˝ÀqsTTHê
ìcÕŒøÏåø£+>± e´eVü≤]kÕÔsê n+fÒ <ëìøÏ uÛÑs√kÕ ˝Ò<äT. m+<äTø£+fÒ yêfi¯ófl
ªñqï‘· e+XÊ\≈£îµ (n+fÒ nÁ>∑esêí\≈£î nì y˚sπ #Ó|Œü qedüs+¡ ˝Ò<Tä ) #Ó+~qyêπs
nsTT e⁄+&Ü*. ô|’>± yê]ì ìj·T$T+#˚~, rùdùd~ sêE>±] ÇcÕºqTkÕs¡y˚T
ø±ã{Ϻ Ä |ü]~Û˝À ≈£L&É yês¡T dü«‘·+Á‘·+>± e´eVü≤]kÕÔs¡qï qeTàø£+˝Ò<äT.
b˛˙ Hê´j·Te´edüúsTTHê ìcÕŒøÏåø£+>± Hê´j·T+ #˚düTÔ+<ë n+fÒ n~ #˚ùd
80
Áu≤Vü≤àD <Ûäs¡à+˝À Á|üC≤kÕ«eT´+
Hê´j·Ty˚T <Ûäs¡àXÊÁkÕÔ\ Hê´j·T+. n+fÒ es¡í <Ûäs¡à Hê´j·T+. Ä |ü]~Û˝À ≈£L&É
n~ sêE>±] ÇcÕº\≈£î nr‘·+>± q&ÉT#·Tø√C≤\<äT. m+<äTø£+fÒ sê»<äsê“πs
<˚X¯+˝Àì n‘·T´qï‘· Hê´j·TkÕúq+. sêCÒ <˚XÊìøÏ N|òt »dæºdt.
Çø£ÿ&É eTq+ ¬s+&ÉT $wüj·÷\qT |ü]o*düTÔHêïeTT. ˇø£{Ï sê»´+
ìs¡«Væ≤+#˚ bÕ\Hê e´eVü‰sê\˝Àq÷, Hê´j·T e´edüú˝Àq÷ ªHê´j·T+µ m+‘·
e⁄+~ nì. n+fÒ n~ düe÷q Vü≤≈£îÿ\q÷, düe÷q Á|ü‹|ü‹Ô˙ @ y˚Ts¡≈£î
>∑T]Ô+∫+<äH˚ Á|üX¯ï. ¬s+&Ée~, ‘·q e´eVü‰sê\ ìs¡«Vü≤D≈£î sê»´+ (n+<äT˝À
uÛ≤>∑+>± Hê´j·Te´edü)ú nqTdü]+#˚ |ü<‘∆ä T· \˝Àq÷, ìsêàD+˝Àq÷ ìcÕŒøÏøå ‘£ ≈· î£
‘êe⁄ m+‘· e⁄+<äH˚ Á|üX¯ï. Á|üC≤kÕ«eT´ uÛ≤eq≈£î Ç$ ¬s+&É÷ eTTK´y˚T.
Áu≤Vü≤àD°j·T dü+düÿ è‹˝À yÓTT<ä{Ï n+X¯+ es¡í<Ûäs¡à ÁbÕ|ü+∫ø£ <äèø£Œ<∏ä+ #˚‘·
ìs¡ísTT+#·ã&ç+~. sêE <Ûäs¡àes¡ÔqT&ÉT ø±yê*. <Ûäsêàìï ì\u…{≤º*. n+fÒ
düø£\ |ü]bÕ\Hê e´eVü‰sê\T, Hê´j·Te´edüú Á|üe÷D≤\T #ê‘·Ts¡«sêíìï
nqTdü]+∫ e⁄+&Ü*. düe÷q‘·«+ nH˚ uÛ≤eq≈£î á <Ûäs¡à+˝À #√≥T ˝Ò<äT.
nsTT‘˚ BìøÏ Á|ü‹|òüT≥q uÛ≤s¡rj·T düe÷»+˝À ‘=*Hê{Ï qT+&ç e⁄+~
ø±ã{Ϻ es¡í <Ûäs¡à ø±]ƒHê´ìï düe]+#˚ n+XÊ\T ≈£L&É n+<äT˝À nø£ÿ&Éø£ÿ&É
ø£ì|ækÕÔsTT. Ç+ø£ sê»´ e´eVü‰sê\ ìs¡«Vü≤D≈£L, <ëìøÏ dü+ã+~Û+∫q
ìsêàD≤\≈£L, |ü<ä∆‘·T\≈£L eùdÔ n+<äT˝À πø+ÁBø£è‘· sê#·]ø£ ìj·T+‘·è‘·«
\ø£åD≤\T Á|ü<Ûëq+ ø±>± Ä \ø£åD≤\qT ø=+‘·y˚Ts¡≈£î |ü]$T‘·+#˚ùd Hê>∑]ø£‘ê
$\Te\T ≈£L&É ø£ì|ækÕÔsTT. nsTT‘˚ Ç$ m≈£îÿeuÛ≤>∑+ sêE\T ‘·eT≈£î ãT~∆
|ü⁄&ç‘˚ Ä#·]+#·>∑\ HÓ’‹ø£ Á|üe÷D≤\ s¡÷|ü+˝À e⁄Hêïj˚T ‘·|üŒ Ä HÓ’‹ø£
Á|üe÷D≤\≈£î e´edæú‘· s¡÷|ü+ Ç#˚à ìsêàDdü÷Á‘ê\ s¡÷|ü+˝À e⁄qï≥Tº
ø£ì|æ+#·<äT. n+fÒ á Hê>∑]ø£‘ê $\Te\T sêE\T bÕ{Ï+#·e\dæq Ä<äsêÙ\
s¡÷|ü+˝À ìs¡«∫+#·ã&ܶj˚T ‘·|üŒ sê»´ e´eVü‰s¡XË’*˝À nqT\¢+|òüT˙j·TyÓTÆq
ìj·Te÷\T>± e´ed”úø£]+#·ã&É˝Ò<äT. sêE m\¢|ü&É÷ ìcÕŒøÏåø£+>±
e´eVü≤]+#ê* nì #Ó|üŒ&É+ y˚s¡T. sê»´ e´eVü‰sê\ ìs¡«Vü≤D ìcÕŒøÏåø£+>±
e⁄+&É&É+ ø√dü+ nqT\¢+|òüT˙j·TeTsTTq |ü<ä∆‹˙, dü÷Á‘ê\q÷ Á|ü‹bÕ~+∫
n$ ñ\¢+|òæT+#·ã&ç‘˚ Ä #·s¡´ #Ó\T¢u≤≥T ø±<ä˙, <ëìøÏ mes¡÷ ã<äT∆\T
81
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
ø±s¡˙ XÊdüq+ #˚j·T&É+ y˚s¡T. Áu≤Vü≤àD <Ûäs¡àXÊÁkÕÔ\˝À yÓTT<ä{Ï s¡÷|ü+˝À
e÷Á‘·y˚T eT+∫ nH˚~ @ y˚Ts¡ø£sTTHê ø£ì|ædüTÔ+~.
yÓTT‘êÔìøÏ á <Ûäs¡àXÊg kÕVæ≤‘·´+˝Àì sê»´e´edüú˝À Á|üC≤‘·+Á‘·
\ø£åD≤\T #ê˝≤ dü«\Œ+>± ø£ì|ækÕÔsTT. düeTø±©q (Áø°.X¯. ‘=* X¯‘êu≤›\)
bÕXÊÑ·´, ÁbÕ#·´ sêC≤´\ |ü]dæú‹ Ç+‘·ø£+fÒ _Ûqï+>± ˝Ò<äT ø±ì uÛ≤s¡‘Y
düe÷C≤ìøÏ >∑\ Á|ü‘˚´ø£ \ø£åDyÓTÆq Áu≤Vü≤àD°j·T es¡í<Ûäs¡à+ ‘·q≈£î dü«+‘·yÓTÆq
ne÷qTwü‘ê«ìï Çø£ÿ&ç sê»´e´edüú≈£î n+{Ï+∫+~. Ä sê»´e´edüú >∑T]+∫
ás√E ‘Ó\TdüTø√e\dæq nedüs¡+ @eTT+<ä+{≤πsyÓ÷ ! #·]Á‘· n<Ûä´j·THêìπø
ø±ø£ áHê{Ï Á|üC≤‘·+Á‘· ø£èwæøÏ ≈£L&É Ä nedüs+¡ e⁄+~. m+<äTø£+fÒ sê»´e´edüú
>∑T]+∫ eTq düe÷»+˝À Á|ü#ês¡+˝À e⁄qï n_ÛÁbÕj·÷\˝À n\Hê{Ï <Ûsä à¡ XÊÁkÕÔ\
ÁbÕ|ü+∫ø£ <äèø£Œ<∏ä+ ne´ø£Ô+>±H˚ nsTTHê >∑{Ϻ>± e⁄+~. eTqT <Ûäs¡àXÊg+
#·<äeì yêfi¯ófl ≈£L&Ü #ê˝≤eT+~ eTqTe⁄˝≤π> e÷{≤¢&É‘ês¡T. kÕ+düÿ è‹ø£
dü+Á|ü<ëj·÷\ ã\+ n≥Te+{Ï~. düeTø±©q Á|üC≤‘·+Á‘· ø£èwæ eTqTe⁄q÷,
j·÷»„e\Tÿ ´&ç˙, øö{Ï\T´&ç˙ n&ÉT>∑&ÉT>∑THê m<äTs¡Tÿ+≥÷H˚ e⁄+≥T+~.
Áu≤Vü≤àD <Ûäs¡àXÊÁkÕÔ\˝À sêC≤´+>∑ j·T+Á‘ê+>±ìøÏ dü+ã+~Û+∫q á
ñb˛<ëÈ‘êìøÏ eTT–+|ü⁄>± Ç+ø=ø£ÿ $wüjT· + #Ó|Œæ ndü\T $wüj÷· ìøÏ b˛<ëeTT.
Áu≤Vü≤àD <Ûë]àø£ kÕVæ≤‘ê´ìï dü÷ú\+>± ¬s+&ÉT>± $uÛÑõ+#·e#·TÃqT. yÓTT<ä{Ï$
Áø°düTÔ|üPs¡«+ sêdæq <Ûäs¡àdü÷Á‘ê\T. Ç$ es¡íe´edüú düe÷»+ô|’q Ä~Û|ü‘·´+
HÓ\ø=\TŒ‘·Tqï ‘=*<äX¯≈£î #Ó+~q$. Ç$ Ä|üdüÔ+ã, uÖ<Ûëj·Tq, >ö‘·eT,
e•wü˜ <Ûäs¡à dü÷Á‘ê\T. M{Ïì ≈£î¢|üÔ+>± ªdü÷Á‘ê\Tµ ˝Òø£ ªdü÷Á‘· kÕVæ≤‘·´+µ
n+{≤s¡T. Ç$ sêdæq ø±\+˝À Áu≤Vü≤àD´+ kÕe÷õø£ Ä~Û|‘ü ´· + ø√dü+ uÖ<ä+∆ ‘√
Ç+ø± b˛{°|ü&ÉT‘·÷ e⁄+~. n+<äTe\¢H˚H˚yÓ÷ á dü÷Á‘· kÕVæ≤‘·´+˝À es¡í
eTÚ&ÛÉ´+ eTØ rÁe+>± ø£ì|æ+#·<äT. ¬s+&Ée <äX¯≈£î #Ó+~q <Ûäs¡àXÊÁkÕÔ\T Ä
‘·sT¡ yê‘· sêj·Tã&ܶsTT. ø=ìï Áø°dTü |Ô Pü sê«ìπø #Ó+~ e⁄+&Ée#·TÃqTø±˙ m≈£îÿe>±
Áø°düTÔ ‘·s¡Tyê‘· ø±˝≤ìøÏ #Ó+~q$. M{Ï s¡#·Hê ø±\+˝À Áu≤Vü≤àD´+ (ø£˙dü+
ñ‘·Ôs¡ uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À) ‘·q Ä~Û|ü‘ê´ìï >∑{Ϻ>± HÓ\ø=*Œ düe÷C≤ìï XÊdæ+#˚
kÕúsTTøÏ #˚]+~. n+<äTe\¢ á <Ûäs¡àXÊÁkÕÔ\˝À es¡í<Ûäs¡à+ |ü]D‹ #Ó+~q
82
Áu≤Vü≤àD <Ûäs¡à+˝À Á|üC≤kÕ«eT´+
düeTÁ>∑ s¡÷|ü+˝À ø£ì|ædüTÔ+~. M{Ïì ªdüà è‘·T\Tµ n+{≤s¡T. Ç$ eTqT,
j·÷»„e\ÿ ´, ø±‘ê´j·Tq, Hês¡<ä, $wüßí, |üsêX¯s¡ düà è‘·T\T.
Ç$ø±ø£ Áu≤Vü≤àD°j·T sê»˙‹ì $e]+#˚ eT] ¬s+&ÉT s¡#·q\THêïsTT.
ˇø£{Ï øö{Ï\T´&ç ns¡úXÊg+, ¬s+&ÉT eTVü‰uÛ≤s¡‘·+˝Àì XÊ+‹|üs¡«+. ns¡úXÊg+
ô|’q $e]+∫q ¬s+&ÉT <äX¯\˝À ‘=*<äX¯≈£î #Ó+~q~. XÊ+‹|üs¡«+ |ü]D‹
#Ó+~q Áu≤Vü≤àD°j·T e´edüú≈£î ` ¬s+&Ée <äX¯≈£î ` Á|ü‹ì~Û.
1. sê»´+, sêE, sê#·]ø£+
düe÷»+˝À @ e´edüú nsTTHê ì\yê\+fÒ <ëìøÏ Á|ü»\ <äèwæº˝À
ø=+‘·sTTHê kÕ~Ûø±s¡‘· e⁄+&Ü*. <ëì ñìøÏøÏ kÕe÷õø£ ÄyÓ÷<ä+ ø=+‘·sTTHê
e⁄+&Ü*. Ä e´edüú kÕe÷õø£ J$‘êìøÏ nedüs¡yÓTÆq ˇø£ Á|üjÓ÷»Hêìï
ˇq>∑÷s¡TdüTÔ+<äqï qeTàø£+ kÕ~Ûø±s¡‘·≈£î ÁbÕ‹|ü~ø£ ø±>∑\<äT. á qeTàø£+
m\¢|ü &É÷ ˇø£ ÁuÛyÑ T˚ ø±qedüs+¡ ˝Ò<Tä . n~ ˇø=ÿø£ÿkÕ] ùV≤‘·Tã<äy∆ TÓ qÆ qeTàø£+
ø±e#·TÃ. ˇø=ÿø£ÿkÕ] Ä~Û|ü‘·´ uÛ≤eC≤\+ Á|üuÛ≤e+ ø±e#·TÃ. ‘·s¡#·T>± Ç$
¬s+&É÷ ø£*ùd e⁄+{≤sTT. nedüs¡+ ˇø£ y˚Ts¡≈£î ñ+fÒ uÛ≤eC≤\+ <ëìì
ô|+∫ #·÷|ædTü +Ô ~. ñ<ëVü≤s¡D≈£î Á|üXÊ+‘·eTsTTq J$‘êìøÏ uÛÁÑ <ä‘· nedüs+¡ .
nsTT‘˚ Ä Á|üXÊ+‘·‘· #ê≥Tq nHê´j·T+ e⁄+<äì ñ<ä´$TùdÔ n~ uÛÑÁ<ä‘·≈£î
uÛÑ+>∑ø£s¡+ ø±ã{Ϻ <ëìì Hê´j·T+ ø√dü+ »]π> Ä+<√fi¯q>± ø±ø£ ªnuÛÑÁ<ä‘·µ>±
ns¡+ú #˚dTü ø=ì ‹s¡dÿü ]+#·&+É uÛÁÑ <ä‘q· T ˇø£ nedüs+¡ kÕúsTT qT+&ç uÛ≤eC≤\+
kÕúsTTøÏ rdüTø=ìb˛e&É+ ne⁄‘·T+~.
ˇø£ e´edüú ‘·eT≈£î Á|üjÓ÷»qø±] nH˚ $XÊ«kÕìï düùV≤‘·Tø£+>±H√,
nùV≤‘·Tø£+>±H√ ` Á|ü»\˝À ø£*+Z #·&+É kÕ<Û´ä + ø±ø£b˛‘˚ Ä e´edü≈ú î£ kÕ~Ûø±s¡‘·
ãj·T{Ï qT+&ç ‘Ó#·TÃø√e\dæ e⁄+≥T+~. sêE <˚e⁄&É˙, sê»´+ <Ó’e<ä‘·ÔyÓTÆq
n~Ûø±s¡eT˙, sê#·]ø£+ ~e´ \ø£åDeT˙ q$Tà+|üpùd Ä˝À#·q\T sêC≤´+>∑
j·T+Á‘êìøÏ @ ˝ÖøÏø£ Á|üjÓ÷»q+‘√q÷ ì$T‘·Ô+ ˝Ò≈£î+&É kÕ~Ûø±s¡‘·q÷,
Á|üC≤yÓ÷<ë˙ï ø£*Œ+#˚ kÕ<ÛäHê\T. nìï düe÷C≤\˝Àq÷ ÁbÕNq, eT<Ûä´
j·TT>±\˝À á Ä˝À#·q @<√ ˇø£ s¡÷|ü+˝À ñ+~. Áu≤Vü≤àD°j·T <Ûë]àø£
kÕVæ≤‘·´+˝À á Ä˝À#·q @ y˚Ts¡≈£î e⁄+<äH˚~ |ü]XÀ<Ûä≈£î\˝À $yê<ëdüŒ<ä
83
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
$wüj·T+>± e⁄+~. ‘=*Hê{Ï dü÷Á‘· kÕVæ≤‘·´+˝Àq÷, øö{Ï\T´&ç ns¡ú
XÊg+˝Àq÷ sêE≈£L, sê#·]ø±ìø° <Ó’e‘·«+ ÄbÕ~+#˚ Ä˝À#·q\T ˝Òeì
|ü]XÀ<Ûä≈£î\T n+{≤s¡T. n|üŒ{ÏøÏ+ø± uÖ<ä∆+ Á|üuÛ≤e+ ã\+>± e⁄+&É&É+ BìøÏ
ø±s¡D+ ø±e#·TÃq+{≤s¡T. ÄHê&ÉT es¡Ôø£+, e´ekÕj·T+ $düÔ]dü÷Ô dü+|ü<ä
ô|s¡T>∑T‘·÷ e⁄qï ø±s¡D+>± sêC≤´ìøÏ ˝ÖøÏø£ Á|üjÓ÷»q+ #·÷|æ+#·&É+
kÕ<Û´ä eTsTT+<äH~˚ Ç+ø=ø£ yê<äq. ø±˙ eT*Hê{Ï düà è‘·T\˝Àq÷, eTVü‰uÛ≤s¡‘·
XÊ+‹|üs¡«+˝Àq÷ sêE≈£î <Ó’e‘ê«ìï n+≥>∑fÒº dü÷Árø£s¡D\T |ü⁄wüÿ\+>±
e⁄HêïsTT. M{Ïì πøe\+ n\+ø±]ø£ |ü<äÁ|üjÓ÷>∑+>± ns¡ú+ #˚düTø√yê\H˚
|ü]XÀ<Ûä≈£î\T ˝Òø£b˛˝Ò<äT ø±˙ ˇø£ |ü<ä∆‹ Á|üø±s¡+ Á|ür düà è‹ø±s¡T&É÷ Ä
s¡ø£yÓTÆq dü÷Árø£s¡D\T #˚ùd≥|ü&ÉT <ëìì πøe\+ n\+ø±]ø£+>± ns¡ú+
#˚düTø√e&É+ ø£wüº+. n~ n|üŒ{Ï Áu≤Vü≤àD ÁbÕ|ü+∫ø£ <äèø£Œ<∏ä+˝À uÛ≤>∑eTH˚
nqTø√e\dæ e⁄+≥T+~.
sêE ‘·q $$<Ûä ø£s¡Ôyê´\ ìs¡«Vü≤D ì$T‘·Ô+ Ç+Á<äT&ÉT, yêj·TTe⁄,
j·TeTT&ÉT, dü÷s¡T´&ÉT, n–ï, es¡TDT&ÉT, #·+Á<äT&ÉT, ≈£îuÒs¡T&ÉT Ä~>± >∑\
<˚e⁄fi¯fl Á|ü‹s¡÷|üeTsTT e´eVü≤]kÕÔ&ìÉ eTqTe⁄ n+{≤&ÉT. Hês¡<ä düà è‹ø±s¡T&ÉT
Ä *düTºqT ø=+#Ó+ ≈£î~+∫ sêE≈£î n–ï, Ç+Á<äT&ÉT, k˛eTT&ÉT, j·TeTT&ÉT,
≈£îuÒs¡T&ÉT nH˚ nsTT<äT>∑Ts¡T <˚e⁄fi¯fl >∑TD≤\T e⁄Hêïj·T+{≤&ÉT. Ç+Á<äT&˚ uÛÑT$øÏ
~–e∫à sêE s¡÷|ü+˝À Á|ü»\≈£î <äs¡Ùq+ ÇkÕÔ&Éì ø±‘ê´j·TqT&ÉT n+{≤&ÉT.
Ç+Á<äT&ÉT sêE s¡÷|ü+˝À dæ+Vü‰düq+ n~ÛwæºkÕÔ&Éì eTVü‰uÛ≤s¡‘· XÊ+‹|üs¡«+
≈£L&É n+≥T+~.
<˚e⁄&É+fÒ e⁄qï ªuÛÑj·TuÛÑ≈£îÔ\qTµ sêE|ü≥¢ ø£*–+#·&É+ <ë«sê
sêC≤´~Ûø±sêìøÏ kÕ~Ûø±s¡‘· (|ü]bÕ*+#˚ ns¡Ω‘,· $X¯«dü˙j·T‘·, ÄyÓ÷<ä+, Á|ü»\
$XÊ«kÕìï &çe÷+&é #˚ùd Vü≤≈£îÿ) ø£*–+#·&É+ ás¡ø£yÓTÆq dü÷Árø£s¡D\ \ø£å´+.
Ç~ ÁuÛÑeT\T ô|{Ϻ, uÛÑj·Tô|{Ϻ bÕ*+#˚ >∑TD+. ªsêEyÓ’|ü⁄ #·÷&É&É+ ø£wüº+
ø±ã{Ϻ sêE dü÷s¡T´ì e+{Ïyê&ÉTµ nì n–ï |ü⁄sêD+ n+≥T+~. ìC≤ìøÏ
sêEyÓ’|ü⁄ #·÷&É&É+ ø£wüºy˚TMT ø±<äT ` mes¡÷ uÛÑj·Tô|≥ºø£b˛‘˚. ªsêE dü÷s¡T´ì
e+{Ïyê&ÉTµ nq&É+˝À ñ<˚›X¯´+ ` sêEyÓ’|ü⁄ ø£HÓï‹Ô #·÷ùde⁄ C≤Á>∑‘·Ô nì
84
Áu≤Vü≤àD <Ûäs¡à+˝À Á|üC≤kÕ«eT´+
ôV≤#·Ã]+#·&+É . Ç+ø£ sêEqT m~]+#˚ Á|üdøü ÔÏ mø£ÿ&ÉT+≥T+~? sêC≤´~Ûø±sêìï
~Ûø£ÿ]+#·&É+ dü+>∑‹ n≥T+#·T<ë+. n~ eTqTwüß\T #·˝≤sTT+#˚ n~Ûø±s¡eT˙
<ëì eT+∫#Ó&TÉ \ >∑T]+∫ eTqTwüß\T $y˚∫+#·>\∑ s¡˙ nqTø√e&ÜìøÏ düV≤æ ‘·+
Çø£ÿ&É #√≥T ˝Ò<äT.
sêC≤´+>∑ j·T+Á‘êìøÏ kÕ~Ûø±s¡‘· ø£*Z+#·&ÜìøÏ sêE≈£î <Ó’e‘·«+
ÄbÕ~+#·e\dæ e∫Ã+<ä+fÒ, sêC≤´~Ûø±s¡+ düe÷» ÁX‚j·TdüT‡ ø√dü+ nedüs¡+
nH˚ Ä˝À#·q dü]b˛˝Ò<äqTø√yê*. Ä ÁX‚j·TdüT‡˝À m|ü&ÉsTTHê ì»yÓTÆq
ÁX‚j·TdüT‡‘√u≤≥T kÕe÷õø£ ÁX‚j·TdüT‡>± #·˝≤eTDÏ nj˚T´ Ä~Û|ü‘·´ esêZ\
Á|üjÓ÷»Hê\T ≈£L&É e⁄+{≤sTT. yê{Ïì düe÷» ÁX‚j·TdüT‡>± #·÷|æ+#·&ÜìøÏ
<˚e⁄&ÉT, <Ûsä à¡ + nH˚ uÛ≤eq\T nedüs+¡ ne⁄‘êsTT. nsTT‘˚ n~ ≈£L&É #ê\ø£b˛‘˚
sêCÒ <˚e⁄&ÉT ø±ã{Ϻ @ ÁX‚j·TdüT‡‘√q÷ ì$T‘·Ô+ ˝Ò≈£î+&É sêC≤»„qT
•s¡kÕeVæ≤+#ê* nqe\dæ edüT+Ô ~. Ç~ ìj·T+‘·è‘·« uÛ≤eC≤˝≤ìøÏ |üsêø±wü.˜
sêE Á|ü<Ûëq+>± #˚j·Te\dæq |üì <ä+&É Á|üjÓ÷>∑+ <ë«sê es¡íe´edüúqT
ø±bÕ&É&É+ nH˚ eTqTe⁄ n_ÛÁbÕj·÷ìï Bì‘√bÕ≥T ˝…ø£ÿ˝ÀøÏ rdüT≈£î+fÒ
ªdüà è‘·T\Tµ sêùdHê{ÏøÏ es¡íe´eùdú kÕe÷õø£ J$‘êìï XÊdæ+#˚ dæú‹ e∫Ã+<ä˙,
<ëìøÏ kÕe÷õø£ Á|üjÓ÷»q+ @MT ˝Ò<äT ø±ã{Ϻ <ëìì ã\Á|üjÓ÷>∑+‘√
ìs¡“+<Ûä+>± neT\T#˚ùd sêEqT <˚e⁄&ç‘√ düe÷q+#˚dæ #·÷|æ+#·&É+ ‘·|üŒ
kÕ~Ûø±s¡‘·≈£î y˚πs e÷s¡Z+ ˝Òø£b˛sTT+<äì ns¡ú+ #˚düTø√e#·TÃqT. ÄHê{Ï
qT+&ç Á|üuÛÑTe⁄\qT Á|ü•ï+#·&É+ <˚e⁄&çì ~Ûø£ÿ]+#·&É+‘√ düe÷q+ nH˚
nÁ|üC≤kÕ«$Tø£ dü+düÿ è‹ uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À ã\+>± ì*∫b˛sTT+~.
sêE <˚e⁄&˚qH˚ qeTàø£+ Á|ü»\˝À ã\+>± ø£*–+#·&Üìπø ø±uÀ\T
Áu≤Vü≤àD <Ûäs¡àXÊgø±s¡T\T sêE <Ûä>∑<ä∆>±j·Te÷q+>± n\+ø£]+#·Tø√yê\ì
nHêïs¡T. $wüßí, ø±‘ê´j·Tq düà è‘·T\T e÷Á‘·y˚T>±ø£ eTVü‰uÛ≤s¡‘·+˝Àì
XÊ+‹|üs¡«+ ≈£L&É sêE eg<Ûës¡D ~e´+>± e⁄+&Ü\+≥T+~.
sêE˝Òì s√E\˝À düe÷»+˝À nsê#·ø£+ ‘ê+&É$+#˚<ä˙, nsê#·ø£+
e\¢ ;Û‹*¢q Á|ü»\≈£î <ÛÓ’s¡´+ ø£*–+#·&ÜìøÏ <˚e⁄&ÉT sêEqT düèwæº+∫
|ü+|æ+#ê&É˙ eTqTe⁄ n+{≤&ÉT. ªMT uÛÑÁ<ä‘· ø√dü+ <˚e⁄&ÉT sêEqT |ü+|æùdÔ
85
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
MTπs ~Ûø£ÿ]kÕÔsêµ nì Á|ü•ï+#·&ÜìøÏ~ |üìø=düTÔ+~. ~Ûø£ÿ]+#·&É+ Vü≤≈£îÿ
ø±ø£b˛>± $XÊ«dü |ò÷ü ‘·Tø£‘«· + ne⁄‘·T+~. ô|>’ ± <˚e⁄&ç|≥ü ¢ $XÊ«dü |ò÷ü ‘·Tø£‘«· +!
n+‘·ø£+fÒ bÕ|ü+ y˚πs @eTT+≥T+~?
<Ûäs¡à+ sêE s¡÷|ü+˝À uÛÑ÷$Tô|’q ‹s¡T>∑T‘·T+<ä˙ <ëìøÏ yÓsTT´
ø£fi¯ófl+{≤j·T˙ Hês¡<ädàü è‹ n+≥T+~. qy˚Tàyêfi¯flqT Ç~ #ê˝≤ uÛÑj·Tô|≥º>∑\
Ä˝À#·q. es¡<í säÛ à¡ + ø£≥Tºu≤≥¢qT n‹Áø£$T+#˚ yêfi¯flqT ˇø£ ø£+≥ ø£ìô|≥º&ÜìøÏ
á yÓsTT´ø£fifl¯ dæ◊&ç dü+#·]düT+Ô {≤&ÉH˚ Ä˝À#·q #ê˝≤ u…<sä >¡ =≥º>\∑ <äT. #˚‘ø· ±ì
yÓTT>∑T&çqsTTHê uÛ≤s¡´ Äsê~Û+#·e\dæ+<˚qqï≥Tº #˚‘·ø±ì sêEqT düVæ≤‘·+
Á|ü»\T Äsê~Û+#·e\dæ+<˚qì ≈£L&É Hês¡<äT&ÉT n+{≤&ÉT. sêC≤»„qT ~Ûø£ÿ]+#˚
yêfi¯ófl Áã‘·ø˝£ sÒ ì¡ n+{≤&ÉT. ì|ü CÀ*øÏb˛‘˚ ˙ ≈£î≥T+ã+ yÓTT‘êÔìï <äV≤æ +∫
y˚kÕÔ&ÉT C≤Á>∑‘·Ô nì eTqTe⁄ <ë|ü]ø£+ ˝Ò≈£î+&Ü u…~]kÕÔ&ÉT.
Ç+‘· dü+|üPs¡+í >± <Óe’ ‘·«+ ÄbÕ~+#·ã&ɶ á sêE>±] ø£syÔ¡ ê´˝Ò$T{Ï?
Áu≤Vü≤àD <Ûäs¡àXÊÁkÕÔ\ Á|üø±s¡+ sêC≤´+>∑ j·T+Á‘·+ ìs¡«Væ≤+#·e\dæq
ø£s¡Ôe´+ @$T{Ï? düà è‘·T\T @ø£s¡Te⁄ ô|{Ϻq ø£s¡Ôyê´\˝À ø=ìï á s√E ≈£L&É
sê»´+ ø£s¡Ôyê´\T>±H˚ uÛ≤$+#·ã&ÉT‘·THêïsTT. n$ ` sê»´+ dü]Vü≤<äT›\q÷
kÕs¡«uÛÖeT‘ê«˙ï bıs¡T>∑T sêC≤´\ <ë&ÉT\ qT+&ç ø±bÕ&Ü*. sê»´+ ˝À|ü\
»]π> ‹s¡T>∑Tu≤≥¢ qT+&ç ≈£L&É sêC≤´ìï ø±bÕ&Ü*. sê»´+ ˝À|ü\
XÊ+‹uÛÑÁ<ä‘·\T HÓ\ø=˝≤Œ*. nsTT‘˚ ‹s¡T>∑Tu≤≥¢≈£L nXÊ+‹ø° nuÛÑÁ<ä‘·≈£L
ÄHê&ÉTqï ìs¡«#·q+ #ê˝≤ ø£]qƒ yÓTqÆ ~. n+<äT˝À n_ÛÁbÕj·T ùd«#·Ã≈¤ î£ , ndüeTà‹
Vü≤≈£îÿ≈£î s¡e«+‘· ≈£L&É #√≥T˝Ò<äT. ª<äTs¡T“~∆ >∑\ yêfi¯flqT, ndüeTà‹ πs¬ø‹Ô+#˚
yê]ì, Væ≤+dü≈£î bÕ\Œ&˚yê]ì, sêE|ü≥¢ X¯Á‘·TuÛ≤e+ >∑\ yêfi¯flqTµ sê»´+
qT+&ç ãVæ≤wüÿ]+#·eTì ãèVü≤düŒ‹ düà è‹ n+≥T+~. sê»Á<√Vü≤+ (ôd&çwüHé)
nH˚ H˚s¡+ áHê{Ï H˚s¡düà è‹˝À ≈£L&É ñ+~ ø±˙ <ëì ìs¡«#·q+ n_ÛÁbÕj·T
ùd«#·Ã¤ nH˚ ÁbÕ<∏ä$Tø£ Vü≤≈£îÿ≈£î ˝Àã&ç e⁄+&Éø£ ‘·|üŒ<äT. ãèVü≤düŒ‹ düà è‹øÏ
n≥Te+{Ï n&ɶ+≈£î˝ÒM ˝Òe⁄.
‹s¡T>∑Tu≤≥¢H˚ ø±ø£ kÕ<Ûës¡D H˚sê\qT ≈£L&É sê»´+ n]ø£{≤º*. <=+>∑\
qT+&ç, yÓ÷dü>±fi¯fl qT+&ç, Væ≤+dü #˚ùdyêfi¯fl qT+&ç, \+#·>=+&É¢ qT+&ç, p<äsT¡ \
86
Áu≤Vü≤àD <Ûäs¡à+˝À Á|üC≤kÕ«eT´+
qT+&ç, nÁø£eT es¡ÔqT\sTTq e´≈£îÔ\ qT+&ç Á|ü»\qT sêE ø±bÕ&Ü\ì
<Ûsä à¡ XÊÁkÕÔ\T #ÓbÕÔsTT. Ç~ áHê&ÉT ≈£L&É sêC≤´ìøÏ ñ+&˚ u≤<Û´ä ‘˚. á u≤<Û´ä ‘·
düùV≤‘·Tø£yÓTÆq<˚ ø±˙ Ç~ nH˚ø£ dü+<äsꓤ\˝À ù|<ä\≈£î, ìs¡T<√´>∑T\≈£î,
ìsêÁX¯j·TT\≈£î e´‹πsø£+>± |üì #˚düTÔ+<äH˚~ eTq≈£î nqTuÛÑe|üPs¡«ø£+>±
‘Ó\TdüT. nsTT‘˚ áHê&ÉT ˝ÒìB ÄHê&ÉT e⁄qïB @$T≥+fÒ á H˚sê\
ìs¡«#·q+˝Àq÷ •ø£å\ |ü]e÷D+˝Àq÷ n&ÉT>∑&ÉT>∑THê ≈£î\+ Á|üuÛ≤e+
e⁄+&É&É+. eTqTe⁄ Ç∫Ãq H˚sê\ ìs¡«#·Hê˙ï •ø£å\ |ü]e÷D≤˙ï Ç~es¡πø
#·÷XÊeTT. H˚s¡+ #˚dæq e´øÏÔ ≈£î˝≤ìïã{Ϻ, H˚sêìøÏ >∑T] nsTTq e´øÏÔ ≈£î˝≤ìï
ã{Ϻ H˚s¡+ dü«uÛ≤ey˚T e÷]b˛‘·T+~. •ø£å ôd’‘·+ e÷]b˛‘·T+~.
nsTT‘˚ Ç+‘· ndüV≤ü ´ø£sy¡ TÓ qÆ es¡$í eø£å düsd¡ Hü ˚ ø=ìï eT+∫ Ä˝À#·q\T
ø£ì|ækÕÔsTT. ‘·eT eè‹Ô˝À nÁø£eT+>± Á|üe]Ô+#˚ yÓ’<äT´\ qT+&ç Á|ü»\≈£î
s¡øDå£ ø£*Œ+#ê\ì eTqTe⁄ n+{≤&ÉT. ø£sD¡ ≤\ qT+&ç, Ç‘·s¡ s¬ yÓq÷´ n~Ûø±s¡T\
qT+&ç Á|ü»\≈£î s¡ø£åD ø£*Œ+#ê\ì j·÷»„e\Tÿ´&ÉT n+{≤&ÉT. yê´bÕs¡+˝Àq÷
es¡Ôø£+˝Àq÷ yÓ÷kÕ˙ï ø£©Ô˙ eTqT, $wüßí, j·÷»„e\ÿ´ düà è‘·T\T H˚s¡+>±
>∑T]Ô+#êsTT. ˇø=ÿø£ÿ s¡ø£yÓTÆq yÓ÷kÕìø° ø£©Ôø° m+‘Ó+‘· EsêàHê y˚j·÷˝À
ìπs›•+#êsTT. $ìjÓ÷>∑ edüTÔe⁄\ <Ûäs¡\q÷ es¡Ôø£ ˝≤uÛ≤\q÷ ìj·T+Á‹+#˚
ø£s¡Ôe´+ sêC≤´ìøÏ ñ+<äì j·÷»„e\Tÿ´&ÉT n+{≤&ÉT. Ç~ yÓ’X¯ó´\|ü≥¢ Ä
Áu≤Vü≤àDT&ç áπs¸´ ø±e#·TÃø±˙ Á|ü»\≈£î ñ|üjÓ÷>∑|ü&˚ Ä˝À#·H˚ !
e´≈£î\Ô dü«+‘· ÄdæìÔ ø±bÕ&˚ u≤<Û´ä ‘· ≈£L&É áHê&ÉTqïfÒº ÄHê{Ï sêC≤´ìøÏ
ñ+&ç+~. <=+–*+#·>\∑ #·sêdæìÔ <=+>∑\ u≤] qT+&ç ø±bÕ&É&yÉ T˚ ø±ø£, dæsú êdæìÔ
<äTsêÁø£eTD<ës¡T\ u≤]qT+&ç ø±bÕ&˚ u≤<Ûä´‘· ≈£L&É <Ûäs¡àXÊÁkÕÔ\T sêEô|’q
ô|{≤º s TT. m{§Nà Áu≤Vü ≤ àDT\≈£ î e÷Á‘· + Ç‘· s ¡ T \ Ädü T Ô \ qT ‘· e T
nedüsê\ø√dü+ $ìjÓ÷–+#·T≈£îH˚ Vü≤≈£îÿ e⁄+≥T+~. yÓTÆqs¡T¢ ‘·eT ÄdüTÔ\qT
‘êeTT ø±bÕ&ÉTø√˝Òs¡T ø±ã{Ϻ yê]øÏ ej·TdüT e#˚Ã<ëø± yê] ÄdüTÔ\qT sêE
ø±bÕ&Ü\ì ` n+fÒ Á≥d”>º ± e´eVü≤]+#ê\ì ` düà è‹ø£s\Ô¡ Hêïs¡T. Ç~ u≤>±H˚
ñ+~. Ád”Ô\≈£î ‘·eT e´eVü‰sê\T #·÷düT≈£îH˚ dü«‘·+Á‘·+, neø±X¯+ e⁄+&Ée⁄
ø±ã{Ϻ yê] ÄdüT\Ô ≈£î sêE dü+s¡ø≈å£ î£ &ç>± e´eVü≤]+#ê\ì eTqTe⁄ n+{≤&ÉT.
87
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
Ád”Ô\ kÕ«‘·+Á‘ê´ìï ˇ|üø√e&ÜìøÏ m+‘·e÷Á‘·+ Çwüº|ü&Éì Ä ªs¡Tùwµ yêfi¯fl≈£î
á sêsTTr Ç#êÃ&ÉT. nsTT‘˚ nø£ÿ&É ≈£L&É ‘·q ãT~∆ #·÷|æ+#·T≈£îHêï&ÉT.
Ä Ád”Ô ªo\e‹µ nsTT‘˚H˚ sêE ÄyÓT ÄdæÔì dü+s¡øÏå+#ê\+{≤&ÉT.
ø±ø£b˛sTTq≥ºsTT‘˚ sêE≈£î Ä u≤<Ûä´‘· ˝Ò<äT. ÄyÓT≈£î #˚‘·qsTT‘˚ Äy˚T
ø±bÕ&ÉTø√yê*. ˝Òø£b˛‘˚ me&ÉsTTHê ÄyÓT ÄdæÔì ø±CÒj·Te#·TÃ. sê»´+ Ä
‘·s¡Tyê‘· yê&çì •øÏådüTÔ+<˚yÓ÷ ø±˙ ªo\e‹µ nsTTq Ád”Ô $wüj·T+˝À ñqï≥Tº
ÄyÓT ÄdæÔøÏ Á≥d”º>± e´eVü≤]+#˚ u≤<Ûä´‘· sêE≈£î ˝Ò<äT. ˝…’+–ø£ ìj·Te÷\qT
n‹Áø£$TùdÔ ˙ ÄdæÔøÏ uÛÑs√kÕ e⁄+&É<äT düTe÷ nì eTqTe⁄ Ád”Ô\qT u…~]+#·
<ä\#·T≈£îHêï&ÉT.
sêC≤´+>∑ j·T+Á‘·+ eTqTwüß\ ÁbÕD≤\H˚ ø±ø£ |üX¯óe⁄\ ÁbÕD≤\qT,
|ü#÷ {Ï Á|üøè£ ‹ì ≈£L&É ø±bÕ&Ü\ì düà è‘·T\T n+{≤sTT. e´ekÕj·÷ìø°, bÕ&çø,°
s¡yêD≤≈£L ñ|üjÓ÷>∑|ü&˚ Äe⁄, m<äT›, ˇ+f…, >∑TÁs¡+, @qT>∑T yÓTT<ä\sTTq
»+‘·Te⁄\qT #·+|ü&É+ H˚s¡eT˙ Ä H˚sêìøÏ bÕ\Œ&ç‘˚ ˇø£ ø±\T>±˙ #˚sTT>±˙
rùdj·÷\˙ $wüßídàü è‹ n+≥T+~. á »+‘·Te⁄\qT y˚<äø±\+˝À Áø£‘·Te⁄\˝À
ã*sTT∫Ãq Áu≤Vü≤àDT\T düà è‘·T\ ø±˝≤ìøÏ Ç+‘·>± e÷sês¡T. |üX¯ób˛wüø£
düe÷»+ e´ekÕj·Tø£ düe÷»+>± e÷s¡&É+ BìøÏ>∑\ Ä]úø£ H˚|ü<∏ä´+ ø±>±,
‘ê‹«ø£+>±q÷, HÓ’‹ø£+>±q÷ Ç~ uÖ<ä∆eT‘· Á|üuÛ≤e+ e\¢ e∫Ãq e÷s¡Œì
uÛ≤$+#·e#·TÃqT.
n+‘˚ø±ø£ |ò\ü + Ç#˚Ã #Ó≥q¢ ÷, |üP\Tø±ùd yÓTTø£ÿ\q÷ r>∑\q÷ q]øÏ‘˚
EsêàHê y˚j·÷\ì $wüßídüà è‹ n+≥T+~. ø√‘·ø=∫Ãq |ü+≥qT <Ûä«+dü+ #˚ùdÔ
EsêàHê y˚j÷· \ì eTqTe⁄ n+{≤&ÉT. Áu≤Vü≤àDT\T e÷Á‘·+ |üPC≤|ü⁄qkÕÿsê\≈£î
nedüs+¡ nsTTq |ò\ü |ü⁄cÕŒ\T (me] ‘√≥\qT+&ÉsTTHê) Á|ò>” ± rdüTø√e#·TÃqT.
|üPC≤|ü⁄qkÕÿsê\ ø√düy˚T ø±<äT, Äø£*>=qï Áu≤Vü≤àDT&ÉT #˚\˝À ø£+≈£î\T
ø√düTø=ì ‹qe#·TÃq˙, me]ø° #Ó+<äì @ edüTeÔ ⁄qsTTHê Áu≤Vü≤àDT&ÉT dü«+‘·+
#˚düTø√e#·TÃq˙ düà è‘·T\ø£+fÒ #ê˝≤ |üPs¡«+ Ä|üdüÔ+ã <Ûäs¡àdü÷Á‘·y˚T #Ó|æŒ+~.
Ç<ä+‘ê ˇ¬ø‘·ÔsTT‘˚ es¡í e´edüúqT |ü~\+>± ø±bÕ&É&É+ Áu≤Vü≤àD <Ûäs¡àXÊÁkÕÔ\T
sêC≤´+>∑ j·T+Á‘·+ô|’q ô|{Ϻq eTTK´ ø£s¡Ôe´+. es¡í kÕ+ø£s¡´+ »s¡>∑≈£î+&É
88
Áu≤Vü≤àD <Ûäs¡à+˝À Á|üC≤kÕ«eT´+
#·÷&É&É+ sêE Á|ü<Ûëq $~Û nì eTqTe⁄ n+{≤&ÉT. nedüs¡yÓTÆ‘˚ Ä |üì
<ä+&ÉÁ|üjÓ÷>∑+‘√ #˚j·÷*. #·‘·Ts¡«sêí\÷ ‘·eT ‘·eT <Ûäsêà\qT ìs¡«]Ô+#˚≥≥Tº
ˇ‹Ô&ç ô|≥º&+É sêE ø£seÔ¡ ´+ nì n+‘·ø+£ f… |üPs¡«y˚T øö{Ï\T´&ÉT ns¡Xú Êg+˝À
nHêï&ÉT. nìï <Ûäs¡àXÊÁkÕÔ\÷ áe÷fÒ nHêïsTT. sêC≤´ìøÏ ñ+&˚ ã\Á|üjÓ÷>∑
n~Ûø±sêìï es¡eí ´edüqú T neT\T#˚jT· &É+ ø√dü+ Á|üj÷Ó –+#ê*. ã\Á|üj÷Ó >∑+
»s¡|ü≈£î+&É πøe\+ <Ó’edüèwæº nH˚ qeTàø£+‘√ <ëìì ì\u…≥º&É+ kÕ<Ûä´+
ne⁄‘·T+<äì Áu≤Vü≤àDT\T m|ü&É÷ $X¯«dæ+#·˝Ò<äT. eTqTwüß\T |ü⁄≥Tºø£‘√H˚
ndüe÷qT\H˚~ <Ó’eìs¡íj·Ty˚Tqì m+‘·>± #Ó|æŒHê n~ dü+|üPs¡í+>± Js¡í+
ø±e&É+ ø£w+ºü . Ä uÛ≤eC≤˝≤ìøÏ ã\Á|üj÷Ó >∑+ ≈£L&É ‘√&ÉsTT‘˚H˚ n~ ì\TdüT+Ô ~.
n+<äTπø sê»´+ n+fÒH˚ <ä+&Éq nH˚ n_ÛÁbÕj·T+ ôV’≤+<äe düe÷»+˝À
#ê˝≤ ã\+>± dæús¡|ü&ç+~. áHê&ÉT sê»´+ #˚ùd Væ≤+dü≈£î kÕe÷õø£
ÄyÓ÷<ä+ düT\uÛÑ+>± \_Û+#·&ÜìøÏ á dü+düÿ è‹ <√Vü≤<ä+ #˚düTÔqï<äq&ÜìøÏ
dü+<˚Væ≤+#·qedüs¡+ ˝Ò<äT.
2. n~Ûø±s¡ j·T+Á‘ê+>∑+, Hê´j·Te´edüú
Áu≤Vü≤àD dæ<ë∆+‘·ø±s¡T\ <äèwæº˝À sê»´+ ìs¡«]Ô+#·e\dæq Á|ü<Ûëq
ø£s¡Ôyê´˝Ò$T{À #·÷XÊeTT. es¡íe´edüúqT ã\ÁjÓ÷>∑+‘√ ø±bÕ&É&É+ sêC≤´+>∑
j·T+Á‘êìøÏ e⁄+&˚ Á|ü<Ûëq ø£s¡Ôe´eTì <Ûäs¡àXÊgø±s¡T\T uÛ≤$+#ês¡T. ‘·øÏÿq
ø£s¡Ôyê´\T BìøÏ nqTã+<Ûä+>±, Bì yÓ\T>∑T˝À »s¡>±*. Ä ‘·øÏÿq ø£s¡Ôyê´\˝À
düùV≤‘·Tø£yÓTÆq $wüj·÷\T @M ˝Òeì ø±<äT. Hê>∑]ø£‘· |ü⁄s√>∑eTq Áø£eT+˝À
ndüeT e´edüú\˝ÀqT+&˚ Á|üC≤‘·+Á‘· Äø±+ø£å\÷, düùV≤‘·Tø£yÓTÆq dü+|òüT J$‘·
ìj·Te÷\÷ |ü⁄&É‘êsTT. n$ |”&ç‘· Á|ü»\ Ä+<√fi¯q\˝Àq÷, |”&Éqq÷
nHê´j·÷˙ï ‹s¡düÿ]+#˚ $eTs¡ÙHê‘·àø£ ø£èwæ˝Àq÷ e´ø£Ô+ ne⁄‘êsTT. dü+|òüT
J$‘êìøÏ nedüsy¡ TÓ qÆ ùV≤‘·Tã<äy∆ TÓ qÆ Á|üe÷D≤\ nH˚«wüD˝À e´ø£+Ô ne⁄‘êsTT.
Ä $<Ûä+>± |”&Éq >∑s¡“¤+˝ÀH˚ n$ Hê>∑]ø£ J$‘êìøÏ nedüs¡yÓTÆq $\Te\q÷,
ìj·Te÷\q÷ dü÷∫kÕÔsTT.
sêC≤´+>∑ j·T+Á‘êìøÏ ˇø£ ø£s¡Ôyê´ìï ìπs›•+∫q ‘·s¡Tyê‘· <ëìøÏ
nqTesTTq ìsêàD≤ìï s¡÷bı+~+#·e\dæ e⁄+≥T+~. n+fÒ n~Ûø±s¡
89
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
j·T+Á‘ê+>±˙ï Hê´j·T e´edüúq÷ ô|’q $e]+∫q ø£s¡Ôyê´\≈£î nqT>∑TD+>±
r]Ã~<ë›*. Áu≤Vü≤àD <Ûäs¡à XÊÁkÕÔ\T Ä |üì @ $<Ûä+>± #˚XÊjÓ÷ #·÷<ë›+.
ìC≤ìøÏ Ç+<äT˝Àì Á|ü<Ûëq n+XÊìï Ç|üŒ{Ïπø #·÷XÊ+. <Ó’e düe÷qT&ÉT,
<Ó’yê+X¯ dü+uÛÑ÷‘·T&ÉT nsTTq sêE≈£î düø£\ n~Ûø±sê\÷ ø£≥ºu…{Ϻ n‘·ì
ìj·T+‘·è‘·« n~Ûø±sêH˚ï |ü]bÕ\q˝À Á|ü<Ûëq n+X¯+ #˚XÊs¡T
<Ûäs¡àXÊgø±s¡T\T. Ç~ ˇø£ÿ uÛ≤s¡‘·<˚XÊìπø |ü]$T‘·yÓTÆq $+‘· ø±<äT ø±˙,
Çø£ÿ&ç ôV’≤+<äe düe÷C≤ìøÏ Ç~ m+<äT≈£î Á|ü‘˚´ø£+>± nedüs¡eTsTT+<√
#·÷XÊeTT. eTqTwüß\qT |ü⁄≥Tºø£‘√H˚ ndüe÷qT\T>± eØZø£]+#˚ es¡í<Ûäsêàìï
ø±bÕ&É&+É sêC≤´+>∑ j·T+Á‘êìøÏ e⁄+&˚ Á|ü<ëÛ q ø£seÔ¡ ´+ nsTTq|ü&ÉT, <Óe’ ‘·«+
ÄbÕ~+#·ã&ɶ Væ≤+kÕ‘·àø£ ìj·T+‘·è‘·«+ <ëì Á|ü<Ûëq >∑TD+ ø±ø£ ‘·|üŒ<äT.
bÕ*‘·T\ dü«#·Ã¤+<ä düeTà‹ ø√πs ˝ÖøÏø£ ‘·s¡ÿeTsTTHê, Á|üjÓ÷»Hê\sTTHê,
ÁuÛÑeT\sTTHê, uÛ≤eC≤\eTsTTHê n+<äT˝À nÁ|ü<Ûëqy˚T ø±>∑\<äT.
nsTT‘˚ m+‘·{Ï ìj·T+‘· nsTTHê ˇø£ÿ&˚ |ü]bÕ*+#·˝Ò&ÉT ø±ã{Ϻ
n~Ûø±sêìï ` n‘·ì Ä»„\≈£î ˝Àã&ç ` #·˝≤sTT+#˚ eT+B e÷s¡“\+ nedüs+¡
ne⁄‘ês¡T. Ç+<äT˝À eT+Á‘·T\T, n~Ûø±s¡ >∑D+, Hê´j·TeT÷s¡TÔ\T Á|ü<ÛëqyÓTÆq
yês¡T ø±>± sê» |ü⁄s√Væ≤‘·T&ÉT n+<ä] ø£+fÒ Á|üeTTKbÕÁ‘· eVæ≤kÕÔ&ÉT. sê»
|ü⁄s√Væ≤‘·T&çøÏ ÁbÕeTTK´+ m+<äT≈£î e⁄+&Ü˝≤ nì dü+<˚V≤ü + sêe#·TÃ. ìC≤ìøÏ
|ü⁄s√Væ≤‘·T&ç nedüsêìï Á|ükÕÔ$+∫q|ü&ÉT <Ûäs¡àXÊÁkÕÔ\T ø£s¡àø±+&É >∑T]+#˚
Á|ü<ëÛ q+>± #ÓbÕÔsTT. sê»sTTq yê&ÉT >∑èVü≤düTÔ <Ûsä êà\T ìs¡«]Ô+#ê*. sê»<Ûsä êà\T
≈£L&É ìs¡«]Ô+#ê*. Áu≤Vü≤àD dü+düÿ è‹˝À @ <Ûäsêà\ ìs¡«Vü≤D nsTTHê
ø£sà¡ ø±+&ÉjT· T‘·+>± »s¡T>∑T‘·T+~. ø£sà¡ ø±+&É »]|æ+#·&ÜìøÏ Áu≤Vü≤àDT\ n+&É
ø±yê*. Áu≤Vü≤àDT\ nedüs+¡ ˝Ò≈î£ +&É Áã‘·ø˝£ ìÒ |ü]dæ‹ú ø£*Œ+#·&+É Áu≤Vü≤àD´+
Ä~Ûø±´ìï (‘ê‹«ø£ s¡+>∑+˝À), Áu≤Vü≤àDT\ Ä~Ûø±´ìï (kÕe÷õø£ s¡+>∑+˝À)
HÓ\ø=\Œ&ÜìøÏ ñ|üjÓ÷–+∫q ˇø£ kÕ<Ûäq+. ø±ã{Ϻ sêE >∑èVü≤düTÔ <Ûäsêà\
ìs¡«Vü≤D˝À uÛ≤>∑+>± »s¡>∑e\dæq >∑èVü≤ø£s¡àø±+&É\ ø√dü+ n‘·ìøÏ ˇø£
|ü⁄s√Væ≤‘·T&ÉT nedüse¡ T˙, jÓ÷>∑T´&ÉT, y˚<ä |ü+&ç‘T· &ÉT nsTTq sê» |ü⁄s√Væ≤‘·T&çì
ìj·T$T+#ê\˙ <Ûäs¡àXÊÁkÕÔ\T #ÓbÕÔsTT. nsTT‘˚ >∑èVü≤ <Ûäsêà\ ø√düy˚T ø±ø£
90
Áu≤Vü≤àD <Ûäs¡à+˝À Á|üC≤kÕ«eT´+
sê»<Ûäsêà\ ø√dü+ ≈£L&É ø£s¡àø±+&É nedüs¡+ ne⁄‘·T+~. j·TT<ë∆\˝À
¬>\T|ü⁄ø√dü+, esê¸\ ø√dü+, |ü+≥\T |ü+&É&É+ ø√dü+ j·TC≤„\T #˚j·Te\dæ
e⁄+≥T+~. Bìø√dü+ j·TC≤„\T ìs¡«Væ≤+#˚ ˇø£ Áu≤Vü≤àDT&çì ≈£L&Ü sêE
ìj·T$T+#ê\ì <Ûsä à¡ XÊÁkÕÔ\T #ÓbÕÔsTT. á Áu≤Vü≤àDT&çì s¡T‹«E&ÉT n+{≤s¡T.
nsTT‘˚ á Áu≤Vü≤àDT\ bÕÁ‘· ` eTTK´+>± sê» |ü⁄s√Væ≤‘·T&ç bÕÁ‘· `
Çø£ÿ&ç‘√ nsTTb˛<äT. sê»´ e´eVü‰sê\ ìs¡«Vü≤D XÊÁkÕÔ\ Á|üø±s¡+ »s¡>±*.
Ç<=ø£ dü÷#·q ø±<äT. ˇø£ ø£s√ƒ s¡yTÓ qÆ ìj·TeT+. XÊÁkÕÔ\ Á|üø±s¡+ |ü]bÕ*+#·ì
sêE≈£î ÇVü≤˝Àø£+˝Àq÷, |üs¡˝Àø£+˝Àq÷ |ü⁄≥º>∑‘·T\T+&Ée⁄. m+‘√
Ä‘·àôdúÌs¡´+>∑\ bÕ\≈£î\T ‘·|üŒ Ç‘·s¡T\T á u…~]+|ü⁄≈£î u≤>± uÛÑj·T|ü&É‘ês¡T.
sêE\ ø£s¡Ôe´ ìs¡«Vü≤DqT $e]+#˚≥|ü&ÉT <Ûäs¡àXÊÁkÕÔ\T eT<Ûä´ eT<Ûä´˝À
ªÁu≤Vü≤àDT\qT dü+Á|ü~+∫µ, ªXÊÁkÕÔ\T #·<äTe⁄≈£îqï düÁ<ë“Vü≤àDT\ dü\Vü‰\T
rdüTø=ìµ n+≥T+{≤sTT. dü«‘·Vü‰>± m+‘·{Ï |ü+&ç‘·T&ÉsTTHê, sê»sTTHê
Áu≤Vü≤àDT\qT dü+Á|ü~+#·≈£î+&É |üì#˚ùdÔ @+ ø=+|ü eTTqT>∑T‘·T+<√ nì
uÛj Ñ T· |ü&‘É ê&ÉT. Bì |ò*ü ‘·+>±, sê»´ e´eVü‰sê\ô|q’ Áu≤Vü≤àD´+ (ˇø£ ‘ê‹«ø£
<äèø£Œ<∏+ä >±, dæ<ë∆+‘·+>±) Ä~Û|‘ü ´· + #·˝≤sTT+#·&yÉ T˚ ø±ø£ Áu≤Vü≤àDT\T (n~Ûø±s¡
es¡+Z ˝À eTTKT´\T>±) e´øÏ>Ô ‘∑ · Ä~Û|‘ü ´· + #·˝≤sTT+#˚yês¡T. Áu≤Vü≤àDT\ e´øÏ>Ô ‘∑ ·
Ä~Û|ü‘·´+ ˝Ò≈£î+&É Áu≤Vü≤àD´+ ˇø£ dæ<ë∆+‘·+>±, ˇø£ uÛ≤eC≤\+>± Ä~Û|ü‘·´+
#·˝≤sTT+#·>∑\<äì <Ûäs¡àXÊgø±s¡T\T qeTà˝Ò<äT. m+<äTø£+fÒ n~ ø£˙dü+
ø£åÁ‹j·TT&çøÏ ≈£L&É |üP]Ô düe÷q $\Te Ç#˚à <äèø£Œ<∏ä+ ø±<äT.
ªdü\Vü‰<ës¡T\T>±µ, ªdü+Á|ü~+#·e\dæqµ yê]>± n~Ûø±s¡ >∑D+˝À Á|üeTTK
kÕúq+˝À e⁄qï Áu≤Vü≤àD |ü+&ç‘T· \˝À eTTKT´&ÉT sê» |ü⁄s√Væ≤‘·T&ÉT. á $<Û+ä >±
ø£åÁ‹j·TT\≈£î πø{≤sTT+∫q sêC≤´~Ûø±s¡+˝À ˇø£ uÛ≤>±ìï Áu≤Vü≤àDT˝Ò
#˚õøÏÿ+#·T≈£îHêïs¡T. eTqø£+<ä]ø° sêe÷j·TD eTVü‰uÛ≤s¡‘· >±<∏ä\T u≤>±
|ü]#·jT· + ø±ã{Ï,º á ø£<\ä∏ ˝À øπ e\+ sê» |ü⁄s√Væ≤‘·T\sTTq e•wü,º $XÊ«$TÁ‘·
ª‘·~‘·s¡ ªs¡Twüß\µ≈£î+&˚ $|üØ‘· ÁbÕeTTU≤´ìï Ç|ü&ÉT ns¡ú+ #˚düTø√e#·TÃ.
ne´edæú‘·+>± n~Ûø±s¡+ #·˝≤sTT+#˚ á Áu≤Vü≤àD |ü+&ç‘·T˝Ò ø±ø£
ˇø£ e´edæú‘· n~Ûø±s¡ j·T+Á‘ê+>∑+ ≈£L&É sê»´bÕ\q≈£î nedüs¡+ nì
91
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
<Ûsä à¡ XÊÁkÕÔ\T >∑T]Ô+#êsTT. Bì˝À eT+Á‹eT+&É*, n~Ûø±s¡T\T, Hê´j·TeT÷s¡T\Ô T
nì eT÷&ÉT s¡ø±\T. |ü]bÕ\Hê kÂ\uÛÑ´+ ø√dü+ sêE eT+Á‘·T\qT
ìj·T$T+#ê\˙, yê]øÏ $$<Ûä XÊK\T øπ {≤sTT+#ê\˙ ns¡Xú Êg+˝À øö{Ï\T´&ÉT
n+{≤&ÉT. eT+Á‘·T\ dü\Vü‰ rdüTø=ì Äj·÷ XÊK\ |ü]bÕ\q ìs¡«Væ≤+#ê\ì
‘·sT¡ yê‹ ø±\|ü⁄ <Ûsä à¡ XÊgø±s¡T\T n+{≤s¡T. ªsêE eT+Á‘·T\qT ìj·T$T+#ê*.
Ä eT+Á‘·T\+<ä]˙ ˝Òø£ yê]˝À ø=+<ä]ì dü+Á|ü~+∫ sê»´ e´eVü‰sê\
ìs¡ « Vü ≤ D #· ÷ dü T ø√yê*. n+fÒ , yêfi¯ fl n_Û Á bÕj· ÷ \T ‘Ó \ Tdü T ø=ì,
XÊgø√$<äT&ÉsTTq sê» |ü⁄s√Væ≤‘·T&ç dü\Vü‰ bı+~ ‘·q $y˚#·q Á|üjÓ÷–+∫
|üì#˚j·÷*µ nì j·÷»„e\ÿ´ düà è‹ n+≥T+~.
ªeT+Á‹ eT+&É*µ nqï e÷≥ yê&ÉT‘·THêïeT+fÒ <ëìì bÕs¡¢yÓT+≥Ø
Á|üC≤kÕ«eT´+˝Àì πø_HÓ{Ÿ‘√ düe÷q+>± #·÷&É≈£L&É<äT. eT+Á‘·T\≈£î ‘·eT
XÊK\ $wüj·T+˝À dü«j·T+ Á|ü‹|ü‹Ô ñ+&Ü\ì ø±˙, sêE≈£L eT+Á‘·T\≈£L
ø£*dæ ñeTà&ç n~Ûø±s¡+, dü$Twæº u≤<Ûä´‘· e⁄+&Ü\ì ø±˙ Áu≤Vü≤àD XÊgø±s¡T\T
uÛ≤$+#·˝Ò<äT. bÕs¡¢yÓT+≥Ø Á|üC≤kÕ«eT´+˝À ≈£L&É dæ<ë∆+‘·+ @+ #Ó|æŒHê
Ä#·s¡D˝À eT+Á‘·T\ô|’q n+‘√ sTT+‘√ ìj·T+‘·è‘·«+ #·˝≤sTT+#·&É+ Á|ü<Ûëq
eT+Á‘·T\≈£î n\yêfÒ. ø±˙ <Ûäs¡àXÊÁkÕÔ\ uÛ≤eq˝À Ä dæ<ë∆+‘·+ ≈£L&É ˝Ò<äT.
eT+Á‘·T\T πøe\+ sêE≈£î düVü‰j·T≈£î\T e÷Á‘·y˚T. yêfi¯fl≈£î dü«j·T+ Á|ü‹|ü‹Ô
m+‘·e÷Á‘·+ ˝Ò<äT. sêE≈£î q∫Ñ˚H˚ yêfi¯fl n_ÛÁbÕj·÷ìøÏ $\Te. dü\Vü‰\T,
dü÷#·q\T Çe«&É+ es¡πø yêfi¯fl ø£s¡Ôe´+. ndü\T ìs¡íj·T+ sêE<˚. Ç~ @ø£
e´øÏÔ ìj·T+‘·è‘·«y˚T. Ç+ø± @eTsTTHê ì»yÓTÆq n~Ûø±s¡eTT+fÒ n~
eT+Á‘·T\≈£î ø±ø£ sê» |ü⁄s√Væ≤‘·T&çø° sêC≤kÕúq+˝Àì Ç‘·s¡ Áu≤Vü≤àD
|ü+&ç‘·T\≈£L e⁄+≥T+~. ªXÊg+ ˇ|üø√<äT C≤Á>∑‘·Ôµ nì u…~]+#·>∑\s¡T,
ªXÊg+ #˚j·TeT+≥T+~, Äô|’q ˙ sTTwüº+µ nì ôV≤#·Ã]+#·>∑\s¡T.
n+‘·+‘· e÷Á‘·+ n~Ûø±sê\Tqï á eT+Á‹eT+&É*˝ÀqsTTHê
Áu≤Vü≤àDÒ‘·s¡T\≈£î Á|üy˚X¯+ e⁄+&ç+<ë? Ád”Ô\≈£î Á|üy˚X¯+ e⁄+&ç+<ë? Ád”Ô\≈£î
e÷Á‘·+ m{Ϻ |ü]dæú‹˝Àq÷ ˝Ò<äT. eT+Á‹eT+&É*˝À kÕúq+ dü+>∑‹ n≥T+∫,
ndü\T eT+Á‹eT+&É* düe÷y˚X¯+ »]π>≥|ü&ÉT nø£ÿ&É Ád”Ô˝…e«s¡÷ e⁄+&É&ÜìøÏ
92
Áu≤Vü≤àD <Ûäs¡à+˝À Á|üC≤kÕ«eT´+
M\T˝Ò<äì eTqTe⁄ n+{≤&ÉT. m+<äTø£+fÒ eT+Á‹eT+&É* e´eVü‰sê\T
s¡V≤ü dü´+>± e⁄+&É&+É nedüs+¡ n˙, ªÁd”Ô H√{À¢ s¡V≤ü dü´+ <ë>∑<Tä µ n˙ n+{≤&ÉT.
@ $wüj·T+˝ÀqsTTHê Ád”Ô\ >∑T]+∫ n‹ n\ŒyÓTÆq n_ÛÁbÕj·T+ ø±yê\+fÒ
eTqTe⁄qT n&É>±*. Ç+ø£ eT+Á‹eT+&É*˝À Ád”Ô\T m{≤¢ e⁄+{≤s¡T?
eT>∑yêfi¯fl˝ÀqsTTHê Áu≤Vü≤àDÒ‘·s¡T\T eT+Á‘·T\T>± e⁄+&Ée#·TÃHê?
Áu≤Vü≤àDT\T e÷Á‘·y˚T eT+Á‘·T\T ø±e#·Ãì ø±‘ê´j·Tq düà è‹ n+≥T+~.
øö{Ï\T´&ÉT, eTqTe⁄ @eT+{≤s¡+fÒ ªñqï‘· e+XÊìøÏ #Ó+~qyês¡Tµ e÷Á‘·y˚T
eT+Á‘·T\T ø±e&ÜìøÏ ns¡TΩ\ì. n+fÒ Áu≤Vü≤àDT\‘√bÕ≥T ø£Áå ‹j·TT\T, ãVüQXÊ
yÓ’X¯ó´\T ≈£L&É ns¡TΩ\ì nqTø√e#·TÃ. X¯SÁ<äT\$ ªñqï‘· e+XÊ\Tµ ø±e&ÜìøÏ
M\T˝Ò<Tä ø±ã{Ϻ X¯SÁ<äT\≈£î øö{Ï\T´&ç Á|üø±s¡+, eTqTe⁄ Á|üø±s¡+ eT+Á‘·T\j˚T´
ns¡Ω‘· X¯Sq´+. Áu≤Vü≤àDÒ‘s· ¡ nÁ>∑esêí\ yêfi¯ófl eT+Á‘·T\T ø±e#·TÃqì eTqTe⁄
ˇ|ü≈£îqï|üŒ{Ïø°, sê»´bÕ\q˝À n‹ eTTK´yÓTÆq $wüj·÷\˝À e÷Á‘·+
sêE Áu≤Vü≤àDT\sTTq eT+Á‘·T\qT e÷Á‘·y˚T dü+Á|ü~+#ê\ì n+{≤&ÉT.
j·÷»„e\Tÿ ´&ÉT ≈£L&É, eT+Á‘·T\T>± sêE me]ì ìj·T$T+∫q|üŒ{Ïø° sê»
|ü⁄s√Væ≤‘·T&ç dü\Vü‰ y˚Ts¡≈£î e÷Á‘·y˚T #˚j·÷\ì n+{≤&ÉT. kÕsê+X¯+˝À,
sêC≤´~Ûø±s¡+ ø£åÁ‹j·T <Ûäs¡à+ nì #·‘·Ts¡«s¡í dæ<ë∆+‘·+ #Ó|æŒq|üŒ{Ïø° XÊÁkÕÔ\
ù|s¡T‘√ Ä øå±Á‘· <Ûsä êàìï Áu≤Vü≤àDT\T #ê˝≤ uÛ≤>∑+ ‘·eT >∑T|æŒ{À¢øÏ rdüT≈£îHêïs¡ì
ns¡ú+ ne⁄‘·T+~. n+fÒ Áu≤Vü≤àD´+ πøe\+ ˇø£ dæ<ë∆+‘·+>±H˚ ø±ø£,
#Ó|üø√<ä>∑Z y˚Ts¡≈£î uÛÖ‹ø£+>± ≈£L&Ü sê»´+ #˚dæ+<äì ns¡ú+ ne⁄‘·T+~.
dü+Á|ü<ëj·T ôV’≤+<äe sê»´ dü«uÛ≤yêìï ns¡ú+ #˚düT≈£îH˚≥|ü&ÉT Ç<=ø£ eTTK´
$wüj·T+. BìøÏ eT]ø=+‘· $es¡D ~>∑Te #·÷<ë›+.
eT+Á‘·T˝Ò ø±ø£ sê»´+˝À ˇø£ n~Ûø±s¡ >∑D+ ≈£L&É e⁄+{≤s¡T. Mfi¯ófl
á s√E˝À¢˝≤>± |üØø£å\T sêdæ m+|æ¬ø’qyês¡T ø±s¡T. n~ ø=+‘·y˚Ts¡ø£sTTHê
n~Ûø±sêìï $düÔè‘·+ #˚düTÔ+~. ÁbÕNq #Ó’Hê˝À á e´edüú e⁄+&ç+~. ø±˙
eTq <ä>∑Zs¡ <Ûäs¡àXÊÁkÕÔ\ Á|üø±s¡+ sêE n~Ûø±s¡T\qT ìj·T$TkÕÔ&ÉT. sê»
|ü⁄s√Væ≤‘·T&çì dü+Á|ü~+∫ ìj·T$TkÕÔ&ÉT. yêfi¯fl≈£î u≤<Ûä´‘·\T |ü+#·T‘ê&ÉT.
mìïs¡ø±\ XÊK\≈£î n~Ûø±s¡T\T+&Ü˝À Áu≤Vü≤àD XÊÁkÕÔ\T @ø£s¡e⁄ ô|&É‘êsTT.
93
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
n~ kÕe÷õø£ ñ‘·Œ‹Ô˝Àq÷, Jeq $<Ûëq+˝Àq÷ ÄHê{Ïπø HÓ\ø=qï
yÓ’$<Ûë´˙ï, |ü]D‹˙ dü÷∫düTÔ+~.
dü+øπ eå T u≤<Û´ä ‘· ÄHê&ÉT sêC≤´ìøÏ ˝Ò<Tä ø±ã{Ϻ Á|ü<ëÛ q n~Ûø±s¡ XÊK\T
¬syÓq÷´ ùdø£s¡D≈£L, kÕ+|òæTø£ uÛÑÁ<ä‘·≈£L (n+fÒ |üqTï edü÷\T, b˛©düT
ø£s¡Ôyê´\≈£î) dü+ã+~Û+∫q$. M{Ï‘√u≤≥T ø=ìï s¡ø±\ ñ‘·Œ‹Ô (Á|ü<Ûëq+>±
KìC≤\ ñ‘·Œ‹Ô) sê»´+ Ä<Û«ä s¡´+˝À »]π>~. <ëìøÏ ≈£L&É n~Ûø±s¡T\T+&˚yês¡T.
Hê´j·TXÊKqT ≈£L&É n~Ûø±s¡ j·T+Á‘ê+>∑+˝À uÛ≤>∑+>± ìs¡«∫+#·e#·TÃH˚yÓ÷.
m+<äTø£+fÒ áHê&ÉTqï+‘· düŒwüº+>± ÄHê&ÉT ø±s¡´ ìsê«Vü≤ø£, Hê´j·T XÊK\≈£î
eT<Ûä´ uÛÒ<ä+ bÕ{Ï+#·ã&É˝Ò<äT. nsTTq|üŒ{Ïø° kÂ\uÛÑ´+ ø√dü+ Hê´j·T e´edüúqT
$&ç>± #·]Ã<ë›eTT.
sêCÒ n~Ûø±s¡T\qT ìj·T$TkÕÔ&TÉ ø±ã{Ϻ yêfi¯fl jÓ÷>∑´‘·≈î£ sêE $#·øDå£ Ò
‘·|Œü y˚sπ uÛsÑ √kÕ ˝Ò<Tä . sêE ‘·–q $#·øDå£ bÕ{Ï+#ê\ì <Ûsä à¡ XÊÁkÕÔ\T #ÓbÕÔsTT.
Á|üuÛÑT‘·« n~Ûø±] ªkÕVü≤düe+‘·T&ÉT, ìC≤sTTr|üs¡T&ÉT, sêE|ü≥¢ $XÊ«dü+
>∑\yê&ÉT, X¯Á‘·Te⁄≈£î ˝§+>∑ì yê&ÉT, ‘·q dü«+‘· uÛÑ$wü´‘·TÔ >∑T]+∫ Ä˝À#·q
˝Òìyê&ÉT, ‘Ó*esTTqyê&ÉT, jÓ÷>∑T´&ÉTµ nsTT e⁄+&Ü\ì eTVü‰uÛ≤s¡‘·+˝Àì
XÊ+‹|üs¡«+ n+≥T+~. Ç+<äT˝À ªsêE |ü≥¢ $XÊ«dü+ ø£*– e⁄+&É&É+µ nH˚
|òüP´&É˝Ÿ >∑TD≤ìï $TqVü‰sTTùdÔ $T–*q$ eT+∫ \ø£åD≤˝Ò, Á|üuÛÑT‘·« n~Ûø±]˝À
e⁄+&Ée\dæq >∑TD≤˝Ò. ø±˙ á >∑TD≤\T ø£\yêfi¯ófl e÷Á‘·yT˚ m+|æø£ ø±>∑*>π ≥≥T¢
#·÷ùd m+|æø£ $<Ûëq+ @B ˝Ò<äT. m+|æø£ sêE Çwüºy˚T. XÊÁkÕÔ\T ô|fÒº
|ü]$T‘·T\T, sê» |ü⁄s√Væ≤‘·T&ç dü\Vü‰\T $TqVü‰ eT+Á‘·T\ m+|æø£˝Àq÷,
n~Ûø±s¡¢ m+|æø£˝Àq÷ sêE dü«‘·+Á‘·T&ÉT. n‘·ì ìj·T+‘·è‘·« n~Ûø±sêìøÏ
Ç<=ø£ <äècÕº+‘·+. <äTsêàs¡TZ&ÉsTTq sêE <äTsêàs¡TZ\H˚ m+|æø£#˚ùdÔ uÛÑ]+#·&É+
‘·|üŒ Á|ü»\T #˚j·T>∑*–+~ ˝Ò<äT. eT+Á‘·T\ m+|æø£˝Àq÷, n~Ûø±s¡¢
ìj·÷eTø£+˝Àq÷ ø=+‘·es¡¬ø’Hê Á|ü»\ |üs√ø£å Á|üy˚Tj·T+, ùV≤‘·Tã<ä∆yÓTÆq
Á|üe÷D≤\T e⁄qï Ä<ÛäTìø£ ø±\+˝ÀH˚ n~Ûø±s¡ j·T+Á‘ê+>∑+ <äTsêàsêZ\qT
ìyê]+#·&É+ ø£wüº‘·s¡+>± e⁄+~. Ç+ø£ <Ó’edü«s¡÷|ü⁄&ÉsTTq sêE, Äj·Tq>±]
94
Áu≤Vü≤àD <Ûäs¡à+˝À Á|üC≤kÕ«eT´+
|ü⁄s√Væ≤‘·T&ÉT ø£*dæ #˚ùd ìj·÷eTø±\qT uÛÑ]+#·ø£ ‘·|üŒì |ü]dæú‹˝À kÕe÷õø£
J$‘·+ m+‘· <äTs¡“¤s¡+>± e⁄+&˚<√ !
Á|üuÛÑT‘·« n~Ûø±s¡¢≈£î Ç$ e⁄+&ç rsê* nì eTVü‰uÛ≤s¡‘·+˝À @ø£s¡e⁄
ô|{Ϻq ô|’ \ø£åD≤\˝À Á|ü‘·´ø£å+>± es¡í$eø£å Á|ükÕÔeq ˝Ò<äT. nsTT‘˚ me]
‘Ó*$‘˚≥\qT, me] ìC≤sTTrì, e´øÏ‘Ô ê«ìï >∑T]ÔkÕÔsH¡ ˚ $wüjT· +˝Àq÷, me]
$XÊ«kÕìï ì»+>± qeTTà‘ês¡qï $wüj·T+˝Àq÷ $eø£å≈£î ‘êe⁄ e⁄+≥T+~.
X¯SÁ<äT\ô|q’ Ä qeTàø£+ e⁄+&É&+É ø£wyºü T˚ . nsTT‘˚ bıs¡u≤≥¢≈î£ ‘êe⁄ Çe«≈£î+&É,
eTTK´yÓTÆq |ü<äe⁄\˝À ªñqï‘· e+XÊ\≈£îµ #Ó+~q yê]ì e÷Á‘·y˚T
ìj·T$T+#ê\ì eTqTe⁄ n+{≤&ÉT. ¬syÓq÷´ ùdø£s¡D, KìC≤\T ‘·~‘·s¡
ñ‘·Œ‘·TÔ\ ìs¡«Vü≤D, –&ɶ+>∑T\ dü+s¡ø£åD\˝À ìj·T$T‘·T\sTTq n~Ûø±s¡T\T
ñqï‘· e+X¯E\sTT e⁄+&Ü\ì eTqTe⁄ n_ÛÁbÕj·T+. n+fÒ Áu≤Vü≤àDT\T,
ø£åÁ‹j·TT\T, eTVü‰ nsTT‘˚ yÓ’X¯ó´\T nsTTe⁄+&Ü\ì. Ç$ø±ø£ $T–*q
XÊK˝Ò$T≥+fÒ b˛©düT $<ÛäT\T, ôd≈£L´]{° $<ÛäT\T— H˚s¡düTÔ\qT |ü≥Tºø√e&É+—
n&Ée⁄\T, ‘√≥\T, #Ós¡Te⁄\qT ø±bÕ&É&É+— XÊ+‹uÛÑÁ<ä‘·\ ø√dü+ >∑d”Ô @sêŒ≥T
#˚j·T&É+ yÓTT<ä\sTTq$. á XÊK\˝À |ü<äe⁄\T ªñqï‘· e+X¯E\Tµ ø±ì
yê]øÏ <äøÏÿHê |òüs¡yê˝Ò<äì eTqTe⁄ uÛ≤$+∫q≥TºHêï&ÉT.
sêE Ç‘·s¡ sêE\ ÄkÕúHê\≈£î |ü+|æ+#˚ sêj·Tu≤s¡T\ $wüj·T+˝À
≈£L&É eTqTe⁄ Ç<˚ C≤Á>∑‘·Ô rdüT≈£î+{≤&ÉT. sêj·Tu≤] ìC≤sTTr|üs¡T&ÉsTT
e⁄+&Ü*. düø£\ $<ä´\T ‘Ó*dæqyê&ÉsTT e⁄+&Ü*. jÓ÷>∑T´&ÉsTT e⁄+&Ü*.
‘Ó*yÓ’q yê&ÉsTT e⁄+&Ü*. sêE|ü≥¢ $XÊ«dü+‘√ q&ÉT#·Tø√yê*. m|ü&ÉT @$T
#˚j·÷˝À m]– e⁄+&Ü*. düT+<äsêø±s¡T&ÉsTT ≈£L&Ü e⁄+&Ü*. Çe˙ï ø±ø£
ªñqï‘· e+X¯+µ˝À |ü⁄{Ϻqyê&ÉsTT e⁄+&Ü*.
Áu≤Vü≤àD°j·T sêC≤´+>∑ j·T+Á‘·+˝À >∑÷&ÛÉ#ê] e´edüú≈£î eTTK´bÕÁ‘·
e⁄+~. Á|ü<ëÛ q+>± ã\ Á|üj÷Ó >∑+ô|q’ Ä<Ûës¡|&ü ˚ ìj·T+‘·è‘·« sê»´y˚T<äsTTHê
>∑÷&ÛÉ#ê] e´edüúqT u≤>± n_Ûeè~∆ #˚düTø√ø£ ‘·|üŒ<äT. Áu≤Vü≤àD°j·T sê»´+
Á|ü<ëÛ q+>± <ä+&Éq MT<ä Ä<Ûës¡|&ü +ç <ä˙, sêEH˚ eTqTe⁄ <ä+&É+‘√ b˛˝≤Ã&É˙
ô|’q #·÷XÊeTT. <ëìøÏ ‘·–q≥Tº øö{Ï\T´&ç ns¡úXÊg+‘√ yÓTT<ä\Tô|{Ϻ Áu≤Vü≤àD
95
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
<Ûë]àø£ kÕVæ≤‘·´+ sê»˙‹˝À dæ◊&ç\≈£î düeTT∫‘· kÕúq+ Ç∫Ã+~. ∫\¢s¡
dæ◊&ç˝Ò ø±ø£ Ç<ä›s¡T Á|ü<Ûëq ªÇ+≥*C…H釵 n~Ûø±s¡T\T e⁄+&Ü\ì ø±‘ê´j·Tq
düà è‹ n+≥T+~. Mfi¯ófl H˚sê\ >∑T]+∫ m|üŒ{Ïø£|ü&ÉT ‘Ó\TdüTø=ì sêE≈£î
ª]b˛sYºµ #˚düTÔ+&Ü*. Mfi¯flqT k˛ÔuÛÑ≈£î&ÉT, dü÷#·≈£î&ÉT n+{≤&ÉT ø±‘ê´j·TqT&ÉT.
k˛ÔuÛÑ≈£î&ÉT Á|ü‘˚´øÏ+∫ es¡í <Ûäsêàìï mø£ÿ&É, me«s¡T n‹Áø£$T+∫Hê, <Ûäs¡àXÊÁkÕÔ\
n‹Áø£eTD mø£ÿ&É »]–Hê ‘Ó\TdüTø=ì sêE≈£î #ÓbÕŒ*. es¡í <Ûsä êàìï ø±bÕ&É&+É
sêE eTTK´ ø£s¡Ôe´+ ø±ã{Ϻ sêE≈£î Ä düe÷#ês¡+ #ê˝≤ nedüs¡+. ˝Òø£b˛‘˚
sêE≈£î ‘Ó*j·T≈£î+&É <Ûsä à¡ $HêX¯q+ »]–b˛‘·÷ e⁄+&Ée#·TÃ. dü÷#·≈î£ &ÉH˚ yê&ÉT
XÊg ñ\¢+|òüTHêH˚ï ø±ø£ Ç‘·s¡ H˚sê\ >∑T]+∫ ≈£L&É m|üŒ{Ïø£|ü&ÉT sêE\≈£î
‘Ó*j·TCÒdüTÔ+{≤&ÉT. ˇø£&ÉT <Ûë]àø£ ªÇ+≥*C…H釵 N|òt ø±>± ¬s+&Ée yê&ÉT
»qs¡˝Ÿ ªÇ+{*C…H釵 N|òt.
n~Ûø±s¡¢˝À n$˙‹ >∑T]+∫ e÷Á‘·+ Áu≤Vü≤àD XÊgø±s¡T\≈£î eT+∫
|ü{Ϻ+ù| e⁄+&ç+~. n$˙‹|üs¡T\qT n~Ûø±s¡ |ü<äe⁄\ qT+&ç ‘=\–+#ê\˙,
•øÏå+#ê\˙, yêfi¯fl ÄdüTÔ\T »|ü⁄Ô #˚düTø√yê\˙ eTqTe⁄, j·÷»„e\Tÿ ´&ÉT,
ø±‘ê´j·TqT&ÉT n+{≤s¡T.
ÄKs¡ T >± Hê´j· T e´edü ú q T >∑ T ]+∫ e÷{≤¢ & É T ø√yê*. n|ü Œ {À¢
Hê´j·Te´edüú n+fÒ sêC≤´+>∑ j·T+Á‘·+˝À uÛ≤>∑+>± @sêŒ≥sTTq Hê´j·TeT÷s¡T\Ô
ø√s¡Tº\T e÷Á‘·y˚T ø±<äT. n|üŒ{ÏøÏ+ø± n~Ûø±s¡+ dü+|üPs¡í+>± sê»´+ #˚‹˝À
πø+ÁBø£è‘·+ ø±˝Ò<äT. mø£ÿ&çø£ø£ÿ&É kÕ+|òæTø£ dü+Á|ü<ëj·÷\q÷ Ä#êsê\q÷
nqTdü]+∫ $$<Ûä kÕe÷õø£ ãè+<ë\ ô|<ä›\T #˚ùd Hê´j·Tìs¡íj·÷ìï ≈£L&É
sê»´+ >∑T]Ô+#˚~. >∑T]Ô+#ê\ì <Ûsä à¡ XÊÁkÕÔ\T #ÓbÕÔsTT. M{Ï |ü]~Û˝À |ü]cÕÿs¡+
ø±ì düeTdü´\T e÷Á‘·y˚T n~Ûø±]ø£ Hê´j·TkÕúHê\ <ä>∑Zs¡≈£î e#˚Ã$. M{Ï˝À
n‘·T´qï‘·yÓTÆq~ sêE>±] ø√s¡Tº.
≈£î≥T+ã düeTdü´\T ≈£î≥T+ã+ kÕúsTT˝À, ≈£î\+ düeTdü´\T ≈£î\+
kÕúsTT˝À, es¡Ôø£ ˝Òø£ eè‹Ôø±s¡T\ düeTdü´\T yê] ÁX‚DT\ kÕúsTT˝À, Á>±eT
düeTdü´\T Á>±eT+ kÕúsTT˝À Äj·÷ e´edüú\ ô|<ä›\ Ä<Ûä«s¡´+˝À, yê{Ï
dü+Á|ü<ëj·÷\q÷ Ä#êsê\q÷ nqTdü]+∫ |ü]cÕÿs¡+ ø±yê\ì <Ûsä à¡ XÊgø±s¡T\T
96
Áu≤Vü≤àD <Ûäs¡à+˝À Á|üC≤kÕ«eT´+
n+{≤s¡T. ˇø£yfi˚ ¯ @ kÕúsTT˝ÀqsTTHê Hê´j·T+ @$T{Ï, XÊÁkÕÔ\T @+ #ÓbÕŒsTT
nqï dü+<˚Vü≤+ eùdÔ kÕúìø£ Hê´j·T düuÛÑ\˝À |ü]cÕÿs¡+ bı+<ë*. á
Hê´j·TdüuÛÑ\˝À 10 eT+~ XÊg bÕs¡+>∑‘·T\sTTq Áu≤Vü≤àDT\T e⁄+{≤s¡ì
ãèVü≤düŒ‹ düà è‹ n+≥T+~.
á Hê´j·Te´edüú ≈£î≥T+ã e´edüúq÷, ≈£î\ e´edüúq÷ ` yÓs¡dæ es¡í
<Ûäsêàìï ` #ê˝≤ |ü~\+>± ø±bÕ&˚ @sêŒ≥T nì $e]+∫ #Ó|üŒqedüs¡+˝Ò<äT.
á dü+Á|ü<ëj·Tø£ e´edüú\˝À |ü]cÕÿs¡+ ø±ì düeTdü´\T, XÊÁkÕÔ\ Á|üø±s¡y˚T
M{Ï |ü]~Û˝À ˝Òì düeTdü´\T e÷Á‘·y˚T sêC≤´+>∑ j·T+Á‘·+˝À uÛ≤>∑yÓTÆq
Hê´j·TeT÷s¡TÔ\ <ä>∑Zs¡≈£î b˛‘êsTT. M]˝À n‹ ô|<ä› Hê´j·TeT÷]Ô sêE.
n‘·T´qï‘· ø√s¡Tº sêE ìs¡«Væ≤+#˚ Hê´j·TkÕúqy˚T.
á $πø+ÁBø£s¡D ‘=*Hê&ÉT #ê˝≤ <ä÷s¡+ b˛sTT+~. Áø°düTÔ |üPs¡«+
sêdæq <Ûsä à¡ dü÷Á‘ê\ Hê{ÏøÏ sêC≤kÕúq+ øπ e\+ es¡<í säÛ à¡ n‹Áø£eTDqT $#ê]+#˚
Hê´j·TkÕúq+>± e⁄+&˚~. Hê´j·TeT÷]Ô>± sêE #˚|üfÒº πødüT\T es¡í<Ûäs¡à
ìj·Te÷\qT ñ\¢+|òæT+∫q |òüT≥q\T, nÁ>∑esêí\ ô|’q X¯SÁ<äT\T <ë&ÉT\≈£î
bÕ\Œ&çq |òüT≥q\T, nÁ>∑es¡í Ád”Ô\‘√ X¯SÁ<äT\T ˝…’+–ø£ dü+ã+<Ûä+ ô|≥Tº≈£îqï
|òüT≥q\T nì Ä|üdüÔ+ã <Ûäs¡àdü÷Á‘·+ n+≥T+~. n+fÒ sê»´+ Á|ü<Ûëq
ø£s¡Ôe´eTsTTq es¡í <Ûäs¡à dü+s¡ø£åD≈£î dü+ã+~Û+∫q πødüT\T e÷Á‘·y˚T
n|üŒ{À¢ düTÁ|”+ø√s¡Tº≈£î e#˚Ã$. $T–*q πødüT\˙ï ≈£î≥T+ã |ü+#êsTTr\˝À,
≈£î\ |ü+#êsTTr\˝À, ÁX‚DT\ düuÛÑ\˝À, Á>±eT düuÛÑ\˝À Äj·÷ ô|‘·Ô+<ës¡¢
Ä<Ûä«s¡´+˝À |ü]cÕÿs¡eTj˚T´$.
ø±˙ ø±\Áø£eT+˝À ˇø£ÿ{§ø£ÿ{Ï>± Ç‘·s¡ πødüT\T ≈£L&É sêE>±]
Hê´j·TkÕúHêìøÏ sêkÕ>±sTT. eTqTe⁄ ø±\+ Hê{ÏøÏ á C≤_‘ê #ê˝≤ ô|]–+~.
es¡Ôø£+, e´ekÕj·T+ $düÔ]+∫q Áø£eT+˝À dü+Á|ü<ëj·T e´edüú\ kÕúHêìï ˇø£
y˚Ts¡≈£î sê»´e´edüú ÄÁø£$T+∫+~. nsTT‘˚ ¬s+&ç{Ï ôd’<ë∆+‹ø£ ÁbÕ‹|ü~ø±
ˇø£ÿfÒ ` ôV’≤+<äe es¡í <Ûäs¡à+.
sêE Hê´j·TkÕúq+ @ $<Ûä+>± e⁄+≥T+<√ #·÷<ë›+. Bì es¡íq nìï
düà è‘·T\ ˝Àq÷ ˇπø $<Û+ä >± ˝Òøb£ ˛sTTHê yÓTT‘·+Ô MT<ä ˇø£ ∫Á‘·+ Á>∑V≤æ +#·e#·TÃ.
97
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
sêE Hê´j·T ìs¡j í T· + ˇ+≥]>± #˚jT· &ÉT. n‘·ì‘√ ªeT÷&ÉT y˚<ë\T #·<Tä e⁄≈£îqï
|ü+&ç‘·T\T, ô|<ä›\T, dü\Vü‰<ës¡T\Tµ e⁄+{≤s¡T. Ms¡Tø±ø£ Á|üuÛÑT‘·« n~Ûø±s¡T˝…’q
Hê´j·TeT÷s¡TÔ\T e⁄+{≤s¡T. yê]˝À ˇø£ eTTK´ Hê´j·TeT÷]Ô e⁄+{≤&ÉT.
Hê´j·TeT÷s¡TÔ\T>± Áu≤Vü≤àDT\qT e÷Á‘·y˚T ìj·T$T+#ê\ì n+{≤&ÉT
ø±‘ê´j·Tq düà è‹ø±s¡T&ÉT. Hês¡<ä düà è‹ø±s¡T&˚eT+{≤&É+fÒ eTTK´ Hê´j·TeT÷]Ô
|ü<Ó›ì$T~ Hê´j·TXÊK\T, yê{Ï mì$T~ y˚\ ñ|üXÊK\T, dü+Á|ü<ëj·T C≤„q+,
y˚<ä $C≤„q+ ‘Ó*dæq yê&ÉsTT e⁄+&Ü*. Áu≤Vü≤àDT\T ø±ì yê]øÏ Çe˙ï
‘Ó*dæ e⁄+&˚ neø±X¯+ #ê˝≤ ‘·≈£îÿe. nsTT‘˚ ˇø£y˚fi¯ á \ø£åD≤\Tqï
Áu≤Vü≤àDT&ÉT <=s¡ø£ø£b˛‘˚ Çe˙ï ‘Ó*dæq ø£åÁ‹j·TT&çqsTTHê, yÓ’X¯ó´&çqsTTHê
sêE eTTK´ Hê´j·TeT÷]Ô>± ìj·T$T+#·e#·TÃqT ø±˙ m{Ϻ |ü]dæú‹˝Àq÷
X¯SÁ<äT&çì ìj·T$T+#·&ÜìøÏ M\T˝Ò<äì ø±‘ê´j·TqT&É+{≤&ÉT. n˝≤π> sêE
|üø£ÿq ≈£Ls¡TÃH˚ dü\Vü‰<ës¡T\˝À ˇø£ ø£åÁ‹j·TT&ç˙, yÓ’X¯ó´&ç˙ ‘·|üŒø£
m+|æø£ #˚dTü ø√yê\ì ø±‘ê´j·TqT&É+{≤&ÉT. sêE ˇø£s√E @ ø±s¡D+>±qsTTHê
ø√s¡Tº≈£î sê˝Òø£b˛‘˚ ‘·q kÕúq+˝À XÊgbÕs¡+>∑‘·T&ÉsTTq Áu≤Vü≤àDT&çì
ìj·T$T+#ê\ì eTqTe⁄, ø±‘ê´j·TqT&ÉT n+{≤s¡T. kÕøå±´\qT eT~+|ü⁄
y˚ùd≥|ü&ÉT y˚<ä $C≤„Hêìø°, MTe÷+dü≈£L dü+ã+~Û+∫q ‘·s¡ÿ ìj·Te÷\q÷,
sê»˙‹øÏ dü+ã+~Û+∫q ‘·s¡ÿ ìj·Te÷\q÷ Á|üjÓ÷–+#ê\ì XÊgø±s¡T\T
n+{≤s¡T. Ä<ÛäTìø£ ø√s¡Tº\T nqTdü]+#˚ ªnÁ|”wæj˚TwüHé Ä|òt m$&ÓH釵 ˝ÖøÏø£
‘·s¡ÿ+ô|’q Ä<Ûës¡|ü&ç e⁄+≥T+~.
yÓTT‘êÔìøÏ n~Ûø±s¡ j·T+Á‘ê+>∑+ ø£+f… ãVüQXÊ m≈£îÿe>± Hê´j·Te´edüú
Áu≤Vü≤àD´+ >∑T|æŒ{À¢H˚ ø±ø£ Áu≤Vü≤àDT\ >∑T|æŒ{À¢ e⁄+&ç+<äì #Ó|üø√e#·TÃ.
n~ Áu≤Vü≤àD es¡<í säÛ à¡ + Á|üø±s¡yT˚ Hê´j·T+ #˚j÷· *. Áu≤Vü≤àD Hê´j·TeT÷s¡T\Ô T,
dü\Vü‰<ës¡T\ <ë«sê e÷Á‘·y˚T Hê´j·T+ #˚j·÷*. ø£åÁ‹j·TT\q÷,
yÓ’X¯ó´\q÷ |üP]Ô>± ø±<äH˚ dæú‹˝À Áu≤Vü≤àDT\T ˝Òs¡T ø±ã{Ϻ dü\Vü‰<ës¡T\˝À
yêfi¯flqT ≈£Ls√Ãu…≥ºeTì ø±‘ê´j·TqT&ÉT #ÓbÕŒ&Éì #·÷XÊ+. ø±˙ X¯SÁ<äT\qT
m{Ϻ |ü]dæú‹˝Àq÷ rdüTø√e<ä›ì nHêï&ÉT.
98
Áu≤Vü≤àD <Ûäs¡à+˝À Á|üC≤kÕ«eT´+
nsTT‘˚ á $ø£è‘·yÓTÆq e´edüú˝À ≈£L&É ø=ìï Hê>∑]ø£yÓTÆq \ø£åD≤\T
Á|ü‹bÕ~+#·ã&ܶsTT. ˇø£{,Ï kÕøå±´\qT eT~+|ü⁄ y˚jT· &É+˝À düV‰ü j·T|ü&&É ÜìøÏ
ˇø£ ªp´Øµ e⁄+≥T+~. Mfi¯ófl Çs¡T|üøå±\T Á|üy˚X¯ô|{Ϻq kÕøå±´ìï uÒØEy˚dæ
yê{Ï dü‘ê´dü‘ê´\ >∑T]+∫ ˇø£ n_ÛÁbÕj·÷ìøÏ e∫à Hê´j·TeT÷s¡TÔ\≈£L,
sêE>±]ø° ‘Ó*j·TCÒkÕÔsT¡ . yê´»´+ @ kÕe÷õø£ s¡+>±ìøÏ dü+ã+~Û+∫q<äsTT‘˚
á p´s¡s¡T¢ ≈£L&É n<˚ kÕe÷õø£ s¡+>∑+ qT+&ç m+|æø£ #˚j·Tã&É‘ês¡T.
ñ<ëVü≤s¡D≈£î yê´»´+ Ç<ä›s¡T ø£+kÕ* yêfi¯fl eT<Ûä´qsTT‘˚ p´s¡s¡T¢>± ø£+kÕ*
yêfi‚fl m+|æø£ #˚j·Tã&É‘ês¡T. Mfi¯flqT m+|æø£ #˚j·T&É+˝À ìcÕŒøÏåø£+>±
e´eVü≤]+#˚≥≥ºsTT‘˚ Ç~ ìC≤ìøÏ ñ|üjÓ÷>∑ø£s¡yÓTÆq @sêŒfÒ. kÕe÷õø£
J$‘·+‘√ @MT dü+ã+<Ûä+˝Òì »&û®\≈£î n˙ï ‘Ó*dæq≥Tº q{Ï+#·&É+ ø£+f…
Ç~ y˚T˝Ò. Ä<ÛäTìø£ Hê´j·Te´edüú\˝À ≈£L&É á p´s¡s¡¢ e´edüú ø=ìï#√≥¢
e⁄+~. <ëì eT+∫#Ó&TÉ \ >∑T]+∫ #ê˝≤ #·sá »s¡T>∑T‘·÷ e⁄+~. ‘·>T∑ C≤Á>∑‘\Ô· T
rdüT≈£îH˚≥≥ºsTT‘˚ #Ó&ÉT ø£+fÒ eT+#˚ m≈£îÿe e⁄+≥T+~.
<Ûäs¡àXÊÁkÕÔ\ Hê´j·T+ es¡í $eø£å‘√ ì+&çq<˚ nsTTHê <ëìì neT\T
#˚j·T&É+˝Àq÷, nq«sTT+#·&É+˝Àq÷ Hê´j·TkÕúHê\T ìcÕŒøÏåø£+>±
e´eVü≤]+#ê\ì XÊgø±s¡T\T nHêïs¡T. <√wæì •øÏå+#·ø£b˛e&É+ m+‘· ‘·b˛Œ
ìs√›wìæ •øÏ+å #·&+É n+‘˚ ‘·|Œü ì nHêïs¡T. sêE>±˙ Ç‘·s¡ Hê´j·TeT÷s¡T\Ô T>±˙
Hê´j·T+ #˚j·T&É+˝À >±&ç ‘·|ü‘·T+fÒ dü_Û≈£î\˝À me¬s’Hê ìs¡“¤j·T+>± yê]ì
ì\Te]+#ê\˙, Ä |üì#˚j·T&É+e\¢ @ bÕ|ü+ n+≥<ä˙ ø±‘ê´j·TqT&ÉT
n+{≤&ÉT. p´s¡s¡T¢ sêE ø√]q |ü<ä∆‹˝À kÕøå±´ìï yê´U≤´ì+#·≈£L&É<ä˙
Hê´j·T+>± yê´U≤´ì+#ê\˙ n|ü&˚ yêfi¯fl≈£î bÕ|ü+ n+≥≈£î+&É e⁄+≥T+<ä˙
≈£L&É Hês¡<ädüà è‹ n+≥T+~.
Hê´j·TkÕúHê\˝À ì»+ ‘˚\Ã&É+ ø√dü+ ∫Á‘·V≤æ +dü\T Á|üj÷Ó –+#˚ |ü<‹∆ä
≈£L&É e⁄+&˚~. áHê&ÉT ≈£L&É H˚s¡|ü]XÀ<Ûäq˝À ∫Á‘·Væ≤+dü\≈£î eTTK´
kÕúq+ e⁄+~>±˙ #·≥º+ ˇ|üø√<äT. n$ #·≥ºu≤Vü≤´+>± b˛©dt ùdºwüq¢˝À
neT\e⁄‘·T+{≤sTT. Ä s√E\˝À ∫Á‘·Væ≤+dü\T XÊg dæ<ë∆+‘·+˝À uÛ≤>∑y˚T.
Ç‘·s¡Á‘ê yÓ*øÏ rj·T˝Òì yêdüÔyê\qT Væ≤+dæ+∫ yÓ*øÏrùd á |ü<ä∆‹ì
99
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
XÊgø±s¡T\T y˚πs$<Ûä+>± yê´U≤´ì+#ês¡T. e÷qe X¯øÏÔ‘√ ‘˚\Ã˝Òì $wüj·÷\T
<Ó’eX¯øÏÔ‘√ ‘˚\Ã&É+ nì BìøÏ ns¡ú+ #ÓbÕŒs¡T. n+<äTπø Bìì dü+düÿ è‘·+˝À
ª~e´+µ n+{≤s¡T. (Ç+^¢wüß˝À Ä]¶j·T˝Ÿ‡ n+{≤s¡T. ˇø£ÿ ÇkÕ¢$Tø˘ sêC≤´\˝À
‘·|üŒ ‘·øÏÿq nìï Hê>∑]ø£‘·\˝Àq÷ á ª~e´µ |ü<ä∆‹ H˚s¡ |ü]XÀ<Ûäq˝À
n~Ûø±]ø£+>±H˚ >∑T]Ô+|ü⁄ bı+~+~). Çs¡T|üø±å \ e÷≥\˝À @~ dü‘´· yÓ÷ ‘˚\Ã˝Òø£
b˛sTTq|ü&ÉT ø±*Ãq ÇqT|üø£&û¶ì H√{À¢ ô|≥º&É+, ˙fi¯fl˝À ‘·\eTT+#·&É+
yÓTT<ä\sTTq nH˚ø£ Væ≤+kÕ |ü<‘∆ä T· \T Hê´j·TeT÷s¡T\Ô düeTø£+å ˝ÀH˚ Á|üj÷Ó –kÕÔsT¡ .
ª˙fi¯ófl, ì|üµ Hê´j·T j·T+Á‘ê+>∑+˝À uÛ≤>∑yT˚ qì <Ûsä à¡ XÊÁkÕÔ\T #ÓbÕŒsTT. <˚e⁄&ÉT
dü‘·´+ yÓ’|ü⁄ e⁄+{≤&ÉT ø±ã{Ϻ ì»+ #Ó|æŒq e´øÏÔøÏ á Væ≤+dü\e\¢ Vü‰ì
»s¡>≈∑ î£ +&Ü ø±bÕ&É‘ê&ÉT. Ä $<Û+ä >± ì»+ ãj·T≥|ü&TÉ ‘·T+~. ìC≤ìøÏ Væ≤+dü≈î£
uÛÑj·T|ü&ç me&√ ˇø£&ÉT ì»yÓ÷ nã<ä∆yÓ÷ ˇù|ŒdüT≈£î+{≤&ÉqTø√+&ç. <ëìøÏ
yêfi¯ófl #Óù|Œ dæ<ë∆+‘·+ e÷Á‘·+ Ç~. kÕ+|òæTø£+>± yÓqTø£ã&çq ÁbÕ+‘ê\˝À
áHê{Ïø° ≈£î\ |ü+#êsTTr\˝Àq÷, Á>±eT ô|<ä›\ |ü+#êsTTr\˝Àq÷ ª~e´µ
e÷sêZìï nqTdü]dü÷ÔH˚ e⁄Hêïs¡T. <ëìì nHê>∑]ø£+ nì ndüVæ≤´+#·T≈£îH˚
eTT+<äT ˇø£|ü&ÉT düø£\ XÊgø√$<äT\T ÄyÓ÷~+∫q ~e´ e÷s¡Zy˚T Ç~ nì
C≤„|üø£+ e⁄+#·Tø√e&É+ eT+∫~. #Ó|üø√<ä>∑Z $wüj·T+ @$T≥+fÒ, Bì˝À
≈£L&É Áu≤Vü≤àD XÊgø±s¡T\T Áu≤Vü≤àDT\≈£î ‘˚*ø£sTTq Væ≤+dü\T, Ç‘·s¡T\≈£î
ø£]ƒqyÓTÆq Væ≤+dü\T Á|ü‹bÕ~+#ês¡T. <˚e⁄&ÉT ì»+>± ø±bÕ&É‘ê&Éqï qeTàø£+
˝Òø£ ø±uÀ\T !
3. ñ‘·Œ‹Ô e´edüú ` Ä]úø£ J$‘·+
kÕe÷õø£ Ä]úø£ e´edüúq÷, e´edæú‘· J$‘ê˙ï ì\u…≥º&É+,
dæúØø£]+#·&É+, ø±bÕ&É&É+, kÕ~Ûø±s¡+>± s¡÷|üø£\Œq #˚j·T&É+ sêC≤´+>∑
j·T+Á‘·+ m|ü&ÉsTTHê ìs¡«Væ≤+#˚ eTTK´bÕÁ‘·\˝À ˇø£{Ï. BìøÏ n~
nqTdü]+#˚ |ü<ä∆‘·T\T, bÕ{Ï+#˚ ìj·Te÷\T, #˚ùd Ä˝À#·q, n|üŒ{Ï Hê>∑]ø£‘ê
kÕúsTTøÏ, Á|ü>‹∑ øÏ ˇø£ dü÷∫ø£. <ëìqT+&ç ñ‘·ŒqïeTj˚T´ $\Te\T, Á|üe÷D≤\T
kÕe÷õø£ e÷qe dü+ã+<Ûë\ s¡÷|üø£\Œq≈£î ˇø£ $es¡yÓTÆq qeT÷HêqT
ÇkÕÔsTT. Ä qeT÷HêqT Á|üC≤‘·+Á‘· <äèø£Œ<∏+ä ‘√ yê´U≤´ì+#·T≈£îì n~ e÷qe
100
Áu≤Vü≤àD <Ûäs¡à+˝À Á|üC≤kÕ«eT´+
|ü⁄s√>∑eTq+˝À @eTsTTHê bÕÁ‘· ìs¡«Væ≤+#·>\∑ <ë, ˝Òø£ |ü⁄s√>∑eTHêìøÏ |üP]Ô>±
nes√<Ûäe÷ nì $X‚¢wæ+#·Tø√e#·TÃ. e÷qe J$‘· |ü⁄q]ïsêàD+˝À
<ëìπøeTsTTHê bÕÁ‘· ñ+&É>∑\<ë ˝Òø£ yÓTT‘·Ô+>± ‹s¡düÿ]+#·e\dæ+<ë nì
$X‚w¢ +æ #·Tø√e#·TÃ.
kÕe÷õø£ Ä]úø£ J$‘·+˝À mes¡T @ bÕÁ‘· ìs¡«Væ≤+#·e#·TÃqH˚~
es¡<í säÛ à¡ + <ë«sê ìπs•› +#ê\ì Áu≤Vü≤àD <Ûsä à¡ XÊÁkÕÔ\T uÛ≤$+#êsTT. á es¡<í säÛ à¡
Ä#·s¡DqT ø±bÕ&É&É+ sêC≤´ì≈£î+&˚ eTTK´ ø£s¡Ôe´+. Ä $<Ûä+>± Ä]úø£ J$‘·
dü+ã+<Ûë\q÷, ñ‘·Œ‹Ô e´edüúq÷ |ü]s¡øÏå+#˚ sêC≤´+>∑j·T+Á‘· ø£s¡Ôyê´ìøÏ
es¡í<Ûäs¡à+ <ë«sê u≤≥ y˚dæ+~ Áu≤Vü≤àD°j·T <Ûäs¡à+.
es¡<í säÛ à¡ + qeT÷Hê j·TEπs«<ä ø±\+ Hê{Ïøπ <ë<ë|ü⁄ dæsú |¡ &ü +ç ~. n+fÒ
Áø°.|üP.1000 dü+e‘·‡sê\ Hê{Ïπø nì ns¡ú+. düe÷C≤ìï n~ ~«E\T `
X¯SÁ<äT\T nì $uÛÑõdüTÔ+~. ~«E\T n+fÒ Áu≤Vü≤àD ø£åÁ‹j·T yÓ’X¯ó´\T. Á|üø£è‹
MT<ä, düe÷»+˝ÀqT Vü≤≈£îÿ\+≥÷ ñ+&˚~ M]πø. X¯SÁ<äT\≈£î ùde#˚ùd u≤<Ûä´‘·
e÷Á‘·y˚T e⁄+≥T+~.
y˚<ë\T #·<äe&É+, yÓ’~ø£ ø£s¡àø±+&ÉqT Ä#·]+#·&É+, <ëq<Ûäsêà\T
#˚jT· &É+ yÓTT<ä{Ï eT÷&ÉT esêí\ Jeq <Ûsä à¡ +. eT] yê] Jeq+ m{≤¢ >∑&yÉ ê*
n+fÒ ˇø=ÿø£ÿ esêíìø° ˇø=ÿø£ÿ Jeq e÷sêZìï dü÷∫kÕÔs¡T Áu≤Vü≤àD
<Ûäs¡àXÊgø±s¡T\T. Ç~ ˇπø düeTj·T+˝À yê] Vü≤≈£îÿ, yê] n~Ûø±s¡+, yê]
kÕe÷õø£ Vü≤À<ë, yê] dü+bÕ<äHê e÷s¡Z+. Áu≤Vü≤àDT\T $<ë´uÀ<Ûäq #˚kÕÔs¡T,
Ç‘·s¡T\T Ä#·]+#˚ ø£s¡àø±+&É˝À bÂs√Væ≤‘·´+ HÓs¡T|ü⁄‘ês¡T, <ëq<Ûäsêà\T
d”«ø£]kÕÔs¡T. Ç+<äT˝À yÓTT<ä{Ï ¬s+&É÷ |üqT\T nqT≈£î+<ë+. ø±˙ <ëq<Ûäsêà\T
d”«ø£]+#·&É+ ˇø£ ª|üìµ ø±<äT. n~ ÁX¯eT˝Òì Ä<ëj·Te÷s¡Z+ e÷Á‘·y˚T. Bìì
Áu≤Vü≤àDT\ ª<Ûsä à¡ +µ nq&É+˝À ñ<˚X› ´¯ + Áu≤Vü≤àDT\≈£î <ëHê\T Çe«&É+ Ç‘·sT¡ \
<Ûsä à¡ + nì #Ó|Œü &É+. nÁu≤Vü≤àDT&çøÏ <ëq+ ÇùdÔ <ëìe\¢ <ë‘· bı+<˚ Á|ü‹|ò\ü +
¬s+&ÉT ¬s≥T¢ e⁄+≥T+~ ø±˙ ÁXÀÁ‹j·TT&çøÏ <ëq+ ÇùdÔ e#˚Ã |òü*‘·+ yÓsTT´
¬s≥¢˙, düø£\ y˚<ë\T ‘Ó*dæq yê&çøÏ ÇùdÔ e#˚Ã |òü\+ nq+‘·+ n˙ >ö‘·eT
<Ûäs¡àdü÷Á‘·+ n+≥T+~.
101
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
ø£åÁ‹j·TT\ e÷≥ø=ùdÔ, ~«E\T ø±ã{Ϻ yêfi¯ófl ≈£L&É y˚<ä+ #·<äy=#·TÃ,
ø£sà¡ ø±+&É Ä#·]+#·e#·TÃ, <ëq<Ûsä êà\T #˚jT· e#·Tà ø±ì $<ë´uÀ<Ûä #˚jT· ≈£L&É<Tä ,
bÂs√Væ≤‘·´+ #˚jT· ≈£L&É<Tä , <ëq+ d”«ø£]+#·≈L£ &É<Tä . eT] ø£Áå ‹j·TT\ kÕe÷õø£
<Ûäs¡à+ @$T{Ï ` yêfi¯fl Vü≤≈£îÿ, n~Ûø±s¡+, dü+bÕ<äHê e÷s¡Z+ @$T{Ï n+fÒ
j·TT<ë∆\T #˚j·T&É+, sêC≤´ìï |ü]bÕ*+#·&É+ nì Ä|üdüÔ+ãT&É÷, eTqTeP
n+{≤s¡T.
yÓ’X¯ó´\T ≈£L&Ü ~«E\T ø±ã{Ϻ yêfi¯ófl düVæ≤‘·+ y˚<ë\T #·<äy=#·TÃ.
ø£sà¡ \T Ä#·]+#·e#·TÃ. <ëq<Ûsä êà\T #˚jT· e#·TÃ. ø±˙ yêfi¯ófl #˚jT· ≈£L&Éì |üqT\
C≤_‘ê ô|s¡T>∑T‘·T+~. yêfi¯ófl $<ë´uÀ<Ûä #˚j·T≈£L&É<äT, bÂs√Væ≤‘·´+
#˚j·T≈£L&É<äT, <ëHê\T rdüTø√≈£L&É<äT, j·TT<ä∆+ #˚j·T≈£L&É<äT, <˚XÊìï @\
≈£L&É<äT. es¡íe´edüú yÓT≥T¢ ~π>ø=B› #˚j·T≈£L&Éì |üqT\ C≤_‘ê ô|s¡T>∑T‘·T+~.
eT] yÓ’X¯ó´\T @$T #˚j·Te#·TÃq+fÒ e´ekÕj·T+, |üX¯ób˛wüD, yê´bÕs¡+ nì
<Ûäs¡àXÊÁkÕÔ\T n+{≤sTT.
eT] X¯SÁ<äT\T? X¯SÁ<äT\T ~«E\T ø±s¡T ø±ã{Ϻ ô|q’ ù|s=ÿqï ns¡Ω‘\· T,
Vü≤≈£îÿ\T, n~Ûø±sê\T, Jeq e÷sêZ\T yêfi¯fl≈£î ìwæ<ä∆+. X¯SÁ<äT\T m{≤¢
Áã‘·ø±\+fÒ nÁ>∑esêí\≈£î ùde\T #˚j·T&É+ <ë«sê nì XÊÁkÕÔ\T #ÓbÕÔsTT.
n+<äTø√düy˚T <˚e⁄&ÉT X¯SÁ<äT\qT düèwæº+#ê&É+{≤sTT.
Çø£ÿ&É #Ó|üø√e\dæq $wüj·T+ @$T≥+fÒ á kÕ+|òæTø£ Ä]úø£ Jeq
ìj·Te÷\qT ‘·T#· ‘·|üŒø£ neT\T #˚sTT+#·&É+ sêC≤´+>∑ j·T+Á‘êìøÏ e⁄+&˚
Á|ü<Ûëq ø£s¡Ôe´+. kÕ+|òæTø£ Ä]úø£ e´‘ê´kÕ\T e⁄+&É&É+ uÛ≤s¡‘·<˚X¯+ Á|ü‘˚´ø£‘·
ø±<äT, ôV’≤+<äe Hê>∑]ø£‘·≈£îqï $•wüº‘· ø±<äT. nìï <˚XÊ\˝À nìï ø±˝≤\˝À
e⁄+~. á e´‘ê´kÕ\T nìï <˚XÊ\˝Àq÷ m≈£îÿe uÛ≤>∑+ e+X¯bÕs¡+|üs¡´+>±H˚
dü+Áø£$T+#êsTT. nsTT‘˚ Çø£ÿ&É n$ |ü⁄≥Tºø‘£ √H˚ dü+Áø£$T+#˚ ‘·|Œü ìdü] nsTTq
es¡<í säÛ êà\T. á e´‘ê´kÕ\T @<√ ˇø£ s¡÷|ü+˝À #·{≤º\˝À #√≥T #˚dTü ø√e&É+,
#·≥º+ ù|]≥, Hê´j·T+ ù|]≥ sê»´e´edüú #˚‘· neT\T |üs¡#·ã&É&É+ nìï
<˚XÊ\˝Àq÷ #·÷kÕÔ+. ø±˙ Çø£ÿ&É á <Ûäs¡ày˚T Á|ü<ÛëqyÓTÆq #·≥º+. n<˚ eT∞fl
n+<ä] |ü$Á‘· bÕs¡˝ÖøÏø£ ø£s¡Ôe´+. n<˚ ˝ÖøÏø£ ˙‹. n<˚ <Ó’y껄. Bìì
102
Áu≤Vü≤àD <Ûäs¡à+˝À Á|üC≤kÕ«eT´+
neT\T |üs¡#·&É+ sêE≈£L, sê»´ e´edüú≈£L, sêC≤´+>∑ j·T+Á‘êìø° e⁄+&˚
eTTK´ ø£s¡Ôe´+. Ä]úø£ neø±XÊ\˝À ôV≤#·TÑ·>∑TZ\T nìï Hê>∑]ø£‘·\˝Àq÷
e⁄HêïsTT. ø±˙ Ä]úø£ ùd«#·Ã¤ô|’q |ü]$T‹ (Ç~ ≈£L&É nìï Hê>∑]ø£‘·\˝Àq÷
ø=+‘· y˚Ts¡≈î£ ñqï|üŒ{Ïø)° Ç+‘· dü+|üPs¡+í >± ô|{Ïqº <˚X+¯ eTs=ø£{Ï Á|ü|+ü #·+˝À
˝Ò<äT. ÄdæÔ˝Òì yêfi¯ófl eTs=ø£] <ä>∑Zs¡ ≈£L* #˚düTø=ì Áã‘·ø£ø£ ‘·|üŒ<äT. Ç~
neø±XÊìøÏ dü+ã+~Û+∫q $wüj·T+. nsTT‘˚ ªdües¡Tí\≈£î ùde #˚j·TeTì
X¯SÁ<äT\qT ìs¡“+~Û+#·e#·TÃqT. m+<äTø£+fÒ Áu≤Vü≤àDT\≈£î u≤ìdü>± Áã‘·øe£ TH˚
dü«j·T+uÛÑTe⁄ (ÁãVü≤à) yêfi¯flqT düèwæº+#ê&ÉTµ nì eTqTe⁄ n+{≤&ÉT. Ç~
>∑TD≤‘·àø£+>±H˚ _ÛqïyÓTqÆ dæ‹ú . ‘·q es¡í <Ûsä êàìï ø±<äq≈£î+&É bÕ{Ï+#˚ X¯SÁ<äT&ÉT
ˇø=ÿø£ÿ yÓT≥Tº>± ˇø=ÿø£ÿ »qà˝À ø=+#Ó+ ôV≤#·Tà ≈£î\+˝À |ü⁄&É‘ê&Éì
Ä|üdüÔ+ãT&ÉT nq>±, n+<äT≈£î _Ûqï+>± Á|üe]Ô+#˚ X¯SÁ<äT&ÉT #·ìb˛sTTq
‘·sT¡ yê‘· |ü⁄sT¡ >∑T\qT ‹H˚ Áù|‘·+>± e÷s¡T‘ê&Éì eTqTe⁄ n+{≤&ÉT. á u…~]+|ü⁄
dü]b˛‘·T+<äqï qeTàø£+ Ä eTVü‰qTuÛ≤e⁄&çøÏ ˝Ò<äT ø±ã{Ϻ sê»´e´edüú ã\
Á|üj÷Ó >∑+‘√ me]øÏ øπ {≤sTT+∫q kÕ+|òTæ ø£ Ä]úø£ bÕÁ‘·qT yês¡T ìs¡«]Ô+#˚≥≥Tº
#·÷&Ü\ì H=øÏÿ #ÓbÕÔ&ÉT. nÁ>∑≈£î˝≤\ eè‘·TÔ\qT Ä#·]+#˚ ÁøÏ+~ ≈£î˝≤\yê]
ÄdüT\Ô qT sêE »|ü⁄Ô #˚dTü ø=ì yê]ì sê»´+ qT+&ç ãVæ≤wüÿ]+#ê\ì eTqT<Ûsä à¡
XÊg+ n+≥T+~. ˝Òøb£ ˛‘˚ ªj·÷»e÷q´+ nH˚ e÷≥πø ns¡+ú ˝Ò≈î£ +&É b˛‘·T+~.
ô|’yêfi¯fl kÕúHêìï øÏ+~ yêfi¯ófl ÄÁø£$T+#·T≈£î+{≤s¡Tµ nì Ä+<√fi¯q e´ø£Ô+
#˚kÕÔ&ÉT. Hês¡<ä düà è‹ø±s¡T&ÉT Ç+ø=+#Ó+ düŒwüº+>±, ªsêE ‘·–q s¡÷|ü+˝À
<ä+&ç+#·ø£b˛‘˚ yÓ’X¯ó´\T |üì#˚j·T&É+ e÷H˚kÕÔs¡T. X¯SÁ<äT\T n+<ä]˙
$T+∫b˛‘ês¡Tµ n+{≤&ÉT. Ä]úø£ ndüe÷q‘·\qT ø±bÕ&É&É+˝À Áu≤Vü≤àD°j·T
sêC≤´ì≈£î+&˚ <ä+&ÉHê~Ûø±sêìøÏ Ç+‘· düŒwüºyÓTÆq bÕÁ‘· ñ+&ç+~.
nsTT‘˚ á ìj· T e÷\qT m+‘· e s¡ ≈ £ î yêdü Ô e +>± neT\T
#˚j·T>∑*>±s¡H˚~ y˚πs Á|üX¯ï. neT\T #˚j·T&É+˝À e⁄qï ˇø£ düeTdü´qT >∑‘·
Ä<Ûë´j·÷\˝À Á|ükÕÔ$+#êeTT. Ä<ÛäTìø£ sêC≤´˝Ò ‘·eT #·{≤º\qT dü+|üPs¡í+>±
neT\T #˚jT· ˝Ò≈î£ HêïsTT. Ä<ÛTä ìø£ s¡yêD≤ Á|ükÕs¡ kÕ<ÛHä ê\T n+<äT≈£î ø±e\dæq
neø±X¯+ ø£*ŒkÕÔsTT. ô|’>± Ä<ÛäTìø£ sêC≤´\≈£î+&˚ Äj·TT<Ûä X¯øÏÔ eTT+<äT
103
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
bÂs¡T\ ã\+ #ê˝≤ n\ŒeTsTTq~. ÁbÕNqø±\+ ˝Àq÷, eT<Ûä´j·TT>±\˝Àq÷
sêC≤´ìøÏ á ¬s+&ÉT kÂø±sê´\÷ ˝Òe⁄.
Ç~ kÕ<Ûës¡D düeTdü´ ø±>± ñ‘·Œ‹Ô e´edüú≈£î dü+ã+~Û+∫q+‘· es¡≈£î
y˚sπ düeTdü´\THêïsTT. Áu≤Vü≤àDT\T $<ë´uÀ<Ûqä #˚d,æ bÂs√Væ≤‘·´+ #˚d,æ <ëHê\T
d”«ø£]+∫ bı≥ºb˛düTø√yê\ì <Ûäs¡àXÊÁkÕÔ\T #ÓbÕÔsTT. ø±˙ M{Ï‘√ bı≥ºì+&Éì
yê&ÉT @+#˚j·÷*? @\&ÜìøÏ sêC≤´\T ˝Òì ø£åÁ‹j·TT\T @+ #˚dæ Jeq+
dü+bÕ~+#·Tø√yê*? n+<ä]ø° m\¢yfi˚ ˝¯ ≤ ôdì’ ≈£î\T>± ñ<√´>∑+ <=s¡øø£ £ b˛e#·TÃ
ø£<ë? |üX¯ób˛wüD #˚j·T&ÜìøÏ |üX¯óe⁄\T ˝Òø£b˛‘˚, e´ekÕj·T+ #˚j·T&ÜìøÏ
uÛÑ÷$T ˝Òø£b˛‘˚, yê´bÕs¡+ #˚j·T&ÜìøÏ ô|≥Tºã&ç ˝Òø£b˛‘˚ yÓ’X¯ó´&˚+ ‹ì
Áã‘·ø±*?
≈£L* <=s¡øø£ b£ ˛‘˚ X¯SÁ<äT˝Ò+ #˚j÷· \ì ≈£L&É n&É>=#·TÃ. ø±ì Áu≤Vü≤àD
<Ûäs¡à XÊgø±s¡T\T Ä Á|üX¯ï y˚düTø√˝Ò<äT. ô|’ Á|üX¯ï\T e÷Á‘·+ y˚düT≈£îHêïs¡T.
<Û ä s ¡ à XÊÁkÕÔ \ Á|ü ø ±s¡ + Áã‘· ø £ ˝ Ò ì dü e s¡ T í \ ≈£ î ªÄ|ü < ä ∆ s ¡ à +µ ù|]≥
$TqVü‰sTT+|ü⁄*#êÃs¡T. Áu≤Vü≤àDT\T me] #˚ì˝À nsTTHê ø£+≈£î\T @s¡Tø=ì
‹qe#·TÃq˙, me]B ø±ì edüTÔy˚<äsTTHê dü«+‘·+ #˚düTø√e#·TÃq˙ Ä|üdüÔ+ã
<Ûäs¡àdü÷Á‘·+ n+≥T+~. <ëì‘√ dü]ô|≥Tºø√˝Òø£b˛‘˚ Áu≤Vü≤àDT\T yÓ’X¯ó´\
≈£î\<Ûäs¡àyÓTÆq ªe´ekÕj·T+, yê´bÕs¡+µ ≈£L&É #˚j·Te#·TÃqì >ö‘·eTT&ÉT
n+{≤&ÉT. nsTT‘˚ Áu≤Vü≤àDT&ÉT ÁX¯eT e÷Á‘·+ #˚j·T≈£L&É<ä+{≤&ÉT. n+fÒ
Hê>∑* |ü≥º≈£î+&É e´ekÕj·T+ #˚j·Te#·TÃ, n+>∑{À¢ ≈£Ls√Ã≈£î+&É es¡Ôø£+
#˚j·Te#·TÃqì ! n|ü&ÉT ª<Ûäs¡à+µ <Óã“‹q≈£î+&É Áu≤Vü≤àDT\ Áã‘·T≈£î
>∑&TÉ düT+Ô <ä+{≤&ÉT. Áu≤Vü≤àDT\T e&û¶ yê´bÕs¡+ düV≤æ ‘·+ #˚jT· e#·TÃqì >ö‘·eTT&ÉT
n+{≤&ÉT.
ø£åÁ‹j·TT\≈£î ≈£L&É Ç≥Te+{Ï ªÄ|ü<ä∆s¡àµ neø±XÊ\T e]ÔkÕÔsTT.
yê]øÏ∫Ãq neø±X¯+ @$T≥+fÒ yÓ’X¯´ <Ûäs¡àeTsTTq yê´bÕsê˙ï, e´ekÕj·÷˙ï
#˚|ü≥º&É+. Áu≤Vü≤àDT\≈£îqï≥Tº #˚‹øÏ eT{Ϻ n+≥≈£L&É<äqï ìj·TeT+
ø£åÁ‹j·TT\≈£î ˝Ò<äT. yêfi¯ófl j·T<Û˚#·Ã¤>± yÓ’X¯ó´\˝≤>∑ Áã‘·ø£e#·TÃqì e•wüߺ&ÉT
n+{≤&ÉT.
104
Áu≤Vü≤àD <Ûäs¡à+˝À Á|üC≤kÕ«eT´+
á $<Ûä+>± Áu≤Vü≤àDT\T, ø£åÁ‹j·TT\T Ä|ü<ä∆s¡à+ ù|]≥ e´ekÕj·T
yê´bÕs¡ s¡+>±\˝ÀøÏ ~– b˛{°øÏ sêe&É+ e\¢>±˙ Ç‘·sÁ¡ ‘ê >±˙ ‘·eT es¡<í säÛ à¡ +
uÛÑTøÏÔøÏ dü]b˛ì yÓ’X¯ó´\T @$T #˚j·÷*? yêfi¯ófl ÁX¯eTX¯øÏÔì neTTàø=ì ` n+fÒ
≈£L* #˚düTø=ì ` X¯SÁ<äT\˝≤>∑ Áã‘·ø£e#·TÃqì >ö‘·eTT&É+{≤&ÉT. ø±˙ á
$<Ûä+>± ô|’yêfi¯ófl ˇø=ÿø£ÿs¡÷ Ä|ü<ä∆s¡à+ ù|]≥ øÏ+~yêfi¯fl eè‘·TÔ\˝Àø°, Jeq
$<Ûëq+˝Àø° #=s¡ã&ÉT‘·T+fÒ X¯SÁ<äT\ >∑‹ @+ ø±yê*? yêfi¯ófl e÷Á‘·+ ‘·|üŒø£
ªdües¡Tí\ <ä>∑Zs¡ ≈£L* #˚düTø=ì Áã‘·ø£&É+µ nH˚ ‘·eT <Ûäsêàìï Ä#·]+#ê*.
yê]øÏ $TqVü‰sTT+|ü⁄ ˝Ò<äì e•wü˜, $wüßí XÊgø±s¡T\+{≤s¡T. n+fÒ #ê˝≤
ø£sƒ√s¡+>± ø£ì|æ+#˚ es¡í<Ûäs¡à+ øÏ+~yêfi¯fl |ü≥¢ ñqï+‘· ø£sƒ√s¡+>± ô|’yêfi¯fl
|ü≥¢ ˝Ò<äT. ô|’ yêfi¯fl≈£î Ä|ü<ä∆s¡à+ ù|]≥ $TqVü‰sTT+|ü⁄*∫Ã+~. ø±ì
øÏ+~yêfi¯fl≈£î @ $TqVü‰sTT+|üP ˝Ò<äT. ªdües¡Tí\≈£î ùde#˚j·T&É+ nH˚ ˇπø
ˇø£ÿ <Ûäsêàìï ÁãVü≤à X¯SÁ<äT\≈£î πø{≤sTT+#ê&ÉTµ nì eTqTe⁄ n+{≤&ÉT. BìøÏ
‹s¡T>∑T˝Ò<äT. @ø£|üø£åyÓTÆq á ø£sƒ√s¡ ìj·Te÷\qT ã\Á|üjÓ÷>∑+‘√ neT\T
#˚j·T&É+ Áu≤Vü≤àD°j·T sêC≤´+>∑ j·T+Á‘·+ ø£s¡Ôe´+.
nsTT‘˚ es¡í<Ûäs¡à ìj·Te÷\qT Ä]úø£ J$‘êìø°, ñ‘·Œ‹Ô s¡+>±ìø°
e]Ô+|üCÒj·T&É+˝À Ç+ø=ø£ düeTdü´ e⁄+~. es¡í<Ûäs¡à+ e÷s¡TŒ˝Òì~. n~ Ä~
|ü⁄s¡Twüß&ç düèwæº, ø±ì Ä]úø£ J$‘·+ ì‘·´+ e÷s¡T‘·T+≥T+~. ø=‘·Ôs¡ø±\ ñ
‘·Œ‘·TÔ\T |ü⁄&É‘êsTT. ø=‘·Ô nedüsê\qT ø£*ŒkÕÔsTT. ø=‘·Ô ñ‘·Œ‹Ô Á|üÁøÏj·T\T
eTT+<äTø=kÕÔsTT. ÁX¯eT $uÛÑ»q <ë«sê ñ‘·Œ‹Ô˝À yÓ’$<Ûä´+ ô|s¡T>∑T‘·T+~. á
e÷s¡TŒ\˙ï ñ‘·Œ‹Ô s¡+>±ìøÏ dü+ã+~Û+∫q$ ø±ã{Ϻ Ç$ X¯SÁ<ä esêíìï
ã\+>± Á|üuÛ≤$‘·+ #˚XÊsTT. ˇø£ÿ X¯SÁ<ä es¡í+ kÕúq+˝À nH˚ø£ X¯SÁ<ä ≈£î˝≤\T
e#êÃsTT. Mfi¯ófl n+<äs¡÷ dües¡Tí\ <ä>∑Zs¡ ≈£L* #˚düTø=ì Áã‹πø ùde≈£î\T
ø±s¡T. e´ekÕj·T+ $düÔ]+∫q Áø£eT+˝À X¯SÁ<ä ≈£L©\T e´wæº>±H√ dü$Twæº>±H√
uÛ÷Ñ $Tô|q’ j·÷»e÷q´+ bı+<ës¡T. uÛ÷Ñ $T˝Òì ≈£L©\qT n&Ée⁄\˝ÀøÏ |ü+|æ+∫
n&É$ q]øÏ e´ekÕj·T+ #˚jT· eTì Áb˛‘·‡Væ≤+#·&+É eTÚs¡T´\ ø±\+˝À sêE\T
ˇø£ $<Ûëq+>±H˚ neT\T #˚XÊs¡T. yêfi¯ófl Ä ‘·s¡Tyê‘· ¬s’‘·T\T>± dæús¡|ü&ܶs¡T.
ôV≤’ +<äe sêE\T #·T≥TºÁ|üøÿ£ \ e⁄qï Ä~yêd” ‘Ó>\∑ qT »sTT+∫ ‘·eT sêC≤´\˝À
105
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
ø£\T|ü⁄≈£îqï Áø£eT+˝À n|üŒ{Ïπø uÛÑ÷$Tô|’q @<√ ˇø£ s¡÷|ü+˝À j·÷»e÷q´|ü⁄
Vü≤≈£îÿ e⁄qï |üsêõ‘·T\T ªX¯SÁ<äµ e´ekÕj·T<ës¡T\T>± ôV’≤+<äe düe÷»+˝À
e∫à #˚sês¡T. e´ekÕj˚T‘·s¡ s¡+>±\˝À ø=‘·Ôs¡ø£+ ñ‘·Œ‘·TÔ\q÷, ø=‘·Ô ñ‘·Œ‹Ô
Á|üÁøÏj·T\q÷ Ä$wüÿ]+∫q ø±]à≈£î\T ≈£L*yêfi¯ófl>± ø±ø£ dü«‘·+Á‘·
eè‹Ôø±s¡T\T>± ‘·eT eTqT>∑&ÉqT kÕ~Û+#·Tø√e&É+ yÓTT<ä\Tô|{≤ºs¡T. >ö‘·eT
<Ûäs¡àdü÷Á‘·+˝ÀH˚ á $wüj·÷ìøÏ >∑T]Ô+|ü⁄ e⁄+~. X¯SÁ<äT\T dües¡Tí\
ùde≈£î\T>±H˚ ø±ø£ eè‹Ô |üìyê]>± ≈£L&É Áã‘·øe£ #·TÃqì >ö‘·eTT&ÉT n+{≤&ÉT.
‘·s¡Tyê‹ ø±\+˝À ô|s¡T>∑T‘·Tqï ÁX¯eT $uÛÑ»q |òü*‘·+>± Ç~ ô|<ä›m‘·TÔq
»]– e⁄+≥T+~.
n+fÒ es¡í<Ûäs¡à+ X¯SÁ<äT\≈£î Çe«&ÜìøÏ Çwüº|ü&Éì $TqVü‰sTT+|ü⁄q÷
ùd«#·Ã¤q÷ Ä]úø£ |ü⁄s√>∑eTq+ ø£*Œ+∫+~. eTÚs¡T´\ ø±\+˝À yÓTT<ä\sTTq á
e÷s¡TŒ >∑T|ü⁄\Ô ø±\+ Hê{ÏøÏ #ê˝≤ <ä÷s¡+ b˛sTT+<äì #·]Á‘·ø±s¡T\T uÛ≤$kÕÔsT¡ .
X¯SÁ<äT\T n+fÒ ≈£L*yêfi¯ófl, u≤ìdü\T, ùde≈£î\T nqï uÛ≤eqb˛sTT
ªe´ekÕj·T<ës¡T\T, eè‹Ô|üìyês¡Tµ nH˚ ns¡ú+ e∫Ã+~. Á|ü<Ûëq+>±
≈£L*yêfi¯flsTTq |ü+#·eTT\ Ä$sꓤe+ á <äX¯˝ÀH˚ »]–+~. yÓ’X¯ó´\ <Ûäs¡à+
ªe´ekÕj·T+, es¡Ôø£+µ nqï uÛ≤eqb˛sTT yÓ’X¯ó´\T Á|ü<Ûëq+>± yê´bÕs¡düTÔ\T>±
$T–˝≤s¡T.
eTÚs¡T´\ ø±\+ qT+&ç >∑T|ü⁄Ô\ ø±\+ <ëø± á e÷s¡TŒ »]–+<äHêï+
ø£<ë. Ç+ø=ø£ s¡ø£+>± #ÓbÕŒ\+fÒ ‘=* <Ûäs¡àdü÷Á‘ê\ qT+&ç ∫e] <Ûäs¡àXÊÁkÕÔ\
<ëø± nqe#·TÃ. á e÷s¡TŒ |òü*‘·+>± X¯SÁ<äT\ dæú‹>∑‘·T\T e÷s¡&Éy˚T>±ø£
kÕe÷õø£ dü+|ü<ä #ê˝≤ ô|]–+~. ô|]–q kÕe÷õø£ dü+|ü<äqT ø£åÁ‹j·T
Áu≤Vü≤àD esêí\≈£î #˚s¡y˚j·T&É+˝À sêC≤´+>∑ j·T+Á‘·+ ìs¡«Væ≤+∫q bÕÁ‘·qT
Áu≤Vü≤àD <Ûë]àø£ kÕVæ≤‘·´+˝À #·÷&Ée#·TÃqT. ø£åÁ‹j·T <Ûäs¡à+˝Àq÷ Áu≤Vü≤àD
<Ûäs¡à+˝Àq÷ e÷s¡TŒ e∫Ãq≥Tº <Ûäs¡àXÊÁkÕÔ\T mø£ÿ&Ü #Ó|üŒe⁄. es¡í <Ûäs¡à+ ÄHê~
n˙ e÷s¡TŒ≈£î nr‘·+ n˙ qeTà&É+ <ëì kÕ~Ûø±s¡‘·≈£L ã˝≤ìø° #ê˝≤
nedüs¡+. e÷πsŒMT ˝Ò<ä+≥÷H˚ e÷s¡TŒ≈£î #√≥T ø£*–+#·&É+ <Ûäs¡àXÊÁkÕÔ\
Á|ü‘˚´ø£‘·.
106
Áu≤Vü≤àD <Ûäs¡à+˝À Á|üC≤kÕ«eT´+
|ü]bÕ*+#·&É+, j·TT<ë∆\T #˚j·T&É+ ø£åÁ‹j·T <Ûäsêà\T. yêfi¯fl |ü]bÕ\q
ªÁ|ü»\+<ä]ø° uÛÑÁ<ä‘·qTµ ÇdüTÔ+~ ø±ã{Ϻ Á|ü»\T |üqTï\ s¡÷|ü+˝À Á|ü‹|òü\+
Çyê«*. sêC≤´+>∑ j·T+Á‘·+ ùdø£]+#˚ á |üqTï˝Ò sêE\≈£L sê»qT´\≈£L
dü+|ü<äqT düeT≈£L]Ãô|{≤ºsTT. e´ekÕj·T+ $düÔ]+∫ ñ‘·Œ‹Ô yÓ’$<Ûä´eT÷,
kÕeTs¡ú´eT÷ ô|]–q Áø£eT+˝À |üqTï\ s¡÷|ü+˝À bÕ\≈£î\T #ê˝≤ dü+|ü<äqT
#˚õøÏÿ+#·T≈£îHêïs¡T.
Áu≤Vü≤àDT\ qT+&ç sêC≤´+>∑+ @ s¡øy£ TÓ qÆ |üqTï edü÷\T #˚jT· ≈£L&É<ìä
Ä|üdüÔ+ãT&É÷, e•wüߘ&É÷, eTqTeP düŒwüº+ #˚kÕÔs¡T. ªÁu≤Vü≤àDT\T #˚ùd
|ü⁄D´ø±sê´˝Ò sêE≈£î yêfi¯ófl #Ó*¢+#˚ |üqTï. yêfi¯fl qT+&ç y˚πs |üqTï edü÷\T
#˚j·Tqedüs¡+ ˝Ò<äTµ nì $wüßí <Ûäs¡àXÊg+ n+≥T+~. ªÁ|ü»\T #˚ùd
|ü⁄D´ø±sê´\˝Àq÷ bÕ|üø±sê´\˝Àq÷ Äs¡e uÛ≤>∑+ sêE≈£î #Ó+<äT‘·T+~µ nì
e•wüß&˜ TÉ n+{≤&ÉT. Áu≤Vü≤àDT\T #˚ùde˙ï |ü⁄D´ø±sê´˝Ò ø±ã{Ϻ yêfi¯ófl n<äq+>±
|üH˚ïMT #Ó*¢+#·qedüs¡+ ˝Ò<äqTø√yê*. bÕ|üø±sê´\T #˚ùd yÓ’X¯ó´\T, X¯SÁ<äT\T
e÷Á‘·y˚T |üqTï #Ó*¢+#ê*. Mfi¯ófl #Ó*¢+#˚ n<äq|ü⁄ dü+|ü<ä MT<äH˚ sêE
Áã‘·T≈£î‘ê&ÉT.
e´ekÕj·T ñ‘·Œ‹Ô˝À Äs¡e e+‘·T sêE≈£î |üqTï>± #Ó*¢+#ê\H˚~
ÁbÕNq ø±\+ qT+&ç e⁄qï ìj·TeT+. n~ ø±ø£ |üX¯óe⁄\T, |ü+&ÉT¢, |üP\T,
e÷+dü+, ã+>±s¡+, e+≥#Ós¡≈£î, ∫es¡≈£î >∑&綽À ≈£L&É yÓ’X¯ó´\÷ X¯SÁ<äT\÷
sêE≈£î yê{≤ Çyê«*. Á>±eT eTTKT´&ç <ë«sê Çe˙ï düeT]Œ+#·Tø√yê*.
nìï{Ï˝Àq÷ Äs¡ee+‘·T yê{≤ sêE≈£î #Ó+<äT‘·T+~ ø±˙ |üX¯ódü+|ü<ä˝Àq÷,
ã+>±s¡+˝Àq÷ e∫Ãq ô|s¡T>∑T<ä\˝À 50e e+‘·T sêEøÏyê«*. eè‹Ô |üì
yêfi¯ófl eT{Ï‘º √, sê‹‘√, yÓ<Tä s¡T‘√, ‘√\T‘√ #˚ùd edüTeÔ ⁄\˝À ≈£L&É Äs¡ee+‘·T
|üqTï s¡÷|ü+˝À sêC≤´ìøÏ #Ó*¢+#ê*. sêE\÷, sêC≤kÕúq yêdüT\÷, n~Ûø±s¡
>∑D+ á dü+|ü<äqT nqTuÛÑ$+#˚yês¡T. á $<Ûä+>± e´ekÕj·T+, es¡Ôø£+,
nìïs¡ø±\ ÁX¯eT#˚ùd yÓ’X¯´ X¯SÁ<ä Á|üC≤˙ø£+ qT+&ç ô|<ä› yÓTT‘·Ô+˝À n<äq|ü⁄
ñ‘·Œ‹Ôì sêC≤´+>∑ j·T+Á‘·+ <ë«sêH˚ bÕ\ø£es¡Z+ ùdø£]+∫ nqTuÛÑ$+#˚~.
ˇø£ÿ Áu≤Vü≤àDT\ ÄdæÔ ‘·|üŒ y˚πs me«] ÄdæÔqsTTHê sêE kÕ«BÛq+
#˚düTø√e#·TÃqì ≈£L&É eTVü‰uÛ≤s¡‘· XÊ+‹|üs¡«+ n+≥T+~.
107
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
e´ekÕj·T+ n_Ûeè~∆ #Ó+<˚ ø=B› uÛÑ÷$T ˇø£ eTTK´ ñ‘·Œ‹Ô kÕ<Ûäq+
nsTT+~. dü+|ü<ä nsTT+~. Áu≤Vü≤àDT\T sêE\ e<ä›qT+&ç ô|<ä›jÓT‘·TÔq
uÛÑ÷<ëHê\T bı+<äkÕ>±s¡T. uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À uÛÑ÷$Tô|’q e´øÏÔ j·÷»e÷q´+ á
$<Ûä+>±H˚ yÓTT<ä\sTT+<äì #ê˝≤eT+~ #·]Á‘·ø±s¡T\ n_ÛÁbÕj·T+. ª$<ë´uÀ<Ûä,
bÂs√Væ≤‘·´+, <ëHê\T d”«ø£]+#·&+É µ nH˚ eT÷&ÉT Jeq e÷sêZ\qT <Ûsä à¡ XÊÁkÕÔ\T
Áu≤Vü≤àDT\≈£î ìπs›•+#êj·Tì #ÓbÕŒeTT. Ç|ü&ÉT <ëq+ ù|]≥ ô|<ä›jÓT‘·TÔq
yêfi¯ófl uÛÑ÷<ëHê\T bı+<äkÕ>±s¡T. e÷]q |ü]dæú‘·T\˝À es¡í<Ûäsêàìï @e÷Á‘·+
e÷s¡Ãqedüs+¡ ˝Ò≈î£ +&É ø=‘·Ô dü+|ü<qä T Áu≤Vü≤àDT\T #˚õøÏÿ+#·T≈£îHêïs¡T. ª#˚‹øÏ
eT{Ϻ n+≥≈£î+&É e´ekÕj·T+ #˚j·Te#·Tõqì ˇø£ Ä|ü<ä∆s¡à+>± Áu≤Vü≤àDT\≈£î
<Ûäs¡àXÊÁkÕÔ\T Ç∫Ãq neø±X¯+ á $<Ûä+>± ÁãVü≤à<˚j·÷\T (nÁ>∑Vü‰sê\T)
d”«ø£]+∫ uÛÑ÷kÕ«eTT\T ø±e&ÜìøÏ ñ|üjÓ÷>∑|ü&ç+~. #Ó|üø√<ä>∑Z $wüj·T+
@$T≥+fÒ á uÛÑ÷<ëHê\T sêC≤´+>∑j·T+Á‘·+ <ë«sêH˚ bı+<ës¡T. <Ûäs¡àXÊÁkÕÔ\
Á|üø±s¡+ sê»´+˝Àì uÛ÷Ñ $Tø£+‘ê sêCÒ j·T»e÷ì nH˚ n_ÛÁbÕj·T+ ø=+‘·eT+~
#·]Á‘·ø±s¡T\T e´ø£Ô+ #˚XÊs¡T. <ëì‘√ $uÛÒ~+#˚yês¡T ≈£L&É e⁄Hêïs¡T. @~
@yÓTHÆ ê ìsê≥+ø£+>± uÛ÷Ñ <ëHê\T #˚ùd n~Ûø±sêìï sêE\T Á|üø{£ +Ï #·T≈£îHêïs¡T.
uÛÑ÷<ëHê\T #˚XÊs¡T. sêE≈£î uÛÑ÷|ü‹, eTV”≤|ü‹ nì ù|s¡T¢ e#êÃsTT. Bìe\¢
yÓTT≥ºyÓTT<ä≥ Á|üjÓ÷»q+ bı+~q~ Áu≤Vü≤àDT\T. Ä ‘·s¡Tyê‘· Ç‘·s¡ Á|üuÛÑT‘·«
n~Ûø±s¡¢≈£î ≈£L&É J‘ê\ ã<äT\T uÛÑ÷<ëHê\T Çe«&É+ yÓTT<ä\sTT+~. á
$<Ûä+>± <ëq+ bı+~q uÛÑ÷$T˝À n+‘·≈£îeTT+<˚ ø=+<äs¡T ¬s’‘·T\T
kÕ>∑T#˚dTü ≈£î+≥÷ ñ+&Ée#·TÃqT. ˝Ò<ë ø=‘·>Ô ± kÕ>∑T<ës¡q¢ T ìj·T$T+#·e#·TÃqT.
á ¬s’‘·T\T (ø£s¡¸≈£î\T) kÕ>∑T<ës¡T¢>± e⁄+≥÷ Ä uÛÑ÷$Tì <ëq+ bı+~q
j·T»e÷ìøÏ (πøåÁ‘·kÕ«$TøÏ) øö\T #Ó*¢+#ê*. yêfi¯ófl mìï dü+e‘·‡sê\T>±
n|üŒ{Ïøπ Ä H˚\˝À kÕ>∑T<ës¡T>¢ ± e⁄Hêï yê] Vü≤≈£îÿ uÛ÷Ñ <ëq+ bı+~q øπ Áå ‘·kÕ«$T
Vü≤≈£îÿ≈£î n&ɶ+ sê<äT. <ëìøÏ ˝Àã&˚ e⁄+≥T+~. ˇø£s¡T ˇø£ edüTÔe⁄qT
ìsê≥+ø£+>± |ü~ dü+e‘·‡sê\T nqTuÛÑ$ùdÔ n~ yê]<˚ nsTTb˛‘·T+<äì
øö{Ï\T´&É÷, >ö‘·eTT&É÷ n+{≤s¡T. ø±˙ Ç~ uÛÑ÷$TøÏ e]Ô+#·<äì >ö‘·eTT&ÉT
düŒwüº+ #˚kÕÔ&ÉT. e•wüߘ&ÉT nìïs¡ø±\ uÛÑ÷$Tø° $TqVü‰sTT+|ü⁄ Çe«&ÉT ø±˙
108
Áu≤Vü≤àD <Ûäs¡à+˝À Á|üC≤kÕ«eT´+
Áu≤Vü≤àDT\T <ëq+ bı+~q ÁXÀÁ‹j·T+ uÛÑ÷eTT\≈£î $TqVü‰sTT+|ü⁄ ÇkÕÔ&ÉT.
uÛÑ÷eTT\ ø±&çøÏ ` ˝Òø£ ÁXÀÁ‹j·T+ uÛÑ÷eTT\ ø±&çøÏ ` e#˚Ãdü]øÏ Áu≤Vü≤àD
<Ûsä à¡ XÊgø±s¡T\T @eT+{≤s¡+fÒ uÛ÷Ñ $Tì eT÷&ÉT‘·sê\T >±˙ nqTuÛ$Ñ +∫ e⁄+fÒ
Hê\T>∑e ‘·sêìøÏ j·÷»e÷q´+ Vü≤≈£îÿ \_ÛdüTÔ+<äì. Bìì s¡TEe⁄ #˚j·T&É+
ø£wüº+ ø±ã{Ϻ Bì ns¡ú+ @$T≥+fÒ sêE <ä>∑Zs¡ uÛÑ÷<ëq+ |ü{≤º bı+~‘˚ Ä
uÛÑ÷$Tô|’q m+‘·eT+~ ¬s’‘·T\T m+‘·ø±\+>± ÁX¯$TdüTÔHêï |òüs¡yê˝Ò<äT.
j·÷»e÷q´+ uÛÑ÷<ëq+ bı+~q yê&ç<˚ ne⁄‘·T+~.
á $<Ûä+>±, e÷]q Ä]úø£ |ü]dæú‘·T\˝À ø£åÁ‹j·TT\÷ Áu≤Vü≤àDT\÷
@ø£yÓTÆ sêC≤´+>∑ j·T+Á‘êìï n&ɶ+ ô|≥Tºø=ì n|üPs¡«+>± ô|]–q kÕe÷õø£
dü+|ü<qä T dü«+‘·+ #˚dTü ≈£îHêïs¡T. á <√|æ&ìû <Ûsä à¡ XÊÁkÕÔ\T dæ<ë∆+rø£]+#êsTT.
øπ Áå ‘·kÕ«$T`ø£s¸¡ ≈î£ &ÉT, ø£s¸¡ ≈î£ &ÉT` ≈£L© nH˚ esêZ\ eT<Û´ä qTqï yÓs’ T¡ <Ûë´\
$wüjT· +˝À ≈£L&É <Ûsä à¡ XÊÁkÕÔ\T Ä~Û|‘ü ´· esêZ\øπ nqT≈£L\+>± e÷{≤¢&‘É êsTT.
uÛÑ÷$Tì øö\T≈£î rdüT≈£îqï ø£s¡¸≈£î&ÉT @ ø±s¡D+ #˚‘·qsTTHê düπs <ëìì kÕ>∑T
#˚j·Tq≥¢sTT‘˚, ˇø£y˚fi¯ kÕ>∑T#˚dæ e⁄+fÒ m+‘· |òü\+ e#˚Ã<√ n+‘·yÓTT‘·Ô+
uÛ÷Ñ kÕ«$TøÏ #Ó*+¢ #ê\ì j·÷»„e\Tÿ´&ÉT, ãèVü≤düŒ‹ n+{≤s¡T. ≈£L*yê&ÉT ≈£L*
&ÉãT“\T rdüTø=ì |üì dü]>±Z #˚j·Tø£b˛‘˚ n‘·qT |üì eTT–+#˚+‘· es¡≈£î
ìs¡“+~Û+#ê\˙, EsêàHê edü÷\T #˚j÷· \˙ øö{Ï\T´&ÉT n+{≤&ÉT. |üì ndü˝Ò
#˚j·Tø£b˛‘˚ ≈£L* &ÉãT“\T j·T»e÷ìøÏ yÓqøÏÿ Çe«&Éy˚T ø±ø£ sêE>±]øÏ
100 |üDeTT\ EsêàHê #Ó*¢+#ê\ì $wüßídüà è‹ n+≥T+~. |üX¯óe⁄\ ø±|ü]
|üX¯óe⁄\qT dü]>±Z ø±j·Tø£b˛‘˚ ø=s¡&Ü <Óã“\T y˚j·÷\ì Ä|üdüÔ+ãT&ÉT
n+{≤&ÉT. ªbı>∑sT¡ uÀ‘·T‘·q+µe\¢ |üì m>=ZfºÒ ≈£L*yê&ÉT J‘·+ e<äT\Tø√e&ÉyT˚
ø±ø£ EsêàHê #Ó*¢+#ê\ì eTqTe⁄ n+{≤&ÉT. J‘·+ rdüTø=ì |üì#˚j·Tì
≈£L*yê&ÉT ‘êqT rdüT≈£îqï J‘êìøÏ ¬s+&ÉT ¬s≥T¢ j·T»e÷ìøÏ ‹]– Çyê«\ì
j·÷»„e\Tÿ´&ÉT n+{≤&ÉT. ˇ|üø=qï |üì˝À ø=+‘· uÛ≤>∑+ #˚j·T&É+˝À
$|òü\yÓTÆHê düπs yÓTT‘·Ô+ J‘·+ e<äT\Tø√yê\ì ãèVü≤düŒ‹ n+{≤&ÉT. HÍø£s¡T
‘êqT yÓTT<ä\Tô|{Ϻq |üìì |üP]Ô#˚j·Tø£b˛‘˚ sêE j·T»e÷ì ‘·s¡|òü⁄q CÀø£´+
#˚düTø=ì ã\Á|üjÓ÷>∑+‘√ |üP]Ô #˚sTT+#ê\ì ø±‘ê´j·TqT&ÉT n+{≤&ÉT.
109
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
ˇø£ÿ e÷≥˝À #ÓbÕŒ\+fÒ Áu≤Vü≤àD <Ûäs¡àXÊgø±s¡T\≈£î ≈£L*yêfi¯flô|’q
u§‹Ô>± <äj·T˝Ò<äT.
eT] ÄdæÔ dü+ã+<Ûë\ $wüjT· +˝À yÓT#·TÃø√<ä>Z∑ n+XÊ˝ÒM <Ûsä à¡ XÊÁkÕÔ\˝À
˝Òyê n+fÒ e⁄HêïsTT. me] edüTeÔ sTTHê <=+>∑\ bÕ\sTT‘˚, <ëìì Á|üuTÑÛ ‘·«+
yÓ‹øÏ Çe«˝Òì |üø£å+˝À <ëì eT÷\´+ #Ó*¢+∫ Çyê«\ì eTqT<Ûäs¡àXÊg+
n+≥T+~. Á>±e÷\q÷, |ü≥ºD≤\q÷ dü+s¡øÏå+#·&É+ sê»´+ <Ûäs¡à+ ø±ã{Ϻ
n+<äT˝À $|òü\yÓTÆ‘˚, <ëìe\¢ »]–q qcÕºìøÏ |üP]Ô |ü]Vü‰s¡+ sê»´y˚T ø£{Ϻ
Çyê«\ì n+≥T+~. ‘=*Hê{Ï Ä|üdüÔ+ã <Ûäs¡àdü÷Á‘·+˝À Ç~ Ä ø±|ü˝≤<ës¡¢
e´øÏÔ>∑‘· u≤<Ûä´‘· ø±>±, eTqTe⁄ ø±˝≤ìøÏ sê»´+ u≤<Ûä´‘· nsTT+~. b˛©düT\
yÓ’|òü˝≤´ìøÏ Á|üuÛÑT‘·«+ Á|ü»\≈£î qwüº|ü]Vü‰s¡+ ø£{Ϻyê«\H˚ kÕ<Ûës¡D dü÷Á‘·+
áHê{Ïø° ÄVü‰«ì+#·<ä>∑Z<˚. ˇø£ÿ ÄdæÔ qcÕºìπø ø±ø£ Ç‘·s¡ $wüj·÷\qT ≈£L&É
Bìì e]Ô+|üCj Ò T· >∑*–‘˚ (Ç|üŒ{Ï #·{≤º\˝À ÄdæqÔ cÕºìøÏ düV≤æ ‘·+ á qwü|º ]ü Vü‰s¡
dü÷Á‘·+ ˝Ò<äT) n~ eT+∫ e÷πsŒ ne⁄‘·T+~.
4. Åd”Ô\ dæú‹>∑‘·T\T
esêíÁX¯eT <Ûsä à¡ + Á|üø±s¡+ Ád”\Ô kÕúq+ ≈£î≥T+u≤ìπø |ü]$T‘·+ nsTT+~.
≈£î≥T+ã+ ãj·T≥ q&ç#˚ J$‘·+˝À Ád”ÔøÏ kÕúq+ ˝Ò<äT. kÕúq+ ø√s¡Tø√e&É+
ªn<Ûäs¡à+µ. n+fÒ <˚e⁄&ç ø£fi¯fl≈£î bÕ|ü+, #·≥º+ ø£fi¯fl≈£î •øå±s¡Ω+. kÕ+|òæTø£
ø£≥Tºu≤≥¢qT @ø£deü Tj·T+˝À <Óe’ XÊdüq+>±q÷ sêC≤´+>∑ #·≥+º >±q÷ ìs¡«∫+∫
ÇVü≤+˝Àq÷ |üs¡+˝Àq÷ •ø£å |ü&ÉT‘·T+<äì u…~]+#·&É+ ôV’≤+<äe <Ûäs¡àuÛ≤eq≈£î
ñ+&˚ Á|ü‘˚´ø£ \ø£åDeTì Ç~es¡πø $e]+∫ ñHêïeTT.
nsTT‘˚ yêdüÔe J$‘·+˝À ≈£î≥T+ã+ ãj·T≥ eè‘·TÔ\T ìs¡«Væ≤+#˚ Ád”Ô\T
m|ü&É÷ ñ+&˚ ñ+{≤s¡T. kÕe÷õø£ Ä]úø£ ˇ‹Ô&TÉ \T <Ûsä à¡ XÊÁkÕÔ\ ìj·Te÷\≈£î
˝Àã&ç ñ+&Ée⁄. n≥Te+{Ï |ü]dæú‘·T\ ñìøÏì >∑T]Ôdü÷ÔH˚, yê{ÏøÏ $∫Á‘·yÓTÆq
≈£î‘·sÿ¡ +‘√ $es¡D Çe«&É+ Áu≤Vü≤àD <Ûsä à¡ XÊgø±s¡T\ n\yê≥T. X¯SÁ<äesêí\≈£î
#Ó+~q Ád”Ô\T Ç+{Ï ãj·T≥ ≈£L* #˚kÕÔs¡T. dü+‘·\˝À düs¡T≈£î\T neTTà‘ês¡T.
y˚X¯´\ ˝…’+–ø£ J$‘·+ ≈£î≥T+ã ìj·Te÷\≈£î $s¡T<ä∆+>± ñ+≥T+~. Áu≤Vü≤àD
<Ûäs¡àXÊÁkÕÔ\T M{Ïì ìùw~Û+#·e⁄. Ä X¯SÁ<äT\ Áã‘·Tπø n<Ûäs¡àyÓTÆq~ ø±ã{Ϻ Ä
110
Áu≤Vü≤àD <Ûäs¡à+˝À Á|üC≤kÕ«eT´+
esêíìøÏ #Ó+~q Ád”Ô\T, y˚XÊ´eè‹Ô˝À ñqï Ád”Ô\T ª<Ûäs¡à$s¡T<ä∆+>±µ (n+fÒ Ád”Ô\T
Áã‘·ø≈£ L£ &Éì $<Û+ä >±) Áã‘·ø&£ +É ˝À ÄX¯Ãs¡´+ @MT ˝Ò<ìä $e]kÕÔsT¡ . Ä Áã‘·T≈£î
yêfi¯fl≈£î nqTeT‹+#·ã&ÉT‘·T+~`nsTT‘˚ yêfi¯fl ùV≤j·TyÓTÆq n<Ûäs¡à J$‘·+˝À
uÛ≤>∑+>± e÷Á‘·y˚T. Ä $<Ûä+>± ≈£î≥T+ã+ ãj·T≥ Áã‹πø ùd«#·Ã¤ ˝Òø£ neø±X¯+
n>ös¡e|üs¡#·ã&É‘êsTT. >ös¡e˙j·TT˝…’q Ád”Ô\≈£î Ä ùd«#·Ã¤, neø±X¯+ ñ+&Ée⁄.
n+fÒ >ös¡e˙j·TT˝…’q Ád”Ô\T yê{Ïì ø√s¡Tø√≈£L&É<äT. ø±ã{Ϻ yê{Ïì ø√s¡T≈£îH˚
Ád”Ô\T >ös¡e˙j·TT\T ø±s¡T.
ñ<ëVü≤s¡D≈£î ôV’≤+<äe <Ûäs¡àXÊÁkÕÔ\T >∑T]Ô+#˚ mì$T~ s¡ø±\
$yêVü‰\˝À ˇø£ÿ >±+<Ûäs¡« $yêVü≤+ e÷Á‘·y˚T (áHê{Ï |ü]uÛ≤wü˝À Bìì
Áù|eT $yêVü≤+ nqe#·TÃ) Ád”Ô |ü⁄s¡Twüß\≈£î düe÷q Á|ü‹|ü‹Ô ÇdüTÔ+~. <ëìøÏ
ˇø£yÓ’|ü⁄ (eT>∑yêfi¯ófl) ã˝≤‘êÿs¡+>± #˚düT≈£îH˚ ô|[flfi¯ófl (ªsêø£ådüµ, ªô|’XÊ#·µ
$yêVü‰\T), eTs=ø£y|’Ó ⁄ü eT>∑yê&ÉT ne÷àsTT ‘·+Á&çøÏ &É_“∫à ÄyÓTqT ø=qT≈£îÿH˚
ô|[flfi¯ófl (ªndüTs¡µ $yêVü‰\T), eT>∑yê&çøÏ ø£sà¡ ø±+&É ìs¡«Vü≤D ø√dü+, |ü⁄Á‘·ÁbÕ|æÔ
ø√dü+, Ç‘·s¡ <Ûë]àø£ nedüsê\ ø√dü+ ˇø£ uÛ≤s¡´ ø±yê* ø±ã{Ϻ Ä bÕÁ‘·
ìs¡«Væ≤+#˚ ªdüVü≤ <Ûäs¡à#ê]DÏµì ‘Ó#·TÃ≈£îH˚ ô|[flfi¯ófl (ÁãVü≤à, Á|üC≤|ü‘·´, Äs¡¸,
<Óe’ $yêVü‰\T) ñHêïsTT. >±+<Ûsä «¡ + ‘·|Œü ‘·øÿÏ q $yêVü≤ s¡÷bÕ\ìï{Ïø° eT>∑yê&ç
nedüs+¡ øπ +Á<ä+. Ä nedüsêìï ã{Ï,º <ëìì neT\T #˚dTü ≈£îH˚ X¯økÔÏ ÕeTsêú´\qT
ã{Ϻ Ä $yêVü≤ s¡÷bÕ\T ìs¡«∫+#·ã&ܶsTT. Ád”Ô |ü⁄s¡Twüß\≈£î düe÷q Á|ü‹|ü‹ìÔ #˚Ã
>±+<Ûäsê«ìï πøe\+ X¯SÁ<äT\≈£î ‘·–q~>± <Ûäs¡àXÊÁkÕÔ\T ìs¡«∫kÕÔsTT. yêfi¯ófl
X¯SÁ<äT\T ø±ã{Ϻ n≥Te+{Ï V”≤q|ü<ä∆‘·T\˝À ô|[flfi¯ófl #˚düTø√e#·TÃq+{≤sTT.
ùd<ä´>±fi¯ófl, ≈£L*yêfi¯ófl yÓTT<ä\sTTq ìø£èwüº Je⁄\≈£î >±+<Ûäs¡« $yêVü≤+
ñ∫‘·y˚Tqì eTqTe⁄, uÖ<Ûëj·TqT&ÉT n+{≤s¡T. X¯SÁ<äT\T >±+<Ûäs¡« $yêVü≤+
#˚dTü ≈£î+fÒ ªyêfi¯ófl X¯SÁ<äT\T ø±ã{Ϻ #˚dTü ≈£î+{≤s¡Tµ nì <Ûsä à¡ XÊÁkÕÔ\T n+{≤sTT.
~«E\T #˚düT≈£î+fÒ ªX¯SÁ<äT\T #˚ùd |üì #˚XÊs¡T MTs¡Tµ nì ádü&çkÕÔsTT.
n+fÒ eT>∑yê&ç nedüs¡+ qT+&ç |ü⁄fÒº $yêVü≤ s¡÷bÕ\qT ‹s¡düÿ]+∫
Ç<ä›] nedüsê\≈£L düe÷q Á|ü‹|ü‹Ô ø£*Œ+#˚ $yêVü≤ s¡÷bÕìï ÄÁX¯sTT+#·&É+
kÕ+|òæTø£+>± (n|üŒ{Ï bÕ\ø£ ˙‹ Á|üø±s¡+) ìø£èwüºyÓTÆq |üì n˙ ìø£èwüºJe⁄\T
111
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
Ä#·]+#˚ V”≤q <Ûäs¡àeT˙ n>ös¡e|ü]#ês¡T. n<˚ $<Ûä+>± X¯SÁ<äÁd”Ô\T ≈£î≥T+ã
ùde≈£î |ü]$T‘·+ ø±≈£î+&É ãj·T≥≈£î b˛sTT |üì#˚ùdÔ ªyêfi¯ófl X¯SÁ<äT\T ø±ã{Ϻ
#˚kÕÔs¡Tµ n˙ nÁ>∑es¡í Ád”Ô n<˚ |üì#˚ùdÔ ªqTe⁄« X¯SÁ<äT\T #˚ùd |üì#˚XÊe⁄µ n˙
<Ûäs¡àXÊÁkÕÔ\T <ëìì n>ös¡e|üs¡TkÕÔsTT. nÁ>∑es¡í Ád”Ô ‘·q >ös¡yêìï
ø±bÕ&ÉTø√yê\+fÒ Vü≤≈£îÿ\T e<äT\Tø√yê*. X¯SÁ<ä Ád”Ô kÕ+|òæTø£+>± >ös¡e+
bı+<ë\+fÒ ‘·q ìø£èwüº J$‘êìøÏ nqTeT‹+#·ã&çq ùd«#·Ã¤qT e<äT\Tø=ì
Äs¡´Ád”Ôì u≤ìdü‘·«+˝À nqTø£]+#ê*. eTq+ ø√s¡T≈£îH˚ Vü≤≈£îÿ\qT
kÕ+düÿ è‹ø£+>±, HÓ’‹ø£+>± n>ös¡e|üs¡#·&É+ ˇø£ nD∫y˚‘· s¡÷|ü+ nì y˚πs
#Ó|üŒqedüs¡+ ˝Ò<äT. Ád”Ô\T ÄHê&Ó’Hê áHê&Ó’Hê m<äTs¡TÿH˚ eTTK´yÓTÆq nD∫y˚‘·
s¡÷bÕ\˝À Ç~ ˇø£{Ï. Áu≤Vü≤àD <Ûäs¡àXÊÁkÕÔ\T Bìì dæ<ë∆+rø£]+#êsTT. Ád”ÔøÏ
ùd«#·Ã¤, düe÷q‘·«+ ø£*Œ+#˚ \ø£åD+ @<äsTTHê ªX¯SÁ<ä <Ûäs¡ày˚T.µ (X¯SÁ<äT\
Áã‘·Tøπ n<Ûsä à¡ + ø±ã{Ϻ n<=ø£ <Ûsä à¡ y˚T ø±<äT). n{≤¢ nq&É+ <ë«sê Ä ùd«#·Ãq¤ ÷
düe÷q‘ê«˙ï ~«E\T Ä#·]+∫Hê X¯SÁ<äT\T Ä#·]+∫Hê n~ n~Ûø±s¡
uÛ≤eC≤\+˝À n>ös¡e|üs#¡ ã· &ç+~. (Bì ns¡+ú X¯SÁ<ä Ád”\Ô T ùd«#·Ã>¤ ± düe÷q+>±
ñHêïs¡ì ø±<äT. Ä \ø£åD+ @ ø=+#Ó+ ñHêï n~ X¯SÁ<ä \ø£åD+ nì
Á|üø£{Ï+#·&É+ <ë«sê n~Ûø±]ø£+>± n>ös¡e|üs¡#·ã&ç+<äì e÷Á‘·y˚T).
$yêVü‰ìøÏ dü+ã+~Û+∫q eT>∑yê&ç nedüs+¡ Áu≤Vü≤àD°jT· dæ<ë∆+‘·+˝À
n‘·&ç esêíìï ã{Ϻ ìs¡«∫+#·ã&ç+~. @ $yêVü≤s¡÷|ü+ @ esêíìøÏ ñ∫‘·+
nH˚~ á nedüsêìï ã{Ϻ e⁄+≥T+~. Áu≤Vü≤àD |ü⁄s¡Twüß&çøÏ uÛ≤s¡´ ø±e\dæ+~
ø£sà¡ ø±+&É ìs¡«Væ≤+#·&Üìø° dü«s¡˝Z Àø£ ÁbÕ|æøÔ ° nedüsy¡ TÓ qÆ ø=&ÉT≈£îqT ø£q&ÜìøÏ.
n+<äTe\¢ Áu≤Vü≤àDT\≈£î ‘·–q $yêVü≤s¡÷bÕ\T ÁãVü≤à, Á|üC≤|ü‘´· , Äs¡¸, <Óy’ ê\T.
ø£åÁ‹j·TT&çøÏ ≈£L&É Ç$ nqTeT‹+∫q s¡÷bÕ˝Ò ø±˙ n‘·&çøÏ eTqTe⁄ sêø£ådü
$yêVü≤ |ü<ä∆‹ ≈£L&É nqTeT‹+#ê&ÉT. ìC≤ìøÏ sêø£ådü+ ˇø£ÿ ø£åÁ‹j·TT\≈£î
e÷Á‘·y˚T nqTeT‹+#·ã&ç+~. á $yêVü≤ |ü<ä∆‹˝À eT>∑yê&ÉT ne÷àsTTì
ÄyÓT ÇcÕºsTTcÕº\‘√ Á|üy˚Tj·T+ ˝Ò≈£î+&É ã\e+‘·+>± m‘·TÔ≈£îb˛sTT ô|[fl
#˚düTø√e#·TÃ. eT>∑yê&ç ªeT>∑‘·Hêìøϵ Ád”Ôô|’q Á|üjÓ÷–+#˚ Væ≤+dü ÄHê&É÷
áHê&É÷ ˇø£ ø=\ã<ä>› ±H˚ e⁄+~. Ä ªeT>∑‘q· +µ ø£Áå ‹j·T es¡í <Ûsä êàìøÏ ‘·|Œü ìdü]
112
Áu≤Vü≤àD <Ûäs¡à+˝À Á|üC≤kÕ«eT´+
nsTTq \ø£åD+ ø±ã{Ϻ Ád”Ôì ã˝≤‘êÿs¡+>± n|üVü≤]+∫ ô|[fl #˚düT≈£îH˚ sêø£ådü
$yêVü≤+ ø£åÁ‹j·TT\≈£î <Ûäs¡à $yêVü≤y˚T nsTT+~.
kÕsê+X¯+˝À, es¡í <Ûäs¡à+ qT+&ç eT>∑yê&çøÏ |ü⁄fÒº nedüsê\T $yêVü≤
s¡÷bÕ\˝À <Ûë]àø£‘·≈£î ÁbÕ‹|ü~ø£ nj·÷´sTT. Ád”Ô á nedüsê\≈£î ˝Àã&ç
ˇø£ kÕ<Ûäq+>± Ä dü+ã+<Ûä+˝ÀøÏ Á|üy˚•düTÔ+~. BìøÏ >∑\ ˇπø ˇø£
$TqVü‰sTT+|üsTTq Áù|eT $yêVü‰ìï <Ûäs¡àXÊgø±s¡T\T ìùw~Û+#·˝Ò<äT ø±˙,
n~ ªX¯SÁ<ä dü+düÿ 苵 nì ádü&ç+#ês¡T. ‘·<ë«sê nÁ>∑esêí\≈£î n~ ‘·>∑ì~
nH˚ n_ÛÁbÕj·T+ ø£*–+#ês¡T. Ä |üì#˚ùd X¯SÁ<äT\≈£î ˇø£ ‘·≈£îÿe |üì
#˚düTÔHêïeTqï q÷´q‘ê uÛ≤yêìï ø£*Z+#ês¡T.
≈£î≥T+ã J$‘êìøÏ e÷Á‘·y˚T |ü]$T‘·+ #˚j·Tã&çq Ád”Ô Ä ≈£î≥T+ã
J$‘·+˝À ≈£L&É dü+|üPs¡+í >± eT>∑yê&ç ìj·T+Á‘·D˝ÀH˚ Áã‘·ø±\ì <Ûsä à¡ XÊÁkÕÔ\T
ìπs›•+#êsTT. Ä ìj·T+Á‘·D≈£î nedüs¡eTsTTq ìj·Te÷\qT Á|üø£{Ï+#êsTT.
á ìj·Te÷\T Ád”Ô ˝…+’ –ø£ J$‘·+ô|q’ , Ä]úø£ J$‘·+ô|q’ eT>∑yê&ç ìj·T+Á‘·DqT
HÓ\ø=\TŒ‘êsTT. á ¬s+&ÉT s¡ø±\ ìj·T+Á‘·D˝À @~ Á|ü<Ûëq+, @~ <˚ìøÏ
ÁbÕ‹|ü~ø£, ndü\T á ìj·T+Á‘·DqT eT>∑yêfi¯ó¢ HÓ\ø=\Œ&É+ yÓqTø£qTqï
ø±s¡D≤˝Ò$T{Ï nH˚ $wüj÷· \ >∑T]+∫ e÷]ÿ ‡»+˝Àq÷ ô|$ò Tì»+˝Àq÷ #ê˝≤
#·sá »s¡T>∑T‘·÷ e⁄+~. Ä #·sá $esê\˝ÀøÏ b˛≈£î+&É á ìj·Te÷\ dü«uÛ≤yê˙ï,
n$ Ád”Ô\ Vü≤≈£îÿ\ô|’q ô|{Ϻq |ü]$T‘·T\q÷, Á|üjÓ÷–+∫q nD∫y˚‘·q÷
≈£î¢|üÔ+>± |ü]o*<ë›+.
Ád”øÔ Ï dü«‘·+Á‘·+>± Áã‹πø ns¡Ω‘· ˝Ò<˙ä ∫qï‘·q+˝À ‘·+Á&ç n<äTbÕ»„\˝À,
ô|<ä›sTTHêø£ uÛÑs¡Ô n<äTbÕ»„\˝À, eTTdü*‘·q+˝À ø=&ÉT≈£î\ n<äTbÕ»„\˝À
Áã‘·ø±\˙ eTqTe⁄ #Ó|æŒq dü+>∑‹ ‘Ó*dæ+<˚. eTqTy˚ ø±<äT, uÖ<Ûëj·TqT&ÉT,
j·÷»„e\Tÿ´&ÉT, e•wüß&˜ TÉ , $wüßeí ⁄, Hês¡<Tä &ÉT ≈£L&É á e÷fÒ nHêïs¡T. nsTT‘˚
Ä n<äTbÕ»„\qT neT\T #˚ùd≥|ü&ÉT eT>∑yê&ÉT ìs¡›j·T>± e⁄+&É≈£L&É<ä˙
<äjT· #·÷|æ+#ê\˙ <Ûsä à¡ XÊgø±s¡T\T n+{≤s¡qTø√+&ç. øö{Ï\T´&ÉsTT‘˚ uÛ≤s¡´qT
uÛÑs¡Ô ª#˚‹‘√qsTTHê ø£Ás¡‘√qsTTHê ‘ê&ÉT‘√qsTTHê ø=≥º&É+ ‘·|üµ n+{≤&ÉT
≈£L&É. Ád”Ô\qT >ös¡$+#˚ ≈£î≥T+ãy˚T dü+‘√wü+>±, dü+|üqï+>± e⁄+≥T+<äì
113
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
eTqTe⁄, j·÷»„e\Tÿ´&ÉT ≈£L&É n+{≤s¡T. bÕ|ü+ #˚dæq uÛ≤s¡´qT düVæ≤‘·+
eT+<ä*+#ê* ‘·|üŒ $&ç∫ ô|≥º≈£L&É<äì e•wü˜ düà è‹ø±s¡T&ÉT n+{≤&ÉT.
nsTT‘˚ Ç$ $TqVü‰sTT+|ü⁄\T. ndü\T $wüjT· + #·÷dæq ‘·sT¡ yê‘˚ $TqVü‰
sTT+|ü⁄\qT dü]>±Z ns¡+ú #˚dTü ø√>∑\T>∑T‘êeTT. ndü\T $wüjT· + á Á|ü|+ü #·+˝À
Ád”Ô\ bÕÁ‘·, kÕúq+, ª<Ûäs¡à+µ @$T{Ï, Ád”Ô\ dü«uÛ≤yêìï >∑T]+∫ <Ûäs¡àXÊgø±s¡T\
n_ÛÁbÕj·T+ @$T{Ï nH˚~. á $wüj·÷ìï <Ûäs¡àXÊÁkÕÔ\T düŒwüº+>±H˚
Á|üø£{Ï+#êsTT.
Ád”øÔ Ï dü«‘·+Á‘·+>± ø£sà¡ \qT Ä#·]+#˚ ns¡Ω‘· ˝Ò<ìä >ö‘·eTT&ÉT n+{≤&ÉT.
ø£s¡à\T Ä#·]+#·&É+˝À uÛÑs¡Ô≈£î düVü≤ø£]+#·&É+ ÄyÓT eTTK´ <Ûäsêà\˝À ˇø£{Ï.
Áu≤Vü≤àD°j·T ne>±Vü≤q˝À @ |üì #˚j·÷\Hêï @ \ø£å´+ kÕ~Û+#ê\Hêï
ø£s¡àø±+&Éj·TT‘·+>± #˚j·÷*. ø±ã{Ϻ dü«‘·+Á‘·+>± ø£s¡à\T Ä#·]+#˚ Vü≤≈£îÿ
˝Òø£b˛e&É+ Ád”Ôì Ä dü+düÿ è‹˝À nX¯≈£îÔsê*ì #˚düTÔ+~.
uÛÑs¡Ô≈£î ùde#˚j·T&É+, uÛÑs¡Ô≈£î ñ|üjÓ÷>∑|ü&É&É+ Ád”Ô Á|ü<Ûëq ø£s¡Ôe´+.
ÄyÓTqT <˚e⁄&ÉT n+<äTø√düy˚T düèwæº+#ê&ÉT. ∫e]øÏ ÄyÓT kÂ+<äs¡´+ ≈£L&É uÛÑs¡Ô
ø√düy˚T. uÛÑs¡Ô ˝Òì düeTj·T+˝À ÄyÓT düs¡<ë>± ø±\πøå|ü+ #˚j·T≈£L&É<äT.
n\+ø£]+#·Tø√≈£L&É<äT nì $wüßí düà è‹ø±s¡T&ÉT n+{≤&ÉT. uÛÑs¡Ô|ü≥¢
$<Ûj ˚ T· Tsê\sTT e⁄qï Ád”øÔ Ï e÷Á‘·yT˚ |üs˝¡ Àø£+ <ä≈î£ ÿ‘·T+<äì ≈£L&É Ä düà è‹ø±s¡T&˚
n+{≤&ÉT. ª<Ûäsêàìï n‹Áø£$TùdÔ yÓ÷ø£å+ <äø£ÿ<äTµ nH˚~ Áu≤Vü≤àD°j·T dü+düÿ è‹
es¡í <Ûäs¡à ìj·Te÷\qT neT\T #˚j·T&ÜìøÏ Á|üjÓ÷–+∫q kÕ<Ûës¡D ôV≤#·Ã]ø£.
Ád”Ô\ e÷≥\T qeTà&ÜìøÏ M\T˝Ò<ä˙, ø±ã{Ϻ Hê´j·TkÕúq+˝À Ád”Ô\ kÕø£å´+
#Ó\¢<ä˙ Hês¡<ä düà è‹ø±s¡T&ÉT n+{≤&ÉT. Ád”Ôì bıs¡T–+{ÏøÏ b˛˙j·T≈£L&É<ä˙
‘·\T|ü⁄ <ä>∑Zsê øÏ{Ïø° <ä>∑Zsê ì\ã&É˙j·T≈£L&É<ä˙ $wüßíe⁄ n+{≤&ÉT. Ád”Ô\qT
n<äT|ü⁄˝À e⁄+#·&É+ nìï ≈£î˝≤\≈£L n‘·´+‘· Á|ü<ÛëqyÓTÆq ø£s¡Ôe´eT˙ m+‘·
#˚‘·ø±ì eT>∑yê&ÉsTTHê ‘·q uÛ≤s¡´qT ‘·|üŒìdü]>± n<äT|ü⁄˝À e⁄+#·Tø√yê\˙
eTqTe⁄ n+{≤&ÉT.
Ád”Ôì Ç+‘·>± eT>∑yê&çøÏ ùde#˚ùd ø£≥Tºu≤ìdü>± e÷s¡Ã&É+ m+<äT≈£î
nedüs¡+ nsTT+~ nH˚ $wüj·T+˝À $_Ûqï n_ÛÁbÕj·÷\T e⁄HêïsTT. ‘·q ÄdæÔ
114
Áu≤Vü≤àD <Ûäs¡à+˝À Á|üC≤kÕ«eT´+
‘·q≈£î |ü⁄{Ϻq yê]πø dü+Áø£$T+#ê\+fÒ uÛ≤s¡´qT ˝…’+–ø£+>± ø£≥º&ç #˚j·T&É+
eT>∑yê&çøÏ nedüs¡+ nsTT+<ä˙, Ád”Ô ùd«#·Ã¤qT |üP]Ô>± Vü≤]+#·&ÜìøÏ n<˚
ø±s¡DeT˙ ø=+<äs¡T n+≥T+&É>±, eT>∑yê&çøÏ XÊØs¡ø£ e÷qdæø£ ùde\ ø√dü+
Ád”Ô ˇø£ u≤ìdü>± nedüs¡+ nsTT+<ä˙, n+<äTe\¢H˚ ÄyÓT ùd«#·Ã¤ |üP]Ô>±
ø√˝ÀŒe\dæ e∫Ã+<ä˙ eT]ø=+<äsT¡ yê~düTHÔ êïs¡T. Ád”Ô #˚ùd XÊØs¡ø£ ÁX¯eT|ò˝ü ≤ìï
Ks¡TÃ˝Ò≈£î+&É bı+<ä&ÜìøÏ eT>∑yê&çøÏ á n~Ûø±s¡+ nedüs¡+ nsTT+<äqï
yê<äq ≈£L&É ñ+~. á yê<ë\ ‘·bıŒ|ü\ dü+>∑‹ n≥T+∫, Ç+‘·>± Ád”Ôì
eT>∑yêfi¯fl n<äTbÕ»„\˝À e⁄+#·Tø√e&Üìï düeT]ú+#·Tø√e&ÜìøÏ Áu≤Vü≤àD
<Ûäs¡àXÊgø±s¡T\T ñ|üjÓ÷–+∫q yê<äq\qT ‘Ó\TdüT≈£î+<ë+.
me]qsTTHê Ç+‘·>± n<äT|ü⁄ #˚j·T&É+ nedüs¡eTsTT+<ä+fÒ yêfi¯ófl
#ê˝≤ ˙#·T\T, <äTsêàs¡TZ\T nsTT e⁄+&Ü*. Áu≤Vü≤àD <Ûäs¡à XÊgø±s¡T\≈£î Ád”Ô\
>∑T]+∫ e⁄+&˚ n_ÛÁbÕj·T+ n<˚. Ád”Ô~ #·|ü\∫‘·Ô+ n˙ <äj·T˝Òì eTqdü‡˙
ì\ø£&É ˝Òì dü«uÛ≤e+ n˙ eTqTe⁄ n+{≤&ÉT. <äTs¡T“~∆, ˙#·yÓTÆq ø±+ø£å\T,
nã<ë∆\T, ásê¸ ´dü÷j·T\T, n\+ø±s¡ Á|”‹, ñÁø√wü+ Ád”Ô düVü≤»yÓTÆq >∑TD≤\ì
n+{≤&ÉT. nìï{Ï˙ $T+∫ ˝…’+–ø£ $#·Ã\$&ç‘·q+ Ád”ÔøÏ e⁄+&˚ kÕe÷q´ >∑TD+
nì eTqTe⁄, $wüßeí ⁄ n+{≤s¡T. eT>∑yêfi¯flqT Äø£]¸+∫ ˝Àãs¡T#·Tø√e&É+ Ád”\Ô ≈£î
dü+‘√wü+ ø£*–+#˚ $wüj·TeT˙ Ä eT>∑yê&ÉT ≈£îÁs¡yê&Ü ø±&Ü n+<ä>±&Ü
ø±&Ü nì #·÷ùdbÕ{Ï $#·ø£åD düVæ≤‘·+ Ád”Ô\≈£î e⁄+&É<ä˙ m+‘·{Ï C≤„ì¬ø’Hê
Ád”Ô\e\¢ Á|üe÷<äy˚Tq˙ ≈£L&É eTqTe⁄ n+{≤&ÉT. Ád”Ôì dü+|üPs¡í+>± uÛÑs¡Ô
n<äT|ü⁄˝À e⁄+#·Tø√yê\ì uÛ≤$+#·&ÜìøÏ >∑\ kÕe÷õø£ ø±s¡D≤\T @y√>±ì
dæ<ë∆+‘·yÓTÆ‘˚ Ç~. n+‘·{Ï #·|ü\∫‘·ÔqT πøe\+ uÛÖ‹ø£+>± ã\Á|üjÓ÷>∑+ #˚dæ
n<äT|ü⁄˝À e⁄+#·Tø√e&É+ ø£wüº+ ø±ã{Ϻ ÄyÓT≈£î #˚‹ì+&Ü |üì ø£*Œ+#ê\˙
Ç+{Ïì X¯óÁuÛ+Ñ #˚jT· &É+, Ç+{Ï edüTeÔ ⁄\q÷ dü+|ü<qä ÷ uÛÁÑ <ä|sü #¡ &· +É , ô|<ä\› ≈£î
ùde\T #˚j·T&É+, Áe‘ê\÷ |üP»\÷ Ä#·]+#·&É+, e+≥#˚j·T&É+, n+≥T¢
‘√eT&É+ yÓTT<ä\sTTq |üqT\‘√ ÄyÓTqT ìs¡+‘·sêj·T+>± ª_Jµ>± e⁄+#ê\˙
eTqTe⁄, ãèVü≤düŒr n+{≤s¡T. Ád”Ô\#˚‘· á #êøÏØ #˚sTT+#·&ÜìøÏ ndü\T
115
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
ø±s¡D+ Ç~ ø±ø£b˛e#·TÃ. ø±˙ <ëìì düeT]ú+#˚ dæ<ë∆+‘·+ Ç~. á dæ<ë∆+‘·+
Áu≤Vü≤àD°j·T <Ûäs¡àXÊgø±s¡T\≈£î Ád”Ô\|ü≥¢ e⁄+&˚ yÓ’K]ì dü÷∫düTÔ+~.
Ád”Ô J$‘·+ ≈£î≥T+u≤ìπø |ü]$T‘·eTsTTq #√≥ ÄyÓT≈£î Ä]úø£ùd«#·Ã¤
@eTsTTHê e⁄+&Ü\+fÒ ÄdæÔ Vü≤≈£îÿ e⁄+fÒH˚ n~ kÕ<Ûä´+. ≈£î≥T+ã ÄdæÔ˝À
ÄyÓT≈£î yê{≤ e⁄+&Ü*. Ç~ Áu≤Vü≤àD°jT· <Ûsä à¡ +˝À yÓTT‘·+Ô >± ‹s¡dÿü ]+#·ã&ç+~.
‘·+Á&ç ÄdæÔô|’q ø=&ÉT≈£îπø ‘·|üŒ ≈£L‘·T]øÏ yês¡dü‘·« Vü≤≈£îÿ˝Ò<äì nìï düà è‘·T\÷
n+{≤sTT. ªø=&ÉT≈£îµ n+fÒ n‘·ìπø |ü⁄{Ϻq ø=&ÉT≈£î ø±qedüs¡+ ˝Ò<äT.
j·÷»„e\Tÿ ´&ç Á|üø±s¡+ yês¡dü‘·« #·≥º+ 12 s¡ø±\ ø=&ÉT≈£î\qT >∑T]ÔdüTÔ+~.
‘·q≈£L ‘·q uÛ≤s¡´≈£L |ü⁄{Ϻq ø=&ÉT≈£î, <ä‘·Ô‘· rdüT≈£îqï ø=&ÉT≈£î, ‘·q ø√]ø£
MT<ä |ü s êsTT eT>∑ y ê&ç ‘ √ ‘· q uÛ ≤ s¡ ´ dü + uÛ À –+∫ ø£ q ï ø=&É T ≈£ î ,
ô|[fl#˚düT≈£îqï|ü&˚ >∑s¡“¤e‹>± e⁄qï uÛ≤s¡´ Ä ‘·s¡Tyê‘· ø£qïø=&ÉT≈£î, &ÉãT“
ô|{Ϻ ø=qT≈£îÿqï ø=&ÉT≈£î yÓTT<ä\sTTq |üHÓï+&ÉT s¡ø±\ |ü⁄Á‘·T\qT <Ûäs¡àXÊÁkÕÔ\T
>∑T]ÔkÕÔsTT. ≈£L‘·Tfi‚fl ‘·|üŒ ø=&ÉT≈£î\T ˝Òìyê&ÉT ˇø£ ≈£L‘·T]ì m+|æø£#˚dæ
ªáyÓT≈£î |ü⁄≥ºuÀj˚T ø=&ÉT≈£îqT Hê ø=&ÉT≈£î‘√ düe÷q+>± >∑T]ÔdüTÔHêïqTµ nì
Á|üø£{ÏùdÔ ÄyÓT≈£î Ä ‘·s¡Tyê‘· |ü⁄{Ϻq ø=&ÉT≈£î ≈£L&É á |üHÓï+&ÉT s¡ø±\˝À
ˇø£&Ée⁄‘ê&ÉT. ø=&ÉT≈£î\˝À Çìï s¡ø±\T m+<äT≈£î nedüs¡eT+fÒ ÄdæÔøÏ
yês¡dTü &ÉT ø±yê*. ÁXÊ<ä∆ ø£sà¡ \T #˚ùdyê&ÉT (ª|æ+&É+ ô|fÒyº ê&ÉTµ) ø±yê*. |ü⁄Á‘·T&ÉT
˝Òø£b˛‘˚ dü«sêZìøÏ b˛e&É+ nkÕ<Ûä´y˚T ø±ø£ qs¡ø£+ ‘·<∏ä´+. ª˙ ø=&ÉT≈£î˝ÀH˚
qTe⁄« eT∞¢ J$kÕÔe⁄. n<˚ ˙ neTs¡‘«· +µ nì Ä|üd+Ôü ã <Ûsä à¡ dü÷Á‘·+ n+≥T+~.
|ü⁄Á‘·T&ÉT >∑\ yêfi¯fl≈£î |üs¡˝Àø±\T mqïsTTHê e⁄HêïsTT>±˙ |ü⁄Á‘·T&ÉT ˝Òì
yêfi¯fl≈£î ˇø£ÿ{° ˝Ò<äì e•wü˜ düà è‹ø±s¡T&ÉT n+{≤&ÉT. ª|ü⁄‘Yµ nH˚ qs¡ø£+
(|ü⁄HêïeTqs¡ø+£ ) qT+&ç ø±bÕ&˚ yê&˚ |ü⁄Á‘·T&ÉT nì $wüßeí P ãèVü≤düŒr n+{≤s¡T.
|ü⁄Á‘·T&ÉT ˝Òø£b˛‘˚ ª|ü⁄‘Yµ nH˚ qs¡ø±ìøÏ b˛e\dæ+<˚.
n+<äTe\¢ ø=&ÉT≈£îqT @<√ ˇø£ s¡ø£+>± dü+bÕ~+#·Tø√e&É+ nedüs¡+.
<ëì ø√dü+ ˝…’+–ø£ ˙‹ì |üø£ÿ≈£îô|{Ϻ ‘·q uÛ≤s¡´qT y˚πs yê&ç‘√ dü+uÛÀ–+∫
ø=&ÉT≈£îqT ø£qeTì ≈£L&É |ü⁄s¡e÷sTT+#·e#·TÃ.
116
Áu≤Vü≤àD <Ûäs¡à+˝À Á|üC≤kÕ«eT´+
á $<Ûä+>± @<√ ˇø£ s¡ø£+>± dü+bÕ~+#·T≈£îqï ø=&ÉT≈£î\ø£+<ä]ø°
ÄdæyÔ ês¡dTü \T>± Vü≤≈£îÿ e⁄+≥T+~ ø±˙ ‘·q≈£L ‘·q uÛ≤s¡´≈£L |ü⁄{Ïqº ≈£L‘·T]øÏ
e÷Á‘·+ e⁄+&É<äT. uÛ≤s¡´≈£î ndü˝Ò e⁄+&É<äT.
Çìï s¡ø±\ ø=&ÉT≈£î\˝À ˇø£ÿs¡÷ ˝Òø£b˛‘˚ n|ü&˚+ ne⁄‘·T+~? á
$wüj·T+˝À ø±\Áø£eT+˝À ø=+#Ó+ e÷s¡TŒ e∫Ãq≥Tº ø£ì|ædüTÔ+~. ns¡úXÊg+˝À
øö{Ï\T´&ÉT @eT+{≤&É+fÒ ø=&ÉT≈£î ˝Òìyê&ç ÄdæÔ n‘·ì ‘·eTTàfi¯fl≈£L Ç‘·s¡
(eT>∑) dü+ã+BÛ≈£î\≈£L dü+Áø£$TdüTÔ+<äì. ≈£L‘·Tfi¯fl≈£L uÛ≤s¡´≈£L e÷Á‘·+ sê<äT.
ø±˙ j·÷»„e\Tÿ ´&ç ø±\+ Hê{ÏøÏ ø=&ÉT≈£î ˝Òìyê&ç ÄdæÔ (n+fÒ 12 s¡ø±\
ø=&ÉT≈£î\˝À me«&É÷ ˝Òìyê&ç ÄdæÔ) uÛ≤s¡´≈£î, ≈£L‘·Tfi¯fl≈£î dü+Áø£$TdüTÔ+<ä˙,
yêfi¯ófl ≈£L&É ˝Òø£b˛‘˚H˚ ‘·eTTàfi¯fl≈£L ‘·eTTàfi¯fl ø=&ÉT≈£î\≈£L ÄdæÔ <ä≈£îÿ‘·T+<ä˙
n+{≤&ÉT. <ë<ë|ü⁄ 500 dü+e‘·‡sê\ ø±\+˝À á e÷Á‘·+ Á|ü>∑‹ e∫à nø£ÿ&˚
Ä–b˛sTT+~.
|üs¡˝Àø£ ÁbÕ|æÔø√dü+, ÇVü≤˝Àø£+˝À ÄdæÔì yês¡düT\T≈£î n+~e«&É+
ø√dü+ ø=&ÉT≈£î\T m|ü&ÉsTT‘˚ n‘·´edüs+¡ nj·÷´s√ $yêùV≤‘·s¡ dü+ã+<Ûë\˝À
|ü⁄{Ϻq |æ\¢\T me]øÏ #Ó+<äT‘ês¡H˚ düeTdü´ e∫Ã+~. ‘·*¢ mes√ düŒwüºy˚T. ø±˙
yês¡dTü \T ø±e\dæ+~ ‘·*ø¢ Ï ø±<äT, ‘·+Á&çø.Ï ˇø£&øç Ï uÛ≤s¡´ nsTTq Ád”Ô eTs=ø£&‘ç √
dü+ã+<Ûä+ ô|≥Tºø=ì ø=&ÉT≈£îqT ø£+fÒ Ä ø=&ÉT≈£î Ä sTT<ä›s¡T eT>∑yêfi¯fl˝À
me]øÏ #Ó+<äT‘ê&ÉT? me] ÄdæøÔ Ï yês¡dTü &Ée⁄‘ê&ÉT? me]øÏ ÁXÊ<ä+∆ ô|{Ϻ |ü⁄HêïeT
qs¡ø£+ qT+&ç ø±bÕ&É>∑\T>∑T‘ê&ÉT?
á düeTdü´ ø£+fÒ Bìì |ü]wüÿ]+#·&ÜìøÏ Áu≤Vü≤àD XÊgø±s¡T\T
ñ|üj÷Ó –+∫q ‘·sÿ¡ + ÄdüøøÔÏ s£ y¡ TÓ qÆ ~. yêfi¯ófl Ád”Ô |ü⁄s¡Twü dü+ã+<Ûëìï @ $<Û+ä >±
ns¡ú+ #˚düT≈£îHêïs√ á ‘·s¡ÿ+ #·÷|ædüTÔ+~. Ád”Ôì |üX¯óe⁄‘√q÷ uÛÑ÷$T‘√q÷,
ÄyÓT uÛsÑ qÔ¡ T |üXó¯ e⁄\ eT+<ä j·T»e÷ì‘√q÷ uÛ÷Ñ $T j·T»e÷ì‘√q÷ b˛\Ã&É+
<ë«sê yêfi¯ófl á düeTdü´qT |ü]wüÿ]+#ês¡T. ˇø£ eT+<ä≈£î #Ó+~q Ä&É |üX¯ó
e⁄‘√ eTs=ø£ eT+<ä≈£î #Ó+~q eT>∑ |üX¯óe⁄ dü+uÛÀ–+#·&É+ e\¢ <ä÷&É
|ü⁄{Ϻ+<äqTø√+&ç n|ü&ÉT Ä <ä÷&É me]øÏ #Ó+<äT‘·T+~? <ëìì ø£qï Ä&É
117
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
|üX¯óe⁄ j·T»e÷ìπø #Ó+<äT‘·T+~. Ä eT+<äπø #Ó+<äT‘·T+~. n<˚$<Ûä+>± ˇø£
Ád”Ô |üsêsTT |ü⁄s¡Twüß&ç <ë«sê ø=&ÉT≈£îqT ø£+fÒ Ä ø=&ÉT≈£î ÄyÓT j·TCe÷ì
nsTTq uÛÑs¡Ôπø #Ó+<äT‘ê&ÉT ø±˙ n‘·ìøÏ uÛÖ‹ø£+>± ‘·+Á&ç nsTTq yê&çøÏ
ø±<äì eTqTe⁄, Hês¡<äT&ÉT n+{≤s¡T. ˇø£] bı\+˝À eTs=ø£s¡T $‘·ÔHê\T y˚ùdÔ
<ëì |òü\+ bı\+ j·T»e÷ìøÏ <ä≈£îÿ‘·T+~ >±˙ $‘·Ôq+ y˚dæq yê&çøÏ ø±<äT
ø£<ë nì n&ÉT>∑T‘ês¡T. Bìì πøåÁ‘· ;» Hê´j·T+ n+{≤s¡T. uÛÑs¡Ô≈£î uÛ≤s¡´ô|’q
e⁄+&˚ Vü≤≈£îÿ uÛÑ÷kÕ«$TøÏ uÛÑ÷$Tô|’q e⁄+&˚ j·÷»e÷q´ Vü≤≈£îÿ ˝≤+{Ï<˚qH˚
uÛ≤eq á ‘·sêÿìøÏ eT÷\+. n+fÒ ÄdæÔVü≤≈£îÿ e+{Ï<äì ns¡ú+.
nsTT‘˚ Ç<äs› T¡ eT>∑yêfi¯fl eT<Û´ä ˇ|üŒ+<ä+ |ò*ü ‘·+>± ˇø£] uÛ≤s¡´ <ë«sê
eTs=ø£s¡T ø=&ÉT≈£îqT ø£+fÒ Ä ø=&ÉT≈£î Ç<ä›]ø° <ä≈£îÿ‘ê&É˙ Ç<ä›] ÄdæÔø°
yês¡düT&Ée⁄‘ê&É˙ Ç<ä›]ø° ÁXÊ<ä∆+ ô|&É‘ê&É˙ uÖ<Ûëj·TqT&ÉT n+{≤&ÉT. ˇø£s¡T
‘·q uÛÑ÷$Tì eTs=ø£]øÏ øö\TøÏ∫à kÕ>∑T#˚sTT+#˚ ˇ|üŒ+<ä+‘√ Bìì
düà è‹ø±s¡T\T b˛\TkÕÔs¡T. n+<äTe\¢ á $<Ûä+>± |ü⁄{Ϻq |æ\¢\qT πøåÁ‘·E\T
n+{≤s¡T. uÛ≤s¡´ô|q’ uÛsÑ ≈Ô¡ î£ e⁄+&˚ j·÷»e÷q´+ ÄdæVÔ ≤ü ≈£îÿ e+{Ï~ nH˚ uÛ≤eq
Çø£ÿ&É #ê˝≤ ã\+>± ø£ì|ædüTÔ+~. ø=&ÉT≈£î ø£\>∑&É+ eTTK´+ ø±ã{Ϻ Ç‘·s¡
dü+<äsꓤ\˝À ‘·|üŒìdü] ìj·Te÷\T>± uÛ≤$+#˚ ˝…’+–ø£˙‹ dü÷Á‘ê\qT
|üøÿ£ qô|{Ϻ e´eVü≤]+#·&Üìï <Ûsä à¡ XÊgø±s¡T˝Ò düeT]úkÕÔsT¡ . uÛsÑ øÔ¡ √dü+ ø=&ÉT≈£îqT
ø£q&ÜìøÏ ‘·qqT eTs=ø£&çøÏ n|üŒ–ùdÔ H√s¡TeT÷düT≈£îì b˛e\dæq Ád”Ô n<˚
‘·q Çwüº+ø=B› ˇø£]‘√ dü+ã+<Ûä+ ô|≥Tº≈£î+fÒ n~ ø£å$T+#·sêì H˚s¡+
ne⁄‘·T+~. uÛsÑ ≈Ô¡ î£ |æ\\¢ qT ø£ì Çe«&É+ ø√düyT˚ uÛ>Ñ e∑ +‘·T&ÉT Ád”ìÔ düèwæ+º #ê&Éì
Hês¡<ä düà è‹ø£s¡Ô düŒwüº+ #˚kÕÔ&ÉT. n+<äTe\¢, ˇø£ Ád”Ô >∑qø£ |æ\¢\qT ø£q&É+
Çwüº+˝Òø£ ‘·qqT ‘êqT >=Á&Ü*ì #˚düT≈£î+fÒ ÄyÓT ªÁuÛÑ÷D Vü≤+‘·øϵ nì
}]˝À #ê{Ï+|ü⁄ y˚sTT+∫ Ç+{Ï qT+&ç yÓfifl¯ >={≤º\ì uÖ<Ûëj·TqT&ÉT n+{≤&ÉT.
|æ\¢\T |ü⁄≥ºì uÛ≤s¡´qT uÛÑs¡Ô 10e dü+e‘·‡s¡+ <ëø± #·÷dæ $&ç∫ô|≥ºe#·TÃq˙,
≈£îe÷¬sÔ\T e÷Á‘·y˚T |ü⁄&ç‘˚ 12 @fi¯ófl #·÷dæ $&ç∫ ô|≥ºe#·TÃq˙, |ü⁄{Ϻq
|æ\¢\+<äs¡÷ #·∫Ãb˛‘˚ uÛ≤s¡´qT 15 @fi¯ófl #·÷dæ $&ç∫ ô|≥ºe#·TÃq˙ ≈£L&É
118
Áu≤Vü≤àD <Ûäs¡à+˝À Á|üC≤kÕ«eT´+
uÖ<Ûëj·TqT&ÉT n+{≤&ÉT. (ø±˙ uÛ≤s¡´ ø={≤¢&˚ dü«uÛ≤e+ >∑\<äsTT‘˚ Ä\dü´+
#˚j·T≈£î+&É $&ç∫ô|≥ºeT+{≤&ÉT.) ø=&ÉT≈£î |ü⁄≥ºø£b˛‘˚ ø=Hêïfi¯ófl #·÷dæ ¬s+&Ée
ô|[fl #˚düTø=eTàì øö{Ï\T´&ÉT eT>∑yêfi¯fl≈£î nqTeT‹kÕÔ&ÉT. Ád”ÔøÏ bÕ‹Áe‘·´+
‘·|üŒìdü] ìj·TeT+ ø±>± eT>∑yêfi¯fl≈£î ãVüQuÛ≤s¡´‘ê«ìï ÄyÓ÷~+#·&ÜìøÏ
Ç<=ø£ ø±s¡D+>± XÊgø±s¡T\T #ÓbÕÔs¡T. ª‘·q $<äT´ø£Ô <Ûäsêà\T #˚j·T&ÜìøÏ
uÛ≤s¡´ dæ<ä∆+>± e⁄+fÒq÷, eT>∑ dü+‘êHêìï ø£+fÒq÷ ¬s+&Ée ô|[fl#˚düTø√e<äT›.
˝Òø£b˛‘˚ #˚düTø=eTàµì Ä|üdüÔ+ãT&ÉT n+{≤&ÉT.
Ád”ÔøÏ ÄdæÔ Vü≤≈£îÿ ˝Ò≈£î+&Ü #˚dæHê ÄyÓT H˚s¡TŒ>± @<äsTTHê yê´bÕs¡+
Ç+{À¢ e⁄+≥÷H˚ #˚düTø=ì dü+bÕ~+#·Tø√e#·TÃ. Ä $<Ûä+>± Ä]úø£ kÕ«‘·+Á‘·´+
dü+bÕ~+#·Tø√e#·TÃ. ø±ì BìøÏ ≈£L&É Áu≤Vü≤àD düà è‹ø±s¡T\T neø±X¯+ ˝Ò≈î£ +&É
#˚XÊs¡T. uÛsÑ Ô¡ ˝Òø£ ø=&ÉT≈£î nqTeT‹ ˝Ò≈î£ +&Ü Ád”\Ô T #˚|fü ºÒ neTàø£eTT, ø=qT>√\T,
‘·qU≤, <ëq+ yÓTT<ä\sTTq ÄdæÔ dü+ã+<ÛäyÓTÆq ˝≤yê<˚M˝ÒM #Ó\¢eì
düà è‹ø±s¡T\T nHêïs¡T. ÄyÓT ¬øes¡sTTHê n|ü Ç∫ÃHê yê]øÏ sêã≥Tº≈£îH˚
Vü≤≈£îÿ e⁄+&É<äì Hês¡<äT&É÷ ø±‘ê´j·TqT&É÷ n+{≤s¡T. ÄyÓT #Ó*¢+#·ø£b˛‘˚
uÛsÑ Ô¡ <ä>sZ∑ ¡ edü÷\T #˚dTü ø√e#·TÃqH˚ BÛe÷‘√ me&ÉsTTHê Ád”øÔ Ï n|üô|≥º>\∑ &Éì
>∑eTì+∫q Hês¡<äT&ÉT, uÛ≤s¡´ #˚dæq n|ü\T rs¡Ãe\dæq u≤<Ûä´‘· uÛÑs¡Ô≈£î
˝Ò<äHêï&ÉT. Bìø=ø£ÿfÒ $TqVü‰sTT+|ü⁄. uÛÑs¡Ô ø£cÕº\˝À e⁄qï|ü&ÉT n‘·ì ø√dü+
uÛ≤s¡´ n|ü#˚ùdÔ Ä n|ü≈£î e÷Á‘·y˚T uÛÑs¡Ô |üPN e⁄+&Ée\dæ edüTÔ+~. ø±ã{Ϻ
‘·qø√dü+>± Ád”Ô m|üŒ{Ïø° n|ü ‘Ó#·TÃø√˝Ò<äT. Á<äe´ ˝≤yê<˚M\T ô|≥Tºø=ì
yê´bÕs¡+ #˚dæ ÄdæÔ dü+bÕ~+#·Tø√˝Ò<äT. ìC≤ìøÏ Ád”ÔøÏ n|ü Çj·T´≈£L&É<äqï
ìj·TeT+ <Ûäs¡àXÊÁkÕÔ\˝À mø£ÿ&Ü ˝Ò<äT. ø±˙ Ç∫Ãq n|ü edü÷\T #˚düT≈£îH˚
Vü≤≈£îÿ˝Ò<ä˙, ÄyÓT uÛÑs¡Ô ÄdæÔì |üPN>± uÛ≤$+#˚ neø±X¯+ ˝Ò<ä˙ nHêïø£ Ç+ø£
n|ü mes¡T ÇkÕÔsT¡ ? uÛsÑ Ô¡ nedüsê\ ø√dü+ e÷Á‘·yT˚ ÄyÓT n|ü |ü⁄{Ï+º #·>\∑ <äT.
Ád”Ô |üsêBÛq‘·q÷ ndü«‘·+Á‘·‘q· ÷ <Ûsä à¡ XÊÁkÕÔ\T á $<Û+ä >± dü+|üPs¡+í #˚XÊsTT.
>∑‘· n<Ûë´j·÷\˝À #Ó|æŒq≥Tº á <Ûäs¡àXÊÁkÕÔ\ ìj·Te÷\˙ï ‘·T#·
‘·|üŒ≈£î+&Ü neT\j·÷´j·Tì #Ó|üŒ˝ÒeTT. sêC≤´\T @*q Ád”Ô\÷ yê´bÕsê\T
119
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
#˚dæq Ád”Ô\÷ |ü+&ç‘·T\sTTq Ád”Ô\÷ e⁄Hêïs¡T, e⁄+&˚ e⁄+{≤s¡T. yêdüÔe+˝À
dü+|üPs¡í+>± neT\sTTHê ø±≈£îHêï á XÊg ìj·Te÷\T düe÷C≤ìøÏ Ád”Ô |ü≥¢
e⁄+&˚ yÓK’ ]ì ìs¡sí TTkÕÔsTT. ˇø£ n~Ûø±]ø£ ˙‹ì ìs¡sí TTkÕÔsTT. <ëì |ò*ü ‘êìï
Ád”Ô\T <Ûäs¡àXÊÁkÕÔ\T ì]›wüº+>± ù|s=ÿqï $wüj·÷\˝ÀH˚ ø±ø£ Ç‘·s¡ $wüj·÷\˝À
≈£L&É nqTuÛ$Ñ kÕÔsT¡ . á ìj·Te÷ìï n‹Áø£$T+∫qyês¡T Ä kÕ+düÿ è‹ø£ yÓK’ ]˙
n~ ø£*Œ+#˚ e´ø±Ôe´ø£ÔyÓTÆq nes√<Ûë\q÷ m<äTs=ÿì J$+#·e\dæ e⁄+≥T+~.
Ç~ <Ûäs¡àXÊÁkÕÔ\T düe÷C≤ìï @*q s√E\˝ÀH˚ ø±<äT, yê{Ï kÕúq+˝À ˇø£
ôd≈£î´\sY sêC≤´+>±ìï sêdüT≈£îqï áHê&ÉT ≈£L&É dü‘·´y˚T.
120
|üs¡‡q˝Ÿ #·{≤º\T :
@ø°ø£s¡D ø±<äT, Á|üC≤kÕ«MTø£s¡D »s¡>±*
ñeTà&ç bÂs¡dàü è‹ >∑T]+∫ düTÁ|”+ø√s¡Tº @<√ ˇø£{Ï nq&É+, Ä ‘·sT¡ yê‘·
Ä $wüj·TyÓTÆ ø=+#Ó+ #·s¡Ã »s¡>∑&É+, Äô|’q n+<äs¡÷ <ëì dü+>∑‹
eT]∫b˛e&É+ #ê˝≤ø±\+>± <˚X¯+˝À »s¡T>∑T‘·÷H˚ ñ+~.
sêC≤´+>∑ Ä<˚•ø£ dü÷Á‘ê\˝Àì Ä]ºø£˝Ÿ 44˝À <˚XÊìø=ø£ ñeTà&ç
bÂs¡düà è‹ ‘·j·÷s¡T#˚j·÷\ì sêdæ ñqï|üŒ{Ïø° Á|üuÛÑT‘ê«\T |ü{Ϻ+#·Tø√e&É+
˝Ò<äì düTÁ|”+ø√s¡Tº Hê´j·TeT÷s¡TÔ\T ø√|ü–+#·T≈£î+≥THêïs¡+≥. sêC≤´+>∑
Ä<˚•ø£ dü÷Á‘ê\˝À Ç+ø± #ê˝≤ $wüj·÷\THêïsTT. n+<ä]ø° |üì ø£*Œ+#˚
e÷s¡+Z #·÷&ÉeTHêïs¡T, n+<ä]ø° ñbÕ~Û neø±XÊ\T ñ+&˚≥≥Tº #·÷&ÉeTHêïs¡T.
Ád”Ô |ü⁄s¡Twüß\≈£î düe÷q|üìøÏ düe÷qy˚‘·q+ n+<˚≥≥Tº #·÷&ÉeTHêïs¡T,
Á|üC≤s√>±´ìï ø±bÕ&ÉeTHêïs¡T, |æ\¢\T |üìyêfi¯ófl ø±≈£î+&Ü #·÷&ÉeTHêïs¡T,
Hê´j·Te´edüú n+<ä]ø° n+<äTu≤{À¢ ñ+&˚≥≥Tº #·÷&ÉeTHêïs¡T, ÁXÊ$T≈£î\+<ä]ø°
ø£˙dü Jeq Á|üe÷D≤\T ø£*Œ+#˚ y˚‘q· + n+<˚≥≥Tº #·÷&ÉeTHêïs¡T, |ü]ÁX¯eT\
ìs¡«Vü≤D˝À ø±]à≈£î\≈£î kÕúq+ ø£*Œ+#·eTHêïs¡T, |æ\¢\+<ä]ø° ñ∫‘· $<ë´
uÀ<Ûäq #˚j·TeTHêïs¡T, |üX¯ób˛wüDqT, e´ekÕj·÷ìï ‘·–qØ‹˝À n_Ûeè~∆
#˚j·TeTHêïs¡T, |üsê´es¡D≤ìï dü+s¡øÏå+#·eTHêïs¡T.
Çe˙ï ≈£L&Ü sêC≤´+>∑ Ä<˚•ø£ dü÷Á‘ê\˝À ñHêïsTT. á |üqT\T
Á|üuÛÑT‘·«+ #˚j·T&É+ ˝Ò<äì 1980\˝À Ç<˚ düTÁ|”+ø√s¡Tº n|ü&É|ü&ÉT
Äy˚ X ¯ | ü & É T ‘· T +&˚ ~ . Ä ‘· s ¡ T yê‘· n~ e÷H˚ d æ ñeTà&ç bÂs¡ d ü à è‹ì
s¡÷bı+~+#·&É+ ˝Ò<äì Äy˚X¯|ü&É&É+ yÓTT<ä\Tô|{≤ºs¡T.
sê»ø°j·÷\˝À dü+πøåeTyê<ä+ yÓqø£&ÉT>∑Ty˚dæ Væ≤+<ä÷‘·«yê<ä+
ã\|ü&É˝Ò<ë? n{≤¢π>.
Mø£Då + |üø|å£ Áü ‹ø£, Ä>∑dºt 1`15, 2003
121
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
nB sTTB ˇø£fÒqì yê´U≤´ì+#·&É+ n‹yê<ä+>± ‘√#·e#·TÃ.
<ëìH=ø£ ≈£îÁ≥>± ns¡ú+ #˚düT≈£î+fÒ n‹yê<äeTH˚ nqø£ ‘·|üŒ<äT. ø±˙ eTq
düTÁ|”+ø√s¡Tº n_ÛÁbÕj·÷\T dü÷ú\+>± n|üŒ{Ï Á|ü<Ûëq sê»ø°j·T uÛ≤eC≤˝≤ìøÏ
düe÷+‘·s¡+>±H˚ ñHêïj·TH˚~ yêdüÔe+. HÓÁVüA ø±\+˝À ñ<ës¡ dü+πøåeT sê»´
uÛ≤eq düTÁ|”+ø√s¡Tº Á|ü<Ûëq uÛ≤eC≤\+>± ñ+&ç+~. Ç+~sê>±+BÛ ø±\+˝À
Ç+ø=+#Ó+ y˚&ÓøÏÿq yêeT|üø£å <Û√s¡DÏ eT÷\+>± ñ+&ç+~. Ç|ü&ÉT
Á|ü | ü + Nø£ s ¡ D ≈£ î nqT≈£ L \+>± e⁄+~. Áu≤Vü ≤ àD° j · T uÛ ≤ eC≤\eT÷
ã\|ü&ÉT‘·Tqï~. Ç+<äT˝À ≈£îÁ≥\ ø√dü+ yÓ‘·ø£e\dæq nedüs¡+ ˝Ò<äT. @
düe÷»+˝ÀHÓ’Hê kÕe÷õø£ Ä]úø£ s¡+>±\˝À ô|’uÛ≤>±q ñqïyê] uÛ≤yê\T
dü÷ú\+>± ˇπø eT÷dü˝À ñ+&É≥+, ˇπø eT÷dü˝À e÷s¡T‘·T+&É≥+ ÄX¯Ãs¡´
b˛e\dæq $wüj·T+ ø±<äT. <ëìøÏ $TqVü‰sTT+|ü⁄\T+&Éeì >±˙, Ä
$TqVü‰sTT+|ü⁄\ e\¢ @ Á|üjÓ÷»qeT÷ Á|ü»\≈£î ˝Ò<äì >±˙ nqTø√q+‘·
ø±\+ á dü‘ê´ìï >∑T]Ô+#·&É+ e\¢ e∫Ãq qwüºeT÷ @MT˝Ò<äT.
Çø£ ñeTà&ç bÂs¡düà è‹ >∑T]+∫ e÷{≤¢&ÉT≈£î+<ë+. ªbÂs¡düà 苵 nH˚~
ª|üs‡¡ q˝Ÿ ˝≤µ≈£î yπ̊s ù|s¡T. $yêVü≤+, ÄdæyÔ ês¡d‘ü «· +, $&Ü≈£î\T, <ä‘‘Ô· ,· uÛsÑ D¡ +
yÓTT<ä˝q’… $wüj÷· \qT ª|üs‡¡ q˝Ÿ ˝≤µ n+{≤s¡T. Ç$ Äj·÷ Á|ü»\ dü+Á|ü<ëj·Tø£
Ä#êsê\‘√ düìïVæ≤‘·+>± eTT&ç|ü&ç ñ+{≤sTT. Ä#êsê\˝À eT‘·+ Á|üy˚Tj·T+
ñ+&ÉH˚ e⁄+≥T+~.
<˚XÊìø£+‘ê ˇπø H˚s¡dàü è‹, ˇπø ªdæ$˝Ÿ ˝≤µ ñqï≥Tº ˇπø ª|üs¡‡q˝Ÿ ˝≤µ
ñ+&Ü\˙, n|ü&˚ <˚X¯düyÓTÆø£´‘· |ü~\+>± ñ+≥T+<ä˙ düTÁ|”+ø√s¡Tº »&û®\T
nHêïs¡≥. m+<äTø√ e÷Á‘·+ #Ó|üŒ˝Ò<äT. eTq+ ˇø£ uÛ≤wü e÷{≤¢&É+, ˇø£
s¡ø£yÓTÆq ‹+&ç ‹q+, ˇø£ s¡ø£yÓTÆq ã≥º\T y˚düTø√+. nsTTHê <˚X¯ düyÓTÆø£´‘·≈£î
qwüº+ ˝Òq|ü&ÉT ô|[fl, $&Ü≈£î\T, ÄdæÔyês¡dü‘·«+ yÓTT<ä˝…’q $wüj·÷\˝À
_Ûqï‘·«+ ñ+fÒ @yÓTT∫Ã+~?
ª|üs¡‡q˝Ÿ ˝≤µ˝À _Ûqï‘ê«ìï ‘=\–+#ê\ì ø±ø£, <ëìì Á|üC≤kÕ«$Tø£
$\Te\ ÁbÕ‹|ü~ø£q Ä<ÛäT˙ø£]+#ê\qï Á|üj·T‘·ï+ s¡ø£s¡ø±\
dü+düÿs¡Ô\T >∑&É∫q e+<ä dü+e‘·‡sê\˝À #ê˝≤kÕs¡T¢ #˚XÊs¡T. n+uÒ<äÿsY
122
|üs¡‡q˝Ÿ #·{≤º\T : @ø°ø£s¡D ø±<äT, Á|üC≤kÕ«MTø£s¡D »s¡>±*
Hê´j·TXÊU≤e÷‘·T´ì>± Væ≤+<ä÷ |üs¡‡q˝Ÿ #·{≤º\qT á ns¡ú+˝À
Ä<ÛTä ˙ø£]+#ê\ì Á|üjT· ‘·ï+ #˚XÊ&ÉT. düHê‘·q Væ≤+<äTe⁄\ e´‹πsø£‘· ø±s¡D+>±
n~ ns¡ø=s¡>± kÕ– Ä–b˛sTT+~. <ëìì |üP]Ô#˚j·÷\ì nH˚ ã<äT\T
Væ≤+<äTe⁄\≈£î, eTTdæ¢+\≈£î, Ŭø’ düÔe⁄\≈£î n+<ä]ø° e]Ô+#˚ ˇπø ˇø£ |üs¡‡q˝Ÿ
˝≤qT ‘·j÷· s¡T #˚j÷· \ì n+≥THêïs¡T. Ç|üŒ{Ïøπ ªVæ≤+<äTe⁄µ nqï e÷≥ øÏ+~øÏ
nH˚ø£ dü+Á|ü<ëj·÷\qT rdüTø=#˚Ãdæ yê{Ï Á|ü‘˚´ø£‘·\qT HêX¯q+ #˚XÊs¡T.
Áu≤Vü≤àD°j·T Væ≤+<ä÷ dü+düÿ è‘˚ ªVæ≤+<ä÷µ Á|ü»\+<ä] dü+düÿ èr nsTT+~.
eTTdæ¢+\˝Àq÷ n<˚ »]–+~. eT‘·+Ø‘ê´ eTTdæ¢+˝…’q|üŒ{Ïø° $yêVü≤+,
$&Ü≈£î\T, ÄdæÔVü≤≈£îÿ\T yÓTT<ä˝…’q $wüj·÷\˝À kÕúìø£ dü+Á|ü<ëj·÷\qT
Ä#·]düTqÔ ï yês¡+<ä]˙ 1937 ‘·sT¡ yê‘· wü]j·T‘Y #·≥+º øÏ+~øÏ rdüTø=#˚ÃXÊs¡T.
ã\e+‘·|ü⁄ @ø°ø£s¡D ø±s¡D+>± ø=+‘· Á|üC≤kÕ«$Tø£ \ø£åD+ >∑\
dü+Á|ü<ëj·÷\T ‘·eT ñìøÏì b˛>=≥Tºø=ì Ç≥T Áu≤Vü≤àD°j·T Væ≤+<ä÷ #·≥º+
øÏ+~ø√, n≥T wü]j·T‘Y øÏ+~ø√ e#˚ÃXÊsTT. Ç|ü&ç+ø£ me]ì ñ<ä]∆ +#·&ÜqøÏ
ªn+<ä]ø° ˇπø |üs¡‡q˝Ÿ #·≥º+µ nqï ìHê<ä+ rdüTø=düTÔHêïs¡T?
»s¡>e∑ \dæ+~ |üs‡¡ q˝Ÿ #·{≤º\ Á|üC≤kÕ«MTø£sD¡ . yê{Ï @ø°øs£ D¡ ø±<äT.
|üs¡‡q˝Ÿ #·{≤º\˝Àì kÕe÷õø£ n+X¯+ Ád”Ô |ü⁄s¡Twü dü+ã+<Ûë\T, $yêVü≤+,
$&Ü≈£î\T, ÄdæVÔ ≤ü ≈£îÿ\T` M≥ìï{Ï˝Àq÷ Á|ü<ëÛ qyÓTqÆ Á|üXï¯ Ád”\Ô ≈£L |ü⁄s¡Twüß\≈£L
düe÷q Vü≤≈£îÿ\T ø£*ŒdüTÔHêïsê ˝Ò<ë nH˚~. nìï eT‘· dü+Á|ü<ëj·÷\÷ á
$wüj·T+˝À Ád”Ô\≈£î nHê´j·T+ #˚XÊj·TH˚~ ì]«yê<ä+. Äj·÷ eT‘·
dü+Á|ü<ëj·÷\˝À ø=+#Ó+ Á|üC≤kÕ«$Tø£ dü«uÛ≤e+ >∑\ ñ|ü dü+Á|ü<ëj·÷˝ÒyÓ’Hê
ñ+&çe⁄+fÒ yê{Ïì Á|ü<Ûëq dü+Á|ü<ëj·T+˝ÀøÏ ø£*ù|düTø√e&É+ <ë«sê yê{Ï
>=+‘·T qT*y˚TXÊs¡T.
eTT+<äT>± ˇø=ÿø£ÿ ª|üs¡‡q˝Ÿ #·≥º+µ˝Àì nÁ|üC≤kÕ«$Tø£ \ø£åD≤\qT
>∑T]Ô+∫ ‘=\–+#˚ Á|üj·T‘·ï+ nedüs¡+. n~ ªì|ü⁄DT\Tµ #˚ùd |üì ø±<äT.
<ëìøÏ sê»ø°j·T ø±sê´#·s¡D ø±yê*. Äô|’q _ÛqïyÓTÆq |üs¡‡q˝Ÿ #·{≤º\˝À
_Ûqï \ø£åD≤\T+fÒ ñ+&Éìe«+&ç`yê≥ìï{Ï˙ ˇπø eT÷dü˝ÀøÏ b˛j·Te\dæq
nedüs¡+ @eTT+~? ÇkÕ¢+˝À ø=&ÉT≈£î≈£î ÄdæÔô|’q Vü≤≈£îÿ ‘·+Á&ç #·ìb˛j˚T<ëø±
123
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
sê<äT. n|üŒ{Ï<ëø± <ëìì nqTuÛÑ$+#˚ Vü≤≈£îÿ e÷Á‘·y˚T ø=&ÉT≈£î≈£î e⁄+≥T+~.
Væ≤+<ä÷ dü+Á|ü<ëj·T+˝À eT>∑|æ\¢yê&ÉT |ü⁄{Ϻq ø£åDy˚T |üPØ«≈£î\ ÄdæÔ˝À
yê{≤<ës¡T&Ée⁄‘ê&ÉT. yÓTÆHê]{° rs¡>±H˚ ‘·q yê{≤ rdüTø=ì y˚s¡T |ü&Ée#·TÃ.
¬s+&ÉT dü+Á|ü<ëj·÷˝À¢q÷ Ád”ÔøÏ ÄdæÔô|’q Vü≤πøÿ ˝Ò<äqï~ kÕe÷q´ >∑TD+ (Çø£ÿ&É
ªñeTà&ç bÂs¡dàü 苵 e÷Á‘·+ Ç|üŒ{Ïπø ñ+~). á nÁ|üC≤kÕ«$Tø£ \ø£åD≤ìï
s¬ +&ÉT dü+Á|ü<ëj·÷\ qT+&û ‘=\–+#·≥+ nedüs+¡ >±˙, Ç‘·sÁ¡ ‘ê yê{Ï˝Àì
_Ûqï‘ê«ìï ‘=\–+#·e\dæq nedüs¡+ @eTT+~? ÇkÕ¢+ $yêVü≤ ã+<Ûëìï
πøe\+ ˇø£ ôd≈£î´\sY ªø±+Á{≤ø˘ºµ>± uÛ≤$düTÔ+~. ôV’≤+<äe+ <ëìì |ü$Á‘·
ã+<Ûä+>± uÛ≤$düTÔ+~. ¬s+&É÷ Ád”ÔøÏ yÓ’yêVæ≤ø£ J$‘·+˝À Væ≤+dü qT+&ç s¡ø£åD
ø£*Œ+#·˝øÒ b£ ˛j·÷j·Tqï #˚<Tä yêdüyÔ êìøÏ |ü]cÕÿs¡+ ø±yê* >±˙, yê] uÛ≤eqqT
Ms√ M] uÛ≤eq\qT yês√ n+^ø£]+#·e\dæq nedüs¡+ @eTT+~?
124
ì#ÓÃqyÓT≥¢ es¡í<Ûäs¡à+
|Á kü ÕÔeq m+<äT≈£î+&É<Tä ?
Áu≤Vü≤àD <Ûäsêàìï >∑T]+N, Áu≤Vü≤àD°j·T dü+düÿ è‹ >∑T]+N eTq $<ë´
e´edüú≈£î yÓ\T|ü\ #·s¡Ã #ê˝≤H˚ »s¡T>∑T‘·Tqï~ >±˙, eTq <˚X¯ n~Ûø±]ø£
$<ë´e´edüú yê{Ïì Ä ù|s¡T¢ ô|{Ϻ |æ\e&ÜìøÏ düVæ≤‘·+ Ç|üŒ{Ïø° dæ<ä∆+>± ˝Ò<äT
` ø±cÕsT÷ø£s¡D yÓTT<ä\sTTq ‘·s¡Tyê‘˚ ø±<äT, n+‘·≈£îeTT+<äT ≈£L&É. á
y˚Ts¡≈£î ø±cÕsT÷ø£s¡D ø=‘·Ô>± »s¡T>∑T‘·Tqï~ ø±<äT, m|ü&É÷ ñqï<˚.
á |ü⁄düøÔ +£ ˝Àì yê´kÕ\ s¡#s· TT‘·\T eTT>∑TsZ ÷¡ n~Ûø±]ø£ $<ë´e´edü˝ú À
n<Ûë´|ü≈£î˝Ò ø±˙ á s¡#·q≈£î n+<äT˝À #√f…|ü&ÉT \_ÛdüTÔ+<√ ! n~Ûø±]ø£
$<ë´e´edüú ≈£î\+ nH˚<=ø£{Ï ñ+<äì >∑T]ÔdüTÔ+~ ø±ì <ëì $ø£è‘· s¡÷bÕ\˝À
ˇø£ÿ n+≥sêì‘·Hêìï e÷Á‘·y˚T K+&çdüTÔ+~. nsTT‘˚ n<˚<√ me] Á|üy˚Tj·T+
˝Ò≈£î+&Ü }&ç|ü&çq ne\ø£åDyÓTÆq≥T¢ q{ÏdüTÔ+~. <˚X¯ dü+düÿ è‹ n+≥÷
dü>ös¡e+>± Á|üdüTÔ‹+#˚ nH˚ø£ dü+Á|ü<ëj·÷\‘√ n~ düìïVæ≤‘·+>± eTT&ç|ü&ç
ñqï $wüj·T+ ‘Ó*j·Tq≥Tº Á|üe]ÔdüTÔ+~.
á q≥q kÕ–q+‘· ø±\+ eTq #·]Á‘·q÷ düe÷C≤˙ï dü+düÿ è‹˙
ìC≤sTTr>± $X‚¢wæ+#·Tø√e&É+ kÕ<Ûä´+ø±<äT. ìC≤sTTr ø=s¡e&çq kÕe÷õø£
XÊg+ XÊgeT÷ ø±<äT, n~ eTqøÏ#˚Ã~ $C≤„qeT÷ ø±<äT.
uÛ≤s¡‘· Á|üuÛÑT‘·« düe÷#ês¡ Á|ükÕs¡XÊK ªuÛ≤s¡‘·<˚X¯|ü⁄ kÕ+düÿ è‹ø£
yÓ‘’ ê[≈£î\Tµ nH˚ o]¸øq£ 125 eT+~ ª<ës¡Ùì≈£î\T, ‘·‘«· y˚‘\Ô· T, kÕVæ≤ry˚‘\Ô· T,
Á<äwüº\T, XÊgy˚‘·Ô\T, <Ûäs¡à Á|ü#ês¡≈£î\T, Hê≥ø£ø£s¡Ôµ\qT dü>∑≥T #·<äTes¡T\≈£î
|ü]#·j·T+ #˚ùd Á>∑+<∏äe÷\qT Á|ü#·T]+∫+~ ` n≥˝Ÿ_Vü‰Ø Á|ü<Ûëq
eT+Á‹‘·«+˝À ø±<äT, n|üs˝¡ ÖøÏøy£ ê~ Ç+~sê >±+BÛ ø±\+˝ÀH˚. á |ü⁄düøÔ +£ ˝À
$X‚¢wæ+∫q q\T>∑Ts¡T ` øö{Ï\T´&ÉT, eTqTe⁄, yê‘ꇴj·TqT&ÉT, uÛÑs¡‘·T&ÉT `
ÁbÕNq uÛ≤s¡‘· sê»ø°j÷· ]úø£ ìsêàD≤\qT Á|ü‹_+_+∫q s¡#q· \T`eTVæ≤fi¯\ J$‘·+≈£î eTT+<äTe÷≥,
s¡∫+∫q ø±‘ê´j·Tì $<äàùV≤, ‘√≥ CÀ´‹sêDÏ, ãTÁs¡sêeTT\T, e÷]à 2005, es¡+>∑˝Ÿ
125
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
ªyÓ’‘ê[≈£î\µ >∑T]+#˚ø±ø£ eTs=ø£ÿ 121 eT+~ >∑T]+∫ ≈£L&Ü <ë<ë|ü⁄ Ç+‘˚
ì&ç$>∑\ |ü]#·j·T yê´kÕ\THêïsTT Ä dü+ø£\q+˝À.
n$ #·~y˚ ªdü>≥∑ T #·<Tä e]µøÏ á <˚XÊìï >∑T]+∫ ø£*>π n_ÛÁbÕj·÷ìø°,
á |ü⁄düÔø£+ #·~y˚yê]øÏ ø£*π> n_ÛÁbÕj·÷ìø° Vü≤dæÔeTX¯ø±+‘·s¡+ ñ+≥T+~.
n~ ì»eTsTT Ç~ nã<ä∆eTsTT e⁄+fÒ @ düeTkÕ´ ñ+&˚~ø±<äT. ø±ì n~
nã<ä∆+. Ç~ q÷{ÏøÏ q÷s¡TbÕfi¯ófl dü‘·´+ ø±ø£b˛sTTHê dü‘ê´ìï
Ä$wüÿ]+#·&ÜìøÏ nedüs¡yÓTÆq $X‚¢wüD≤ ÁbÕ‹|ü~ø£qT Á>∑Væ≤+∫q Á|üj·T‘·ï+.
ˇø£ #ê]Á‘·ø£ e´øÏÔ˙, Ä e´øÏÔ Ä˝À#·q\q÷ ns¡ú+ #˚düTø√yê\+fÒ Ä
e´øÏÔ q$Tàq ÁbÕ|ü+∫ø£ <äèø£Œ<∏ëìï düŒwüº+>± eTq eTT+<äT ñ+#·Tø√yê*.
<ëìì n‘·ì ø£fi¯fl‘√H˚ø±ø£, Ä <äèø£Œ<∏ä+ e´edæú‘·+ ø±e&É+e\¢ ùd«#·Ã¤, Jeq+,
$\Te, >∑T]Ô+|ü⁄ yÓTT<ä\sTTq Vü≤≈£îÿ\T ø√˝ÀŒsTTq yê] ø£fi¯fl‘√q÷ #·÷&Ü*.
Ä ô|q’ $X‚w¢ Dü eTq $X‚w¢ Dü ≤ <äèø√ÿD≤ìï ã{Ϻ kÕ>∑T‘·T+~. n+<äT˝À #·sá \≈£L
$uÛÒ<ë\≈£L m+‘·sTTHê neø±X¯+ ñ+&Ée#·TÃ.
Á|üuÛÑT‘·« Á|ü#·Ts¡D á kÕ+düÿ è‹ø£ yÓ’‘ê[≈£î\ >∑T]+∫ @+ #Ó|ü⁄Ô+~?
yês¡T n‘·´+‘· ÁbÕNqT\T. y˚πs @ Hê>∑]ø£‘·≈£L rdæb˛q+‘· |üPs¡«ø±\+˝ÀH˚
eTq+ ñqï‘·kÕúsTT Ä˝À#·Hê|üs¡T\qT ø£*–e⁄Hêï+ nì. n+‘·es¡≈£î ø£¬sπøº.
m+‘· ÁbÕNqT\T nì n&ç–‘˚ Á|ü•ï+#˚ yêfiËfles¡÷ ˝Òsq¡ T≈£î+fÒ eTq <˚Xu¯ ≈ÑÛ î£ \Ô T
M] ø±˝≤ìï u≤>± yÓqøÏÿ HÓfÒºkÕÔs¡T >±˙, yÓTT‘êÔìøÏ á $wüj·T+˝À eTq+
bÕXÊÑ·T´\ eTT+<˚ø±<äT, #ÓH’ êyê] eTT+<ä÷, |ü•Ãe÷dæj÷· yê] eTT+<ä÷ ≈£L&Ü
‘·\~+#·Tø√qø£ÿs¡˝Ò<äT.
yês¡T $X‚¢wüD≤ |ü{ÏeT˝Àq÷, $wüj·÷\qT Á>∑Væ≤+#˚ X¯øÏÔ˝Àq÷, düeTÁ>∑
<äèwæ˝º Àq÷ y˚s¬ e«]ø° rdæb˛s¡ì ≈£L&Ü n+{≤s¡T. n~ ≈£L&Ü ì»y˚T. øö{Ï\T´&ÉT
bÕ\Hê e´edüqú T $X‚w¢ +æ #˚≥|ü&ÉT nìï ø√D≤\q÷ nkÕ<Ûës¡D düeTÁ>∑ <äèw摺 √
Äø£[+|ü⁄ #˚düT≈£îHêï&É˙, eTqTe⁄ yê´C≤´\q÷ Hê´j·Tìs¡íj·T Á|üÁøÏj·T\q÷
#ê˝≤ ì•‘·+>± eØZø£]+#ê&É˙, uÛÑs¡‘·T&ÉT J$‘· edüTÔe⁄≈£L <ëìì e´ø°Ôø£]+#˚
n_Ûqj·÷ìø° n~ Áù|ø£å≈£î\˝À ø£*–+#˚ nqTuÛÑ÷‹ø° >∑\ dü+ã+<Ûëìï uÛ≤e
` s¡dü dæ<ë∆+‘·+ s¡÷|ü+˝À nkÕ<Ûës¡DyÓTÆq H˚s¡TŒ‘√ $e]+#ê&É˙, ˝…’+–ø£
126
ì#ÓÃqyÓT≥¢ es¡í<Ûäs¡à+ Á|ükÕÔeq m+<äT≈£î+&É<äT?
nqTuÛÑe+ ms¡T>∑ì yê‘ꇴj·TqT&ÉT Ä nqTuÛÑyêìøÏ dü+ã+~Û+∫q nìï
ø√D≤\q÷ ˇø£ Ä<ÛäTìø£ ôd’+{Ïdtº˝≤>∑ $X‚¢wæ+#ê&É˙ yÓT#·TÃ≈£î+{≤s¡T.
n_Ûe÷qT\˝À ø=+#Ó+ n‹X¯jÓ÷øÏÔ düVü≤»+ nì >∑T]Ô+#·>∑\+ ø±ã{Ϻ Ä
y˚Ts¡≈£î á n_ÛÁbÕj·÷\qT ø=+#Ó+ ‘·–Z+#·Tø√e\dæ ñ+≥T+<äì ns¡ú+
#˚düT≈£î+{≤+. nsTTq|üŒ{Ïø° Ç$ dü‘ê´˝Ò.
Ç+πø+ #ÓbÕÔs¡T? Ç+πø+ #Ó|üŒs¡T. eTTK´+>± á yÓ’‘ê[≈£î\ ÁbÕ|ü+∫ø£
<äèø£Œ<∏ëìï >∑T]+∫ #Ó|üŒs¡T. ˇø£y˚fi¯ #Ó|æŒHê <ëìì M\sTTq+‘· ndüŒwüº+>±
#Ó|æŒ e~˝ÒkÕÔs¡T. eTìwæøÏ »qàqTã{Ϻ _ÛqïyÓTÆq $\TeqT, Vü≤≈£îÿ\qT,
Á|üe÷D≤\qT e]Ô+|üCùÒ d ne÷qMj·TyÓTqÆ ì#ÓÃqyÓT≥¢ es¡<í säÛ à¡ + M] $X‚w¢ Dü ≤
HÓ’|ü⁄D≤´ìø° yê<äHê |ü{ÏeT≈£L |ü⁄Hê~ nì ‘Ó*j·T#˚j·Ts¡T.
Á|üuÛÑT‘·« dü+ø£\q+˝À eTqTe⁄ >∑T]+∫ sêdæq Á|üXÊ+‘· _Vü‰Ø eTTKØ®
nH˚ ø£\ø£‘êÔ≈£î #Ó+~q Hê´j·Tø√$<äT&ÉT, eTqTe⁄ >=|üŒ Hê´j·Tdæ<ë∆+‘·y˚‘˚Ô
ø±<äT, >=|üŒ kÕe÷õø£ ‘·‘·«y˚‘·Ô ≈£L&Ü n+{≤&ÉT. sê»´+, Hê´j·Te´edüú, n$
neT\T #˚j·Te\dæq <Ûäsêà\ <ä>∑Zs¡ eTqTe⁄ Ä–b˛˝Ò<ä˙ düèwæº dü«uÛ≤e+‘√
yÓTT<ä\Tô|{Ϻ ˇø£ düeTÁ>∑yÓTÆq ∫Á‘êìï Ç#êÃ&É˙ n+{≤&ÉT. Ä‘·à |üs¡e÷‘·à\
>∑T]+∫, dü‘«· s¡»dt‘y· ÷Ó >∑TD≤\ >∑T]+∫, ø£sà¡ yêdüq\ >∑T]+∫, »qà|ü⁄qs¡q® à\
>∑T]+∫ eTqTe⁄ @+ #ÓbÕŒ&√ $e]kÕÔ&ÉT. Á|ü|ü+#êìï düèwæº+∫q ÁãVü≤à
ø±\#·Áø±˙ï, düø£\˝Àø±\q÷, uÛÑ÷e÷´ø±XÊ\q÷ düèwæº+∫, Äô|’q |ü⁄s¡Twüß&ç˙,
Ád”Ô˙, ≈£î≥T+u≤˙ï, düe÷»+˝À düeT‘·T\´+ HÓ\ø=˝ÒŒ Hê\T>∑T >∑TD≤\q÷
düèwæº+#ê&Éì eTqTe⁄ $e]+#ê&Éì #ÓbÕÔ&ÉT. Ä >∑TD≤\T Áu≤Vü≤àDT\T
ÁbÕ‹ì<Ûä´+ eVæ≤+#˚ y˚T<ÛädüT‡, Ä<Ûë´‹àø£ >∑TD≤\T— ø£åÁ‹j·TT\T ÁbÕ‹ì<Ûä´+
eVæ≤+#˚ dü+s¡ø£åø£ dü+Vü‰s¡ >∑TD≤\T— yÓ’X¯ó´\T ÁbÕ‹ì<Ûä´+ eVæ≤+#˚ ñ‘·Œ‹Ô,
es¡øÔ £ >∑TD≤\T— X¯SÁ<äT\T ÁbÕ‹ì<Û´ä + eVæ≤+#˚ uÛÖ‹ø£ ùdyê |ü]#·s´¡ \ >∑TD≤\T—
nì $e]kÕÔ&ÉT. nø£ÿ&ç‘√ Ä>∑ø£.
ªªeTqTe⁄ kÕe÷õø£ ‘·‘·Ô« <äèø£Œ<∏ä+˝Àì #Ó|üø√<ä>∑Z $wüj·T+ ` Áø£eTã<ä∆yÓTÆq
e÷qe düe÷C≤ìøÏ ‘·–q u≤<Ûä´‘êj·TT‘·T\sTTq düuÛÑT´\T ‘·j·÷s¡T ø±e&ÜìøÏ JeXÊÁkÕÔ˙ï
»qT´XÊÁkÕÔ˙ï Äj·Tq ÄÁX¯sTT+∫q yÓ’q+. Ç~ eTqT dü+Væ≤‘·+˝Àì 10e n<Ûë´j·T+˝À
127
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
ø£ì|ædüTÔ+~. kÕ+ø£s¡´+ eTìwæ |ü⁄Hê~ <Ûë‘·Te⁄\qT <Ûä«+dü+ #˚düTÔ+<ä˙, düe÷»+, sê»´+
|ü‘·q+ ø±e&ÜìøÏ >∑\ Á|ü<Ûëq ø±s¡D≤\˝À n~ ˇø£≥˙ eTqTe⁄ qe÷à&ÉT.
...X¯Øs¡+, ãT~∆, Á|üø£è‹ $~Û+∫q |ü]$T‘·T\ qT+&ç, ˝Ò$T qT+&ç $eTTøÏÔ e÷qe
düe÷»+ \ø£å´+, sê»´+ \ø£å´+. eTìwüsTTHê düe÷»yÓTÆHê sê»´eTsTTHê á \øå±´ìøÏ
‘√&ÉŒ&çq|ü&˚ kÕs¡úø£+ ne⁄‘êsTT. eTqT dü+Væ≤‘·+˝Àì 12e n<Ûë´j·T+˝Àì $wüj·T+
Ç<˚. kÕe÷õø£ e´edüúqT ˇø£ kÕ<Ûäq+>± ñ|üjÓ÷–+#·Tø=ì, <ëìì n~Û>∑$T+#·&É+
<ë«sê eTìwæ ì»yÓTÆq ùd«#·Ã¤q÷ $eTTøÏÔ˙ bı+<ä&É+ Bì kÕsê+X¯+.µµ
nì n+{≤&ÉT. ªHê\T>∑T >∑TD≤\ düeT‘·T\´+µ >∑\ kÕe÷õø£ e´edüú ùd«#·Ã¤≈£L
$eTTøÏÔø° nes√<Ûä+ ø±ø£b˛>± n<˚ $eTTøÏÔøÏ kÕ<Ûäq+ nqTø√e&É+e\¢, <ëìì
ÁuÛÑwüߺ |ü{Ϻ+#·>∑\ kÕ+ø£sê´ìï >∑{Ϻ>± ìs√~Û+#·≥+ eTTK´ ø£s¡Ôe´+
nqTø√e&É+e\¢ @ kÕe÷õø£ |òü*‘ê\T dü+uÛÑ$+#êj·TH˚ $X‚¢wüD≈£î á
Á|üX¯+dü˝À #√≥T˝Ò<äT.
n+<äT˝À ¬s+&Ée n+X¯+ á |ü⁄düÔø£+˝Àì yê´kÕ\ Á|ü<Ûëq edüTÔe⁄.
ªkÕe÷õø£ düeT‘·T\´+µ ÁbÕe÷DÏø£+ nqTø√e&É+ ùde≈£L |ü]#·s¡´\≈£L
Á|ü‹ì<ÛäT\T>± >∑T]Ô+#·ã&çq X¯SÁ<äT\≈£L, yê]ø£+f… ìø£èwüºyÓTÆq ã‘·T≈£î\T
ã‹πø n‹X¯SÁ<äT\≈£L >∑T~ã+&Éø±>±, kÕ+ø£s¡´+ düe÷C≤˙ï sêC≤´˙ï
~>∑C≤s¡TdüTÔ+<äì qy˚Tà <äèwæº Ád”Ô ˝…’+–ø£‘·ô|’q, yÓ’j·TøÏÔø£ ùd«#·Ã¤ô|’q, e´øÏÔ‘·«
dü«j·T+Á|ü‹|ü‹ôÔ |q’ ô|qT ìj·T+Á‘·D. ˇø£ Ád”Ô y˚sπ ≈£î˝≤ìøÏ #Ó+~q eT>∑yê&ç‘√
ø£\e≈£î+&É #·÷&Ü\+fÒ πøe\+ ÄyÓT ˝…’+–ø£ ùd«#·Ã¤ô|’q ìj·T+Á‘·D ô|&ç‘˚
#ê\<äT. ÄyÓT m≥T b˛‘·T+~, me]‘√ ùdïVü≤+ #˚düTÔ+~, @ Jeq
e÷sêZìï m+#·T≈£î+≥T+~, @+ #·<äTe⁄‘·T+~, @+ Ä˝À∫düTÔ+~ ` nìï{Ï˙
ìj·T+Á‹+#ê*.
|æ‘è· kÕ«eT´+ nH˚ ô|‘·+Ô <ëØ dü+ã+<Û+ä ˝À Ád”Ô ˝…+’ –ø£‘ô· |q’ ìj·T+Á‘·D
ˇø£ eTTK´ $wüjT· + nH˚~ Ád”yÔ ê<ä+ ã\+>± ìs¡÷|æ+∫q $wüj÷· \˝À ˇø£{.Ï
nìï Hê>∑]ø£‘·\˝Àq÷ eT>∑yê&ÉT kÕs¡«Á‹ø£+>± nqTuÛÑ$+#˚ á ô|‘·ÔHêìøÏ
>∑\ ø±s¡D≤\ >∑T]+∫ #ê˝≤ $X‚¢wüD »]–+~. ÄdæÔ ‘·q≈£î |ü⁄{Ϻq |æ\¢\πø
<äø±ÿ\qï ø√]ø£ <ä>∑Z] qT+&ç, e÷qdæø£ nuÛÑÁ<ä‘· <ëø± nH˚ø£ ø±s¡D≤\T
128
ì#ÓÃqyÓT≥¢ es¡í<Ûäs¡à+ Á|ükÕÔeq m+<äT≈£î+&É<äT?
#·s¡Ã≈£î e#êÃsTT. nsTT‘˚ ôV’≤+<äe düe÷C≤ìøÏ e#˚Ãdü]øÏ kÕs¡«Á‹ø£yÓTÆq á
ø±s¡D≤\≈£î es¡íkÕ+ø£s¡´ uÛÑj·÷ìï ≈£L&Ü #˚sêÃ*. #ê‘·Ts¡«s¡í+ |ü~\+>±
ñ+&É&É+ dü+Á|ü<ëj·Tø£ ôV’≤+<äe düe÷»+˝À nìï Ä˝À#·q\≈£L ‘=*
Á|üe÷D+. Ä Ä˝À#·q sê»˙‹ >∑T]+∫ #˚jÓTT#·TÃ. ø£fi≤ dü+düÿ è‘·T\ >∑T]+∫
#˚jÓTT#·TÃ. düTKdü+‘√cÕ\ >∑T]+∫ #˚jÓTT#·TÃ. <˚ìø£sTTHê ^≥TsêsTT es¡í
e´edüú |ü~\+>± ñ+&Ü\qï Äsê≥+. Ç~ @ø£ düeTj·T+˝À øÏ+~ ≈£î˝≤\MT<ä,
Ád”Ô\ô|’q kÕs¡«Á‹ø£ ìs¡“+<Ûä+>± |üì#˚dæ+~. bÕXÊÑ·´ <˚XÊ\˝À πsdt, C…+&ÉsY\
eT<Û´ä >∑\ dü+ã+<Ûëìø°, uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ ˝À ≈£î\+, C…+&És\Y eT<Û´ä >∑\ dü+ã+<Ûëìø°
b˛*ø£ ‘˚e&É+ ‘·s¡#·T>± »s¡T>∑T‘·T+~. ndü˝Ò b˛*ø£˝Ò<äì ø±<äT >±˙ ˇø£
ã\yÓTÆq ‘˚&Ü ñ+~. ≈£î\+, C…+&ÉsY\ $wüj·T+˝À n~Ûø±]ø£ dü+düÿ è‹ì
ìπs•› +#˚ ‘ê‹Ô«ø£ eT÷\+ Áu≤Vü≤àD°jT· es¡<í säÛ à¡ +. n≥Te+{Ï eT÷\+ bÕXÊÑ·´
düe÷»+˝À ˝Ò<äT. uÛ≤s¡rj·T düe÷C≤ìøÏ dü+ã+~Û+∫q+‘·es¡≈£î es¡í<Ûäsêàìï
Á|ükÕÔ$+#·≈£î+&É |ü⁄s¡TwükÕ«eT´+ >∑T]+∫ e÷{≤¢&É˝ÒeTT. ˝…’+–ø£ nD∫y˚‘·
>∑T]+∫ e÷{≤¢&É≈£î+&É es¡í Ä~Ûø£´‘· >∑T]+∫ e÷{≤¢&É˝ÒeTT.
$_Ûqï kÕe÷õø£ J$‘· s¡+>±\≈£î dü+ã+~Û+∫ Áu≤Vü≤àD°jT· dü+düÿ è‹øÏ
#Ó+~q q\T>∑Ts¡T Á|üeTTKT\T #˚dæq s¡#·q\˝À á dü+ã+<Ûä+ @ $<Ûä+>±
s¡÷|ü⁄~<äT›≈£î+<√ $es¡D≤‘·àø£+>± ‘Ó*j·T#˚ùd á |ü⁄düÔø£+ n~Ûø±]ø£
$<ë´e´edüú˝À Çe«ì $<ä´ #·<äTes¡T\≈£î ÇdüTÔ+<äì Ä•<ë›+.
129
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

Væ≤+<ä÷‘·«+ ` $<ä´

130 131
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
#·<äTe⁄ >∑T]+∫ e÷{≤¢&É≥eT÷
≈£îÁ≥ ne⁄‘·T+<ë?
neTs¡Ô´ùdHé≈£î H√u…˝Ÿ ãVüQeT‹ Ç∫Ãq|ü&ÉT $X¯«Væ≤+<ä÷|ü]wü‘Y
e´‹πsøÏ+#·&+É yÓTT<ä{À¢ me]ø° n+‘·Tã≥º˝<Ò Tä . ùdHé u≤Á; eTd”<Tä ≈£L*Ãy˚‘q· T
e´‹πsøÏ+∫q e÷≥ yêdüÔey˚T. ãVæ≤s¡+>∑+>±H˚ e´‹πsøÏ+#ês¡T. uÛ≤s¡‘·<˚X¯
dü+düÿ è‹˝Àì ãVüQfi¯‘·«+ ˇø£ >=|üŒ \ø£åDeT˙, <ëìì <Ûä«+dü+ #˚j·T&Üìï
#·÷dü÷Ô düVæ≤+#·sê<ä˙ nHêïs¡T. ãVüQXÊ n+<äTe\¢H˚ Äj·Tq≈£î H√u…˝Ÿ
|ü⁄s¡kÕÿs¡+ \_Û+#·&É+ $X¯«Væ≤+<ä÷|ü]wü‘Y≈£î ø£&ÉT|ü⁄eT+≥ ø£*–+∫
ñ+&Ée#·TÃqì n|üŒ{À¢ nqT≈£îHêï+. n+‘·ø£+f… ˝À‘·sTTq ø±s¡Dy˚T<Ó’Hê
ñ+&É>∑\<äì nqTø√˝Ò<äT.
ø±˙ á eT<Ûä´ nXÀø˘dæ+|òü÷˝Ÿ ùdHé≈£î H√u…˝Ÿ ãVüQeT‹ Çe«&Üìï
Ŭø’ deÔü ⁄\ ≈£îÁ≥>± n_Ûe]í+#˚d]ü øÏ eTs=ø£kÕ] $düàj·T+ ø£*–+~. eTTdæ+¢ \MT<ä
<ë&ÉT\qT e´‹πsøÏ+#ê&Éì M]øÏ n‘·ìô|’ ø√|ü+ ñ+~ ˝…eTàqT≈£î+≥T+fÒ
eT<Ûä´˝À á Ŭø’ düÔe⁄\ ≈£îÁ≥ @$T{Ï? ùdHé Ŭø’ düÔe⁄&ÉT ø±<äT. eT‘·+ Á|ükÕÔeq
e∫Ãq|ü&ÉT ‘êqT ãT<äT∆&ç˙, uÖ<ë∆˙ï n_Ûe÷ìkÕÔqì #Ó|ü≈£îHêï&˚ ‘·|üŒ
Ŭø’ düÔyêìï ø±<äT. Äj·Tq uÛ≤s¡´ Ŭø’ düÔe Ád”Ô nHê M] ñ<˚›X¯+? ø±˙ ù|s¡TqTã{Ϻ
ÄyÓT j·T÷<äT eT‘êìøÏ #Ó+~q Ád”Ô nsTT ñ+&Ü*, Ŭø’ düÔe+ ø±<äT.
yÓTT‘êÔìøÏ nXÀø˘dæ+|òü÷˝Ÿ Ä+‘·s¡´y˚T$T{À n+‘·Tã≥º˝Ò<äT. eT<Ûä´
j·TT>±\ neX‚cÕ\T>± $T–*b˛sTTq yê] Ä˝À#·q\T eTq≈£î ns¡ú+ø±e⁄
˝…eTàì dü]› #Ó|ü ≈£îHêï+. n<˚ bıs¡bÕ≥T. dü+|òTt |ü]yêsY Ä˝À#·q\T neX‚cÕ\T
ø±e⁄. m+‘· ÁbÕNqyÓTÆqy√ n+‘· Ä<ÛäTìø£yÓTÆq$.
e÷uÀ{Ï ‘Ó*$‘·≈£îÿe yêfi¯fl ø√dü+ nXÀø˘ dæ+|òü÷˝Ÿ Ä˝À#·q\qT á
eT<Ûä´H˚ Ä#ês¡´ –]sêCŸ øÏXÀsY $&ÉeTs¡∫ #ÓbÕŒ&ÉT. ùdHé ÁbÕ<∏ä$Tø£ $<ä´
>∑T]+∫ |ü<˚ |ü<˚ e÷{≤¢&ÉT‘·THêï&ÉT. $<ë´yê´|æÔøÏ Á|üuÛÑT‘·« $<ÛëHê\˝À
Ä+Á<ÛäÁ|üuÛÑ ~q|üÁ‹ø£, 7, »qe], 1999

132 133
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
øπ +Á<äkÕúq+ ñ+&Ü\+≥THêï&ÉT. Ç~ Á¬ød’ eÔü $TwüqØ\≈£î ñ|üj÷Ó >∑|&ü ˚ Ä˝À#·q
ø±ãfÒº n‘·ìøÏ H√u…˝Ÿ Áô|’CŸ Çe«&É+ »]–+<ä˙, n+<äTπø <ëìì Ŭø’ düÔe
≈£îÁ≥>± dæ+|òü÷˝Ÿ n_Ûe]í+#ê&É˙, n‘·ìì mes¡÷ ns¡ú+ #˚düTø√˝Òø£b˛j·÷s¡˙
–]sêCŸ øÏXÀsY yêb˛j·÷s¡T. ô|’>±, ‘·q≈£î e∫Ãq H√u…˝Ÿ ãVüQeT‹ì yÓTT‘·Ô+
ÁbÕ<∏ä$Tø£ $<ë´yê´|æÔ ø√dü+ yÓ∫ÃkÕÔqì ≈£L&Ü neTs¡Ô´ùdHé nHêï&É≥. Ä
&ÉãT“‘√ Å ¬ø’ düÔüe $TwüqØ\T eT]+‘· ù|ÁfÒ– b˛‘êj·Tì –]sêCŸ øÏc˛sY
ôV≤#·Ã]+#ê&ÉT. $wüj·÷ìï Ç+‘· düŒwüº+>± $&ÉeTs¡∫ #Ó|æŒq+<äT≈£î
Ä#ês¡T´\yê]øÏ <Ûäq´yê<ë\T.
neTs¡Ô´ùdHé $<ä´MT<ä Ks¡TÃô|&É‘êqì Á|üø£{Ï+∫q yÓTT‘êÔìï Ŭø’ düÔe
$TwüqØ˝Ò yê&ÉT≈£î+{≤s¡ì m+<äT≈£î uÛ≤$+#ê*, @ ôV≤’ +<äe dü+k˛ú yê&ÉTø√e#·TÃ
>∑<ë nì yê]ì n&É>q∑ edüs+¡ ˝Ò<Tä . eTq≈£î dü«‘·V‰ü >± n≥Te+{Ï Ä˝À#·q\T
sêeì yê]øÏ ‘Ó\TdüT. n+<ä]ø° #·<Tä e⁄ #Óù|ŒùdÔ Á|ür m*¢>±&É÷ m\¢ø±ÿ bı>∑sT¡ ‘√
ã*dæb˛sTT qTyÓ«+‘√ H˚q÷ n+‘˚q+fÒ ø£wüº+ ø±<ä÷? ùdHé≈£î Ç∫Ãq H√u…˝Ÿ
ãVüQeT‹‘√bÕ≥T eT<äsY <∏Ó]kÕ≈£î Ç∫Ãq |ü⁄s¡kÕÿsêìï ≈£L&Ü dæ+|òü÷˝Ÿ>±s¡T,
–]sêCŸ øÏXÀsY>±s¡T Ŭø’ düÔe ≈£îÁ≥>± n_Ûe]í+#ês¡T. eT] ôV’≤+<äe+˝Àq÷
düHê´düT\πø+ ø=<äe˝Ò<äT. yêfi¯ófl ‘·eT bı≥º≈£L{Ï >∑T]+∫, ø=düs¡T>± yÓ÷ø£å+
>∑T]+∫ Ä˝À∫kÕÔπs ‘·|üŒ eT<äsY <∏Ó]kÕ˝…+<äT≈£î ø±˝Òø£b˛j·÷s¡qï Á|üX¯ï Ms¡T
y˚düTø√s¡T.
neTs¡Ô´ùdHé >∑T]+∫ dæ+|òü÷˝Ÿ, –]sêCŸ øÏXÀsY\T #˚dæq yê´K´\T
>∑T»sê‘Y˝À Ŭø’ düÔe dü+düú\MT<ä <ë&ÉT\T »s¡T>∑T‘·Tqï H˚|ü<∏ä´+˝À Á|ü#ês¡+
ø±e&É+ ø±ø£‘ê∞j·Ty˚T ø±e#·TÃqT >±˙ ¬s+&ç+{ÏeT<Ûä´ ñqï dü+ã+<Ûëìï
#·÷&É&É+ nedüs¡+. $<ë´yê´|æÔ ù|]≥ Ŭø’ düÔe⁄\T eT‘·e÷]Œ&ç #˚düTÔHêïs¡H˚~
Ŭø’ düÔe dü+düú\MT<ä Væ≤+<ä÷‘·« ñHêà<äT\ n_ÛjÓ÷>∑+. neTs¡Ô´ùdHé $<ä´≈£î
Ç#˚à ÁbÕeTTK´+e\¢ Á¬ød’ eÔü $TwüqØ\ yê´|æøÔ Ï n‘·ì Ä˝À#·q\T ‘√&ÉŒ&É‘êj·Tì
n‘·ìô|’q M] n_ÛjÓ÷>∑+.
eT] M] ì»yÓTqÆ n_Ûj÷Ó >∑+ eT‘·e÷]Œ&ç\T #˚dTü HÔ êïs¡Hê ˝Òø£ ã&ÉT>∑T
»HêìøÏ $<ä´ n+~düTÔHêïs¡Hê?
134
#·<äTe⁄ >∑T]+∫ e÷{≤¢&É≥eT÷ ≈£îÁ≥ ne⁄‘·T+<ë?
Á|üuÛÑT‘·«+ @ s¡ø£yÓTÆq Ä]úø£$<Ûëq s¡#·q #˚dæq|üŒ{Ïø°, <ëìe\¢
Á|üjÓ÷»q+ bı+<ä&Üìø°, <ëì˝À bÕ˝§Zq&Üìø° ø±e\dæq ã\+ ù|<äÁ|ü»\≈£î
eTT+<äT ø£*Œ+#ê\˙, ˝Òø£b˛‘˚ Ä $<Ûëq s¡#·q $|òü\+ ø±e&Éy˚T ø±ø£ ù|<ä\T,
<Ûäì≈£î\ eT<Ûä´ ‘˚&Ü\T ô|]–b˛‘êj·T˙, <√|æ&û |”&Éq\T ô|]–b˛‘êj·T˙,
Væ≤+dü ô|]–b˛‘·T+<ä˙ neTs¡Ô´ùdHé ôV≤#·Ã]kÕÔ&ÉT. ù|<ä\≈£î ªã\+µ #˚≈£LπsÃ
$wüj÷· \˝À $<ä´, yÓ<’ ´ä +, kÕ+|òTæ ø£ düe÷q‘·«+, uÛÖ‹ø£ eqs¡T\T, Ä]úøù£ d«#·Ã,¤
sê»ø°j·T Á|üC≤kÕ«eT´+ yÓTT<ä\sTTq yê{Ïì Äj·Tq Á|ü<Ûëq+>± ˝…øÏÿkÕÔ&ÉT.
e÷eT÷\T sê»ø°j·T |ü]uÛ≤wü˝À neTs¡Ô´ùdHé ˝…|òæºdüTº ø±&ÉT, ª¬s’{Ïdü÷ºµ ø±&ÉT.
n+fÒ Á|üuÛÑT‘·«s¡+>∑ ÁbÕ<Ûëq´‘ê ˝Òø£ Áô|’y˚{Ÿs¡+>∑ ÁbÕ<Ûëq´‘ê nH˚~ Äj·Tq
<äèwæº˝À eTTK´yÓTÆq Á|üX¯ï ø±<äT. á Á|üX¯ï\T nø£ÿs¡˝Ò<ä+{≤&Éì ø±<äT ø±˙
n+‘·ø£+fÒ eTTK´+>±, $<Ûëq s¡#·q @ s¡÷|ü+ rdüT≈£îqï|üŒ{Ïø° n+<äT˝À
bÕ˝§Zì Á|üjÓ÷»q+ bı+<ä&ÜìøÏ ø±e\dæq ªã\+µ Á|ü»\≈£î ø£*ŒdüTÔHêïsê
˝Ò<ë nH˚~ #·÷&Ü\+{≤&ÉT. <ëì >∑T]+∫ uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ ˝Àì yêeT|üø±å \T düV≤æ ‘·+
m≈£îÿe Ä+<√fi¯q #˚j·T&É+ ˝Ò<äì, ÄsY{Ïdæ˙, $<äT´‘Y uÀs¡T¶q÷ Áô|’y˚{Ÿ|üs¡+
#˚j·T&É+ ‘·>∑THê ˝Ò<ë yÓTT<ä\sTTq $yê<ë˝Ò Á|ü<Ûëq+ nsTTb˛j·÷j·Tì
Ä+<√fi¯q e´ø£Ô+#˚kÕÔ&ÉT. Á|ü»\≈£î X¯øÏÔdü+|ü<ä\T ø£*Œ+#˚ $<ÛëHê\T eTT+<äT
ñ+fÒ Ä ÁbÕ‹|ü~ø£q $T–*q Á|üX¯ï\≈£î ì]›wüº+>± »yêãT #Ó|üø√
e#·TÃq+{≤&ÉT.
Á|ü»\≈£î ªã\+µ ø£*Œ+#˚ $wüj·÷\T>± Äj·Tq nsTT<ës¡T n+XÊ\qT
>∑T]ÔkÕÔ&ÉT ø±˙ yê{Ï˝À Äj·Tq m≈£îÿe H=øÏÿ#Óù|Œ~ $<ë´ yÓ’<ä´ Vü≤≈£îÿ\T.
ø£˙düyÓTÆq #·<äTe⁄, Äs√>∑´+ ˝Òì Á|ü»\‘√ <˚XÊìï düs¡∞ø£s¡DyÓ’|ü⁄ HÓ≥º&É+
ndüe÷q‘·q÷, Væ≤+düq÷ ô|+#·T‘·T+<äì ôV≤#·Ã]kÕÔ&ÉT.
Væ≤+<ä÷‘·«yê<äT\T Çø£ÿ&˚ ªÁ|üe÷<ëìïµ |üdæ>∑{Ϻq≥TºHêïs¡T. dü]>±Z á
¬s+&ÉT s¡+>±\˝ÀH˚ Ŭø’ düÔe dü+düú\T uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À $X‚wüyÓTÆq ø£èwæ#˚dæ ñ
HêïsTT. kÕ«‘·+Á‘·´+ ‘·s¡Tyê‘· $<ë´ yÓ’<ä´ s¡+>±\˝ÀøÏ Á|üuÛÑT‘·«+ ô|<ä›m‘·TÔq
Á|üy˚•+#·ø£eTT+<äT á s¡+>±\˝À m≈£îÿe ùde\T n+~+∫+~ Ŭø’ düÔe dü+düú˝Ò.
Ç<ä+‘ê eT‘·e÷]Œ&ç ø√düy˚Tqì <äu≤sTT+∫ me]˙ ˇ|æŒ+#·˝Òs¡T. $TwüHé
135
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ #·<äTe⁄ >∑T]+∫ e÷{≤¢&É≥eT÷ ≈£îÁ≥ ne⁄‘·T+<ë?
dü÷ÿfi¯ófl, $TwüHé ÄdüŒÁ‘·T\T n+~∫Ãq ùde\≈£L, yês¡T kÕ~Û+∫q eT‘· e÷]Œ&çø° #ê˝≤ ô|<ä›<˚. ˇø£]q&ç–‘˚ e÷πøMT ‘Ó©<ä+≥÷ yπ̊syêfi¯ófl #˚ùd Væ≤+kÕø±+&É≈£î
bı+‘·H˚ ˝Ò<äT. 1950\ <ëø± á <˚X¯+˝Àì eT<Ûä´‘·s¡>∑‹ (nìï eT‘ê\ yês¡T) »yêãT #Ó|üŒ≈£î+&Ü ‘·|æŒ+#·T≈£î+{≤s¡T. ø±˙ n~ ªVæ≤+<äTe⁄\ Hê´j·TyÓTÆq
m≈£îÿe uÛ≤>∑+ $TwüHé dü÷ÿfi¯fl˝ÀH˚ #·<äTe⁄≈£îHêïs¡T. eT<Ûä´‘·s¡>∑‘˚ ø±ø£ ù|<ä\T ÄÁ>∑Vü≤+µ nH√ eTs=ø£≥H√ yÓqTyÓ+≥H˚ düeT]úkÕÔs¡T. >∑T»sê‘Y˝À Á¬ø’düÔedü+düú\
≈£L&Ü $TwüHé ÄdüŒÁ‘·T\ ùde\T bı+<ës¡T. ø±˙ eT‘·e÷]Œ&ç »]–+~ ø=+#·yT˚ . MT<ä »s¡T>∑T‘·Tqï <ë&ÉT\ $wüjT· +˝À Ç<˚ »s¡T>∑T‘·Tqï<äì n+<äs+¡ #·÷düTHÔ êï+.
áHê{Ïø° uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À Ŭø’ düÔe⁄\ »HêuÛ≤ 2.3 XÊ‘·+ e÷Á‘·y˚T ñ+~. Ç~ Á|üdüTÔ‘êìøÏ n+<äs¡+ ìdü‡Vü‰j·T+>± #·÷düTÔHêï+. eTq+ #·÷ùdø=B›
≈£L&Ü $<ë´ yÓ’<ä´ ùde\qT ªÁ|ü˝ÀuÛÑ+>±µ #·÷|æ+∫ kÕ~Û+∫q~ ø±<äT. n<˚ á |ü]yês¡+ <˚X¯+˝Àì n‹ ô|<ä› f…Ás¡]düTº ãè+<ä+>± ‘·j·÷s¡e⁄‘·Tqï~.
ì»yÓTÆ‘˚ á <˚X¯+˝Àì nìï ≈£î˝≤\yês¡÷ eT‘·+ e÷s¡TÃ≈£îì ñ+&Ü*. ø±˙ $T–*q f…Ás¡]düTº ãè+<ë\T s¡V≤ü dü´+>± |üì#˚kÕÔsTT. b˛©düT<ë&ÉT\≈£L, ôdq’ ´+
e÷]+~ n‘·´~Ûø£ uÛ≤>∑+ ôV≤’ +<äe düe÷»+˝À >ös¡e+, >∑T]Ô+|ü⁄˝Òì <ä[‘·T\÷, <ë&ÉT\≈£L >∑Ts¡e⁄‘êsTT. yê] |ü<ä∆‘·T\ eT+∫#Ó&ÉT\T m˝≤ ñHêï yê]˝À
Ä~yêdüT˝Ò. <ëìì ªÁ|ü˝ÀuÛ+Ñ µ nq˝ÒeTT. ùV≤‘·Tã<äy∆ TÓ qÆ ìs¡j
í T· + nì >∑T]Ô+#·ø£ ø=+<ä] \øå±´\˝À ÄyÓ÷<ä˙j·TyÓTÆq n+XÊ\THêïsTT. ø±ì á dü+|òtT |ü]yêsY
‘·|üŒ<äT. eT‘· ùd«#·Ã¤qT ÁbÕ<∏ä$Tø£ Vü≤≈£îÿ>± >∑T]Ô+∫q sêC≤´+>∑+ <ä[‘·T\≈£î f…Ás¡]düT\º T ãVæ≤s¡+>∑+>± |üì#˚ùd f…Ás¡]düT\º T. ª#·≥º ã<ä+∆ >±µ n~Ûø±s¡+ #˚|{ü qºÏ
Ä neø±X¯+ Ç∫Ã+~. ôV’≤+<äe düe÷»+ Ä nedüs¡+ ø£*Œ+∫+~. f…Ás¡]düTº\T. b˛©düT\÷, ôd’q´eT÷ M] n<äT|ü⁄˝À ñHêïsTT. M] \øå±´\˝À
nsTTHê, neTs¡Ô´ùdHé≈£î H√u…˝Ÿ ãVüQeT‹ e∫Ã+~ nq>±H˚ Äj·Tq ÄyÓ÷<ä˙j·TyÓTÆq~ @ ø√XÊHê ˝Ò<äT.
$<ë´ yÓ’<ä´ Vü≤≈£îÿ\ >∑T]+∫ e÷{≤¢&É‘ê&Éì >∑Ts¡TÔ‘Ó#·TÃø=ì, Ŭø’ düÔe dü+düú\T eT] á f…Ás¡]C≤ìï mHêïfi¯ófl düVæ≤<ë›+?
Ä s¡+>±\˝ÀH˚ ø£èwæ#˚dæ Á|ü»\ Ä<äs¡D bı+<ëj·Tì C≤„|üø£+ ‘Ó#·TÃ≈£îì, Çìï
X¯‘êu≤›\ ‘·sê«‘· ≈£L&Ü 2.3 XÊ‘·+ <ë≥ì eT‘· e÷]Œ&ÉT\ ù|s¡T #Ó|Œæ Ä+<√fi¯q
#Ó+<äT‘·Tqï≥Tº Á|üø£{ÏdüTÔqï á $X¯«Væ≤+<ä÷ |ü]wü‘Y Hêj·T≈£î\ Ä˝À#·q\T
|ü⁄∫Ãb˛j·÷j·Tì NÛ‘·ÿ]+#·Tø√yê˝≤? ˝Òø£b˛‘˚ yêfi¯fl ì»yÓTÆq nuÛÑ´+‘·s¡+
n|ü&É|ü&ÉT »]π> eT‘· e÷]Œ&ÉT\ >∑T]+∫ ø±<ä˙, $<ä´, Äs√>∑´+, kÕ+|òæTø£
düe÷q‘·«+ <ä[‘·T\≈£î Ä~yêdüT\≈£î ø£*Œ+#˚ Ä‘·à>ös¡e+, Ä‘·à$XÊ«kÕ\
>∑T]+∫ nì ns¡ú+ #˚düTø√yê˝≤? ndü\T me¬s’Hê $<ä´ >∑T]+∫, Äs√>∑´+
>∑T]+∫ e÷{≤¢&‘ç ˚ dü+‘√wæ+#ê˝≤ ˝Òø£ @y√ ≈£îÁ≥\T }Væ≤+#·T≈£îì nuÛ´Ñ +‘·s+¡
‘Ó\bÕ˝≤? nuÛÑ´+‘·s¡+ ‘Ó*ù| yê] e÷qdæø£dæú‹ >∑T]+∫ @eTqTø√yê*?
düe÷»+˝À ˇø£]<ä]› Ä˝À#·q\T |ü⁄∫Ãb˛sTTHê eTqdüT\T ≈£î[flb˛sTTHê
u≤<Ûä|ü&ç }s¡Tø√e#·TÃ. ø±˙ M∞fl s√E eTq düe÷C≤ìï @\T‘·THêïs¡T. ˇø£
∫es¡ bÕs¡y¢ TÓ +≥Ø Á|üC≤kÕ«eT´ |ü]uÛ≤wü e÷{≤¢&˚ uÛ≤s¡rj·T »q‘êbÕغ, eT<Û´ä ˝À
dü+düÿ è‹ >∑T]+∫ Ä<Ûë´‹àø£‘· >∑T]+∫ ñ|üHê´kÕ\T Ç#˚Ãyês¡T, n≥T ∫es¡
ø£Ás¡\‘√, sêfi¯fl‘√ >∑÷+&Ü–Ø #˚ùd <äfiŸ\÷ ùdq\÷ eT+#Y\÷ ` á |ü]yês¡+
136 137
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
#·]Á‘· bÕsƒê\ô|’q ø±cÕj·T+ ˙&É
uÛ≤s¡rj·T »q‘êbÕغ Á|üuTÑÛ ‘·«+ bÕsƒ´¡ |ü⁄düøÔ ±\˝Àq÷ bÕsƒê´+XÊ\˝Àq÷
CÀø£´+ #˚düT≈£îì yê{Ïì ‹s¡>∑sêùd ñ<˚›X¯´+ Á|üø£{Ï+#·&É+ #ê˝≤eT+~øÏ
Ä+<√fi¯q ø£*–+∫+~. eTTK´+>±, eTq <˚X¯ #·]Á‘·≈£î dü+ã+~Û+∫q
bÕsƒê´+XÊ\qT _C…|æ ‘·q uÛ≤yê\≈£î nqT≈£L\+>± e÷s¡TÃ≈£îH˚ Á|üj·T‘·ï+
#˚düTÔqï~. á $wüj·÷ìï Ä bÕغ>±˙ Ä bÕغ n_Ûe÷qT\T>±˙ s¡Vü≤dü´+>±
ñ+#˚ Á|üj·T‘·ïy˚TMT #˚j·T≥+˝Ò<äT. ø±+Á¬>dt bÕغ n~Ûø±s¡+˝À ñqï|ü&ÉT Ä
bÕغ <äèø£Œ<∏ëìøÏ nqT≈£L\+>± bÕsƒê´+XÊ\qT s¡÷bı+~+#·T≈£î+<ä˙ n~
j·TTe‘·qT X¯øÏÔV”≤q+ #˚dæ+<ä˙ Ç|ü&ÉT ‘êeTT n~Ûø±s¡+˝ÀøÏ e#êÃeTT ø±ã{Ϻ
Ä bÕsƒê´+XÊ\qT ì»yÓTqÆ C≤rj·Tyê<ä+ |ü⁄Hê~ MT<ä ‹s¡>s∑ êj·TuÀ‘·THêïeT˙
u≤Vü‰≥+>±H˚ yês¡T n+≥THêïs¡T.
dü÷ÿ\T |æ\¢\ bÕsƒê´+XÊ\q÷ n+<äT˝À uÛ≤s¡‘·<˚X¯ #·]Á‘·≈£î
dü+ã+~Û+∫q $X‚¢wüDq÷ uÛ≤s¡rj·T »q‘êbÕغ Á|üuÛÑT‘·«+ Ç+‘· d”]j·Tdt>±
rdüTø√e&É+ >∑eTì+#·<ä>∑Z $wüj·T+. eTq <˚X¯ #·]Á‘· >∑T]+∫ eTq≈£î+&˚
ne>±Vü≤q, ªeTqeTTµ mes¡T nH˚ Á|üX¯ï≈£î ˇø£ »yêãT ÇdüTÔ+~. ªeTqeTTµ
mes¡T nH˚ <ëì‘√bÕ≥T |üsêsTT yêfiËfles¡T nH˚ Á|üX¯ï≈£î ≈£L&É ˇø£
»yêãTìdüTÔ+~.
á ¬s+&ÉT Á|üX¯ï\≈£L ‘·eT<Ó’q »yêãT Çyê«\ì _C…|æ bÕ\≈£î\T
uÛ≤$düTÔHêïs¡T. Ä »yêãT bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø±\ <ë«sê |æ\¢\ yÓT<äfi¯fl˝ÀøÏ mø±ÿ*.
bÕsƒê´+XÊ\˝À #Ó|æŒq<ëìì ÁbÕe÷DÏø£ ªdü‘·´+µ>± >∑T]Ô+#·&É+ eTq $<ë´
e´edüú H˚]Œ+~ ø±ã{Ϻ, Ä $<Ûä+>± ‘·\¬øøÏÿq n_ÛÁbÕj·÷\T #ê˝≤ ã\+>±
ì*∫b˛‘êsTT.
Ç~ _C…|æπø yÓTT≥ºyÓTT<ä{ÏkÕ] e∫Ãq n_ÛÁbÕj·T+ ø±<äT. bÕsƒê´+XÊ\
<ë«sê |æ\¢\ e´øÏÔ‘ê«\qT r]Ã~<ë›\H˚~ bÕ\≈£î\T m|ü&É÷ #˚ùd Ä˝À#·H˚.
Á|ü>∑‹o\ Á|üC≤kÕ«eT´ $<ë´]ú dü+|òüT+, (PDSU), H˚s¡T>± |ü⁄düÔø£s¡÷|ü+˝À rdüTø=∫Ãq Á|ü#·Ts¡D,
&çôd+ãsY 1999, ôV≤’ <äsêu≤<é
138
#·]Á‘· bÕsƒê\ô|’q ø±cÕj·T+ ˙&É
á <˚XÊìï #ê˝≤ø±\+ @*q ø±+Á¬>dt bÕ\≈£î\T uÛ≤s¡‘·<˚X¯ #·]Á‘·≈£î,
C≤rjÓ÷<ä´e÷ìøÏ, uÛ$Ñ wü´‘Y Ä<äsêÙ\≈£î ˇø£ s¡øy£ TÓ qÆ yê´K´ì#˚à $<ë´e´edüqú T
s¡÷bı+~+#ês¡T. <ëì <ë«sê ‘êeTT ø√s¡T≈£îH˚ dü«uÛ≤e+>∑\ j·TTe‘·sêìï
‘·j·÷s¡T#˚j·÷\ì Ä•+#ês¡T. ø=+‘·es¡≈£î kÕ|òü\´+ #Ó+<ës¡T ≈£L&Ü. πs|ü⁄
ø£eT÷´ìdüTº\sTTHê eTs=ø£¬s’Hê n~Ûø±sêìø=ùdÔ Ç<˚ |üì #˚kÕÔs¡T.
eT] _C…|æ #˚ùdÔ ‘·ù|ŒeTT+~?
Ç|üŒ{Ïes¡≈£î eTq $<ë´e´edüú m≥Te+{Ï uÛ≤eC≤\+, ˝Òø£ ÁbÕ|ü+∫ø£
<äèø£Œ<∏ä+ Á|üuÛ≤e+ ˝Òì e{Ϻ dü‘ê´\qT |æ\¢\≈£î #Ó|ü⁄Ôqï<ä˙, Ç|ü&ÉT
yÓTT≥ºyÓTT<ä{ÏkÕ]>± |æ\¢\ yÓT<äfi¯flqT ˇø£ <äèø£Œ<∏ëìøÏ nqT>∑TD+>± eT*#˚
Á|üj·T‘·ï+ »s¡T>∑T‘·Tqï<ä˙ mes¡sTTHê nqT≈£î+fÒ ‘·ù|Œ. _C…|æ MT<ä n<˚
|òæsê´<äsTT‘˚ Ä |òæsê´<äT nã<ä∆+.
ø±˙ @ $<ë´e´edüúsTTHê ˇø£ s¡ø£yÓTÆq n_ÛÁbÕj·÷\qT $<ë´s¡Tú\≈£î
ø£*–+∫ ˇø£ s¡ø£yÓTÆq j·TTe‘·sêìï s¡÷bı+~+#˚ Á|üj·T‘·ï+ #˚düTÔ+<äì
>∑T]ÔdüTÔHêïeT+fÒ ns¡ú+ nìï Á|üj·T‘êï\÷ ˇø£fÒqì ø±<äT. Çø£ÿ&É ø£˙dü+
eT÷&ÉT $wüj·÷\T #·÷&Ée\dæ e⁄+≥T+~.
1) |òü˝≤q $<ë´ e´edüú H˚]Œ+#ê\ì #·÷düTÔqï $\Te\T m{≤¢+{Ï$?
Ä $<ë´ e´edüú <ë«sê s¡÷bı+~+#ê\ì #·÷düTÔqï e´øÏÔ‘ê«\T m{≤¢+{Ï$?
düeT‘·q÷, düVü≤Hê˙ï, düVü≤ø±sê˙ï ô|+bı+~+#˚yê? ˝Òø£ Ä~Û|ü‘ê´˙ï,
<˚«cÕìï, kÕ«sêú˙ï ô|+#˚yê?
2) ˇø£ s¡ø£yÓTÆq ÁbÕ|ü+∫ø£ <äèø£Œ<∏ëìï |æ\¢\˝À ø£*Œ+#˚ Á|üj·T‘·ï+
#˚dü÷Ô ≈£L&Ü n+<äT≈£î _ÛqïyÓTÆq yê{Ïì ìC≤sTTr>± $e]+∫ #Ó|æŒ
ùV≤‘·Tã<ä∆yÓTÆq $y˚#·q <ë«sê eT+∫ #Ó&ÉT\T ìs¡ísTT+#ê\qT≈£îH˚ ‘·‘ê«ìï Ä
$<ë´e´edüú Áb˛‘·‡Væ≤düTÔ+<ë? ˝Òø£ @¬ø’ø£ dü‘·´+>± ‘·eT n_ÛÁbÕj·÷\T H˚]Œ+∫
$T–*q yê{Ïì ‘=πøÿj·T&ÉyÓ÷ ˝Òø£ eÁø°ø£]+#·&ÉyÓ÷ #˚düTÔ+<ë?
3) ‘êqT qy˚Tà $\Te\T, ‘êqT #˚ùd yê´K´\|ü≥¢ Ä $<ë´e´edüú
XÊÁd”Ôj·T yÓ’K]ì ø£*– ñ+≥T+<ë? n+fÒ yê{Ïì yêdüÔyê\ |üØø£å≈£î
139
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
ì\u…≥º&ÜìøÏ dæ<ä∆|ü&ÉT‘·T+<ë? ˝Òø£b˛‘˚ ‘·q≈£î nqT≈£L\yÓTÆq yêdüÔyê\qT
e÷Á‘·y˚T #·÷|æ+∫ ‘·øÏÿq yê{Ïì #·÷|ü&ÜìøÏ ìsêø£]düTÔ+<ë?
_C…|æ bÕ\≈£î\T $<ë´e´edüú˝À rdüT≈£îsêyê\ì #·÷düTÔqï e÷s¡TŒ\T
ô|’ eT÷&ÉT ø√D≤\˝À ≈£L&Ü Ç|ü&ÉTqï <ëìì eT]+‘· yÓqøÏÿ rdüT≈£îb˛‘êsTT.
á $wüj·÷ìï $es¡+>± #·÷ùd eTT+<äT _C…|æ Á|üuÛÑT‘·«+ n~Ûø±sêìøÏ
eNà sê>±H˚ yÓTT≥ºyÓTT<ä{Ï ø±s¡´Áø£eT+>± BìH˚ m+<äT≈£î #˚|ü{Ϻ+<√ ø=+#Ó+
#·÷<ë›+. @ sê»ø°j·T |üø£åyÓTÆHê ‘·q Ä˝À#·q\≈£î nqT≈£L\yÓTÆq ÁbÕ|ü+∫ø£
<äèø£Œ<∏ëìï düe÷»+˝À ` eTTK´+>± j·TTe‘·˝À ` ø£*Œ+#˚ Á|üjT· ‘·ï+ #˚dTü +Ô <äì
ô|q’ #Ó|ü ≈£îHêïeTT. ø±˙ nìï sê»ø°jT· |üø±å \÷ n<˚ yÓTT<ä{|Ï ìü >± ô|≥Tºø√e⁄.
ø£eT÷´ìdüTº bÕغ\T n~Ûø±sêìøÏ e∫Ãq sêÁcÕº\˝À uÛÑ÷ dü+düÿs¡D\ e+{Ï
#·s¡´\≈£î yÓTT<ä{Ï ÁbÕ<Ûëq´+ sTT#êÃsTT. <ä[‘· ãVüQ»q sê»ø°j·T |üøå±\T
n~Ûø±s¡+˝ÀøÏ e∫Ãq sêÁcÕº\˝À ]»πs«wüq¢ neT\T, <ä[‘· ãVüQ»q esêZ\
ÁbÕ‹ì<Ûë´ìï $$<Ûä kÕe÷õø£ sê»ø°j·T s¡+>±\˝À ô|+#˚ #·s¡´\T yÓTT<ä{Ï
ÁbÕ<Ûëq´‘·>± #˚|ü{≤ºsTT. eTq #·+Á<äu≤ãT >√¢ã˝…’CÒwüHé #·s¡´\≈£î yÓTT<ä{Ï
ÁbÕ<Ûëq´+ sTTdüTÔHêï&ÉT. uÛ≤s¡rj·T »q‘êbÕغ bÕ\≈£î\T n~Ûø±s¡+˝ÀøÏ eNÃ
sê>±H˚ $<ë´ e´edüúMT<ä, n+<äT˝Àq÷ #·]Á‘· bÕsƒ¡´ |ü⁄düÔø±\ s¡÷|üø£\Œq
MT<ä m+<äT≈£î $yê<ä+ ˝ÒeBdüTÔHêïs¡T?
uÛ≤s¡rj·T »q‘êbÕغ πøe\+ sê»ø°j·T \øå±´\T >∑\ bÕغ ø±<äT. n~
ôV’≤+<äe dü+|òtT |ü]yêsY˝À uÛ≤>∑+. dü+|òtT |ü]yêsY á <˚XÊìï ‘êqT qy˚Tà
ôV’≤+<äe <Ûäs¡à+, dæ<ë∆+‘·+ ÁbÕ‹|ü~ø£q ì]à+#·<ä\#·T≈£î+~. á <˚X¯+˝À
Á|ü‹ e´ø°Ô ªH˚qTµ nH˚<ëìì ôV’≤+<äe Ádüe+‹˝À uÛ≤>∑+>± ìs¡«∫+#·Tø√yê*.
ªVæ≤+<ä÷‘·«+µ nì |æ\Teã&˚ kÕe÷õø£ dü+düÿ è‹ n+<ä] Ä˝À#·q\q÷
e´øÏÔ‘ê«\q÷ r]Ã~<ë›*. Ç~ <˚ìø√ kÕ<Ûäq+ ø±<äT. Ç<˚ yê] \ø£å´+. BìøÏ
yêfi¯ófl $<ë´s¡+>±ìï, kÕ+düÿ è‹ø£, Á|ükÕs¡ s¡+>±\qT eTTK´ kÕ<ÛäHê\T>±
m+#·T≈£îHêïs¡T. dü+|òtT |ü]yêsY n+fÒ U≤ø° ìø£ÿs¡T¢ y˚düT≈£îH˚ ÄsY.mdt.mdt.
ø±s¡ ´ ø£ s ¡ Ô ˝ Ò q qTø√qø£ ÿ s¡ ˝ Ò < ä T . _C… | æ ø Ï y√≥T¢ y˚ ù d yêfi¯ ó fl e÷Á‘· y ˚ T
qqTø√qø£ÿs¡˝Ò<äT. dü+|òtT |ü]yêsY ì\u…≥º<ä\#·T≈£îqï ÁbÕ|ü+∫ø£ <äèø£Œ<∏ä+
140
#·]Á‘· bÕsƒê\ô|’q ø±cÕj·T+ ˙&É
á <˚X+¯ ˝À X¯‘êu≤›\T>± Ä~Û|‘ü ´· + #·˝≤sTT+∫q <äèø£Œ<∏+ä . <ëìì qy˚Tàyêfi¯ófl
ôV’≤+<äe ô|‘·Ô+<ëØ ≈£î˝≤\˝Àq÷, ø=+‘·y˚Ts¡≈£î _dæ ≈£î˝≤\˝Àq÷ ≈£L&Ü
#ê˝≤eT+~ ñHêïs¡T. n~ πøe\+ yê] yÓT<äfi¯fl˝À ñqï qeTàø£+ ø±<äT. n~
yê] ì‘·´J$‘· Ä#·s¡D˝À uÛ≤>∑+. yê] e´øÏÔ‘·«+˝À uÛ≤>∑+. sê»ø°j·÷\˝À
yês¡+‘ê _C…|æ y√≥πs¢ ø±qø£ÿs¡˝Ò<äT. ø±+Á¬>dt y√≥s¡T¢ ø±e#·TÃ, ‘Ó\T>∑T <˚X¯+
y√≥s¡T¢ ø±e#·TÃ. ø=~›eT+~ ø£eT÷´ìdüTº y√≥s¡T¢ düVæ≤‘·+ ø±e#·TÃ. M]˝À
#ê˝≤eT+~ kÕ+|òTæ ø£+>± ãT~∆Je⁄\ esêZìøÏ #Ó+~qyês¡T ø±e&É+e\¢ ôV≤’ +<äe
ÁbÕ|ü+∫ø£ <äèø£Œ<∏ëìï Á|ü#ês¡+ #˚ùd kÕ<ÛäHê\T>± ì‘·´+ |üì#˚dü÷ÔH˚ ñ+{≤s¡T.
s¡#·sTT‘·\sTTHê |üÁ‹ø± $˝Òø£s¡T\sTTHê n<Ûë´|ü≈£î\sTTHê bÕsƒ¡´ |ü⁄düÔø£
s¡#·sTT‘·\sTTHê ø£fi≤ø±s¡T\sTTHê Ms¡T Væ≤+<ä÷‘·« uÛ≤e Á|ü#êsêìøÏ ì‘·´+
‘·eT J$‘· s¡+>±\˝À ‘√&ÉŒ&ÉT‘·÷H˚ e⁄+{≤s¡T.
n+‘˚ø±ø£, ìsêàD|üs¡+>± ≈£L&Ü $<ë´s¡+>∑+˝À dü+|òtT |ü]yêsY
$X‚wü+>± Á|üy˚•+∫+~. düs¡dü«r •X¯ó eT+~sê˝Ò ø±≈£î+&É n+‘·ø£+fÒ ô|<ä›
|æ\\¢ dü÷ÿfi¯ófl ≈£L&Ü nH˚ø+£ q&ÉT|ü⁄‘·Tqï~. øπ e\+ bÕsƒê\T #Ó|Œæ q+‘· e÷Á‘êq
|æ\¢\ Ä˝À#·q\qT dü+|üPs¡í+>± eT\#·≥+ kÕ<Ûä´e÷ nì n&É>∑e#·TÃqT.
ø±˙ Ç$ Ç|üŒ{Ïπø düe÷»+˝Àq÷ kÕe÷õø£ J$‘·+˝Àq÷ ã\+>± e⁄qï
Ä˝À#·q\ì eT]∫b˛≈£L&É<äT. Ä |æ\¢\T Ç|üŒ{Ïπø ‘·eT ì‘·´ J$‘·+˝À á
Ä˝À#·q\≈£î n\yê≥T|ü&ç e⁄+{≤s¡T. yê{Ïì bÕsƒ¡XÊ\˝À ‹]– H˚s¡TÃø√e&É+
ø=‘·Ô $wüj·÷ìï H˚s¡TÃø√e&É+ ø±<äT. n|üŒ{Ïπø ‘·eT Ä˝À#·q\˝À uÛ≤>∑yÓTÆq
$wüj·÷\≈£î, bÕsƒ¡XÊ\˝À H˚s¡TÃ≈£îH˚~ ÁbÕe÷DÏø£ ªdü‘·´+µ nqï uÛ≤eq <ë«sê
eT]+‘· ã\+ düeT≈£Ls¡TÃ≈£îì bÕ‘· $wüj·÷H˚ï eT]+‘· >∑{Ϻ>±, n~Ûø±]ø£+>±
H˚s¡TÃø√e&É+ e÷Á‘·y˚T.
uÛ≤s¡rj·T »q‘êbÕغ sê»ø°j·÷\˝À ã\|ü&ç n~Ûø±s¡+ #˚|ü{Ϻq
Áø£eT+˝À, dü+|òtT |ü]yêsY Ç|üŒ{Ï<ëø± bÂs¡düe÷»+˝À #˚düTÔqï |üìì
sêC≤´~Ûø±s¡+ <ë«sê ø=qkÕ–+#˚ neø±X¯+ yê]øÏ <äøÏÿ+~. @ ø=+#Ó+
n~Ûø±s¡+ ‘·eT #˚‹˝ÀøÏ e∫ÃHê <ëìì Ç+<äTø√dü+ yês¡T $ìjÓ÷–dü÷ÔH˚
ñHêïs¡T.
141
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
ˇø£ <äXÊã›+ øÏ+<ä uÛ≤s¡rj·T »q‘ê bÕغ ñ‘·sÔ Á¡ |ü<X˚ Ÿ, eT<Û´ä Á|ü<X˚ Ÿ\˝À
n~Ûø±s¡+ #˚|ü{Ϻq|ü&ÉT bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø±\˝Àq÷ bÕsƒê´+XÊ\˝Àq÷ Á|üy˚X¯ô|{Ϻq
e÷s¡TŒ\T πs|ü⁄ C≤rj·T kÕúsTT˝À Ms¡T #˚j·TuÀj˚T Á|üjÓ÷>±\ø√ dü÷∫ø£.
bÕsƒê´+XÊ\˝À nìï{Ï ø£+fÒ #·]Á‘·≈£î Ms¡T m≈£îÿe ÁbÕeTTK´+ ÇkÕÔs¡T. <ëìì
‹s¡>∑ sêùd Á|üj·T‘·ï+ m≈£îÿe #˚kÕÔs¡T.
ôV’≤+<äe Jeq $<Ûëq+ #ê˝≤ >=|üŒ~. eTTdæ¢+\T sêø£ |üPs¡«+ n~
nqq´yÓTÆq yÓ’uÛÑyêìï nqTuÛÑ$+∫+~. eTTdæ¢+\T e∫à eTq <˚XÊìï
˝Àãs¡#·Tø√e&É+‘√ Ä ôV’≤+<äe yÓ’uÛÑyêìøÏ ‘=*Á>∑Vü≤D+ |ü{Ϻ+~. ‘·s¡Tyê‘·
Á_{Ïwt yêfi¯ófl (Ŭø’ düÔe⁄\T) e∫à πøe\+ uÛ≤s¡‘·<˚XÊìï ˝Àãs¡#·Tø√e&Éy˚T ø±ø£
ôV’≤+<äe Jeq $<Ûëq+ nHê>∑]ø£yÓTÆq<ä˙ eT÷&ÛÜ#êsê\≈£î ì\j·TeT˙
Á|ü#ês¡+ #˚j·T&É+ ôV’≤+<äe yÓ’uÛÑyêìøÏ |ü{Ϻq ¬s+&Ée Á>∑Vü≤D+. kÕ«‘·+Á‘·´+
‘·s¡Tyê‘· Bì qT+&ç ãj·T≥|ü&˚ neø±X¯+ e∫à ≈£L&Ü ˝ÖøÏø£ yê<ä+ ù|]≥
yÓj˚T´fi¯fl u≤ìdü‘ê«ìï ø=qkÕ–düTÔHêïeTT. ÇB ≈£î¢|üÔ+>±, yêfi¯ófl Á|ü#ês¡+
#˚j·T<ä\#·T≈£îqï #ê]Á‘·ø£ <äèø£Œ<∏ä+.
ÇkÕ¢+, Ŭø’ düÔe+ ª$<˚o eT‘ê\Tµ ø±ã{Ϻ yê{Ïì nqTdü]+#˚ yês¡T
Væ≤+<äTe⁄\ Vü≤≈£îÿ\≈£î ‘·\ ˇ>±Z\ì Ms¡T n+{≤s¡T. ø±ã{Ï,º ôV≤’ +<äe+ |üP]Ô>±
dü«<˚oj·Ty˚Tqì yê~+#·&+É M]øÏ nedüs+¡ . |üsêsTT yêfi¯fl qT+&ç uÛ≤s¡rj·T‘·qT
ø±bÕ&ÉTø√e&É+ M] sê»ø°j·÷~Ûø±s¡+˝À n‘·´+‘· eTTK´yÓTÆq uÛ≤eq. ø±˙
<ë<ë|ü⁄ #·]Á‘·ø±s¡T\+<äs¡÷ yÓ’~ø£ Äs¡T´\T á >∑&ɶ≈£î #Ó+~qyês¡T ø±s¡˙,
eT<Ûä´Ädæj·÷ qT+&ç e\düe#êÃs¡˙ n+{≤s¡T. ôV’≤+<äyêìøÏ eT÷\+>±
Væ≤+<ä÷‘·«yê<äT\T uÛ≤$+#˚ y˚<ë\˝À yÓTT<ä{Ï<äsTTq s¡Tπ>«<ä+ á H˚\MT<ä
s¡÷bı+~+∫q~ ø±<äT. ÇsêHé˝ÀH√ nbòÕÈìkÕÔHé˝ÀH√ n~ »]–+~. |ü+C≤ãT
ÁbÕ+‘êìøÏ e∫Ãq Äs¡T´\T s¡Tπ>«<ëìï ‘·eT‘√ rdüTø=#êÃs¡T. yê] ôV’≤+<äe+
≈£L&Ü (á ns¡ú+˝À) $<˚o eT‘·y˚T nsTT‘˚ eTTdæ¢+\q÷ Ŭø’ düÔe⁄\q÷ ‹≥º&É+
m{≤¢? |üsêsTT Á|üuÛ≤yê\ qT+∫ eTq*ï eTq+ ø±bÕ&ÉTø√e&Éy˚T C≤rj·T‘·≈£î
ìs¡«#·q+ nH˚ n_ÛÁbÕj·÷ìï ì\u…≥Tºø√e&É+ m{≤¢? ø±ã{Ϻ nìï #ê]Á‘·ø£
Ä<Ûësê\≈£L $s¡T<ä∆+>± Äs¡T´\T Çø£ÿ&çyêπsq˙ mø£ÿ&ç qT+&û sê˝Ò<ä˙
142
#·]Á‘· bÕsƒê\ô|’q ø±cÕj·T+ ˙&É
yê~+#ê*. ◊<˚fifl¯ ÁøÏ‘+· ñ‘·sÔ Á¡ |ü<X˚ Ÿ, eT<Û´ä Á|ü<X˚ Ÿ\˝Àì #·]Á‘· bÕsƒê´+XÊ\˝À
Á|üy˚X¯ô|{Ϻq e÷s¡TŒ\˝À Ç~ Á|üeTTKyÓTÆq~. Äs¡T´\T eT<Ûä´Ädæj·÷ qT+&ç
e#êÃs¡q&ÜìøÏ #·]Á‘·ø±s¡T\T nH˚ø£ Ä<Ûësê\T #·÷|æ+#ês¡T. uÛ≤wü qT+&ç
|ü⁄sêedüTÔ neX‚cÕ\ <ëø± nH˚ø£ Á|üe÷D≤\T #·÷|æ+#ês¡T. M{Ï˝À <˚ìø°
»yêãT #Ó|Œü ≈£î+&Ü, ªÇ<˚ ì»+µ nì |æ\\¢ bÕsƒ´¡ |ü⁄düøÔ ±\˝À ‘·q n_ÛÁbÕj·÷ìï
sêdæ n#·TÃy˚ùdj·T&É+ <ë«sê #·]Á‘· ‘êqT ø√s¡T≈£îqï≥Tº »]–+<äì dü+|òTt |ü]yêsY
ìs¡÷|æ+#ê\ì #·÷düTÔqï~.
y˚<ë\‘√H˚ eTq #·]Á‘·, dü+düÿ è‹ yÓTT<ä\e⁄‘êj·Tì, dü+düÿ è‘· uÛ≤ùw
eTq ‘=* uÛ≤wü nH˚ qeTàø£+ ≈£L&Ü Væ≤+<ä÷‘·«yê<äT\ <äèø£Œ<∏ëìøÏ nedüs¡+.
Vü≤s¡bÕŒ ` yÓTTVü≤+»<ës√ Hê>∑]ø£‘· n+‘·ø£+fÒ |üPs¡«y˚T ñ+<ä˙, n~ ªÄs¡´µ
Hê>∑]ø£‘· ø±<ä˙, yê] uÛ≤wü≈£î dü+düÿ è‘·+‘√ >±˙ dü+düÿ è‘êìï b˛*q Ç+&√
j·T÷s√|æj·THé uÛ≤wü‘√ >±˙ b˛*ø£ ˝Ò<äì #·]Á‘·ø±s¡T\T <ë<ë|ü⁄ @ø£Á^e+>±
qeTTà‘ês¡T. Væ≤+<ä÷‘·«yê<äT\T ‹s¡>∑ sêj·T<ä\#·T≈£îqï #·]Á‘·˝À Vü≤s¡bÕŒ
Hê>∑]ø£‘·qT ≈£L&Ü Äs¡T´\πø n+≥>∑&É‘ês¡T.
sêuÀj˚T s√E\˝À á $wüj·÷ìï >∑T]+∫ #ê˝≤ $yê<ä+ #Ó\πsπ>
neø±X¯+ ñ+~. ø±ã{Ϻ Bìì Ç+ø=+#Ó+ $es¡+>± ‘Ó\TdüTø√e&É+ nedüs+¡ .
ªÄs¡´µ X¯u≤›ìï ˇø£ ªC≤‹µøÏ n+≥>∑≥º&É+ Væ≤+<ä÷‘·«yê<äT\≈£î nedüs¡+. Ä
C≤‹ ªeTqµ |üPØ«≈£î\T, yêπs Çø£ÿ&É ‘=* Hê>∑]ø£‘·qT s¡÷bı+~+#ês¡T. yê]
uÛ≤wü dü+düÿ è‘·+, yê] kÕVæ≤‘·´+ y˚<kä ÕVæ≤‘·´+, yê] Jeq $<Ûëq+ ôV≤’ +<äe+.
Çe˙ï Væ≤+<äT‘·«yê<äT\T |ü⁄q]¢œ+#·<ä\#·T≈£îqï #·]Á‘·≈£î πø+Á<ä uÛ≤yê\T. á
düT+<äs¡yÓTÆq Hê>∑]ø£‘· eTTdæ¢+\ sêø£‘√ <Ûä«+düyÓTÆ á Á|ü»\T u≤ìdü‘·«+˝ÀøÏ
b˛j·÷s¡H˚~ ‘·s¡Tyê‹ #·]Á‘·≈£î yê]#˚à yê´K´.
ø±˙, #·]Á‘·ø±s¡T\ <äèwæº˝À ªÄs¡´µ X¯ã›+ ˇø£ C≤‹ì dü÷∫+#˚~ ø±<äT.
n~ ˇø£ uÛ≤wüqT ˝Òø£ ˇø£ uÛ≤cÕ≈£î≥T+u≤ìï dü÷∫+#˚ e÷≥. á uÛ≤wü\qT
Ç+&√ ` j·T÷s√|æj·THé uÛ≤wü\T n+{≤s¡T. dü+düÿ è‘·+‘√ düVü‰ nH˚ø£
j·T÷s√|æj·THé uÛ≤wü\T á ≈£î≥T+u≤ìøÏ #Ó+~q$. M{ÏøÏ eT÷\yÓTÆq ‘=*
uÛ≤wü ˇø£{Ï ñ+≥T+<äqï n_ÛÁbÕj·T+ #·]Á‘·ø±s¡T\˝À ñ+~. Ä uÛ≤wü #Ûêj·T\T
143
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
Áø°.|üP.1800 ÁbÕ+‘·+˝À yÓTT≥ºyÓTT<ä{ÏkÕ] |ü•Ãe÷dæj·÷˝À ø£ì|ækÕÔsTT.
‘·s¡Tyê‘· ÇsêHé, nbòÕÈìkÕÔHé\˝À, dæ+<Ûä÷q~ ÁbÕ+‘·+˝À Ä uÛ≤wü e÷{≤¢&˚
Á|ü»\T ø£ì|ækÕÔs¡T.
n|üŒ{Ïπø á ÁbÕ+‘·eT+‘·{≤ y˚πs uÛ≤wü\T e÷{≤¢&˚ Á|ü»\THêïs¡T.
yêfi¯fl˝À ø=+<ä] Hê>∑]ø£‘· á ªÄs¡´µ uÛ≤wü e÷{≤¢&˚ Hê>∑]ø£‘ø· H£ êï yÓTs¡T>∑sTTq<˚.
ªÄs¡´µ uÛ≤wü ÇsêHé ÁbÕ+‘·+˝À |ü]¸j·THé uÛ≤wü>±q÷, dæ+<Ûä÷ >∑+>± q<äT\
ÁbÕ+‘·+˝À dü+düÿ è‘·+>±q÷ (kÕúìø£ uÛ≤wü\ Á|üuÛ≤e+ e\¢ ø=+‘· e÷s¡TŒ
#Ó+~) dæús¡|ü&ç+~. s¡Tπ>«<ä+ dü+düÿ è‘·+˝Àì yÓTT<ä{Ï kÕVæ≤‘·´+. Ç~ Áø°.|üP.
1500`1000 dü+e‘·‡sê\ ø±˝≤ìøÏ #Ó+~q<ä˙, Bìì s¡÷|üø£\Œq #˚dæq~
(ªsêdæq~µ nq˝ÒeTT) Á|üdüTÔ‘· nbòÕÈìkÕÔHé ÁbÕ+‘·+˝Àq˙ s=$T˝≤¢ <∏ë|üsY
n+{≤s¡T. á s¡Tπ>«<ä ø±\|ü⁄ dü+düÿ è‘·+ ‘·s¡Tyê‹ ø±\|ü⁄ dü+düÿ è‘·+ ø£+fÒ
ÁbÕNq |ü]¸j·THé≈£î düìïVæ≤‘·yÓTÆq~.
ªÄs¡´µ X¯ã›+ C≤‹ì ø±ø£ uÛ≤wüqT dü÷∫+#˚ e÷fÒqqT≈£îHêï, Ä uÛ≤wü
e÷{≤¢&˚ Á|ü»˝ÒyÓTÆHê ô|<ä›m‘·TÔq dæ+<Ûä÷ ` >∑+>± q<äT\ ÁbÕ+‘êìøÏ
e\düe#êÃsê? yê] e\dü <ë«sêH˚ (Ä Áø£eT+˝À kÕúìø£ uÛ≤wü\‘√ ø£*dæ ˇø£
s¡÷|ü+ rdüT≈£îqï) dü+düÿ è‘·+ uÛ≤wü Á|ü#ês¡eTsTT´+<ë? Ç≥Te+{Ï e\dü
»]–+<ä˙ ìC≤ìøÏ ¬s+&ÉT $&É‘·\T>± ªÄs¡´µ uÛ≤wü e÷{≤¢&˚ Á|ü»\T
dæ+<Ûä÷`>∑+>±q<äT\ ÁbÕ+‘êìøÏ e#êÃs¡˙, n+‘·≈£î eTT+<äT ñqï Vü≤s¡bÕŒ
Hê>∑]ø£‘q· T yês¡T <Û«ä +dü+ #˚kÕs¡˙ qy˚Tà #·]Á‘·ø±s¡T\THêïs¡T. ø√XÊ+_ M]˝À
ˇø£s¡T. nsTT‘˚ eTqTwüß\ uÛÖ‹ø£ e\dü ø£+fÒ uÛ≤wü, <ëì‘√ düìïVæ≤‘·+>±
eTT&ç|&ü qç ø£sà¡ ø±+&É yê´|æÔ #Ó+<ä&yÉ T˚ m≈£îÿe »]–+<äì uÛ≤$+#˚ #·]Á‘·ø±s¡T\T
≈£L&Ü e⁄Hêïs¡T. s=$T˝≤¢ <∏ë|üsY M]˝À ˇø£s¡T. nsTT‘˚ ªÄs¡T´\µ uÛÖ‹ø£ e\dü
»]–+<äì qy˚Tà ø√XÊ+_ düVæ≤‘·+ yês¡T>±˙ yê] uÛ≤wü>±˙ ªX¯ó<ä∆+µ>±
ñ+&çb˛˝Ò<ä˙, kÕúì≈£î\‘√q÷ yê] uÛ≤cÕdü+düÿ è‘·T\‘√q÷ ø£\>∑*dæ #ê˝≤
e÷s¡TŒ≈£î ˝ÀqTø±e&É+ »]–+<ä˙ n+{≤s¡T.
yÓTT‘êÔìøÏ ªÄs¡´µ uÛ≤cÕ dü+düÿ è‘·T\ sêø£ (˝Òø£ s¡÷|üø£\Œq) ø£+fÒ
|üPs¡«y˚T Çø£ÿ&É uÛ≤wü\THêïsTT, dü+düÿ è‘·T\THêïsTT. ny˚ kÕúìø£yÓTÆq$. eTq
144
#·]Á‘· bÕsƒê\ô|’q ø±cÕj·T+ ˙&É
uÛ≤cÕdü+düÿ è‘·T\˝Àì ªÄs¡´µ n+X¯ ãj·T{Ï qT+&ç e∫Ã+~. n~ eTqTwüß\
e\dü s¡÷|ü+˝ÀH˚ Á|ü<Ûëq+>± e∫Ã+<ë ˝Ò<ë kÕ+düÿ è‹ø£ $düÔs¡DÒ Á|ü<Ûëqe÷
nqï $wü j · T + n≥T+∫, n~ ãj· T {Ï qT+&ç e∫à kÕú ì ø£ uÛ ≤ cÕ
dü+düÿ è‘·T\‘√q÷ Á|ü»\‘√q÷ $T[‘·eTsTT+~. á Áø£eT+˝À eTq Væ≤+<ä÷‘·«
yê<äT\T uÛ≤s¡rj·T dü+düÿ è‹ nì |æ\T#·T≈£îH˚~ s¡÷bı+~+~. <˚X¯ ∫Á‘·|ü≥+
MT<ä uÛÑøÏÔ ô|+#·Tø=ì dü]Vü≤<äT›\˝À |ü⁄{Ϻq dü+düÿ è‘˚ ªuÛ≤s¡rj·T+µ n˙ ãj·T≥
|ü⁄{Ϻq <ëìì Ä<ä]+#˚ eTTdæ¢+\T, Å ¬ø’ düÔe⁄\T $<˚o e÷qdü|ü⁄Á‘·T\˙
nH˚≥≥ºsTT‘˚ n~ ôV’≤+<äyêìøÏ ≈£L&Ü e]ÔdüTÔ+~.
Væ≤+<ä÷‘·« yê<äT\≈£î á dü+>∑‹ ‘Ó\TdüTqT ø±ãfÒº Äs¡T´\T Çø£ÿ&ç
yêπsqì yê~+#·&+É yê]øÏ nedüse¡ TsTT+~. Ä ø√D+ qT+&ç #·]Á‘· bÕsƒê\qT
‹s¡>∑sêj·T&É+ nedüs¡+ nsTT+~. ô|’>± ªeTqµ |üPØ«≈£î\T>± yês¡T uÛ≤$+#˚
Äs¡T´\qT øπ e\+ uÛ≤cÕ dü+düÿ è‘·T\qT dü÷∫+#˚ düe÷»+>± ø±ø£ ˇø£ ªC≤‹µ>±
uÛ≤$+#·Tø√e&É+ yê]øÏ nedüs¡+. >=|üŒ $C≤„qe+‘·T\T, Á<äwüº\T nsTTq
Äs¡T´\T ªuÛ≤s¡‘·C≤‹µ |üPØ«≈£î\˙, yêπs Çø£ÿ&ç ‘=* Hê>∑]ø£‘·qT ì]à+∫q
yês¡˙ Væ≤+<ä÷‘·«yê<äT\T qeTTà‘ês¡T. eTTdæ¢+\ sêø£‘√ Ä Hê>∑]ø£‘·
|ü‘·qeTsTT+<ä+{≤s¡T.
nsTT‘˚ ªÄs¡T´\µ sêø£≈£î |üPs¡«+ ` ø£˙dü+ yÓsTT´ dü+e‘·‡sê\ |üPs¡«+
` dæ+<Ûä÷q~ ˝Àj·T˝Àq÷ |ü•ÃeT Ädæj·÷˝Àì yÓTdü|ü{À$Tj·÷˝Àq÷ ≈£L&Ü
Hê>∑]ø£‘\· THêïsTT. dæ+<ÛTä Hê>∑]ø£‘· øπ +Á<ë\sTTq Vü≤s¡bÕŒ, yÓTTVü≤+»<ës√\T
n|üŒ{Ïπø |ü≥ºD Hê>∑]ø£‘·\T. ‘·s¡Tyê‘· e∫Ãq Äs¡´ Hê>∑]ø£‘· |üX¯ób˛wüø£
dü+#ês¡ Hê>∑]ø£‘· ø±ã{Ϻ yês¡÷ Ms¡T ˇø£πsqì <äu≤sTT+#·&ÜìøÏ M\T˝Ò<äT.
Vü≤s¡bÕŒ yêdüT\ *|æì Ç|üŒ{Ï<ëø± mes¡÷ #·<äe˝Òø£b˛j·÷s¡T >±˙ <ëìì
ªÄs¡´µ uÛ≤wü>± uÛ≤$+∫ #·~y˚ Á|üj·T‘êï\ø£+fÒ Á<ä$&É uÛ≤wü>± uÛ≤$+∫ #·~y˚
Á|üj·T‘êï˝Ò ø=+‘· m≈£îÿe dü+‘·è|æÔìe«>∑\T>∑T‘·THêïj·Tì s=$T˝≤¢ <∏ë|üsY
n+{≤s¡T.
yÓTT‘êÔìøÏ ªÄs¡T´\Tµ nH˚~ ˇø£ ªC≤‹µ ø±<äT. n~ uÛ≤cÕ dü+düÿ è‘·T\qT
dü÷∫+#˚ e÷≥. Ä uÛ≤cÕ dü+düÿ è‘·T\T ø£*–q Á|ü»\ uÛÖ‹ø£ e\dü\ e\¢
145
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
ø±e#·TÃ, ˝Òø£ Ç‘·s¡ s¡÷bÕ\˝À »]–q yê´|æÔe\¢ ø±e#·Tà (Ç$ ¬s+&É÷
»]>±sTT>±˙ @~ Á|ü<Ûëq+ nH˚~ $yê<ëdüŒ<ä+>± ñ+~) á ªÄs¡´µ n+X¯
Áø°.|üP. 1500 ÁbÕ+‘·+˝À dæ+<Ûä÷q~ ÁbÕ+‘êìøÏ #˚]+~. dü+düÿ è‘· uÛ≤wü,
<ëì‘√ düìïVæ≤‘·+>± eTT&ç|ü&çq ø£s¡àø±+&É, bÂs√Væ≤‘·´ ÁbÕeTTK´+, |üX¯ó
b˛wüø£ Jeq $<Ûëq+ Bì \ø£Då ≤\T. n|üŒ{Ïøπ nH˚ø£ Äπs´‘·s¡ uÛ≤cÕ dü+düÿ è‘·T\T
Çø£ÿ&É dæús¡|ü&ç ñHêïsTT. Ä uÛ≤wü\T dü+düÿ è‘·+ ˝≤>∑ Ç+&√ ` j·T÷s√|æj·THé
uÛ≤cÕ ≈£î≥T+u≤ìøÏ #Ó+~q$ ø±e⁄. Ä dü+düÿ è‹ yÓ’~ø£+ ø±<äT. Ä uÛ≤wü\T
Á<ä$&É|üPs¡« uÛ≤cÕ ≈£î≥T+u≤ìø°, {Ïu…{À`ãs¡àHé uÛ≤cÕ ≈£î≥T+u≤ìø°,
ÄÁk˛º@wæj·÷{Ïø˘ uÛ≤cÕ ≈£î≥T+u≤ìø° #Ó+~q$. ÁbÕ<˚•ø£‘·qT ã{Ϻ eTq`‘·q
ìs¡ísTT+#˚≥≥ºsTT‘˚ á Äπs´‘·s¡ uÛ≤wü\T, á nyÓ’~ø£ dü+düÿ è‘˚ ªeTq$µ. Äs¡´
uÛ≤cÕ dü+düÿ è‘·T\T, yê{Ï qT+&ç Ä$s¡“¤$+∫q ôV’≤+<äe+ |üsêsTT$. á
|üsêsTT »q+ n‘·T´qï‘·yÓTÆq kÕúìø£ Äπs´‘·s¡ Hê>∑]ø£‘· nsTTq Vü≤s¡bÕŒ
Hê>∑]ø£‘·qT ã\Á|üjÓ÷>∑+‘√ HêX¯q+ #˚XÊs¡ì ø√XÊ+_ e+{Ï #·]Á‘·ø±s¡T\T
qeTTà‘·T+&É>±, Vü≤s¡bÕŒ Hê>∑]ø£‘· |üsê´es¡D e÷s¡TŒ\≈£î ‘·≥Tºø√˝Òø£ |ü‘·q+
nsTT+<ä˙ n~ Äs¡´ Ä>∑eTq+ ø£+fÒ eTT+<˚ »]–+<ä˙ s=$T˝≤ <∏ë|üsY‘√
düVü‰ ‘·s¡Tyê‹ #·]Á‘·ø±s¡T\T qeTTà‘ês¡T.
ìC≤ìøÏ ÁbÕ<˚•ø£‘·qT ãfÒº eTq`‘·q nH˚~ ìs¡ísTT+#·qedüs¡+ ˝Ò<äT.
eTTdæ+¢ \≈£î, Ŭø’ deÔü ⁄\≈£î düe÷q Vü≤≈£îÿ\T Çe«&É+ Çwü+º ˝Òì Væ≤+<ä÷‘·«yê<äT\T
rdüTø=∫Ãq $ø£è‘·yÓTÆq ‘·s¡ÿ+ Ç~. ªmø£ÿ&çqT+&√ e∫à Çø£ÿ&ç Á|ü»\‘√
MT¬s+‘√ y˚TeT+‘˚ n+{≤sê?µ nH˚~ yÓTÆHê]{°\≈£î e´‹πsø£+>± yês¡T
Á|üjÓ÷–+#˚ yê<äq. ìC≤ìøÏ áHê&ÉT á <˚X¯+˝À ñqï eTTdæ¢+\T, Ŭø’ düÔe⁄\T
ªmø£ÿ&çqT+&√µ sê˝Ò<äT. yês¡+‘ê Çø£ÿ&çyêπs. á dü+>∑‹ Væ≤+<ä÷‘·«yê<äT\≈£î
‘Ó\TdüT. nsTT‘˚ yês¡T ø±ø£b˛sTTHê yês¡T qy˚Tà eT‘·+ ª|üsêsTT ÁbÕ+‘ê\≈£îµ
#Ó+~q<˚ ø£<ë. Ä eT‘·+ Çø£ÿ&ç Á|ü»\ eT‘·+‘√ düe÷q Á|ü‹|ü‹Ô m{≤¢
ø√s¡T≈£î+≥T+~? eTd”<äT˝À ÁbÕs¡úq\T »]π> f…Æ+˝À eTd”<äT eTT+<äT u≤C≤
uÛÑ»+Ár\T yêsTT+#=<ä›ì Çø£ÿ&ç Á|ü»\ dü+düÿ è‹ ô|’q Ä+ø£å˝…{≤¢ ô|&É‘ês¡T?
Çø£ÿ&ç Á|ü»\ <˚e⁄&ÉsTTq sêeTT&ç >∑T&çì |üsêsTTyêfi¯ófl ≈£L˝ÒÃdæ nø£ÿ&˚ |üsêsTT
146
#·]Á‘· bÕsƒê\ô|’q ø±cÕj·T+ ˙&É
eT‘· ÁbÕs¡úHêdüú˝≤ìï ø£&ç‘˚ Çø£ÿ&ç Á|ü»\T <ëìì ˝ÖøÏø£yê<ä+ ù|]≥
uÛÑ]+#·e\dæ+<˚Hê? Ç‘ê´~ Á|üX¯ï\T Væ≤+<ä÷‘·«yê<äT\T #ê˝≤ ñÁ<˚ø£+‘√
n&ÉT>∑T‘ês¡T.
ˇø£ y˚fi¯ ôV’≤+<äe+ á >∑&ɶMT<ä Ä$s¡“¤$+∫q eT‘·y˚T nsTTHê ÇkÕ¢+,
Ŭø’ düÔe+ düe÷q Vü≤≈£îÿ\T ø√s¡Tø√e&É+˝À ‘·|ü˝Ò<äT. n$ ˇø£|ü&ÉT mø£ÿ&√
|ü⁄{Ϻ ñ+&Ée#·TÃqT. ø±˙ Ç|ü&ÉT Ä eT‘ê\qT nqTdü]+#˚ Á|ü»\T ø√≥¢
dü+K´˝À á <˚X¯yêdüT\˝ÀH˚ ñHêïs¡T. n$ |üsêsTT eT‘ê˝…{≤¢ ne⁄‘êsTT?
á s√E n$ ¬s+&É÷ eTq <˚XÊìøÏ (≈£L&Ü) #Ó+~q eT‘ê˝Ò. Ä Á|ü»\≈£î
düe÷q Vü≤≈£îÿ\T m{≤¢ ìsêø£]kÕÔs¡T?
ìsêø£]+#˚≥≥ºsTT‘˚ ôV≤’ +<äe+ eT÷˝≤\T ≈£L&Ü ãj·T{Ï qT+&ç e∫Ãq
Äs¡´ dü+düÿ è‹˝À ñHêïsTT ø£<ë. Ä ø±s¡D+>± ‘êeTT eTTdæ+¢ \≈£L Á¬ød’ eÔü ⁄\≈£L
e]Ô+|üCÒùd ‘·s¡ÿ+ Væ≤+<äTe⁄\≈£î ‘Ó\TdüTqT ø±ãfÒº #·]Á‘·qT ‹s¡>∑sêdæ Äs¡T´\T
Çø£ÿ&çyêπsqì bÕsƒ¡´ |ü⁄düÔø±\ #˚‘· #Ó|æŒ+#˚ Á|üj·T‘·ï+ #˚düTÔHêïs¡T.
ôV’≤+<äe+ eTTdæ¢+\ sêø£≈£î |üPs¡«+ #ê˝≤ ñ#·Ã¤ dæú‹˝À ñ+&˚<ä˙
eTTdæ¢+\T e∫à Væ≤+<äTe⁄\qT u≤ìdü\T #˚düT≈£îqï Áø£eT+˝ÀH˚ ôV’≤+<äe+˝ÀøÏ
˙#·eTsTTq \ø£åD≤\T Á|üy˚•+#êj·T˙ ≈£L&Ü Mfi¯ófl n+{≤s¡T. n+‘·es¡≈£î
eTqTwüß\qT >∑TD≤ìï ã{Ϻ eØZø£]+∫q es¡íe´edüú ñ+&ç+<ä˙, eTTdæ¢+sêE\
sêø£e\¢ uÛ≤s¡rj·T dü+düÿ è‹ <Óã“‹ì ø£s¡T&ÉT>∑{Ϻq ≈£î\e´edüú @s¡Œ&ç+<ä˙,
n|üŒ{Ï <ëø± eT>∑yê&ç düVü≤<Ûäs¡à#ê]DÏ>± >∑T]Ô+#·ã&çq Ád”Ô Ä ‘·s¡Tyê‘·
eT>∑yê&çøÏ u≤ìdü nsTT+<ä˙ ≈£L&Ü n+{≤s¡T.
|ü~ dü+e‘·‡sê\ ÁøÏ+<ä eT<Û´ä Á|ü<X˚ Ÿ˝À uÛ≤s¡rj·T »q‘ê bÕغ Á|üuTÑÛ ‘·«+
ˇø£ #·]Á‘· bÕsƒ¡´Á>∑+<∏ëìï Á|üy˚X¯ô|{Ϻ+~. <ëì ù|s¡T ªuÛ≤s¡‘Yø° kÕ+düÿ è‹ø˘
$sêdü‘Yµ. n+<äT˝À á $<Ûä+>± nHêïs¡T. ª>∑‘· yÓsTT´ dü+e‘·‡sê\ #ê]Á‘·ø£
|ü]dæú‘·T\ ø±s¡D+>± ‘=*Hê{Ï kÕ+düÿ è‹ø£ W<ësê´ìï eTq düe÷»+
ø√˝ÀŒsTT+~. BìøÏ ø±s¡D+ eTq ã\V”≤q‘· ø±<äT. kÕe÷õø£ sê»ø°j·T
|òüT≥q\øÏ~ düVü≤» |üs¡´ekÕq+.µ Çø£ÿ&É ªyÓsTT´ dü+e‘·‡sê\ #ê]Á‘·ø£
|ü]dæú‘·T\Tµ nH˚~ eTTdæ¢+ sêE\ bÕ\qqT dü÷∫düTÔ+<äì y˚πs #Ó|üŒqedüs¡+
147
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
˝Ò<Tä . ªÁbÕNqø±\+ Á|ü<ëÛ q+>± Ä<Ûë´‹àø£ j·TT>∑+. n~ uÛ≤s¡‘<· X˚ ¯ dü«s¡j í T· T>∑+.
Ä ‘·s¡Tyê‘· $<˚o <ë&ÉT\T yÓTT<ä\j·÷´sTT. á $<˚o <ë&ÉT\T eTq
kÕ+düÿ è‹ø£ e´øÏ‘Ô ê«ìï <Óã“rXÊsTT. e÷s¡TŒ≈£î ‘êe⁄ ñqï es¡í e´edüú kÕúq+˝À
ø£sT¡ &ÉT>∑{qºÏ ≈£î\e´edüú e∫Ã+~. Ád”\Ô T ùd«#·Ãq¤ T ø√˝ÀŒj·÷s¡T. düV≤ü <Ûsä à¡ #ê]DÏ>±
e⁄+&çq Ád”Ô <ëd” nsTT+~. dürdüV≤ü >∑eTHê\T yÓTT<ä\j·÷´sTT... n+≥sêì‘·q+
bÕ{Ï+#·&É+ yÓTT<ä\sTT+~. <ëì |òü*‘·+>± düe÷»+˝À ˇø£ es¡Z+ Á≈£Ls¡yÓTÆq
nD∫y˚‘≈· L£ ndüe÷q‘·≈L£ >∑T] nsTT+~µ nì dü÷ÿ\T |æ\\¢ ø√dü+ ñ<˚•› +∫q
á bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£+ n+≥T+~.
ôV≤’ +<äe dü+düÿ è‹ ñqï‘·yTÓ qÆ <äX¯ qT+&ç ˙#·yTÓ qÆ <äX≈¯ î£ |ü&bç ˛sTT+~
nq&ÉyT˚ ø±ø£, Ä e÷s¡TŒqT ªeTTdæ+¢ \ <ë&ÉT\‘√µ eTT&çô|≥º&+É Ç+ø± $∫Á‘·yTÓ qÆ
$wüj·T+. ≈£î\e´edüú >∑T]+∫ #ê˝≤ Á≈£Ls¡yÓTÆq, ø£]ƒqyÓTÆq ìj·Te÷\T ô|{Ϻq
eTqTdüà è‹ eTTdæ¢+sêE\ sêø£ ø£+fÒ #ê˝≤ |üPs¡«y˚T Á|üø£{Ï+#·ã&ç+~.
eTqTdüà è‹ Áø°.|üP. 200 qT+&ç Áø°.|üP. 500 eT<Ûä´ø±˝≤ìøÏ #Ó+~q<äì
#·]Á‘·ø±s¡T\ n+#·Hê. n|üŒ{ÏøÏ eTTdæ+¢ sêE\T uÛ≤s¡‘<· X˚ ÊìøÏ sêe&É+ dü+>∑‹
n≥T+∫ Á|üeø£Ô eTVü≤eTà<˚ |ü⁄≥º˝Ò<äT ! ìC≤ìøÏ ≈£î\ ˙‹ì $es¡+>±
dü÷Árø£]+∫q düà è‘·T\T (<Ûäs¡àXÊÁkÕÔ\T) n˙ï eTVü≤eTà<äT |ü⁄≥Tºø£ eTT+<äT
(ˇø£{Ï s¬ +&ÉT $TqVü‰sTT+|ü⁄\T+fÒ ñ+&Ée#·TÃqT) s¡÷|ü ø£\Œq #˚dqæ y˚. Ád”\Ô qT
<ëd”\T>± Á|üø£{Ï+∫q~ ≈£L&Ü á düà è‘·T˝Ò. yê≥ìï+{Ï˝Àø° eTqTdüà è‹
Ád”Ô\|ü≥¢ n‹ Á≈£Ls¡yÓTÆq~. n+≥sêì‘·q+ e÷≥ø=ùdÔ, Áø°düTÔ |üPsê«ìøÏ
(Ç+ø£ eTVü≤eTà<äT dü+>∑‹ m+<äT≈£î !) #Ó+~q ns¡úXÊg+˝Àq÷ Ä|üdüÔ+ã
<Ûäs¡àdü÷Á‘·+ ˝Àq÷ Ç‘·s¡ Áu≤Vü≤àD kÕVæ≤‘·´+˝Àq÷ n+≥sêì‘·q+ Á|ükÕÔeq
ñ+~. #·+&Ü\Ts¡qT #ê˝≤ ÁbÕNq ø±\+ qT+&ç ≈£L&Ü n+≥sêìyê]>±
#·÷XÊs¡T. j·TEπs«<ä+˝ÀH˚ (n+fÒ eTVü≤eTà<äT |ü⁄≥Tºø£≈£î m+‘· ˝Ò<äHêï yÓsTT´
dü+e‘·‡sê\T |üPs¡«+) á Á|ükÕÔeq ñ+~ ! á ‘·|Œü +‘ê ªeTTdæ+¢ \ <ë&ÉT\µô|q’
ô|≥º&É+ Vü‰kÕ´düŒ<ä+. ø√XÊ+_ $X‚¢wüD˝À nø£ÿ&É nπs_j·÷˝À ÇkÕ¢+
Ä$s¡“¤$düTÔqï düeTj·T+˝ÀH˚ Çø£ÿ&É ôV’≤+<äe Hê>∑]ø£‘·˝Àì |ü≥ºD Hê>∑]ø£‘·
n+‘·]+∫b˛sTT Á>±e÷\≈£î ≈£î~+#·T≈£îb˛sTT+~. n|üŒ{Ïπø #ê˝≤ eT÷s¡â+>±
148
#·]Á‘· bÕsƒê\ô|’q ø±cÕj·T+ ˙&É
ñqï~ n+‘·ø£+‘·≈£L eT]+‘· eT÷s¡â+>± ‘·j·÷s¡sTT+~. |òüT»˙, |òüTÀ]
eTVü≤eTà<é\ sêø£ø√dü+ ≈£î\e´edüú ø±#·Tø√˝Ò<äT.
ø±>± |òüT»˙, |òüTÀ] eTVü≤eTà<é <ë&ÉT\qT ªuÛ≤s¡‘·<˚X¯+µô|’q ªeTTdæ¢+\µ
<ë&ÉT\T>± uÛ≤$+#·&É+ m+‘·es¡≈£î düããT? áHê{Ï Ä|òüÈìkÕÔHé ÁbÕ+‘·+˝Àì
ˇø£ ∫qï sêC≤´ìï |ü]bÕ*düTÔqï ˇø£ sêE áHê{Ï |ü+C≤ãT sêh+˝Àì
eTs=ø£ ∫qï sê»´+ô|’q yÓj˚T´fi¯fl ÁøÏ‘·+ #˚dæq <ë&çì ªuÛ≤s¡‘·<˚X¯+ MT<ä
eTTdæ+¢ \ <ë&çµ>± e]í+#·&+É ˝À ns¡yú T˚ eTsTTHê ñ+<ë? áHê{Ï dü]Vü≤<äT\› q÷
kÕs¡«uÛÖeT‘ê«˙ï yÓj˚T´fi¯flHê{Ï |òüT≥q\≈£î nq«sTT+#·&É+ u§‹Ô>±
n#ê]Á‘·ø£yÓTÆq yê´U≤´qXË’*.
ø±˙ dü+|òtT|ü]yêsY #ê]Á‘·ø£ <äèø√ÿD+ n<˚. eTTdæ¢+\sTTq sêE\T
‘·eT sê»´ $düÔs¡D˝À uÛ≤>∑+>± áHê{Ï uÛ≤s¡‘·<˚X¯+ dü]Vü≤<äT›˝À|ü\ ñqï
sêC≤´\ô|’q #˚dæq <ë&ÉT\˙ï uÛ≤s¡‘·<˚X¯+ MT<ä |üs¡eT‘·düTÔ\sTTq $<˚o
<äT+&É>∑T\ <ë&ÉT˝Ò. yê]‘√ j·TT<ä∆+#˚dæq sêE\+<äs¡÷ Væ≤+<ä÷eT‘ê˙ï
uÛ≤s¡‘·<˚XÊ˙ï |üsêsTT <ë&ç qT+&ç ø±bÕ&É&ÜìøÏ b˛sê&çq <˚X¯uÛÑ≈£îÔ˝Ò. Ç|ü&ÉT
#·]Á‘· |ü⁄düÔø±\˝À á $<Ûä+>± sêj·T&É+ ˝Ò<äì yê]øÏ ø√|ü+. n~ C≤rj·T
uÛ≤yê\q÷ <˚X¯uÛÑøÏÔ˙ eTq˝À m<ä>∑≈£î+&Ü n&ɶ+ |ü&ÉT‘·Tqï<äì Á|üdüTÔ‘·
$<ë´e´edüúô|’q yê] n_ÛjÓ÷>∑+. #·]Á‘· bÕsƒ¡´ |ü⁄düÔø±\qT ‹s¡>∑sêdæ <˚X¯uÛÑøÏÔ
j·TT‘·yÓTÆq j·TTe‘·qT ‘·j·÷s¡T#˚j·÷\qï~ yê] Äø±+ø£å.
ˇø£y˚fi¯ n{≤¢ yê´U≤´ìùdÔ e÷Á‘·+ ‘·ù|ŒeTT+~ nì n&É>∑e#·TÃ.
n≥Te+{Ï yê´U≤´Hê\e\¢ <˚X¯uÛÑøÏÔ ì+&çq j·TTe≈£î\T ‘·j·÷s¡sTT‘˚
eT+∫<˚ø£<ë nH=#·TÃ. ø±˙ dü+|òtT |ü]yêsY qy˚Tà <˚X¯uÛÑøÏÔ dü«uÛ≤yêìï ns¡ú+
#˚düT≈£î+fÒ ‘·|üŒ á dü+<˚Vü≤+ rs¡<äT. dü+|òtT |ü]yêsY yê] düs¡dü«r •X¯ó
eT+~sê\˝À ñ|üjÓ÷–+#˚ bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø±\˝À? á ÁøÏ+~ yêø±´\T #·÷&É+&ç.
ªe+<ä˝≤~>± <äTsêàs¡TZ\sTTq sêø£ådüT\T eTq <˚XÊìï ÄX¯>± #·÷XÊs¡T. ô|<ä› ô|<ä›
ôd’Hê´\‘√ <√|æ&û<ës¡T\T eTq <˚X¯+ MT~øÏ e#êÃs¡T. ø=+‘·eT+~ ‘êeTT Á|ü|ü+#·
$CÒ‘·\eTì Á|üø£{Ï+#·T≈£îì e#êÃs¡T >±˙ ‘√ø£eTT&ç∫ bÕ]b˛ø£ ‘·|üŒ˝Ò<äT. ø=+<äs¡T
uÛ≤s¡‘·<˚XÊqï+‘ê |ü]bÕ*+#ê\ì Á|üj·T‘·ï+ #˚XÊs¡T>±˙ <ëìø√dü+ J$‘ê+‘·+ b˛sê≥+
149
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
#˚dü÷ÔH˚ ñ+&çb˛j·÷s¡T. yêfi¯fl≈£î ø£+{Ï ì+&Ü ìÁ<ä|ü≥º˝Ò<äT bÕ|ü+. ø=+‘·eT+~ ôV’≤+<äe
eT‘êìï ô|øÏ*+∫ y˚j·÷\ì #·÷XÊs¡T>±˙ yêπs ô|øÏ*+∫ y˚j·Tã&ܶs¡T. Ä ‘·s¡Tyê‘· ˇø£
#˚‹˝À ø£‹Ô, ˇø£ #˚‹˝À KTsêHé |ü≥Tº≈£îqï <äT+&É>∑T\T e#êÃs¡T. nH˚ø£ eT+~ Væ≤+<äTe⁄\
yÓT&É MT<ä ø£‹Ôô|{Ϻ eTTdæ¢+\T>± e÷sêÃs¡T. kÕ«‘·+Á‘·´+ ø√dü+ »]–q á b˛sê≥+
<Ûäs¡àj·TT<ä∆+ s¡÷|ü+ rdüT≈£î+~. eT‘·+ ø√dü+ ndü+U≤´≈£î\T ã*<ëq+ Ç#êÃs¡T. eTq+
ˇø£ j·TT<ä∆+ ‘·s¡Tyê‘· ˇø£ j·TT<ä∆+ ¬>\Tdü÷Ôb˛j·÷eTT. eTq+ $<˚o bÕ\≈£î\qT
ì\ã&É˙j·T˝Ò<äT >±˙ eTq qT+&ç y˚s¡sTTb˛sTTq k˛<äs¡T\qT ‹]– Væ≤+<äTe⁄\T>±
e÷s¡Ã˝Òø£b˛j·÷eTT... á y˚˝≤~ dü+e‘·‡sê\˝À \ø£å˝≤~ $<˚oj·TT\T e#êÃs¡T. ø±˙
n+<äs¡÷ nee÷qø£s¡yÓTÆq z≥$T #·$#·÷XÊs¡T...ø=+<ä]ì eTq+ J]í+#·T≈£îHêïeTT...
eTq+ $&çb˛sTT ñqï|ü&ÉT eTq yêfiËfles√ |üsêsTT yêfiËfles√ ìs¡sí TT+#·Tø√˝Òøb£ ˛j·÷eTT.
n|ü&ÉT yê]ì Js¡+í #˚dTü ø√˝Òøb£ ˛j·÷eTT. @y√ ø=ìï ˇ‹Ô&TÉ \e\¢ eTq qT+&ç y˚ss¡ TTb˛sTTq
yê]ì ≈£L&Ü eTq+ J]í+#·Tø√˝Òø£ b˛j·÷eTT. yês¡T áHê&ÉT eTTdæ¢+\T, Ŭø’ düÔe⁄\T...µ
πs|ü⁄ Mfi¯ófl ‹s¡>∑sêj·TuÀj˚T #·]Á‘· bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø±\T á $<Ûä+>±
ñ+&ÉuÀ‘êsTT. Ç~ <˚X¯ Á|ü»\qT ì»+>± Áù|$T+#˚ <˚X¯uÛÑøÏÔ >=+‘˚Hê? á
yêø±´\˝À ªeTqeTTµ n+fÒ mes¡T? eTTdæ¢+\T Á¬ø’düÔe⁄\T n+<äT˝À uÛ≤>∑+
ø±s¡T. yêfi¯flì+ø± ªJs¡í+µ #˚düTø√e\dæ ñ+~. á #·]Á‘·˝À Á|ü»\+‘ê $<˚o
<äT+&É>∑T\ô|’q <˚X¯uÛÑøÏÔj·TT‘·yÓTÆq b˛sê{≤\T #˚dü÷ÔH˚ e⁄Hêïs¡T. ªuÛ≤s¡‘·<˚X¯+µ
nH˚ uÛ≤eq, dü]Vü≤<äT›\‘√ düVü‰, m|üŒ{ÏqT+#√ ñ+~. <ëìì yÓTT‘·Ô+>±
ø£ã[+#ê\ì Á|ür $<˚oj·TT&ÉT Ä•düTÔ+&É>± á <˚XÊìï ì‘·´ s¡ø£Ô<ëq+‘√
Á|ü»\T ø±bÕ&ÉT≈£î+≥THêïs¡T. Ç~ e{Ϻ nã<ä∆y˚T ø±ø£ n#ê]Á‘·ø£+ ≈£L&Ü.
Çyê«[º Ç+&çj·÷ dü]Vü≤<äT›\≈£î Äe\qTqï yês¡T #ê˝≤eT+~ áe\qTqï
sêC≤´\qT z&ç+#·>∑*>±s¡T. yêfi¯flHÓes¡÷ ‘·]$Tø=≥º˝Ò<äT. yês¡T ô|<ä›sêC≤´˝Ò
HÓ\ø=\Œ>∑*>±s¡T. n+<äTe\¢ #Ó&˚ ø±≈£î+&Ü eT+∫ ≈£L&Ü »]–+~. _Ûqï
dü+düÿ è‘·T\ qT+&ç d”«ø£]+#·&ÜìøÏ dæ<+∆ä >± ñqï düe÷C≤\T Ä y˚Ts¡≈î£ ì+&ÉT>±
m<äT>∑T‘êsTT. n+<äTe\¢ eTq <˚X+¯ #ê˝≤H˚ Á|üj÷Ó »q+ bı+~+~. ªkÕ+ø£s´¡ +µ
nH˚ ndüVü≤´yÓTÆq Áu≤Vü≤àD°j·T uÛ≤eq ‘·\ì+&Ü møÏÿ+#·T≈£îqï yê]øÏ Ç~
s¡T∫+#·ø£b˛e#·TÃ >±ø£.
yêfi¯flqT Çø£ÿ&ç Á|ü»\T ‘·]$Tø={≤ºs¡T nq&É+˝À nyêdüÔ$ø£‘˚ ø±ø£
#ê]Á‘·ø£ ndü+ã<ä∆‘· ≈£L&Ü ñ+~. Çyê«*º Ç+&çj·÷ ∫Á‘·|ü{≤ìï m|üŒ{Ï
150
#·]Á‘· bÕsƒê\ô|’q ø±cÕj·T+ ˙&É
qT+&√ Á|ü»\T ªeTq <˚X¯+µ>± nqT≈£î+≥THêïs¡qTø√e&É+ Vü‰kÕ´düŒ<ä+.
Áu≤Vü≤àDT\˝À m|üŒ{ÏqT+&√ uÛÑs¡‘·uÛÑ÷$T, y˚<äuÛÑ÷$T, Äsê´es¡Ô+ yÓTT<ä\sTTq
uÛ≤yê\THêïsTT. yêfi¯flsTTHê <ëìøÏ uÛÖ‹ø£+>± áHê{Ï dü]Vü≤<äT˝› Ò Ç#·TÃ≈£îHêïsê
n+fÒ nqTe÷qy˚T. Çø£ Ç‘·s¡ Á|ü»\˝À n≥Te+{Ï uÛ≤eq e⁄+&˚ neø±X¯y˚T
˝Ò<äT. m|üŒ{Ï e÷{À m+<äT≈£î, á s√E Á>±MTD Á|ü»\T ªeTq <˚X¯+µ nH˚
e÷≥≈£î s¡øs£ ø¡ ±\ nsêú\T Ç#·TÃ≈£î+{≤s¡T. ˇø=ÿø£ÿ ÁbÕ+‘·+˝À Á|ü»\T ‘·eT~>±
uÛ≤$+#˚ ª<˚XÊìøϵ ˇø=ÿø£ÿ }Vü‰‘·àø£ dü]Vü≤<äT› ñ+≥T+~. ô|<ä› q<äT\ düMT|ü+˝À
ìedæ+#˚ Á|ü»\≈£î Ä q~øÏ áe\qTqï<˚ ‘·eT ª<˚X¯+µ. ø=+&É\ <ä>∑Zs¡
ñ+&˚yê]øÏ Ä ø=+&É\≈£î Äe\qTqï~ |üsêsTT <˚X¯+. Ä~yêd” Á|ü»\T ‘·eT
‘Ó>∑ ìedæ+#˚ ÁbÕ+‘êìï ‘·eT ª<˚X¯+µ>± uÛ≤$kÕÔs¡T. ª<˚X¯+µ nH˚ e÷≥qT Ä
ns¡ú+˝ÀH˚ Á|üjÓ÷–kÕÔs¡T.
Bìì >∑T]Ô+#·≈£î+&Ü ñ+&Ée\dæq nedüs¡+ dü+|òtT |ü]yêsY≈£î
@eTT+~? Çø£ÿ&É yê] sê»ø°j·T \øå±´ìï ns¡ú+ #˚düTø√yê*. uÛ≤s¡‘·<˚X¯+
Á|ü|ü+#· sê»ø°j·÷\˝À ˇø£ ô|‘·Ô+<ëØ sê»´+>± ‘·j·÷s¡Tø±yê*. Ç|ü&ÉT
nyÓT]ø± ñqï≥Tº Á|ü|ü+#·+˝À @ ô|‘·Ô+<ëØ sê»´eT÷ ñ+&É≈£L&É<äqT≈£îH˚
yês¡T <˚X¯uÛÑøÏÔ nH˚ uÛ≤eqqT <˚XÊìøÏ uÛÖ‹ø£ ã\dü+|ü‹Ôì ø£*Z+#˚ uÛ≤eq>±
#·÷&És¡T. ìC≤ìøÏ <˚X¯uÛÑøÏÔ nH˚ uÛ≤eq˝ÀH˚ Ä dü«uÛ≤e+ ñ+<äì <ëìï
nqTe÷q+>± #·÷kÕÔs¡T. ø±˙ uÛ≤s¡‘·<˚X¯+ ˇø£ nÁ>∑sê»´+ ø±yê\ì ø√s¡T≈£îH˚
yê]øÏ ª<˚X¯uÛÑøÏÔµ ˇø£ X¯øÏÔe+‘·yÓTÆq kÕ<Ûäq+. @ <˚X¯+ MT<äqsTT‘˚ Á|ü»\T
n#·+#·\yÓTÆq eTy˚Tø£‘êuÛ≤e+ ô|+#·Tø√yê\ì yês¡T Ä•düTÔHêïs√, Ä <˚X¯+
á s√E ˇø£ #ê]Á‘·ø£ Áø£eT+˝À @s¡Œ&çq<˚ ‘·|üŒ m|üŒ{ÏqT+&√ ˇø£ uÛÖ‹ø£
yêdüÔ$ø£‘·>± >±˙ ˇø£ e÷qdæø£ uÛ≤eq>± >±˙ ñqï~ ø±<ä+fÒ yê]øÏ q#·Ã<äT.
n+<äT≈£î _Ûqï+>± Ç<˚ ª<˚X¯+µ m|üŒ{Ï qT+&√ ñ+<ä˙, <ëì|ü≥¢ Á|ü»\˝À
Ms¡uÛÑøÏÔ ≈£L&Ü m|üŒ{ÏqT+&√ ñ+<ä˙ Á|ü»\qT q$Tà+#·&É+ yê] \øå±´ìøÏ
nedüs¡+. #·]Á‘·qT ‹s¡>∑sêj·T&ÜìøÏ >∑\ ø±s¡D≤\˝À Ç<=ø£{Ï.
Væ≤+<ä÷‘·«yê<äT\ kÕe÷õø£ \øå±´˙ï sê»ø°j·T\øå±´˙ï ø£*|æ #·÷ùdÔ
yê] yÓT<äfifl¯ ˝À ñqï uÛ$Ñ wü´‘Y ∫Á‘êìï #·÷&É>\∑ T>∑T‘ê+. n~ ôV≤’ +<äe kÕe÷õø£
151
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
|ü⁄Hê~ ô|’q ì\ã&çq uÛ≤s¡‘· nÁ>∑sê»´+. ôV’≤+<äe kÕe÷õø£ |ü⁄Hê~ n+fÒ
eT<Ûä´j·TT>±\ Hê{Ï ≈£î\e´eùdú nqTø√qø£ÿs¡˝Ò<äT. bÕ‘·ø±\|ü⁄ ≈£î\e´edüú
ÁbÕ‹|ü~ø£q Ä<ÛäTìø£ nÁ>∑sêC≤´ìï ì]à+#·&É+ kÕ<Ûä´+ ø±<äì yêfi¯fl≈£î u≤>±H˚
‘Ó\TdüT. ô|’>± ô|≥Tºã&ç<ëØ e´edüú ø£*Œ+#·>∑\ dü+|ü<ä Mfi¯fl¬ø+‘· e÷Á‘·+
#˚<äT ø±<äT. n+<äTπø yêfi¯fl≈£î >√¢ã˝…’CÒwüHé ø±yê*, <ëìøÏ nqTesTTq Ä]úø£
kÕ+πø‹ø£ e´edüú\T, Á|üÁøÏj·T\T ø±yê*. nø£ÿ&É $<˚o <˚«wüy˚TMT ˝Ò<äT. nsTT‘˚
kÕ+|òæTø£ J$‘·+ e÷Á‘·+ ôV’≤+<äe $\Te\ ÁbÕ‹|ü~ø£q ñ+&Ü*. Ç$ #ê˝≤
#·ø£ÿ>± n‘·T≈£î‘êsTT ≈£L&Ü. kÕ+πø‹ø£ Ä<ÛäTìø£‘·, ì#ÓÃqyÓT≥¢ ôV’≤+<äe
kÕe÷õø£ $\Te\T, nÁ>∑sê»´ Vü≤À<ë ` ÇB dü+|òtT |ü]yêsY }Væ≤+#·T≈£îH˚
Ç+&çj·÷. Ms¡T Ä<Ûë´‹àø£‘· >∑T]+∫ m+‘·>±qsTTHê e÷{≤¢&É˙ >±ø£, M]
\ø£å ´+ e÷Á‘·+ Ç<˚.
Bìì ì]à+#·&ÜìøÏ ø±e\dæ+~ <˚«wü+, ndüVü≤q+, ã\Á|üjÓ÷>∑+,
<Ís¡®q´+. Ä $\Te\T ì+&çq <˚X¯uÛÑøÏÔ, C≤rj·T‘· j·TTe‘·˝À ô|+#ê*.
n+<äTe\¢ ‘êeTT ‹s¡>∑ sêj·÷\qT≈£îqï #·]Á‘·˝À <˚«cÕH˚ï #·÷&Ü*, ndüV≤ü Hê˙ï
eTè>∑ÁbÕj·TyÓTqÆ ã˝≤˙ï e÷Á‘·yT˚ #·÷&Ü*. Mfi¯ófl uÛ≤s¡‘>Y ± uÛ≤$+#˚ uÛ÷Ñ uÛ≤>±ìøÏ
ãj·T{Ï qT+&ç e∫Ãq yêfi¯ófl πøe\+ <˚«wü+‘√H˚ e#êÃs¡T, nD∫y˚<ë›eTH˚
e#êÃs¡T. Çø£ÿ&ç Á|ü»\T yêfi¯flqT <˚«wü+‘√H˚ m<äTs=ÿHêïs¡T. ã\Á|üjÓ÷>∑+‘√H˚
‘·]$Tø={≤ºs¡T. yêfi¯ófl Çø£ÿ&ç J$‘êìøÏ Ç∫Ã+<˚MT ˝Ò<äT, |ü⁄#·TÃ≈£îqïB ˝Ò<äT.
Çø£ÿ&ç Á|ü»\T yê]øÏ Ç∫Ã+B ˝Ò<äT, yê] qT+&ç |ü⁄#·TÃ≈£îqïB ˝Ò<äT.
á nyêdüÔ$ø£yÓTÆq ∫Á‘êìï j·TTe‘·≈£î Çe«&É+ dü+|òtT|ü]yêsY \øå±´ìøÏ
ø±e\dæq <˚«cÕìï ø£*–+#·&ÜìøÏ nedüs¡+. n+fÒ Ç~ nã<ä∆eTì ‘Ó*d”
yês¡T ÇdüTÔHêïs¡ì ø±<äT. yêfi¯fl yÓT<äfi¯fl˝À á $ø±s¡+ ì+&ç ñ+~. ÇkÕ¢+
yê´|æÔ yÓT&ÉMT<ä ø£‹Ôô|{Ϻ #˚dæq eT‘·e÷]Œ&ÉT\ <ë«sê »]–+<äH˚~ Ç≥Te+{Ï
nã<ë∆\˝À ˇø£{Ï. n~ $H˚ø=B›, qy˚Tàø=B› Væ≤+<äTe⁄\T>± |ü⁄{Ϻq j·TTe≈£î\
yÓT<äfi¯fl˝À <˚«wü+ ì+&ÉT‘·T+~. eTTdæ¢+\ MT<ä <˚«wü+>± yÓTT<ä\sTTq~ ˇø£
kÕ<Ûës¡D <˚«wüuÛ≤e+>± e÷s¡>∑\<äT, ì*∫b˛>∑\<äT. <ëìì kÕ<Ûës¡D <˚«wü
uÛ≤e+>± m|üŒ{Ïø° ì\u…≥º&É+ dü+|òtT |ü]yêsY ˝øå±´\≈£î nedüs¡+. n+<äTπø
152
#·]Á‘· bÕsƒê\ô|’q ø±cÕj·T+ ˙&É
eTTdæ¢+\ô|’q yÓTT<ä\Tô|{Ϻq $<˚«wü Á|ü#êsêìï Á¬ø’düÔe+ MT~øÏ ‹bÕŒs¡T.
eT‘·|üs¡yÓTÆq yÓTÆHê]{°˝Òø±ø£ kÕe÷õø£ Ä]úø£ |”&Éq≈£î >∑T] nsTTq Á|ü»\
Äø±+ø£å\ MT<ä ˇø£ kÕs¡«Á‹ø£ ìs¡düqqT Væ≤+<ä÷‘·«yê<ä Á|ü#ês¡+ m|ü&É÷
sêCÒdü÷Ô ñ+≥T+~.
yÓT&ÉMT<ä ø£‹Ôô|{Ϻ eT‘·e÷]Œ&ÉT\T #˚j·÷\ì Á|üj·T‹ï+∫q eTTdæ¢+
bÕ\≈£î\÷ Á|üeTTKT\÷ eTq <˚X¯+˝À ˝Òø£b˛˝Ò<äT. n˝≤π> bÕ\≈£î\ eT‘·+˝ÀøÏ
e÷]‘˚ @y√ Á|üjÓ÷»Hê\T ekÕÔj·Tqï Á|ü˝ÀuÛÑ+e\¢ »]–q eT‘· e÷]Œ&ÉT\T
düVæ≤‘·+ ˝Òø£b˛˝Ò<äT. ø±˙ á $wüj·÷ìï |ü]XÀ<Ûäq #˚dæq #·]Á‘·ø±s¡T\+<äs¡÷
#Óù|Œ<˚$T≥+fÒ ã\Á|üjÓ÷>∑+ ø£Hêï, Á|ü˝ÀuÛ≤\ ø£Hêï ÇkÕ¢+ yê´|æÔøÏ m≈£îÿe
<√Vü≤<ä+ #˚dæ+~ dü÷|ò” Á|ü#ês¡≈£î\ uÀ<Ûäq\T. eT+Á‘· ‘·+Á‘ê\‘√ s√>±\T
qj·T+#˚dü÷Ô Væ≤‘·uÀ<Ûä #˚dü÷Ô ù|<ä]ø£+˝À ã‘·T≈£î‘·÷ <Ó’e uÛ≤eqqT Á|ü»\˝À
Á|ü#ês¡+ #˚dæq á ª|”sYµ\ <äsêZ\T <˚X¯+˝À mø£ÿ&Éã&ç‘˚ nø£ÿ&É ø£ì|ækÕÔsTT.
me¬s’Hê ˝…ø£ÿu…{≤ºs√ ˝Ò<√ ‘Ó©<äT>±˙ eTq <˚X¯+˝À eTd”<äT\ ø£+fÒ <äsêZ˝Ò
m≈£îÿeqT≈£î+{≤qT. @ ø£≥º&É+˝Òì ª<äsêZ #Ó≥T¢µ ãVüQXÊ Ç+ø± m≈£îÿy˚yÓ÷.
ÇkÕ¢+qT Á|ü<Ûëq+>± Á|ü#ês¡+ #˚dæq ù|<ä |òüø°s¡¢ Væ≤‘·uÀ<Ûä\øÏ$ ∫Vü‰ï\T. á
<äsêZ\T, yê{Ï˝À »]π> |üP»\T düHê‘·q ÇkÕ¢+≈£î q#·Ãe⁄. yê{ÏøÏ Væ≤+<äTe⁄\T
düVæ≤‘·+ Vü‰»s¡Tø±e&É+ Áu≤Vü≤àD°j·T ôV’≤+<äyêìøÏ ndü˝Ò q#·Ã<äT. nsTTHê
n$ »s¡T>∑T‘·÷H˚ ñ+{≤sTT. Væ≤+<äTe⁄\T düVæ≤‘·+ ô|<ä›dü+K´˝À yê{ÏøÏ
Vü‰»s¡e⁄‘·÷H˚ ñ+{≤s¡T. á <˚X¯+˝À Áu≤Vü≤àD |ü+&ç‘·T\T, eTTdæ¢+ Çe÷+\T
e÷Á‘·yT˚ ñ+fÒ á s¬ +&ÉT eT‘ê\ eT<Û´ä <˚«wü+ e÷Á‘·yT˚ ñ+&˚<y˚ ÷Ó . bÕøÏkÕÔH˝é À
#·]Á‘·qT Ä $<Ûä+>±H˚ #Ó|ü⁄ÔHêïs¡T. dü+|òtT |ü]yêsY πs|ü⁄ ‹s¡>∑sêj·TuÀj˚T
#·]Á‘·˝À ≈£L&Ü Ä $<Ûä+>±H˚ #ÓbÕÔs¡T. kÕe÷q´ Á|ü»\˝À eT‘·<˚«wü+ ˝Ò<äì
ø±<äT >±˙ yê]˝À ñqï~ <˚«wü+ e÷Á‘·y˚T ø±<äT. #·]Á‘·˝À á ¬s+&ÉT eT‘ê\
eT<Ûä´ <˚«wü+ e÷Á‘·y˚T ñ+&ç+<ä+≥÷ #·]Á‘·qT ‹s¡>∑sêùd Á|üj·T‘·ï+ nã<ä∆|ü⁄
Á|üj·T‘·ïy˚T ø±>∑\<äT. ø£cÕº\˝À ùd<äBπsà s¡ø£å≈£îì>± <˚e⁄&çì #·÷|æ+#˚ uÛ≤eH˚
#·]Á‘·˝À m|ü&ÉsTTHê y˚>∑+>± Á|ü#ês¡+ nsTT+~. nìï eT‘ê\÷ kÕe÷q´
Á|ü»\˝À á s¡ø£yÓTÆq <Ó’euÛ≤eq <ë«sêH˚ m≈£îÿe Á|ü#ês¡+ bı+<ësTT. á
153
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
uÛ≤eq˝À <˚«cÕìøÏ #√≥T ‘·≈£îÿe. nsTTq|üŒ{Ïø° kÕe÷q´ Á|ü»\˝À |üs¡eT‘·
<˚«wü uÛ≤e+ ˝Òøb£ ˛˝Ò<Tä . <ëìøÏ >∑\ ø±s¡D≤\qT $X‚w¢ +æ #·&ÜìøÏ~ dü+<äs“¡ +¤ ø±<äT
>±˙ <˚«wüyT˚ @¬øø’ £ uÛ≤eq ø±<äì >∑T]Ô+#·&+É nedüs+¡ . á $wüjT· + >∑T]Ô+#·&yÉ T˚
dü+|òtT |ü]yêsY #·]Á‘·ø±s¡T\≈£î Çwüº+ ˝Ò<äT.
eTØ yÓTTs¡≥T>± sêdæq dü+|òtT |ü]yêsY Á|ü#·Ts¡D˝Ò ø±<äT, $wüj·T
bÕ+&ç‘ê´ìøÏ ˝À≥T˝Òì uÛ≤s¡rj·T $<ë´uÛÑeHé Á|ü#·T]+∫q ªuÛ≤s¡‘· Á|ü»\
#·]Á‘·, dü+düÿ 苵 nH˚ ãVüQfi¯ dü+|ü⁄{≤\ ñÁ<äZ+<∏ä+ Ç#˚à #ê]Á‘·ø£ ne>±Vü≤q
≈£L&Ü Ç<˚. ÇkÕ¢+, ôV’≤+<äe+ m≥Te+{Ï düVü≤Jeq+ kÕ<Ûä´+ ø±ì ñ‘·Ôs¡
<äøÏåD <Ûäèyê\H˚ n_ÛÁbÕj·÷ìï #·<äTe⁄≈£îqï yê]˝À Á|ü#ês¡+ #˚j·T&É+˝À Ä
Á|ü#·Ts¡D, <ëì dü+bÕ<ä≈£î&ÉsTTq Á|üeTTK #·]Á‘·ø±s¡T&ÉT ÄsY.dæ. eTE+<ësY
$&ç>± sêdæq s¡#·q\T $X‚wüyÓTÆq bÕÁ‘· ìs¡«Væ≤+#êsTT. eTTdæ¢+ sêE\ bÕ\q
uÛ≤s¡‘· #·]Á‘·˝À Nø£{Ïj·TT>∑eTqï n_ÛÁbÕj·T+ ≈£L&Ü á Á|ü#·Ts¡D\ <ë«sê
ÁbÕ#·Ts¡´+ bı+~+~. Ç|üŒ{Ï bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø±\T á <äèø£Œ<∏ëìï uÀ~Û+#·&É+ ˝Ò<äì
dü+|òtT |ü]yêsY ndü+‘·è|æÔ. <ëìì düe]+#ê\qï~ yê] Äsê≥+. Ä Äsê≥+
|ò*ü ‘·+ @ $<Û+ä >± ñ+≥T+<√ #·÷&Ü\+fÒ bÕøÏkÕÔH˝é À dü÷ÿ\T, ø±˝Òõ |æ\\¢ ≈£î
#·]Á‘· bÕsƒê\T @ $<Ûä+>± #Ó|ü⁄ÔHêïs√ #·÷ùdÔ #ê\Tqì ˇø£ #·]Á‘·ø±s¡T&ÉT
e´+>∑´+>± nqïe÷≥ nø£ås¡ dü‘·´+. nø£ÿ&É Ç<˚ n_ÛÁbÕj·÷ìï (]esY‡˝Àqì
y˚πs #Ó|üŒqedüs¡+ ˝Ò<äT) Ç|üŒ{Ïπø neT\T #˚düTÔHêïs¡T.
ø±˙ ìC≤ìøÏ Áu≤Vü≤àD, Ç‘·s¡ ô|‘·Ô+<ëØ ≈£î˝≤\ dü+>∑‘˚yÓ÷ >±˙
ÁXÊ$Tø£ ≈£î˝≤\ yê]øÏ ÇkÕ¢+ |ü≥¢ e´‹πsø£‘· ñ+&Ée\dæq nedüs¡y˚TMT ˝Ò<äT.
˝Òøb£ ˛>±, ÇkÕ¢+ yê]ì ã\+>± Äø£]¸+∫q <ëK˝≤\THêïsTT. eT>∑yêfi¯fl es¡≈î£
ÇkÕ¢+ <˚e⁄&ç eTT+<äT düe÷q Á|ü‹|ü‹Ô ø£*ŒdüTÔ+~. ôV’≤+<äe ì#ÓÃqyÓT≥¢
düe÷»+˝À <˚e⁄&ç eTT+<˚ (n+fÒ <Ûäs¡à+ eTT+<˚) eTqTwüß\T ndüe÷qT\T.
ì#ÓÃq øÏ+<ä yÓT≥¢ MT<ä ñqïyê]ì ÇkÕ¢+ Äø£]¸+∫+<äq&É+˝À dü+<˚V≤ü +˝Ò<Tä .
m≈£îÿe uÛ≤>∑+ Ä Á|ü»˝Ò eTTdæ¢+\j·÷´s¡T. ôV’≤+<äe #·]Á‘·ø±s¡T\T ÇkÕ¢+
Ä>∑eTq+ ‘·<äT|ü] ø±˝≤ìï ªNø£{Ï j·TT>∑+µ n+fÒ nqe#·TÃqT >±˙, á
Á|ü»\ J$‘ê\≈£î e÷Á‘·+ n~ e#êÃπø ø=+#Ó+ yÓ\T>∑T e∫Ã+~. yÓTT<ä≥
154
#·]Á‘· bÕsƒê\ô|’q ø±cÕj·T+ ˙&É
ÇkÕ¢+, ‘·s¡Tyê‘· Ŭø’ düÔe+ ≈£î\+ ø±s¡D+>± ø£s¡T&ÉT>∑{Ϻq ôV’≤+<äe kÕe÷õø£
e´edüúqT ø=+‘·y˚Ts¡¬ø’Hê Á|üC≤kÕ«MTø£]+#·&ÜìøÏ ‘√&ÉŒ&ܶsTT. n~ Nø£{Ï
j·TT>∑+ m{≤¢ ne⁄‘·T+<√ Ä e÷≥ Á|üjÓ÷–+#˚yêπs #ÓbÕŒ*.
ôV≤’ +<äe ≈£î\e´edüú Á|üj÷Ó –+∫q nD∫y˚‘q· T ø=+‘·yT˚ s¡ø¬ H’ ê dü&*É +#˚
bÕÁ‘· ÇkÕ¢+ ìs¡«Væ≤+∫+<äì áHê{Ï ªôd≈£î´\sYµ bÕsƒ´¡ |ü⁄düøÔ ±\T düV≤æ ‘·+ nq˝Òø£
b˛‘·THêïsTT. Ä n_ÛÁbÕj·T+ Ç|üŒ{Ïø° #·]Á‘· |ü]XÀ<Û≈ä î£ \T e÷Á‘·yT˚ #·<Tä e⁄≈£îH˚
|ü⁄düÔø±\≈£î |ü]$T‘·+ nsTT e⁄+~. á ˇø£ÿ $wüj·T+˝ÀH˚ ø±<äT, Væ≤+<ä÷‘·«
yê<äT\ <äèø£Œ<∏ä+‘√ b˛*ùdÔ ôd≈£î´\sY>±H˚ ø£ì|æ+#˚ Á|üdüTÔ‘· $<ë´e´edüú
ÁbÕ|ü+∫ø£ ne>±Vü≤q @ $wüj·T+˝Àq÷ Áu≤Vü≤àD°j·÷ìï u≤Vü‰≥+>±
$eT]Ù+#· < ä T , e´‹π s øÏ + #· < ä T . n+≥sêì‘· q + e+{Ï eTØ rÁeyÓ T Æ q
<äTsê#êsê\qT $eT]Ù+#˚es¡πø n~ |ü]$T‘·+ nsTT+~. ª˝ÖøÏø£‘·µ |ü]$T‘·T˝Ò
á $<Ûä+>± ñ+fÒ Ç+ø£ dü+|òtT |ü]yêsY <äèø£Œ<∏ä+ bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø±\qT
˝Àãs¡#·T≈£î+fÒ @+ »s¡T>∑T‘·T+<√ }Væ≤+#·&É+ ø£wüº+ ø±<äT.
ÁXÊ$Tø£ ≈£î˝≤\˝À ≈£L&Ü e´ekÕj·T<ës¡T\ ø£+fÒ #˚‹eè‘·TÔ\ yês¡T
m≈£îÿe>± ÇkÕ¢+ yÓ|’ ⁄ü Äø£]¸‘T· \j·÷´s¡T. BìøÏ >∑\ ø±s¡Dy˚T$T{À |ü]XÀ~Û+∫q
yê¬se¬s’Hê ñHêïπsyÓ÷ ‘Ó©<äT. nsTT‘˚ ªeTTdæ¢+ j·TT>∑+µ nì <˚qïsTT‘˚
Væ≤+<ä÷‘·«yê<ä #·]Á‘·ø±s¡T\T |æ\TkÕÔs√ Ä ø±\+˝À |ü≥Dº ÁbÕ+‘· e´ekÕj˚T‘·s¡
ñ‘·Œ‹Ôs¡+>∑+˝À e∫Ãq n_Ûeè~∆‘√ BìπøyÓTÆHê dü+ã+<Ûä+ ñ+&Ée#·TÃ. ã≥º\T,
‹yêN\T, Ç‘·s¡ H˚‘· dü+ã+<ÛäyÓTÆq ñ‘·Œ‘·TÔ\T, n<ä›ø±\T, >∑èVü≤ìsêàD+,
>∑èVü≤À|üø£s¡D≤\ ñ‘·Œ‹Ô˝À &Ûç©¢ düT˝≤Ôq¢ ø±\+ qT+&ç >∑D˙j·TyÓTÆq n_Ûeè~∆
e∫Ã+~. |ü•Ãe÷dæj·÷ qT+&ç, ÇsêHé qT+&ç ø=‘·Ô kÕ+πø‹ø£ Á|üÁøÏj·T\T,
Á|üjÓ÷>±\T ~>∑TeT‹ nj·÷´sTT. bÕ\≈£î\T eTTdæ¢+\T ø±e&É+ e\¢, yê]øÏ
Ä ÁbÕ+‘ê\˝À dü+ã+<Ûë\T+&É&É+ e\¢ eTq Ä]úø£ J$‘êìøÏ á y˚T\T
»]–+~. >∑èVü≤ìsêàDø£fi¯ qT+&ç dü+^‘·+, ∫Á‘·˝ÒKq+ <ëø± nH˚ø£
s¡+>±\˝À _Ûqï dü+Á|ü<ëj·÷\ ø£\sTTø£ ø=‘·<Ô Hä êìï rdüTø=∫Ã+~. <˚«wüu≤Û e+
e<ä*ô|{Ϻ #·÷&É>∑*–‘˚ _Ûqï dü+Á|ü<ëj·÷\ ø£\sTTø£ Hê>∑]ø£‘·≈£î ` πøe\+
uÛÖ‹ø£+>±H˚ ø±<äT, ø£fi≤ kÕ+düÿ è‹ø£ s¡+>±\˝Àq÷, Ä˝À#·q\˝Àq÷ #˚jT· >∑\
155
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
y˚T\T ø£ì|ædüTÔ+~. eT‘·, ‘ê‹«ø£ dü+Á|ü<ëj·÷\ô|’q ≈£L&É á Á|üuÛ≤e+
ñ+~. 12e X¯‘êã›+ ‘·sT¡ yê‘· e∫Ãq uÛøÑ ÔÏ ñ<ä´e÷\˝À Áu≤Vü≤àD°jT· Ä˝À#·Hê
Ø‘·T\|ü≥¢ e´ø£ÔyÓTÆq ìs¡düqô|’q ÇkÕ¢+ Á|üuÛ≤e+ ñ+~. dæ≈£îÿeT‘·+ ø=ìï
$wüj·÷\˝À ôV’≤+<äyêìøÏ düìïVæ≤‘·yÓTÆHê <ëìô|’q ÇkÕ¢+ Á|üuÛ≤e+ ≈£L&Ü
ã\+>± ñ+~. Ä s¡ø£+>± eTq~ nH˚ø£ dü+Á|ü<ëj·÷\T ø£*dæq ÁbÕ+‘·+
ø±e&É+ eTq Hê>∑]ø£‘q· T düTdü+|üqï+ #˚d+æ ~. Ç<ä+‘ê ªNø£{µÏ >± ø£ì|æ+#˚yê]
e÷qdæø£ $ø±sêìøÏ kÕqTuÛÑ÷‹ #·÷|ü>∑\ W<ës¡´+ eTq˝À ø=s¡e&É≈£L&É<äT
>±˙ Ä $ø±sêìï bÕsƒê´+XÊ\˝À #˚]à |æ\\¢ eTqdüT\T yÓT<äfió¯ fl bÕ&ÉT#˚kÕÔeT+fÒ
#·÷dü÷Ô }s¡Tø√≈£L&É<äT.
|ü]bÕ\Hê e´eVü‰sê\˝À áHê{Ïø° ø£ì|æ+#˚ ø=ìï e÷s¡TŒ\T &Ûç©¢
düT˝≤Ôq¢ ø±\+˝Àq÷, yÓTT>∑˝≤sTT\ bÕ\q˝Àq÷ e#êÃsTT. n~ e{Ϻ ªNø£{Ï
j·TT>∑+µ ø±<äq&ÜìøÏ Ç~ ≈£L&Ü ˇø£ ì<äs¡Ùq+. Ä<ÛäTìø£ ªdü+πøåeTsê»´+µ
uÛ ≤ eq ñìøÏ ˝ ÀøÏ e#˚ Ã <ëø± sêC≤´ìøÏ Á|ü » \‘√ Á|ü < Û ë q+>± ¬ s +&˚
dü+ã+<Ûë\T+&˚$. ˇø£{Ï |üqTï\T edü÷\T #˚j·T&É+, ¬s+&ÉT XÊ+‹uÛÑÁ<ä‘·\T
HÓ\ø=\Œ&É+. á ¬s+&ÉT |üqT\÷, ø=+‘· Áø£eTã<ä∆+>± #˚dæq sê»´+ eT+∫~,
$#·Ã\$&ç>± #˚dæq sê»´+ #Ó&ɶ~. (n|ü&É|ü&ÉT #Ós¡Te⁄\T ‘·$«+∫q, #Ó≥T¢
Hê{Ï+∫q, s√&ÉT¢ y˚sTT+∫q, düsêsTT\T ì]à+∫q sêC≤´\T ˝Òø£b˛˝Ò<äT>±˙
n$ ns¡T<äsTTqy˚).
|üqTï\ edü÷\T≈£L XÊ+‹uÛÑÁ<ä‘·\ ìs¡«Vü≤D≈£L ˇø£ Áø£eTã<ä∆yÓTÆq
j·T+Á‘ê+>∑eTT, ìj·Te÷\T @M ˝Ò≈£î+&Ü Ä n~Ûø±sêìï sêE ‘·q
kÕeT+‘·T\≈£î, C≤^sê›s¡¢≈£î, Hêj·T≈£î\≈£î n|üŒ–+#·&É+, yêfi¯ófl $#·Ã\$&ç>±
<ëìì $ìjÓ÷–+#·&É+ ˇø£ qeT÷Hê ø±>±, <ëìï yÓTT‘·Ô+ Áø£eTã<ä∆+ #˚dæ
ø=ìï ìj·Te÷\qqTdü]+∫ n n~Ûø±sêìï ìs¡«Væ≤+#·&É+ ¬s+&Ée qeT÷Hê.
Bì ø√düy˚T Ç+>∑¢+&é˝À ªe÷>±ïø±s꺵 Á|üø£≥q »]–+~. eTq <˚X¯+˝À
n≥Te+{Ï Vü≤≈£îÿ\ Á|üø£≥q »s¡>∑˝Ò<äT>±˙ sê»´y˚T ‘·q≈£î‘êqT ˇø£
Áø£eTã<ä∆yÓTÆq ìsêàD≤ìï s¡÷bı+~+#·T≈£î+~. eTÚs¡T´\T ÁbÕNq ø±\+˝À á
Á|üj·T‘·ï+ ø=+‘· #˚XÊs¡T >±˙ n~ ‘·s¡Tyê‘· n+‘·]+∫b˛sTT+~. ‹]– &Ûç©¢
156
#·]Á‘· bÕsƒê\ô|’q ø±cÕj·T+ ˙&É
düT˝≤Ôq¢˝À ˇø£&ÉsTTq |òæs√CŸ ‘·T>∑¢ø˘ Vü≤j·÷+˝À ìsêàDj·TT‘·yÓTÆq |ü]bÕ\Hê
e´edüú @s¡Œ&ç, ùwsYcÕ, nø£“sY\ ø±\+˝À dæús¡yÓTÆq s¡÷|ü+ rdüT≈£î+~. Á_{Ïwt
yêfi¯ófl <ëìì ô|<ä›>± e÷s¡TŒ\T ˝Ò≈£î+&Ü ø=qkÕ–+∫ dü«‘·+Á‘· uÛ≤s¡‘êìøÏ
n+~+#ês¡T. á |ü]bÕ\Hê e´edüú (Á|ü<Ûëq+>± ¬syÓq÷´, b˛©düT, Hê´j·T
j·T+Á‘ê+>±\T) m+‘·>± eTq J$‘·+˝À uÛ≤>∑eTsTTb˛sTT+<ä+fÒ <ëìøÏ
dü+ã+~Û+∫ eTq+ ‘Ó\T>∑T˝À (‘Ó\+>±D˝ÀH˚ ø±<äT, Ä+Á<Ûä˝À ≈£L&Ü)
ñ|üjÓ÷–+#˚ e÷≥\˙ï |ü]¸j·THé eT÷\+>∑\ e÷≥˝Ò. ‘êd”˝≤›s¡T, >∑Te÷kÕÔ,
•düTÔ, nMTHé, Ks¡TÃ, øÏdüTÔ, ‘·ø±ÿM, KØ|òt, s¡;, |òüdü˝Ÿ, e÷|ò” Ç+<äT≈£î ø=ìï
ñ<ëVü≤s¡D\T. ∫e]øÏ n#·Ã ‘Ó\T>∑T e÷≥ nì #ê˝≤eT+~ nqT≈£îH˚ ª¬s’‘·Tµ
nH˚~ ≈£L&Ü |ü]¸j·THé qT+&ç ¬syÓq÷´ j·T+Á‘ê+>∑+ e´eVü‰s¡uÛ≤wü <ë«sê
‘Ó\T>∑T˝ÀøÏ ~>∑TeT‹ nsTTq e÷fÒ (e´ekÕj·T<ës¡T&çøÏ n#·Ã ‘Ó\T>∑T e÷≥
ø±|ü⁄. n~|ü&ÉT ˇø£ ≈£î˝≤ìï dü÷∫+#˚ e÷≥ nsTT+~). #Ó|Œü e∫Ã+<˚$T≥+fÒ
Væ≤+<ä÷kÕÔ˙ dü+^‘·+ qT+&ç ‘·Vü≤o\T Ä|ò”düT<ëø±, ñs¡÷›uÛ≤wü qT+&ç
‹yêN |ü]ÁX¯eT <ëø± ªNø£{Ï j·TT>∑+µ nì |æ\Teã&˚ ø±\+˝À ˇø£
dü+|üqïyÓTqÆ $TÁX¯eT dü+düÿ è‹ s¡÷|ü+ rdüT≈£î+~. <ëìì #·÷&É˝øÒ ,£ ˇø£<ëì‘√
ˇø£{Ï ø£\Te˝Òì ` m&ÉeTTK+ ô|&ÉeTTK+>± e÷Á‘·y˚T ñ+&É>∑\ ` _Ûqï
dü+düÿ è‘·T\T |üs¡düŒs¡+ dü+|òüT]¸+#·T≈£îqï Nø£{Ï ø±\+>± e÷Á‘·y˚T Ä
ø±˝≤ìï ÄsY . dæ . eTE+<ësY e+{Ï $<ë´e+‘· T \sTTq #· ] Á‘· ø ±s¡ T ˝Ò
Væ≤+<ä÷‘·«yê<ä uÛ≤eC≤\+ Á|üuÛ≤e+˝À uÛ≤$+#·>∑*>±s¡+fÒ, Ç+ø£ ns¡∆
ìs¡ø£åsêdüT´\sTTq U≤ø° ìø£ÿs¡T y˚T<Ûëe⁄\ #˚‹˝À bÕsƒê´+XÊ\ uÛÑ$‘·yê´ìï
ô|&ç‘˚ @+ »s¡T>∑T‘·T+<√ }Væ≤+#·&Üìπø uÛÑj·TeTe⁄‘·T+~.
Ms¡ <˚X¯uÛÑøÏÔì kÕ<Ûäq+>± m+#·T≈£îqï Væ≤+<ä÷‘·« yê<ëìøÏ Ms¡T\
#·]Á‘·\T nedüs¡+. #·]Á‘·˝À Ms¡T\ nH˚«wüD nedüs¡+. ªeTqµ Ms¡T\qT
eTs¡∫b˛sTT j·TTe‘·qT X¯øÏÔV”≤qT©ï #˚düTÔqï<äì Á|üdüTÔ‘· $<ë´e´edüúô|’q yê]
n_ÛjÓ÷>∑+. #·]Á‘· qT+&ç Ä<äsêÙ\T m+#·Tø√e&É+˝À ‘·|ü˝Ò<äT. j·TTe‘·≈£î
düs¡sTTq $\Te\T H˚s¡Œ&ÜìøÏ n~ nedüs¡+ ≈£L&Ü ø±e#·TÃ. ø±˙ ªMs¡T\Tµ
m+<äT≈£î ø±yê*? ˇø£ uÛÖ‹ø£ X¯øÏÔ>± uÛ≤s¡‘· <˚XÊìï r]Ã~<˚› \ø£å´eTT+fÒH˚
157
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
ø±yê*. eTq~ Ä<Ûë´‹àø£ dü+düÿ è‹ nì #Ó|ü≈£îH˚ yêπs #·]Á‘· <ä>∑Zs¡ø=#˚Ã
dü]øÏ ªMs¡T\µ nH˚«wüD #˚j·T&É+ m+<äT≈£î?
Ä<Ûë´‹àø£‘· dü+>∑‘˚yÓ÷>±˙ e÷qMj·T $\Te\T Á|ü<ÛëqeTqT≈£î+fÒ
ãT<äT∆&ç˙, nXÀ≈£î&ç˙, ø£;sYq÷ ˇø£ y˚Ts¡≈£î >±+BÛì ≈£L&Ü Ä<äs¡Ù+>±
rdüTø√e#·TÃ. |”&ÉqqT e´‹πsøÏ+#˚ b˛sê≥ dü÷Œ¤]Ô Á|ü<ÛëqeTqT≈£î+fÒ n\÷¢]
d”‘êsêeTsêEq÷, _sê‡ eTT+&Üq÷, uÛÑ>∑‘Ydæ+>¥q÷ rdüTø√e#·TÃ. ø±˙
Væ≤+<ä÷‘·«yê<äT\ Ä<äs¡Ù #ê]Á‘·ø£ e´≈£îÔ\T M¬se«s¡÷ ø±s¡T. yê]øÏ ªMs¡T\Tµ
ø±yê*. n~ ≈£L&Ü ˇø£ ô|&É ns¡ú+˝À e÷Á‘·y˚T. eTTdæ¢+ sêE\ô|’q j·TT<ä∆+
#˚dqæ Væ≤+<ä÷sêE˝Ò Ä ªMs¡T\Tµ. yÓjT˚ ´fi¯fl #·]Á‘·qT eTTdæ+¢ \ô|q’ Væ≤+<äTe⁄\T
#˚dæq $eTTøÏÔ b˛sê≥+>± yês¡T ∫Árø£]+#·<ä\T#·T≈£îHêïs¡T. ø±ã{Ϻ •yêJ,
sêD≤Á|ü‘ê|t, lø£èwü<í e˚ sêj·T\T e¬>s’ ê\T M] ªMs¡T\T.µ Ms¡+‘ê ªuÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ µ
nH˚ <˚XÊìï uÛ≤$+#·Tø=ì <ëìì eTTdæ¢+ bÕ\≈£î\ qT+&ç ª$eTTøÏÔµ #˚ùd
\øå±´ìï ø£*– ñHêïs¡ì qeTà&É+ ø£wüº+. ‘êeTT Væ≤+<äTe⁄\T, m<äT{Ïyês¡T
eTTdæ+¢ \T nqï düŒ èVü≤ M]˝À ˝Ò<ìä ø±<äT. <ëìì yê] sêC≤´~Ûø±s¡ b˛sê≥+˝À
yê&ÉTø√˝Ò<äì ≈£L&Ü ø±<äT. ø±˙ áHê{Ï Væ≤+<äT‘·«yê<äT\ <äèø√ÿD≤ìï yê]øÏ
n+≥>∑{Ϻ, ‘·eT sê»´ $düÔs¡D ø√düyÓ÷ s¡ø£åD ø√düyÓ÷ yês¡T #˚dæq j·TT<ë∆\˝À
ª<˚X¯ $eTTøÏµÔ \øå±´ìï #·÷&É&+É n#ê]Á‘·ø+£ . ìC≤ìøÏ Væ≤+<ä÷ sêE\÷ eTTdæ+¢
sêE\÷ ˇø£]‘√ ˇø£s¡T #˚‘·T\T ø£*|æ Ç‘·s¡ Væ≤+<ä÷ sêE\ô|’q, eTTdæ¢+
sêE\ô|’q j·TT<ë∆\T #˚dæq dü+|òüT≥q\H˚ø£+ ñHêïsTT.
eTq`‘·q uÛ≤eq≈£î Væ≤+<ä÷`eTTdæ¢+ ÁbÕ‹|ü~ø£ ÄHê&ÉT ñ+&çq e÷≥
yêdüÔey˚T. ø±˙ n<=ø£ÿfÒ ˝Ò<äT. áHê{Ïø° eTq Á>±e÷\˝À eTTdæ¢+\qT nìï
≈£î˝≤\˝À bÕ≥T ˇø£ ≈£î\+>± #·÷kÕÔs¡T. eTq`‘·q uÛ≤eq˝À ≈£î˝≤ìøÏ kÕúq+
e⁄qïfÒº Væ≤+<ä÷`eTTdæ¢+ uÛ≤eq≈£î ≈£L&Ü ñ+~, ñ+&ç+~. n+‘·≈£î$T+∫
<ëìH˚ kÕ+|òæTø£ eØZø£s¡D≈£î πø+Á<ä+ #˚dæ ôV’≤+<äe Ms¡T\qT düèwæº+#·&É+
#·]Á‘·qT düùV≤‘·Tø£+>± ns¡ú+ #˚düTø√e&Üìø° |üìøÏsê<äT, πs|ü{Ï J$‘êìï
dü]>±Z r]Ã~<äT›ø√e&Üìø° |üìøÏ sê<äT. Væ≤+<ä÷‘·«yê<äT\ Ä~Û|ü‘·´yê<ä
nC…+&ÜπøyÓTÆHê |üìø=düTÔ+<˚yÓ÷. ndü\T uÛ≤s¡‘·<˚X¯ #·]Á‘·qT Væ≤+<ä÷ j·TT>∑+
(Áø°.X¯. 11e X¯‘êã›+ <ëø±), eTTdæ¢+ j·TT>∑+ (n|üŒ{Ï qT+&ç Á_{Ïwt bÕ\q
158
#·]Á‘· bÕsƒê\ô|’q ø±cÕj·T+ ˙&É
HÓ\ø=H˚ <ëø±), Á_{Ïwt j·TT>∑+ nì eØZø£]+#·&Éy˚T nXÊÁd”Ôj·TeT˙, eTTdæ¢+
sêE\ Ä>∑eTq+ n+‘·{Ï |ü⁄Hê~ ÁbÕj·TyÓTqÆ e÷πsŒMT rdüT≈£îsê˝Ò<˙ä s=$T˝≤
<∏ë|üsY e+{Ï #·]Á‘·ø±s¡T\T dü$es¡+>± yê~+∫ ñHêïs¡T. Ä e∫Ãq e÷s¡TŒ
≈£L&Ü |üP]Ô>± #Ó&ɶ~ ø±<äT $<Ûä«+düø£s¡yÓTÆq~ ø±<äT. nì ô|’q #·÷XÊ+.
nìï s¡ø±\ n<Ûä´j·Tq+˝À #·]Á‘· n<Ûä´j·THêìø=ø£ Á|ü‘˚´ø£yÓTÆq kÕúq+
ñ+~. n~ ø±e&ÜìøÏ >∑‘êìï >∑T]+∫ #˚ùd n<Ûä´j·Tqy˚T>±˙ Áù|s¡D
es¡Ôe÷q+ qT+&ç, uÛÑ$wü´‘·TÔ qT+&ç edüTÔ+~. es¡Ôe÷Hê˙ï uÛÑ$wü´‘·TÔq÷ eTq+
@ s¡ø£+>± Á|üuÛ≤$‘·+ #˚j·T<ä\#·T≈£îHêïeTqï <ëìï ã{Ϻ >∑‘·+yÓ’|ü⁄ #·÷ùd
eTq <äèwæºø√D+ ñ+≥T+~. <ëìøÏ ‘·–q $\Te\q÷ #ê]Á‘·ø£ Ä<Ûësê\q÷
Ä<äsêÙ\q÷ #·]Á‘·˝À eTq+ yÓ‘·T≈£îÿ+{≤eTT. Ä ø√D+ qT+&ç #·]Á‘·qT
yê´U≤´ì+#·T≈£î+{≤+. ìC≤sTTr>± e´eVü≤]+#·<ä\T#·T≈£î+fÒ @ uÛÑ$wü´‘·TÔ
Á|üjÓ÷»Hê\ ø√dü+ eTq+ >∑‘êìï n<Ûä´j·Tq+ #˚düTÔHêïyÓ÷ Á|üø£{Ï+#·Tø√yê*.
<ëì‘√u≤≥T n<Ûä´j·Tq dü+ã+<ÛäyÓTÆq ìC≤sTTr ≈£L&Ü ñ+&Ü*.
XÊÁd”Ôj·T <äèø£Œ<∏ä+ ñ+&Ü*. eTq <äèwæº ø√D≤ìøÏ (n~ m+‘· >=|üŒ<äsTTHê
ø±ìj·T´+&ç) |üìø=#˚à $wüj·÷\H˚ ø±ø£ <ëìì nã<ä∆+ #˚j·T>∑\ $wüj·÷\qT
≈£L&Ü #·÷&Ü*, $X‚¢wæ+#ê*, nedüs¡yÓTÆ‘˚ Ä yÓ\T>∑T˝À eTq <äèø√ÿD≤ìï
|ü⁄qsê«´U≤´ì+#·Tø√e&ÜìøÏ dæ<ä∆+>± ñ+&Ü*. n+‘˚ ø±ø£ eTq‘√ $uÛÒ~+#˚
<äèø√ÿD≤\qT eÁø°ø]£ +#·&yÉ ÷Ó ‘=øÏÿô|≥º&yÉ ÷Ó ø±≈£î+&É dü+yê<ä+ <ë«sê yê{Ïì
m<äTs√ÿyê*. dü+|òTt |ü]yêsY ‹s¡>∑ sêj·T<ä\#·T≈£îqï #ê]Á‘·ø£ <äèø£Œ<∏+ä $\Te\T
ne÷qMj·TyÓTqÆ $, Á|üC≤kÕ«$Tø£ <äèø£Œ<∏ëìøÏ nyê+#Û˙· j·TyÓTqÆ uÛ$Ñ wü´‘Y \ø£´å +
qT+&ç |ü⁄{Ϻq$. n+‘˚ ø±ø£ yê] n<Ûä´j·Tq |ü<ä∆‹˝À XÊÁd”Ôj·TyÓTÆq ìC≤sTTr
X¯Sq´+.
Bìô|q’ b˛sê≥eT+fÒ Væ≤+<ä÷‘·«yê<äT\ kÕe÷õø£ sê»ø°jT· \øå±´\ô|q’
b˛sê≥+. á <˚XÊìï ‘·eT $ø£è‘·yTÓ qÆ Ä˝À#·q\ qeT÷Hê˝À |ü⁄q]ï]à+#ê\qï
yê] Á|üj·T‘·ï+ MT<ä b˛sê≥+. Ç|üŒ{Ïπø Á|üC≤‘·+Á‘· ñ<ä´e÷\ ã\V”≤q‘·\
e\¢ yês¡T ‘·eT nC…+&ÜqT #ê˝≤ y˚>∑+>± eTT+<äT≈£î rdüT≈£îb˛‘·THêïs¡T.
<ëìì n&ÉT≈¶ î£ H˚ Á|üjT· ‘êïìøÏ dü+|òTü {Ï‘· s¡÷|ü+ Çe«&É+ nedüs+¡ , düeTÁ>∑yTÓ qÆ
Ä˝À#·q ô|’q <ëìì ì\u…≥º&É+ nedüs¡+.
159
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
$<ä´, $C≤„q+ : Væ≤+<ä÷‘·«yê<äT\ <ë&çì
m<äTs=ÿq&ÜìøÏ eTq+ dæ<ä∆y˚THê?
$<ë´s¡+>∑+ ÁbÕeTTU≤´ìï >∑T]+∫ mqï&É÷ dü]>±Z |ü{Ϻ+#·Tø√˝Ò<äì
ø£eT÷´ìdüTº\ô|’q rÁeyÓTÆq $eTs¡Ù ñ+~. $<ë´s¡+>∑+˝À ø£eT÷´ìdüTº\T
ø£èwæ#˚j·T˝Ò<äì ø±<äT ø±˙ n<Ûë´|ü≈£î\ J‘ê\T, $<ë´s¡Tú\ kÕÿ\sYwæ|t\T,
ø±˝ÒJ\˝À d”≥T¢ yÓTT<ä\sTTq $wüj·÷\ >∑T]+#˚ m≈£îÿe Ä+<√fi¯q #˚XÊs¡T
‘·|üŒ ª@+ #·<äTe⁄ #Ó|ü⁄ÔHêïs¡T?µ nH˚ Á|üX¯ïô|’q <äèwæºô|{Ϻ+~ #ê˝≤ ‘·≈£îÿeqï~
$eTs¡Ù.
eTq #·<äTe⁄\ >∑T]+∫ yêeT|üøå±\≈£î ˇø£ n_ÛÁbÕj·T+ ˝Òø£b˛˝Ò<äT.
n$ ªnXÊÁd”Ôj·T+µ nH˚ dü÷ú\yÓTÆq n_ÛÁbÕj·T+ ñ+&ç+~, ãVüQXÊ Ç|üŒ{Ïø°
ñ+~. eT‘·+, #·]Á‘·, dü+düÿ è‹, kÕVæ≤‘·´+ yÓTT<ä\sTTq nìï $wüj·÷\
>∑T]+∫ eTq bÕsƒ¡´ |ü⁄düÔø±\˝À #Óù|Œ dü+>∑‘·T\ìï{Ïø° dü÷ú\yÓTÆq ªnXÊÁd”Ôj·T+µ
nH˚ á yê´UÒ´ »yêãsTT+~.
Á|ü»\ ÁbÕ|ü+∫ø£ <äèø£Œ<∏ëìï r]Ã~<ä›&É+˝À $<ë´e´edüú≈£î ñ+&˚
Á|üeTTKyÓTqÆ bÕÁ‘·qT yêeT|üøå£ ñ<ä´e÷\T dü]>±Z ns¡+ú #˚dTü ≈£îqï≥Tº ø£ì|æ+#·<Tä .
á y˚Ts¡≈£î yê]ô|’q ñqï $eTs¡Ù Hê´j·TeTsTTq<˚. eTq+, eTq <˚X¯+, eTq
düe÷»+, eTq C≤‹ nH˚$ mes¡T, @$T{Ï, m≥Te+{Ï$ nH˚ Á|üX¯ï\≈£î ˇø£
»yêãTì∫Ã Ä yÓ\T>∑T˝À e´øÏÔ‘ê«\qT r]Ã~<˚› kÕe÷õø£ X¯≈£îÔ\˝À n‹
eTTK´yÓTÆq~ $<ë´e´edüú. eTq˝À Á|ürˇø£ÿ] <ä>∑Zsê á Á|üX¯ï\ø=ø£ »yêãT
ñ+≥T+~. á $wüj·÷\ >∑T]+∫ ˇø£ n_ÛÁbÕj·T+ ñ+≥T+~. n$ mø£ÿ&ç
qT+&ç e#êÃj·Tì ˇø£kÕ] ‘·s¡∫ #·÷düT≈£î+fÒ $<ë´ e´eùdú Á|ü<ÛëqyÓTÆq
»yêãT>± ø£ì|ædüTÔ+~. Ç+{À¢ ô|<ä›\T H˚πsŒ Ä˝À#·q\T, n_ÛÁbÕj·÷\≈£î
n+‘·ø£+f… m≈£îÿebÕÁ‘· ˝Ò<ë nì n&É>∑e#·TÃ. ˇø=ÿø£ÿ] $wüj·T+˝À
ñ+&Ée#·TÃH˚yÓ÷ >±˙ ‘·*¢<ä+Á&ÉT\ n_ÛÁbÕj·÷\≈£L {°#·sY n_ÛÁbÕj·÷\≈£L
APTF kÕe˙sY, &çôd+ãsY 16, 2000
160
$<ä´, $C≤„q+ : Væ≤+<ä÷‘·«yê<äT\ <ë&çì m<äTs=ÿq&ÜìøÏ eTq+ dæ<y∆ä T˚ Hê?
eT<Ûä´ |òüTs¡¸D eùdÔ {°#·sY e÷≥\H˚ |æ\¢\T m≈£îÿe uÛ≤>∑+ Á|üe÷D+>±
rdüT≈£î+{≤s¡H˚~ n+<äs¡÷ m]–q $wüj·Ty˚T. dü‘ê´ìøÏ Á|üe÷Dy˚T$T≥qï~
$<ë´s¡+>∑y˚T H˚s¡TŒ‘·T+~ ø±ã{Ϻ bÕsƒ¡XÊ\\˝À H˚πsŒ dü‘ê´\≈£î ÁbÕe÷DÏø£‘·
m≈£îÿe.
Çe˙ï eT<Ûä´‘·s¡>∑‹øÏ e]ÔkÕÔsTT >±˙ ø±]àø£esêZìøÏ e]Ô+#·eì
qy˚Tàyêfi¯ófl Ç+ø± ñHêïπsyÓ÷ Hê≈£î ‘Ó©<äT>±˙, n+<ä]ø° #·<äTe⁄ ø±yê\ì
ˇø£|üø£ÿ ø√s¡T≈£î+≥÷ Ç+ø=ø£ |üø£ÿ Ä #·<äTe⁄ πøe\+ nø£ås¡C≤„q+ s¡÷|ü+˝À
sê<ä˙, ˇø£ e´edæú‘· ÁbÕ|ü+∫ø£ <äèø£Œ<∏ä+‘√ ø£*dæ edüTÔ+<ä˙ >∑T]Ô+#·&ÜìøÏ
ìsêø£]+#·&É+ $»„‘· nì|æ+#·Tø√<äT. $<ë´ e´edüú≈£î |üP]Ô>± yÓ\T|ü\ ñ+&˚
yêfi¯fl≈£î ô|’ #·s¡Ã e]Ô+#·ø£b˛e#·TÃqT>±˙ m<äT>∑T‘·Tqï ø=‘·Ô‘·s¡+˝À n≥Te+{Ï
yêfi¯ófl yÓTÆHê]{°j˚T.
ÁbÕe÷DÏøy£ TÓ qÆ dæ\ãdtqT s¡÷bı+~+∫, ÁbÕe÷DÏøy£ TÓ qÆ bÕsƒ´¡ |ü⁄düøÔ ±\T
s¡∫+∫ n+<ä]ø° ˇπø eT÷dü˝À #·<äTe⁄ #Óù|Œ $<ë´ e´edüú ªeTqeTTµ nH˚ ˇø£
dü$Twæº˙, <ëìø=ø£ dü«uÛ≤yê˙ï, ˇø£ >∑e÷´˙ï s¡÷bı+~düTÔ+~. n<=ø£ <˚X¯+
ø±e#·TÃ. ˇø£ C≤‹ C≤e#·TÃ. y˚πs @ düeT÷Vü≤yÓTÆHê ø±e#·TÃ. n≥Te+{Ï
kÕs¡«»˙qyÓTÆq $<ë´e´edüú˝Òì s√E\˝À es¡í<Ûäsêàìï Á|ü#ês¡+ #˚dæq <Ûë]àø£
kÕVæ≤‘·´+, ‘·<äqTã+<ÛäyÓTÆq kÕ+düÿ è‹ø£ Á|üÁøÏj·T\÷ Ä#ês¡ dü+Á|ü<ëj·÷\÷
Ä bÕÁ‘· ìs¡«Væ≤+#êsTT. yê{Ï kÕúq+˝À ˇø£ kÕs¡«»˙qyÓTÆq $<ë´e´edüúqT
Á|üy˚X¯ô|{Ϻ ªÄ<ÛäTìø£, ˝ÖøÏø£µ uÛ≤yê\ ÁbÕ‹|ü~ø£q C≤‹˙ <˚XÊ˙ï ìs¡«∫+#·&É+
‘·eT \øå±´ìøÏ dü¬s’q kÕ<Ûäq+ nì C≤rj·T ñ<ä´eT+˝Àì Ä<ÛäTìø£yê<äT\T `
M]˝À ø±+Á¬>dt yês¡THêïs¡T, ø±+Á¬>dt n+fÒ –≥ºìyês¡÷ ñHêïs¡T ` uÛ≤$+#ês¡T.
á Ä<ÛäTìø£yê<äT\T @eT+‘· Ä<ÛäTì≈£î\T ø±ì yê]‘√ sêJ|ü&É&É+ e\¢, Ç‘·s¡
ø±s¡D≤\ e\¢ Ä Á|üj·T‘·ï+ ≈£î+{Ïq&Éø£ q&ÉTdüTÔqï|üŒ{Ïø° ˇø£ y˚Ts¡≈£î Ä
\øå±´ìøÏ nqT>∑TD´yÓTÆq $<ë´e´edüúqT yês¡T s¡÷bı+~+#·>∑*>±s¡T.
$<ë´e´edüú ÁbÕeTTU≤´ìï yê]‘√ düe÷q+>± >∑T]Ô+∫q Væ≤+<ä÷‘·«yê<äT\≈£î
n+<äTπø Á|üdüTÔ‘· $<ë´e´edüú n+fÒ n+‘· ndüVü≤q+. n~ |üP]Ô>± yê]
Á|üjÓ÷»Hê\≈£î e´‹πsø£+>± ñ+<äì ø±<äT. ø±˙ yê]øÏ ø±e\dæ+~ ‘·eT‘√
161
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
sêJ|ü&˚ Ä<ÛäTìø£yê<ä+ ø±<äT. n{≤¢>∑ì yês¡T ø√s¡T≈£îH˚~ eT<Ûä´j·TT>±\ yÓ’~ø£
eT‘·eT÷ ø±<äT. yê]πø+ ø±yê˝À ‘·s¡Tyê‘· #·÷<ë›eTT>±˙ <ëìøÏ ‘·–q
$<ë´e´edüúqT s¡÷bı+~+#·Tø√yê\qï Äsê≥+ e÷Á‘·+ yê]˝À ø={§º∫Ãq≥Tº
ø£ì|ædüTÔqï<äì Ç|ü&É+<ä]ø° düŒwüº+>± ñ+~.
*ãs¡˝Ÿ Ä<ÛäTìø£ yê<äT\≈£L Væ≤+<ä÷‘·« yê<äT\≈£L düŒwüº+>± ns¡úyÓTÆq
$<ë´s¡+>∑+ ÁbÕeTTK´‘· yêeT|üøyå£ ê<äT\≈£î e÷Á‘·+ ns¡eú TsTTq≥Tº ø£ì|æ+#·<Tä .
yêeT|üøå±\T #·<äTe⁄\ ªÇHéÁbòÕÁdüºø£ÃsYµ≈£î Ç∫Ãq ÁbÕeTTK´+ yê{Ï dü«uÛ≤yêìø°
kÕsê+XÊìø° Çe«˝Ò<äT` nXÊÁd”Ôj·T+ nì n|ü&É|ü&ÉT $eT]Ù+#·&É+ ‘·|üŒ.
ìC≤ìøÏ á kÕsê+X¯+˝Àq÷ dü«uÛ≤e+˝Àq÷ eTTK´yÓTÆq~ XÊÁd”Ôj·T+
` nXÊÁd”Ôj·T+ nH˚ eØZø£s¡D ø±<äT. e÷qMj·T+ ` ne÷qMj·T+,
Á|ü C ≤kÕ«$Tø£ + ` nÁ|ü C ≤kÕ«$Tø£ + nH˚ $ eTTK´+. XÊÁd” Ô j · T eTHêï
e÷qMj·TeTHêï ˇø£fqÒ ì á nDT j·TT>∑+˝À mes¡÷ yê~+#·sq¡ T≈£î+{≤qT.
$<ä´ ªeTqeTTµ nH˚ dü$Twæºì @ $<Ûä+>± ìs¡«∫düTÔqï~? <ëìeTT+<äT @
>∑e÷´ìï ñ+#·T‘·Tqï~? <ëìì @ ~X¯>± q&ç|æ+#˚ #Ó’‘·Hê´ìï ø£*–düTÔqï~?
$<ë´e´edüúq÷ $<ë´s¡+>±˙ï Væ≤+<ä÷‘·«yê<äT\T á ø√D+ qT+&ç
#·÷XÊs¡T. ø±ãfÒº yêfi¯ófl mø£ÿ&É neø±X¯eTT+fÒ nø£ÿ&É dü÷ÿfi¯ófl ô|{≤ºs¡T. ‘êeTT
ø√s¡T≈£îH˚ bÂs¡T\qT ‘·j÷· s¡T#˚jT· &ÜìøÏ nedüsy¡ TÓ qÆ uÛ≤yê\qT n_ÛÁbÕj·÷\qT
|æ\¢\≈£î H˚sêŒs¡T ` (eTTdæ¢+ #Ûê+<ädüyê<äT\T ≈£L&É eT<äsYkÕ\qT Ç<˚ s¡ø£+>±
yê&ÉT≈£îHêïs¡T). yêfi¯ófl $<ä´ H=ø£ ñ<ä´eT+>± rdüT≈£îHêïs¡T. n~Ûø±sêìøÏ
#ê˝≤ <ä÷s¡+ ñqï s√E\˝À yÓTT<ä\Tô|{Ϻq á ñ<ä´e÷ìï Væ≤+<ä÷‘·«
yê<äT*|ü&ÉT n~Ûø±sêìøÏ e∫Ãq ‘·s¡Tyê‘· n~Ûø±]ø£+>± ø=qkÕ–düTÔHêïs¡T.
yêfi¯flπø+ ø±yê*? eTq düe÷C≤ìï >∑T]+∫, <ëì uÛÑ$‘·yê´ìï >∑T]+∫
yêfi¯ófl @ <äèø£Œ<∏ëìï #·<äTe⁄\ <ë«sê |æ\¢\≈£î ` ‘·<ë«sê πs|ü{Ï ô|<ä›\≈£î `
H˚]Œ+#·<ä\#·T≈£îHêïs¡T? yêfi¯ófl eTqT<Ûäsêàìï ‹]– HÓ\ø=\Œ<ä\#·T≈£îHêïs¡ì
<ä[‘·yê<äT\T Äs√|ædüTÔHêïs¡T. Ç+<äT˝À ø=+‘· dü‘·´eTT+~>±˙ <ëìì dü]>±Z
ns¡ú+ #˚düTø√yê*. Væ≤+<ä÷‘·«yê<äT\ nC…+&Ü˝À eTqT<Ûäs¡à+ |ü⁄qs¡T<ä∆s¡D
ˇø£ ns¡ú+˝À Á|ü<ÛëqeTsTTq n+X¯y˚T>±˙ n~ <ëì eT<Ûä´j·TT>±\ ns¡ú+˝À
162
$<ä´, $C≤„q+ : Væ≤+<ä÷‘·«yê<äT\ <ë&çì m<äTs=ÿq&ÜìøÏ eTq+ dæ<y∆ä T˚ Hê?
ø±<äT. á $wüj·÷ìï <ä[‘·yê<äT\T düŒwüº+>± >∑T]ÔdüTÔqï≥Tº ø£ì|æ+#·<äT.
ñ<ëVü≤s¡D≈£î sêC≤´+>∑ düMTø£å >∑T]+∫ Væ≤+<ä÷‘·« yê<äT\T #˚dTü qÔ ï Á|üjT· ‘êïìï
$eT]Ù+#˚ dü+<äs¡“¤+˝À, n+uÒ<äÿsY sêdæq sêC≤´+>±ìï ˇø£ Áu≤Vü≤àDT&ç#˚‘·
‹s¡>∑sêsTT+#ê\ì yês¡T Á|üj·T‘·ï+ #˚düTÔHêïs¡qï $eTs¡Ù <ä[‘·yê<äT\ qT+&ç
Á|üeTTK+>± e∫Ã+~. n<˚ eTq $eTs¡Ù nsTTq≥ºsTT‘˚ <ëìì Væ≤+<ä÷‘·«
yê<äT\T düT\uÛÑ+>± m<äTs√ÿ>∑\s¡T. yÓ+ø£{≤#·\j·T´ kÕúq+˝À ˇø£ <ä[‘·
Hê´j·TXÊgy˚‘·ÔqT ` uÛ≤yê\˝À ‘·eT≈£î nqT≈£L\yÓTÆq e´øÏÔì ` ≈£Ls√Ãu…{Ϻ
<ä[‘·T&ÉT sêdæq sêC≤´+>±ìï <ä[‘·Tì‘√H˚ ‹s¡>∑sêsTTdüTÔHêïeTì nq>∑\s¡T.
Væ≤+<ä÷‘·«yê<äT\ yÓ+ã&ç <ä[‘· ãVüQ»q ≈£î˝≤\≈£î #Ó+~q yês¡T #ê˝≤eT+~
b˛‘·THêïs¡ì >∑T]Ô+∫ ≈£L&É (Á>∑Vü≤+ ôdºsTTHé‡qT #·+|æ+~ Ä~yêdüT˝Òqì
eTs¡∫b˛≈£L&É<äT) yês¡T eTqT<Ûäs¡à |ü⁄qs¡T<ä∆s¡D eT<Ûä´j·TT>±\ qeT÷Hê˝ÀH˚
#˚j·TuÀ‘·THêïs¡qï≥Tº e÷{≤¢&É&É+ <ëìô|’ ne>±Vü≤qqT @ e÷Á‘·+ ô|+#·<äT.
n{≤¢>ì∑ yêfi¯ófl ≈£î˝≤ìï e~*ô|{Ϻ esêZìï ÁbÕ‹|ü~ø£ #˚dTü ≈£îHêïs¡qTø√e&ÉeT÷
düããT ø±<äT.
eTs¡sTT‘˚ yê] qeT÷Hê @$T{Ï? <ëìøÏ eTqT<Ûsä à¡ +‘√ ñqï dü+ã+<Û+ä
@$T{Ï? ôV’≤+<äe <Ûäs¡à+˝Àì ˇø£ ø°\ø£yÓTÆq uÛ≤eqqT yês¡T ªÄ<ÛäTìø£µ
Á|üjÓ÷»Hê\ kÕ<Ûäq≈£î nqT≈£L\+>± eT\#·<ä\#·T≈£îHêïs¡T. á ªÄ<ÛäTìø£µ
Á|üjÓ÷»Hê\˝À ªC≤‹ Á|üjÓ÷»q+µ eTTK´yÓTÆq~. ªC≤‹µ nH˚~ (Ç+^¢wt˝À
H˚wüHé) ˇø£ Ä<ÛäTìø£ uÛ≤eq. Ä<ÛäTìø£ Væ≤+<ä÷‘·«yê<ä+˝À n~ ø°\ø£yÓTÆq
uÛ≤eq. eTqT<Ûsä à¡ +˝Àì ª<Ûsä à¡ +µ Äs¡´ düe÷C≤ìøÏ dü+ã+~Û+∫q uÛ≤eq. <ëìì
C≤‹ nH˚ Ä<ÛäTìø£ uÛ≤eq≈£î e]Ô+|üCÒj·T&É+‘√ Ä<ÛäTìø£ Væ≤+<ä÷‘·«yê<ä+
yÓTT<ä\e⁄‘·T+~. á ªC≤‹µ˝À Á|ür ˇø£ÿ]ø° ˇø£ kÕúq+ ñ+≥T+~. <ëìì
ìs¡«∫+#˚~ ≈£î\+ ø±e#·TÃ, Ä]úø£ dæú‹>∑‘·T\T ø±e#·TÃ, ñ<√´>∑+ ø±e#·TÃ,
Ç\T¢ ø±e#·TÃ Ä kÕúq+ qT+&ç |ü⁄fÒº ˇø£ ø£s¡Ôe´+ ñ+≥T+~. Ä ø£s¡Ôe´
ìs¡«Vü≤D ªC≤‹µ˝Àì Á|ür ˇø£ÿ] <Ûäs¡à+. @ y˚Ts¡ø£sTT‘˚ n+<äs¡÷ Ä ø£s¡Ôe´
ìs¡«Vü≤D˝À ìã<äT\∆ sTT ñ+{≤s√ Ä y˚Ts¡≈î£ ªC≤‹µ ã\+>± ñ+≥T+~. eT]+‘·
ã\+>± ‘·j·÷s¡e⁄‘·T+~. ø£s¡Ôe´ ìs¡«Vü≤D≈£î Vü‰ì ø£*–+#˚ Vü≤≈£îÿ\ Äø±+ø£å
163
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
ªC≤‹µøÏ qwüºø£s¡+. ªC≤‹µì Á|ü|ü+#·+˝À nÁ>∑ÁX‚DÏøÏ rdüT≈£îb˛e&É+ C≤‹
»qT\+<ä] <Ûäs¡à+ ø±ã{Ϻ ø£s¡Ôe´ bÕ\q≈£î n+<äs¡÷ ÁbÕ<Ûëq´+ Çyê«*.
Vü≤≈£îÿ\T ø=s¡e&çq yês¡T á <äèø£Œ<∏ëìï m+<äT≈£î ÄyÓ÷~kÕÔsT¡ ? Vü≤≈£îÿ\
ø√D+ qT+&˚ #·÷dæq≥ºsTT‘˚ ÄyÓ÷~+#·s¡T. ø±˙ Vü≤≈£îÿ\T ø=s¡e&çqyês¡T
Á|ü|ü+#êìï Vü≤≈£îÿ\ ø√D+ qT+&˚ #·÷kÕÔs¡qTø√e&É+ bÕs¡u≤≥T.
n|ü]|üPs¡íeTsTTq e÷qe J$‘·+` Ä n|ü]|üPs¡í‘·≈£î eT÷\+ e´øÏÔ>∑‘·+
ø±e#·TÃ, kÕe÷õø£+ ø±e#·Tà ` ‘·qø£+f… ªô|<äµ› <äsTTq e÷qyêr‘· $wüjT· +˝À
|ü]|üPs¡í‘·qT yÓ‘·T≈£îÿ+≥T+~. Ç~ @ ‘·|ü&ÉT uÛ≤eC≤\+ Á|üuÛ≤eeT÷ ø±<äT,
eTìwæøÏ n‘·´+‘· kÕ«uÛ≤$ø£yÓTÆq >∑TD+. ìj·T+‘·\+<äs¡÷ Bìì H˚s¡TŒ>±
yê&ÉT≈£îqïyêπs. Ä<ÛäTìø£ ø±\+˝À ìj·T+‘·è‘·« sê»ø°j·÷\T ªC≤‹µ nH˚
nr‘·X¯øÏÔì Bìø√dü+ #ê˝≤ $»j·Te+‘·+>± yê&ÉT≈£îHêïsTT. M]˝À n‹
Á≈£Ls¡T&ÉsTTq Væ≤≥¢sqY T Ä<ÛTä ìø£ Væ≤+<ä÷‘·«yê<ëìøÏ Ä~|ü⁄s¡Twüß&ÉsTTq kÕes¡ÿsY
#ê˝≤ n_Ûe÷ì+∫q dü+>∑‹ ‘Ó*dæ+<˚.
X¯øÏÔe+‘·eTsTTq uÛ≤s¡‘·C≤‹ ` ‘·eT˝À ‘êeTT e÷{≤¢&ÉT≈£îH˚≥|ü&ÉT
ôV≤’ +<äeC≤‹ ` Ä<ÛTä ìø£ Væ≤+<ä÷‘·«yê<äT\ \ø£å ´+. n~ eT<Û´ä j·TT>±\ eTqT<Ûsä à¡
düe÷»+ s¡÷|ü+˝À ñ+&É<äT. ø±˙ Ä eTqT <ÛäsêàìøÏ dü+ã+~Û+∫q n‹
ø°\ø£yÓTÆq uÛ≤eqqT ô|’q $e]+∫q≥Tº ` ‘·q Ä<ÛäTìø£ \øå±´ìøÏ nqT>∑TD+>±
n~ yê&ÉT≈£î+≥T+~. n~ ª<Ûäs¡à+µ nH˚ j·T<Ûëdæú‹yê<ëìï Ä\+ãq #˚düTø=ì
ø£+|üP´≥sY kÕ|òtºy˚sY qT+&ç q÷´øÏ¢j·TsY Vü‰sY¶y˚sY <ëø± nìï $wüj·÷\˝Àq÷
Ä<ÛTä ìø£yTÓ qÆ ` X¯øeÔÏ +‘·yTÓ qÆ ` nÁ>∑sê»´+>±, ˝Òø£ nÁ>∑C≤‹>± eTq düe÷C≤ìï
s¡÷bı+~+#ê\ì #·÷düTÔ+~.
Bìï \ø£å´+>± d”«ø£]+#˚ j·TTe‘·sêìï ` <ëìøÏ nqT>∑TD+>± ª<Ûäs¡à+µ
nH˚ uÛ≤eq≈£î Væ≤+<ä÷‘·«yê<äT*#˚à Ä<ÛTä ìø£ yê´U≤´Hêìï n+‘·Øq¢ + #˚dTü ≈£îqï
j·TTe‘·sêìï ` ‘·j·÷s¡T#˚ùd $<ë´e´edüú yê]øÏ ø±yê*. ø±+Á¬>dt qeT÷Hê
ñ<ës¡ C≤rj·Tyê<ä+ ì]à+∫q $<ë´e´edüú˝À mìï ˝ÀbÕ\THêï nB ÇB
ˇø£{Ï ø±<äT. nsTT‘˚ Væ≤+<ä÷‘·«yê<ä uÛ≤eq\T eTq düe÷»+˝À ` eTTK´+>±
Áu≤Vü≤àDT\˝Àq÷, Ç‘·s¡ ô|‘·Ô+<ëØ ≈£î˝≤\˝Àq÷ ` $düÔè‘·+>± ÁbÕ#·Ts¡´+
164
$<ä´, $C≤„q+ : Væ≤+<ä÷‘·«yê<äT\ <ë&çì m<äTs=ÿq&ÜìøÏ eTq+ dæ<y∆ä T˚ Hê?
bı+~ ñHêïsTT ø±ã{Ϻ Á|üdüTÔ‘· $<ë´e´edüú˝ÀH˚ n$ #ê|üøÏ+<ä ˙s¡T˝≤>∑
yê´|æ+∫ ñHêïsTT. ø±˙ |üP]Ô>± n<˚ qeT÷Hê˝À $<ë´e´edüqú T s¡÷bı+~+#˚
ø£s¡Ôe´+ Ç+ø± Ä<ÛäTìø£ Væ≤+<ä÷‘·«yê<äT\ eTT+<˚ ñ+~.
Ç+<äT˝À #·]Á‘· bÕsƒê\≈£î yês¡T ÁbÕ<Ûëq´+ Çe«&É+ yê] \øå±´ìï
<äèwæº˝À ô|≥Tº≈£îqï|ü&ÉT düVü≤»+. C≤‹|ü≥¢ j·TTe‘·s¡+˝À Äsê<ÛäHê uÛ≤eq
ô|+#ê\+fÒ á C≤‹ ˇø£|ü&ÉT #ê˝≤ >=|üŒ<ä˙, |üsêsTT C≤‘·T\yê] ≈£îÁ≥\
e\¢, <ë&ÉT\ e\¢, ô|‘·Ôq+ e\¢, kÕ+düÿ è‹ø£ ªkÕ+ø£s¡´+µ e\¢ ‘·q |ü{ÏeTqT
ø√˝ÀŒsTT+<ä˙ #ÓbÕŒ*. yêdü$Ô ø£‘· ù|]≥H√ XÊÁd”j Ô T· ‘· ù|]≥H√ ã\V”≤q‘·\qT
düVæ≤‘·+ m‹Ô #·÷|ü&É+, ˝ÖøÏø£yê<ä+ ù|]≥H√ düVü≤q+ ù|]≥H√ ªkÕ+ø£sê´ìïµ
ÄVü‰«ì+#·&+É C≤‹˙ C≤‹ uÛ$Ñ ‘·yê´˙ï <Óã“rùd yÓK’ s¡T\ì H˚sêŒ*. kÕe÷õø£
Hê´j·T+ ù|]≥H√ düeTdüe÷»+ ù|]≥H√ ªeTqµ dü+düÿ è‹ì øÏ+#·|üs¡#·&É+
<äTsêàs¡ZeTì uÀ~Û+#ê*.
n+<äTø√düy˚T #·]Á‘· s¡#·qô|’, #·]Á‘· bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø±\ô|’q yês¡T <ë&ç
yÓTT<ä\Tô|{≤ºs¡T. ìC≤ìøÏ á ªb˛sê≥+µ #ê˝≤ø±\+>± kÕ>∑T‘·Tqï<˚ >±˙
Væ≤+<ä÷‘·«yê<äT\~ Ç|üŒ{Ï <ëø± ô|’#˚sTT ø±˝Ò<äT. uÛ≤s¡rj·T $<ë´uÛÑeHé
Á|ü#·Ts¡D˝Òø±ø£, ÁbÕe÷DÏø£ #·]Á‘· bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£ s¡#·sTT‘·\>± >∑T]Ô+|ü⁄ ñqï
ÄsY. dæ. eTE+<ësY e+{Ï yê] s¡#·q\T, ‘·eTqT ‘êeTT dü+|òtT|ü]yêsY≈£î
#Ó+~qyê]>± uÛ≤$+#·Tø√ø£b˛sTTHê ` ø±+Á¬>dt C≤rj·Tyê<ä yês¡dü‘·«+˝À
uÛ≤>∑+>± uÛ≤$+∫Hê ` Áu≤Vü≤àD°j·T ÁbÕ|ü+∫ø£ <äèø£Œ<∏ëìï ì]«eTs¡Ù>±
~>∑$T+–q Ç‘·s¡ #·]Á‘·ø±s¡T\ s¡#·q\T ˝ÖøÏø£, e÷qMj·T, XÊÁd”Ôj·T #·]Á‘·
s¡#·q‘√ j·÷uÛ…’ @fi‚flyÓTT#Óà <ë<ë|ü⁄ 20e X¯‘êã›+ ‘=*Hê{Ï qT+&ç ≈£L&É
‘·\|ü&TÉ ‘·÷H˚ ñHêïsTT. ø±˙ Ç|ü&ÉT yÓTT≥ºyTÓ T<ä{kÏ Õ]>± Væ≤+<ä÷‘·«yê<ëì~
ô|’#˚sTT nj˚T´ dü÷#·q\THêïsTT.
nsTT‘˚ á b˛sê≥+ #·]Á‘· <ä>∑Zs¡ Ä–b˛<äT. kÕVæ≤‘·´+, ‘·‘·«XÊg+,
dü+düÿ è‹ Ç‘·s¡ ªe÷qe XÊÁkÕÔ\≈£îµ (VüA´e÷ì{°dt), kÕe÷õø£ XÊÁkÕÔ\≈£î
≈£L&É yê´|ædüTÔ+~. >∑DÏ‘·+˝À düVæ≤‘·+ ªy˚<ä>∑DÏ‘·+µ ˇø£{Ï ñ+<ä+≥THêïs¡T
165
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
>±˙ <ëìe\¢ >∑DÏ‘· XÊg n<Ûä´j·THêìøÏ e#˚Ã ‘˚&Ü ø£+fÒ #·]Á‘· n<Ûä´j·THêìøÏ
e#˚Ã<˚ m≈£îÿe.
á b˛sê≥+˝À Væ≤+<ä÷‘·«yê<ëìï m<äTs=ÿq&ÜìøÏ nuÛÑT´<äj·T
yê<äT\+<äs¡÷ dæ<ä∆y˚T>±˙ yê]ì sê»ø°j·T+>± m<äTs¡Tÿ+fÒ #ê\<äT,
|ü]XÀ<ÛäHê‘·àø£+>± m<äTs√ÿyê*, yÓ’C≤„ìø£+>± m<äTs√ÿyê*. BìøÏ Á|üC≤‘·+Á‘·
ñ<ä´e÷\T dæ<ä∆+>± ñHêïj·÷? Hê Á|üX¯ï dü+ø£˝≤Œìï >∑T]+∫ ø±<äT. Ä
$wüj·T+˝À dü+<˚Vü≤+ ˝Ò<äT ø±˙ kÕeTs¡ú+´˝À dæ<ä∆y˚THê?
166
$<ä´ ` uÛ≤eC≤\+
$<ë´s¡T\ú ≈£î n+~+#˚ @ s¡øy£ TÓ qÆ $<ä´ Á|üC≤kÕ«$Tø£eTe⁄‘·T+~? ø=ìï
Á|ü‘´˚ ø£ bÕsƒX¡ Ê\˝À¢ #·~$ùdHÔ ˚ Á|üC≤kÕ«$Tø£e÷? $<ä´ ˇø£ ÁbÕ|ü+∫ø£ <äèø£Œ<∏ëìï
ø£*ZdüTÔ+~. eTqøÏwüº+ ñHêï ˝Ò≈£îHêï $<ä´qT C≤„q+>± e÷Á‘·y˚T n+~+#·+.
á C≤„Hêìï ø=ìï n_ÛÁbÕj·÷\‘√ n+~düTÔHêï+. eT+N#Ó&É÷ ` m≈£îÿyê,
‘·≈£îÿyê ` Ä<äs¡Ùe+‘·+ nuÛÑ´+‘·s¡ø£s¡+ ` Hê>∑]ø£+ nHê>∑]ø£+ nH˚
n_ÛÁbÕj·÷\‘√ n+~düTÔHêï+. n+fÒ #·<äTe⁄qT ˇø£ ÁbÕ|ü+∫ø£ <äèø£Œ<∏ä+‘√
#Ó|ü⁄ÔHêï+. ˝…ø£ÿ\T u≤>± eùdÔH˚ $<ë´]úøÏ ‘Ó*$‘˚≥\Tqï≥Tº #Ó|üŒ&É+
ˇø£ s¡ø£yÓTÆq uÛ≤eC≤\+. Ç~ dü‘·´+ø±<äT. C≤„Hêìï $\Te\‘√ ø£*|æ
n+~+#ê*.
bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø±˝À¢ Á|ü|ü+#·+˝Àì C≤„qeT+‘ê ñ+&É<äT. bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø±\
m+|æø£ yÓqTø£ ˇø£ uÛ≤eC≤\+ ñ+~. ˇø£ ÁbÕ|ü+∫ø£ <äèø£Œ<∏+ä ñ+~. ‘Ó\T>∑T˝À
qqïj·T s¡#·q\T ñ+&É&ÜìøÏ ˇø£ uÛ≤eC≤\+ ñ+~. C≤q|ü<ä kÕVæ≤‘·´+
m+|æø£ #˚j·Tø£b˛e&Üìø√ uÛ≤eC≤\+ ñ+~. sêE\T m˝≤ |ü]bÕ*+#ês¡T?
m˝≤ dü+bÕ~+#ês¡T? m˝≤ sêC≤´ìï b˛>=≥Tºø=Hêïs¡T? nH˚~ #ÓbÕŒ\qT
ø=Hêïs¡T ø£qTø£ #·]Á‘·˝À nXÀ≈£îì >∑T]+∫q bÕsƒê\THêïsTT. Á|ü»\T ‘·eT
JeH√bÕ<ÛTä *ï m{≤¢ ‘·j÷· s¡T #˚dTü ≈£îHêïs¡T? ‘·eT˝Àì kÕeTs¡´ú + m{≤¢ n_Ûeè~∆
#˚düT≈£îHêïs¡T? m{≤¢ <Ûä«+dü+ #˚düT≈£îHêïs¡T nH˚<˚ #·]Á‘· nqT≈£î+fÒ, <ëìï
$<ë´s¡Tú\≈£î ‘Ó*j·TCÒj·÷\qT≈£î+fÒ bÕsƒê´+XÊ\T Ç+ø√ s¡ø£+>± ñ+{≤sTT.
ø£qTø£ bÕsƒê´+XÊ\ m+|æø£˝À düŒwüºyÓTÆq uÛ≤eC≤\+ ñ+≥T+~.
$<ë´s¡+>±ìøÏ dü+ã+~Û+∫q uÛ≤eC≤\+ô|’ ˇø£ dü+|òTü s¡¸D »s¡T>∑T‘√+~.
Ç{°e\ #·]Á‘·qT |ü⁄qsY yê´U≤´ì+∫ |æ\¢\≈£î n+~+#˚ Á|üj·T‘êï\T
»s¡T>∑T‘·THêïsTT. Á|üdüTÔ‘·+ ñqï #·]Á‘· bÕsƒê´+XÊ\ m+|æø£˝À ˇø£ uÛ≤eC≤\+
APTF |üÁ‹ø£ ªñbÕ<Ûë´j·Tµ˝À n#·ÃsTTq Á|üdü+>∑bÕsƒ¡+, »qe], 2001
167
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
ñ+fÒ n+‘·ø£+fÒ _ÛqïyÓTÆq uÛ≤eC≤˝≤ìï Á|üy˚X¯ô|fÒº Á|üj·T‘·ï+ »s¡T>∑T‘√+~.
$<ë´s¡+>∑+˝À nÁ>∑esêí\ uÛ≤eC≤\+ ñ+~. ‘êeTT ø√s¡T≈£îqï uÛ≤s¡‘·<˚XÊìï
‘·j·÷s¡T#˚j·T&ÜìøÏ ‘·–q |æ\¢\qT $<ë´e´edüú <ë«sê ‘·j·÷s¡T #˚j·T&ÜìøÏ
dü+|òtT |ü]yêsY #ê˝≤ düŒwüº+>± Á|üj·T‹ïdüTÔqï~. n+<äTπø πø+Á<äÁ|üuÛÑT‘·«+
eTTK´yÓTqÆ Vü≤ÀyéT, e÷qe eqs¡T\ XÊK\qT ø£sT¡ &ÉTø£{qºÏ ÄsY.mdt.mdt. yêfi¯fl≈£î
Ç∫Ã+~. $<ë´e´edüú <ë«sê eTq+ @ s¡ø£yÓTÆq uÛÑ$wü´‘·TÔqT ø±+øÏåkÕÔeTH˚
<ëìì nqTdü]+∫ >∑‘· #·]Á‘·qT ns¡ú+ #˚düTø√e&É+ ñ+≥T+~. ñ<ëVü≤s¡D≈£î
<ä[‘· ñ<ä´eT+ <äèwæº qT+&ç #·÷dæ uÛÑ$wü´‘·TÔ˝À Áu≤Vü≤àD°j·TT\ uÛ≤eC≤\+
qT+&ç, nD∫y˚‘· qT+&ç $eTTøÏÔ ø√s¡T≈£î+fÒ >∑‘· #·]Á‘·qT Áu≤Vü≤àD°j·TT\
Ä~Û|ü‘·´+˝À q*–b˛sTTq #·]Á‘·>± ns¡ú+ #˚düT≈£î+{≤+. nfÒ¢ ÁX¯eT<√|æ&û˝Òì
düe÷C≤ìï ø±yê\qT≈£îH˚ ø£eT÷´ìdüT\º T >∑‘· #·]Á‘·qT ø=+‘·eT+~ dü+|üqTï\T
düe÷»+˝Àì n‘·´~Û≈£î\ ÁX¯eTqT <√#·T≈£îqï #·]Á‘·>± ns¡ú+ #˚düTø=+{≤s¡T.
Çø£ dü+|òtT|ü]yêsY <äèwæº˝À X¯øÏÔe+‘·yÓTÆq ôV’≤+<äeC≤‹ì s¡÷bı+~+#·&ÜìøÏ
ø=‘·Ô bÕ\Hê e´edüú, sê»ø°j·T, $<ë´e´edüú\T ø±yê*.
yêfi¯fl <äèwæº˝À X¯øÏÔe+‘·yÓTÆq ôV’≤+<äeC≤‹ >∑‘·+˝À ñ+&ç+~. n~
$<˚oj·TT*ï ‘·s$¡ Tø={Ï+º ~. uÛ≤s¡‘C· ≤‹˝ÀH˚ ø=+<äsT¡ |üsêsTTyêfi¯fl‘√ ˝≤\÷N
|ü&É&É+ e\q eTTdæ¢+\, Ŭø’ düÔe⁄\ |ü]bÕ\q\T e#êÃsTT. á bÕ\q e\q
ôV’≤+<äe C≤‹ X¯øÏÔì ø√˝ÀŒsTT+~. n+‘˚ ø±<äT jÓ÷>∑´‘·qT ã{Ϻ, ns¡Ω‘·qTã{Ϻ
es¡í e´edüú ñ+&˚<äì ≈£L&Ü yês¡T bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø±\˝ÀH˚ sêdüTÔHêïs¡T. eTTdæ¢+\T
e∫Ãq ‘·sê«‘· n~ ~>∑C≤]+<äì sêdüTÔHêïs¡T. eTTdæ¢+\TeùdÔ Væ≤+<äTe⁄\T
m{≤¢ ~>∑C≤s¡T‘ês√ #Ó|üŒs¡T. Ç~ @ s¡ø£yÓTÆq Ä<Ûësê\T, ‘·s¡ÿ+ ˝Òì $y˚#·q.
1200 @fi¯fl ÁøÏ‘·+ X¯øÏÔ ø√˝ÀŒsTTq ôV’≤+<äeC≤‹ì |ü⁄q]ï]à+∫ Á|ü|ü+#·+˝À
nÁ>∑sê»´+>± ‘·j÷· s¡T #˚j÷· \ì yê] \ø£´å +. á \øå±´ìøÏ ‘·–q $<ë´e´edüqú T
@sêŒ≥T #˚düTø√˝Ò<äì, sêC≤´+>∑+ sêdüTø√˝Ò<äì, sê»ø°j·T $\Te\T
@sêŒ≥T #˚düTø√˝Ò<äì 50 @fi¯fl qT+∫ $eT]ÙdüTÔHêïs¡T. <˚X¯+˝Àì Ç‘·s¡
sê»ø°j·T|üøå±\T ‘·eT n_ÛÁbÕj·÷\qT á 50 @fi¯fl˝À e÷s¡TÃ≈£îHêï Ms¡T
168
$<ä´ ` uÛ≤eC≤\+
e÷Á‘·+ e÷s¡TÃø√˝Ò<Tä . m‘·T>Ô &∑ \É Ø‘ê´ á n_ÛÁbÕj·÷\qT s¡øs£ ø¡ ±\ |ü<‘∆ä T· \˝À
e´ø£+Ô #˚jT· e#·TÃ.
Ä<ÛTä ìø£ uÛ≤s¡‘<· X˚ ¯ #·]Á‘·˝Àì C≤rjÓ÷<ä´eT ø±˝≤ìï rdüTø=+fÒ yê]
HÓ’»+ u…’≥ |ü&ÉT‘·T+~. á ø±\+˝À Á_{Ïwtyês¡T yÓ[flb˛sTT sê»ø°j·T+>±
uÛ≤s¡‘·<˚X¯+ dü«‘·+Á‘·+ ø±yê\H˚ sê»ø°j·T b˛sê{≤\T, ≈£î\e´edüú, es¡íe´edüú
n+‘·+ ø±yê\H˚ b˛sê{≤\T, Ád”Ô\≈£î düe÷q neø±XÊ\T, düe÷q Á|ü‹|ü‹Ô
ø±yê\H˚ b˛sê{≤\T, »MT+<ës¡T\ >∑T|æŒ{À¢ ñqï uÛÑ÷$Tì uÛÑ÷$T˝Òì yê]øÏ
|ü+#ê\H˚ b˛sê{≤\T, Ä~yêdüT\ uÛÑ÷b˛sê{≤\T, ø±]à≈£î\ b˛sê{≤\T mH√ï
ø£ìŒkÕÔsTT. á b˛sê{≤˝À¢ ø±+Á¬>dt, ø£eT÷´ìdüTº, n+uÒ<äÿsY, ô|]j·÷sY
nqT#·s¡T\T ø£ìŒkÕÔs¡T. mqï&É÷ @ b˛sê{≤˝À¢ ø£ìŒ+#·ì yês¡T dü+|òtT|ü]yêsY
yêfi¯ófl. Ms¡T @ ù|s¡T‘√ ñHêï |”&ç‘· esêZ\ b˛sê{≤\≈£î e÷Á‘·+ Ms¡T
yÓTT<ä≥Tï+&ç e´‹πsø£+. n˝≤π> Á_{Ïwt e´‹πsø£ C≤rj·T sê»ø°jT· b˛sê{≤\≈£L
Ms¡T e´‹πsø£y˚T. >∑‘· 50 @fi¯ófl>± uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À »]–q b˛sê{≤˝À¢ nH˚ø£
sê»ø°j·T Ádüe+‘·T\T ø£ìŒkÕÔsTT ø±ì Ms¡T mø£ÿ&Ü ø£ìŒ+#·sT¡ . Mfi¯fl eT÷\+
y˚sT¡ .
ø±+Á¬>dt, ø£eT÷´ìdüTº, n+uÒ<äÿsY, ô|]j·÷sY nqT#·s¡T\ eT÷˝≤\T
C≤rjÓ÷<ä´eT+˝À ø£ìŒkÕÔsTT. yê] eT<Ûä´ nH˚ø£ ‘˚&Ü\THêï ø=ìï kÕe÷q´
\ø£Då ≤\THêïsTT. >∑‘+· ˝À eT÷s¡yâ TÓ qÆ sê#·]ø£ bÕ\q ñ+&ç, bÂs√Væ≤‘·´ eTÚ&Û´É +
<˚XÊH˚ï*+~. n~ <˚XÊìï ø£s¡T&ÉT>∑{Ϻq eT<Ûä´j·TT>±\ düe÷»+>± e÷]Ã+~.
nHê´j·÷\T, ÁX¯eT<√|æ&û düe÷»+˝À yÓ*¢$]kÕsTT nì qeTà&Éy˚T ø±ø£
uÛÑ$wü´‘·TÔ˝À Ä<ÛäTìø£yÓTÆq, Á|üC≤kÕ«$Tø£yÓTÆq düe÷C≤ìï ì]à+#·T≈£îH˚ ø±eTHé
Ä˝À#·q nìï sê»ø°jT· Ádüe+‘·T˝À¢ ø£ìŒdüT+Ô ~. Ä<ÛTä ìø£‘≈· î£ , Á|üC≤kÕ«e÷´ìøÏ
Ç∫Ãq ìs¡«#·Hê˝À¢ ‘˚&Ü\THêï, uÛÑ$wü´‘Y uÛ≤eq˝À ‘˚&Ü\THêï ø±+Á¬>dt,
ø£eT÷´ìdüTº, n+uÒ<äÿsY, ô|]j·÷sY, ˝ÀVæ≤j·÷ yê<äT˝…e¬s’Hê düπs dü÷ú\+>±
ø±+øÏå+#˚~ Ä<ÛäTìø£, Á|üC≤kÕ«eT´ düe÷»+. Ms¡+<ä]˝ÀqT ñeTà&ç>± ≈£î\
nD∫y˚‘·, sê#·]ø£ ìj·T+‘·è‘·«+, eT‘·eTÚ&ÛÉ´+, <√|æ&û b˛yê\H˚ Äø±+πøå
ø£ìŒdüTÔ+~. Ä<ÛäTìø£ Á|üC≤kÕ«eT´ düe÷»+>± <˚XÊìï e÷s¡Ã&ÜìøÏ ‘·–q
169
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
$\Te*ï uÀ~Û+#ê\H˚ n_ÛÁbÕj·T+ ø£ìŒdüTÔ+~. ø±ì á $\Te\≈£î >∑+&çø=fÒº
Á|üj·T‘êï\T, ‘·|ü&ÉT yê´U≤´Hê\T, Ä<ÛäTìø£‘· >∑s¡“¤+˝ÀH˚ dü+Á|ü<ëj·÷ìï
ø±bÕ&˚ Á|üj·T‘êï\T, Á|üC≤kÕ«eT´ >∑s¡“¤+˝ÀH˚ ìj·T+‘·è‘ê«ìï ø±bÕ&˚
Á|üj·T‘êï\T $<ë´e´edüú <ë«sê n+~+#ê\H˚~ dü+|òtT |ü]yêsY Á|üj·T‘·ï+.
Á|ü|ü+#êìï @\>∑\ nÁ>∑sê»´+>± s¡÷bı+<ä&ÜìøÏ, X¯øÏÔe+‘·yÓTÆq ôV’≤+<äe
C≤‹ì ‘·j÷· s¡T#˚jT· &ÜìøÏ nedüse¡ Tj˚T´ ÁbÕ|ü+∫ø£ <äèø£Œ<∏ëìï, uÛ≤eC≤˝≤ìï
|æ\¢\≈£î n+~yê«\ì yê] Á|üj·T‘·ï+. Ç+<äTø√dü+ Á_{Ïwt e÷qdü |ü⁄Á‹ø£>±
Á|üdüTÔ‘· $<ë´e´edüú\qT $eT]Ùdü÷Ô #·]Á‘·, ôd’qT‡|ü≥¢ s¡ø£s¡ø±\ yê´U≤´Hê\T
#˚düTÔHêïs¡T. #·]Á‘·˝À yêdüÔe+>± »]>±j·Tì #Ó|ü⁄Ôqï $wüj·÷\qT ≈£L&Ü
ø±<ä+≥÷ ne˙ï bÕXÊÑ·T´\T, Á_{Ïwtyêfi¯ófl, nyÓT]ø±yêfi¯ófl #Ó|æŒqeì
ø={ϺbÕπsdüTÔHêïs¡T. @yÓTÆHê n+fÒ $XÊ«dü+ eTTK´+, $y˚#·q ø±<äì
<äu≤sTT+#·&É+ »s¡T>∑T‘√+~.
$<ë´uÀ<Ûäq #˚ùd≥|ü⁄&ÉT eTq+ |üØø£å bÕdüj˚T´ C≤„Hêìï e÷Á‘·y˚T
ø£*Œ+#·&É+ ˝Ò<äT. yêfi¯fl e´øÏÔ‘ê«\qT s¡÷bı+~düTÔHêï+, yêfi¯fl Ä˝À#·q\T
‘·j·÷s¡T #˚düTÔHêï+, eTqTwüß\T>± s¡÷|ü+ ÇdüTÔHêïeTH˚ ne>±Vü≤q nedüs¡+.
$#ês¡øs£ y¡ T˚ $T≥+fÒ n<Ûë´|üø£ dü+|ò÷ü \T, ñ<ä´e÷\T #·<Tä e⁄ jÓTTø£ÿ ÇÁHꌤÁdüøº ã sY
øÏ∫Ãq ÁbÕeTTK´‘· #·<äTe⁄ jÓTTø£ÿ ø£+f…+{Ÿ≈£î Çe«&É+˝Ò<äT. $<ä´qT ÁbÕ<∏ä$Tø£
Vü≤≈£îÿ>± ≈£î~+∫ y˚j·T≈£î+&Ü $<ä´ ùd«#·Ã¤>±, #Íø£>± n+<äTu≤≥T˝À ñ+&˚˝≤
düe÷q neø±XÊ\T ø£*Œ+#ê*.
$<ä´ HÓ’|ü⁄D≤´\qT e÷Á‘·y˚T n_Ûeè~∆ #˚j·T<äT, e´øÏÔ‘ê«ìï ì]àdüTÔ+<äì
dü+|òTt |ü]yêsY yêfi¯ófl n+≥THêïs¡T. yê] <äèwæ˝º À Á|üdTü ‘Ô · $<ä´ u≤ìdü e´øÏ‘Ô ê«ìï
‘·j·÷s¡T#˚k˛Ô+<äì (n+fÒ Á|üC≤kÕ«eT´+, kÕe÷õø£ dü+πøåeT+, ˝ÖøÏø£yê<ä+,
kÕe÷õø£ Hê´j·T+ bÕXÊÑ·´ uÛ≤yê\ì). Áu≤Vü≤àD°jT· Ä~Ûø´£ ‘·qT e´‹πsøÏ+∫q
yês¡T ÄHê&ÉT, áHê&É÷ ñHêïs¡T. ãT<äT∆ì ø±\+ qT+∫ kÕe÷õø£ Hê´j·T+,
˝ÖøÏø‘£ ,· Á|üC≤kÕ«eT´+ >∑T]+∫ e÷{≤¢&TÉ ‘·÷H˚ ñHêïs¡T. eTq+ #ê˝≤ düŒwü+º >±
$<ä´ <ë«sê e´øÏÔ‘ê«\qT ‘·j·÷s¡T #˚düTÔHêïeTì, uÛÑ$wü´‘Y ‘·sê\qT
s¡÷bı+~düTHÔ êïeTì >∑T]Ô+#ê*. á <äèw摺 √ bÕsƒ´¡ |ü⁄düøÔ ±\ dæ\ãdtqT #·÷&Ü*.
170
$<ä´ ` uÛ≤eC≤\+
XÊÁd”jÔ T· +, nXÊÁd”j
Ô T· + nH˚ $y˚#q· ø£+f… e÷qMj·T‘·, Á|üC≤kÕ«eT´ $\Te*ï
@ y˚Ts¡≈£î $<ä´ <ë«sê Çe«>∑\TZ‘·THêïeTì Ä˝À∫+#ê*. C≤rjÓ÷<ä´eT
ø±\+˝À Á|üC≤kÕ«eT´+, ≈£î\ìs¡÷à\q, ÁX¯eT<√|æ&û qT+&ç $eTTøÏÔ, düeT‘ê
düe÷»+, kÕe÷õø£ dü+øπ eå T+ yÓTT<ä˝q’… Ä˝À#·q\T eTT+<äTø=#êÃsTT. s¡øs£ ø¡ ±\
|”&ç‘· b˛sê{≤˝À¢ Ç$ e´ø£ÔeTj·÷´sTT. Á|üC≤kÕ«e÷´ìøÏ, e÷qMj·T‘·≈£î
nqT≈£L\yÓTÆq e´øÏÔ‘ê«\qT $<ä´ ‘·j·÷s¡T #˚k˛Ô+<ë? m≥Te+{Ï ÁbÕ|ü+∫ø£
<äèø£Œ<∏ä+ >∑\ e´≈£îÔ\qT $<ä´ ‘·j·÷s¡T #˚k˛Ô+~? bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø±\˝Àì n+XÊ\T
n+<äT≈£î ‘√&ÉŒ&ÉT‘·THêïj·÷? ˝Òø£b˛‘˚ @ s¡ø£yÓTÆq e÷s¡TŒ\T dæ\ãdt˝ÀqT,
$<ë´e´edüú˝ÀqT ø√sê*? nH˚ |ü{Ϻ+|ü⁄ ‘·≈£îÿe>± e⁄+~. Bìï d”]j·Tdt>±
rdüTø√yê*. Ä<ÛTä ìø£‘≈· î£ $s¡T<äy∆ TÓ qÆ n+XÊ*ï düe]+#˚, dü+düÿ]+#˚ e÷sêZ\T
yÓ‘·ø±*. <ëìøÏ b˛sê≥ s¡÷bÕ\T yÓ‘·ø±*, dü]jÓÆTq &çe÷+&ÉT¢ Á|üuÛÑT‘·«+
eTT+<äTô|{≤º*. bÕsƒ´¡ |ü⁄düøÔ ±\T, dæ\ãdt\T sêùd |üì @|æ{jÏ T· |òt ˝≤+{Ï yêfi¯fl≈£î
sêyê\+fÒ @+ #˚j÷· *? dü+øå√uÛ+Ñ e∫Ãq|ü&˚ dü‘ê´\T >∑T]Ô+#·&+É ø±≈£î+&Ü
50 @fi¯fl ÁøÏ‘y· T˚ á s¡ø+£ >± Ä˝À∫ùd,Ô ÁbÕeTTK´‘·ìùdÔ |ü]dæ‹ú y˚sT¡ >± ñ+&˚~.
dü¬s’q sêC≤´+>±ìï sêdüTø=ì ñ+fÒ uÛ≤s¡‘·<˚X¯+ nÁ>∑sê»´+>±
‘·j·÷s¡j˚T´<äì ÄsY.mdt.mdt. dü‘Y dü+>¥#ê\ø˘ düT<äs¡ÙHé n+≥THêïs¡T.ì»+>±
Á|ü|ü+#êìï XÊdæ+#˚ ª<ë<ëµ>± ñ+&Ü\H˚ ø√]ø£ uÛ≤s¡rj·TT\≈£î+<ë? n~
ÄsY.mdt.mdt. yê] ø√]ø£. yêfi¯fl≈£î sêC≤´+>∑+|ü≥¢ e´‹πsø£‘· u≤>± ñ+~.
sêC≤´+>∑+˝À ˝ÀbÕ\THêïj·Tì yês¡T n+≥THêïs¡T. bÂs¡V≤ü ≈£îÿ\ ñ<ä´eTø±s¡T\÷
#ê˝≤ ˝ÀbÕ\T #·÷|ædTü HÔ êïs¡T. @ ˝ÀbÕ\THêï ˇø£ >∑e÷´ìï, \øå±´ìï sêC≤´+>∑+
<˚X+¯ eTT+<äT ô|{Ï+º ~. kÕe÷õø£+>±, sê»ø°jT· +>±, Ä]úø+£ >± Hê´j·Tã<äy∆ TÓ qÆ
|ü⁄Hê~ ìsêàD≤ìøÏ ø±e\dæq düe÷» ìsêàD+ ø√dü+ \øå±´ìï ìπs›•+∫+~.
nÁ>∑sê»´+>± s¡÷bı+<ë\H˚ \ø£´å + sêC≤´+>∑+˝À ˝Ò<Tä . Ä >∑e÷´ìøÏ, \øå±´ìøÏ
ø±e*‡q n~Ûø±sê*ï Á|ü»\T Çe«˝Ò<äT. uÛ≤s¡‘· sêC≤´+>∑+ ô|≥Tº≈£îqï Ä
>∑eT´+, \ø£å´+ |ü≥¢H˚ dü+|òtT|ü]yêsY≈£î $eTs¡Ù. nÁ>∑sê»´+ nyê\ì
sêC≤´+>∑+˝À sêdüTø=ì ñ+fÒ á s√E nÁ>∑sê»´+>± ‘·j·÷s¡j˚T´yêfi¯fleTì,
nÁ>∑sê»´+>± ‘·j·÷s¡j˚T´ $<ë´e´edüú ‘·j·÷s¡T #˚düT+fÒ |æ\¢\+<äs¡T
171
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
nÁ>∑sêC≤´ìøÏ ‘·–q |æ\\¢ j˚T´yês¡ì n+{≤s¡T. eTq≈£î ø±yê*‡+~ n~ ø±<äT.
>√˝≤«\ÿsY n_ÛÁbÕj·T+ Á|üø±s¡+ C≤‹ ã\+>± ñ+&Ü\+fÒ C≤‹ ˝À|ü\ Vü≤≈£îÿ\T
n&É>=<äT› ` n&ç–‘˚ C≤‹ì ã\V”≤q|üs¡TdüTÔHêïeTì n+{≤s¡T. C≤‹˝À|ü\
düe÷q‘ê«ìï n&ç–Hê n+‘˚. C≤‹ nK+&É s¡÷|ü+˝À ñ+&Ü*. n+<äT≈£î
‘·–q $<ë´e´edüú, sêC≤´+>∑+ ø±yê*. Á|ü‹ |æ\¢yê&ÉT ã\Á|üjÓ÷>∑+ #˚dæ
Á|ü|+ü #êìï XÊdæ+#˚ ôV≤’ +<äeC≤‹ ìsêàD≤ìøÏ ‘√&ÉŒ&Ü*. Væ≤+<äTe⁄\T ø±ìyês¡T
≈£L&Ü ‘·eTqT ‘êeTT ôV’≤+<äe⁄\T>±H˚ uÛ≤$+#·Tø√yê*. <˚e⁄&=ø£ÿ&˚ nì
uÛ≤$+#˚yês¡T ‘·eT qeTàø±ìï e<äT\Tø=ì 30 ø√≥¢ <˚e‘·\≈£î n<äq+>±
‘·eT <˚e‘·qT #˚sT¡ Ãø√yê*. <˚X+¯ ˝À düe÷q‘·«+, Vü≤≈£îÿ\T, kÕe÷õø£ Hê´j·T+
ø±yê\ì e÷{≤¢&É≈£L&É<äT. n<˚ yê] mC…+&Ü.
neø±X¯yê<ä+‘√ sê»ø°j·T+>±, kÕe÷õø£+>± m|ü&É÷ sêJ|ü&É
≈£L&É<äT. yÓT‘·ø£yÓ’K] nqTdü]ùdÔ yê] ã˝≤ìï m<äTs√ÿ˝Ò+. bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø±\T
H˚πsŒ $\Te\T @ Ä<äsêÙ\T ì\u…&É‘êjÓ÷, @ uÛÑ$wü´‘Y düe÷C≤ìï
s¡÷bı+~kÕÔjÓ÷ <ëì˝À uÛ≤eC≤\+ m+‘√ eTT&ç|&ü ç ñ+~. Ç|üŒ{Ï<ëø±
$<ë´eedüú nÁ|üC≤kÕ«$Tø£ uÛ≤yê\‘√ sêJ|ü&ç ñ+~. á $<ë´ e´edüú˝Àì
ø=~›bÕ{Ï Ä<ÛäTìø£‘·, Á|üC≤kÕ«eT´+ uÛ≤yê\qT ≈£L&Ü Ç|ü&ÉT |üP]Ô>± ø°åDÏ+|ü
CÒùd Á|üj·T‘êï\T yÓTT<ä\j·÷´sTT. sêuÀj˚T ø±\+˝À Ç$ rÁes¡÷bÕìï
rdüTø√uÀ‘êsTT. <ëìï e´‹πsøÏ+#·&ÜìøÏ n<Ûë´|üø£ ñ<ä´eT+ ã\+>±, >∑{Ϻ>±
ì\ã&Ü*‡q nedüs¡+ H˚&ÉT m+‘Ó’Hê ñ+~.
172
bÕsƒê´+XÊ\˝À Væ≤+<ä÷‘·«yê<äT\ CÀø±´ìï
@ $<Ûä+>± ns¡ú+ #˚düTø√yê* ?
dü+|òtT|ü]yêsYyês¡T bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø±\˝À CÀø£´+ #˚düTø√e&É+ _Ûqï
ø±s¡D≤\e\¢ düe÷»+˝À Ä+<√fi¯q ø£*–düTÔqï~. Ä+<√fi¯q #Ó+<äT‘·Tqï
yês¡+<ä]ø° Çe˙ï ˇπø ÁbÕeTTK´eTTqï$ ø±ø£b˛e#·TÃ.
XÊÁd” Ô j · T Á|ü e ÷D≤\ kÕú q +˝À C≤rj· T ‘· q T ` n+<ä T ˝Àq÷
dü+|òtT|ü]yêsY yês¡T $X¯«dæ+#˚ dü+≈£î∫‘·yÓTÆq C≤rj·T‘·qT ` Á|üe÷D+>±
ì\u…fºÒ Á|üjT· ‘·ï+ #˚jT· &É+ ø=+‘·eT+~ <äèwæ˝º À Á|ü<ëÛ qyÓTqÆ $wüjT· + ø±e#·TÃ.
ñ<ëVü≤s¡D≈£î ÁbÕNq uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ ˝À >∑D‘Ï X· Êg+ >=|üŒ>± n_Ûeè~∆ #Ó+~+<äqï
n_ÛÁbÕj·÷ìï rdüT≈£î+<ë+. Væ≤+<ä÷‘·«yê<äT\T Bìì ã\+>± Á|ü#ês¡+
#˚dTü HÔ êïs¡T. XÊÁd”j Ô T· Á|üe÷D≤\qT düe]+#˚≥≥ºsTT‘˚ Bì ‘·bıŒ|ü\T ‘˚\Ã&É+
düT\uÛÑy˚T. ‘·eT≈£î düeTø±*≈£î\sTTq #ê˝≤ dü+düÿ è‘·T\ ø£+f…, ÁbÕNq
uÛ≤s¡rj·TT\T >∑DÏ‘·+˝À m≈£îÿe Á|ü>∑‘˚ kÕ~Û+#ês¡T. #ê˝≤ ø£]ƒqyÓTÆq ˝…ø£ÿ\T
#˚j·T>∑*>±s¡T. ˇø=ÿø£ÿ ˝…ø£ÿqT @ $<Ûä+>± |ü]wüÿ]+#ê˝À ‘Ó*ù| XÀ¢ø±\T,
|ü<ë´\T, ÁbÕNq, eT<Ûä´j·TT>±\ kÕVæ≤‘·´+˝À #ê˝≤ ñHêïsTT. ø±˙ ˇø=ÿø£ÿ
˝…ø£ÿqT |ü]wüÿ]+#˚ |ü<ä∆‹ì ø£qTø=ÿì, Ä ªôdº|t‡µqT ˇø£ |ü<ä´+ s¡÷|ü+˝À
#Ó|üŒ&É+ y˚s¡T. Ä ˝…ø£ÿqT neT÷s¡Ô+>± HÓ’s¡÷|ü´+>± (nuŸÁkÕºøº̆>±) Á|ü‹bÕ~+∫,
kÕs¡«»˙qyÓTÆq neT÷s¡Ô |ü]cÕÿsê\T nH˚«wæ+#·&É+ y˚s¡T. Ç+<äT˝À Á^≈£î\T,
‘·s¡Tyê‹ ø±\+˝À ns¡ãT“\T kÕ~Û+∫q Á|ü>∑‹ eTq+ kÕ~Û+#·˝Òø£ b˛j·÷eTT.
XÊÁd”Ôj·T Á|üe÷D≤\T á $wüj·T+ #ÓbÕÔsTT. ø±˙ ª<˚X¯uÛÑøÏÔµ ˇ|üø√<äT!
<˚X¯uÛÑøÏÔj·TT‘·+>± bÕsƒê´+XÊ\T ‹s¡>∑sêj·÷\H˚ Væ≤+<ä÷‘·«yê<äT\ Äsê≥eT÷
ˇ|üø√<äT ! á s¡ø£yÓTÆq nùV≤‘·Tø£yÓTÆq Á|üe÷D≤\T |æ\¢\≈£î H˚]Œ+#·&É+ yê]
Ä˝À#·q\qT eÁø£+>± e÷s¡TdüTÔ+<äì Ä+<√fi¯q #Ó+<ä&É+ düãuÒ. dü‘ê´ìøÏ
$XÊ«dü+ Á|üe÷DyÓTÆ‘˚, Ä ‘·s¡Tyê‘· Äy˚X¯+ Á|üe÷D+ ne⁄‘·T+~. ‘·<äT|ü]
ã\Á|üjÓ÷>∑+ <ëìøÏ s¡TEe⁄ ne⁄‘·T+~ !
APTF kÕe˙sY, |òæÁãe] 2003
173
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
á ôV’≤+<äe ªC≤rj·T‘·µ Á|üe÷D≤\‘√ eTs=ø£ düeTdü´ @$T≥+fÒ,
ˇø£Hê&ÉT ø=+‘· Á|ü>∑‹ kÕ~Û+∫q uÛ≤s¡rj·T |ü<ës¡ú $C≤„q+ Ä ‘·s¡Tyê‘·
m+<äT≈£î eT÷&ÛÉ qeTàø±\˝À ≈£Ls¡T≈£îb˛sTT+<äqï Á|üX¯ï≈£î n~ »yêãT
#Ó|üŒC≤\<äT. ª$<˚oj·TT\Tµ eTq*ï nD∫y˚j·T&É+ e\¢ n~ »]–+<ä˙ Ä
$<˚oj·TT\ yês¡düT\sTTq uÛ≤s¡rj·T eTTdæ¢+\q÷ Á¬ø’düÔe⁄\q÷ nD∫y˚j·T&É
yÓTTø£ÿfÒ |üPs¡«yÓ’uÛÑyêìï ‹]– n+<äTø√e&ÜìøÏ e÷s¡ZeT˙ yês¡+{≤s¡T ! Ç~
ns¡ús¡Væ≤‘·yÓTÆq »yêãì ` á <˚XÊìøÏ e∫Ãq $<˚o dü+düÿ è‘·T\˙ï eTq
C≤„Hêìï ô|+#·&ÜìøÏ <√Vü≤<ä|ü&ܶj·Tì s¡TEe⁄ #˚j·T&É+ ô|<ä› ø£wüº+ ø±<äT.
uÛ≤s¡rj·T |ü<ës¡ú $C≤„q+ eT÷&ÛÉ qeTàø±\˝À ≈£Ls¡T≈£îb˛e&ÜìøÏ >∑\ ì»yÓTÆq
ø±s¡D+ $C≤„q+ ô|’q Áu≤Vü≤àDT\≈£î ñqï >∑T‘êÔ~Û|ü‘·´+ nqï <˚MÁ|ükÕ<é
#Û{· ÀbÕ<Ûë´j·T $X‚w¢ Dü qT eTT+<äT≈£î rdüT≈£îb˛e&É+˝ÀH˚ á düeTdü´≈£î »yêãT
<=s¡T≈£î‘·T+~.
eTs=ø£ ø√D+ qT+&ç ≈£L&Ü dü+|òtT|ü]yêsY yês¡T bÕsƒê´+XÊ\‘√
Ä&ÉT‘·Tqï #Ó\>±≥+ |ü≥¢ Ä+<√fi¯q #Ó+<˚ neø±X¯+ ñ+~. uÛ≤s¡‘·<˚X¯
dü+düÿ è‹ø° Hê>∑]ø£‘·≈£L ñqï ãVüQeTTK‘ê«˙ï ãVüQ eT÷˝≤\qT #Ó]|æy˚dæ,
ndü\sTTq ªuÛ≤s¡rj·T‘·µ yÓ~’ ø£ Væ≤+<ä÷‘·«+˝ÀH˚ ñqï<äì #Óù|Œ Væ≤+<ä÷‘·«yê<äT\
ÁbÕ|ü+∫ø£ <äèø£Œ<∏ä+ <˚X¯+˝À düVü≤Hê˙ï düVü≤JeHê˙ï <Ûä«+dü+ #˚dæ, ôV’≤+<äe
Ä~Û|ü‘ê´ìø°, Væ≤+kÕ‘·àø£ düe÷» JeHêìø° <ë]rùd Á|üe÷<ä+ ñ+~. yê]
ÁbÕ|ü+∫ø£ <äèø£Œ<∏ëìï dü‘·´+>± ì\u…≥º&ÜìøÏ yês¡T #·]Á‘·q÷ kÕe÷õø£
yêdüÔyê\q÷ |òüTÀs¡+>± eÁø°ø£]düTÔHêïs¡T. á <˚X¯+˝Àì eTTdæ¢+ bÕ\≈£î\+‘ê
ªõVü‰Bµ ˝Òq˙, yê] bÕ\q+‘ê Væ≤+<äTe⁄\ MT<ä Væ≤+ùdq˙, ÇkÕ¢+
ã\Á|üjÓ÷>∑+‘√H˚ yê´|æ+∫+<ä˙, Á¬ø’düÔe+ yê´|æÔ &ÉãT“, ñ<√´>±\ e+{Ï
Á|ü ˝ ÀuÛ ≤ \‘√H˚ »]–+<ä ˙ , Á¬ ø ’ d ü Ô e + Á|ü u Û ≤ e+e\¢ H ˚ ªeTq*ïµ eTq+
ndüV≤æ ´+#·Tø√e&É+ H˚sT¡ Ã≈£îHêïeT˙, ìC≤ìøÏ es¡eí ´edü,ú Áu≤Vü≤àD°jT· dü+düÿ è‹
yÓTT<ä\sTTq$ ñqï‘·yÓTÆq e´edüú\˙ yês¡T ‘·eT |ü⁄düÔø±\˝À Ç|üŒ{Ï<ëø±
sêdüT≈£î+≥÷ ‘·eT düsd¡ «ü r •X¯óeT+~sê\˝À uÀ~Û+#·T≈£î+≥÷ ñqï nã<ë∆\qT
n~Ûø±]ø£+>± bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø±\˝À Á|üy˚X¯ô|{≤º\ì yês¡T #˚düTÔqï Á|üj·T‘·ï+ eTq
174
bÕsƒê´+XÊ\˝À Væ≤+<ä÷‘·«yê<äT\ CÀø±´ìï @$<Ûä+>± ns¡ú+ #˚düTø√yê*?
kÕe÷õø£ J$‘êìøÏ #ê˝≤ qwüº+ #˚düTÔ+<äq&É+˝À dü+<˚Vü≤+˝Ò<äT. nsTT‘˚
M] ÁbÕ|ü+∫ø£ <äèø£Œ<∏+ä ˝À ‹s¡kÕÿsêìøÏ >∑Ts¡e⁄‘·Tqï~ øπ e\+ ÇkÕ¢+, Ŭø’ deÔü +
e÷Á‘·y˚Tø±<äT ` á >∑&ɶπø #Ó+~q Áu≤Vü≤àDÒ‘·s¡ dü+düÿ èr dü+Á|ü<ëj·÷\ìï{Ïø°
n<˚ >∑‹ |ü&ÉT‘·T+<äqï $wüj·T+ sêe\dæq+‘·>± #·s¡Ã≈£î sêe&É+ ˝Ò<äT !
á s¬ +&ÉT Á|ü<ëÛ qyÓTqÆ nuÛ´Ñ +‘·sê˝Òø±ø£ ∫qï ∫qï nuÛ´Ñ +‘·sê\T ≈£L&Ü
ñqï≥TºHêïsTT. ‘·eTqT ‘êeTT Væ≤+<äTe⁄\T>± uÛ≤$+#˚ yê]˝À ≈£L&Ü ø=+‘·
eT+~øÏ dü+|òtT|ü]yêsY ôV’≤+<äyêìøÏ ÇdüTÔqï ìs¡«#·q+ $ø£è‘·+>± ø£ì|ædüTÔqï
<ëK˝≤\THêïsTT. ‘êeTT qy˚Tà ôV’≤+<äe+ Ç~ ø±<ä˙, á $ø£è‘· yê´U≤´HêH˚ï
ôV’≤+<äe+>± #·˝≤eTDÏ #˚j·T&É+ Hê´j·T+ ø±<ä˙ á ø√e≈£î #Ó+~qyês¡T
n+≥THêïs¡T. Çø£ yê´bÕs¡ bÕ]ÁXÊ$Tø£ esêZ\T, Á|ü|ü+Nø£s¡D |üø£åbÕ‘·T\T
y˚sπ ø±s¡D≤\e\¢ Ä+<√fi¯q #Ó+<äT‘·Tqï≥TºHêïs¡T. Væ≤+<ä÷‘·«yê<äT\T kÕe÷õø£
#Ó’‘·Hê´ìï |æ&çyê<ä eT‘·‘·‘·«+ yÓ’|ü⁄>± eT*#˚ø=B› bÕXÊÑ·T´\≈£î á <˚X¯+
Äø£s¡¸D°j·T+>± ø£ì|æ+#·&É+ e÷H˚düTÔ+<ä˙, Ä #Ó’‘·q´+ Væ≤+kÕ‘·àø£ |òüTs¡¸D\≈£î
<ë]rùd ø=B› ô|≥Tºã&ÉT\T sêe&É+ e÷H˚kÕÔj·T˙ á esêZ\T Ä+<√fi¯q
#Ó+<äT‘·Tqï≥TºHêïsTT !
Çìï ø±s¡D≤\÷, ãVüQXÊ Ç+ø=ìï ø±s¡D≤\÷ ñHêïsTT. nsTT‘˚ bÕsƒ¡´
|ü⁄düÔø±\‘√q÷ bÕsƒê´+XÊ\‘√q÷ Væ≤+<ä÷‘·«yê<äT\T Ä&ÉT‘·Tqï #Ó\>±{≤ìøÏ
M≥ìï{Ï ø£+fÒ ˝À‘·sTTq ns¡ú+ ñ+~. M≥ìï+{Ïø£+f… ã\yÓTÆq e´‹πsø£‘·qT
n~ m<äTs√ÿe\dæq nedüs¡+ ñ+~.
uÛ≤s¡‘<· X˚ ¯ uÛ$Ñ wü´‘·TÔ >∑T]+∫ Væ≤+<ä÷‘·«yê<äT\≈£î ‘·eT dü«+‘· nC…+&Ü
m|üŒ{Ï qT+&√ ñ+~. Ä nC…+&Ü˝À Á|üC≤kÕ«eT´+ s¡e«+‘· ≈£L&Ü ˝Ò<äT.
X¯øeÔÏ +‘·yTÓ qÆ C≤‹ sê»´+, nK+&ÉyTÓ qÆ ôV≤’ +<äe Ä~Û|‘ü ´· +, dæsú y¡ TÓ qÆ ì#ÓÃqyÓT≥¢
e´edüú, |ü~\yÓTÆq Áu≤Vü≤àD°j·T dü+düÿ è‹ ` ÇB yê] Ä<äs¡Ù+. >√¢ã˝…’CÒwüHé≈£î
nedüse¡ TsTTq düTdæsú ‘¡ ≈· î£ á Ä<äsÙ¡ + #·øÿ£ >± |üìø=düT+Ô ~ ø±ã{Ϻ yê]øÏ|ü &ÉT
n+‘·sê®rj·T yê‘êes¡DeT÷ nqT≈£L\+>± ñ+~. dü+|òtT|ü]yêsY nC…+&Ü
neT\T #˚j·T&É+e\¢ ‘·˝…‘˚Ô |òüTs¡¸D\ ø±s¡D+>± ô|≥Tºã&ÉT\ sêø£ ‘·–Zb˛e&É+
n+≥÷ »]–‘˚ n~ ‘ê‘êÿ*ø£+ e÷Á‘·y˚T.
175
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
<˚X¯ uÛÑ$wü´‘·TÔ≈£î dü+ã+~Û+∫ eTq≈£î @ nC…+&Ü ñHêï, <ëìøÏ
nqT>∑TD+>± <˚X¯ j·TTe‘·qT eT\#·e\dæq nedüs¡+ ñ+<äì m|üŒ{Ï qT+&√
` yêeT|üø£åyê<äT\ ø£+fÒ u≤>± ` >∑T]Ô+∫q yês¡T Væ≤+<ä÷‘·«yê<äT\T,
ªj·TTe‘·qT eT\#·≥+µ n+fÒ á <˚XÊìï >∑T]+∫, á düe÷C≤ìï >∑T]+∫
yê]øÏ ñ+&˚ n_ÛÁbÕj·÷\qT eT\#·&É+. n+<äTø√dü+ bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø±\qT,
bÕsƒê´+XÊ\qT ‹s¡>∑sêj·T&É+ ˇø£ ø±s¡´Áø£eT+>± ô|≥Tº≈£îHêïs¡T.
eTq <˚X¯ uÛÑ$wü´‘·TÔ Á|üC≤kÕ«$Tø£+>±, e÷qMj·T+>± ñ+&Ü\ì
ø√s¡T≈£îH˚ yês¡+<äs÷¡ á $ø£è‘·yTÓ qÆ sê»ø°jT· nC…+&ÜqT m<äTs√ÿe≥+ ø√dü+
sê»ø°j·T+>±H˚ ˇø£ <ä>∑Zs¡≈£î sêyê*. ˇπø bÕغ˝ÀøÏ, ˇπø dü+|òüT≥q˝ÀøÏ
n+<äs¡÷ sê˝Òø£b˛e#·TÃ. ø±˙ _Ûqïdü«sê\T ñqï|üŒ{Ïø° ˇø£ ‘ê{Ï MT<ä q&ç#˚
ñ<ä´eT+˝À uÛ≤>∑+ ø±yê*. Væ≤+<ä÷‘·«yê<äT\T bÕsƒê´+XÊ\‘√ Ä&ÉT‘·Tqï
Ä≥\qT m<äTs=ÿH˚ ø£s¡Ôyê´ìï Ç+<äT˝À uÛ≤>∑+>± ns¡ú+ #˚düTø√yê*.
176
˝ÖøÏø£ Á|üC≤kÕ«$Tø£ $\Te\T
eTq sêh+˝À $<ë´]ú, ñbÕ<Ûë´j·T ñ<ä´e÷\T ¬s+&É÷ #ê˝≤ ø±\+>±
q&ÉTdüTÔHêïsTT. $$<Ûä b˛ø£&É\Tqï|üŒ{Ïø° Á|ü<Ûëq+>± ˝ÖøÏø£ Á|üC≤kÕ«$Tø£
$\Te\qT q$Tàq ñ<ä´e÷˝Ò M{Ï˝À m≈£îÿe. düe÷»+˝À ˝ÖøÏø£ Á|üC≤kÕ«$Tø£
$\Te\T+&Ü\˙, düeTdüe÷» ~X¯>± düe÷»+ |üj·Tì+#ê\˙, n+<äTø£qT
>∑TD+>± $<ë´e´edüú ñ+&Ü\˙ $X¯«dæ+#˚ $<ë´]ú, ñbÕ<Ûë´j·T dü+|òü÷˝Ò
Çe˙ï. ñbÕ<Ûë´j·TT\ düØ«düT düeTdü´\ >∑T]+N, sê»ø°jT· Hêj·T≈£î\, ô|‘·+Ô <ës¡¢
ˇ‹Ôfi¯flqT n~Û>∑$T+#·≥+ >∑T]+∫, $<ë´s¡Tú\ kÕÿ\sYwæ|t\T, Vü‰düºfi¯ófl,
bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø±\T, ‘·~‘·s¡ düeTdü´\ >∑T]+∫ á dü+düú\T X¯øÏÔe+‘·yÓTÆq
ñ<ä´e÷\T ìs¡«Væ≤+∫, $»j·T+ kÕ~Û+#êsTT. nsTT‘˚ $<ä´jÓTTø£ÿ kÕs¡+
(Content) >∑T]+∫, bÕsƒê´+XÊ\˝À uÀ~ÛdüTÔqï $wüj·T+ >∑T]+∫, n+<äT˝Àì
HÓ’‹ø£, sê»ø°j·T, Ä]úø£, kÕ+düÿ è‹ø£, kÕe÷õø£ dü«uÛ≤yêìï >∑T]+∫ ã\yÓTÆq
ñ<ä´e÷\T »s¡>∑˝Ò<äT...
á eT<Û´ä ø±\+˝À ø=+‘· ‘·–qZ |üŒ{Ïø° <äøDåÏ uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ ˝Àì bÕsƒX¡ Ê\˝À¢,
$X¯«$<ë´\j·÷\˝À ˝ÖøÏø£ Á|üC≤kÕ«$Tø£ uÛ≤yê\T >∑\ sê»ø°j·T X¯≈£îÔ\
ÁbÕã\´y˚T m≈£îÿe>± ñ+≥÷ e∫Ã+~. nsTTHê <ëì Á|üuÛ≤e+ bÕsƒê´+XÊ\
MT<ä #ê˝≤ ‘·≈£îÿe>± ñ+~.
Á|üC≤kÕ«eT´+, ˝ÖøÏø£‘·, kÕe÷õø£ Hê´j·T+ n+fÒ @$T{Ï? á |ü<ë\
ìs¡«#·Hê\qT ø±+Á¬>dt yêfi¯fl≈£î e~*y˚XÊs¡T. yê[fl∫Ãq ìs¡«#·Hê\ô|’ $eTs¡Ù˝…‘’ ˚
#˚XÊs¡T ø±ì, ì]›wüºyÓTÆq ìs¡«#·Hêìï Çe«&ÜìøÏ Á|üj·T‹ï+#·˝Ò<äT. Ä
ìs¡«#·Hê\˝À ø=ìï bÕõ{Ïyé n+XÊ\Tqï|üŒ{Ïø° yê{Ïô|q’ ˝À‘Óq’ #·sá »s¡>˝∑ <Ò Tä .
Ä ìs¡«#·Hê\ìï{Ï˙ ‹s¡düÿ]+∫, Á|üC≤kÕ«eT´ e´‹πsø£, ˝ÖøÏø£ e´‹πsø£
nC…+&Ü‘√ dü+|òtT|ü]yêsY, _.C….|æ.\T eTT+<äT≈£î e∫à <˚XÊìøÏ ˇø£
cÕø˘ì#êÃsTT. dü+|òtT|ü]yêsY X¯≈£îÔ\T ‘·eT nC…+&ÜqT neT\T #˚j·T{≤ìøÏ
APTF |üÁ‹ø£ ñbÕ<Ûë´j·T˝À n#·ÃsTTq Á|üdü+>∑bÕsƒ¡+, Ä>∑düTº, 2004
177
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
@+ #˚j÷· ˝À dü]>±Z >∑T]Ô+#ês¡T. @ e÷Á‘·+ ‘·≥|ü{≤sTT+#·≈î£ +&Ü bÕsƒê´+XÊ\
<ä>∑Zπs ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T. @ e÷Á‘·+ neø±X¯+ e∫ÃHê bÕsƒê´+XÊ\˝À yêfi¯fl
uÛ≤eC≤˝≤ìï Á|üy˚X¯ô|≥º&ÜìøÏ Á|üj·T‹ïdüTÔHêïs¡T. yêfi¯ófl kÕÿ\sYwæ|t\T s¡<äT›
#˚jT· ˝Ò<Tä . Vü‰düfiº fl¯ dü+K´ ‘·–kZ ÕÔeTq˝Ò<Tä . ‘·eT ôd<’ ë∆+‹ø£ yê´|æøÔ Ï bÕsƒX¡ Ê\\qT,
ø£fi≤XÊ\\qT Ä\+ãq>± #˚düT≈£îHêïs¡T. ‘êeTT ø√s¡T≈£îH˚ uÛ≤$‘·sê\qT
s¡÷bı+~+#·{≤ìøÏ, ∫Hêïs¡T\ yÓT<äfi¯fl˝À ‘·eT Ä˝À#·q\qT #=|æŒ+#·{≤ìøÏ
bÕsƒê´+XÊ\qT ‘·j·÷s¡T #˚düTÔHêïs¡T. <ëì‘√ ˝ÖøÏø£ Á|üC≤kÕ«$Tø£ X¯≈£îÔ\˝À
Ä˝À#·q ãj·T\T<˚]+~. _.C….|æ.ì |üø£ÿ≈£î HÓfÒºXÊ+ ø£<ë, ø±+Á¬>düT e∫Ã+~
#ê\T, bÕ‘· |ü<ä∆‘·T\T ‹]– ekÕÔsTT nqTø√≈£î+&Ü uÛ≤$‘·sê\≈£î @ $<ÛäyÓTÆq
$<ä´q+~+#ê*, s¡÷|ü+˝ÀqT, kÕs¡+˝ÀqT $<ë´uÀ<Ûäq @ $<Ûä+>± ñ+&Ü˝À
˝ÖøÏø£ Á|üC≤kÕ«$Tø£ $\Te\qT ô|+bı+~+#·&ÜìøÏ @+ #˚j÷· ˝À Ä˝À∫+#ê*.
$<ä´ Á|üu≤Û e+ $düÔ è‘·+>± ñ+≥T+<äì eTq≈£î ‘Ó\TdüT. ∫qï ej·TdüT˝À
Hê≥T≈£îqï uÛ≤yê\T ‘·«s¡>± e÷s¡e⁄. $<ä´ Á|üuÛ≤e+ m˝≤ ñ+≥T+<√,
ÄsY.mdt.mdt. yêfi¯ófl <ëìì m˝≤ ñ|üjÓ÷–+#·T≈£îHêïs√ >∑T»sê‘Y nqTuÛÑe+
eTq≈£î ‘Ó*j·T#˚düTÔ+~. >∑T»sê‘Y˝À »]–q <ës¡TD≤\ô|’ |ü]o\q≈£î y˚T+
yÓfi≤fl+. Ä~yêdüT\ <ä>∑Zs¡ qT+∫ ø£fi≤XÊ\ $<ë´s¡Tú\ es¡≈£î n+<äs¡÷ ˇπø
$<Û+ä >± düŒ+~+#ês¡T. uÛ≤s¡rj·T dü+düÿ è‹ >∑T]+∫, eTTdæe¢ TT\ <ë&ÉT\ >∑T]+∫
yês¡T ∫\ø£|ü\T≈£î\T ˝≤>± e˝…¢ y˚düTÔHêïs¡T. MTø° $wüj·÷\T mes¡T #ÓbÕŒs¡ì
n&ç–q|ü&ÉT e÷ e÷cÕºs¡T #ÓbÕŒs¡T nì Ä~yêdüT\T #ÓbÕŒs¡T. nH˚ø£
dü+e‘·‡sê\T>± n~Ûø±s¡+˝À ñqï dü+|òtT|ü]yêsY X¯≈£îÔ\T ‘·eTø£qT>∑TDyÓTÆq
bÕsƒê´+XÊ\qT uÀ~Û+#·≥+ e\q yê]ô|’ Ä Á|üu≤Û e+ ã\+>± ñ+&ç b˛sTT+~.
mìïø£\˝À mes¡T ¬>*∫Hê bÕ\Hê j·T+Á‘ê+>∑+˝À ÄsY.mdt.mdt. X¯≈£îÔ\T
#=#·TÃø=ìb˛sTT ñHêïsTT. ˇø£ eT÷dü˝À $<ë´s¡+>±ìï n_Ûeè~∆ #˚XÊs¡T.
eT‘· $<˚«cÕ\qT ¬s#·Ã>=≥º>∑*>±s¡T.
n+<äTπø ˝ÖøÏø£ Á|üC≤kÕ«$Tø£ $\Te\qT uÀ~Û+#˚ bÕsƒê´+XÊ\qT
Á|üy˚X¯ô|≥º&É+ nedüs¡+. ˝ÖøÏø£‘·≈£î, Á|üC≤kÕ«e÷´ìøÏ ìs¡«#·Hê˝Ò |ü]$T‘·+>±
#Ó|Œü ã&ܶsTT. Ä |ü]$T‘·yTÓ qÆ ns¡+ú ˝À ≈£L&Ü ˝ÖøÏø‘£ · nedüs+¡ ˝Ò<+ä ≥THêïs¡T
178
˝ÖøÏø£ Á|üC≤kÕ«$Tø£ $\Te\T
yêfi¯ófl. Ä |ü]$T‘·T\˝À nsTTHê yê{Ïì ø±bÕ&Ée\dæq nedüs¡+ ñ+<äì
ø=+<ä] n_ÛÁbÕj·T+. ø±ì ˝ÖøÏø£ Á|üC≤kÕ«$Tø£ $\Te\qT dü+|üPs¡í+>±
kÕ~Û+#·e\dæ ñ+<äì e÷ n_ÛÁbÕj·T+.
ªªÁ|üC≤kÕ«eT´+ n+fÒ mìïø£\T. mìïø£\˝À >¬ \Tbı+~q yê]ì Á|ü•ï+#˚
Vü≤≈£îÿ me]ø° ˝Ò<äT. sê»ø°j·÷\+fÒ z≥T¢ n&É>∑&É+, z≥T¢ y˚sTT+#·Tø√e≥+.
Ç<˚ Á|üC≤kÕ«eT´+µµ nì #·+Á<äu≤ãT |ü<˚ |ü<˚ #ÓbÕŒ&ÉT. Ç~ #·+Á<äu≤ãT
n_ÛÁbÕj·Ty˚T ø±<äT #ê˝≤eT+~ sê»ø°j·T Hêj·T≈£î\ n_ÛÁbÕj·T+ ≈£L&Ü.
Á|üC≤kÕ«eT´+ n+fÒ Ç<˚Hê? ìs¡«∫+#·Tø√e\dæq nedüs+¡ ñ+~. n<˚ $<Û+ä >±
˝ÖøÏø£‘·qT >∑T]+∫ >±+BÛJ Ç˝≤ nHêïs¡T ` ªªnìï eT‘ê\ yêfi¯ófl Á|ü#ês¡+
#˚düTø√e{≤ìøÏ Çø£ÿ&É düe÷q neø±X¯+ ñ+~. á <˚X¯+ ˇø£ eT‘êìøÏ
#Ó+~q~ ø±<äT. nìï eT‘ê\ yêfi¯flB.µµ Ç~ ˝ÖøÏø£yê<ä+˝À ˇø£ ∫qï n+X¯+
e÷Á‘·yT˚ nsTTHê BìH˚ Á|ü<ëÛ q+ #˚XÊs¡T. á |ü]$T‘·yTÓ qÆ ìs¡«#·HêìøÏ ≈£L&Ü
Hê´j·T+ »s¡>∑≥+ ˝Ò<äT. eT‘·Á|ü#ês¡+ #˚düTø=H˚ Vü≤≈£îÿ‘√bÕ≥T ˇø£ eT‘·+˝À
#˚sπ , #˚sT¡ Ãø=H˚ Vü≤≈£îÿqT ≈£L&Ü sêC≤´+>∑+ Á|ükÕ~+∫+~. nsTTHê ‘·$Tfi¯Hê&ÉT
Á|üuÛÑT‘·«+ eT‘·e÷]Œ&çì ìùw~Û+∫+~. Bìì ø√s¡Tº\T ≈£L&Ü düeT]ú+#êsTT.
sêC≤´+>∑+ Ç∫Ãq Vü≤≈£îÿ\T ≈£L&Ü á $<Ûä+>± ìsêø£]+|üã&ÉT‘·THêïsTT.
eT‘· e÷]Œ&çô|’ ìùw<Ûä+ m+<äTø£+fÒ Væ≤+<ä÷eT‘·+˝ÀøÏ mes¡÷ sê˝Òs¡T.
m+<äTø£+fÒ eùdÔ @ ≈£î\+˝À #˚s¡‘ês¡T? n~ kÕ<Ûä´+ø±ì $wüj·T+. ø±ã{Ϻ
Væ≤+<ä÷eT‘·+ qT+&ç ãj·T≥≈£î b˛≈£î+&Ü #Ój·÷´*. sêC≤´+>∑+ @$T #Ó|æŒHê
yêfi¯ófl #˚j·T<ä\#·T≈£îqï$ #˚düTÔHêïs¡T.
bÕsƒê´+XÊ\ <ë«sê, bÕsƒê´+XÊ\≈£î |ü]$T‘·+ ø±ì uÀ<Ûqä <ë«sê eTq+
@ $\Te\qT uÀ~Û+#·>\∑ T>∑T‘·THêï+? |ü]$T‘ês¡+ú ˝ÀHÓH’ ê ˝ÖøÏø£ Á|üC≤kÕ«$Tø£
uÛ≤yê\qT uÀ~Û+#·>∑\>∑T‘·THêïe÷? ˝ÖøÏø£ Á|üC≤kÕ«$Tø£ $\Te\qT ã\+>±
ô|+bı+~+#ê\+fÒ #·]Á‘·qT, kÕVæ≤‘ê´ìï Ä\+ãq>± #˚düTø√yê*. M{Ïì
@ $<Ûä+>± uÀ~ÛdüTÔHêï+, m˝≤ yê´U≤´ìdüTÔHêïyÓ÷ |ü]o*+#ê*. kÕVæ≤‘·´+
ù|s¡T MT<ä Áu≤Vü≤àD°j·T $\Te\qT uÀ~Û+#·≥+ »s¡T>∑T‘√+~. ˇø£{À ¬s+&√
$TqVü‰sTT+|ü⁄\T ñ+&Ée#·TÃ. á $\Te\≈£î ˝Àã&çq bÕsƒê´+XÊ˝Ò Á|ü<ëÛ q+>±
179
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
ñ+≥THêïsTT. #·]Á‘· s¡#·q ôV’≤+<äe C≤rj·T ø√D+ qT+∫ #˚j·T≥+
dü+|òTt |ü]yêsY yÓTT<ä\Tô|≥ºø£ eTT+<äT ≈£L&Ü #·]Á‘· s¡#q· , Á|üC≤kÕ«$Tø£, ˝ÖøÏø£
$\Te\qT ô|+bı+~+#˚~>± »s¡>∑˝Ò<äT.
dü+|òtT|ü]yêsY Ä˝À#·q\ Á|üø±s¡+ ªªá <˚X¯ #·]Á‘· Äs¡T´\‘√
ÁbÕs¡+uÛyÑ TÓ +Æ ~. Äs¡T´\T á <˚X+¯ yêfi‚fl. ãj·T≥ qT+∫ sê˝Ò<Tä .µµ ø±ì Äs¡T´\T
ãj·T≥ qT+∫ e#êÃs¡qï~ yêdüeÔ +. yêdüeÔ +‘√ yêfi¯fl≈£î |üì ˝Ò<Tä . á <˚X+¯ ˝À
eTTdæ¢+\T, Ŭø’ düÔe⁄\T |üsêsTTyêfi¯ófl ø±s¡T ø±ì yêfi¯fl Ä˝À#·q\T |üsêsTT
<˚XÊ\$ ø£qTø£ yêfi¯flqT |üsêsTTyêfi¯ófl nì #ÓbÕŒ*. eT] Äs¡T´\T? #·]Á‘·ø±s¡T\
Á|üø±s¡+ Äs¡T´\T uÛ≤s¡‘·<˚X¯+ yÓ’|ü⁄ yê´|æ+#˚ Áø£eT+˝À Ä|òüÈìkÕÔHé˝À ñ+&É>±
Áyêj·Tã&ç+~ ãTTπ>«<ä+. ø±ì dü+|òTt |ü]yêsY <ëìì n+^ø£]+#·<Tä . Äs¡T´\≈£î
|üPs¡«y˚T uÛ≤s¡‘· ñ|üK+&É+˝À ˇø£ dü+düÿ è‹ ñqï~, Hê>∑]ø£‘· ñqï~ nH˚
$wüj·÷ìï ≈£L&Ü ÄsY.mdt.mdt. n+^ø£]+#·<äT. yê] n_ÛÁbÕj·T+ Á|üø±s¡+
ôV≤’ +<äeeT‘·+ nHê~ eT‘·+. Bìì Á|ü#ês¡+ #˚d+æ ~ Äs¡T´\T. Äs¡´ dü+düÿ è‹,
y˚<ë\T, ôV’≤+<äe Hê>∑]ø£‘· ˇø£Hê&ÉT n<äT“¤‘·+>± e]∆˝≤¢sTT. ≈£î˝≤\ô|’q,
Ád”Ô\ô|’q nD∫y˚‘· ÄHê&ÉT ˝Ò<äT. eTTdæ¢+\T <ë&ÉT\T #˚dæ, Áu≤Vü≤àDT\qT
#·+|ü⁄‘·÷, Ád”\Ô ô|’ n‘ê´#êsê\T #˚d÷ü Ô ã\Á|üj÷Ó >∑+‘√ ÇkÕ¢+qT HÓ\ø=˝≤Œs¡T.
n|üŒ{Ï<ëø± uÛÑs¡Ô‘√ düe÷q+>± ñqï Ád”Ô eTTdæ¢+ <ë&ÉT\≈£î uÛÑj·T|ü&ç uÛÑs¡Ô
jÓTTø£ÿ s¡ø£åD˝À #˚] u≤ìdüsTT´+~. >∑TD+Ø‘ê´ eØZø£]+#·ã&çq es¡íe´edüú
n|ü&˚ ≈£î\e´edüú>± e÷]+~ nì ÄsY.mdt.mdt.yêfi¯ófl $X¯«dækÕÔs¡T.
Væ≤+<äTe⁄\ô|’ eTTdæ¢+\ Ä~Û|ü‘·´+ ø=qkÕ>∑T‘·÷ ñ+&É>± Ŭø’ düÔe⁄\T e#êÃs¡T.
yêfi¯Sfl ‘·eT Ä~Û|ü‘ê´ìï HÓ\ø=˝≤Œs¡T. yê]<ä›] Ä~Û|ü‘·´+ qT+&ç <˚XÊìï
ãj·T≥|ü&Éy˚j·T≥y˚T ÄsY.mdt.mdt. Á|üe∫+#˚ C≤rj·Tyê<ä+. n~Ûø±s¡+˝ÀøÏ
e∫Ãq ø±+Á¬>düT n<˚ <ëkÕ´ìï ø=qkÕ–k˛Ô+~. ÇB dü÷ú\+>± dü+|òtT|ü]yêsY
Ä˝À#·q.
$TÁ‘·T˝≤sê ! MTs¡T e÷sYÿ ‡qT, n+uÒ<ÿä sYqT #·<eä ø£b˛sTTHê |üsê«˝Ò<Tä .
ø±ì >√˝≤«\ÿsYqT #·<äe+&ç. <˚X¯+˝À @ Ä˝À#·HêØ‹ ã\+>± yê´|ædüTÔqï<√
#·÷&É+&ç. _.C….|æ.øÏ e∫Ãq z≥T¢ e÷Á‘·y˚T #·÷&=<äT›. ˝ÖøÏø£yê<ä+ ù|s¡T‘√
n~Ûø±s¡+˝ÀìøÏ e∫Ãq j·TT|æm Á|üuÛÑT‘·«+˝À ≈£L&Ü Ç<ä›s¡T ÄsY.mdt.mdt.
180
˝ÖøÏø£ Á|üC≤kÕ«$Tø£ $\Te\T
yêfi¯ófl ñHêïs¡T. ô|’øÏ @$T #Ó|æŒHê n+‘·s¡+>∑+˝À e÷Á‘·+ ø±cÕj·T+ ì+&ç
ñqïyêfi¯ófl á <˚X¯+˝À #ê˝≤eT+~ ñHêïs¡T. $X¯«$<ë´\j·÷\˝À n~Ûø±s¡
j·T+Á‘ê+>∑+˝À yê´|æ+∫ ñHêïs¡T. nH˚ø£ C…+&Ü\ øÏ+<ä ñHêïs¡T. nH˚ø£
|ü<äe⁄\˝À ñHêïs¡T. yêfi¯ófl mø£ÿ&É ñHêï eTq+ yêfi¯flqT >∑T]Ô+#·>∑\>±*.
yêfi¯fl Ä˝À#·HêØ‘·T\qT ns¡∆+ #˚düTø√>∑\>±*. >√˝≤«\ÿsY qT+∫ H˚{Ï <ëø±
dü+|òtT|ü]yêsY Ä˝À#·Hê <Û√s¡DÏ @MT e÷s¡˝Ò<äT. yêCŸù|sTT e÷sê&Éì,
e÷s¡TkÕÔ&É˙ ø=+<ä] n_ÛÁbÕj·T+. Ç~ bıs¡bÕ≥T. {Ï.$. #ÛêHÓ˝ŸqT ã{Ϻ,
e÷{≤¢&˚ <˚XÊìï ã{Ϻ @ $<Ûä+>± ø±yê˝À Ä $<Ûä+>± e÷{≤¢&É>∑*π> #ê‘·Ts¡´+
yêCŸù|sTTøÏ ñ+~.
eTTdæ¢+\ô|’ <ë&ÉT\T #˚j·T&É+ ‘·|ü nH˚ yê]˝À ≈£L&Ü eTTdæ¢+\T
eT÷s¡Tâ\T, ns¡ãT“\T <äTsêàs¡TZ\T nH˚ n_ÛÁbÕj·÷\T ã\+>± ñHêïsTT. á
uÛ≤yê\T Á|ü|ü+#·+˝Àì ã\yÓTÆq <˚XÊ\yêfi¯ófl $düÔè‘·+>± Á|ü#ês¡+ #˚j·T≥+
e\q yê´|æ+#êsTT. Ç+&√H˚wæj·÷ ‘·s¡Tyê‘· n‘·´~Ûø£ eTTd¢æ+ »HêuÛ≤>∑\
<˚X¯+ uÛ≤s¡‘·<˚X¯+. n+<äTπø Væ≤+<äTe⁄\T yê]‘√ ø£\dæyÓT\dæ ñ+&Ü*. yê]
#·]Á‘·qT, dü+düÿ è‹ì uÀ~Û+#ê*. Á|ü|ü+#·+˝À n‘·´+‘· >=|üŒ Hê>∑]ø£‘·
ns¡ãT“\ Hê>∑]ø£‘· nì Ç+^¢wüß #·]Á‘·ø±s¡T\T ≈£L&Ü ˇ|ü≈£î+≥THêïs¡T.
ÁbÕNq Á^≈£î kÕVæ≤‘·´+, ôdq’ T‡\qT ns¡;“ uÛ≤wü˝ÀìøÏ m|ü&√ ‘·sT¡ e® ÷ #˚XÊs¡T.
eTTdæ¢+ n+fÒ fundamentalist n+≥THêïs¡T. kÂB ‘·|üŒ ns¡ãT“ <˚XÊ\˙ï
˝ÖøÏøs£ êC≤´˝Ò. dü<ë›+ ìj·T+‘˚. ø±ì ˝ÖøÏøy£ ê~. eT‘· ìj·T+‘· ø±<äT. ÇkÕ¢+˝À
Ád”\Ô ≈£îqï Çã“+<äT\qT ‘=\–+∫ |ü⁄s¡Twüß\‘√ düe÷q+>± J$+#˚ neø±XÊ\T
ø£*Œ+#ê&ÉT. á n+XÊ\T eTq+ bÕsƒê´+XÊ\˝À uÀ~ÛùdÔ eTTdæ¢+\qT, ÇkÕ¢+qT
dü]>±Z ns¡+ú #˚dTü ø=ì, ì»yÓTqÆ ˝ÖøÏøy£ ê<äT\T>± s¡÷bı+<äT‘ês¡T. ˝ÖøÏøy£ ê<ëìï
uÀ~Û+#ê\+fÒ eTq <˚X¯ #·]Á‘·‘√bÕ≥T Ädæj·÷ #·]Á‘·, Á|ü|ü+#· #·]Á‘· ≈£L&Ü
uÀ~Û+#ê*.
eTq <˚X¯+ ˝ÖøÏø£uÛ≤yê\T>∑\ <˚X¯+ nì #ê˝≤eT+~ n+≥THêïs¡+fÒ
ø±s¡D+ yê] eT+∫‘·qy˚T ø±ì C≤„q+‘√ e∫Ãq ne>±Vü≤q‘√ ø±<äT.
ÄsY.mdt.mdt. #Ó|æŒq≥T¢>±H˚ #·]Á‘·qT Væ≤+<ä÷j·TT>∑+, eTTdæ¢+j·TT>∑+ nì
181
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ ˝ÖøÏø£ Á|üC≤kÕ«$Tø£ $\Te\T
eTq $<ë´e´edüú n+‘·≈£î eTT+<äTqT+#˚ uÀ~Ûk˛Ô+~. |òüT»˙jÓ÷, >√ØjÓ÷ Ç~ n+<ä] <˚X¯+ nH˚ ne>±Vü≤q ô|s¡T>∑T‘·T+~. kÕe÷õø£ J$‘·+ô|’q
<ë&ç#˚ùdÔ eTTdæ¢+j·TT>∑+ ÁbÕs¡+uÛÑeTsTTq{≤¢? (yÓT&ÉMT<ä ø£‹Ôu…{Ϻ ã\e+‘·+>± Áu≤Vü≤àD°j·T, ì#ÓÃqyÓT≥¢ e´edüú, <ëì $\Te\ Á|üuÛ≤yêìï ‘=\–+#ê*.
eT‘·e÷]Œ&ç #˚XÊs¡H˚ Á|ü#ês¡+ ≈£L&Ü ñ+~. ø±ì #·]Á‘·ø±s¡T\ n_ÛÁbÕj·T+ bÕsƒ¡´Á|üD≤[ø£˝À yê{Ïì m˝≤ Á|üy˚X¯ô|{≤º˝À Ä˝À∫+#ê*. ÄsY.mdt.mdt.
Á|üø±s¡+ ã\Á|üjÓ÷>∑+ ø£+fÒ yê´bÕs¡y˚T eT‘·yê´|æÔøÏ ‘√&ÉŒ&ç+~. yêdüÔyêìøÏ yêfi¯ófl ‘·eT dæ<ë∆+‘ê\qT Ç|üŒ{Ïπø Á|üy˚X¯ô|{≤ºs¡T. >√˝≤«\ÿsY X¯øÏÔe+‘·yÓTÆq
ÇkÕ¢+ yê´|æÔ yê´bÕs¡+ e\q u≤>± »]–+~.) dæ_mdtÇ dæ\ãdt˝À |üsê´es¡D+ ôV’≤+<äe C≤‹ì ‘·j·÷s¡T #˚j·÷\Hêïs¡T. _.C….|æ. yÓTTqï mìïø£\˝À n<˚
>∑T]+∫ eT+∫ bÕsƒê´+XÊ\THêïsTT. n<˚ kÕúsTT˝À ˝ÖøÏø£yê<ëìï #·]Á‘·qT #Ó|Œæ +~. C≤‹ ã˝Àù|‘·+ ø±yê\+fÒ n+<äs÷¡ bÕ\ø£esêZìøÏ ˝Àã&ç ñ+&Ü*.
uÀ~Û+#·e\dæq nedüs¡+ ñ+~. n˝≤ ñ+&Éø£b˛‘˚ C≤‹ ã\V”≤q|ü&ÉT‘·T+~. Væ≤≥¢sY Äs¡´C≤‹ dæ<ë∆+‘·+ ≈£L&Ü
uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À ˝ÖøÏø£yê<ä+, Á|üC≤kÕ«eT´+ ¬s+&É÷ eTT&ç|ü&ç ñHêïsTT. n<˚. ªªÇ\T¢ ø£≥Tºø√yê\+fÒ øÏ+<ä ø=ìï Ç≥Tø£\T+&Ü*. ô|’q ø=ìï Ç≥T≈£î
Ç‘·s¡ <˚XÊ\˝À ø±<∏ä*ø˘ #·]à n»e÷sTTw” sê»´+ô|’ ã\+>± ñ+&˚~. Ä ñ+&Ü*. nìï Ç≥Tø£\÷ ô|’H˚ ñ+&Ü\+fÒ Ç\T¢ @eTe⁄‘·T+~?µµ nì
<˚XÊ\˝À ˝ÖøÏøy£ ê<ä+ n+fÒ sêC≤´ìï #·]à Á|üu≤Û e+ qT+∫ ãj·T≥|ü&yÉ j ˚ T· &É+. >√˝≤«\ÿsY nHêï&ÉT. yêfi¯ófl á Ä˝À#·HêØ‹H˚ Á|ü#ês¡+ #˚düTÔHêïs¡T.
uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ ˝À ˝ÖøÏøy£ ê<ä+ n+fÒ nìï eT‘ê\ düV≤ü Jeq+, sêC≤´ìøÏ eT‘êìøÏ uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À ˝ÖøÏø£‘·, Á|üC≤kÕ«eT´+ ¬s+&É÷ $&ÉBj·Tsêì$. ¬s+&ç+{Ïì
dü+ã+<Ûä+ ˝Òø£b˛e≥y˚T ø±<äT ªªeTìwæøÏ Ä<Ûë´‹àø£ nedüs¡+ ñ+fÒ eT‘·+ yê´|æ+|ü #˚jT· &ÜìøÏ ñbÕ<Ûë´j·TT\T ‘·eT≈£î+&˚ yÓdTü \Tu≤≥TqT $ìjÓ÷–+#·T
<ëìπø |ü]$T‘·+ ø±yê*. Ä]úø£, kÕ+düÿ è‹ø£, kÕe÷õø£ J$‘·+ô|’ ø√yê*. ‘·–q dæ\ãdt s¡÷|üø£\Œq≈£î ñbÕ<Ûë´j·T, $<ë´]ú dü+|òü÷\T q&ÉT+
eT‘·Á|üy˚Tj·T+ ñ+&Ésê<äT.µµ Ç~ ˝ÖøÏø£yê<ä ìs¡«#·q+ ø±<ë? <˚XÊìï ø£{≤º*.
Áu≤Vü≤àD°j·T uÛ≤eC≤\+ qT+&ç ôV’≤+<äe uÛ≤eC≤\+ qT+&ç ãj·T≥|ü&˚j·÷*.
ª<Ûäs¡à+µ nH˚ uÛ≤eH˚ #ê˝≤ <äTsêàs¡ZeTsTT+~. <äTs¡<äèwüºeXÊ‘·TÔ <ëìì
Ç+^¢wüß˝À Justice nì n+≥THêïs¡T. Justice n+fÒ Hê´j·T+. <Ûäs¡à+ n+fÒ
á düèwæº˝À ˝Ò<ë Á|ü|ü+#·+˝À Á|ü‹ edüTÔe⁄≈£î ˇø£ kÕúq+ ñ+~. Ä kÕúHêìøÏ
ø£≥Tºã&ç ñ+&É≥y˚T <Ûäs¡à+. á uÛ≤eq ñqï+‘·ø±\+ uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À
Á|üC≤kÕ«eT´+ sê<äT. eTqTwüß\+<äs¡÷ ˇø£fÒ, n+<äs¡÷ düe÷qy˚T, n+<ä]ø°
düe÷qyÓTÆq neø±XÊ\T ñ+&Ü* nH˚ uÛ≤eq\T Á|üC≤kÕ«e÷´ìøÏ ø°\ø£yÓTÆq$.
dü]>±Z yê{ÏøÏ e´‹πsø£yÓTÆq~ ª<Ûäs¡à+µ. me] kÕúq+ yê]øÏ ñ+≥T+~. <ëìøÏ
ø£≥Tºã&ç ñ+&É≥y˚T ª<Ûäs¡à+µ. á uÛ≤eqô|’ $eTs¡Ù eTq bÕsƒ¡´ Á>∑+<∏ë\˝À
˝Ò<äT. eTTdæ¢+\T uÛ≤s¡‘·<˚XÊìï |ü]bÕ*+∫Hê <˚X¯ Á|ü»\+<ä]˙ ÇkÕ¢+˝ÀøÏ
e÷s¡Ã˝Ò<äT. n‘·´~Ûø£XÊ‘·+ Væ≤+<äTe⁄\T>±H˚ ñHêïs¡T. uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝ÀøÏ
e´ekÕj·T, bÕ]ÁXÊ$Tø£ s¡+>±\˝À kÕ+πø‹ø£ n_Ûeè~∆ì eTTdæ¢+\T ‘Ó#êÃs¡H˚~
yêdüÔe+. á $wüj·÷\qT $<ë´s¡Tú\≈£î uÀ~ÛùdÔ |üs¡eT‘·düVü≤q+ ø£\T>∑T‘·T+~.
182 183
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

yÓTÆHê]{°\T`dü+|òtT|ü]yêsY

184 185
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
Væ≤+<ä÷ eT‘√Hêà<ëìøÏ
e´‹πsø£+>± b˛sê&ÉT<ë+ !
Á|ü»˝≤sê!
&çôd+ãsY 6e ‘˚Bq njÓ÷<Û´ä ˝À u≤Á; eTd”<Tä qT ≈£L*Ãy˚dqæ ‘·sT¡ yê‘·
˝ÖøÏø£yê<ëìï >∑T]+∫ <˚X¯+˝À ô|<ä›m‘·TÔq #·s¡Ã »s¡T>∑T‘·÷ ñ+~. ˝ÖøÏø£
yê<ëìï ø±bÕ&ÉT≈£î+<ë+ s¡eTàì nH˚ø£ bÕغ\T Á|ü»\≈£î |æ\T|ü⁄ìdüTÔHêïsTT.
ñ<ä´e÷\T #˚|&ü <É ëeT+≥THêïsTT. ø±ì uÛ≤s¡rj·T »q‘ê bÕغ e÷Á‘·+ Ç<ä+‘ê
ª≈£îVü≤Hê ˝ÖøÏø£yê<ä+µ n+≥÷ <äTyÓTà‹Ôb˛düTÔqï~. ˝ÖøÏø£yê<ä+ ù|]≥
yÓTÆHê]{°\qT ãT»®–düTÔHêïs¡˙, Væ≤+<äTe⁄\≈£î nHê´j·T+ »]–b˛‘·Tqï<ä˙
>∑>√Z\T ô|&ÉT‘·÷ e⁄+~. ªãT»®–+#·&É+µ n+fÒ ns¡ú+ >±©, yÓ\TÔs¡T ˝Òì eTT]øÏ
yê&É\˝À XÊX¯«‘·+>± ñ+#·≥+ ø±uÀ\Tqì n‘·´~Ûø£+>± |ü≥ºD ù|<äesêZ\≈£î
#Ó+~q eTTdæ¢+\≈£î á bÕ{ÏøÏ nqTe÷q+ e#˚à ñ+&Ü*!
eTq kÕe÷õø£ J$‘·+, Ä]úøJ£ $‘·+, sê»ø°jT· J$‘·+ eT‘·+ Á|üu≤Û e+
qT+&ç ãj·T≥|ü&ç Á|üC≤kÕ«eT´ $\Te\≈£î nqT>∑TD+>± s¡÷bı+<ë\H˚~
˝ÖøÏø£yê<ä+. ˇø£|ü&É$ |üP]Ô>± eT‘·+ Á|üuÛ≤e+˝À ñ+&˚$. esêíÁX¯eT <Ûäs¡à+,
|üPC≤s¡T\ ô|‘·Ôq+, ≈£î\eT‘· Ä#êsê\T, eT‘· dü+ã+<ÛäeTsTTq qeTàø±\T
kÕe÷õø£ sê»ø°j·T J$‘êìï XÊdæ+#˚$. Ä J$‘·+˝À Á|üC≤kÕ«e÷´ìøÏ ‘êe⁄
˝Ò<äT. ˇø£s¡T m≈£îÿe ˇø£s¡T ‘·≈£îÿe, ˇø£s¡T |üPE´\T, ˇø£s¡T n+≥sêìyês¡T,
ˇø£s¡T dü«‘·+Á‘·T\T, ˇø£s¡T <ëdüT\T nH˚~ eT<Ûä´j·TT>±\ kÕ+|òæTø£ ˙‹.
<ëì kÕúq+˝À Ä<ÛäTìø£ Á|üC≤kÕ«eT´ $\Te\ ÁbÕ‹|ü~ø£MT<ä kÕe÷õø£
sê»ø°jT· J$‘êìï ì\u…{≤º\ì uÛ≤$düT+Ô ~ ˝ÖøÏøy£ ê<ä+. n<=ø£ ñqï‘·eTsTTq
Á|üC≤kÕ«eT´ $\Te. ˝ÖøÏø£yê<ä+ ˝Òì<˚ Á|üC≤kÕ«eT´+ ˝Ò<äT.

Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ dü+|òüT+ (APCLC),

Á|üC≤kÕ«eT´ Vü≤≈£îÿ\ |ü]s¡ø£åD dü+düú (OPDR), ø£*dæ Á|ü#·T]+∫q ãTø˘˝…{Ÿ, 1993

186 187
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
ªeTTdæ¢+ <˚XÊ\˝À ˝ÖøÏø£yê<ä+ ˝Òq|ü&ÉT eTq≈£î eT≥Tº≈£î m+<äT≈£î?µ
nì á s√E Væ≤+<ä÷‘·«yê<äT\T n+≥THêïs¡T. Ç<=ø£ ‘·|ü &ÉT yê<äq. eTTdæ+¢ \T
yÓTC≤]{°>± ñqï <˚XÊ\ìï{Ï˝Àq÷ eT‘· sêC≤´\T ˝Òe⁄. áõ|ü⁄º, n˝Ò“ìj·÷,
n©®]j·÷, ≥Øÿ e+{Ï nH˚ø£ <˚XÊ\ Á|üXÊdüq+ ˝ÖøÏøy£ TÓ qÆ <˚. kÂB nπs_j·÷qT,
bÕøÏkÕÔHqé T eT≥Tºøπ ñ<ëVü≤s¡D>± m+<äT≈£î rdüTø√yê*? Á|üC≤kÕ«eT´ $\Te\
$wüj·T+˝À eTq ø£+f… yÓqTø£ã&çq <˚XÊ\qT ñ<ëVü≤s¡D>± rdüTø=ì eTq+
≈£L&É yêfi¯¢˝≤>∑ ‘·j·÷s¡T ø±yê\ì ø√s¡Tø√e&É+ @ s¡ø£yÓTÆq <˚X¯uÛÑøÏÔ? @
s¡ø£eTsTTq C≤rj·T‘·?
ª≈£îVü≤Hê ˝ÖøÏø£yê<ä+µ n+≥÷ _C…|æ #˚düTÔqï $eTs¡Ù˝À Á|ü<Ûëq n+X¯+
ªyÓTHÆ ê]{°\qT ãT»®–düTHÔ êïs¡Tµ nH˚~. ø±+Á¬>dt Á|üuTÑÛ ‘ê«\T $$<Ûä dü+<äsꓤ\˝À
y√≥¢ ø√dü+ yÓTHÆ ê]{° eT‘· #Ûê+<ädTü \qT ãT»®–+#·&+É »]–q e÷≥ yêdüeÔ +.
<ëìøÏ ªyÓTÆHê]{°\ ãT»®–+|ü⁄µ nì ù|s¡T ô|≥º&É+ eT≥Tº≈£î <ës¡TDyÓTÆq
eÁø°ø£s¡D. yÓTÆHê]{°\qT yÓTT‘·Ô+>± ãT»®–+∫+~ mqï&É÷ ˝Ò<äT. Ä |üH˚ #˚dæ
e⁄+fÒ eTTdæ¢+\˝ÀH˚ n+<ä]ø£+fÒ m≈£îÿe ù|<ä]ø£+, ìs¡T<√´>∑+ ñ+&˚$ ø±e⁄.
ªyÓTÆHê]{°\ ãT»®–+|ü⁄µ≈£î _C…|æ #·÷|æ+#˚ Á|ü<Ûëq ì<äs¡Ùq+ cÕu≤H√ πødüT˝À
sêJyé>±+BÛ düTÁ|”+ø√s¡Tº rs¡TŒqT eeTTà#˚dæ eTTdæ¢+ eT‘· #Ûê+<ädüT\qT
yÓT|æŒ+#˚+<äT≈£î eTTdæ¢+ Ád”Ôì uÛÑs¡Ô e~*ô|&ç‘˚ dæ.ÄsY.|æ.dæ. Á|üø±s¡+ eTH√e]Ô
Çe«qø£ÿs¡˝Ò<äì #·≥º+ #˚j·T&É+. Bìe\¢ qwüºb˛sTT+~ eTTdæ¢+ Ád”Ô\T. yêfi¯ó¢
yÓTÆHê]{°˝À uÛ≤>∑+ ø±<ë? á #·s¡´ ªyÓTÆHê]{°\ ãT»®–+|ü⁄µ m{≤¢>∑sTT+~?
n+‘˚ø±ø£, sêJyé>±+BÛ ø£+fÒ 40 @fi¯ó¢ eTT+<äT Äj·Tq ‘ê‘·>±s¡sTTq
»eVü≤sY˝≤˝Ÿ HÓÁVüA Væ≤+<ä÷eT‘· #Ûê+<ädüT\≈£î uÛÑj·T|ü&ç ôV’≤+<äe e´øÏÔ>∑‘·
#·{≤ºìï düe]+∫ Ád”Ô\≈£î ø=ìï Vü≤≈£îÿ\T ø£*Œ+#˚ Væ≤+<ä÷ø√&é _˝Ÿ≈£î XÊdüq
s¡÷|ü+ Çe«&ÜìøÏ yÓqø±&Ü&ÉT. n|üŒ{Ï πø+Á<ä Hê´j·TXÊK eT+Á‹ n+uÒ<äÉÿsY
BìøÏ ìs¡düq>± sêJHêe÷ #˚kÕ&ÉT. _C…|æ Hêj·T≈£î\T Bìì ªãT»®–+|ü⁄≈£îµ,
ª≈£îVü≤Hê ˝ÖøÏø£ yê<ëìøϵ ì<äs¡Ùq+>± m+<äT≈£î rdüTø√s¡T? ø±+Á¬>dt bÕغ
eT‘· #Ûê+<ädü‘ê«ìï ãT»®–+#·&É+, ˝Ò<ë <ëì‘√ ˝≤\÷N |ü&É&É+ nH˚ø£
dü+<äsꓤ\˝À »]–+~, »s¡T>∑T‘·Tqï~. u≤Á; eTd”<äT˝ÀøÏ ø=+<äs¡T
188
Væ≤+<ä÷ eT‘√Hêà<ëìøÏ e´‹πsø£+>± b˛sê&ÉT<ë+ !
sêeTuÛÑø±ÔÁπ>düs¡T\T 1949˝À sêeT$Á>∑Vü‰ìï <=+>∑‘·q+>± Á|üy˚X¯ô|{Ϻ Ä
eTd”<äTqT ø£èÁ‹eT+>± ª$yê<ëdüŒ<ä+µ #˚dæq|ü&ÉT, $Á>∑Vü‰\qT ‘=\–ùdÔ
Væ≤+<ä÷ eT‘·‘·‘·Ô« X¯≈£îÔ\≈£î ÄÁ>∑Vü≤+ edüTÔ+<äì HÓÁVüA Á|üuÛÑT‘·«+ uÛÑj·T|ü&ç
eTd”<äT≈£î ‘êfi¯+ y˚sTT+∫+~. sêeT|üP»\T <=+>∑‘·q+>± kÕ>∑T‘·÷H˚ ñHêï
ìs√~Û+#·˝Ò<äT. Ç~ Væ≤+<ä÷ eT‘·‘·‘·«+‘√ ˝≤\÷N ø±<ë, ªãT»®–+|ü⁄µ ø±<ë?
˝≤\÷N˝À uÛ≤>∑+>±H˚ 1986˝À sêJyé >±+BÛ eTd”<Tä ‘êfi≤\T rsTT+∫ |üP»\T
ãVæ≤s¡+>∑+>± kÕ>∑ì#êÃ&ÉT. 1989˝À •˝≤Hê´dü+ n~Ûø±]ø£+>± Äs¡+uÛÑ+
ø±ì#êÃs¡T. 1991˝À ª$yê<ëdüŒ<äµ düú\+˝À ø£s¡ùde #˚j·Tì#êÃs¡T. 1992˝À
eTd”<äTqT ≈£L\Ãì#êÃs¡T. ˇø£ÿ cÕu≤H√ ñ<ä+‘êìï eT≥Tºπø ˝ÖøÏø£ yê<ëìøÏ
eT#·Ã>± m+<äT≈£î uÛ≤$+#ê*?
nsTT‘˚ ãT»®–+|ü⁄ >∑T]+∫ Væ≤+<ä÷‘·«yê<äT\T #˚düTÔqï yê<äq cÕu≤H√
πødüT <ë{Ï #ê˝≤ <ä÷s¡+ b˛‘·Tqï~. ªyÓTÆHê]{°µ nH˚ uÛ≤eH˚ ãT»®–+|üì
yêfi¯ó¢ yê~düTÔHêïs¡T. yÓTÆHê]{°\≈£î ‘·eT dü+düÿ è‹ì ø±bÕ&ÉTø√e&Üìø° ‘·eT
kÕe÷õø£ Ä]úø£ $ø±dü+ kÕ~Û+#·&Üìø° Á|ü‘´˚ ø£eTsTTq Vü≤≈£îÿ\T, dü<Tä bÕj·÷\T
ø£*Œ+#·&Üìï ãT»®–+|ü⁄ n+≥THêïs¡T. Ç~ #ê˝≤ nÁ|üC≤kÕ«$Tø£eTsTTq yÓK’ ].
@ düe÷»+˝ÀqsTTHê eT‘·+ Ø‘ê´, uÛ≤wü Ø‘ê´, dü+düÿ è‹ Ø‘ê´ yÓTHÆ ê]{°\sTTq
Á|ü»\T ñ+{≤s¡T. yêfi¯¢≈£î+&˚ Á|ü‘˚´ø£eTsTTq düeTdü´\qT >∑T]Ô+#·&É+, yê]øÏ
Á|ü‘˚´ø£ Vü≤≈£îÿ\q÷ Á|ü‹|ü‹Ô˙ ø£*Œ+#·&É+ ø£˙dü Á|üC≤kÕ«eT´ #·s¡´.
á Væ≤+<ä÷‘·«yê<äT\ <äTÁwüŒ#ês¡+ Vü≤Às¡T˝À Á|ü»\≈£î ø=ìï yêdüÔyê\T
‘Ó*j·T&É+ ˝Ò<äT. njÓ÷<Ûä´˝À u≤Á; eTd”<äTqT ≈£L*Ãy˚dæq ‘·s¡Tyê‘·
bÕøÏkÕÔHé˝Àq÷, ã+>±¢<˚XŸ˝Àq÷ Væ≤+<ä÷ <˚yê\j·÷\qT ≈£L*Ãy˚j·T&É+ |ü≥¢
Ä <˚XÊ\˝Àì Á|üeTTKT\T, y˚T<Ûëe⁄\T #ê˝≤ Ä+<√fi¯q #˚kÕs¡T. Ä <˚XÊ\
Á|üuÛÑT‘ê«\T Ä <˚yê\j·÷\qT ‹]– ì]à+∫ ÇkÕÔeTì Vü‰MT Ç#êÃsTT.
Væ≤+<äTe⁄\qT Ä <˚XÊ\˝À yÓTÆHê]{°>± >∑T]Ô+#·ãfÒº ø£<ë Ç~ »]–+~?
ªyÓTÆHê]{° yÓTC≤]{° nqï ‘˚&Ü ˝Ò≈£î+&Ü bÂs¡T\+<ä]˙ düe÷q+>±
#·÷&Ü*µ nì Væ≤+<äT‘·«yê<äT\T #˚düTÔqï yê<äq #ê˝≤ Á|üe÷<äø£s¡eTsTTq~.
düe÷q+ ø±ì yê]ì düe÷q+>± #·÷ùdÔ ndüe÷q‘·\T ô|s¡T>∑T‘êsTT ‘·|üŒ
189
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
‘·>eZ∑ ⁄. ‘Ó\T>∑Tyêfi¯ó¢ bıs¡T>∑T sêÁcÕº\˝À yÓTHÆ ê]{°>± ñHêïs¡T ø±ã{Ϻ Á|ü‘´˚ ø£+>±
‘Ó\T>∑T dü÷ÿfi¯ó¢, Ç‘·s¡ Á|ü‘˚´ø£ edü‘·T\T ø√s¡T≈£î+≥THêïs¡T. Ä sêh Á|üuÛÑT‘ê«\T
ÇdüTÔHêïsTT. Ç+>∑¢+&é˝À, nyÓT]ø±˝À dæús¡|ü&çq uÛ≤s¡rj·TT\T ˇø£ yÓTÆHê]{°>±
Á|ü‘˚´ø£ edü‘·T\T ø√s¡T≈£î+≥THêïs¡T, bı+<äT‘·THêïs¡T. ªbÂs¡T\+‘ê ˇø£fÒ.
n+<ä]˙ ˇπø s¡ø+£ >± #·÷&Ü*µ nH˚ yê<äq kÕe÷õø£ J$‘·+˝À nìï s¡+>±\≈£L
$düÔ]ùdÔ Ä e´edüú #ê˝≤ nÁ|üC≤kÕ«$Tø£+>± ñ+≥T+~. ã\V”≤qT\≈£î,
|”&ç‘·T\≈£î #ê˝≤ nHê´j·T+ #˚düTÔ+~. yÓqTø£ã&ɶ ÁbÕ+‘ê\T, n_Ûeè~∆ #Ó+~q
ÁbÕ+‘ê\T nqï ÁbÕ+rj·T ‘·‘·«+ m+<äT≈£î? yÓqTø£ã&ɶ ÁbÕ+‘ê\ n_Ûeè~∆øÏ
Á|ü‘˚´ø£ sêsTTr\T m+<äT≈£î? Ád”Ô\T |ü⁄s¡Twüß\T nqï ‘˚&Ü m+<äT≈£î? Ád”Ô\≈£î
ãdüT‡\˝À yπ̊s d”f+¢… <äT≈£î? Á|ü‘´˚ ø£yTÓ qÆ eTVæ≤fi≤ ø±˝ÒJ˝…+<äT≈£î? nÁ>∑≈î£ ˝≤\T,
yÓqTø£ã&ɶ ≈£î˝≤\T nqï ‘˚&Ü m+<äT≈£î? yÓqTø£ã&ɶ ≈£î˝≤\≈£î ]»πs«wüH+¢Ó <äT≈£î?
y˚πs kÕÿ\sYwæ|t\T m+<äT≈£î? á s¡ø£eTsTTq yê<äq\T eTq+ ‘·s¡#·T>±
$+≥T+{≤+. Çe˙ï ≈£L&É yÓTC≤]{° yÓTHÆ ê]{° nH˚ ‘˚&Ü m+<äT≈£î nì Á|ü•ï+#˚
Væ≤+<ä÷‘·« <äèø£Œ<∏ä+˝À uÛ≤>∑y˚T. y√≥¢ uÛÑj·T+ e\¢ >∑{Ϻ>± nq&ÜìøÏ á s√E
uÛÑj·T|ü&ÉT‘·T+&Ée#·TÃ>±ø£. Á|üC≤kÕ«$Tø£ <äèø£Œ<∏ä+ BìøÏ |üP]Ô>± _ÛqïyÓTÆq~.
<ä[‘·T\≈£î, Ä~yêdüT\≈£î, Ád”Ô\≈£î, yÓqTø£ã&ɶ ≈£î˝≤\≈£î, n\Œdü+U≤´≈£
C≤‘·T\≈£î, yÓTÆHê]{° eT‘·düTÔ\≈£î, yÓqTø£ã&ɶ ÁbÕ+‘ê\≈£î Á|ü‘˚´ø£ Á|ü‹|ü‹Ôì
ˇø£ Vü≤≈£îÿ>± >∑T]Ô+#·˝Òø£b˛‘˚ n~ Á|üC≤kÕ«eT´+ ø±<äT, yÓTC≤]{° bÕ\q nH˚
eTTdüT>∑T ‘=&ÉT≈£îÿqï ìj·T+‘·è‘·«+ ne⁄‘·T+~. Ä ìj·T+‘·è‘·«y˚T Væ≤+<ä÷‘·«
yê<äT\ kÕe÷õø£ sê»ø°j·T dæ<ë∆+‘·+.
á Væ≤+<ä÷‘·« yê<äT\T ªuÛ≤s¡‘·C≤‹µ nH˚ <ëìï ˇø£ nK+&É |ü<ës¡ú+>±
uÛ≤$+#·eT+{≤s¡T. Ä ÁbÕ‹|ü~ø£ MT<ä n+<äs¡÷ C≤rj·T uÛ≤yêìï
ô|+bı+~+#·Tø√yê\ì &çe÷+&é #˚kÕÔs¡T. $eø£å≈£î >∑Ts¡j˚T´yês¡T $eø£åqT
eTs¡∫b˛yê*. <√|æ&ûøÏ >∑Ts¡j˚T´yês¡T <√|æ&ûì eTs¡∫b˛yê*. $_Ûqï
dü+düÿ è‘·T\≈£î, eT‘ê\≈£î, C≤‘·T\≈£î #Ó+~qyês¡T Ä _Ûqï‘ê«ìï eTs¡∫b˛yê*.
n+<äs¡÷ n˙ï eTs¡∫b˛sTT nK+&É C≤rj·TuÛ≤yêìï ô|+bı+~+#·Tø=ì
ªuÛ≤s¡‘·C≤‹µ‘√ ‘ê<ë‘·à´+ #Ó+<ë*. eTy˚Tø£+ ø±yê*. ‹s¡T>∑Tu≤≥T≈£î,
190
Væ≤+<ä÷ eT‘√Hêà<ëìøÏ e´‹πsø£+>± b˛sê&ÉT<ë+ !
b˛sê{≤\πø ø±<äT $_Ûqï dü+düÿ è‘·T\≈£î, $_Ûqï Ä#êsê\≈£î, $_Ûqï
Äø±+ø£å\≈£î Bì˝À ‘êe⁄˝Ò<äT. ˇπø <˚X¯+, ˇπø Á|ü», ˇπø #·≥º+ nH˚~ Mfi¯¢
ìHê<ä+. <ëì‘√ bÕ≥T ˇπø <˚e⁄&ÉT (sêeTT&ÉT), ˇπø uÛ≤wü (Væ≤+B), ˇπø
dü+düÿ è‹ (esêíÁX¯eT <Ûäs¡à dü+düÿ è‹) nì #Ó|üø√e#·TÃ.
á <äèø£Œ<∏ä+ πøe\+ yÓTÆHê]{°\πø Á|üe÷<äø£s¡eTsTTq~ ø±<äT. Ç~
nìï Á|üC≤kÕ«eT´ Äø±+ø£\å ≈£L Á|üe÷<äøs£ e¡ TsTTq~. ˇø£ÿ Væ≤+<äT‘·«+ eT≥Tºøπ
Á|üC≤kÕ«e÷´ìøÏ Á|üe÷<äø£s¡e÷ nì n&ÉT>∑T‘êπsyÓ÷! @ eT‘√Hêà<äeTsTTHê
Á|üe÷<äøs£ y¡ T˚ . ø±˙ uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ ˝À Væ≤+<ä÷ eT‘·‘‘· «· + eT≥Tºøπ sêC≤´~Ûø±sêìøÏ
sê>∑ \ <ä T . sêe&ÜìøÏ ˇø=ÿø£ ÿ yÓ T fÒ º ô|’ ø Ï m>∑ Á u≤≈£ î ‘· ÷ ñ+~. n~
sêC≤´~Ûø±sêìøÏ eùdÔ Væ≤+<ä÷ eT‘·‘·‘·« $\Te˝Ò sêC≤´+>∑ $\Te\j˚T´
Á|üe÷<ä+ ñ+~. sê»ø°j·T Ä]úø£ kÕe÷õø£ J$‘·+˝À Væ≤+<ä÷ eT‘·‘·‘·«
$\Te˝Ò sê»´+ #˚ùd Á|üe÷<ä+ ñ+~. n+<äTπø á <ë&ç qT+&ç Á|üC≤kÕ«$Tø£
$\Te\qT ø±bÕ&ÉTø√e&É+ Çyê«[º eTTK´ ø£s¡Ôyê´\˝À ˇø£{Ï. ˝ÖøÏø£ yê<ä+
Ä Á|üC≤kÕ«$Tø£ $\Te\˝À ˇø£{Ï e÷Á‘·y˚T.
Væ≤+<ä÷‘·« yê<äT\ kÕe÷õø£ Ä]úø£ sê»ø°j·T <äèø£Œ<∏ä+
á <äèø£Œ<∏ä+ @e÷Á‘·+ Á|üC≤kÕ«$Tø£yÓTÆq<√ ø=+#Ó+ |ü]o*<ë›+.
Ç+ø± sêC≤´~Ûø±s¡+ #ê˝≤ <ä÷s¡+˝À ñ+&É>±H˚, sêC≤´+>∑+ qT+&ç
ª˝ÖøÏø£µ nH˚ e÷≥qT ‘=\–+#ê\ì _C…|æ H˚‘·\T &çe÷+&é #˚düTÔHêïs¡T.
ªyÓTÆHê]{°µ nH˚ e÷{qT ‘=\–+#ê\+≥THêïs¡T. ìj·T+‘·è‘·« s¡÷|üø£\Œq˝À
Ç~ ‘=*yÓT≥Tº. sêC≤´~Ûø±sêìøÏ #˚s¡Te nj˚T´ ø=B› ˇø=ÿø£ÿ Á|üC≤kÕ«$Tø£
$\Te MT<ä, Vü≤≈£îÿ MT<ä <ë&ç yÓT≥Tº yÓT≥Tº>± ô|s¡T>∑T‘·T+<äq&É+˝À dü+<˚Vü≤+
˝Ò<Tä . BìøÏ ì<äsÙ¡ q+ ø±yê\+fÒ mø£ÿ&√ yÓ‘ø· q£ ø£ÿs¡˝<Ò Tä . $X¯«Væ≤+<ä÷ |ü]wü‘Y
ÄsYmdtmdt\ Á|üe#·Hê\THêïsTT. ‘=*Hê&ÉT »qdü+|òtT>±, ‘·s¡Tyê‘· uÛ≤s¡rj·T
»q‘ê bÕغ>± <˚X¯sê»ø°j·÷\˝À ªVæ≤+<ä÷‘·«+µ ìs¡«Væ≤+∫q bÕÁ‘· ñ+~.
düeTdüe÷»+ nH˚~ nD∫y˚‘≈· î£ >∑Ts¡jT˚ ´ nìï esêZ\ Á|ü»\ kÕe÷q´
Äø±+ø£å. uÛ≤s¡‘·sê»ø°j·÷\˝À nìï bÕغ\÷ ø£˙dü+ y√≥¢ ø√dü+ Ä Ä<äsêÙìï
Á|üø£{Ï+#·T≈£îHêïsTT. ˇø£ÿ Væ≤+<äT‘·«yê<äT\T eT≥Tºπø Ç+<äT≈£î $TqVü‰sTT+|ü⁄.
191
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
yêfi¯fl≈£î ‘=*qT+&ç Ä e÷{ n+fÒH˚ e´‹πsø£‘·. eT<Ûä´˝À ø=Hêïfi¯ófl
>±+<Û̊j·T k˛wü*»+ ‘·eT Ä<äs¡Ù+ nì Á|üø£{Ï+#·T≈£îHêïs¡T >±˙ n~ $T+>∑T&ÉT
|ü&Éø£ ‘êy˚T e~˝ÒdüT≈£îHêïs¡T. <ëìøÏ Á|ü‘ê´e÷ïj·T+>± yêfi¯ó¢ #Óù|Œ
ªdüπs«»H√ düTœH√uÛÑe+‘·Tµ nH˚~ Á|üC≤kÕ«$Tø£ Äø±+ø£å ø±<äT. _Ûø£å>±&ÉT ≈£L&É
_Ûøå±≥q ‘·q |üPs¡« ø£s¡à |òü*‘·+>± ‘·q≈£î dü+Áø£$T+∫q <Ûäs¡à+ nqT≈£î+fÒ
düTK+>±H˚ ñ+&Ée#·TÃ. me] kÕúHêìï yês¡T ‘·eT ø£sà¡ |ò\ü +>± d”«ø£]+∫ düTK+>±
Áã‘·ø±\H˚ Væ≤+<ä÷‘·« Ä<äs¡Ù+ düeTdüe÷»+ nH˚ Á|üC≤kÕ«$Tø£ Ä<äsêÙìøÏ
ã<ä∆X¯Á‘·Te⁄.
≈£î\ e´edüú n+‘·+ ø±yê\˙, n+<äT˝À uÛ≤>∑+>± ≈£î\$eø£≈å î£ >∑Ts¡sTTq
ôw&É÷´\T¶ ≈£î˝≤\‘√ u≤≥T yÓqTø£ã&ɶ ≈£î˝≤\≈£î ≈£L&É ]»πs«wüqT¢ ˇø£ Vü≤≈£îÿ>±
Çyê«\˙ eT+&É˝Ÿ ø£$TwüHé dü+<äs¡“¤+>± <˚X¯+˝Àì Á|üC≤‘·+Á‘·yê<äT\+‘ê
yê~+#ês¡T. Væ≤+<ä÷‘·« X¯≈£îÔ\T eT≥Tº≈£î ‘·eT dü+Á|ü<ëj·÷ìøÏ nqT>∑TD+>±
eT+&É˝Ÿ ø£$TwüHéqT e´‹πsøÏ+#êsTT. y√≥T¢ b˛‘êj·Tqï uÛÑj·T+‘√ _C…|æ
Hêj·T≈£î\T ô|’øÏ @+ e÷{≤¢&çHê eT+&É˝Ÿ e´‹πsø£ Ä+<√fi¯q˝À ñ‘·Ôs¡
uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À nÁ>∑uÛ≤>±q ì\ã&ç+~ nœ\ uÛ≤s¡rj·T $<ë´]ú |ü]wü‘Y
ø±s¡´ø£s¡Ô\T. ndü\T Væ≤+<ä÷‘·«+ n+fÒH˚ esêíÁX¯eT <Ûäs¡à+. Ŭø’ düÔe eT‘êìøÏ
#·]à yÓHÓïeTTø£ nsTTq≥T¢ Væ≤+<ä÷‘ê«ìøÏ ≈£î\ e´edüú yÓHÓïeTTø£. _C…|æ
Hêj·T≈£î\T y√≥¢ uÛjÑ T· +‘√ C≤Á>∑‘|Ô· &ü TÉ ‘·THêïs¡T>±˙ yêfi¯¢ #·T≥÷º ñqï Væ≤+<ä÷‘·«
yê<äT\T esêíÁX¯eT <Ûäsêàìï |ü⁄q'kÕú|ækÕÔeTì Á|ü‹»„\T #˚düTÔHêïs¡T. esêíÁX¯eT
<ÛäsêàìøÏ nqT>∑TD+>± uÛ≤s¡‘· sêC≤´+>±ìï ‹s¡>∑sêj·÷\ì düHê´düT\÷,
kÕ<ÛTä e⁄\÷ &çe÷+&é #˚dTü HÔ êïs¡T! ªbÕøÏkÕÔH˝é À ˝Òì ˝ÖøÏøy£ ê<ä+ eTq¬ø+<äT≈£î?µ
nì Væ≤+<ä÷‘·« yê<äT\T |ü<˚ |ü<˚ y˚düTÔqï Á|üX¯ï yÓq≈£îqï <äTs¡T“~∆ Ç~.
düe÷»+˝À Á|ü‹ e´øÏÔ kÕúq+ |ü⁄≥Tºø£‘√ ìs¡íj·T+ ne⁄‘·T+<ä˙, ñ#·Ã¤˙#ê\T
n|ü&˚ ìs¡íj·TeTe⁄‘êj·T˙, me] kÕúHêìøÏ ‘·–q≥Tº yês¡T q&ÉT#·Tø√e&É+
ª<Ûäs¡à+µ n˙ Væ≤+<ä÷‘·«+ #Ó|ü⁄‘·T+~. á s√E ø±]à≈£î\T, ≈£L©\T, Ád”Ô\T,
<ä[‘·T\T, –]»qT\T düe÷»+ ‘·eT ª<Ûäs¡à+µ>± ìπs›•+∫q <ëìøÏ e´‹πsø£+>±
‹s¡>∑ã&ÉT‘·THêïs¡T. yêfi¯¢≈£î Væ≤+<äT‘·«+ #Óù|Œ CyêãT ªH√s¡T eT÷düTø=ì |ü&ç
ñ+&É+&çµ nì. ø±s¡+#˚&ÉT‘√ yÓTT<ä\Tô|{Ϻ eTq sêh+˝À nH˚ø£ dü+<äsꓤ\˝À
192
Væ≤+<ä÷ eT‘√Hêà<ëìøÏ e´‹πsø£+>± b˛sê&ÉT<ë+ !
<ä[‘·T\ô|’q nÁ>∑≈£î˝≤\ <ë&ÉT\T »]>±sTT. nìï sê»ø°j·T bÕغ\T ˇø£kÕ]
ø±ø£b˛‘˚ ˇø£kÕs¡sTTHê á Vü≤‘ê´ø±+&É≈£î e´‹πsø£+>± e÷{≤¢&ÜsTT. mqï&É÷
H√s¡T $|üŒì~ á Væ≤+<ä÷‘·«yê<äT˝Ò. mqï&É÷ <ä[‘·T\ @ b˛sê≥+˝Àq÷
bÕ˝§Zqì~ Mπs.
áXÊq´ uÛ≤s¡‘·+˝Àì Hê>± $TCÀ ‘·~‘·s¡ Á|ü»\T #ê]Á‘·ø£+>±
kÕ+düÿ è‹ø£+>± ‘·øÏÿq uÛ≤s¡rj·TT\ ø£+fÒ #ê˝≤ _ÛqïeTsTTq yêfi¯ó¢. yêfi¯¢
ÇcÕºìøÏ e´‹πsø£+>± yêfi¯¢qT ã\e+‘·+>± uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝ÀøÏ ø£\T|ü⁄ø√e&É+
»]–+~. 10 dü+e‘·‡sê\ ‘·sT¡ yê‘· á $wüj÷· ìï |ü⁄q'|ü]o*kÕÔeTì uÛ≤s¡‘·
Á|üuÛÑT‘·«+ 1947˝À yê]øÏ Vü‰MT Ç∫Ã+~. yêfi¯¢ dü+düÿè‹˙ Jeq $<ÛëHê˙ï
yêfi¯fl uÛÑ÷eTT\q÷ ãj·T{Ïyêfi¯fl <ë&çqT+&ç ø±bÕ&É&É+ ø√dü+ sêC≤´+>∑+˝À
yê]øÏ Á|ü‘˚´ø£ Vü≤≈£îÿ\T #˚s¡Ã&É+ »]–+~. á Á|ü‘˚´ø£ dü<äTbÕj·÷\ #ê]Á‘·ø£
H˚|ü<∏ë´ìï ns¡ú+ #˚düTø√≈£î+&Ü Bìì ªÅ¬ø’ düÔe yÓTÆHê]{°\ ãT»®–+|ü⁄µ nì
Væ≤+<ä÷‘·«yê<äT\T <äTÁwüŒ#ês¡+ #˚düTÔHêïs¡T. 10 dü+e‘·‡sê\ >∑&ÉTe⁄ r]q
‘·s¡Tyê‘· uÛ≤s¡‘· Á|üuÛÑT‘·«+ ‘·q Vü‰MTì ì\u…≥Tºø√ø£ b˛j˚Tdü]øÏ Hê>± ‘·~‘·s¡
C≤‘·T\ Á|ü»\T kÕ«‘·+Á‘·´+ ø√dü+ b˛sê≥+ ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T. yê]ô|’q uÛ≤s¡‘·
Á|üuÛÑT‘·«+ bÕX¯$ø£yÓTÆq nD∫y˚‘· Á|üjÓ÷–+#·kÕ–+~. Hê´j·TeTsTTq Á|ü»\
Äø±+ø£å\qT ns¡ú+ #˚düTø√≈£î+&Ü Ç<ä+‘ê ªÅ ¬ø’ düÔe $TwüqØ\ ≈£îÁ≥µ nì
<äTÁwüŒ#ês¡+ #˚düTÔHêïs¡T Væ≤+<ä÷‘·«yê<äT\T. ‘·eT H˚\˝À ‘êeTT dü«‘·+Á‘·+>±
Áã‘·ø±\qï Ä Á|ü»\ Äø±+ø£åqT <˚X¯Á<√Vü≤+>±, <˚X¯ $∫äqï+>±, Ŭø’ düÔe⁄\
≈£îÁ≥>± Á|ü#ês¡+ #˚düTÔHêïs¡T.
ˇø£ÿ áXÊq´ uÛ≤s¡‘·+˝ÀH˚ ø±<äT, <˚X¯+˝À mø£ÿ&ÉsTTHê Á|ü»\T
dü«j·T+ Á|ü‹|ü‹Ô ø√dü+ b˛sê≥+ #˚ùdÔ n<ä+‘ê <˚X¯ uÛÑÁ<ä‘·≈£î, düeTÁ>∑‘·≈£î
uÛ+Ñ >∑øs£ e¡ T+≥÷ ø£]qƒ +>± nD∫y˚j÷· \ì >∑>√Z\T ô|&ÉT‘·Tqï~ á Væ≤+<ä÷‘·«
X¯≈£îÔ˝Ò. ø£oàsY˝À Væ≤+<ä÷ <˚yê\j·÷\qT ≈£L˝ÒÃùdÔ me«s¡÷ K+&ç+#·˝Ò<äì
Ms¡T Á|ü•ïdüTÔHêïs¡T. ˇø£ eT‘·düTÔ\ ÁbÕs¡úHê düú˝≤\qT eTs=ø£s¡T <Ûä«+dü+
#˚j·T&Üìï Á|üC≤kÕ«$Tø£ yê<äT\T ‘·|üŒø£ e´‹πsøÏkÕÔs¡T. nsTT‘˚ ø£oàsY
sê»ø°j·÷\ #·]Á‘·qT, ø£oàØ\ Äø±+ø£å\qT eÁø°ø£]+∫ #˚dæq <äTÁwüŒ#êsêìøÏ
193
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
Væ≤+<ä÷‘·« Hêj·T≈£î\T dü+C≤sTTw” #ÓbÕÔsê? ø£oàØ\T Ç≥T bÕøÏkÕÔHé˝À>±˙
n≥T uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À >±˙ #˚s¡≈£î+&É dü«‘·+Á‘·+>± Áã‘·ø±\ì <˚X¯$uÛÑ»q|ü&ÉT
ø√s¡T≈£îqï~ ì»+ ø±<ë? Ä ø√]ø£qT ô|’ ¬s+&ÉT <˚XÊ\÷ >ös¡$+#·˝Ò<äqï~
ì»+ ø±<ë? Ä |ü]dæú‹˝À bÕøÏkÕúHé <ë&çøÏ ‘·≥Tºø√˝Òø£ ø£oàØ\T >∑‘·´+‘·s¡+
˝Òø£ uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À #˚sês¡q&É+ ì»+ ø±<ë? ã\e+‘·|ü⁄ $©HêìøÏ wüs¡‘·T>±
yêfi¯ó¢ dü«j·T+ Á|ü‹|ü‹Ôì ø√s¡T≈£îHêïs¡T. n<˚ Ä]ºø£˝Ÿ 370>± sêC≤´+>∑+˝À
#√≥T #˚düT≈£î+~. ø=+‘·ø±\+ ‘·s¡Tyê‘· uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À uÛ≤>∑+>± ñ+{≤sê
˝Òø£ $&çb˛‘êsê nH˚~ ìs¡ísTT+#·T≈£îH˚ Vü≤≈£îÿ ø£oàØ\≈£î ñ+≥T+<äì á
H˚|ü<∏ä´+˝ÀH˚ uÛ≤s¡‘· Á|üuÛÑT‘·«+ ˇ|ü≈£î+~. á H˚|ü<∏ë´ìï #Ó|üŒ≈£î+&É Ä]ºø£˝Ÿ
370ì ªyÓTÆHê]{°\ ãT»®–+|ü⁄µ≈£î ñ<ëVü≤s¡D>± Væ≤+<äT‘·«yê<äT\T Á|ü#ês¡+
#˚düTÔHêïs¡T. ‘·eT uÛÑ$‘·yê´ìï ìs¡ísTT+#·T≈£îH˚ Vü≤≈£îÿ ‘·eTπø ñ+≥T+<äì
ø£oàØ\≈£î Ç∫Ãq Vü‰MTì uÛ≤s¡‘· Á|üuÛÑT‘·«+ ì\T|ü⁄ø√≈£î+&É ùwø˘ nãT›˝≤¢qT
‘·|ü&ÉT n_ÛjÓ÷>±\ô|’q n¬sdüTº #˚j·T&É+‘√ ø£oàØ\˝À ndü+‘·è|æÔøÏ ;»+
|ü&ç+~. n~ ás√E kÕj·TT<Ûä ‹s¡T>∑Tu≤≥T s¡÷|ü+ rdüT≈£î+~. á #·]Á‘·qT
ø£|Œæ ô|{Ϻ ø£oàsY˝À »s¡T>∑T‘·Tqï~ eTTdæ+¢ eT‘√Hêà<äT\ <˚XÁ¯ <√Vü≤ |üP]‘·eTsTTq
≈£îÁ≥ nì Væ≤+<ä÷‘·«yê<äT\T ø±*øÏ ã\|ü+ ø£≥Tºø=ì <˚Xe¯ T+‘·{≤ <äTÁwüŒ#ês¡+
#˚düTÔHêïs¡T.
á b˛sê≥+ Ä b˛sê≥+ nqï ‘˚&Ü ˝Ò≈£î+&Ü @ Á|üC≤b˛sê≥+
MT<äqsTTHê düπs Á|üuÛÑT‘·«+ ìs¡“+<Ûä+ Á|üjÓ÷–ùdÔ yÓTT≥ºyÓTT<ä{ Vü≤s¡¸+ e´ø£Ô+
#˚ùd~, düeT]ú+#˚~ á Væ≤+<ä÷‘·«yê<äT˝Ò. b˛©düT n‘ê´#êsê\ >∑T]+∫ <˚X+¯ ˝À
Á|ü»\+‘ê Ä+<√fi¯q e´ø£Ô+ #˚düTÔqï|üŒ{Ïø° ‘êeTT mqï&É÷ Ä+<√fi¯q
#˚jT· ø£b˛>± b˛©düT\ Ä‘·àôdsÌú ê´ìï <Óã“rj·T≈£L&É<ìä Væ≤‘·e⁄ #Óù|Œ ø±s¡´Áø£eT+
ô|≥Tº≈£îqï~ Mπs. bÂs¡Vü≤≈£îÿ\T, Á|üC≤kÕ«eT´ Vü≤≈£îÿ\T n+fÒ eT+&ç|ü&˚~
Mπs. á s√E ìùw<Ûë\÷ ìs¡“+<Ûë\÷ ‘·eT <ëø± e#˚Ãdü]øÏ >∑T+&Ó\T
u≤<äT≈£î+≥THêïs¡T >±˙ >∑‘·+˝À mqï&É÷ me]MT<ä ìs¡“+<Ûë˙ï K+&ç+#·ì
yê¬ses¡sTTHê <˚X¯+˝À ñHêïsê n+fÒ n~ á Væ≤+<ä÷‘·«yê<äT˝Ò. >∑‘·+˝À
m˝Ÿ{Ï{ÏÇì, |”|ü⁄˝Ÿ‡yêsY Á>∑÷|ü⁄qT, |ü+C≤ãT ø£oàsY áXÊq´ uÛ≤s¡‘· b˛sê≥
194
Væ≤+<ä÷ eT‘√Hêà<ëìøÏ e´‹πsø£+>± b˛sê&ÉT<ë+ !
dü+düú\qT Á|üuÛÑT‘·«+ ìùw~ÛùdÔ n~ ‘·|ü nqø£b˛>± Ç+ø± Ç+ø± nD∫
y˚j·÷\qï~ Mπs. Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ˝À nìï sê»ø°j·T bÕغ\T ˇø£kÕ] ø±ø£b˛‘˚
ˇø£kÕs¡sTTHê qø£‡˝…’≥¢qT πøe\+ XÊ+‹ uÛÑÁ<ä‘·\ düeTdü´>± #·÷&É≈£L&É<ä˙,
mHéøö+≥s¡T¢ |ü]cÕÿs¡+ ø±<ä˙ nHêïπsyÓ÷>±ì Ä e÷≥\T mqï&É÷ nqì~
Mπs. Ç+ø± Ç+ø± #·+bÕ\qï~ Mπs. _C…|æ yê] düuÛÑ\≈£î ø±+Á¬>dt Á|üuÛÑT‘·«+
nqTeT‹ ìsêø£]+#˚dü]øÏ ªnìï sê»ø°j·T bÕغ\qT düeT+>± #·÷&Ü*.
ø=+<ä]øÏ eT≥Tº≈£î Vü≤≈£îÿ\T ìsêø£]+#·≈£L&É<äTµ n+≥÷ _C…|æ Hêj·T≈£î\T
ìs¡düq Bø£å\T #˚düTÔHêïs¡T. yêfi¯¢ Äy˚<äq Hê´j·TeTsTTq<˚. ø±ì ìqï{Ï<ëø±
ø=ìï sê»ø°j·T bÕغ\≈£î ªrÁeyê<äT\Tµ nì ù|s¡T ô|{Ϻ Vü≤≈£îÿ\T ìsêø£]ùdÔ
|üP]Ô>± düeT]ú+∫+~ Mπs. yêfi¯¢≈£î @ Vü≤≈£îÿ\÷ Çe«e<ä›ì >∑>√Z\T ô|{Ϻ+B
Mπs. bÂs¡ Á|üC≤kÕ«eT´ Vü≤≈£îÿ\ $wüj·T+˝À á Væ≤+<ä÷‘·« yê<äT\~ m+‘·{Ï
bòÕdædTü º <äèø£Œ<∏yä ÷Ó #Ó|Œü &É+ ø√dü+ á e÷≥\T n+≥THêïeTT>±˙ yêfi¯ô¢ |q’ sTTHê
me]ô|’qsTTHê Á|üuÛÑT‘·«+ ìj·T+‘·è‘·« |ü<ä∆‘·T\˝À nD∫y˚‘· Á|üjÓ÷–ùdÔ
düeT]ú+#·&É+ e÷ n_ÛeT‘·+ ø±<äT.
q÷‘·q Ä]úø£ $<Ûëq+‘√ |æ.$. qs¡dæ+Vü≤sêe⁄ Á|üuÛÑT‘·«+ Á|ü»\≈£î
ñ<√´>±\T ˝Ò≈î£ +&É #˚dæ <Ûsä \¡ T ô|+#˚dæ kÕ+|òTæ ø£ dü+øπ eå T e´j·T+ô|q’ ø√‘·ô|{Ϻ
ø£˙dü Jeq Vü≤≈£îÿ\T Á|ü»\≈£î ˝Ò≈£î+&É #˚düTÔ+fÒ bÕs¡¢yÓT+≥T˝Àì nìï bÕغ\T
n+‘√ sTT+‘√ $eT]Ù+#êsTT >±˙ q÷‘·q Ä]úø£ $<ÛëHêìøÏ bÕs¡¢yÓT+≥T˝À
uÛÑs√kÕ>± ì\ã&ç ª˙ Ä]úø£ $<Ûëq+ uÛÒwtµ nì |æ$øÏ øÏ‘êãT\T Ç∫Ã+~
uÛ≤s¡rj·T »q‘ê bÕغj˚T. ø£˙dü Jeq Vü≤≈£îÿ\≈£î uÛÑs√kÕ ˝Òì Ä]úø£ $<Ûëq+
á Væ≤+<ä÷‘·«yê<äT\ Ä]úø£ $<Ûëq+. n<˚ Á|ü|ü+#· u≤´+≈£î Ä]úø£ $<Ûëq+.
Á|üdüTÔ‘· _C…|æ C≤rj·T Hêj·T≈£î\˝À ˇø£&ÉsTTq »jYT <äTu≤wæ #ê˝≤ ø±\+>±
_C…|æ Ä]úø£ dæ<ë∆+‘êìï ‘·q s¡#·q\˝À Á|ü#ês¡+ #˚düTÔHêï&ÉT. ø=ìï ‘Ó\T>∑T
|üÁ‹ø£\T ≈£L&É yê{Ïì Á|ü#·T]+#êsTT. Ä $<ÛëHê\T Á|üdüTÔ‘· πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«
Ä]úø£ $<ÛëHê\≈£î n<ä›+ |ü&É‘êsTT. ø±]à≈£î\≈£î ñ<√´>∑uÛÑÁ<ä‘· ñ+&É≈£L&É<äT.
<Ûäs¡\ô|’q Á|üuÛÑT‘·«+ n<äT|ü⁄ ô|≥º≈£L&É<äT. ù|<ä\T $ìjÓ÷–+#˚ edüTÔe⁄\≈£î
dü_‡&û\T Çe«≈£L&É<äT. yÓqTø£ã&ɶ ÁbÕ+‘ê\ n_Ûeè~∆øÏ Á|ü‘˚´ø£ sêsTTr\T
195
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
Çe«≈£L&É<Tä . düe÷q‘·«+, dü+øπ eå T+, düeT‘·T\´+ yÓTT<ä\sTTq Ä<äsêÙ\T Ä]úø£
e´edüúqT ã\V”≤q |üs¡TkÕÔsTT. ø±ã{Ϻ yê{Ïì $&ç∫ô|{≤º*. ÇB Væ≤+<ä÷‘·«
Ä]úø£ dæ<ë∆+‘·+.
Ç<ä+‘ê πøe\+ yÓTÆHê]{°\ düeTkÕ´? ô|’q #Ó|æŒq Væ≤+<ä÷‘·«yê<äT\
sê»ø°j·T kÕe÷õø£ Ä]úø£ <äèø£Œ<∏ä+ e\¢ qwüºb˛j˚T~ πøe\+ Ŭø’ düÔe⁄\T,
eTTdæ¢+\T, dæ≈£îÿ˝≤? ˝Òø£b˛‘˚ |”&Éq≈£L nD∫y˚‘·≈£L ndüe÷q‘·≈£L >∑Ts¡j˚T´
Á|ü»\+<ä]ø° á Væ≤+<ä÷‘·«+ X¯Á‘·Tyê? ø=+#Ó+ Ä˝À∫+#·eTì $»„|æÔ
#˚düTÔHêï+.
ø√s¡Tº\T ` Á|üuÛÑT‘·«+ ` b˛©düT\T
sêC≤´~Ûø±s¡+ ø√dü+ m>∑Áu≤≈£î‘·Tqï Væ≤+<ä÷ eT‘√Hêà<ëìøÏ sêC≤´+>∑
j·T+Á‘êìøÏ #Ó+~q ˇø=ÿø£ÿ XÊK m+‘·>± düVü≤ø£]düTÔqï<√ #·÷düTÔHêï+. πø+Á<ä
Á|üuÛÑT‘·«+, ø√s¡Tº\T, b˛©düT\T, j·÷e‘Y bÕ\Hê j·T+Á‘ê+>∑+ Væ≤+<ä÷‘·«+‘√
˝≤\÷N |ü&ܶsTT.
uÛ≤s¡‘· Hê´j·Te´edüú >∑‘·+˝À ˇø£kÕ] Ç+~sê>±+BÛ meT¬s®˙‡
Á|üø£{Ï+∫q|ü&ÉT ÄyÓT≈£î |üP]Ô>± ‘·˝§–Z Á|üC≤kÕ«eT´ Vü≤≈£îÿ\ $<Ûä«+kÕìøÏ
\C≤®ø£s¡+>± düVü≤ø£]+∫+~. Ç|ü&ÉT ¬s+&ÉekÕ] Ä |üì #˚dæ+~. Væ≤+<ä÷
eT‘√Hêà<ëìøÏ bÕ<ëÁø±+‘·+ nsTT+~.
u≤Á; eTd”<äT ô|’q sêeTuÛÑ≈£îÔ\T düèwæº+∫q $yê<äy˚T ø£èÁ‹eTeTsTTq~.
@eTsTT‘˚H˚+, $yê<äeT+≥÷ |ü⁄{Ϻq ‘·s¡Tyê‘· n~ |ü]cÕÿs¡eTj˚T´+‘·es¡≈£î
Ä düú˝≤ìøÏ @MT qwüº+ ø£\>∑≈£î+&É ø±bÕ&É&É+ n~Ûø±s¡ j·T+Á‘ê+>∑+ ø£s¡Ôe´+,
ø√s¡T\º ø£seÔ¡ ´+. á dü+>∑‹ ‘Ó*j·T&ÜìøÏ düTÁ|”+ø√s¡Tº Hê´j·TeT÷s¡T\Ô yÓ<’ Tä wü´+
nø£ÿs¡˝Ò<äT. Á|ür ‘êd”˝≤›s¡T≈£L ‘Ó\TdüT. nsTTHê eTd”<äTqT ø±bÕ&É&É+ |æ.$.
qs¡dæ+Vü≤sêe⁄ Á|üuÛÑT‘ê«ìø° uÛ≤s¡‘· düTÁ|”+ø√s¡Tº≈£L kÕ<Ûä´+ ø±˝Ò<ä+fÒ <ëìì
#˚‘·ø±ì‘·q+ nHê˝≤ ˝Òø£ ˝≤\÷N>± >∑T]Ô+#ê˝≤?
&çôd+ãs¡T 6q ø£s¡ùde #˚kÕÔeTì Væ≤+<ä÷eT‘· dü+düú\T Á|üø£{Ï+#·>±H˚
u≤Á; eTd”<äT #·T≥÷º ø£s¡÷Œ¤´ô|{Ϻ me«]˙ sêìe«≈£î+&É ø£≥Tº~≥º+ #˚j·Te\dæ
ñ+&ç+~. b˛©düT\ nqTeT‹ ˝Ò≈£î+&É @ bÕغ nsTTHê düuÛÑ\÷ Á|ü<äs¡Ùq\÷
196
Væ≤+<ä÷ eT‘√Hêà<ëìøÏ e´‹πsø£+>± b˛sê&ÉT<ë+ !
‘·\ô|&ç‘˚ Ä |üì #˚j·T&É+ ˝Ò<ë? <ëì ã<äT\T ø£s¡ùde≈£î\qT \ø£å\ dü+K´˝À
eTd”<äT <ä>∑Zs¡≈£î sêìe«&É+ m+<äT≈£î? sê≈£î+&É ìs√~Û+#·eTì n~Ûø±s¡
j·T+Á‘ê+>±ìï Ä<˚•+#·≈î£ +&É, sêuÀj˚T yêfi¯ó¢ uÛ»Ñ q˝Ò ‘·|Œü Ç+πøMT #˚jT· s¡qï
Vü‰MTì düTÁ|”+ø√s¡Tº Væ≤+<ä÷eT‘· dü+dü\ú qT+&ç ø√s¡&+É m+<äT≈£î? #·≥eº THêï,
ø√s¡Tº\Hêï ‘·eT≈£î >ös¡e+ ˝Ò<äì |ü<˚ |ü<˚ Á|üø£{Ï+∫q yêfi¯¢ nã<ä›|ü⁄
yê+>∑÷à˝≤\qT düTÁ|”+ø√s¡Tº $X¯«dæ+#·&É+ m+<äT≈£î? eTd”<äT ≈£L*Ãy˚dæq
‘·s¡Tyê‘· nø£ÿ&˚ <ëìì |ü⁄q]ï]à+#·eTì Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ Ä<˚X¯+ Çe«≈£î+&É,
u≤ãs¡T sêø£≈î£ |üPs¡«+ nø£ÿ&É sêe÷\j·T+ ñ+&ç+<ë ˝Ò<ë nqï ì»ìsê∆sD¡ ≈£î
Ç|ü&ÉT düTÁ|”+ø√s¡Tº |üPqTø√e&É+ m+<äT≈£î? 1947˝À @ |ü$Á‘· düú\+
m≥T¢+&ç+<√ <ëìì nfÒ¢ ø±bÕ&Ü\H˚ _\T¢qT πø+Á<äÁ|üuÛÑT‘·«+ á eT<Ûä´H˚
Á|ü‹bÕ~+∫+~. Ç|ü&ÉT Á|üuÛÑT‘·«+, düTÁ|”+ø√s¡Tº n+<äT≈£î _Ûqï+>± #·]Á‘·qT
‘·e«&É+ m+<äT≈£î? Ä]ºø£˝Ÿ 143 ÁøÏ+<ä düTÁ|”+ø√s¡Tº #˚j·T>∑\ ì»ìsê∆s¡D
es¡Ôe÷q $wüj·÷\ >∑T]+#˚ ‘·|üŒ nsTT<äT X¯‘êu≤›\ Hê{Ï #ê]Á‘·ø£ $wüj·÷\
>∑T]+∫ ø±<äì ì|ü⁄DT\T n+≥Tqï dü+>∑‹ düTÁ|”+ø√s¡Tº≈£î ‘Ó*j·T<ë?
sêe÷j·TD+˝À #Ó|Œæ q njÓ÷<Û´ä á njÓ÷<Û´˚ qq&ÜìøÏ, u≤Á; eTd”<Tä qï#√≥H˚
sêeTT&ÉT |ü⁄{≤º&Éq&ÜìøÏ, u≤ãsY sêø£≈£î |üPs¡«+ nø£ÿ&=ø£ sêe÷\j·T+
ñ+<äq&ÜìøÏ m≥Te+{Ï Ä<Ûësê\T ˝Òeì ÁbÕNq eT<Û´ä j·TT>±\ uÛ≤s¡‘· #·]Á‘·˝À
ìcÕí‘·T\sTTq yês¡T n+≥THêïs¡T. yêfi¯¢ø£+fÒ m≈£îÿe HÓ’|ü⁄D´+ ‘·eT≈£î+<äì
düTÁ|”+ø√s¡Tº Hê´j·TeT÷s¡TÔ\T uÛ≤$düTÔHêïsê? ˇø£y˚fi¯ ñ+<äqTø=Hêï Ç≥Te+{Ï
$#ês¡D\T mìï #˚|ü&É‘ês¡T? <˚yê\j·÷\T ≈£L*à eTd”<äT\T ø£{Ϻq dü+>∑‹
u≤>± Á|ü#ês¡eTsTT+~ ø±˙ uÖ<ä∆C…’q $Vü‰sê\q÷, dü÷úbÕ\q÷, Ä\j·÷\q÷
≈£L*à ôV’≤+<äe Ä\j·÷\T ø£{Ϻq dü+>∑‹? XË’e⁄\T, yÓ’wüíe⁄\T |üs¡düŒs¡+
Ä\j·÷\T ≈£L*à ‘·eT Çwüº<Ó’e+ Ä\j·÷\T ø£≥Tºø=qï dü+>∑‹? b˛#·eTà,
yÓTÆdüeTà, >∑+>∑eTà, q÷ø±\eTà yÓTT<ä\sTTq Á>±eT<˚e‘·\ |üP»•\\T nì
|æ\Teã&˚ ã+&Ésêfi¯q¢ T ÄÁø£$T+#·T≈£îì yê{Ïì •e⁄&ÉT sêeTT&ÉT yÓ+ø£fXÒ «¯ s¡T&ÉT
Ä+»H˚j·TT&ÉT <äTs¡Z yÓTT<ä\sTTq ôV’≤+<äe <˚e‘·\ Ä\j·÷\T>± áHê{Ïø°
e÷s¡TdüTÔqï dü+>∑‹? Ç|ü&ÉT á #·]Á‘·q+‘ê ‘·$« @ <˚e‘·≈£î Ä Ä\j·÷ìï
197
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
‹]– Ç|æŒ+#˚ uÛ≤Ø Á|üD≤[ø£ #˚|ü≥º≥+ <˚X¯ ‘·ø£åD nedüs¡e÷? #˚|ü&ç‘˚
Væ≤+<ä÷‘·« yê<äT\T }s¡T≈£î+{≤sê? düTÁ|”+ø√s¡Tº ˇø=ÿø£ÿ |ü⁄Hê~˙ ‘·$« bÕ‘·
>∑Tfi¯¢ X¯ø£˝≤\T ãj·T{ÏøÏ rdüTÔ+<ë?
n\Vü‰u≤<é ôV’≤ø√s¡Tº $Hê´kÕ\T eTØ ∫Á‘·+>± ñHêïsTT. ø£˙dü+
eTd”<äTqT ≈£L*Ãq ‘·s¡Tyê‘Ó’Hê Ä <äT+&É>∑T\qT <ä÷s¡+ ñ+#·e\dæ+~ b˛sTT
Ç|ü&ÉT nø£ÿ&É ˇø£ sêeTeT+~sêìï n\Vü‰u≤<é ôV≤’ ø√πsº ‘·j÷· s¡T #˚sTT+∫+~.
˝Òø£b˛‘˚, nø£ÿ&É qe÷E #˚düT≈£î+{≤eTì eTTdæ¢+\T n&ç–‘˚ nqTeT‹
ìsêø£]+∫ sêeT$Á>∑Vü≤+ <äs¡ÙHêìøÏ eT≥Tº≈£î ôV’≤ø√s¡Tº nqTeT‹ Çe«&É+˝À
ns¡ú+ @$T{Ï? $yê<ëìøÏ Çs¡T|üøå±\T>± ñqï e´≈£îÔ\˝À ˇø£s¡T <Ís¡®Hê´ìøÏ
~>∑>±H˚ $yê<ä+˝À yêfi‚¢ >¬ *∫q≥¢e⁄‘·T+<äH˚ ‘êC≤ Hê´j·Tdü÷Á‘êìï n\Vü‰u≤<é
ôV’≤ø√s¡Tº Á|ü‹bÕ~düTÔqï<ë? Bìì ø=‘·Ô>± Á|ü‹bÕ~+#·qedüs¡+ ˝Ò<äT. n≥M
Hê´j·T+ nì BìH˚ n+{≤s¡T. n≥M Hê´j·T+ Hê>∑]ø£ düe÷C≤ìøÏ |üìøÏ
sê<äqT ø√e&É+ e\¢H˚ á ø√s¡Tº\T |ü⁄{≤ºsTT. n≥Te+{Ï ø√s¡Tº sêC≤´+>∑+
ù|]≥ n≥M Hê´j·÷ìï Á|ü‹bÕ~+#·&É+ ãVüQ >=|üŒ $wüj·T+. ô|’>± á
|òüTqø±s¡´+ #˚j·T&ÜìøÏ n\Vü‰u≤<é ôV’≤ø√s¡Tº Hê´j·TeT÷s¡TÔ\T nqTdü]+∫q
|ü<ä∆‹ì ≈£L&É Á|ü»\T ‘Ó\TdüTø√yê*. ‘êeTT sêC≤´+>∑+ ˝À|ü\ ñqï
n~Ûø£s¡D≤\H˚ ø±ø£ sêC≤´+>∑+ ‘=* Á|ü‹ n≥ºMT<ä »eVü≤sY ˝≤˝Ÿ HÓÁVüA
>±s¡T uÀdt nH˚ ∫Á‘·ø±s¡Tì #˚‘· ^sTT+∫q ∫Á‘ê\qT ≈£L&É (uÛ≤s¡rj·T #·]Á‘·≈L£ ,
dü+düÿ è‹ø° #Ó+~q$) ˝…ø£ÿ˝ÀøÏ rdüT≈£îHêïeT˙ Ä ∫Á‘ê\˝À sêeTTì~ ˇø£{Ï
ñ+<ä˙ Ç<ä›s¡T »&û®\ u…+∫ yê´U≤´ì+∫+~ ! q\¢>öqT¢ rùddæ U≤ø° ìø£ÿs¡T¢
y˚düT≈£îì sêÁw”ºj·T dü«j·T+ ùdeø£ dü+|òüT+˝À #˚s¡sê<ë nì y˚TeTT Ä
Hê´j·TeT÷s¡T\Ô ≈£î dü\Vü‰ ÇùdÔ n~ ø√s¡Tº ~Ûø±ÿs¡+ ne⁄‘·T+~ ø±uÀ\T! nsTTHê
Ä ∫Á‘ê\˝À sêeTT&˚ ø±<äT, nø£“s¡T, {Ï|üdüT˝≤ÔHé ≈£L&Ü ñHêïs¡+≥. eT]
yêfi¯¢ dü+>∑‘˚$T{Ï?
&çôd+ãsY 6 ‘·s¡Tyê‘· Á|ü<ÛëqeT+Á‹ |æ.$. qs¡dæ+Vü≤sêe⁄ Væ≤+<ä÷
eT‘·‘·‘·« X¯≈£îÔ\ô|’q $s¡T#·T≈£î |ü&ÉT‘·THêï&ÉT. ˝ÖøÏø£ yê<ëìøÏ Á|üe÷<ä+
@s¡Œ&ç+<ä˙ <ëìì ø±bÕ&É&ÜìøÏ Á|ü»\+‘ê ‘·q yÓqTø£ sêyê\˙ |æ\T|ü⁄
ÇdüTÔHêï&ÉT. eT‘·‘·‘·« bÕغ\qT ‘·q Á|üuÛÑT‘·«+ düVæ≤+#·<ä˙ yê{Ïì ìùw~Û+∫
198
Væ≤+<ä÷ eT‘√Hêà<ëìøÏ e´‹πsø£+>± b˛sê&ÉT<ë+ !
ìs¡“+~Û+∫ nD∫ y˚kÕÔeT˙ Vü‰MT\T ÇdüTHÔ êï&ÉT. ø±˙ ìC≤ìøÏ |æ.$. Á|üuTÑÛ ‘·«+
‘=*qT+&ç Væ≤+<ä÷eT‘· dü+düú\‘√ sêJ|ü&ÉãfÒº |ü]dæú‹ Çø£ÿ&ç<ëø± e∫Ã+~.
<ëìøÏ dü+C≤sTTw” #Ó|üø√≈£î+&Ü ˝ÖøÏø£yê<ëìï ø±bÕ&É&ÜìøÏ ‘·q≈£î ìs¡“¤+<ä
n~Ûø±sê\T ø±yê\ì Äj·Tq ø√s¡Tø√e&É+˝À ns¡ú+ ˝Ò<äT. Væ≤+<ä÷‘·«yê<äT\
ø£eT+&É˝≤ìøÏ |æ.$. qs¡d+æ Vü≤sêe⁄ ˝≤؃ »yêãT ø±<äT. s¬ +&ç+{Ïø° Á|üC≤‘·+Á‘·
#Ó’‘·q´y˚T »yêãT. eT‘·dü+düú\ ìùw<Ûä+ <ë«sê, _C…|æ Á|üuÛÑT‘ê«\ s¡<äT› <ë«sê,
|æ.$. ‘·q bÕbÕ\T ø£&çπ>düTø=ì >=|üŒ ˝ÖøÏø£yê<ä dü+s¡ø£å≈£îì>± eTT+<äT≈£î
edüTÔHêï&ÉT. |üì˝À |üì>± sêC≤´+>∑ j·T+Á‘êìøÏ ñ+&˚ ìj·T+‘·è‘·«
n~Ûø±sê\≈£î ÄyÓ÷<ä+ ø√s¡T≈£î+≥THêï&ÉT. ìj·T+‘·è‘·« n~Ûø±sê\T ˝Òø£b˛‘˚
Á|üC≤kÕ«e÷´ìï ø±bÕ&É˝ÒeTH˚ $ø£è‘·eTsTTq yê<äq #˚düTÔHêï&ÉT. eT‘√Hêà<äT\
ô|’q ø√|ü+‘√ BìøÏ eT<䛑·T Çe«&É+ Á|ü»\πø Á|üe÷<äø£s¡+. nsTTHê,
kÕsTTu≤u≤ qT+&ç ø£+∫ X¯+ø£sê#ês¡T´ì <ëø± Á|ü‹ kÕ«MTJøÏ Á|ü‹ düHê´dæøÏ
yÓTTøÏÿ <˚X¯ düeTdü´\≈£î |ü]cÕÿs¡+ #Ó|Œü eTì n&ÉT≈£îÿ+≥Tqï |æ.$. qs¡d+æ Vü≤sêe⁄
˝ÖøÏø£yê<ëìï @eTì ø±bÕ&ÉT‘ê&ÉT? ªnDÏ#˚kÕÔqµì πøø£\T y˚j·T&Éy˚T >±˙
Væ≤+<ä÷ eT‘·‘·‘ê«ìï ì»+>± nDÏ#˚ ñ<˚›X¯´+ ñ+<ë? u…sTT\T n&É>∑&ÜìøÏ
ìsêø£]+∫q n<ë«˙, CÀw”\≈£î Á|üuÛÑT‘·«y˚T ]e÷+&é bı&ç–+|ü⁄ n&É>∑≈£î+&É
ñ∫‘·+>± u…sTT\T Á|ükÕ~+#·˝Ò<ë?
sêC≤´+>∑ j·T+Á‘·+ Væ≤+<ä÷ eT‘√Hêà<ëìøÏ m+‘·>± ˝§+–b˛sTT+<äq&ÜìøÏ
b˛©düT\ bÕÁ‘· ≈£L&Ü #·ø£ÿ{Ï ‘êsêÿD+. &çôd+ãsY 6e ‘˚Bq eTd”<äTqT
≈£L\TdüTÔqï yê]ì ìs√~Û+#·&ÜìøÏ nø£ÿ&É ø±|ü˝≤ ô|{Ϻq sêh bÕsê $T*≥Ø
ã\>∑eTsTTq |æmdæ »yêqT¢ Á|üjT· ‘·ï+ ≈£L&É #˚jT· ˝Ò<Tä . >∑‘+· ˝À ñ‘·sÔ Á¡ |ü<X˚ Ÿ˝À
eT‘· |òüTs¡¸D\T »]–q|ü&É˝≤¢ eTTdæ¢+\qT @] #·+|æq |òüTq‘· dü+bÕ~+∫q
á ã\>∑+ eTd”<äTqT m+<äT≈£î ø±bÕ&ÉT‘·T+~? dæÄsY|æì ≈£L&É nø£ÿ&É ø±|ü˝≤
ô|{≤ºs¡T >±˙ ø£∫Ñ·eTsTTq Ä<˚XÊ\T ˝Òø£ yêfi¯ó¢ ≈£L&É y˚\T yÓT<ä|ü˝Ò<äT.
$<Ûä«+dü+ j·T<Û˚#·Ã¤>± kÕ–b˛sTT+~. Á|üuÛÑT‘·«+ <äT+&É>∑T\qT ‘·s¡Tyê‘·sTTHê
n¬sdüTº #˚j·T≈£î+&É ôdŒwü˝Ÿ ¬s’fi¯ó¢ y˚dæ Çfi¯¢≈£î |ü+|æ+∫+~.
Ä ‘·s¡Tyê‘· eT≥Tº≈£î <˚X¯yê´|üÔ+>± b˛©düT\T $»è+_Û+#ês¡T. eTd”<äT
≈£L*Ãy˚‘· |ü≥¢ ø√b˛Á~≈£îÔ\sTTq eTTdæ¢+\T mø£ÿ&É ãj·T{ÏøÏ e∫ÃHê yêfi¯¢MT<ä
199
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
ã\Á|üjÓ÷>∑+ #˚kÕs¡T. yês¡+ s√E\˝À <˚X¯yê´|üÔ+>± »]–q ªn\¢s¡¢µ˝À
b˛©düT\T #˚dæq n\¢πs m≈£îÿe. #·ìb˛sTTq 1200 eT+~˝À n~Û≈£î\T b˛©düT
ø±\TŒ\≈£î #·ìb˛j·÷s¡T. yê]˝À n~Û≈£î\T eTTdæ¢+˝Ò. ôV’≤<äsêu≤<é˝À qsTT‘˚
uÛÑÁ<ä‘ê <äfi≤\T s√&ÉT¶MT<ä ø£yê‘·T #˚dü÷Ô dü+<äT\˝ÀøÏ ‘·TbÕ≈£î\T >∑T]ô|{Ϻ
$#·ø£åD≤ s¡Væ≤‘·+>± ø±\TŒ\T »]|æ |üdæ|æ\¢\qT düVæ≤‘·+ #·+bÕs¡T. yÓTT<ä{Ï
<äbòÕ n\¢s¡T¢ #·˝≤¢]q ‘·s¡Tyê‘· ¬s+&Ée <äbòÕ u§+u≤sTT, nVü≤à<ëu≤<é\˝À
eT∞¢ |òüTs¡¸D\T #Ó\πs>±sTT. ˇø£ÿ u§+u≤sTT˝ÀH˚ 700 eT+~øÏ ô|’>±
#·ìb˛j·÷s¡T. á |òüTs¡¸D\˝À eTTdæ¢+ eT‘·düTÔ\sTTq ø=+<äs¡T >∑÷+&Ü
eTTsƒêHêj·T≈£î\ Á|üy˚Tj·T+ ≈£L&É ñqï|üŒ{Ïø° Á|ü<Ûëq+>± e÷s¡Dø±+&É≈£î
bÕ\Œ&ç+~ •eùdq. kÕj·TT<ÛäT\sTTq •eùdq eT÷ø£\T u§+u≤sTT
eTT]øÏyê&É\˝À s¡ø£ÔbÕ‘·+ düèwæºdüTÔ+fÒ b˛©düT\≈£î ø±fi¯ó¢ #˚‘·T\T Ä&É˝Ò<äT.
#·÷dü÷Ô }s¡T≈£îHêïs¡T. u≤~Û‘·T\qT |üsêeT]Ù+#·&ÜìøÏ u§+u≤sTT yÓ[¢q
Á|ü<ÛëqeT+Á‹øÏ •eùdqqT ì+~+#·&ÜìøÏ <ÛÓ’s¡´+ #ê\˝Ò<äT. ¬s+&ÉT yêsê\
bÕ≥T •eùdq bòÕdædüTº eT÷ø£\T düèwæº+∫q ;uÛÑ‘ê‡ìï u§+u≤sTT q>∑s¡yêdüT\T
m|üŒ{Ïø° eTs¡∫b˛s¡T. ªªVæ≤+<ä÷‘·«+µ Ç{≤¢π> $»è+_Ûdü÷Ôb˛‘˚ <˚X¯+ Ç+¬ø+‘·
s¡ø£ÔbÕ‘êìï #·÷&ÉqT+<√. Væ≤+<ä÷ eT‘√Hêà<ä+ e\¢ sê>∑\ Bs¡Èø±\ |òü*‘ê\T
n{≤¢>T∑ +∫ düMT|ü uÛ$Ñ wü´‘·T˝Ô À <˚X+¯ #ê˝≤ s¡øbÔ£ Õ‘ê˙ï e÷s¡Dø±+&Éq÷ bÕX¯$ø£
Á≈£Ls¡‘ê«˙ï #·$#·÷&ÉqT+~.
eTT–+|ü⁄
ô|s¡T>∑T‘·Tqï Væ≤+<ä÷ eT‘√Hêà<ä+ πøe\+ yÓTÆHê]{°\πø Á|üe÷<äø±]
ø±<äT. Á|üC≤kÕ«eT´ $\Te\≈£L Á|üC≤kÕ«eT´ Vü≤≈£îÿ\≈£L Á|üe÷<äø±]. n~
πøe\+ eTTdæ¢+\≈£L, Ŭø’ düÔe⁄\≈£L, dæ≈£îÿ\≈£L, Ç‘·s¡ yÓTÆHê]{°\≈£L X¯Á‘·Te⁄
ø±<äT. |”&qÉ ≈£L nD∫y˚‘≈· L£ >∑Ts¡jT˚ ´ Á|ü»\+<ä]ø° X¯Á‘·Te⁄. Væ≤+<ä÷ bòÕdæ»+
eTq*ï ø£ã[+#˚ eTT+<˚ Á|üC≤‘·+Á‘· $\Te\qT dü+s¡øÏå+#·Tø√e&É+ ø√dü+,
n+<äT˝À uÛ≤>∑+>± ˝ÖøÏø£yê<ëìï dü+s¡øÏå+#·Tø√e&É+ ø√dü+ ◊ø£´eTe⁄<ë+.
Væ≤+<ä÷ eT‘√Hêà<ëìøÏ »yêãT eTs=ø£ eT‘√Hêà<ä+ ø±<äT, Á|üuÛÑT‘·«
ìj·T+‘·è‘·«eT÷ ø±<äT. Á|üC≤‘·+Á‘· #Ó’‘·q´y˚T <ëìøÏ CyêãT.
200
Ŭø’düÔe+ ô|’q <ë&ÉT\qT e´‹πsøÏ<ë›+
eTTdæ¢+\ e+‘·T nsTT+~. Ç|ü&ÉT Ŭø’ düÔe⁄\ e+‘·T e∫Ã+~.
ñ‘·Ôs¡ uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À, eTTK´+>± _C…|æ ã\+>± ñqï sêÁcÕº\˝À
Á¬ød’ eÔü ⁄\ô|q’ <ë&ÉT\T ˇø£ |üs+¡ |üs>¡ ± »s¡T>∑T‘·THêïsTT. ø=ìï <ë&ÉT\T kÕ<Ûës¡D
>∑÷+&Ü\T, sö&û\T #˚jT· >± ø=ìï $X¯«Væ≤+<ä÷ |ü]wü‘,Y ã»s¡+>¥<fiä Ÿ, ÄsYmdtmdt
ø±s¡´ø£s¡Ô\T #˚düTÔHêïs¡T.
#Ó|üø√<ä>∑Z $wüj·T+ @$T≥+fÒ ªdü+|òtT |ü]yêsYµ ø±s¡´ø£s¡Ô\T #˚düTÔqï
<ë&ÉT\H˚ ø±ø£ sö&û eT÷ø£\T #˚dTü qÔ ï nø£è‘ê´\qT ≈£L&Ü ªVæ≤+<äTe⁄\ Hê´j·TyÓTqÆ
ÄÁ>∑V≤ü +µ ù|]≥ dü+|òTt |ü]yêsY Hêj·Tø£‘«· + yÓqøπ düTø=düTqÔ ï~. Ŭø’ düÔü e $TwüqØ\T
dü+|òüTùde ù|]≥ s¡ø£s¡ø±\ Á|ü˝ÀuÛ≤\T #·÷|æ+∫ Væ≤+<äTe⁄\qT Ŭø’ düÔe⁄\T>±
e÷s¡TdüTHÔ êïs¡˙ <ëìøÏ ÄÁ>∑V≤æ +∫q Væ≤+<äTe⁄\T á <ë&ÉT\≈£î bÕ\Œ&ÉT‘·THêïs¡˙
$X¯«Væ≤+<ä÷ |ü]wü‘Y Hêj·T≈£î\T ãVæ≤s¡+>∑+>±H˚ yê´U≤´ìdüTÔHêïs¡T.
C≤ãTyê sπ |t |òTü ≥qqT düV≤æ ‘·+ ªÁù|+µ nH˚ eTT<äT› ù|s¡Tqï $X¯«Væ≤+<ä÷
|ü]wü‘Y Hêj·T≈£î&ÉT _m˝Ÿ X¯s¡à Ç<˚ $<Ûä+>± düeT]údü÷Ô e÷{≤¢&É&É+ n<ë«˙ì
düVæ≤‘·+ Çã“+~ ô|{Ϻ+~. <˚ìø° düT\uÛÑ+>± dæ>∑TZ|ü&Éì n<ë«˙, X¯s¡à yê´K´qT
‘êqT K+&ç+#·øb£ ˛sTTHê <ëìì yÓqøÏÿ rdüT≈£î+fÒ u≤>∑T+≥T+<äì $X¯«Væ≤+<ä÷
|ü]wü‘≈Y î£ dü÷∫+#ê&É+fÒ dü+|òTt |ü]yêsY <äTs¡V≤ü +ø±s¡+ mø£ÿ&ç<ëø± b˛sTT+<√
ns¡ú+ ne⁄‘·T+~.
C≤ãTyê õ˝≤¢ (eT<Ûä´Á|ü<˚XŸ) ˝Àì uÛÑ+&Ü]j·÷ Á>±eT+˝Àì Ŭø’ düÔe⁄\
ø±HÓ«+{Ÿô|’q ôdô|º+ãsY 22`23 ‘˚B\ eT<Ûä´sêÁ‹ 10 ˝Òø£ 15 eT+~
<äT+&É>∑T\T <ë&ç #˚dæ ø±HÓ«+{Ÿ ‘·\T|ü⁄\T |ü>∑\ø={Ϻ q\T>∑Ts¡T Ŭø’ düÔe
düHê´dæqT\qT (qHé‡) ã\e+‘·+>± ãj·T≥≈£î >∑T+E≈£îb˛sTT πs|t #˚XÊs¡T.
Ç≥Te+{Ï |òüT≥q\T »s¡>∑&É+ ø=‘·Ô ø±<äT. <ëìøÏ ˇø£ bÕغH√ ˇø£
dü+düúH√ ‘·|ü |ü≥º˝Ò+. nsTT‘˚ $X¯«Væ≤+<ä÷ |ü]wü‘Y Hêj·T≈£î&ÉT X¯s¡à á
e÷qeVü≤≈£îÿ\ y˚~ø£ ø£s|¡ Áü ‘·+, 25.10.1998
201
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
<Ís¡®Hê´ìï ªVæ≤+<äTe⁄\ Hê´j·TyÓTÆq ÄÁ>∑Vü≤+˝À uÛ≤>∑+>± »]–q #·s¡´µ nì
düeT]ú+∫q|ü&ÉT, dü+|òtT |ü]yêsY nHê>∑]ø£‘·qT ndüVæ≤´+#·Tø√≈£î+&Ü
ñ+&É˝ÒeTT. Á|ü‘·´ø£å+>± yê] Ä<Ûä«s¡´+˝À »]–q Ç‘·s¡ <ë&ÉT\qT C≤„|üø£+
#˚düTø√≈£î+&Ü ñ+&É˝ÒeTT.
e÷]à 4e ‘˚Bq >∑T»sê‘Y˝Àì ãs√&Ü q>∑s¡+˝À »s¡T>∑T‘·Tqï @düT
eTVü≤À‘·‡e+ô|’q $X¯«Væ≤+<ä÷ |ü]wü‘Y≈£L nœ\ uÛ≤s¡rj·T $<ë´]ú |ü]wü‘Y≈£L
#Ó+~q 200 eT+~ ø±s¡´ø£s¡Ô\T <ë&ç#˚dæ yÓTÆ≈£î\T $s¡>=Z{Ϻ y˚~ø£≈£î ì|üô|{Ϻ
y˚~ø£ô|’q ñqïyê]ì ø={≤ºs¡T.
y˚T 28 q nVü≤à<ëu≤<é˝Àì ôdsTT+{Ÿ y˚TØ dü÷ÿ\Tô|’q ã»s¡+>¥<äfiŸ
ø±s¡´ø£s¡Ô\T <ë&ç #˚dæ $<Ûä«+dü+ düèwæº+#ês¡T.
>∑T»sê‘Y˝Àì sêCŸø√{Ÿ˝À ◊|æ $TwüHé dü÷ÿ\Tô|’ ã»s¡+>¥<äfiŸ, m_$|æ
ø±s¡´ø£s¡Ô\T <ë&ç#˚dæ $<ë´s¡Tú\ #˚‘·T\ qT+∫ 300 u…’_˝Ÿ Á|ü‘·T\T >∑T+Eø=ì
‘·>\∑ u…{≤ºsT¡ .
eTVü‰sêh˝Àì ˝≤‘·÷sY õ˝≤¢ q+<ä÷|òTü sY˝À øπ <∏*ä ø˘ ôV≤˝ŸÔ nk˛dæjT˚ wüHé
q&ÉT|ü⁄‘·Tqï ªÁX¯ó‹µ nH˚ dü«#·Ã¤+<ä dü+düúô|’q ÄsYmdtmdt nqTã+<Ûä dü+düú
nsTTq »q ø£fi≤´DY dü$T‹ ø±s¡´ø£s¡Ô\T <ë&ç#˚dæ bòÕ<äsY Jy˚+Á<ä C≤<äyé, dædüºsY
y˚TØ\qT sêfi¯¢‘√ ø£Ás¡\‘√ ø={≤ºs¡T.
n<˚ sêh+˝Àì n+ãsêï<∏é˝À y˚T 11 Hê&ÉT •eùdq ø±s¡´ø£s¡Ô\T ˇø£
ôV’≤dü÷ÿ\T˝À »s¡T>∑T‘·Tqï MT{Ï+>¥ô|’q <ë&ç #˚dæ bòÕ<äsY HÓ$dtqT Çq|üsê&É¢‘√
ø={Ϻ yÓTÆø˘ôd{Ÿ, ˝…’≥T¢ $s¡>=Z{≤ºs¡T.
|ü+C≤ãT˝Àq÷ Ç≥Te+{Ï <ë&ÉT\T »]>±sTT. >∑‘· dü+e‘·‡s¡+ nø√ºãsY
25q \÷~Ûj·÷Hê˝Àq÷, á dü+e‘·‡s¡+ e÷]à 31q »\+<ÛäsY˝Àq÷ Ŭø’ düÔe
düe÷y˚XÊ\ô|q’ $X¯«Væ≤+<ä÷ |ü]wü‘Y ø±s¡´ø£s\Ô¡ T <ë&ÉT\T #˚XÊs¡T. eTqTwüß\qT
ø={≤ºs¡T. yÓTÆø˘\T, d”Œø£s¡T¢, ˝…’≥¢qT |ü>∑\>={≤ºs¡T.
ñ‘·Ôs¡Á|ü<˚XŸ˝Àì ø±q÷ŒsY |ü≥ºD+˝Àq÷ e÷]à 16 Hê&ÉT Ç≥Te+{Ï
<ë&˚ »]–+~. nôd+;¢ Ä|òt _©esY‡ nH˚ Ŭø’ düÔe dü+düú Ä<Ûä«s¡´+˝À e÷]Ã
16 qT+&ç 3 s√E\bÕ≥T nø£ÿ&=ø£ dü<dä Tü ‡ »s¡>e∑ \dæ ñ+&ç+~. n~ yÓTT<ä\T
202
Ŭø’ düÔe+ ô|’q <ë&ÉT\qT e´‹πsøÏ<ë›+
ø±ø£eTT+<˚ ã»s¡+>¥<äfiŸ ø±s¡´ø£s¡Ô\T düe÷y˚X¯ düú\+ô|’q <ë&ç#˚dæ sêfi¯ó¢ $dæ]
ìsê«Vü≤≈£î\qT ‘·]y˚Tdæ y˚~ø£≈£î ì|üŒ+{Ï+∫ ‘·>∑\u…{≤ºs¡T.
dü+|òtT|ü]yêsY Á|ü‘·´ø£å+>± bÕ˝§Zqï á |òüT≥q˝Òø±ø£ mes√ >∑÷+&Ü\T,
sö&û\T #·]Ã\ MT<ä, ø±HÓ«+{Ÿ\ MT<ä <ë&ÉT\T #˚dæ Vü≤‘·´, sπ |t e+{Ï |ò÷ü ‘·Tø±\≈£î
bÕ\Œ&çq |òüT≥q\T ≈£L&Ü >∑‘· nsTT<äT dü+e‘·‡sê\˝À 17 »]>±j·Tì Ŭø’ düÔe
dü+dü\ú T n+≥THêïsTT. M{ÏøÏ Væ≤+<ä÷‘·«yê<ä dü+dü\ú T Á|ü‘´· ø£+å >± u≤<ÛTä ´\sTTHê
ø±≈£îHêï Ä <äèø£Œ<∏+ä >∑\ _C…|,æ •eùdq n~Ûø±s¡+˝À ñqï sêÁcÕº\˝À n~Ûø±s¡
j·T+Á‘ê+>∑+ yÓTÆHê]{°\ s¡ø£åD $wüj·T+˝À nqTdü]düTÔqï yÓ’K] á <ë&ÉT\≈£î
<√Vü≤<ä+ #˚düTÔqï~. dü+|òtT|ü]yêsY ô|<ä›\T Å ¬ø’ düÔe e´‹πsø£ $<˚«cÕìï
¬s#·Ã>=≥Tº‘·T+&É&É+ M~Û sö&û\≈£L >∑÷+&Ü\≈£L |üs√ø£å+>± Áb˛‘ê‡Vü≤ø£+>±
e⁄+~.
á <ë&ÉT\T <˚ìøÏ?
dü+|òtT|ü]yêsY ‘êqT #˚düTÔqï <ë&ÉT\≈£L $wü Á|ü#êsêìø° >∑\ ø±s¡D≤ìï
<ë∫ô|≥Tºø√e&É+ ˝Ò<äT. Ŭø’ düÔe dü+düú\T dü+|òüTùdeqT n&ɶ+ ô|≥Tºø=ì eT‘·
e÷]Œ&ç #˚dTü HÔ êïj·TH˚~ yê] Á|ü<ëÛ q n_Ûj÷Ó >∑+. Ç~ ‘·eT Ç\T¢ #·øÿ£ u…≥Tºø√˝Òø£
|üs¡T\qT ì+~+#·&É+ ‘·|üŒ y˚πs @MT ø±<äT.
dü+|òtT|ü]yêsY <äèwæº˝À Ŭø’ düÔe+ $<˚o eT‘·+. Ŭø’ düÔe⁄\T $<˚oj·TT\T.
yêfi¢̄qT Çø£ÿ&çqT+&ç ‘·]y˚Tj·T&ÜìøÏ #˚düTÔqï ªñ<ä´e÷ìøϵ ã»s¡+>¥<äfiŸ ¬s+&Ée
øÏ«{Ÿ Ç+&çj·÷ ñ<ä´eT+ nì ù|s¡T ô|{Ϻ+~. Ç+‘·ø£+fÒ Vü‰kÕ´düŒ<äyÓTÆq
yê´K´ y˚πs @B e⁄+&É<äT. Áø°düTÔ #·ìb˛sTTq ø=~› ø±˝≤ìπø Å ¬ø’ düÔü e+
uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ ˝ÀøÏ Á|üy•˚ +∫+~. <ë<ë|ü⁄ 2000 dü+e‘·‡sê\T>± Çø£ÿ&É Ä eT‘·+
e⁄+~. á s√E Çø£ÿ&ÉTqï Ŭø’ düÔe⁄\+‘ê (Ŭø’ düÔe Á|ü»˝Ò ø±<äT, dü+|òtT |ü]yêsY
#˚‹˝À <Óã“\T ‹+≥Tqï Á|ü#ês¡≈£î\T ≈£L&É) á >∑&ɶ≈£î #Ó+~q yêπs ‘·|üŒ @
ns¡ú+˝Àq÷ $<˚oj·TT\T ø±s¡T. ìC≤ìøÏ Å¬ø’ düÔe⁄\˝À n~Ûø£uÛ≤>∑+ <ä[‘·T\T,
Ä~yêdüT\T ø±ã{Ϻ m|ü&√ »]–q #·]Á‘·qT ã{Ϻ <˚X¯+˝À ø=+‘·eT+~ì
eT÷\yêdüT\T>±q÷ ø=+‘·eT+~ì $<˚oj·TT\T>±q÷ $uÛõÑ +#·<\ä #·T≈£î+fÒ Äs¡´
203
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ Ŭø’ düÔe+ ô|’q <ë&ÉT\qT e´‹πsøÏ<ë›+
dü+‘·‹>± ‘·eTqT ‘êeTT uÛ≤$+#˚ ôV’≤+<äe Ä~Û|ü‘·´≈£î˝≤\ ø£+fÒ, Ŭø’ düÔe⁄˝Ò n+~düTÔHêïsTT. Bìì düe÷» ùde>± >∑T]Ô+#·≈£î+&Ü ñ+&É&É+ eT÷s¡Tâ\≈£î
ndü\sTTq eT÷\yêdüT\T ne⁄‘ês¡T. e÷Á‘·y˚T kÕ<Ûä´+. eT‘·e÷]Œ&ç #˚dæq #√≥ ≈£L&É ôV’≤+<äe düe÷»+ yÓ*y˚dæq
me] Çwüyº TÓ T∫Ãq eT‘·+ yês¡T nqTdü]+#·e#·TÃqH˚~ uÛ≤s¡‘· sêC≤´+>∑+ <ä[‘·T\≈£î Ä‘·à>ös¡e+ n+~+#·&É+‘√ bÕ≥T ø=+‘· #·<äTe⁄ H˚]Œ+∫ yê]
25e n~Ûø£s¡D+˝Àì ÁbÕ<∏ä$Tø£ Vü≤≈£îÿ. nqTdü]+#·&Éy˚T ø±<äT, Á|ü#ês¡+ kÕe÷õø£ Á|ü‹|ü‹Ôì ø=~›>±qsTTHê ô|+#ês¡T. Ç~ düe÷» ùde ø±ø£
#˚dTü ø√e&É+ ≈£L&É n~Ûøs£ D¡ 25 Á|üø±s¡+ ÁbÕ<∏$ä Tø£ Vü≤øπ ÿ. bÕXÊÑ·´ <˚XÊ\˝Àq÷ @eTe⁄‘·T+<√ Væ≤+<ä÷‘·«yê<äT˝Ò #ÓbÕŒ*.
Ç≥Te+{Ï ùd«#·Ã¤ ñ+~. <ëìì nqTdü]+∫, nø£ÿ&É ìyêdü+ @s¡Œs¡#·T≈£îqï ø±s¡D≤\T @$ #Ó|ü ≈£îHêï á <ë&ÉT\T _C…|æ Væ≤&ÓHé nC…+&Ü˝À uÛ≤>∑+,
Væ≤+<äTe⁄\T (n‘·´~Ûø£ uÛ≤>∑+ Ä~Û|ü‘·´≈£î˝≤\≈£î #Ó+~qyêπs) >∑Tfi¯ófl dü+|òtT|ü]yêsY ãVæ≤s¡+>∑ nC…+&Ü˝À uÛ≤>∑+. á H˚\ MT<ä ôV’≤+<äe Ä~Û|ü‘·´+
ø£≥Tº≈£î+≥THêïs¡T. ôV’≤+<äe eT‘·Á|ü#ês¡+ #˚düT≈£î+≥THêïs¡T. eT] Çø£ÿ&ç HÓ\ø=\Œ&É+ yê] nC…+&Ü˝Àì eTTK´ n+X¯+. <ëì ø√dü+ eTTdæ¢+\ ô|’q
Ŭø’ düÔe⁄\T n<˚ |üì #˚ùdÔ ‘·ù|ŒeTT+~? <ë&ÉT\‘√ yÓTT<ä\Tô|{≤ºsT¡ . Ç|ü&ÉT Ŭø’ deÔü ⁄\ ô|q’ <ë&ÉT\‘√ ø=qkÕ–düTHÔ êïs¡T.
‘·|ü+<äì nq˝Òs¡T ø±ã{Ϻ Væ≤+<äT‘·«yê<äT˝§ø£ ø=‘·Ô yê<äq Ç~ <ä[‘·T\ ô|q’ <ë&ç ≈£L&É. <˚X+¯ ˝À _Ûqï dü+düÿ è‘·T\T ø£*dæyTÓ *dæ düV≤ü Jeq+
rdüTø=düTÔHêïs¡T. _Ûqï eT‘ê\ ‘ê‹«ø£ dæ<ë∆+‘ê\qT ns¡ú+ #˚düTø=ì eT‘·+ #˚j·÷\˙, ‘·eT J$‘ê\T @ eT‘·+˝À u≤>∑T+fÒ Ä eT‘·+˝ÀøÏ e÷s¡&ÜìøÏ
e÷s¡TÃ≈£î+fÒ |òsü y¡ ê˝Ò<Tä >±˙ Á|ü˝ÀuÛ≤\≈£î ˝ÀqsTT eT‘·+ e÷s¡TÃø√e&É+ ‘·|Œü ì Á|ü»\≈£î ` eTTK´+>± nD>±]q ≈£î˝≤\≈£î ` ùd«#·Ã¤ ñ+&Ü\˙ qy˚Tàyêfi¯+¢ <äs÷¡
yê~düTÔHêïs¡T. Ŭø’ düÔe$TwüqØ\T Á|ü»\qT Á|ü˝ÀuÛÑô|{Ϻ Ŭø’ düÔe+˝À #˚s¡Tà á <ë&ÉT\qT, <äTÁwüŒ#êsêìï e´‹πsøÏ+#ê\˙, <ë&ÉT\≈£î >∑T] ne⁄‘·Tqï Ŭø’ deÔü
≈£î+≥THêïs¡ì ì+<ä y˚düTÔHêïs¡T. eT‘· Á|ü#ês¡≈£î\≈£L ùde≈£î\≈£L n+&É>± ì\ã&Ü\˙ |æ\T|ü⁄ìdüTÔHêï+.
ø±ì eT‘·eT+fÒ πøe\+ ‘ê‹«ø£ uÛ≤yê\T ø±<äT. Á|ür eT‘·+˝Àq÷
ˇø£ Jeq$<Ûëq+ Ç$T&ç e⁄+≥T+~. ôV’≤+<äe+ eT‘·+ ø±<ä˙ n<=ø£ Jeq
$<ÛëqeT˙ Væ≤+<ä÷‘·«yê<äT\T y˚πs dü+<äs¡“¤+˝À >=|üŒ\T #Ó|ü≈£î+{≤s¡T. eT]
ôV’≤+<äe Jeq $<Ûëq+˝À nD∫y˚j·Tã&ɶyês¡T, yÓ* yÓj·T´ã&ɶyês¡T y˚πs
eT‘·+˝ÀøÏ b˛‘˚ ‘·ù|ŒeTT+~? nø£ÿ&É m≈£îÿe Ä‘·à>ös¡e+ <=s¡T≈£î‘·T+<äì
q$Tà‘˚ ‘·ù|ŒeTT+~? yê]øÏ Ä‘·à>ös¡e+ Çe«&Éy˚T yê]ì Á|ü˝ÀuÛÑ ô|≥º&Ée÷?
uÛ≤s¡‘· <˚X+¯ ˝À Á|ü<ëÛ q+>± <ä[‘·T\T, Ä~yêdüT˝Ò Åø¬ ’ düeÔ +yÓ|’ ⁄ü Äø£]¸+#·ã&É&ÜìøÏ
Ç<˚ ø±s¡D+ ø±<ë? yêfi¯¢qdü\T Væ≤+<äTe⁄˝…|ü&ÉsTTHê Væ≤+<äTe⁄\T>±
uÛ≤$+#êsê?
ìC≤ìøÏ á s√E Ŭø’ düÔe eT‘· dü+düú\T eT‘· e÷]Œ&ç #˚düTÔqï~
‘·≈î£ ÿy˚. Çìï dü+e‘·‡sê\ ‘·sT¡ yê‘· ≈£L&Ü <˚X¯ »HêuÛ≤˝À Ŭ ø’ düeÔü ⁄\T 2.3 XÊ‘·+
e÷Á‘·y˚T e⁄Hêïs¡T. m≈£îÿe uÛ≤>∑+ Ŭø’ düÔe dü+düú\T $<ë´ yÓ’<ä´ s¡+>±\˝À
düe÷C≤ìøÏ ùde #˚düTÔHêïsTT. ˇø£ÿ Ŭø’ düÔe⁄\πø ø±<äT, á ùde\T n+<ä]ø°
204 205
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
eTT+ãsTT˝À Ä s√E
&çôd+ãsY 6 eT∞fl e∫Ã+~ u≤Á;eTd”<äT ≈£L*Ãy˚‘·q÷ Ä ‘·s¡Tyê‹
|ü]D≤e÷\q÷ C≤„|üø±ìøÏ ‘Ó∫Ã+~.
Ä |ü]D≤e÷\˝À n‹ uÛj Ñ T· +ø£sy¡ TÓ qÆ ~ eTT+ãsTT˝À »]–q }#·ø√‘·.
u≤Á; eTd”<äT ≈£L*Ãy˚‘· >∑T]+∫ $qï eTT+ãsTT eTTdæ¢+\T 1992 &çôd+ãsY
7`10 ‘˚B\ eT<Ûä´ eTT+ãsTT q>∑s¡+˝À düèwæº+∫q n\¢] ˇ¬ø‘·ÔsTT‘˚, <ëìøÏ
Á|ürø±s¡+>± 1993 »qe] 6`10 ‘˚B\ eT<Ûä´ •eùdq eT÷ø£\T q>∑s¡
b˛©düT\ düVü≤ø±s¡+‘√ düèwæº+∫q ;uÛÑ‘·‡+ <ëìøÏ |ü~¬s≥T¢ m≈£îÿe.
á n\¢s¡¢ô|’ Hê´j·T$#ês¡D »]|æq lø£èwüí ø£$TwüHé ‘·q ìy˚~ø£
düeT]Œ+#˚ düeTj·T+ e#˚Ãdü]øÏ •eùdH˚ Ä sêh+˝À n~Ûø±sêìøÏ e∫Ã
≈£Ls¡TÃ+~. •eùdq`_C…|æ bÕ\≈£î\≈£î lø£èwüí ø£$TwüHé ìy˚~ø£ m+‘· e÷Á‘·+
q#·Ã˝Ò<äT. ªn~ Væ≤+<ä÷ e´‹πsø£ ìy˚~ø£. <ëìì ÄyÓ÷~+#·&ÜìøÏ H˚H˚yÓTÆHê
bÕøÏkÕÔHé Á|ü<Ûëq eT+Á‹Hê?µ nì eTVü‰sêh eTTK´eT+Á‹ eTH√Vü≤sY CÀwæ
nHêï&ÉT. ø±˙ yêfi¯fl <äTs¡<èä wüyº T˚ $T≥+fÒ Ä ìy˚~ø£ s¡÷bı+~+∫q Hê´j·TeT÷]Ô
eTTdæ+¢ ø±<äT. b˛˙ ø£eT÷´ìdüTº ø±&ÉT, Hêdæ≈Ô î£ &É÷ ø±<äT. »dædº t lø£èwüí Á|ü‹s√p
|üP»\T #˚ùd Áu≤Vü≤àDT&ÉT. nsTT‘˚ ìC≤sTTr>∑\ Hê´j·TeT÷]Ô ø±ã{Ϻ ‘·q
ø£fi¯fleTT+<äT ø£ì|æ+∫q yêdüÔyê\qT ø£|æŒô|fÒº Á|üj·T‘·ï+ #˚j·T≈£î+&Ü
ñqï<äTqï≥T¢ ìy˚~ø£˝À bı+<äT|ü]#ê&ÉT.
1992`93˝À »]–q n\¢s¡¢ô|’q ìy˚~ø£qT Äj·Tq 1998˝À
düeT]Œ+#ê&ÉT. b˛©düT\ô|’q, •eùdq ‘·~‘·s¡ dü+|òtT |ü]yêsY dü+düú\ô|’q
düŒwüºyÓTÆq n_ÛjÓ÷>±\T ô|{≤º&ÉT. ne˙ï Ç|ü&ÉT #Ó|üø=ì @+ Á|üjÓ÷»q
eT+fÒ, n|üŒ{À¢ øπ e\+ ø=ìï sêÁcÕº\˝À n~Ûø±s¡+˝À ñqï Væ≤+<ä÷‘·«yê<äT*|ü&ÉT
<˚X¯+˝ÀH˚ n~Ûø±s¡+˝À ñHêïs¡T. Ç‘·s¡ bÕغ\≈£L M]ø° ˇø£ ‘˚&Ü @$T≥+fÒ
Mfi¯fl Ä˝À#·HêØ‹øÏ ñ+&˚ Á|üuÛ≤yêìï Mfi¯flø=#˚à y√≥¢qT ã{Ϻ n+#·Hê
Á|üC≤‘·+Á‘· yês¡|Áü ‹ø£, 13.12.1998
206
eTT+ãsTT˝À Ä s√E
y˚j·T˝ÒeTT. n~Ûø±s¡ j·T+Á‘ê+>∑+˝Àq÷ y˚T<Ûëe⁄\˝Àq÷ n~ #ê˝≤ ˝À‘·T>±
bÕøÏb˛sTT+~. <ëì <äTÁwüŒuÛ≤yêìï ns¡ú+ #˚düTø√e&ÜìøÏ mìïø£\ $X‚¢wüD
dü]b˛<äT. nìï kÕe÷õø£ s¡+>±\˝Àq÷ <ëìì $X‚¢wæ+#ê*.
1992 &çôd+ãsY ` 1993 »qe] Hê{Ï eTT+u≤sTT n\¢s¡¢˝À Ä q>∑s¡
b˛©düT j·T+Á‘ê+>∑+ •eùdq‘√ #˚‘·T\T ø£*|æq yÓ’q+ #·÷ùdÔ á $wüj·T+
düŒwüº+>± ns¡ú+ ne⁄‘·T+~. á $T˝≤K‘YqT dü$es¡+>± #·÷|æ+#·&É+ »dæºdt
lø£èwüí #˚dæq >=|üŒ y˚T\T. Væ≤+<äT‘·«yê<äT\ Ä˝À#·Hê Ø‹ì e´‹πsøÏ+#˚
Á|üC≤‘·+Á‘· ñ<ä´e÷\ eTT+<äT m+‘· ø£wüº‘·s¡yÓTÆq u≤<Ûä´‘· ñ+<√ á ìy˚~ø£
#Ó|üŒø£H˚ #Ó|ü⁄Ô+~.
ø=ìï $esê\qT |ü⁄qX¯Ãs¡D #˚düTø√e&É+ ø£+fÒ &çôd+ãsY 6qT C≤„|üø£+
#˚düTø√e&ÜìøÏ y˚T\sTTq e÷s¡Zy˚TB ˝Ò<äT.
ª•eùdq ;uÛÑ‘·‡y˚T Á|ü»\≈£î s¡ø£åµ (Shiv Sena's terror is public safety)
nH˚~ ÄHê&ÉT eTT+ãsTT q>∑s¡ M<ÛäT\˝À e÷s√à–q ìHê<ä+. •eùdq
ø±s¡´ø£s\Ô¡ T á ìHê<ä+ Ç#·TÃ≈£î+≥÷ }πs–+|ü⁄\T rXÊs¡T. }πs–+|ü⁄\ >∑T]+∫
m|üŒ{Ïø£|ü&ÉT ]b˛s¡Tº ‘·j·÷s¡T#˚dæq Ç+f…*C…Hé‡ b˛©düT\T á ìHê<ëìï
ñqï<äTqïfÒº sêkÕs¡T. ø±˙ lø£èwüí ø£$TwüHé $#ês¡D yÓTT<ä\j˚T´dü]øÏ b˛©düT
ô|<ä\› T ª;uÛ‘Ñ ‡· +µ nqï e÷≥qT #Ó]ù|dæ <ëì kÕúq+˝À ª<äsÙ¡ q+µ nqï e÷≥qT
(eTsê؃ uÛ≤wü˝À á ¬s+&É÷ <ä>∑Zs¡>± ñ+{≤sTT) sêdæô|{≤ºs¡T. Ç˝≤ ]b˛s¡Tº\qT
~~›q dü+>∑‹ Á>∑Væ≤+∫q »dæºdt lø£èwüí á $wüj·÷ìï ‘·q ìy˚~ø£˝À ¬s+&ÉT
#√≥¢ Á|ükÕÔ$+#ês¡T.
ìy˚~ø£˝À |ü<˚ |ü<˚ Á|ükÕÔ$+∫q $wüj·T+ eTs=ø£{Ï ñ+~. Væ≤+<äTe⁄\
>∑T+|ü⁄\÷, eTTdæ¢+\ >∑T+|ü⁄\÷ <=MTàøÏ ~–q |òüT≥q\˝À m+‘·eT+~øÏ
>±j·÷\j·÷´sTT, me] ÄdüTÔ˝…+‘· HêX¯q+ nj·÷´sTT nH˚~ ˝…ø£ÿrùdÔ
qwübº ˛sTTq yê]˝À Væ≤+<äTe⁄\÷ eTTdæ+¢ \÷ ≈£L&Ü ñ+{≤s¡T. ø±˙ Ä <=MTà\qT
n<äT|ü⁄#˚j·T&ÜìøÏ b˛©düT\T rdüT≈£îqï #·s¡´\˝À >±j·T|ü&çq yê]ì,
#·ìb˛sTTq yê]ì #·÷ùdÔ m≈£îÿe uÛ≤>∑+ eTTdæ¢+˝Ò ñ+{≤s¡T. πøe\+ eTTdæ¢+˝Ò
n\¢] #˚dæq≥T¢, b˛©düT\T yê]ì n<äT|ü⁄#˚dæq≥Tº nì|ædüTÔ+~. Bììã{Ϻ
Çs¡T |üø±å \÷ <=MTàøÏ ~–q#√≥ b˛©düT\T ‘·eT ã\Á|üj÷Ó >±qï+‘ê eTTdæ+¢ \
MT<äH˚ πø+ÁBø£]+#ês¡ì ns¡úeTe⁄‘·T+<äì »dæºdt lø£èwüí n+{≤s¡T.
207
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
#·s¡´ rdüT≈£îqï|ü&ÉT ≈£L&Ü eTTdæ¢+\ô|’q nsTT‘˚ H˚s¡T>± ø±\TŒ\T
»]|æ #ê˝≤ ÁbÕD≤\T rXÊs¡T>±˙ Væ≤+<äTe⁄\ <ä>∑Z]ø=#˚Ãdü]øÏ #ê˝≤
dü+<äsꓤ\˝À >±*˝ÀøÏ e÷Á‘·y˚T ø±\TŒ\T »]bÕs¡ì »dæºdt lø£èwüí #ê˝≤
ñ<ëVü≤s¡D*∫à $e]kÕÔs¡T.
•eùdqyês¡T n\¢s≈¢¡ î£ »Hêìï düMTø£]+#·&ÜìøÏ ñ|üj÷Ó –+∫q kÕ<Ûqä +
ªeTVü‰Äs¡‹µ nH˚ dü+ãs¡+. eTT+ãsTT q>∑s¡eT+‘·{≤ ø£s¡÷Œ¤´ ñHêï ≈£L&Ü
&çôd+ãsY ` »qe] HÓ\˝À¢ á eTVü‰Äs¡‘·T\T ìsê|òü÷≥+>± kÕ>∑T‘·÷H˚ ñ
HêïsTT. Á|ür eTVü‰Äs¡‹˝Àq÷ •eùdq, _C…|æ Hêj·T≈£î\T ñÁ<˚ø£|üP]‘·yÓTÆq
ñ|üHê´kÕ\T Çe«&É+, ‘·+‘·T eTT–dæq ‘·s¡Tyê‘· ‹]–b˛j˚T »q+ eTTdæ¢+\
Çfi¯flô|’q, <äTø±D≤\ô|’q <ë&ÉT\≈£î bÕ\Œ&É&É+ ]yêE>± »]–+~. ø±˙ @
ˇø£ÿs√E ≈£L&É eTVü‰Äs¡‘T· \qT n]ø£≥&º ÜìøÏ b˛©düT\T Á|üjT· ‘·ï+ #˚jT· ˝Ò<Tä .
m+<äT≈£î #˚j·T˝Ò<äì $#ês¡D dü+<äs¡“¤+>± »dæºdt lø£èwüí b˛©dt n~Ûø±s¡T\qT
n&ç–‘˚ ªn$ πøe\+ eT‘·|üs¡yÓTÆq ø±s¡´Áø£e÷\T ø±ã{Ϻ Ä|ü˝Ò<äTµ nì »yêãT
#ÓbÕŒs¡T. Á|ür eTVü‰Äs¡‹ ‘·s¡Tyê‘· eTTdæ¢+\ô|’q <ë&ÉT\T »s¡T>∑T‘·÷H˚ ñ
qï|üŒ{Ïø° b˛©düT\˝À á n_ÛÁbÕj·T+ e÷s¡˝Ò<äT.
eTTdæ¢+\ô|’q <ë&ÉT\T »]–q nH˚ø£ dü+|òüT≥q\˝À u≤~Û‘·T\T kÕúìø£
•eùdq ø±s¡´ø£s¡Ô\qT <√wüß\T>± ù|s=ÿ+≥÷ b˛©düT\≈£î |òæsê´<äT*#êÃs¡T.
ø±˙ @ ˇø£ÿ øπ düT˝Àq÷ b˛©düT\T Ä ì+~‘·T\qT n¬sdüTº #˚jT· ˝Ò<Tä . m+<äTø£ì
nì $#ês¡D düeTj·T+˝À »dæºdt lø£èwüí b˛©dt n~Ûø±s¡¢qT Á|ü•ïùdÔ, mdæ|æ,
&çd|æ æ kÕúsTT b˛©düT n~Ûø±s¡T\T düV≤æ ‘·+ ªyêfi¯flqT n¬sdüTº #˚ùdÔ n\¢se¢¡ ⁄‘êj·Tì
#˚j·T˝Ò<äTµ nì, ªndü˝Ò u≤>±˝Òì |ü]dæú‹ eT]+‘· ~>∑C≤s¡T‘·T+<äì uÛÑj·T|ü&ç
n¬sdüTº #˚j·T˝Ò<äT, nì »yêãT #ÓbÕŒs¡T. n+‘˚ø±<äT, ì+~‘·T\ ù|s¡T¢ ` Ç+{Ï
ù|s¡T, ìyêdü düú\+‘√ düVü‰`u≤~Û‘·T\T Ç∫Ãq πødüT\‘√bÕ≥T n‘·´~Ûø£ uÛ≤>∑+
πødüT\T ø=+‘· ø±˝≤ìøÏ ªn+‘·T∫ø£ÿìµ πødüT\T>± eT÷dæy˚j·Tã&ܶsTT. •eùdq
ø±s¡´ø£s¡Ô\qT n¬sdüTº #˚ùdÔ ªeTT+ãsTT ‘·>∑\ã&ÉT‘·T+~µ nì n|üŒ{Ï ø±+Á¬>dt
eTTK´eT+Á‘˚ uÛÑj·T+, nX¯ø£Ô‘· e´ø£Ô+ #˚XÊ&É+fÒ •eùdq f…Ás¡sY m+‘·{Ï<√
208
eTT+ãsTT˝À Ä s√E
ns¡úeTe⁄‘·T+~. ªnsTTq|üŒ{Ïø° eTT+ãsTT ‘·>∑\ã&É≈£î+&Ü ‘·|æŒ+#·Tø√˝Ò<äT
ø£<ëµ nì »dæºdt lø£èwüí e´+>∑´+>± #˚dæq yê´K´˝À W∫‘·´+ ñ+~.
‘·eT MT<ä »s¡T>∑T‘·Tqï <ë&ç >∑T]+∫ b˛©düT\≈£î #Ó|æŒ s¡ø£åD
bı+<äT<ëeTì Á|üj·T‘·ï+ #˚dæq eTTdæ¢+\≈£î nH˚ø£ dü+<äsꓤ\˝À #ê˝≤ #˚<äT
nqTuÛÑe+ m<äTs¡sTT+~. ìC≤ìøÏ eTTdæ¢+\ô|’q »]–q nH˚ø£ <ë&ÉT\T b˛©dt
ùdºwüq¢≈£L b˛©dt |æ¬ø{Ÿ\≈£L πøe\+ |òüsê¢+>∑T, ¬s+&ÉT |òüsê¢+>∑T\ <ä÷s¡+˝À
»]>±sTT. uÛÑj·T|ü&ç b˛©düT\≈£î bò˛Hé#˚dæq eTTdæ¢+\≈£î ªbÕøÏkÕÔHé≈£î b˛sê<ë,
Çø£ÿ&ÉT+fÒ Á|üe÷<ä+ ø£<ëµ nì, ªˇø£ eTTdæ¢+ #·∫Ãb˛‘˚ ˇø£ |”&É ‘·–ZqfÒºµq˙
»yêãT \_Û+∫+~. »dæºdt lø£èwüí ù|s¡T¢, b˛©dt ùdºwüHé‘√ düVü‰ Ç≥Te+{Ï
nH˚ø£ |òTü ≥q\T qyÓ÷<äT #˚XÊs¡T. ªá ìy˚~ø£qT ÄyÓ÷~+#·&ÜìøÏ H˚H+˚ bÕøÏkÕÔHé
Á|ü<ÛëqeT+Á‹Hêµ nì eTH√Vü≤sY CÀwæ #˚dæq yê´K´≈£L b˛©düT\ yê´K´\≈£L
ñqï b˛*ø£ ø±ø£‘ê∞j·T+ ø±<äT. eT‘ê˙ï C≤‹˙ ÁbÕ‹|ü~ø£ #˚düT≈£îqï
bòÕdædüTº\T πøe\+ n~Ûø±s¡ |”sƒêìï #˚õøÏÿ+#·Tø√e&É+ <ë«sê ‘·eT Ä~Ûø£´‘·qT
HÓ\ø=\Œs¡˙, nìï kÕe÷õø£ s¡+>±\q÷ n<äT|ü⁄˝ÀøÏ rdüT≈£î+{≤s¡˙ bòÕdæ»+
#·]Á‘· ‘Ó\T|ü⁄‘·T+~. bÕغ\‘√q÷ bÕغ dæ<ë∆+‘ê\‘√q÷ Á|üy˚Tj·T+ ˝Ò≈£î+&É
q&ÉT#·Tø√yê*‡q b˛©düT j·T+Á‘ê+>∑+, ã÷´s√Áø£d” Áø£eT+>± Væ≤+<ä÷‘·«yê<ä+
Á|üuÛ≤e+˝ÀøÏb˛‘·÷ ñHêïsTT. $<ë´s¡+>±ìï ÄÁø£$T+#·Tø√e&Üìø° #·]Á‘·
|ü]XÀ<Ûäq ô|’q Ä~Ûø£´‘· HÓ\ø=\Œ&Üìø° yêfi¯ófl #˚düTÔqï Á|üj·T‘êï\T #·÷dü÷ÔH˚
ñHêï+. Ç<ä+‘ê Äj·÷ e´edüú\ yÓ\T|ü* qT+&˚ #˚düTÔHêïs¡qTø√qø£ÿs¡˝Ò<äT.
Væ≤+<äT‘·«yê<ä uÛ≤eC≤˝≤ìï qy˚Tàyês¡T nìï s¡+>±\˝Àq÷ ñHêïs¡T. ˝À|ü*
qT+&ç yêfi¯ófl, ãj·T{Ï qT+&ç dü+|òtT |ü]yêsY dü+düú\T düø£\ kÕe÷õø£ J$‘·
s¡+>±\q÷ ˝Àãs¡T#·T≈£îH˚ |üì #˚düTÔHêïs¡T. Ç~ Á|üC≤kÕ«e÷´ìø° düeT‘·≈£L
qwüºø£s¡eTì qy˚Tàyês¡T nìï s¡+>±\˝Àq÷ á Á|üj·T‘êï\qT m<äTs√ÿyê*.
á ø£s¡Ôyê´ìï >∑Ts¡TÔ#˚j·T&ÜìøÏ lø£èwüí ø£$TwüHé ìy˚~ø£ ñ|üjÓ÷>∑|ü&ç‘˚ Ä
Hê´j·TeT÷]Ô ø£èwæ dü|òü\+ nsTTqfÒº.
209
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
dü+|òTt |ü]yêsY|ô ’ ne>±Vü≤Hê˝À|ü+
me]ø° ˝Ò<äT
ˇø£{Ï ¬s+&ÉT dü+|òüT≥q\T |ü≥Tºø=ì ìC≤ìC≤\T yÓ\¢&ç ø±≈£î+&ÜH˚
#√{≤ ©&És¡T¢, >∑©¢ Hêj·T≈£î\‘√ düVü‰ n+<äs¡÷ dü+|òtT|ü]yêsY MT<ä <äTyÓTà‹Ô
b˛düTHÔ êïs¡+≥÷ mdt.$.mdt. mdt. Á|üu≤Û ø£sY sêdæq yê´dü+ qT+&ç ˇø£ÿ $wüjT· +
e÷Á‘·+ düŒwüº+>± ns¡úeTe⁄‘·T+~. HêdæÔ≈£î\T, ø£eT÷´ìdüTº\T, ˝ÖøÏø£yê<äT\T,
<ä[‘·yê<äT\T dü+|òtT|ü]yêsYqT yÓTT<ä{ÏqT+&ç e´‹πsøÏdüTÔHêïs¡T ø±˙ m|ü&É÷
˝Òì~ Ç|ü&ÉT ˇø£{Ï s¬ +&ÉT HÓ\\T>± ‘·eTqT ‘êeTT Væ≤+<äTe⁄\T>± uÛ≤$+#·T≈£îH˚
yês¡T, uÛÑøÏÔ‘√ <˚yê\j·÷\˝À |üP»\T #˚ùdyês¡T düVæ≤‘·+ ô|<ä›dü+K´˝À
dü+|òtT|ü]yêsYqT @e–+#·T≈£î+≥THêïs¡T. yÓTT<ä{Ïπø yÓ÷dü+ e#˚Ã≥≥Tº+<äqï
Ä+<√fi¯q dü+|òtT|ü]yêsYqT |ü≥Tº≈£îqï≥Tº+~. ø=+#Ó+ ª|ü_¢ø˘ ]˝ÒwüH釵
yÓTs¡T>∑T|üs¡T#·Tø√e\dæq nedüs¡+ ñ+<äì yês¡T uÛ≤$düTÔqï≥TºHêïs¡T.
Á|üuÛ≤ø£sY>±] yê´dü+ á Ä+<√fi¯q |òü*‘·y˚T nsTT ñ+&Ü*.
<˚X¯ »HêuÛ≤˝À 2.3 XÊ‘·+ e÷Á‘·y˚T ñqï Ŭø’ düÔe⁄\ô|’q ø£ø£å >∑≥º&É+,
yê] ÁbÕs¡Hú ê düe÷y˚XÊ\ô|q’ <ë&ç #˚jT· &É+, eT‘· Á>∑+<∏ë\qT <äV≤ü q+ #˚jT· &É+,
#·]Ã\qT ≈£L\>=≥º&É+, ìsêj·TT<ÛäT\sTTq Á|ü#ês¡≈£î\ô|’q uÛÖ‹ø£<ë&ÉT\≈£î
bÕ\Œ&É&É+, eT÷&ÉT <äXÊu≤›\≈£î ô|’>± ≈£îwüߺ s√>∑T\≈£î ùde\T #˚dæq $TwüqØì
düJe+>± <äVü≤q+ #˚j·T&É+, n‘·ì‘√ bÕ≥T eTT≈£îÿ|ü#·Ã˝≤s¡ì Ç<ä›s¡T
|üdæ|æ\¢\qT düVæ≤‘·+ Vü≤‘·e÷s¡Ã&É+ ` ø£˙dü Hê>∑]ø£‘· ñqï yê¬ses¡÷
düVæ≤+#·>∑\ #·s¡´\T ø±e⁄. e÷uÀ{Ï yêfi¯ó¢ $eT]ÙùdÔ HêdæÔ≈£î\˙ ø£eT÷´ìdüTº\˙
≈£îVü≤Hê ˝ÖøÏø£yê<äT\˙ rdæbÕπsjÓTT#·TÃ. ø±˙ dü+e‘·‡sêìø=ø£kÕ] ‹s¡T|ü‹øÏ
b˛sTT >∑T+&ÉT ø=≥Tºø=ì e#˚à kÕ<Ûës¡D Væ≤+<äTe⁄\T düVæ≤‘·+ #Û· #Û· nH˚
|ü]dæú‹ e∫Ã+~. u≤Á; eTd”<äTqT ≈£L*Ãq|ü&ÉT düVæ≤‘·+ ndüVæ≤´+#·Tø√ì
yêfi¯ó¢ #ê˝≤eT+~ Ç|ü&ÉT dü+|òtT|ü]yêsYqT ndüVæ≤´+#·T≈£î+≥THêïs¡T. ‘·eT
yês¡Ô ~q|üÁ‹ø£, |òÁæ ãe] 11, 1999
210
dü+|òtT |ü]yêsYô|’ ne>±Vü≤Hê˝À|ü+ me]ø° ˝Ò<äT
ÁbÕD≤\T n]Œ+∫ á <˚X¯+ ø£fi¯ó¢ ‘Ó]|æ+∫q ÄÁùdº*j·TqT¢ Á>∑Vü≤+ ôdºsTTHé‡,
|òæ*|t ‹yÓ÷r\≈£L, ‘·q yê]ì ø√˝ÀŒsTT ≈£L&Ü á Vü≤+‘·≈£î\ <˚«wü+ ì+&çq
yÓT<äfi¯¢≈£î m|üŒ{Ïø° ns¡ú+ ø±ì e÷qe‘·«+ Á|ü<ä]Ù+∫q >±¢&çdt ôdºsTTHé‡≈£L á
<˚X¯ uÛÑ$‘·e´+ ‘·s¡|òü⁄q <Ûäq´yê<ë\T. eT‘· ø£\Vü‰\ô|’q Á|üuÛÑT‘·«+ »]|æ+∫q
Hê´j·T$#ês¡D ìy˚~ø£qT ‘Ó|æŒ+#·T≈£îqï n|üŒ{Ï Vü≤À+eT+Á‹ Ç+Á<äõ‘Y >∑TbÕÔ
yê{Ï˝À dü+|òTt |ü]yêsY Vü≤dü+Ô ˝Ò<ìä bÕs¡y¢ TÓ +{Ÿ˝À #ÓbÕŒs¡q&É+ #ê˝≤ ÄX¯Ãs¡´+
ø£*–+#˚ $wüj·T+. Ç+Á<äõ‘Y >∑TbÕÔ @ ìy˚~ø£\T #·÷kÕs√, @+ Á|üø£{Ï+#ês√
>±˙ n~Ûø£ uÛ≤>∑+ ìy˚~ø£\T dü+|òtT|ü]yêsYqT düŒwüº+>± ‘·|ü|ü{≤ºsTT.
ªª_Ûyê+&ç˝À eT‘· $<˚«cÕìï |ü‘êø£ kÕúsTTøÏ rdüT≈£îb˛sTTq |òüTq‘·
sêÁw”ºj·T ñ‘·‡e eT+&É˝Ÿ≈£î <ä≈£îÿ‘·T+~. á dü+düú Hêj·T≈£î\T, ø±s¡´ø£s¡Ô\˝À
yÓTC≤]{° »qdü+|òtT≈£î #Ó+~qyês¡T ˝Òø£ »qdü+|òtT nqTj·÷j·TT\T. $T–*q
yêfi¯ó¢ •eùdq≈£î #Ó+~qyês¡Tµµ nì eTVü‰sêh˝Àì _Ûyê+&ç, C˝Ÿ>±+\˝À
»]–q eT‘· |òüTs¡¸D\ >∑T]+∫ Hê´j·T$#ês¡D »]|æq »dæºdt &ç.|æ.e÷<Ûäyé
ø£$TwüHé 1970˝À düeT]Œ+∫q ìy˚~ø£˝À ù|s=ÿ+~.
ªª‘Ó*¢#˚Ã]˝À Væ≤+<äTe⁄\÷ eTTdæ¢+\÷ X¯‘êu≤›\T>± k˛<äs¡uÛ≤e+‘√
ã‘·T≈£î‘·THêïs¡T. ÄsY.mdt.mdt, »qdü+|òTt \T nø£ÿ&É ‘·eT XÊK\T ÁbÕs¡+_Û+∫q
‘·s¡Tyê‘˚ |ü]dæú‹ e÷]+~. yêfi¯¢ eTTdæ¢+ e´‹πsø£ Á|ü#ês¡+, <ëì |òü*‘·+>±
eTTdæ¢+©>¥qT ÄÁX¯sTT+∫q eTTdæ¢+\ düŒ+<äq Çø£ÿ&É »]–q n\¢s¡¢≈£î uÛÑ÷$Tø£
@s¡Œ]#êsTT. eTVü≤à<é nH˚ e´øÏÔô|’q <ë&ç #˚dæqyês¡T ˙ ÁbÕD+ <äøÏÿ+#·Tø√
<ä\#·T≈£î+fÒ sêeT, sêeT n+≥÷ Ç+{Ï #·T≥÷º eT÷&ÉTkÕs¡T¢ ‹s¡T>∑T nì
n‘·ì #˚‘· ã\e+‘·+>± Ä |üì #˚sTT+#ês¡T. n‘·qsTT‘˚ #˚kÕ&ÉT >±˙
uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝Àì 7 ø√≥¢ eTTdæ¢+\÷ eT‘·kÕeTs¡kÕ´˙ï XÊ+‹˙ ø±bÕ&É&ÜìøÏ
Ä |üì #˚j·÷\ì Ä•+#·&É+ ‘·>∑<äT. ÄsYmdtmdt≈£î ñ+&˚ á yÓ’K] e\¢
eTTdæ¢+\T ‘·eT eT‘êìøÏ #Ó+~q eT‘√Hêà<ä dü+düú\ ˙&Éq #˚s¡&É+ e÷Á‘·y˚T
»s¡T>∑T‘·T+~µµ nì øπ s¡fi¯ sêh+˝Àì ‘Ó*#¢ Ã˚ ]˝À »]–q eT‘· |òTü s¡¸D\ >∑T]+∫
Hê´j·T$#ês¡D »]|æq »dædº t CÀdü|tò $<ë´‹˝Ÿ 1971˝À düeT]Œ+∫q ìy˚~ø£˝À
nHêïs¡T.
211
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
ªªÇø£ÿ&É Ç+f…*C…Hé‡ yÓ’|òü\´+, Væ≤+düqT n<äT|ü⁄ #˚j·T&É+˝À yÓ’|òü\´+
e÷Á‘·y˚T ø±<äT, <=MTà˝À ÄsYmdtmdt, »qdü+|òtT Hêj·T≈£î\T #·Ts¡T>±Z
bÕ˝§ZHêïs¡qï yêdüyÔ êìï Hê´j·T$#ês¡D ø£$TwüHé ø£fi≈¢¯ î£ ø£ì|æ+#·≈î£ +&É <ë∫ô|fÒº
ñ<˚X› |¯ Pü s¡«ø£yTÓ qÆ Á|üjT· ‘·ï+ ≈£L&Ü ø£ì|ædTü +Ô ~µµ nì nVü≤eTà<ëu≤<é˝À »]–q
eT‘· |òTü s¡¸D\ >∑T]+∫ Hê´j·T$#ês¡D »]|æq »dædº t »>∑H√àVü≤Hés¬ &ç¶ 1969˝À
düeT]Œ+∫q ìy˚~ø£˝À nHêïs¡T.
ªªÄsYmdtmdt Væ≤+<äTe⁄\ Vü≤≈£îÿ\T>± ‘êqT uÛ≤$+#˚ yê{Ïì yÓTÆHê]{°\
qT+&ç ø±bÕ&˚ s¡ø≈å£ î£ &ç bÕÁ‘·˝À ‘·qqT ‘êqT uÛ≤$+#·T≈£î+≥Tqï~. <äT+<äT&ÉT≈£î
yÓ’K]ì, <ë&ç#˚ùd yÓ’K]ì ne\+_düTÔqï~. eT‘·|üs¡yÓTÆq Væ≤+düqT
¬s#·Ã>=≥º&É+˝À ÄsYmdtmdt ˇø£ |ü<ä∆‹ì ne\+_düTÔ+~. (m) Ŭø’ düÔe⁄\T
<˚X¯uÛÑ≈£îÔ\T ø±s¡+≥÷ Á|ü#ês¡+ #˚j·T&É+ <ë«sê yÓTC≤]{° eT‘·düTÔ\˝À $<˚«wü
uÛ≤yê\T ¬s#·Ã>=≥º&É+ (_) yÓTÆHê]{°\ »HêuÛ≤ ô|]–b˛‘·Tqï<ä˙ Væ≤+<äTe⁄\
»HêuÛ≤ ‘·–bZ ˛‘·Tqï<ä˙ Á|ü#ês¡+ #˚jT· &É+ <ë«sê Væ≤+<äTe⁄\˝À nuÛÁÑ <ä‘êuÛ≤yêìï
ô|+#·&É+ (dæ) bÕ\Hê j·T+Á‘ê+>∑+˝ÀøÏ #=s¡ã&ç b˛©düT, Á|üuÛÑT‘·«
j·T+Á‘ê+>±\˝À eT‘·‘‘· ê«ìï ô|+bı+~+#·&+É (&ç) yÓTC≤]{° eT‘êìøÏ #Ó+~q
j·TTe≈£î\≈£î ø£‘·TÔ\T ø£{≤s¡T\T ñ|üjÓ÷–+#·&É+˝À ‘·ØŒ¤<äT Çe«&É+ (Ç)
Á|ür ∫qï dü+|òüT≥q≈£L eT‘·+ s¡+>∑T |ü⁄\TeTT‘·÷ Á|ü#ês¡+ #˚j·T&É+ <ë«sê
eT‘·‘·‘·« uÛ≤yê\qT ô|+#·&É+, e<ä+‘·T\T Á|ü#ês¡+ #˚j·T&É+ <ë«sê _Ûqï
eT‘ê\≈£î #Ó+~q yê] eT<Ûä´ m&Üìï ô|+#·&É+µµ nì ‘·$Tfi¯Hê&ÉT˝À
Væ≤+<äTe⁄\≈£L Ŭø’ düÔe⁄\≈£L eT<Ûä´ »]–q |òüTs¡¸D >∑T]+∫ Hê´j·T$#ês¡D
»]|æq »dæºdt y˚DT>√bÕ˝Ÿ 1982˝À düeT]Œ+∫q ìy˚~ø£˝À nHêïs¡T.
ªªeTTdæ¢+\ }πs–+|ü⁄ @ <ë]>∑T+&Ü b˛yê\qï $yê<ä+ dü+j·TTø£Ô
ã»s¡+>¥ ã* nU≤&É dü$T‹ nH˚ dü+düú≈£î #Ó+~q e´≈£îÔ\ e\¢ rÁes¡÷|ü+
rdüT≈£î+~. M]øÏ ÄsYmdtmdt‘√ dü+kÕú>∑‘· dü+ã+<Ûë\THêïsTT. Ms¡T
eT‘√Hêà<ëìï ¬s#·Ã>=≥º&ÜìøÏ ø£s¡|üÁ‘ê\T y˚kÕs¡T. Ç<ä+‘ê ˇø£ Á|üD≤[ø£
Á|üø±s¡y˚T »]–+~. b˛©düT\÷ Vü≤À+>±s¡T¶\÷ n~Ûø£ uÛ≤>∑+ Væ≤+<ä÷ eT‘·yê<ä
dü+düú\≈£î eT<䛑·T Çj·T´uÀ‘ês¡ì n|üŒ{Ïπø düπs« »]|æ ìsê∆]+#·Tø√e&É+
212
dü+|òtT |ü]yêsYô|’ ne>±Vü≤Hê˝À|ü+ me]ø° ˝Ò<äT
»]–+~µµ nì ;Vü‰sY sêÁwüº+˝Àì »+ôw&é|üPsY˝À »]–q eT‘· |òüTs¡¸D\ô|’q
$#ês¡D »]|æq ø£$TwüHé 1979 @Á|æ˝Ÿ˝À düeT]Œ+∫q ‘·q ìy˚~ø£˝À ù|s=ÿ+~.
1980\˝À ;Vü‰sY˝Àì uÛ≤>∑\÷ŒsY˝À, ñ‘·sÔ Á¡ |ü<X˚ Ÿ˝Àì MTs¡{Ÿ, yÓTTs¡<ëu≤<é˝˝À
»]–q eT‘· |òüTs¡¸D\ ø£<∏ä ≈£L&Ü n+‘˚. yê{Ïô|’q Á|üuÛÑT‘·«+ Hê´j·T$#ês¡D
»]|æ+#·˝Ò<äT ø±ã{Ϻ ñ≥+øÏ+#·&ÜìøÏ Hê´j·T$#ês¡D ø£$TwüHé ìy˚~ø£\T
˝Òe⁄ >±˙ Vü≤≈£îÿ\ dü+|òü÷\T s¡÷bı+~+∫q ìy˚~ø£\T á $wüj·Ty˚T
yÓ\¢&ç+#êsTT. nìï{Ï˙ ‘·\<äH˚ï~ 1992`93\˝À eTT+u≤sTT q>∑s¡+˝À
»]–q Væ ≤ +kÕø±+&É >∑ T ]+∫ »dæ º d t lø£ è wü í dü e T]Œ+∫q ìy˚ ~ ø£ .
Ä Væ≤+kÕø±+&É˝À dü+|òtT|ü]yêsY Á|ü<Ûëq+>± •eùdq, ‘·s¡Tyê‘· $X¯«Væ≤+<ä÷
|ü]wü‘Y, ã»s¡+>¥<äfiŸ bÕÁ‘·\ >∑T]+∫ »dæºdt lø£èwüí ãj·T≥ô|{Ϻq yêdüÔyê\qT
$e]+#ê\+fÒ ¬s+&ÉT eT÷&ÉT yêø±´\T dü]b˛e⁄. ªªá ìy˚~ø£qT ÄyÓ÷~+#·
&ÜìøÏ H˚H˚+ bÕøÏkÕÔHé Á|ü<ÛëqeT+Á‹ì ø±qTµµ nì eTVü‰sêh eTTK´eT+Á‹
eTH√Vü≤sYCÀwæ nq&Üìï ã{Ϻ Ä ìy˚~ø£˝À yê] |ü]yêsêìï >∑T]+∫
@y˚TeTT+<√ }Væ≤+#·Tø√e#·TÃ.
Çy˚M ‘Ó*j·T≈£î+&ÜH˚ Ç+Á<äõ‘Y >∑TbÕÔ bÕs¡¢yÓT+{Ÿ˝À Ä Á|üø£≥q
#˚kÕsê? ˝Òø£ Ç~ ≈£L&Ü dü+|òtT |ü]yêsY≈£î u≤>± n\yê≥sTTq nã<ä∆|ü⁄
e<ä+‘·T\ Á|ü#ês¡+˝À uÛ≤>∑e÷?
dü+|òTt |ü]yêsY e÷‘·èdü+düú nsTTq ÄsYmdtmdt XÊK\˝À n+{sêì
‘·Hêìï bÕ{Ï+#·øb£ ˛e&Üìï #·÷dæ n+uÒ<ÿä sY düV≤æ ‘·+ yÓT#·TÃ≈£îHêï&Éì Á|üu≤Û ø£sY
n+≥THêïs¡T. esêíÁX¯eT <Ûäs¡à uÛ≤eqqT uÛÑTC≤ì¬ø‘·TÔø=ì Á|ü#ês¡+ #˚dæq
ÄsYmdtmdt, Væ≤+<ä÷ eTVü‰düuÛÑ\ >∑T]+∫ n+uÒ<äÿsY≈£î @ n_ÛÁbÕj·T+
ñ+&ç+<√ $e]+#·&ÜìøÏ #ê˝≤ ñ<ëVü≤s¡D*j·T´e#·TÃqT. á $wüj·T+˝À
Væ≤+<ä÷‘·«yê<äT\ ø£+f… ñ<ës¡ dü«uÛ≤e+ >∑\ ø±+Á¬>dtyê<äT\H˚ Äj·Tq
ø£å$T+#·˝Ò<äT. nsTT‘˚ n+≥sêì‘·Hê˙ï yÓ*y˚‘·q÷ n~Û>∑$T+∫ düe÷»+˝À
düe÷q Á|ü‹|ü‹Ô˙ >ös¡yê˙ï bı+<ë\qï <ä[‘· ≈£î˝≤\ ø±+ø£åqT dü+|òtT|ü]yêsY
Ä<ä]düTÔqï≥Tº #Ó|üø√e&Éy˚T Á|üuÛ≤ø£sY>±] ñ<˚›X¯eTsTT‘˚, Ŭø’ düÔe⁄\ô|’q á
s√E »s¡T>∑T‘·Tqï <ë&ÉT\≈£î @+ düe÷<Ûëq+ #ÓbÕÔs¡T? á <ë&ÉT\T ô|’øÏ
213
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
#·÷&É&ÜìøÏ Å ¬ø’ düÔe+ô|’q <ë&ÉT\T>±˙, ìC≤ìø£$ <ä[‘·T\ dü«j·T+
ìs¡íj·÷~Ûø±s¡+ô|’q »s¡T>∑T‘·Tqï <ë&ÉT\T ø±yê? <˚X¯+˝À Ŭø’ düÔe⁄\ dü+K´
ô|]–b˛‘·Tqï<äì Væ≤+<ä÷‘·«yê<äT\T uÛÑj·T|ü&ÉT‘·THêïs¡ì uÛ≤$+#·˝ÒeTT.
¬s+&ÉT X¯‘êu≤›\ ªeT‘·e÷]Œ&ÉT\µ ‘·s¡Tyê‘· ≈£L&Ü n~ ¬s+&ÉT XÊ‘·+
<ë≥˝Ò<äT. <ä[‘·T\T, Ä~yêdüT\T ôV’≤+<äe düe÷»+ n<äT|ü⁄ qT+&ç
ãj·T≥|ü&TÉ ‘·THêïs¡ì Ms¡T uÛjÑ T· |ü&TÉ ‘·THêïs¡T. <ä[‘·T\qT Væ≤+<äTe⁄\T @ s√p
ôV’≤+<äe düe÷»+˝À uÛ≤>∑+>± uÛ≤$+#·˝Ò<äT. nsTTHê yês¡T ˇø£ yÓ*y˚dæq
es¡Z+>± ôV’≤+<äe düe÷»+ yÓ\T|ü\ ñ+&Ü*. Ä dæú‹ qT+&ç <ä[‘·T\T
ãj·T≥|ü&Éì<˚ yê]øÏ $eTTøÏÔ ˝Ò<äì q$Tàq yê]˝À n+uÒ<äÿsY ˇø£s¡T. Ç~
ˇø£ÿ <ä[‘·T\÷ Ä~yêdüT\πø ø±<äT, Ád”Ô\≈£î ≈£L&Ü e]ÔdüTÔ+~.
ªô|ò’sYµ dæìe÷ô|’q dü+|òtT|ü]yêsY #˚dæq <ë&çøÏ ø±s¡D+ ≈£L&Ü Ç<˚
ø±<ë? ‘êeTT @ $<Û+ä >± ã‘·ø<£ \ä #·T≈£îqïB @ J$‘· $\Te\qT m+#·T≈£îH˚B
‘êy˚T ìs¡ísTT+#·T≈£î+{≤eTqï ùd«#·Ã¤qT Ád”Ô\T Á|üø£{Ï+#·Tø√e&É+
<äTdü‡Vü≤eTsTT+~. n+‘˚ ‘·|üŒ no¢\eT÷ ø±<äT, eTπsB ø±<äT. <ä[‘·T\sTTHê
Ä~yêdüT\sTTHê Ád”\Ô sTTHê ôV≤’ +<äe düe÷»+ neT\T#˚ùd e´edæ‘ú · ìj·Te÷\
n<äT|ü⁄ qT+&ç ãj·T≥≈£î b˛e&ÜìøÏ M\T ˝Ò<äT. ã\Á|üjÓ÷>∑+‘√ ãj·T≥≈£î
b˛≈£î+&É Ä|ü⁄‘ês¡T. Ç<˚ dü+|òTt |ü]yêsY nC…+&Ü˝À øπ +Á<ä $wüjT· +. uÛÖ>√[ø£+>±
ªnK+&É uÛ≤s¡‘Yµ ˝≤>∑ kÕe÷õø£+>± ªnK+&É ôV’≤+<äe düe÷»+µ yê] \ø£å´+.
á \øå±´ìï yêfi¯ó¢ u…~]+|ü⁄\‘√, ã\Á|üjÓ÷>∑+‘√ kÕ~Û+#·<ä\#·T≈£îHêïs¡T.
ôV≤’ +<äe düe÷» ìj·Te÷\÷ $\Te\÷ n‘·T´qï‘·yTÓ qÆ yÓ’ ñHêï, á ã\e+‘ê˙ï
ã\Á|üjÓ÷>±˙ï düVæ≤+#·˝ÒeTT. ø±˙ n$ ndüe÷q $\Te\T, ì#ÓÃqyÓT≥¢
Ä~Û|ü‘·´ $\Te\T. M{Ïì ã\Á|üjÓ÷>∑+‘√ ì\u…≥º&ÜìøÏ Áø£eT•ø£åD #ê˝≤
nedüs¡+ ø±e#·TÃ. n≥Te+{Ï Áø£eT•ø£åDqT >=|üŒ>± #Ó|üø√qedüs¡+˝Ò<äT.
HêJ\≈£î Áø£eT•ø£åD ˝Ò<äì me«s¡÷ mø£ÿ&Ü nqï≥Tº Hê≈£î C≤„|üø£+ ˝Ò<äT.
HêJ\ Áø£eT•ø£åDqT #·÷dæ yê]ì ‘=+<äs¡|ü&ç n_Ûq+~+∫ Ä ‘·s¡Tyê‘·
|üXÊÑêÔ|ü|ü&çq yês¡T #ê˝≤eT+~ ñHêïs¡T.
214
*
ªø£eT\µ $ø£düq+˝À me] #˚sTT m+‘·?
ªÇ+‘· nq÷Vü≤´yÓTÆq mìïø£\qT >∑‘·+˝À m|ü&É÷ #·÷&É˝Ò<äTµ nqï
e÷≥ á eT<Ûä´ #ê˝≤eT+~ H√fi¯¢˝À $Hêï+.
uÛÑ$wü´‘·TÔ˝À #·÷&ÉuÀeTì Á|üø£{Ï+#˚ kÕVü≤dü+ mes¡÷ #˚j·T&É+
˝Ò<äqTø√+&ç. eTq sê»ø°j·÷\T ˇø£ C≤s¡T&ÉTã+&É MT<äT>± øÏ+~øÏ
C≤s¡T‘·THêïsTT. ø±ã{Ϻ πs|ü{Ï |ü‘·q+ Ç+ø± rÁe+>± ñ+&ÉuÀ‘·T+<äì eTq≈£î
Á|ür s√p ‘Ó\TdüTqT.
Hêj·T≈£î\T, bÕغ\T ˇø£]MT<ä ˇø£s¡T ÇwüºyÓTT∫Ãq Äs√|üD\T
#˚düTø√e&É+ s√p #·÷düTÔHêï+, $+≥THêï+. e÷eT÷\T>± bÕغ\ øÏ+~kÕúsTT
ø±s¡´ø£s¡Ô\T ‹≥Tº≈£îH˚ ‹≥T¢ Á|ü<ÛëqeT+Á‘·T\T, Á|ü<ÛëqeT+Á‘·T\T ø±>√πsyês¡T
Á|üjÓ÷–düTÔHêïs¡T.
ã‘·T≈£î uÛ≤s¡+>± ‘·j÷· s¡sTTq dü>≥∑ T uÛ≤s¡rj·TT\øÏ~ {Ïø¬ ÿ{Ÿ˝ìÒ $H√<ä+
nsTTb˛sTT+~. @s√Eø±s√E Ç~ Á|ò”j˚T>±˙ ìC≤ìøÏ #ê˝≤ KØ<äsTTq
$H√<ä+ nì |üÁ‹ø£\T n|ü&É|ü&ÉT dü+bÕ<äø°j·÷\T sêdüTÔ+{≤sTT. yêfi¯ó¢
s√Eø=ø£ j·÷uÛ’… |ü+≈£î˝Ô À e+<ä |ü+≈£î˝Ô À >∑+;Ûs+¡ >± sêj·÷* ø±ã{Ϻ sêdüTHÔ êïs¡T
˝…eTàì dü]ô|≥Tº≈£î+≥THêïeTT.
ø=ìï ì+<ä\qT ns¡ú+ #˚düTø√e&É+ düVæ≤‘·+ ø£wüº+>± ñ+~. ˇø£ |üø£ÿ
ø±]Z˝Ÿ j·TT<ä∆+ »s¡T>∑T‘·T+&É>± yêCŸù|sTT Á|üuÛÑT‘·«+ bÕøÏkÕÔHé qT+&ç #·¬øÿs¡
~>∑TeT‹ #˚düT≈£î+<äì k˛ìj·÷>±+BÛ Á|ü‹s√p Áø£eT+ ‘·|üŒ≈£î+&Ü Äs√|üD
#˚düTÔqï~. #·¬øÿπs ø±<äT, y˚πs #ê˝≤ düs¡T≈£î\T ≈£L&Ü Ä ¬s+&ÉT eT÷&ÉT HÓ\\
ø±\+˝À Ç≥÷ n≥÷ ≈£L&É ~>∑TeT‹ nsTT ñ+{≤sTT. nsTT‘˚ @eT+≥?
bÕøÏkÕÔHé ø±oàsY˝À y˚sêŒ≥Tyê<ëìï ¬s#·Ã>=&ÉT‘·Tqï~ ø±ã{Ϻ,
y˚sêŒ≥Tyê<äT\≈£î ‘·TbÕ≈£î\T, ‘·ØŒ¤<äT ÇdüTÔqï~ ø±ã{Ϻ bÕøÏkÕÔHé ÁøϬø{Ÿ {°+
Ä+Á<ÛäÁ|üuÛÑ ~q|üÁ|ü‹ø£, ôdô|º+ãs¡T 30, 1999
* n•«˙ X¯ØHé nH˚ »s¡ï*düTº y˚XÊ´ $|üDÏ˝À ø=qTø=ÿ∫Ãq j·TTe‹. Ç+&çj·THé mø˘‡Áô|dt˝À á
yê´bÕs¡+ô|’ Äj·Tq es¡dü ø£<∏äHê˝…H√ï sêXÊs¡T. n|üŒ{À¢ Ç~ #ê˝≤ ô|<ä› dü+#·\q+.
215
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
Ç+&çj·÷≈£î sê≈£L&É<äì Ä eT<Ûä´ •eùdq ñHêà<äT\T >=&Ée#˚ùdÔ n~
nHê>∑]ø£yÓTÆq yÓ’K] n+≥÷ ø±+Á¬>dtyê]‘√ düVü‰ n+<äs¡÷ yê]ì ‹{≤ºs¡T.
<ëìø° k˛ìj· ÷ >±+BÛ #˚ d ü T Ô q ï Äs√|ü D ≈£ L ‘˚ & Ü @$T{À e÷uÀ{Ï
eT+<äãT<äT∆\≈£î ns¡ú+ø±e&É+ ø£wüº+.
eTq+ ~>∑TeT‹ #˚düT≈£îqï #·¬øÿs¡ bÕøÏkÕÔHé Á|ü<ÛëqeT+Á‹ kı+‘·
ã+<ÛäTe⁄\ bòÕ´ø£ºØ\˝À ‘·j·÷s¡sTT+<ä˙ <ëìì eTq+ ø=qTø√ÿe&É+
qyêCŸwüØ|òt≈£î Á|üjÓ÷»q+ ø£*Z+∫+<ä˙ n+≥THêïs¡T. ø±e#·TÃ. bÕøÏkÕÔ˙\T
eTq ‘√ãT≥Tºe⁄˝Ò ø±ã{Ϻ eTq˝≤π> Ä <˚X¯ Ä]úø£ e´edüú ≈£L&É sê»ø°j·T
Hêj·T≈£î\T, yê] ã+<ÛäTe⁄\ ø£qTdüqï\˝À q&ÉTdüTÔ+~. m{§Nà n~ eTq
ø£+f… ∫qï<˚X¯+ ø±ã{Ϻ, ø=ìï $wüj·÷\˝À eTq ø£+f… yÓqTø£ã&çq <˚X¯+
ø±ã{Ϻ, á $wüj·T+ nø£ÿ&É eTØ ø={§º∫Ãq≥Tº ø£qã&Ée#·TÃ.
k˛ìj·÷>±+BÛ $<˚oj·TTsê\T ø±ã{Ϻ ÄyÓT <˚X¯uÛÑøÏÔì $X¯«dæ+#·˝ÒeTqï
_C…|æ Á|ü#êsêìøÏ á ì+<ä k˛ìj·÷ >±+BÛ ø£ìô|{Ϻq »yêãqï≥Tº+~. ÄyÓT
C≤rj·T‘· á mìïø£\ dü+<äs¡“¤+>± »s¡T>∑T‘·Tqï n‘·´+‘· nqedüs¡yÓTÆq #·s¡Ã.
<ëìøÏ CyêãT>± ÄyÓT y˚dæq ì+<ä n+‘˚ nqedüs¡yÓTÆq~.
eTq sêh+˝À bÕغ\T ‘Ó\T>∑T˝À ‹≥Tº≈£î+≥THêïsTT ø±ã{Ϻ eTØ
ndüVü≤´+>± ñ+~. |üÁ‹ø£\ eTT+<äT, {Ï$\ eTT+<äT e÷{≤¢&˚≥|ü&ÉT
eTsê´<äø√dü+ ø£‹Ô]+#·ø£ ‘·|üŒì e÷≥\qT düeTT∫‘·kÕúq+˝À n‹øÏ+#·Tø=ì
m&ç{Ÿ #˚düT≈£î+fÒ eTq <ä>∑Zs¡ kÕ>∑T‘·Tqï sê»ø°j·T dü+yê<ä+ M~Ûsö&û\
ø={≤¢≥πøe÷Á‘·+ rdæb˛<äT. <ä$Tà&ûøÏ ø=s¡>±ì Hêj·T≈£î\ |üs¡düŒs¡ <ä÷wüDqT
Á|üC≤kÕ«eT´+ ù|]≥ uÛÑ]+#·ø£ ‘·|üŒ&É+ ˝Ò<äT ‘Ó\T>∑T Á|ü»\≈£î. eTq <˚X¯+˝À
Á|ü»\≈£î Á|üC≤kÕ«eT´eT+fÒ mqï&ÉsTTHê ndüVü≤´+ @s¡Œ&ç‘˚ <ëìøÏ u≤<ÛäT´\T
qø£‡˝…’≥T¢ ø±s¡T, @ rÁeyê<äT\÷ ø±s¡T. Á|üC≤kÕ«e÷´ìï ì+&ÉT>± yê&ÉT≈£îì
<ëqe\¢ n+<ä]ø£+f… m≈£îÿe Á|üj÷Ó »q+ bı+~q Hêj·T≈£î˝Ò u≤<ÛTä ´\e⁄‘ês¡T.
ø±˙ Ä <äT]›q+ eùdÔ <ëìì yê&ÉTø=ì eT∞¢ Á|üjÓ÷»q+ bı+<ä&ÜìøÏ á
Hêj·T≈£î˝Ò ‘·j·÷s¡T>± ñ+{≤s¡T.
216
ªø£eT\µ $ø£düq+˝À me] #˚sTT m+‘·?
nsTT‘˚ ns¡ús¡Væ≤‘·yÓTÆq ì+<ä\‘√ <ä÷wüD‘√ ì+&çq Á|üdüTÔ‘· mìïø£\T
sê»ø°jT· +>± kÕe÷õø£+>± ns¡sú V¡ ≤æ ‘·yTÓ qÆ $ ø±e⁄. sê»ø°jT· bÕغ\, Hêj·T≈£î\
#·eø£u≤s¡T neø±X¯yê<ä+ m+‘· ùV≤j·T+>± nì|æ+∫Hê <ëì #ê≥Tq
Bs¡Èø±*ø£+>± qwüºø£s¡yÓTÆq ˇø£ |ü]D≤eT+ »s¡T>∑T‘·Tqï<äì >∑T]Ô+#·ø£ ‘·|üŒ<äT.
n~ Væ≤+<ä÷‘·«yê<äT\ sê»ø°j·T yê´|æÔ. yê] dü«+‘· Á|üj·÷dü‘√ Á|üy˚•+#·&É+
kÕ<Ûä´+ø±ì ÁbÕ+‘ê\˝ÀøÏ Ç‘·s¡ sê»ø°j·TX¯≈£îÔ\ neø±X¯yê<ëìï yê&ÉTø=ì
yês¡T HÓeTà~>± yê´|æ+#· >∑\T>∑T‘·THêïs¡T. ˇø£kÕ] Á|üy˚X¯+ <=]øÏq ‘·s¡Tyê‘·
‘·\T|ü⁄\T ‘Ó]∫ <ë] #·÷|æ+∫q yês¡T ˇø£y˚fi¯ |üXÊÑêÔ|ü|ü&çHê Á|üjÓ÷»q+
ñ+&É<äT.
n+‘˚ø±ø£ Ç‘·s¡ bÕغ\ #·e⁄ø£u≤s¡T Áù|˝≤|üq\‘√ $dæ–b˛sTTq Á|ü»\≈£î
Væ≤+<ä÷‘·«yê<äT\ ªÁø£eT•ø£Då µ Äø£s¸¡ Dj
° T· +>± ø£ì|æ+∫Hê ÄX¯Ãs¡´b˛qø£ÿs¡˝<Ò Tä .
yêfi‚¢eT+‘· Áø£eT•ø£åD‘√ q&ÉT#·Tø√e&É+ ˝Ò<äì >∑T»sê‘Yq÷ ñ‘·Ôs¡Á|ü<˚XŸq÷
ñ<ëVü≤s¡D>± #·÷|æ+∫ ô|<ä>› ± Á|üj÷Ó »q+ ˝Ò<Tä . kÕù|ø£+å >± yês¡T yÓTs¡T>∑T>±H˚
ø£ ì |æ k ÕÔ s ¡ T . n+‘˚ ø ±ø£ , s√Eø=ø£ n+<ä y Ó T Æ q nã<ä ∆ + #Ó ù |Œ Ç‘· s ¡
Hêj·T≈£î\‘√q÷, bÕغ\‘√q÷ b˛*ùdÔ ìø£ÿ∫Ã>± n+<ä$V”≤qyÓTÆq e÷≥\T
#Óù|Œ Væ≤+<ä÷‘·«yê<äT\˝À ˇø£ $ø£è‘·yÓTÆq Äø£s¡¸D ñ+&É>∑\<äT. ˇø£s√E
˝ÖøÏø£yê<äT\T>±, eTs=ø£s√E eT‘·yê<äT\$TÁ‘·T\T>± ne‘ês¡yÓT‘˚Ô Äj·÷
bÕغ\‘√ b˛*ùdÔ ªne⁄qT y˚TeTT |üP]Ô yÓTC≤]{°‘√ n~Ûø±s¡+˝ÀøÏ eùdÔ
yÓTÆHê]{°\T –jYTHê]{°\T n+≥÷ Vü≤≈£îÿ\T ø£*Œ+#·&É+ e÷H˚kÕÔ+µ nH˚yêπs
ìø±s¡‡sTTq eTqTwüß\T>± ø£ì|ækÕÔs¡T. »s¡à˙˝À Væ≤≥¢sY, Ç≥©˝À eTTk˛*˙
Á|üC≤<äs¡D bı+<ä&ÜìøÏ ÄHê{Ï dü>∑≥T sê»ø°j·T Hêj·T≈£î\ E>∑TbÕ‡ø£s¡yÓTÆq
˝ÒøÏ‘·q+ ˇø£ eTTK´ø±s¡DeTì ÄHê{Ï j·T÷s¡|t #·]Á‘·qT n<Ûä´j·Tq+ #˚dæq
yês¡+<ä]ø° ‘Ó\TdüTqT. yê] n\Œ‘·«+‘√ b˛*ùdÔ Væ≤≥¢s,Y eTTk˛*˙\ ø£]qƒ yÓTqÆ
e÷≥\˝À >±+;Ûs´¡ +, <äè&Û‘É «· + ø£ì|æ+#êsTT. <ëìì bÕX¯$ø£yTÓ qÆ Á≈£Ls¡‘«· +>±
>∑T]Ô+#·&ÜìøÏ Á|ü»\≈£î ø=+‘· düeTj·T+ |ü{Ϻ+~. n|üŒ{ÏøÏ #˚j·T>∑*–+<˚MT
˝Ò≈£î+&ç+~.
217
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
ô|’ s¬ +&ÉT s¡ø±\T>±q÷ Væ≤+<ä÷‘·«yê<äT\T Á|üj÷Ó »q+ bı+<äT‘·THêïs¡T.
<˚X¯ sê»ø°j·÷\˝Àì ~>∑C≤s¡T&ÉT #·÷dæ yês¡T ˝À˝À|ü\ #ê˝≤ dü+‘√wædü÷Ô
ñ+&Ü*. Á<ä$&É sê»ø°j·÷\ ÁbÕã\´+ #ê˝≤ ã\+>± ñqï ‘·$Tfi¯Hê≥
Væ≤+<ä÷‘·«yê<ëìøÏ ì\Te˙&É <=s¡ø£<äqT≈£îHêï+. yÓTT<ä≥ »j·T\*‘· ˇø£
yêøÏ*, Ç|ü&ÉT ø£s¡TD≤ì~Û ¬s+&Ée yêøÏ* ‘Ó]#ês¡T. ‘Ó\+>±D˝À s¡C≤ø±s¡¢
<äTsêàsêZ\ e\¢ ÄHê{ÏqT+&ç ø=+‘· |ü≥Tº ñqï ÁbÕ+‘ê\qT <ë{Ï ‘Ó\T>∑THê≥
Væ≤+<ä÷‘·«yê<ä+ yê´|æ+#·˝<Ò qä T≈£îHêï+. #·+Á<äu≤ãT Ä neø±X¯+ ø£*Œ+#ê&ÉT.
_C…|æøÏ y√≥T¢ sêe&É+ nkÕ<Ûä´eTqT≈£îqï |ü•ÃeTu…+>±˝Ÿ˝À eTeT‘êu…qØ®, Ä
kÕúsTT˝À ø±≈£îHêï _C…|æ Ç|üŒ{À¢ n+‘·>± ã\|ü&&É +É ø£weºü TqT≈£îqï ø£sêï≥ø£˝À
sêeTø£èwüí ôV≤π>¶ (@ Á|ü‘˚´ø£yÓTÆq ns¡Ω‘ê ˝Ò≈£îHêï |üÁ‹ø£\T |üì>∑≥Tºø=ì Çy˚TCŸ
ô|+∫q sê»ø°j·T Hêj·T≈£î\˝À áj·Tq eTTKT´&ÉT) Væ≤+<ä÷‘·«yê<ä
sê»ø°j·÷\≈£î yêøÏfi¯ó¢ ‘Ó]#ês¡T. ˇø£ÿ πøs¡fi¯ e÷Á‘·y˚T $TqVü‰sTT+|ü⁄>±
$T–*+~. ø±˙ $TqVü‰sTT+|ü⁄>±H˚ ñ+&çb˛‘·T+<äqï qeTàø£y˚TB ˝Ò<äT.
ø=ìï dü+e‘·‡sê\ ‘·s¡Tyê‘· yÓqøÏÿ ‹]– #·÷düTø=ì á <äX¯ø±ìï
düMTøÏå+#·T≈£îH˚ s√E e∫Ãq|ü&ÉT Ç<˚ Á|ü<Ûëq $wüj·T+>± ø£ì|ædüTÔ+~. yê]
yê] Á|üjÓ÷»Hê\ ø√dü+ ˝ÖøÏø£yê<äT\T>± #·˝≤eTDÏ nj˚T´ sê»ø°j·T
Hêj·T≈£î\÷, bÕغ\÷ Væ≤+<ä÷‘·«yê<äT\ sê»ø°jT· |ü⁄s√>∑eTHêìøÏ <ë] düT>∑eT+
#˚dqæ yÓq’ + á <äXÊã›|⁄ü sê»ø°j÷· \ kÕsê+X¯+>± ÄHê&ÉT ø£ì|æ+#·ø£ ‘·|Œü <äT.
njÓ÷<Ûä´˝À u≤Á;eTd”<äT ≈£L*Ãy˚‘·≈£î düVü≤ø£]+∫q |æ.$. qs¡dæ+Vü≤sêe⁄‘√
yÓTT<ä\Tô|{Ϻ C≤]® ô|òsêï+&ÓCŸ, ìrwt≈£îe÷sY, ø±˙¸sê+, e÷j·÷e‹,
eTeT‘êu…q]®, »j·T\*‘·, #·+Á<äu≤ãT, ø£sT¡ D≤ì~Û, ôV≤π>,¶ sê+$˝≤dt bÕXÊ«Hé,
X¯s<¡ j
é ÷· <äy,é |òsü ÷¡ ø˘ nãT›˝≤¢ ` M¬se«s¡÷ Væ≤+<ä÷‘·«yê<äT\T>± ‘·eTqT ‘êeTT
mqï&É÷ #Ó|üø√˝Ò<äT. ˝ÖøÏø£yê<äT\T>±H˚ sê»ø°j·÷˝˝À #·˝≤eTDÏ ne⁄‘·÷
e#êÃs¡T. ø=+<ä] $wüj·T+˝À yês¡T @bÕ{Ï ˝ÖøÏø£yê<äT\qï dü+<˚Vü≤+
ñ+&Ée#·TÃqT >±˙ $T–*q yêfi¯ó¢ eT‘·yê<ëìø°, Áu≤Vü≤àD°j·T uÛ≤eC≤˝≤ìø°
neø±X¯yê<ä+ n≥TyÓ|’ ⁄ü HÓ≥øº b£ ˛‘˚ ` <ä÷s¡+>± ñqïyêπs. ø±˙ ‘·eT ‘ê‘êÿ*ø£
218
ªø£eT\µ $ø£düq+˝À me] #˚sTT m+‘·?
neø±X¯yê<ä+ e\¢ Væ≤+<ä÷‘·«yê<äT\ Ä~Ûø£´‘·≈£î yÓT≥Tº yÓT≥Tº>± Ms¡T
düVü≤ø£]düTÔHêïs¡T.
Ç‘·s¡Á‘ê ‘·eT n$˙‹, n~Ûø±s¡ <ëVü‰\ e\¢ Ä bÕغ\T Væ≤+<ä÷‘·«
yê<äT\ ªÁø£eT•ø£åDµ, \ø£å´ìã<ä∆‘·, n_ÛÁbÕj·÷\˝À <äè&ÛÉ‘·«+ yÓTT<ä˝…’q >∑TD≤\
|ü≥¢ ` n~Ûø±s¡+ #·˝≤sTT+∫q Áø£eT+˝À n$ m+‘· ã\V”≤qyÓTÆq|üŒ{Ïø° `
düe÷»+˝À Äø£s¡¸D ≈£L&É ô|+#ês¡T.
Væ≤+<ä÷‘·«yê<ä sê»ø°j·÷\≈£î y˚πs |ü⁄Hê~ ˝Òø£b˛˝Ò<äT. á 50 @fi¯¢˝À
á <˚X¯+˝À |”&ç‘· Á|üC≤düeT÷Vü‰\T ` ≈£L©\T, ø±]à≈£î\T, Ád”Ô\T, <ä[‘·T\T,
Ä~yêdüT\T, yÓTÆHê]{°\T kÕ~Û+#·T≈£îqï Vü≤≈£îÿ\ |ü≥¢ ô|‘·Ô+<ëØ X¯≈£îÔ\T
ô|+#·T≈£îqï ìs¡düq Væ≤+<ä÷‘·«yê<ä sê»ø°j·÷\ kÕe÷õø£|ü⁄Hê~. n~
ª<äè&ÛyÉ TÓ qÆ µ, ªÁø£eT•ø£Då µ >∑\ |ü⁄Hê~. Çø£ÿ&=ø£ eTd”<Tä , nø£ÿ&=ø£ #·]à ≈£L\Ã&É+‘√
yês¡T #˚j·T>∑\ Vü‰ì r]b˛˝Ò<äT.
kÕ<Û ë s¡ D |ü ] dæ ú ‘ · T \˝À Ç+‘· { Ï nÁ|ü C ≤kÕ«$Tø£ dü « uÛ ≤ e+>∑ \
sê»ø°j·÷\≈£î ˇø£ yÓ÷‘ê<äTqT $T+∫ Á|üC≤<äs¡D \_Û+#·&É+ kÕ<Ûä´|ü&˚~
ø±<äT ø±˙ ‘·øÏÿq sê»ø°j·TX¯≈£îÔ\˙ï ø£*dæ Ä |ü]dæú‹ì nj·÷∫‘·+>±
ø£*ŒdüTÔHêïsTT.
ãVüQXÊ yÓTTqï{Ï mìïø£\qT, Á|üdüTÔ‘· sê»ø°j·÷\qT ì»+>±
ndüVæ≤´+#·Tø√e\dæ+~ Ç+<äTø√dü+. πøe\+ nã<ë∆\T, sö&ûsTT»+, n$˙‹,
>∑÷+&ÜsTT»+ ô|]>±j·Tì ø±<äT.
219
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
b˛|tqT @eT&ÉT>∑T‘ês¡T?
@+ #ÓbÕÔ&TÉ ?
@ eT‘·+ <ë«sêqsTTHê <˚e⁄&çì #˚se¡ #·TÃqì <ë<ë|ü⁄ 35 @fi¯fl ÁøÏ‘y· T˚
πø<∏ä*ø˘ #·]à n~Ûø±]ø£+>± Á|üø£{Ï+∫+~. Ä eT‘· ñqï‘ê~Ûø±] nsTTq b˛|t
Á|üø£{Ï+#ês¡T. Ŭø’ düÔe+˝À e÷Á‘·y˚T yÓ÷ø£å+ ñ+<äqï n_ÛÁbÕj·÷ìï nø£ÿ&ç‘√
yês¡T n~Ûø±]ø£+>± e<äT\T≈£îqïfÒº.
eT‘· düVü≤q+ ôV’≤+<äyêìøÏ ñ+&˚ Á|ü‘˚´ø£ \ø£åDeTì eTq Væ≤+<ä÷‘·«
yê<äT\T n+≥T+{≤s¡T. n<˚yÓ÷>±˙, @ e÷Á‘·+ eT‘·düVü≤q+ Á|ü<ä]Ù+#·ì
Væ≤+<ä÷‘·«yê<äT\T Ä e÷≥ nq&É+ ø=+#Ó+ mu…“≥Tº>± nì|ædüTÔ+~.
ôV≤’ +<äe+˝À düV≤ü q+ m≈£îÿeì, ˝ÖøÏø‘£ · düV≤ü » >∑TDeTì, n~ Á|üC≤kÕ«e÷´ìøÏ
nqT≈£L\yÓTqÆ eT‘·eTì á $\Te\|ü≥¢ @ e÷Á‘·+ >ös¡e+ ˝Òì yêfi‚fl m≈£îÿe>±
Á|üø£{ÏdüTÔ+{≤s¡T.
b˛|t uÛ≤s¡‘·<˚XÊìøÏ e∫Ãq+‘· e÷Á‘êq Å ¬ø’ düÔe+ mø£ÿ&É ã\|ü&ç
b˛‘·T+<√qì Ä+<√fi¯q #Ó+<˚yês¡T |üs¡eT‘· düVü≤q+ ‘·eT kı‘·Ôì >=|üŒ\T
#Ó|üø√e&É+ m+<äT≈£î? Áø°düTÔ #·ìb˛sTTq ø=~› dü+e‘·‡sê\πø Ŭø’ düÔe+ á
H˚\ MT<ä n&ÉT>∑Tô|{Ϻ+~. bÕXÊÑ·´ <˚XÊ\ es¡Ô≈£î\÷ bÕ\Hê~Ûø±s¡T\÷
á <˚XÊìï ˝Àãs¡#·T≈£îqï Áø£eT+˝À Ŭø’ düÔe+yÓ’|ü⁄ eT‘· e÷]Œ&ÉT\T ø=+‘·
y˚>∑+ |ü⁄+E≈£îHêïsTT.
nsTTq|üŒ{Ïø° áHê{Ïø° <˚X+¯ ˝À Ŭø’ deÔü ⁄\ dü+K´ 2.5 XÊ‘·+ $T+#·˝<Ò Tä .
sêuÀj˚T s√E\˝À Ç+‘·ø£+fÒ ô|<ä›>± m≈£îÿe ø±uÀ<äT. m|üŒ{Ïø£sTTHê uÛ≤s¡‘·
<˚X¯+˝À Ŭø’ düÔe⁄\ dü+K´ 3 ˝Òø£ 4 XÊ‘·+ $T+#·uÀ<äì K∫Ñ·+>± #Ó|üŒe#·TÃ.
eT] á eTVü‰uÛ≤>±´ìøÏ, düVü≤q+ e÷ kı‘·Ôì #Ó|ü≈£îH˚ yês¡T Ç+‘·
ndüVü≤q+ Á|ü<ä]Ù+#·&É+ m+<äT≈£î? b˛|t Çø£ÿ&çø=ùdÔ @y√ Á|üX¯ï\≈£î »yêãT
Á|üC≤‘·+Á‘· yês¡|Áü ‹ø£, 6.11.1999
220
b˛|tqT @eT&ÉT>∑T‘ês¡T? @+ #ÓbÕÔ&ÉT?
#ÓbÕŒ\+≥. #Ó|üŒ&ÜìøÏ ˇ|üø√ø£b˛‘˚ Äj·TqqT sêìe«s¡+≥. ªb˛|t e+{Ï
Á|üeTTK n‹~∏ì sêìe«eTq&É+ düss¡ TTq~ ø±<ä+µ≥÷ n<˚ düeTj·T+˝À n‘·ìì
Á|ü•ï+#·&É+, ì\Bj·T&É+ Hê´j·Ty˚Tqì <˚XÊìï @\T‘·Tqï _C…|æyês¡T ‘·eT
$T*f…+{Ÿ k˛<äs¡T\qT yê]+∫qfÒº yê]+∫ yê] #·s¡´\qT düeT]údüTÔHêïs¡T.
eTq nj·T´>±s¡÷¢ Ä#ês¡T´\÷ }]πø nyÓT]ø±≈£L Ç+>±¢+&é≈£L b˛sTT
edü÷Ô+{≤s¡T. wæø±>√ qT+&ç \+&ÉHé <ëø± nø£ÿ&ÉTqï Á|üyêdü uÛ≤s¡rj·TT\T
ø£{Ϻ+∫q >∑Tfi¯fl˝À¢q÷ eT‘· düe÷C≤\˝Àq÷ ñ|üq´dædüTÔ+{≤s¡T. yêfi¯flqT
n≥ø±sTT+∫q yês¡÷, ôV≤#·Ã]+∫q yês¡÷ mes¡÷ ˝Òs¡T. Bìì nø£ÿ&ç yêfi¯fl
W<ës¡´eTì eTq+ nqTø√e&É+ ˝Ò<äT. eTq >=|üŒ<äqeTH˚ nqT≈£î+≥THêï+.
eTq+ m+‘· >=|üŒyêfi¯fleTT ø±ø£b˛‘˚ yêfi¯ófl eTq#˚‘· e÷{≤¢&ç+#·Tø=ì eTØ
$+{≤s¡qT≈£î+≥THêïeTT. $y˚ø±q+<äT&çì nyÓT]ø± yêfi¯ófl ‘êy˚T |æ*|æ+#·Tø=ì
ôV’≤+<äe+ >∑T]+∫ #Ó|æŒ+#·Tø=ì uÛÒwüß>±Z ñ+<äì yÓT#·TÃ≈£î+fÒ ÄHê{Ï qT+&ç
áHê{Ï <ëø± <ëìì $y˚ø±q+<äT&ç >=|üŒ<äqeTH˚ nqT≈£îHêïeTT>±˙ yê]
düVü≤qo\eTqTø√˝Ò<äT.
b˛|t eùdÔ e#êÃ&ÉT >±˙ Mfi¯fl&ç>π Á|üXï¯ \≈£î »yêãT #ÓbÕŒ\+≥. ˝Òøb£ ˛‘˚
eTsê´<ä <äø£ÿ<ä+≥. $X¯«Væ≤+<ä÷|ü]wü‘Y Á|ü<ä]ÙdüTÔqï á <ë<ë–ØøÏ ª#·s¡Ãµ
nì yê] _C…|æ $TÁ‘·T\T ù|s¡Tô|{Ϻ düeT]údTü HÔ êïs¡T. Á>∑V≤ü + ôdsº TTHé‡qT #·+ù|dæ
ªeT‘· e÷]Œ&ÉT\T Ä>±*µ nì Væ≤+<ä÷‘·«yê<ä Vü≤+‘·≈£î\T n+fÒ, ªne⁄qT
eT‘· e÷]Œ&ÉT\ô|’q #·s¡Ã »s¡>±*‡+<˚µqì Væ≤+<ä÷‘·«yê<ä bÕ\≈£î\T ìqï>±ø£
yÓTTqï nq˝Ò<ë?
Ç+‘·≈£L @$T{Ï Mfi¯fl&É>∑<ä\#·T≈£îqï Á|üX¯ï\T? <˚X¯+˝À Å ¬ø’ düÔe
Á|ü#ês¡≈£î\T eT‘· e÷]Œ&ç\T m+<äT≈£î #˚düTÔHêïs√ #ÓbÕŒ\+≥, áXÊq´
sêÁcÕº\˝À y˚sêŒ≥T ñ<ä´e÷\qT #·]à m+<äT≈£î düeT]údüTÔqï<√ #ÓbÕŒ\+≥.
eT‘· e÷]Œ&ÉT\T ô|<ä›>± »s¡T>∑T‘·Tqï~ ˝Ò<äT>±˙ »s¡T>∑T‘·Tqïy˚Ts¡≈£î yê{ÏøÏ
Äø£]¸‘·T\e⁄‘·Tï~ <ä[‘·T\T, Ä~yêdüT\T. áXÊq´ sêÁcÕº\˝Àì Á|ü»\T ≈£L&Ü
Ä~yêdüT˝Ò. ø±ã{Ϻ á <˚X¯+˝Àì <ä[‘·T\T, Ä~yêdüT\T á düe÷»+˝Àq÷
221
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ b˛|tqT @eT&ÉT>∑T‘ês¡T? @+ #ÓbÕÔ&ÉT?
á <˚X¯+˝Àq÷ m+<äT≈£î ÇeT&É˝Òø£b˛‘·THêïs√ mø£ÿ&É qT+&√ e∫Ãq b˛|t <ëìøÏ b˛|t »yêãT #Ó|Œü ˝Ò&TÉ . m+<äTø£+fÒ y˚sêŒ≥Tyê<ä b˛sê≥+˝À nÁ>∑u≤Û >±q
#ÓbÕŒ\+≥ ! ñqï Hê>±˝≤+&é Á|ü»\T u≤|æºdüTº\T, πø<∏ä*ø˘\T ø±s¡T. $X¯«Væ≤+<ä÷|ü]wü‘Y
<ä[‘·T\≈£î ôV’≤+<äe+‘√ ñ+&˚~ ˇø£ $ø£è‘·yÓTÆq dü+ã+<Ûä+. ˇø£ #˚wüº\≈£î b˛|t @ e÷Á‘·+ »yêãT #Ó|üŒ>∑\&√ u≤|æºdüTº\ #·s¡´\≈£î n+‘·ø£+fÒ
$wüj·T+ ‘êqT ìsêø£]+#˚ <ëì <ë«sê ‘·qqT ‘êqT ìs¡«∫+#·Tø√e&É+ m≈£îÿe #Ó|üŒ˝Ò&ÉT.
n|ü&É|ü&ÉT »s¡T>∑T‘·T+≥T+~ (Nø£{Ï n+fÒ yÓ\T‘·Ts¡T ˝Òì#√≥T , ˝Òø£ dæú‹ ø±>±, áXÊq´ sêÁcÕº\˝Àì y˚sêŒ≥Tyê<ä b˛sê{≤\≈£î eT‘·+‘√ @yÓTHÆ ê
nì ìs¡«∫+∫q≥Tº). ôV’≤+<äe+ ‘êqT yÓ*y˚dæq <ä[‘·T\ <ë«sê ‘·qqT ‘êqT dü+ã+<ÛäeTT+fÒ n~ #ê˝≤ |üs√ø£åyÓTÆq<˚. Hê>±, yÓTsTTr, U≤d”, >±s√ ‘·~‘·s¡
ìs¡«∫+#·T≈£î+≥T+~. <ëì ñìøÏøÏ <ä[‘·T\T nedüs+¡ , yê] yÓ*y˚‘· nedüs+¡ . C≤‘·T\T #ê]Á‘·ø£+>±, kÕ+düÿ è‹ø£+>± @ s√p ‘·øÏÿq uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À uÛ≤>∑+
ø±˙ <ä[‘·T\≈£î ôV’≤+<äe+‘√ @eTedüs¡+ ñ+~? n+≥sêì‘·q+ @<√ ˇø£ ø±s¡T. Á_{Ïwtyês¡T ø£èÁ‹eT+>± ìs¡«∫+∫q Ç+&çj·÷≈£î eTq+ uÛ≤s¡‘Y nì
y˚Ts¡≈£î bÕ{Ïdü÷ÔH˚ ñHêï, bÕ{Ï+#·&É+ ‘·|üŒì ˇ|ü≈£î+≥THêï+. MT]+ø£ n˙ï ù|s¡T ô|≥Tºø=ì <ëì ∫Á‘·|ü≥+ MT<ä eTeTø±s¡+ ô|+#·Tø=ì <ëìì <˚X¯uÛÑøÏÔ
eT]∫b˛sTT $TeTà*ï MTs¡T Væ≤+<äTe⁄\T>± uÛ≤$+∫ e÷‘√ ñ+&É+&ç nì nì eTT<äT>› ± |æ\T#·T≈£î+≥THêï+. <ëìì ø±<äH˚ yêfi¯flqT <˚XÁ¯ <√VüQ\T, y˚sêŒ≥T
Væ≤+<äTe⁄\T n+fÒ <ä[‘·T\T m+<äT≈£î ˇ|üø√yê*? ˇ|ü≈£î+fÒ n~ yê] yê<äT\T n+≥THêï+. Ç~ eTq düeTùd´ ‘·|üŒ y˚¬se«]B ø±<äT. <ëìøÏ $X¯«
<ä j · T nì Væ ≤ +<ä T e⁄\T dü + ‘√wæ + #ê* >±˙ ˇ|ü  ø√≈£ î +&É ‘· e T≈£ î Væ≤+<ä÷ |ü]wü‘Y Hêj·T≈£î\T b˛|tqT n&ç>π <˚eTT+~? Äj·Tq #Óù|Œ<˚eTT+≥T+~
dü÷Á‘· ÁbÕj·T+>± <˚e⁄ì eTT+<äT düe÷q Vü≤À<ë ø£*Œ+#˚ eT‘·+˝ÀøÏ b˛‘êeT+fÒ
<ëìøÏ me]H√ düe÷<Ûëq+, dü+C≤sTTw” n&É>∑&É+˝À ns¡úy˚TeTsTTHê ñ+<ë?
ˇø£ÿs√E ≈£L&É n+≥sêì‘·HêìøÏ e´‹πsø£+>± ˇø£ ñ<ä´eT+>±˙ b˛sê≥+>±˙
#˚j·Tì Væ≤+<ä÷‘·«yê<äT\≈£î ` <ä[‘·T\T Ŭø’ düÔe+˝ÀøÏ m+<äT≈£î b˛‘·THêïs√
#Ó|üŒeT+≥÷ πø<∏ä*ø˘\ b˛|tqT Á|ü•ï+#˚ ns¡Ω‘· mø£ÿ&ç~?
Ä~yêdüT\T ndü\T @ ns¡+ú ˝Àq÷ Væ≤+<äTe⁄\T ø±s¡T. yês¡T Ŭø’ deÔü +˝ÀøÏ
b˛‘˚ Ŭø’ düÔe⁄\T ô|s¡T>∑T‘ês¡T>±˙ Væ≤+<äTe⁄\T ‘·>∑Zs¡T. Væ≤+<äTe⁄\T ø±ìyêfi¯ófl
Å ¬ø’ düÔe+˝ÀøÏ b˛e&ÜìøÏ M\T˝Ò<ä+≥÷ yê]ì XÊdæ+#·&ÜìøÏ M¬ses¡T?
Ä~yêdüT\T ‘·eT Ä~yêd” |üP»\πø |ü]$T‘·yÓTÆq+‘· ø±\+ yê] <˚e⁄fi¯flqT
Áu≤Vü≤àD°ø]£ +∫ yê]ì ôV≤’ +<äe kÕ+düÿ è‹ø£ Ä~Û|‘ü ´· + øÏ+<ä ñ+#·Tø√e#·TÃqT.
yês¡T Ŭø’ deÔü yÓ÷ ÇkÕ¢+ eT‘·y÷Ó |ü⁄#·TÃ≈£î+fÒ n~ kÕ<Û´ä + ø±<äT. Ç<˚ Væ≤+<ä÷‘·«
yê<äT\ |òTü Àwü nsTT‘˚ n~ yê] düeTdü´. <ëìøÏ b˛|t m+<äT≈£î »yêãT #ÓbÕŒ*?
Çø£ áXÊq´ sêÁcÕº\ b˛sê{≤\qT Ŭø’ düÔe+‘√ eTT&çô|≥º&É+ ø£+fÒ
‘Ó*$‘·≈î£ ÿe‘·q+ y˚sπ @MT ñ+&É<Tä . ˇø£yfi˚ ¯ @yÓTHÆ ê dü+ã+<Û+ä ñ+<äqT≈£îHêï
222 223
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
C≤‹ Äø±+ø£å ø±<äT e÷qe‘·≈£î nee÷q+
‘·q ndü\T s¡+>∑T <ë#·Tø√e&É+ n≥˝ŸJøÏ kÕ<Ûä´+ ø±e&É+ ˝Ò<äT.
Äj·TqqT <˚X¯ Á|ü<ÛëqeT+Á‹>± uÛ≤s¡rj·T »q‘êbÕغyês¡T
Á|ü‹bÕ~+∫q Hê{Ï qT+&ç ˇø£ Á|üVü≤düq+ #·÷düTÔHêï+.
n≥˝Ÿ;Vü‰Ø yêCŸù|sTT Væ≤+<ä÷‘·«yê<äT\˝À ªñ<ës¡yê~µ n˙, n<ë«˙
e+{Ï ø£s&¡ TÉ >∑{qºÏ Væ≤+<ä÷‘·«yê<äT\≈£L Äj·Tq≈£L #ê˝≤ ‘˚&Ü ñ+<ä˙ eTq*ï
yês¡T qeTàeT+≥÷ e#êÃs¡T. qeTà<ä\#·T≈£îqïyês¡T qeTTà‘·THêïs¡T. <ëìøÏ
‘·–q e÷≥\T n≥˝ŸJ n|ü&É|ü &ÉT e÷{≤¢&TÉ ‘·T+{≤s¡T. ø±˙ dü+|òTt |ü]yêsY
e÷‘·èdü+düú nsTTq ÄsYmdtmdt |ü≥¢ ‘·q $<Û˚j·T‘·qT Äj·Tq |ü<˚ |ü<˚
Á|üø£{Ï+#·T≈£îì C≤Á>∑‘·Ô |ü&ÉT‘·T+{≤&ÉT. ÄsYmdtmdtπø ø±<äT ìqï yÓTTqï |ü⁄{Ϻq
ã»s¡+>¥<fiä Ÿ≈î£ ≈£L&Ü Äj·Tq $<Û̊jT· T&Éì u≤Á;eTd”<Tä ≈£L*Ãy˚‘· yê]¸ø~£ Hêq
Äj·Tq nqïe÷≥\T, eTs¡Tdü{Ï s√E <ëìøÏ∫Ãq $es¡D eTq≈£î #Ó|ü⁄ÔHêïsTT.
Ä e÷≥\ dü+<äsꓤìï ˇø£kÕ] >∑Ts¡TÔ #˚düT≈£îì Ä e÷≥\ uÛ≤yêìï Ä
‘·s¡Tyê‘· #·]Ã+#·T≈£î+<ë+. u≤Á;eTd”<äT ≈£L*Ãy˚‘· πødüT˝À dæ_◊ #ê]®w”≥T
ô|{Ϻq ø±s¡D+>± m˝Ÿ.¬ø. n<ë«˙, ñe÷uÛ≤s¡‹, eTTs¡∞eTH√Vü≤sY CÀwæ\T
πø+Á<ä πø_HÓ{Ÿ qT+&ç sêJHêe÷ #˚j·÷\ì Á|ü‹|üøå±\T &çe÷+&é #˚XÊsTT.
H˚se¡ Tj·TeTsTTq sê»ø°j÷· \˝À #ê]®w≥” T ô|≥º&Üìø° ô|≥ºøb£ ˛e&Üìø°
ñqï ‘˚&Ü dü«\Œy˚T ø±ã{Ϻ ª#ê]®w”≥T ô|{Ϻq+‘· e÷Á‘êq e÷ yêfi¯ó¢ sêJHêe÷
#˚j·Tqø£ÿs¡˝Òµ<äì yêCŸù|sTT <äu≤sTT+∫ }s¡T≈£îì ñ+fÒ dü>∑≥T uÛ≤s¡‘·
sê»ø°j·Ty˚‘·Ô HÓ’C≤ìï Á|ü<ä]Ù+#ê&ÉqT≈£îì Á|ü»\T }s¡T≈£î+<äTπsyÓ÷.
ø±˙ yêCŸù|sTT nø£ÿ&ç‘√ Ä>∑˝Ò<äT. ªÄ eTT>∑TZs¡÷ H˚s¡+ #˚j·T˝Ò<äTµ
nì <äu≤sTT+∫ ≈£L&Ü }s¡Tø√˝Ò<äT. ªu≤Á;eTd”<äT ≈£L*Ãy˚‘· H˚s¡y˚T ø±<äT,
n~ C≤‹ eTH√;Ûwüº+µ nHêï&ÉT.
e÷eq Vü≤≈£îÿ\ y˚~ø£ (HRF) ø£s¡|üÁ‘·+, &çôd+ãsY 2000
224
C≤‹ Äø±+ø£å ø±<äT e÷qe‘·≈£î nee÷q+
n~ @ C≤‹ eTH√;Ûwüº+? Væ≤+<äTe⁄\+<ä] eTH√;Ûwüº+ ≈£L&Ü ø±<äT.
‘·eTqT ‘êeTT Væ≤+<äTe⁄\T>± uÛ≤$+#·T≈£îH˚yê]˝À ≈£L&Ü #ê˝≤eT+~ Ä eTd”<Tä
≈£L*Ãy˚‘· >=|üŒ |üì nqTø√˝Ò<äT. n+<äT˝À sêeTuÛÑ≈£îÔ\÷ ñHêïs¡T, nø£ÿ&É
ˇø£|ü&=ø£ sêe÷\j·T+ ñ+&ç+<äì qy˚Tàyês¡÷ ñHêïs¡T. #·]Á‘·˝À m|ü&√
»]–+<√ ˝Ò<√ ‘Ó*j·Tì $wüj·÷ìï Ä<Ûës¡+ #˚düT≈£îì $<˚«cÕ\T ¬s#·Ã>=≥º&É+
_ÛqïeT‘ê\÷ dü+Á|ü<ëj·÷\÷ ø£*dæ ã‘·ø±*‡q uÛ≤s¡‘· Á|üC≤kÕ«e÷´ìøÏ eT+∫~
ø±<äqï Ç+–‘·+ ñqïyê¬se«s¡÷ u≤Á;eTd”<äT ≈£L*Ãy˚‘·qT Vü≤]¸+#·˝Ò<äT.
Vü≤]¸+#·ø£b˛>± _Ûqï dü+Á|ü<ëj·÷\ düVü≤JeHêìøÏ >=&ɶ*ô|≥Tº e+{Ï #·s¡´>±
<ëìì >∑T]Ô+#ês¡T.
eTq <˚X¯+˝Àì _Ûqï eT‘ê\≈£î #Ó+~q ÁbÕs¡úHê düú˝≤\H=ø=ÿø£ÿ <ëì˙
rdüTø=ì yê{Ï #·]Á‘· ‘·e⁄«≈£î+≥÷ b˛‘˚ @<√ ˇø£ <äX¯˝À ˇø£ _Ûqï ÁbÕs¡úHê
dü+Á|ü<ëj·÷ìøÏ #Ó+~q |üPC≤düú˝≤ìï qj·÷H√uÛÑj·÷H√ ÄÁø£$T+#·Tø=ì,
˝Òø£ ‘·eT |üPC≤ dü+Á|ü<ëj·T+˝ÀøÏ ø£*ù|düTø=ì ø£{Ϻqy˚ ãVüQXÊ m≈£îÿe
ñ+{≤j·Tì >∑T]ÔkÕÔ+. Ç|ü&ÉT Ä ‘=*Hê{Ï |üPC≤ düú˝≤\ìï{Ï˙ |ü⁄qs¡T<ä∆]+#˚
ø±s¡´Áø£eT+ ô|≥Tº≈£î+fÒ eTq düe÷»+˝À kÕeTs¡dü´+, düVü≤Jeq+ kÕ<Ûä´+
ne⁄‘êj·÷? ø±eì yÓTC≤]{° Á|ü»\≈£î ‘Ó\TdüTqT ø±ãfÒº u≤Á;eTd”<äT
≈£L*Ãy˚‘q· T n~Ûøu£ ≤Û >∑+ Á|ü»\T Vü≤]¸+#·˝<Ò Tä . u≤Á;eTd”<Tä ñqï#√≥ ˇø£|ü &ÉT
sêe÷\j·T+ ñ+&ç+<äì q$Tà‘˚ ≈£L&Ü ô|’ Á|üXï¯ y˚dTü ø√ø£ ‘·|Œü <äT, ô|’ düe÷<Ûëq+
#Ó|ü ø√ø£ ‘·|Œü <äT. ø±˙ ìC≤ìø£øÿ£ &É ˇø£ sêe÷\j·T+ ñ+&ç+<äì uÛ≤$+#·&ÜìøÏ
Ä<Ûësê\THêïj·Tì dü+|òtT|ü]yêsY≈£î #Ó+~q #·]Á‘·ø±s¡T\T ‘·|üŒ y˚πs
#·]Á‘·ø±s¡T˝…e«s¡÷ ˇ|üø√e&É+ ˝Ò<äT.
n<ä{≤¢ ñ+∫, j·÷uÛ…’ @fi¯¢Hê&ÉT dü+|òtT|ü]yêsYyês¡T Ä eTd”<äT˝ÀøÏ
<=+>∑‘·q+>± ø=ìï $Á>∑Vü‰\qT #=|æŒ+#·&É+ <ë«sê ÁbÕs¡+uÛÑyÓTÆq á ø£èÁ‹eT
ª$yê<ëìøϵ yêCŸù|sTT #Ó|æŒq |ü]cÕÿs¡+ Äj·Tq eTH√uÛ≤yê\qT eT]+‘·
‘˚≥‘Ó\¢+ #˚dæ+~. ªÄj·TH˚+ nHêï&ÉT? Væ≤+<äTe⁄\T, eTTdæ¢+\T ˇø£ #√≥
≈£Ls¡TÃì |ü]cÕÿs¡+ #˚düTø√yê\H˚ ø£<ë nHêï&ÉT?µ nì Äj·Tq n_Ûe÷qT\T
<äu≤sTT+#˚ Á|üj·T‘·ï+ #˚düTÔHêïs¡T. Äj·Tq nqï~ n~ ø±<äT. &çôd+ãsY 6e
225
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ C≤‹ Äø±+ø£å ø±<äT e÷qe‘·≈£î nee÷q+
‘˚Bq e÷{≤¢&TÉ ‘·÷ ªu≤Á;eTd”<Tä ≈£L*Ãy˚‘˝· À H˚s+¡ @eTT+~? n<=ø£ C≤rj·T <˚XÊìπø nee÷qø£s¡eTsTTq Ä |òüT≥q≈£î dü+πø‘·yÓTÆq &çôd+ãsY 6
uÛ≤ee´ø°øÔ s£ D¡ . n~+ø± |üP]Ôø±˝Ò<Tä µ nHêï&ÉT. eTs¡Tdü{Ï s√E Ä n_ÛÁbÕj·÷ìï Hê&ÉT ˇø£ eTTdæ¢+ eT+Á‹ Ç∫Ãq s¡+C≤Hé ÇbòÕÔsY $+<äT˝À bÕ˝§Z+≥÷
$e]dü÷,Ô n~ @ $<Û+ä >± |üP]Ô ø±>∑\<√ #ÓbÕŒ&ÉT. ªø√s¡Tº rs¡TŒ sêe÷\j·÷ìøÏ njÓ÷<Ûä´˝À sêe÷\j·T ìsêàD≤ìï C≤‹ Äø±+ø£å>± e]ídü÷Ô eTTdæ¢+\T <ëìøÏ
nqT≈£L\+>± sêe#·TÃ, ˝Ò<ë eTTdæ+¢ \T Væ≤+<äTe⁄\ Äø±+ø£qå T eTìï+∫ nø£ÿ&É ˇ|üø=ì eTd”<äT ø£≥Tºø√e&ÜìøÏ y˚πs mø£ÿ&Ó’Hê C≤>± n&ÉTø√ÿe&Éy˚T <ëìøÏ
yê]ì sêe÷\j·T+ ø£≥Tºø√ìj·T´e#·TÃ. yê]øÏ eTd”<äT ø£≥Tºø√e&ÜìøÏ |ü]cÕÿs¡eTì Á|üø£{Ï+#˚ e´øÏÔì Á|ü<ÛëqeT+Á‹>± Ä<ä]+#·&É+ dü+>∑‹ n≥T+∫,
Væ≤+<äTe⁄\T y˚πs mø£ÿ&ÉsTTHê C≤>± #·÷|æ+#·e#·Tõ nHêï&ÉT. Væ≤+<äTe⁄\÷ eTìwæ>± >ös¡$+#·&É+ kÕ<Ûä´e÷?
eTTdæ¢+\÷ ø£*dæ ≈£Ls¡TÃì e÷{≤¢&ÉTø=ì |ü]wüÿ]+#·Tø√e&É+ n+fÒ ns¡ú+ y√≥T¢ y˚j·Tì »q+ dü+>∑‹ n≥T+∫, y˚dæq yê]˝À düVæ≤‘·+ yÓTC≤]{°
Ç~! Ç+ø=ø£sø¡ +£ >± #ÓbÕŒ\+fÒ ø√s¡Tº rs¡ŒsTTHê sêe÷˝j·÷ìøÏ nqT≈£L\+>± M]øÏ y√≥T y˚jT· ˝Ò<Tä . nsTTq|üŒ{Ïø° s¡øs£ ø¡ ±\ neø±X¯yê<äT\qT yÓqøπ düTø=ì
sêyê*, ˝Ò<ë eTTdæ+¢ \T ø√s¡T˝º À >¬ *∫Hê sêe÷\j·T+ ìsêàD≤ìøÏ ‘·\ ˇ>±Z*, á Væ≤+<ä÷‘·« ñHêà<äT\T >∑<Ó›HÓø±ÿs¡T. Á|üC≤kÕ«e÷´ìï nee÷q|ü]#˚ ‘·eT
˝Ò<ë... sê»ø°j·T˙‹øÏ C≤‹ Äø±+ø£å nì ù|s¡T ô|{Ϻ ªñ<ës¡yê~µ nqï eTTUÀ{≤
˝Ò<ë @+ »s¡T>∑T‘·T+<√ yêCŸù|sTT #Ó|üŒqø£ÿπs¢<äT. $X¯«Væ≤+<ä÷|ü]wü‘Y ‘·–*+∫q yêCŸù|j·TTì <ë«sê <ëìì |ü*øÏdüTÔHêïs¡T.
Hêj·T≈£î\T Äj·Tq>±] Á|üø£≥q≈£î düŒ+~dü÷Ô yÓ+≥H˚ #ÓbÕŒs¡T. πs|ü⁄ sêqTqï á Á|üVü≤düHêìøÏ m+‘·ø±\+ Áù|ø£å≈£î\T>± ñ+{≤eTqï<˚ eTq+
»qe] e÷dü+ qT+&ç njÓ÷<Ûä´˝À sêe÷\j·T ìsêàD≤ìøÏ ñ<ä´eT+ yÓTT<ä\T ìs¡ísTT+#·Tø√e\dæq $wüj·T+.
ô|&É‘êeTì nHêïs¡T. Ç+ø£ yê]ø° n≥˝Ÿ ;Vü‰Ø yêCŸù|sTTø° ‘˚&Ü mø£ÿ&ÉT+~?
ˇø£] eTqdüT˝Àì e÷≥\T eTs=ø£s¡T H√{Ï‘√ #ÓbÕŒs¡T. ˇø£] e÷≥\˝Àì
U≤∞\qT eTs=ø£s¡T ‘·eT Á|ü‹q\‘√ |üP]kÕÔs¡T.
yêCŸù|sTT ø£$ n˙ kÕVæ≤‘·´ $\Te\T m]–q e´øÏÔ n˙ n+{≤s¡T.
ø±˙ @ e÷Á‘·+ düTìï‘·yÓT]–q e´øÏÔ nsTTHê á e÷≥\T e÷{≤¢&É&ÜìøÏ
s¡+C≤Hé ÇbòÕsÔ Y $+<äTqT m+#·Tø√&ÉT. n+<äT˝Àq÷ ‘·q øπ _HÓ{Ÿ düV≤ü #·sT¡ &ÉsTTq
ˇø£ eTTdæ¢+ eT+Á‹ Ç∫Ãq ÇbòÕÔsY $+<äTqT m+#·Tø√&ÉT. Væ≤+<äTe⁄\˝À
dü+|òtT|ü]yêsY ñHêà<äT\TqïfÒº eTTdæ¢+˝˝Àq÷ eT‘√Hêà<äT\THêïs¡T. ø±˙
u≤Á;eTd”<äT ≈£L*Ãy˚‘· yê]ì e÷Á‘·y˚T ø£\es¡ô|≥º˝Ò<äT. eT‘√Hêà<ëìøÏ
<ä÷s¡+>± ñ+&˚ eTTdæ¢+\qT ≈£L&Ü ø£\es¡ô|{Ϻ+~. yÓTÆHê]{° eT‘·düTÔ\
dü+Á|ü<ëj·÷\≈£L eT‘· Ä#êsê\≈£L s¡ø£åD ø£*Œ+#˚ ˝ÖøÏø£yê<ä dü÷Á‘·y˚T<Ó’‘˚
uÛ≤s¡‘· sêC≤´+>∑+˝À ñ+<√ n~ ÄHê&ÉT <Ûä«+düeTsTT+<äì uÛ≤$+#ês¡T.
eTTdæ+¢ \T e÷Á‘·yT˚ ø±<äT, Á|üC≤kÕ«$Tø£yê<äT\+<äs÷¡ n<˚ $<Û+ä >± uÛ≤$+#ês¡T.

226 227
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
Væ≤+<ä÷‘·«yê<äT\ \ø£å ´y˚T$T{Ï?
$dæ–dü÷Ô ñ+fÒ ªyêfi¯fl Çwüºy˚T ø±˙ ˝…eTàµì ˇù|ŒdüT≈£î+{≤s¡ì eTq
Væ≤+<ä÷‘·«yê<ä k˛<äs¡T\ ÄX¯. njÓ÷<Ûä´ $wüj·T+˝À Ç|üŒ{Ïπø <˚X¯+˝À #ê˝≤
eT+~ á ªeT÷&éµ˝ÀøÏ e#êÃs¡T eTTdæ¢+\‘√ düVü‰. $∫Á‘·y˚T$T≥+fÒ ˇø£<ëì
‘·sê«‘· eTs=ø£ düú˝≤ìï >∑T]+∫ @<√ ˇø£ $yê<ä+ ˝ÒeBdüTÔ+fÒ yêfi¯fl|ü≥¢
yÓT‘·ø£ yÓ’K] Á|ü<ä]Ù+#·&É+ eT+∫~ ø±<äqï n_ÛÁbÕj·÷ìøÏ sêe&ÜìøÏ ã<äT\T
yÓTT<ä{Ï &çe÷+&é ˇù|ŒdüT≈£î+fÒ $T–*q$ ˝ÒeBùdyês¡T ø±s¡ì $E„\T düV≤æ ‘·+
nqT≈£î+≥THêïs¡T.
|ü⁄sêedüTÔ XÊK nBÛq+˝À ñqï eTTdæ¢+ kÕ+Á|ü<ëj·÷ìøÏ #Ó+~q
|üsê´≥ø£ düú˝≤\˝À eTTdæ¢+\qT qe÷E #˚düTø√ìkÕÔs¡T ø£<ë ! ôV’≤+<äe
kÕ+Á|ü<ëj·÷ìøÏ #Ó+~q |üsê´≥ø£ düú˝≤\˝À Væ≤+<äTe⁄\qT |üP»\T m+<äT≈£î
#˚düTø√ìe«s¡T? nì á eT<Ûä´ dü+|òtT |ü]yêsY Hêj·T≈£î˝§ø£ ø=‘·Ô Á|üX¯ï
˝ÒeBXÊs¡T.
Á|üX¯ï n&çπ> |ü<ä∆‹ m{≤¢>∑T+≥T+<ä+fÒ n~ ì»y˚Tqì $H˚yêfi¯ófl
nqTø√yê*. Ä ‘·s¡Tyê‘· n+<äT˝Àì n_ÛjÓ÷>∑+ Hê´j·TyÓTÆq<˚ nqTø√yê*.
ø±˙ ‘êCŸeTVü≤˝Ÿ˝À qe÷E #˚j·Tì∫ÃqfÒ¢ nH˚ø£ ªôV’≤+<äeµ |üsê´≥ø£
πø+Á<ë\˝À Væ≤+<ä÷ |üP»\T #˚düTø√ìkÕÔs¡T. ø=ìï#√≥¢ (ñ<ëVü≤s¡D≈£î
eTVü≤ã÷uŸq>∑sY õ˝≤¢˝Àì Ä\+|ü⁄s¡+˝À) |ü⁄sêedüTÔ |üsê´≥ø£ πø+Á<ä+˝À >∑T&û
ñ+~ <äsêZ ≈£L&Ü ñ+~. »s¡T|ü⁄ø√ìe«ì~ $yê<ä+ ñqï#√≥¢ e÷Á‘·y˚T. n~
≈£L&Ü øπ e\+ XÊ+‹ kÕeTs¡kÕ´\ ø√düyT˚ ‘·|Œü ª≈£îVü≤Hê ˝ÖøÏø£ yê<ä+µ |ò*ü ‘·+>±
ø±<äT. Ç$ ìC≤ìøÏ n+<ä]ø° ø=+#Ó+ Ä˝À∫ùdÔ >∑Ts¡TÔø=#˚à $wüj·÷˝Ò. sêeT|üŒ
qT+&ç Vü≤+|æ <ëø± Væ≤+<ä÷ |üP»\T »]π> |üsê´≥ø£ düú˝≤\T n+<äs¡÷ #·÷ùd
ñ+{≤s¡T. ø±ì ìØ“¤‹>± <äu≤sTTdüT+Ô fÒ eTq yÓT]–q $wüj÷· ˝Ò eT]∫b˛‘êeTT.
Á|üC≤‘·+Á‘· yês¡|Áü ‹ø£, 24.12.2000
228
Væ≤+<ä÷‘·«yê<äT\ \ø£å ´y˚T$T{Ï?
njÓ÷<Ûä´ $wüj·T+˝À ª$dæ–+∫ ˇ|æŒ+#˚µ e÷sêZìï Væ≤+<ä÷‘·«yê<äT\T
#ê˝≤ H˚s¡TŒ>± neT\T #˚düTÔHêïs¡T. e#˚à »qe] qT+&ç eT∞fl ªø£s¡ùde yÓTT<ä\T
ô|&É‘ê+µ nì nø£kÕà‘·T>Ô ± ˇø£&TÉ Á|üø{£ kÏ ÕÔ&TÉ . ª$Á>∑V‰ü \÷ sêfi¯Sfl #˚sy¡ d˚ Tü HÔ êï+µ
nì Ç+ø=ø£&ÉT Á|üø£{ÏkÕÔ&ÉT. ªñ‘·Ôs¡Á|ü<˚XŸ˝À ¬s&é n\sYºµ n˙ ª»q+ >∑T+&Ó\˝À
ñÁ~ø£Ô‘·µ n˙ |üÁ‹ø£\T sêkÕÔsTT. ªá ˇø£ÿ{Ï ˇù|ŒdüT≈£î+fÒ b˛˝Ò<ëµ
nqT≈£îH˚≥≥Tº #˚kÕÔs¡T.
n+‘·˝À &Ûç©¢˝À ≈£î‘·TuŸ$THêsY >∑T]+∫ ø=‘·Ô $yê<ä+ y˚s=ø£ dü+|òtT
|ü]yêsY dü+düú ˝ÒeBdüTÔ+~. nø£ÿ&É |üP»˝À, j·T»„yÓ÷ #˚kÕÔeTì ãj·T\T
<˚s¡T‘ês¡T. b˛©düT\T ìùw<Û뻄\T Á|üø£{Ï+#ês¡˙ ≈£î‘·TuŸ$THêsY |ü]düsê\˝À
ø£s¡÷Œ¤´ yê‘êes¡D+ HÓ\ø=ì+<ä˙ |üÁ‹ø£\T sêkÕÔsTT.
ªsêe÷\j·T+ ø£≥Tºø√ì#˚ÃùdÔ Ç{≤¢ mø£ÿ&É |ü&ç‘˚ nø£ÿ&É $yê<ë\T
˝ÒeBj·T≥+ e÷H˚kÕÔπsyÓ÷ ø£<ëµ nì dü>∑≥T Á|ü»\T nqT≈£îH˚≥≥Tº #˚kÕÔs¡T.
yêfi‚flB e÷qTø√s¡T. yêfi¯fl≈£î ø±e\dæ+~ ìC≤ìøÏ >∑Tfi¯ófl ø±<äT, ≈£L*Ã
y˚dæq |ü$Á‘· düú˝≤\ |ü⁄qsêÁø£eTD≤ ø±<äT. yêfi¯fl≈£î ø±e\dæ+~ Væ≤+<ä÷
düe÷»+˝À ndüVü≤q+ ô|s¡>∑&É+. yêfi¯fl≈£î ø±e\dæ+~ Væ≤+<ä÷ düe÷»+˝À
$<˚«wü dü+düÿ è‹ ô|s¡>∑&É+.
ndüVü≤q+, <˚«wü+ ì+&çq eTqTwüß\T Á|üC≤kÕ«e÷´ìøÏ X¯Á‘·Te⁄\T>±
e÷s¡‘ês¡T. ìj·T+‘·\qT Äsê~ÛkÕÔs¡T, ÄVü‰«ìkÕÔs¡T. »s¡à˙˝Àq÷ Ç≥©˝Àq÷
bòÕdæ»+ sê»´+ #˚dæq nìï <˚XÊ\˝Àq÷ bòÕdædüTº sê»ø°j·÷\T Á|ü»\˝À @<√
ˇø£ yÓTHÆ ê]{° C≤‹|ü≥,¢ eT‘·dTü \Ô |ü≥¢ <˚«cÕ˙ï ndüV≤ü Hê˙ï s¬ #·Ã>=≥º&+É <ë«sêH˚
ñìøÏ˝ÀøÏ e#êÃsTT, yê´|æ+#êsTT. yÓTÆHê]{° C≤‘·T\|ü≥¢, eT‘·düTÔ\ |ü≥¢ Ç‘·s¡
Á|ü»\˝À e´‹πsø£‘· πs¬ø‹Ô+#·&ÜìøÏ yês¡T #·]Á‘· qT+&ç m+|æø£ #˚düT≈£îqï
|òTü ≥q\˝À m+‘√ ø=+‘· dü‘´· eTT+fÒ ñ+&Ée#·TÃqT ≈£L&Ü. j·T÷<äT\˝À #ê˝≤
eT+~ yê´bÕs¡düTÔ\T ` n+<äT˝ÀqT e&û¶ yê´bÕs¡düTÔ\T ` ø±e&É+ e\¢ yê]øÏ
e´‹πsø£+>± <˚«wü+ sπ ø¬ ‹Ô+#·&ÜìøÏ ø±e\dæq kÕe÷õø£ yê‘êes¡D+ HêJ\≈£î
<=s¡ø£&É+ ô|<ä› ø£wüº+ ø±˝Ò<äT. Ä dü+|òüT≥q\≈£î dü+ã+~Û+∫q ‘·bıŒ|ü\
$y˚#·q˝À »q+ ≈£Ls¡T≈£îb˛sTTq ø=B› bòÕdædüTº\ $<˚«wü nC…+&Ü ø£fi¯fl≈£î
ø£ì|æ+#·≈£î+&Ü b˛j˚T Á|üe÷<ä+ ñ+~.
229
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ Væ≤+<ä÷‘·«yê<äT\ \ø£å ´y˚T$T{Ï?
bÕøÏkÕÔHé ø£oàsY˝ÀøÏ $T*f…+{Ÿ eT‘·yê<äT\qT |ü+|æ+#·&É+ ˝Ò<ë? yê]øÏ ‘Ó\TdüTqT. ìC≤ìøÏ Ä <ÛÓ’s¡´+ ñ+&ÉãfÒº ˇø=ÿø£ÿ eTd”<äT >∑T]+∫ Ç+‘·
|ü+|ædüTÔqï~. á <˚XÊìï @*q eTTdæ¢+ qyêãT\T, düT˝≤ÔqT\˝À ôV’≤+<äe >=&Ée #˚dTü HÔ êïs¡T. <˚«cÕìï $|üØ‘·+>± Äsê~Û+#˚ yê]˝À yÓTC≤]{° e´øÏ>Ô ‘∑ +· >±
eT‘· ∫Vü‰ï\|ü≥¢ ndüV≤ü q+ Á|ü<]ä Ù+∫q yês¡T ˝Òsê? ñHêïs¡T. >∑Tfi¯flqT ≈£L*Ã, |æ]øÏyêfi¯ófl.
$Á>∑V‰ü \ eTT≈£îÿ\T, #Óe⁄\T ‘Ó>q∑ ]øÏ ‘·eT $XÊ«kÕ\ >±&Û‘É q· T Á|ü<]ä Ù+#·T≈£îqï nsTT‘˚ mìï eTd”<äT\T ≈£L\Ã>∑\s¡T, mìï >∑Tfi¯ófl ø£≥º>∑\s¡T nqï
yês¡T ˝Òsê? ñHêïs¡T. ˝…ø£ÿ\‘√ ì$T‘·Ô+˝Òì Á|üjÓ÷»q+ ˇø£{Ï Ä >=&Ée qT+&ç yês¡T |ü⁄wüÿ\+>±
n+<äTe\¢ bÕøÏkÕÔHéqT ÁøϬø{Ÿ e÷´#Y\ ø√dü+ eTq <˚XÊìøÏ ÄVü‰«ì+#· b˛>∑T #˚düT≈£î+≥THêïs¡T. n~ ‘·eT bòÕdædüTº nC…+&Ü≈£î ‘·–q düe÷»+>±`
e<äì› , $<Û«ä +düyTÓ qÆ ôV≤’ +<äe eT‘· ∫Vü‰ï\qT ã\Á|üj÷Ó >∑+‘√ |ü⁄qs¡T<ä]∆ <ë›eTì <˚«wü+, ndüVü≤q+, nqTe÷q+ ì+&çq düe÷»+>± Ç+&çj·÷qT e÷s¡Ã&É+.
Væ≤+<ä÷‘·«yê<äT\T nqï|ü&ÉT düŒ+<äq \_ÛdTü +Ô ~. njÓ÷<Û´ä ˝À u≤Á; eTd”<Tä qT eTq+ eTd”<äT\T, >∑Tfi¯ófl ˝…ø£ÿô|≥Tº≈£î+≥÷ á $wüj·T+ eTs¡∫b˛‘˚ ø£wüº+.
≈£L˝ÒÃdæq düú\+˝À sêe÷\j·÷ìï ø£≥º&É+ ªC≤‹ Äø±+ø£åµ nì yêCŸù|sTT sêuÀj˚T 20 @fi¯fl˝À Mfi¯ófl u≤Á; eTd”<äT ˝≤>± Ç+ø=ø£ eTd”<äTqT
nHêï, eTTdæ¢+\≈£î z≥TVü≤≈£îÿ ñqï+‘·ø±\+ yê]ì eT+∫ #˚düTø√e&É+ ø√dü+ ≈£L\Ã˝Òø£b˛e#·TÃ. ≈£î‘·TuŸ$THêsYqT >∑T&ç>± e÷s¡Ã˝Òø£b˛e#·TÃ. ø±˙ ‘·eT
≈£îVü≤Hê ˝ÖøÏø£yê<ä sê»ø°j·÷\T düJe+>± ñ+{≤sTT ø±ã{Ϻ yê]øÏ z≥T Bs¡øÈ ±*ø£ nC…+&Ü≈£î ‘·–q düe÷C≤ìï e÷Á‘·+ yêfi¯ófl $»j·Te+‘·+>± ‘·j÷· s¡T
Vü≤≈£îÿ rdæy˚j·÷\ì u≤˝Ÿ <∏ëø£πs nHêï ≈£L&Ü düŒ+~+#˚ yêfi¯ófl ñ+{≤s¡T. #˚düT≈£î+≥THêïs¡T. @ sê»ø°j·TyÓTÆHê ‘·q qeT÷Hê˝À eTqTwüß\qT ‘·j·÷s¡T
M{ÏøÏ ‘·s¡ÿã<ä∆+>± »yêãT #Ó|üŒ>∑\eTT. #Ó|üŒ&É+ nedüs¡+ ≈£L&Ü. #˚düTø√>∑*–q|ü&˚ ì\ã&ÉT‘·T+~, ¬>\TdüTÔ+~. Ä $wüj·T+˝À dü+|òtT |ü]yêsY
ø±˙ #Óù|Œ≥|ü&ÉT ‘·sêÿ˙ï ‘·sÿ¡ X¯SHê´˙ï <ë{Ïb˛j˚T \ø£´å yÓTTø£{Ï á ìs¡j í ÷· \T,
bòÕdædüTº\T ø=~› ø=~› >±H˚ ø±e#·TÃqT >±˙ ø£∫Ñ·+>± |ü⁄s√>∑$TdüTÔHêïs¡T. Ä
Á|üø£≥q\ yÓqø£ ñ+<äì >∑T]Ô+#·&É+ nedüs¡+. bÕøÏkÕÔHé‘√ eTq yêfi¯ófl ÁøϬø{Ÿ
dü+>∑‹ >∑eTìdüTÔHêïe÷?
Ä&çHê, Ä&É≈£îHêï ø±oàsY düeTdü´ |ü]cÕÿs¡+ ˇø£ÿ n+>∑Tfi¯+ ≈£L&Ü eTT+<äT≈£î
b˛<äì uÛ≤s¡rj·T »q‘ê bÕغøÏ e÷Á‘·+ ‘Ó*j·T<ë? nsTTHê Ä ìs¡íj·T+
rdüT≈£îHêïs¡+fÒ ø±s¡D+ <˚«cÕìï, ndüVü≤Hêìï yês¡T C≤‹ \ø£åD+ #˚j·T<ä\TÃ
ø√e&É+ ‘·|üŒ y˚πs @MT ø±<äT. C…’q, uÖ<ä∆ |ü$Á‘· düú˝≤\qT ÄÁø£$T+#·Tø=ì
•yê\j·÷\T, yÓ’wüíe Ä\j·÷\T ø£{Ϻq ôV’≤+<äe sêE\T, #·Áø£es¡TÔ\T #ê˝≤
eT+~ ñHêïs¡T. ø±ã{Ϻ njÓ÷<Ûä´ sêe÷\j·T ‘·s¡ÿ+ Væ≤+<äTe⁄\qT ≈£L&Ü
Çã“+~ ô|≥º>∑\<äì M]øÏ ‘Ó*j·T<ë? ìC≤ìøÏ á ‘·s¡ÿ+ ˇø£ÿ Ä~yêdüT\qT
‘·|üŒ n+<ä]˙ Çã“+~ ô|≥º>∑\<äT. <˚X¯+˝À @ |ü$Á‘· düú\+ rdüT≈£îHêï
Væ≤+<ä÷, uÖ<ä∆, C…’q, eTTdæ¢+, Ŭø’ düÔe ` q÷{ÏøÏ ‘=+uÛ…’ ø±ø£b˛‘˚ mquÛ…’ XÊ‘·+
ˇø£ Hê{Ï Ä~yêdæ |üPC≤ düú˝≤˝À¢ ø£{Ϻqy˚.
á ‘·sêÿìøÏ dü+|òtT |ü]yêsY jÓ÷<ÛäT\ <ä>∑Zs¡ »yêãT ˝Ò<äT >±ì, ‘·s¡ÿ+
@ >∑T&ç˙ ≈£L\Ã<äì, uÖ<äT∆\T, C…’qT\T, Ä~yêdüT\T Ä |üì#˚ùd dæú‹˝À ˝Òs¡ì
230 231
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
eTT˝≤¢ eTVü≤eTà<é ñeTsY≈£î dü˝≤eTT\T
$T‹MT]q eT÷s¡â‘·«+e\¢ ˇø=ÿø£ÿkÕ] ø=ìï Á|üjÓ÷»Hê\T+{≤sTT.
<ëìì n+<äs¡÷ K+&çkÕÔs¡T ø±ã{Ϻ, n|üŒ{Ïes¡≈£î ˇø£ kÕe÷q´ ÁbÕ‹|ü~ø£
˝Òì ø±s¡D+>± |üsd¡ Œü s¡ <ä÷wüD>± kÕ–q dü+uÛ≤wüD dü+yê<ä+>± e÷πs neø±X¯+
@s¡Œ&ÉT‘·T+~. ªMT Á|üe÷D≤\T y˚TeTT ˇ|üø√eTT ø±ã{Ϻ MT≈£î y˚TeTT »yêãT
#Ó|üŒqø£ÿπs¢<äTµ nH˚ yêfi¯ófl ‘·eTπø ‘Ó*j·T≈£î+&Ü ˇø£ kÕe÷q´ Á|üe÷D≤ìï
ˇù|ŒdüT≈£î+{≤s¡T ø±ã{Ϻ πs|ü⁄ Ä e÷≥ eT∞fl nq˝Òs¡T.
u≤Á; eTd”<äTqT ≈£L*Ãy˚dæq|ü&ÉT, Ŭø’ düÔe |üPC≤ düú˝≤\qT ‘·>∑\u…{Ϻ
q|ü&ÉT, u…’_˝Ÿ Á>∑+<∏ë\qT ø±˝ÒÃdæq|ü&ÉT ªÇ~ nHê>∑]ø£+µ nì n_ÛX¯+dæùdÔ
n~ Væ≤+<äTe⁄\ ôd+{ÏyÓT+≥¢≈£î dü+ã+~Û+∫q $wüj·TeTì, C≤‹ Äø±+ø£å
nì $<˚oj·TT\÷ ˝ÖøÏøy£ ê<äT\÷ ìπs•› +#˚ Á|üe÷D≤\qT ‘êeTT ÄyÓ÷~+#·eTì
eTq Væ≤+<ä÷‘·«yê<ä bÕغ\˙ï nHêïsTT. ªkÕs¡«»˙q Á|üe÷D≤\qT y˚TeTT
n+^ø£]+#·eTTµ nì Á|üø£{Ï+#·&É+ dü+yê<ëìï ‘·|æŒ+#·Tø√e&Üìø°, eTq
Á|ües¡Ôq≈£î me]ø° »yêãT #Ó|üŒ≈£î+&Ü ñ+&É{≤ìø° düT\uÛÑyÓTÆq e÷s¡Z+.
kÕs¡«»˙qeTì Á|üø£{Ï+#·T≈£îH˚ Á|üe÷D≤\˙ï ìC≤ìøÏ kÕs¡«»˙q+ ø±ø£
b˛e#·TÃqT. ø±ã{Ϻ nìï Á|üe÷D≤\qT $eTs¡ÙHê‘·àø£+>± #·÷&Ü\qï Hê´j·TyÓTqÆ
nuÛÑ´+‘·sêìï á ‘·|ü&ÉT Á|üjÓ÷»q+ ø√dü+ nìï s¡ø±\ ª|ü⁄Hê~yê<äT\Tµ
eÁø°ø£]+∫ yê&ÉT≈£î+≥÷ ñ+{≤s¡T. eTq dü+|òtT|ü]yêsY >∑T+|ü⁄ n+<äT˝À
Á|ü<∏äeTT\T.
á yÓ’K] nùV≤‘·Tø£+ nì yê] #˚‘·H˚ #Ó|æŒ+#·&ÜìøÏ ‘ê*ãq¢ n‹
eT÷s¡â‘·«+ |üìø=∫Ã+~. Ä|òüÈìkÕÔHé˝À uÖ<ä∆ $Á>∑Vü‰\ $<Ûä«+kÕìï >∑T]+∫
yês¡Ô\T sêe&É+ yÓTT<ä\sTTq|üŒ{Ï qT+&ç eTq <ä>∑Zs¡ n+<ä]ø£+fÒ m≈£îÿe>±
Væ≤+<ä÷‘·«yê<äT\T <ëìì K+&çdüTÔHêïs¡T. K+&ç+#˚ Áø£eT+˝À ‘·eTπø
‘Ó*j·T≈£î+&Ü kÕs¡«»˙q Á|üe÷D≤\qT ñ≥+øÏ+#˚ ªÁ{≤|tµ˝À |ü&çb˛‘·THêïs¡T.
Á|üC≤‘·+Á‘· yês¡|Áü ‹ø£, 17.3.2001
232
eTT˝≤¢ eTVü≤eTà<é ñeTsY≈£î dü˝≤eTT\T
ªá #·s´¡ Ä|òHÈü é Á|ü»\ ôd+{ÏyTÓ +≥¢≈î£ e´‹πsø£+µ nq&É+ ˝Ò<Tä . ªÇ~ nHê>∑]ø£+µ
n+≥THêïs¡T. ªÇ~ Ä|òüÈHé C≤‹ Äø±+ø£å\≈£î $s¡T<ä∆yÓTÆq #·s¡´µ nq&É+ ˝Ò<äT,
ªÇ~ e÷qe kÕ+düÿ è‹ø£ yês¡dü‘ê«ìï $<Ûä«+dü+ #˚ùd #·s¡´µ n+≥THêïs¡T.
yêfi¯fl uÛ≤wü˝ÀH˚ eTT˝≤¢ eTVü≤eTà<é ñeTsY »yêãT #Óù|Ô @eT+{≤s¡T?
n‘·qT Ä|òüÈHé dü+düÿ è‹ ÇkÕ¢$Tø˘ dü+düÿ è‘˚q+{≤&ÉT. Á|üeø£Ô eTVü≤eTà<äT |ü⁄≥ºø£
eTT+<˚ Ä|òüÈìkÕÔHé˝À ˇø£ n_Ûeè~∆ #Ó+~q Hê>∑]ø£‘· ñ+<äì ˇ|üø√&ÉT. Ä
dü+düÿ è‹ ∫Vü‰ï\T Ä|òüÈ˙ C≤rj·T‘·˝À uÛ≤>∑y˚Tq+fÒ ˇ|üø√&ÉT. Ä dü+düÿ è‹,
Ä ∫Vü‰ï\T ÇkÕ¢MTø£s¡D #Ó+~‘˚H˚ yê{Ïì Ä|òüÈ˙ dü+düÿ è‹˝À uÛ≤>∑+>±
#·÷kÕÔq+{≤&ÉT. ÇkÕ¢MTø£sD¡ #Ó+<ä˝ìÒ yê{Ïì <˚X+¯ qT+&ç ‘·]y˚TkÕÔq+{≤&ÉT.
$Á>∑Vü‰\T m{Ϻ |ü]dæú‹˝Àq÷ ÇkÕ¢MTø£s¡D #Ó+<äC≤\e⁄ ø±ã{Ϻ yê{Ïì <Ûä«+dü+
#˚kÕÔq+{≤&ÉT.
Ç<ä+‘ê mø£ÿ&√ $qï≥Tº ˝Ò<ä÷? @eT+{≤s¡T düT<äs¡ÙHéJ ! m|ü&√ MT
H√≥ |ü*øÏq≥Tº ˝Ò<ä÷?
‘ê*ãHé\ |òü÷‘·Tø±ìï >∑+;Ûs¡+>± K+&ç+∫q <˚XÊ\˝À #Ó’Hê ≈£L&Ü
ˇø£{Ï. #Ó’Hê {Ïu…{Ÿ˝À j·÷uÛ…’ @fi¯ófl>± uÖ<ä∆eT‘· ∫Vü‰ï\q÷ dü+düú\q÷ ‘=øÏÿ
ô|≥º&ÜìøÏ #˚dTü qÔ ï Á|üjT· ‘·ï+ dü«\Œ+ ø±<äT. {Ïu{… Hé C≤rj·Tyê<ä+ ‘·˝‘… ≈Ô· î£ +&Ü
ñ+&Ü\+fÒ Ä C≤rj·T‘ê uÛ≤eq˝À $&ÉBj·Tsêì uÛ≤>∑yTÓ qÆ uÖ<äe∆ T‘· ∫Vü‰ï\q÷
dü+dü\ú q÷ ‘=øÏÿô|≥º&+É nedüse¡ Tì #ÓH’ ê >∑T]Ô+∫+~. ø=+‘· ã\Á|üj÷Ó >∑+‘√,
ø=+‘· qø£ÿõ‘·TÔ\‘√ Ä |üì #˚düTÔqï~. ªe÷qe C≤‹ yês¡dü‘·«+µ nì
Ä|òüÈìkÕÔHé˝Àì uÖ<ä∆ $Á>∑Vü‰\qT n_Ûe]í+#·&ÜìøÏ @ e÷≥sTT‘˚ n+<äs¡÷
Á|üj÷Ó –düTHÔ êïs√ Ä e÷≥ e]Ô+#˚ ø£≥&º Ü\H˚ø+£ {Ïu{… Ÿ˝À ìsê<äsD¡ ≈£î >∑Ts¡sTT
HêX¯q+ nj·÷´sTT. ªkÕ+düÿ è‹ø£ $|ü¢eµ ø±\+˝ÀqsTT‘˚ Á|ü‘·´ø£å <ë&ÉT\‘√H˚
HêX¯q+ nj·÷´sTT.
uÖ<ë∆ìøÏ Á|ü‹ì<ÛäT\T>± ‘ê*ãHéqT >∑{Ϻ>± ‹{Ϻq yê]˝À l\+ø£
bÕ\≈£î\T ñHêïs¡T. Ä <˚X¯+˝À e÷Á‘·+ dæ+Vü≤fi¯ uÛ≤wü, uÖ<ä∆eT‘·+ ‘·|üŒ y˚πs
@ dü+Á|ü<ëj·TeT÷ ‘·eT C≤rj·T‘·˝À uÛ≤>∑+ ø±<äì, y˚πs @ kÕ+düÿ è‹ø£
yês¡dü‘ê«˙ï ‘·eT dü+düÿ è‹˝À uÛ≤>∑+>± >∑T]Ô+#·eT˙ >=&Ée ô|&ÉT‘·Tqï
233
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ eTT˝≤¢ eTVü≤eTà<é ñeTsY≈£î dü˝≤eTT\T
dæ+Vü≤∞j·T n‹yê<äT\qT ø±<äq&É+ yê]øÏ kÕ<Ûä´+ ø±e&É+ ˝Ò<äT. ‘·$Tfi¯ ` Çyêfi¯ ‘ê*ãHé\qT |ü⁄s¡T>∑T\ ˝≤>± #·÷düTÔqïyês¡T ` ˇ|ü≈£îH˚ s√E
uÛ≤wü≈£î >±˙ ôV’≤+<äe eT‘êìøÏ >±˙ dæ+Vü≤fi¯+‘√ uÖ<ä∆+‘√ düe÷q Á|ü‹|ü‹Ô edüTÔ+<ë? ‘ê*ãHé\ nHê>∑]ø£ #·s¡´ á Á|üX¯ïqT yê] eTT+<äT ìø£ÿ∫Ã>±
ø£*Œ+∫ ã‘·ø£>∑\ sê»ø°j·T bÕغ l\+ø£˝À ˝Ò<äT. ì\u…{Ϻ+~ ø£<ë?
M{Ïì ‘ê*ãHé\ <äTX¯Ãs¡´\‘√ düe÷q+#˚dæ #·÷&É≥+ Hê´j·T+ n+<äTπø eTT˝≤¢ eTVü≤eTà<é ñeTsY≈£î Hê dü˝≤eTT\T. yê]øÏ XÊ+‹
ø±<ä+{≤s¡T. ø±<äì H˚qT ≈£L&Ü ˇ|ü≈£î+{≤qT. nee÷qMj·TyÓTqÆ , nHê>∑]ø£yTÓ qÆ n>∑T>±ø£.
#·s´¡ \˝Àq÷ ôV≤#·TÑ·>T∑ \Z T+{≤j·T˙ Ä ‘˚&Ü\qT ‘·èD°ø]£ +#·≈L£ &É<˙ä n+fÒq÷
ˇ|ü≈£î+{≤qT.
ø±˙ Çø£ÿ&ÉT+&˚~ πøe\+ ôV≤#·TÑ·>∑TZ\ ‘˚&Ü ø±<äT. Ç‘·s¡T\T ‘·eT
nHê>∑]ø£‘ø· =ø£ Äø£s¸¡ Dj° T· yÓTqÆ ù|s¡T ô|≥Tº≈î£ +≥THêïs¡T. ‘ê*ãq¢≈î£ #˚‘ø· ±ø£H√
@MT <=s¡øø£ H£ √ nedüse¡ TqTø√ø£H√ >±˙ ‘·eT eT÷s¡‘â ê«ìøÏ yêfi¯ófl sê»ø°jT· +>±
ÄyÓ÷<ä˙j·TyÓTqÆ ù|sπ B ô|≥Tºø√e&É+ ˝Ò<Tä . #ÓH’ ê {Ïu{… Ÿ˝À Á|ü»\ $XÊ«kÕ\ô|q’
#˚dæq <Ís¡®Hê´ìøÏ uÛÑ÷kÕ«eT´ e´‹πsø£ b˛sê≥+ nì ù|s¡T ô|≥Tº≈£î+~. l\+ø£
‘·q düe÷»+˝Àì ‘·$Tfi¯ó\≈£î düe÷q Vü≤≈£îÿ\qT ìsêø£]+#·&Üìï uÛ≤s¡‘·
$düÔs¡D yê<ä+ô|’q b˛sê≥+>± n_Ûe]í+#·T≈£îì+~. Ä |üì#˚j·Tì ‘ê*ãHé\
n‹ eT÷s¡â‘·«+ Ms¡+<äs¡÷ #·÷|æ+#˚ düT+<äs¡yÓTÆq ø±s¡D≤\ yÓqTø£ <ë– ñqï
nHê>∑]ø£ yÓ’Ks¡T\ >∑T]+∫ e÷{≤¢&ÉTø√e&ÜìøÏ eTq≈£î neø±X¯+ ø£*Œ+∫+~.
nyÓT]ø±, ÄÁùdº*j·÷ e+{Ï <˚XÊ\˝ÀøÏ j·T÷s¡|t qT+&ç e\düb˛sTT dæús¡|ü&çq
‘Ó\y¢ êfi¯ófl kÕúì≈£î\sTTq Ä~yêdüT\qT rÁeyÓTqÆ ã\Á|üj÷Ó >∑+‘√ nD∫y˚XÊs¡T.
uÛÖ‹ø£+>± yê]ì eT≥Tº u…≥&º yÉ T˚ ø±ø£ yê] Hê>∑]ø£‘ê ∫Vü‰ï\qT HêeTs¡÷bÕ\T
˝Ò≈£î+&Ü <Ûä«+dü+ #˚XÊs¡T. n$ ≈£L&Ü Ä|òüÈìkÕÔHé˝Àì uÖ<ä∆ $Á>∑Vü‰\ ˝≤>±
e÷qe kÕ+düÿ è‹ø£ yês¡dü‘ê«ìøÏ #Ó+~qy˚.
á s√E nyÓT]ø±˝Àq÷ ÄÁùdº*j·÷˝Àq÷ ñqï ‘Ó\¢yêfi¯ófl ‘·eT ‘ê‘·
eTT‘êÔ‘·\T #˚dæq <Ís¡®Hê´ìï #·]Ã+#·T≈£î+≥Tqï e÷≥ yêdüÔey˚T. n+<äs¡÷
ø±≈£îHêï ø=+<äs¡T <ëìì <Ís¡®q´+>± >∑T]ÔdüTÔqï e÷≥ ≈£L&Ü yêdüÔey˚T.
Ç|ü&=|ü≈£î+fÒ yê]øÏ b˛sTT+<˚MT ˝Ò<äì dæìø£˝Ÿ>± nH=#·TÃH˚yÓ÷ >±˙
ˇ|ü≈£îH˚ dü+kÕÿs¡+ ø=+‘·eT+<äsTTHê Á|ü<ä]ÙdüTÔHêïs¡ì >∑T]Ô+#·ø£ ‘·|üŒ<äT.
ø±˙ ‘·eT ‘ê‘· eTT‘êÔ‘\· T ‘ê*ãHé\ e+{Ï yêπsqì Ä <˚XÊ\ ‘Ó\¢ C≤rj·TT\T
234 235
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
njÓ÷<Ûä´˝À @ ø£s¡ùdyê »s¡>∑qø£ÿs¡˝Ò<äT...
»s¡>ì∑ y=«<äT›
<˚X+¯ j·÷e‘·TÔ $X¯«Væ≤+<ä÷ |ü]wü‘Y eTT+<äT yÓ÷ø£]*¢ e⁄qï nqTuÛ÷Ñ ‹
ø=~›s√E\T>± ø£\T>∑T‘·Tqï~.
yêfi‚¢<√ >=|üŒ |üì #˚dæq+<äT≈£î ø±<äT. <Ís¡®q´+ <äj·T#˚dæ #˚jÓTT<ä›ì
n&ÉT≈£îÿH˚+<äT≈£î. ø√s¡Tº rs¡TŒ≈£î <äj·T#˚dæ ø£≥Tºã&ç ñ+&É+&ç |”¢CŸ nì
n]ú+#˚+<äT≈£î.
ns¡T+<ÛärsêjYTøÏ ˇø£ dü+e‘·‡s¡ ø±\+˝À ¬s+&ÉTkÕs¡T¢ ø√s¡Tº ~Ûø±ÿs¡+
H√{°düT Ç∫à ˇø£kÕ] C…’\T≈£î |ü+|æ+∫q Hê´j·TkÕúHê\≈£î, dü+|òtT |ü]yêsY
dü+‘Y\≈£L Ä#ês¡T´\≈£L nj·T´>±s¡≈¢ L£ H√{°dTü Çe«&ÜìøÏ e÷Á‘·+ #˚‘T· ˝≤&É&+É
˝Ò<Tä .
ìC≤ìøÏ y˚T<ÛëbÕ≥ÿsY >±˙, ns¡T+<ÛärsêjYT >±˙ qs¡à<ë ìsê«dæ‘·T\
düeTdü´\ô|’q Hê´j·TkÕúHê\T rs¡TŒ Çe«C≤\eq˝Ò<äT. Hê´j·T+>± ÇeTàì
e÷Á‘·y˚T n&ç>±s¡T. Ä~yêdüT\ düeTdü´\T ø√s¡Tº\≈£L #·{≤ºìø° nr‘·yÓTÆqeì
nq˝Ò<äT. yê{Ïì #·≥º+ ‘·q˝À ÇeTT&ÉTÃø√yê\ì e÷Á‘·y˚T ø√sês¡T.
á Ä#ês¡T´\÷ nj·T´>±s¡÷?¢ ˇø£kÕ] ø±<äT s¬ +&ÉTkÕs¡T¢ ø±<äT y˚\kÕs¡T¢
nHêïs¡T ` njÓ÷<Ûä´ düeTdü´ô|’q ø√s¡Tº\T rs¡TŒ #Ó|üŒ˝Òe˙, #Ó|æŒHê n~
‘·eT≈£î nqT≈£L\+>± ñ+fÒ ‘·|üŒ ‘êeTT ø£≥Tºã&ç ñ+&ÉeT˙. ªˇ<=›<äT›,
n+‘·e÷≥ nH=<äT›, ø√s¡Tº rs¡TŒ≈£î ø£≥Tºã&ç ñ+{≤eTì #Ó|üŒ+&çµ n+≥÷
yêCŸù|sTT e+{Ïyês¡T sêj·Tu≤sêìøÏ ˇø£ X¯+ø£sê#ês¡T´&çH˚ |ü+|æHê
dü+|òTt |ü]yêsY Ä#ês¡T´\÷ nj·T´>±s¡÷¢ eT]+‘· _>∑TdüT≈£îb˛sTT u…≥Tº #˚dTü HÔ êïs¡T.
ø√s¡Tº rs¡TŒ≈£î ø£≥Tºã&ç ñ+{≤eTì ˇø£s√E, ñ+&ÉeTì ˇø£s√p bı+‘·q˝Òì
Á|üø£≥q\T #˚düTÔHêïs¡T. ‘·T#·Ã¤yÓTÆq ˝ÖøÏø£ Á|üuÛÑT‘·«+ ‘·s¡|òü⁄q e∫Ãq X¯+ø£sê
#ês¡T´&ÉT X¯+ø£sê#ês¡T´&˚ ø±&Éì eTs=ø£ X¯+ø£sê#ês¡T´&ç #˚‘· #Ó|æŒdüTÔHêïs¡T.
e÷qeVü≤≈£îÿ\ y˚~ø£ ø£s|¡ Áü ‘·+, 2002
236
njÓ÷<Ûä´˝À @ ø£s¡ùdyê »s¡>∑qø£ÿs¡˝Ò<äT...»s¡>∑ìy=«<äT›
ˇø£ X¯+ø£sê#ês¡T´&çì eTs=ø£ X¯+ø£sê#ês¡T´&ÉT ‘·T#·Tä&qÉ T≈£î+fÒ eTq≈£î
b˛sTT+<˚MT ˝Ò<äT>±˙, ˝ÖøÏø£ dü+düú\˙ï á Áu≤Vü≤àD nVü≤+ø±s¡ Á|ü<äs¡Ùq
eTT+<äT yÓ÷ø£]*¢q yÓ’q+ Á|üC≤kÕ«e÷´ìøÏ nee÷qø£s¡+. á eT<Ûä´ m&Üô|&Ü
ø√s¡Tº ~Ûø±ÿs¡+ H√{°düT\T C≤Ø #˚düTÔqï ø√s¡Tº\sTTHê VüA+ø£]kÕÔj˚TyÓ÷qì
#·÷ùdÔ yê{Ï H√s¡÷ |ü&çb˛sTTq≥Tº+~. Ç+ø± @yÓTÆHê n+fÒ e÷≈£î H√{°düT
C≤Ø #˚kÕÔs¡T>±˙ Ä#ês¡´ –]sêCŸ øÏc˛sY≈£L, u≤˝Ÿ<∏ëø£πsø° e÷Á‘·+ #˚j·Ts¡T.
ìC≤ìøÏ yêfi¯ó¢ ø√s¡Tº rs¡TŒ≈£î ø£≥Tºã&ç ñ+{≤sê ˝Ò<ë nH˚~ n+‘·
eTTK´yÓTÆq $wüj·T+ ø±<äT. m+<äTø£+fÒ yêfi¯ó¢ #Ó|ü⁄Ôqï ns¡ú+˝À ø±≈£îHêï Ç~
ìC≤ìøÏ Hê´j·TkÕúHê\T rs¡Ã>∑\ ‘·>∑e⁄ ø±<äT. Ä uÛÑ÷uÛ≤>∑+ @ e´øÏÔøÏ ˝Òø£
eTsƒêìøÏ ˝Òø£ dü+düú≈£î #Ó+<äT‘·T+<äqï $wüj·T+ e÷Á‘·y˚T ø√s¡Tº eTT+<äT
ñ+~. n~ me]øÏ #Ó+~Hê nø£ÿ&É sêe÷\j·T+ ø£≥º&É+ düãu≤ nqï Á|üX¯ï
eTq+ m+#·T≈£îH˚ sê»ø°j·T $\Te\≈£î dü+ã+~Û+∫q Á|üX¯ï. sêeTT&ÉH˚yê&ÉT
nø£ÿ&É |ü⁄{≤º&Éì Væ≤+<äTe⁄\T qeTTà‘·THêïsê ˝Ò<ë, Ä ªôd+{ÏyÓT+{Ÿµ nø£ÿ&É
>∑T&ç ø£{Ϻ rsê\ì XÊdædüTÔqï<ë ˝Ò<ë nqï~ ≈£L&Ü ø±<äT Á|üX¯ï. eTq <˚X¯+
_ÛqïeT‘ê\÷ C≤‘·T\÷ ø£*dæ |üsd¡ Œü s¡ >ös¡e+‘√ düV≤ü Jeq+ #˚ùd düe÷»+>±
s¡÷bı+<ë\ì ø√s¡T≈£î+≥THêïe÷, ˝Ò<ë dü+U≤´ã\+ ñ+&ç sö&ûsTT»+
#˚j·T>∑\yês¡T Á|üø£{Ï+#·T≈£îH˚ ªôd+{ÏyÓT+≥¢µ≈£î ‘·øÏÿq yês¡+‘ê ˝Àã&ç ã‹πø
bòÕdædüTº düe÷»+ Çø£ÿ&É HÓ\ø=Hê\qT≈£î+≥THêïe÷ nqï~ Á|üX¯ï.
á Á|üX¯ï≈£î dü+|òtT|ü]yêsY düe÷<Ûëq+ düŒwüº+>±H˚ ñ+~. eT] eTq
düe÷<Ûëq+?
yêfi¯¢qT m{≤¢>∑sTTHê ãT»®–+∫, ãT<ä>∑]+∫ ákÕ]øÏ •˝≤Hê´dt
ø±s¡´Áø£eT+ yêsTT<ë y˚düTø=eTàì y˚&ÉT≈£î+<ëe÷? u≤Á;eTd”<äT ˇø£Hê&ÉT
ì\ã&ç ñqï ª$yê<ëdüŒ<äµ dü˝ú ≤ìï $TqVü‰sTT+∫ ‘·øÿÏ q dü˝ú ≤ìï yê]øÏ n|üŒ–ùdÔ
‘·ù|ŒeTT+~ n+<ëe÷? nø£ÿ&É yêfi¯flqT e÷]à 15q |üP»\T #˚düTø√ì#˚ÃùdÔ
Á|üdüTÔ‘êìøÏ dü+øå√uÛÑ+ #·˝≤¢s¡T‘·T+<äì Ä•+#˚ ã\V”≤q‘·≈£î ˝Àqe⁄<ëe÷?
Á|üuÛÑT‘·«+ Ç|ü&ÉT Ä ìs¡íj·÷ìπø e∫Ãq≥Tº+~. eTq+ ˇ|ü≈£î+<ëe÷?
237
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
Mfi¯ófl á s√E ø=+#Ó+ ÇùdÔ πs|ü⁄ Ç+ø=+#Ó+ n&çπ> u≤|ü‘·T ‘·|üŒ
nHê´j·TyÓTÆq ‘·eT \øå±´ìï e<äT\T≈£îH˚ u≤|ü‘·T ø±<äT. nsTTHê, á s√E
ˇø£ dü+|òtT|ü]yêsY dü+düú ªÇø£ÿ&ç‘√ y˚TeTT dü+‘·è|æÔ #Ó+<äT‘êeTTµ nì
yÓTTVü≤e÷{≤ìø√ <˚ìø√ Á|üø£{Ï+∫Hê πs|ü⁄ <ëìì n‹Áø£$T+#·&ÜìøÏ Ç+ø=ø£{Ï
|ü⁄&ÉT‘·T+~. ªy˚TeTT @ Vü‰MT Çj·T´˝Ò<äT ø£<ëµ n+≥T+~.
uÛ≤s¡rj·T »q‘ê bÕغ ù|s¡T MT<ä #˚jT· ˝Òì |üqT\T ÄsYmdtmdt ù|s¡TMT<ä,
ÄsYmdtmdt ù|s¡TMT<ä #˚j·T˝Òì |üqT\T $X¯«Væ≤+<ä÷ |ü]wü‘Y ù|s¡TMT<ä,
$X¯«Væ≤+<ä÷ |ü]wü‘Y #˚j·T˝Òì |üqT\T ã»s¡+>¥<äfiŸ ù|s¡TMT<ä, ã»s¡+>¥<äfiŸ
ù|s¡TMT<ä #˚j·T˝Òì |üqT\T Væ≤+<ä÷ yêVæ≤ì ù|s¡TMT<ä.... s√Eø=ø£ dü+düúqT
|ü⁄{Ϻ+∫ bÕ‘·yê{Ï ªeTsê´<äµ ì\T|ü⁄≈£î+≥÷ ø=‘·Ô <Ís¡®Hê´\T #˚j·T&É+ n<ë«˙
s¡<∏äj·÷Á‘· ø±\+qT+&ç eTq+ #·÷&É&É+ ˝Ò<ë?
ôV’≤+<äe+ ù|s¡TMT<ä Mfi¯ó¢ #˚düTÔqï Ä>∑&Ü\q÷, Mfi¯ó¢ <˚X¯+˝À
ì\u…≥º<ä\#·T≈£îqï dü+düÿè‹˙ ‘·eTqT ‘êeTT Væ≤+<äTe⁄\T>± uÛ≤$+#·T≈£îH˚
yê]˝À yÓTC≤]{° düVæ≤‘·+ düeT]údüTÔqï <ëK˝≤\T ˝Òe⁄. n<˚ ì»yÓTÆ‘˚ M]
sêeTuÛÑøÏÔ Á|ü<äs¡Ùq≈£î πø+Á<äyÓTÆq ñ‘·Ôs¡Á|ü<˚XŸ˝À _C…|æøÏ ñqï n~Ûø±s¡+
}&çb˛j˚T~ ø±<äT. _C…|æ˙, Væ≤+<ä÷‘·«yê<ë˙ï ìs¡›«+<ä«+>± e´‹πsøÏ+#˚
$wüj·T+˝À (y˚πs @ $wüj·T+˝À mìï ˝ÀbÕ\THêï) ìø£ÿ∫Ã>± ì\ã&˚
eTT˝≤j·T+dæ+>¥≈£î n‘·´~Ûø£ d”≥T¢ e#˚Ã$ ø±e⁄. nsTTHê M~Û sö&û\ ã\+,
<ëìøÏ bÕ\≈£î\ n+&É ñqïyê]øÏ Á|üC≤ã\+ m+<äT≈£î?
Á|üC≤ã\+ ø±e\dæ+~ Á|üC≤kÕ«e÷´ìøÏ. uÛ≤s¡‘·<˚XÊìï _Ûqï eT‘ê\T,
dü+düÿ è‘·T\ ø£\sTTø£>± ì\u…{≤º\˙, nìï eT‘ê\÷ dü+düÿ è‘·T\˝Àì
nÁ|üC≤kÕ«$Tø£ dü+Á|ü<ëj·÷\qT ‘=\–+∫ Á|üC≤kÕ«eT´ dü+düÿ è‹ì
ì\u…{≤º\˙ $X¯«dæ+#˚ yês¡+‘ê ˇø£{Ï ø±yê*. á Á|üC≤kÕ«eT´ dü÷Œ¤]Ôì
Á|ü»\˝À ã\+>± Á|ü#ês¡+ #˚j·÷*.
<äTs¡<äèwüºeXÊ‘·TÔ, <Ís¡®Hê´ìøÏ <Ís¡®q´y˚T »yêãH˚ ‘·|ü&ÉT $XÊ«dü+‘√
>√Á<ë <ës¡TDø±+&É≈£î eTTdæ¢+\ s¡ø£å≈£î\T>± ‘·eTqT ‘êeTT uÛ≤$+#·T≈£îH˚yês¡T
bÕ\Œ&ܶs¡T. ˇø£y˚fi¯ eTTdæ¢+\ u≤π> yês¡T ø√s¡T≈£îHêï, y˚πs @ eT+∫#Ó&ÉT\÷
#·÷&ÉeTì yê~+∫Hê, <˚X+¯ ˝À e÷s¡TeT÷\ }s¡˝¢ À ø=~› ≈£î≥T+u≤\T>± ã‹πø
eTTdæ¢+\qT Á|ürø±s¡ Væ≤+dü≈£î ã*#˚j·T&É+ ‘·|üŒ yês¡T kÕ~Û+#˚<˚MT ˝Ò<äT.
238
njÓ÷<Ûä´˝À @ ø£s¡ùdyê »s¡>∑qø£ÿs¡˝Ò<äT...»s¡>∑ìy=«<äT›
>∑T»sê‘Y e+{Ï sêÁcÕº\˝À eTTdæ¢+\qdü\T <˚X¯ bÂs¡T\T>±H˚ #·÷&É&ÜìøÏ
Çwüº|ü&Éì n~Ûø±s¡ j·T+Á‘ê+>∑+ ñqï#√≥ _≈£îÿ_≈£îÿeT+≥÷ ã‹πø eTTdæ¢+
≈£î≥T+u≤\≈£î á s¡ø£å≈£î\T, õVü‰B\T ø£*Œ+#˚ s¡ø£åD @$T{Ï? @MT ˝Ò<äH˚~
>√Á<ë <Ís¡®q´ø±+&É ‘·s¡Tyê‘· ˇø£ yês¡+s√E\bÕ≥T Ä sêh+˝À »]–q
ne÷qTwüyÓTÆq e÷s¡Dø±+&É dü÷∫düTÔ+~. ø=+‘·eT+~ ìsêj·TT<ÛäT\qT #·+|æ,
eT]ø=+‘·eT+~ì ã*|üX¯óe⁄*ï #˚j·T&É+ ‘·|üŒ yÓTC≤]{° ù|s¡TMT<ä q&ç#˚
<Ís¡®Hê´ìøÏ yÓTÆHê]{° ù|s¡TMT<ä q&ç#˚ <Ís¡®q´+ »yêãì qy˚Tàyês¡T ôd’‘·+
kÕ~Û+#˚B kÕ~Û+∫+B @MT˝Ò<äT.
Ç≥Te+{Ï <äTkÕ‡Vü≤kÕ\qT ìs¡›«+<ä«+>± e´‹πsøÏdü÷Ô, dü+|òtT|ü]yêsY
bòÕdæ»+ qT+&ç eTq düe÷C≤ìï ø±bÕ&ÉTø√e&É+ ø√dü+ $düÔ è‘· Á|üC≤ #Ó‘’ H· ê´ìï
ô|+bı+~+#ê*. Ç~ πøe\+ yÓTÆHê]{°\ düeTdü´ ø±<ä˙, Á|üC≤kÕ«e÷´ìï
kÕe÷õø£ sê»ø°j·T e´edüú\˝À ø±bÕ&ÉTø√e&ÜìøÏ á ø£èwæ nedüs¡eT˙
>∑T]Ô+#ê*. Ç<˚ X¯≈î£ \Ô T eT+&É˝Ÿ ø£$TwüHqé T e´‹πsøÏ+∫q dü+>∑‹, sê»kÕúH˝é À
ªdü‹µì düeT]ú+∫q dü+>∑‹, 19e X¯‘êu›|ü⁄ yês¡D≤dæ˝À $‘·+‘·Te⁄\ yêdüÔe
J$‘· |ü]dæú‘·T\ô|’q BbÕ yÓTVü≤‘ê rj·T‘·\ô|{Ϻq dæìe÷qT ã\Á|üjÓ÷>∑+‘√
n&ÉT¶≈£îqï dü+>∑‹, ªb˛{ÀµqT <˚X¯+ô|’q ã\e+‘·+>± s¡T~›q dü+>∑‹, bÕøÏkÕÔHé
Ä≥>±fi¯S¢ bÕ≥>±fi¯Sfl Ç+&çj·÷≈£î eùdÔ Ä≥düú˝≤˙ï bÕ≥düú˝≤˙ï ù|˝ÒÃkÕÔeTì
u…~]+∫ Ä|æ+∫q dü+>∑‹, nqedüs¡+>± nDTu≤+ãT ù|*à uÛ≤s¡‘· `
bÕøÏkÕÔHé\ dü+ã+<Ûë\qT eT]+‘· y˚&ç møÏÿ+∫q dü+>∑‹, ø±+Á¬>dt yês¡T
|ü<fi˚ ¢̄ øÏ+<ä düs∞¡ ø£sD¡ $<ÛëHê\T Á|üyX˚ ô¯ |{Ïqº |ü&ÉT ªj·÷uÛ’… @fi¯fl qT+&ç y˚TeTT
#Ó|ü⁄Ôqï~ MT]|ü&ÉT ø±|” ø=&ÉT‘·THêïs¡Tµ nqï dü+>∑‹ ` eTs¡∫b˛≈£L&É<äT.
e÷]à 15q njÓ÷<Û´ä ˝À @MT »s¡>q∑ ø£ÿs¡˝<Ò Tä , @MT »s¡>ì∑ e«≈£L&É<Tä .
sêeTT&ç MT<ä ì»+>± uÛÑøÏÔ ñqïyês¡T me] Çfi¯fl˝À, me] }fi¯fl˝À yês¡T Ä
<˚e⁄&çì |üPõ+#·Tø√e#·TÃ. sêeTT&çøÏ >∑T&ç˝Òì }πs~, Á>±eTy˚T~ á
<˚X¯+˝À? |ü+&ç‘·T\T, dü+‘Y\T, X¯+ø£sê#ês¡T´\ ø£+fÒ dü>∑≥T uÛ≤s¡rj·TT\≈£î
m≈£îÿe $»„‘· ñ+<äH˚ y˚TeTT qeTTà‘·THêï+. ‘·˝≤ ˇø£ #ÓsTT´y˚dæ ø£s¡ùde
#˚j·T<ä\#·T≈£î+fÒ dü+|òüT $<Ûä«+düø£ ø±s¡´Áø£e÷\ ã<äT\T ìsêàD≤‘·àø£
ø±s¡´Áø£e÷\÷, Á|ü»\qT eT+∫ø√dü+ dü+|òTü {Ï‘|· ]ü #˚ |üqT\÷ #ê˝≤ ñHêïsTT.
á $wüj·T+ Á|üø£{Ï+∫ eTq+ eTq $»„‘·qT #ê≥T≈£î+<ë+.
239
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
dü+|òTt |ü]yêsYqT >∑{>ºÏ ±
m<äTs√ÿe&É+ nedüs¡+
dü+|òTt |ü]yêsYqT <˚X+¯ ˝À Á|üC≤kÕ«e÷´ìøÏ Á|ü<ëÛ q X¯Á‘·Te⁄>± Á|üø{£ +Ï #˚
s√E e∫Ã+~. dæ<ë∆+‘·Ø‘ê´ á n_ÛÁbÕj·T+ Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+˝À |üì#˚ùd
yê]˝À #ê˝≤ eT+~øÏ eTT+<äTqT+&ç e⁄+~. ø±˙ Ç|ü&ÉT yê] Ä#·s¡D‘√
yêπs á dü‘ê´ìï Á|üø£{ÏdüTÔHêïs¡T.
<˚X¯+˝À $XÊ\ uÛÑ÷uÛ≤>±ìï yê] sö&ûeT÷ø£*|ü&ÉT ìsê|òü÷≥+>±
@\T‘·THêïsTT. nìï Hê>∑]ø£‘ê ìj·Te÷\≈£î $s¡T<ä∆+>±, nìï Á|üC≤kÕ«$Tø£
$\Te\≈£î e´‹πsø£+>± @\T‘·THêïsTT. yπ̊s me¬sH’ ê á kÕVü≤dü+ #˚ùdÔ b˛©düT
ø±\TŒ\q÷ ‘Ó\¢ã≥º\ düe÷»+ $eTs¡Ùq÷ m<äTs√ÿe\dæ edüTÔ+~. ø±˙ á
ø±cÕj·T+ sö&û\MT<ä ˝≤؃\T, ‘·TbÕ≈£î\T m≈£îÿô|{º&ÜìøÏ b˛©düT\≈£L
bÕsê$T*≥Øø° #˚‘·T\T sêe&É+ ˝Ò<äT. y˚T<Ûëe⁄\T nì |æ\eã&˚ yê]˝À M]ì
$eT]Ù+#˚yês¡T ø=~›eT+<Ó’‘˚ M] sö&ûsTTC≤ìï düeT]údü÷Ô e÷{≤¢&˚yêπs
m≈£îÿej·÷´s¡T. Á|üuÛÑT‘ê«\T M]yÓ’q sêÁcÕº\˝ÀH˚ ø±<äT, ø±ì sêÁcÕº\˝À ≈£L&É
M] Ä>∑&Ü\T j·T<∏˚#·Ã¤>± kÕ>∑T‘·THêïj·T+fÒ M]|ü≥¢ ªkÕ|òtºø±s¡ïsYµ
n~Ûø±s¡>∑D+˝Àq÷ eTsê´<ädüTÔ\ ªdüuÛÑ´ düe÷»+µ˝Àq÷ m+‘·>± ô|]–+<√
ns¡ú+ ne⁄‘·T+~.
nsTTHê, n~Ûø±s¡>D∑ + M]ì nD∫y˚jT· &É+ á <Ís¡H® ê´ìøÏ |ü]cÕÿs¡+
nì y˚TeTT uÛ≤$+#·&É+ ˝Ò<äT. Á|ü»\T Á|üC≤kÕ«eT´ dü÷Œ¤]Ô‘√ M] nHê>∑]ø£
Ä˝À#·Hê Ø‹˙, q&Ée&çø£q÷ ‹s¡düÿ]+#·&É+ nedüs¡+. ìC≤ìøÏ ˇø£ <äXÊu›
ø±\+>± <˚«cÕìï s¬ #·Ã>={°º s¬ #·Ã>={°º Mfi¯ófl kÕ~Û+∫q ªÁ|üC≤ã\+µ dü«\Œy˚T>±˙,
n~Ûø±s¡ j·T+Á‘ê+>∑+ düV‰ü j·T düV≤ü ø±sê\ e\¢ Ms¡T $#·Ã\$&ç>± #Ó\sπ >∑>\∑ T>∑T
‘·THêïs¡T. M]≈£îqï ø=~›bÕ{Ï ã˝≤˙ï, n~Ûø±s¡ j·T+Á‘ê+>∑+ n+~düTÔqï
düVü≤ø±sê˙ï ø£*|æ m<äTs=ÿH˚ Á|üC≤kÕ«$Tø£ X¯øÏÔì eTq+ ô|+bı+~+#·Tø√e&É+
nedüs¡+.
e÷qeVü≤≈£îÿ\ y˚~ø£ ◊<äe ãT˝…{HÏ é dü+bÕ<äøj
° T· +, 26.3.2002.
240
dü+|òtT |ü]yêsYqT >∑{Ϻ>± m<äTs√ÿe&É+ nedüs¡+
‘ê*ãqT¢ Ä|òüÈìkÕÔHé˝À ãT<äT∆&ç $Á>∑Vü‰\H=ø£ |ü<∏äø£+ Á|üø±s¡+
ù|˝ÒÃdæq+<äT≈£î Hê>∑]ø£‘q· T Áù|$T+#˚ yêfi¯+¢ ‘ê ndüV≤æ ´+#·Tø√>±, ‘·>T∑ <äTqe÷à
n+≥÷ n<ë«˙ e+{Ï yês¡T ≈£L&Ü eTq‘√ >=+‘·T ø£*bÕs¡T. $Á>∑Vü‰\qT
|üì>∑≥Tºø=ì ù|*Ãy˚j·T&É+ nHê>∑]ø£yÓTÆ‘˚, eTqTwüß\qT düJe+>± <äVü≤q+
#˚j·T&Üìï @eTHê*? ˇø£]ì ø±<äT, Ç<ä›]ì ø±<äT, ø£˙dü+ yÓsTT´ eT+~ì
>∑T»sê‘Y˝À ìdü‡Vü‰j·TT\qT #˚dæ b˛©düT\T #√<ä´+ #·÷düT+Ô &É>± q]øÏ #·+bÕs¡T.
‘·>∑\u…{Ϻ #·+bÕs¡T. n~Ûø±s¡+ ‘·eT #˚‹˝À e⁄+&É&Üìï Ädüsê #˚düTø=ì ‘êeTT
s¡øÏå+#·e\dæq bÂs¡T\qT ‘·eT yê] #˚‘·H˚ }#·ø√‘· ø√dæ #·+|æ+#ês¡T.
¬s+&˚fi¢̄ øÏ+<ä Ä>∑dtº 28q ôV’≤<äsêu≤<é˝À @+ »]–+<√ C≤„|üø£+ e⁄+~
ø£<ë? Á|ü»\+<ä]ø° ` esêZ\‘√ ì$T‘·Ô+ ˝Ò≈£î+&É ` Ä+<√fi¯q ø£*–+∫q
ø£¬s+≥T #êØ®\ ô|+|ü⁄<ä\≈£î e´‹πsø£+>± Á|ü‹|üøå±\T }πs–+|ü⁄ rùdÔ yê]ì
nôd+;¢ <ä]<ë|ü⁄\≈£î sê˙j·T≈£î+&É u≤´]πø&ÉT¢ ø£{Ϻ ÄbÕs¡T. u≤´]πø&ÉT¢ <ë{Ï
eTT+<äTø=kÕÔπsyÓ÷qqï nqTe÷q+ e∫Ãq ø£åD+ ø±\TŒ\T »]bÕs¡T. ˝≤؃\‘√
ø={≤ºs¡T. q\T>∑T]ì #·+bÕs¡T.
Ç+ø± ø=+‘·ø±\+ eTT+<äT Hê>∑|üPsY˝À ˇø£ Ä~yêd” ‘Ó>∑≈£î
#Ó+~qyês¡T nôd+;¢ düe÷y˚X¯+ »s¡T>∑T‘·T+&É>± }πs–+|ü⁄ rkÕs¡T. ‘·eT
‘Ó>∑ù|s¡T mdt.{Ï C≤_‘ê qT+&ç rùdj·T&Üìï ìs¡dædü÷Ô eTTK´eT+Á‹øÏ $C≤„|üq
|üÁ‘·+ düeT]Œ+#˚ ñ<˚X› ´¯ +‘√ }πs–+|ü⁄ rXÊs¡T. n~Ûø±s¡ j·T+Á‘ê+>∑+ nôd+;¢øÏ
ˇø£{Ï ¬s+&ÉT øÏ˝ÀMT≥s¡¢ <ä÷sêq u≤´]πø&ÉT¢ ø£{Ϻ+~. u≤´]πø&É¢ <ä>∑Z]øÏ >∑T+|ü⁄>±
e∫Ãq Ä~yêdüT\qT ì\Te]+#ês¡T. yÓqTø£ qT+&ç »q+ ‘√düT≈£îsêe&É+
e\¢ u≤´]πø&É¢ <ä>∑Zs¡ ‘=øÏÿdü˝≤≥ »]–+~. b˛©düT\T ˝≤؃#ê]® #˚dæ »Hêìï
#Ó<äs¡>={Ϻ ‘=øÏÿdü˝≤≥qT rÁe‘·s¡+ #˚XÊs¡T. Ä s√E ø£˙dü+ e+<ä eT+~
#·ìb˛j·÷s¡T.
Ç≥Te+{Ï |òüT≥q\T ` Çìï ÁbÕD≤\T nìï dü+<äsꓤ\˝Àq÷
b˛ø£b˛e#·TÃqT>±ø£ ` düT|ü]∫‘·y˚T. nôd+;¢ ˝Òø£ bÕs¡¢yÓT+≥T <ä]<ë|ü⁄\≈£î
}πs–+|ü⁄ rj·T&É+ kÕ<Ûä´+ø±<äì eTqø£+<ä]ø° ‘Ó\TdüTqT. ø±˙ yÓTTqï ˇ]kÕ‡
sê»<Ûëì uÛÑTeH˚X¯«sY˝À @eTsTT+~? nôd+;¢˝À mes√ ˇø£ myÓTà˝Ò´
dü+|òTt |ü]yêsYqT $eT]Ùdü÷Ô e÷{≤¢&Ü&Éì #Ó|Œæ dü+|òTt |ü]yêsY >∑÷+&Ü\ eT÷ø£
241
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
nôd+;¢ô|’q <ë&ç#˚dæ ;uÛÑ‘·‡+ düèwæº+∫+~. Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ nôd+;¢øÏ e⁄qï≥Tº,
Hê>∑|Pü sY nôd+;¢øÏ e⁄qï≥Tº, ˇ]kÕ‡ nôd+;¢øÏ ≈£L&É ôd≈£L´]{° e⁄+~. kÕj·TT<Ûä
b˛©düT |üVü‰sê e⁄+~. nôd+;¢ <ä]<ë|ü⁄\˝À mes¡÷ }πs–+|ü⁄\T, <Ûäsêï\T
ìs¡«Væ≤+#·&ÜìøÏ M\T˝Ò<qä ï ìj·TeT+ e⁄+~. n<˚B dü+|òTt |ü]yêsY <ë<ë–ØøÏ
n&ɶ+ sê˝Ò<äT. n&ɶ+ sêe<ä›ì me¬s’Hê Ä<˚X¯+ Ç#êÃs√, ˝Òø£ Væ≤+<ä÷‘·«+
ù|s¡T MT<ä »]π> <Ís¡®Hê´ìøÏ ô|]–q ÄyÓ÷<ä+ Ä|æ+<√ ‘Ó©<äT.
u…+>∑Tfi¯Ss¡T düe÷y˚X+¯ ˝À ÄsYmdtmdt n~ÛH‘˚ \· T eTTdæ+¢ \qT u…~]+∫q
$wüj·T+ #·s¡Ãø=∫Ã+~ >±˙ yê]øÏ ã\+ e⁄qï ÁbÕ+‘·+˝À Ç~ #ê˝≤ ø±\+>±
eTÚq+>± kÕ>∑T‘·÷H˚ e⁄+~. ªe÷ ø±fi¯¢MT<ä |ü&ç‘˚H˚ MTs¡T πøåeT+>± e⁄+{≤s¡Tµ
nqï dü+πø‘·+ eTTdæ¢+\≈£î yê] qT+&ç m|ü&√ n+~+~. eTVü‰sêh˝À
eTTdæ+¢ \T m≈£îÿe>± ìedæ+#˚ ÁbÕ+‘ê\˝À yêfi‚¢ •eùdq≈£î z≥T¢yd˚ æ u≤˝Ÿ<ë∏ ø£sπ
nbÕs¡ú+ #˚düTø√≈£î+&Ü C≤Á>∑‘·Ô|ü&ÉT‘·÷ ªπøåeT+>±µ ã‘·T≈£î‘·THêïs¡T.
á e÷Á‘·+ <ë<ë–Ø y˚πs me«s¡÷ #˚j·T˝Òø£ ø±<äT. eè‹Ô sö&û\≈£î
neø±X¯+ ÇùdÔ Ç+‘·ø£+f… düeTs¡ú+>± #˚j·T>∑\s¡T. M]øÏ kÕ>∑T‘·Tqï~ ø±ã{Ϻ
¬s∫Ãb˛sTT #˚düTÔHêïs¡T. kÕ>∑T‘·T+&É&ÜìøÏ >∑\ sê»ø°j·T ø±s¡D≤ìï >∑T]Ô+#·&É+
düT\uÛÑy˚T, $eT]Ù+#·&ÉeT÷ düT\uÛÑy˚T. dü+|òtT |ü]yêsY sê»ø°j·T eTTKyÓTÆq
_C…|æ πø+Á<ä+˝À n~Ûø±s¡+˝À e⁄+~. Ä bÕغ‘√ πø+Á<ä+˝À #Ó*$T e⁄qï
bÕغ\T Çø£ÿ&=ø£ sêÁcÕº˙ï nø£ÿ&=ø£ sêÁcÕº˙ï @\T‘·THêïsTT. n≥Te+{Ï yê]ì
@eTq&Üìø° n~Ûø±s¡ j·T+Á‘ê+>±ìøÏ #˚‘·T˝≤&Ée⁄.
ø±˙ n+‘·ø+£ fÒ ˝À‘·sTTq ø±s¡DeT÷ e⁄+~. uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ ˝ÖøÏøy£ ê<ë˙ï
Á|üC≤kÕ«e÷´˙ï m+#·Tø√e&É+ e\¢ ªVæ≤+<äTe⁄\≈£îµ @<√ nHê´j·T+
»]–b˛sTT+<äì qy˚Tàyêfi¯ó¢ á <˚X+¯ ˝À Ç|ü&ÉT #ê˝≤eT+~ e⁄Hêïs¡T. yês¡+‘ê
ø±cÕj·÷+ãs¡<Ûës¡T\÷ ø±<äT, U≤ø° ìø£ÿs¡T jÓ÷<ÛäT\÷ ø±<äT. Ç‘·s¡Á‘ê
Ä<ÛäTì≈£î\T>± ø£ì|æ+#˚ yê]˝À #ê˝≤eT+~ á s¡ø£yÓTÆq n_ÛÁbÕj·÷\T ø£*–
e⁄Hêïs¡T. yêfi¯ó¢ bÕøÏkÕÔHéq÷ kÂB nπs_j·÷q÷ #·÷dæ ì≥÷ºs¡TŒ\T
$&ÉTdüTÔ+{≤s¡T. ÇkÕ¢+ ù|s¡T MT<ä q&ç#˚ n‹yê<ëìï >∑{Ϻ>± m<äTs=ÿ+≥Tqï
Ç+&√H˚wæj·÷, {Øÿ, áõ|ü⁄º e+{Ï eTTdæ¢+ yÓTC≤]{° <˚XÊ\qT yês¡T #·÷&És¡T.
242
dü+|òtT |ü]yêsYqT >∑{Ϻ>± m<äTs√ÿe&É+ nedüs¡+
yês¡T Ç+&çj·÷qT b˛\TÃø=ì u≤<Ûä|ü&˚~ bÕøÏkÕÔHé‘√, kÂB nπs_j·÷‘√,
ÇsêHé‘√ e÷Á‘·y˚T.
Ç+‘·<ä÷s¡+ b˛j˚Tyês¡T m≈£îÿe eT+~ ˝Òø£b˛e#·TÃqT >±˙,
˝ÖøÏø£yê<ëìï uÛ≤s¡‘Y m+#·Tø√e&É+ e\¢ ª<Óã“‹qïµ Væ≤+<äTe⁄\ Á|üjÓ÷»Hê\T
ã»s¡+>¥<äfiŸ s¡÷|ü+˝Àq÷, $X¯«Væ≤+<ä÷ |ü]wü‘Y s¡÷|ü+˝Àq÷, ÄsYmdtmdt
s¡÷|ü+˝Àq÷ ªø±bÕ&Éã&É≥+µ kÕqTuÛÑ÷‹‘√ ªns¡ú+ #˚düTø√e\dæqµ $wüj·T+
nì qy˚Tàyês¡T #ê˝≤eT+~ ‘·j·÷s¡j·÷´s¡T. Ms¡T n~Ûø±s¡ j·T+Á‘ê+>∑+˝À
e⁄Hêïs¡T. Ábıô|òdüs¡¢˝À e⁄Hêïs¡T. |üÁ‹ø± dü+bÕ<ä≈£î\˝Àq÷ e⁄Hêïs¡T.
Á|üC≤kÕ«eT´ |ü]s¡ø£åD ø√dü+ m<äTs√ÿe\dæ+~ á yÓT‘·ø£ yÓ’K]ì.
˝ÖøÏø£yê<ëìï uÛ≤s¡‘Y ˇø£ $<Ûëq+>± m+#·Tø√e&É+ e\¢ <˚XÊìøÏ #ê˝≤ y˚T˝Ò
»]–+~ ‘·|üŒ qwüº+ »s¡>∑˝Ò<äT. πøe\+ eTTdæ¢+\≈£L Å ¬ø’ düÔe⁄\πø ø±<äT,
ªVæ≤+<äTe⁄\Tµ nì |æ\eã&˚ yê]˝À yÓTC≤]{°øÏ ` Ád”Ô\≈£î, <ä[‘· ãVüQ»q
≈£î˝≤\≈£L ≈£L&Ü y˚T˝Ò »]–+~. n<˚ ˝Òø£b˛‘˚ Ä Á|üC≤˙ø£eT+‘ê ≈£L&Ü
dü+Á|ü<ëj·Tø£ ôV’≤+<äe dü+düÿ è‹ |æ&çøÏ{À¢ q\T>∑T‘·T+&˚yês¡T. ø=+‘·y˚Ts¡¬ø’Hê
Ä nD∫y˚‘· qT+&ç ãj·T≥ |ü&É>∑*>±s¡+fÒ ˝ÖøÏø£yê<ä dü÷Œ¤]Ô‘√ sêC≤´+>∑+
düe÷q‘ê Vü≤≈£îÿ\÷ neø±XÊ\÷ Çe«&ÉyT˚ <ëìøÏ ø±s¡D+. Ç+ø± dü+|üPs¡+í >±
Ä Vü≤≈£îÿ\≈£L neø±XÊ\≈£L ` eTTK´+>± Ád”\Ô $wüjT· +˝À ` e´edæ‘ú · s¡÷|ü+
Çe«˝Ò<qä ï~ |òsæ ê´<äe⁄‘·T+~ >±˙ Ä e÷Á‘·+ düe÷q‘ê neø±XÊ\T e⁄+&É&+É
ªVæ≤+<äTe⁄\≈£î qwüºø£s¡+µ nH˚~ ns¡ús¡Væ≤‘·eTsTTq |òæsê´<äT. ÇkÕ¢+ ù|s¡TMT<ä
˝ÖøÏø£yê<ëìï ‹s¡düÿ]+∫q <˚XÊ\˝À Á|ü<Ûëq+>± qwüºb˛sTT+~ eTTdæ¢+ Ád”Ô˝Ò
ø£<ë?
ªVæ≤+<äTe⁄\Tµ qwüºb˛j·÷s¡T, ªVæ≤+<äTe⁄\µ Á|üjÓ÷»Hê\T <Óã“‹HêïsTT
yÓTT<ä\sTTq |òæsê´<äT\˝À ªVæ≤+<äTe⁄\Tµ n+fÒ ns¡ú+ ôV’≤+<äe ô|‘·Ô+<ëØ
≈£î˝≤\T, n+<äT˝Àq÷ eT>∑yêfi¯ó¢ nì. á $wüj·÷ìï düŒwüº+>± ns¡ú+
#˚düT≈£îqï|ü&ÉT Væ≤+<ä÷‘·«yê<äT\ Ä>∑&Ü\ |ü≥¢ #ê˝≤eT+~ nHê˝À∫‘·+>±
Á|ü<ä]ÙdüTÔqï yÓT‘·ø£ yÓ’K]øÏ düùV≤‘·Tø£yÓTÆq ø±s¡Dy˚TMT ˝Òø£b˛>±, n~
eTTdæ¢+\≈£L, Ŭø’ düÔe⁄\πø ø±ø£ á <˚X¯+˝Àì n‘·´~Ûø£ yÓTC≤]{° Á|üC≤˙ø±ìøÏ
Vü‰ìø£s¡+ nì >∑T]Ô+#·>∑\T>∑T‘ê+.
243
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
Væ≤+<ä÷‘·«yê<äT\ <˚«wü+ me] MT<ä?
eTVü≤eTà<é Ç˝≤´dt VüQùdHé dæuÛ≤sTT >∑T»sê‘Y˝Àì |ü+#YeTVü≤˝Ÿ‡
õ˝≤¢˝Àì \÷Hêyê&é Á>±eT ìyêdæ. e÷]à HÓ\˝À »]–q qs¡y˚T<Ûä+˝À
$|üØ‘·+>± Væ≤+dü #·$#·÷dæq Á>±e÷\˝À \÷Hêyê&é ˇø£{Ï. Ä }]
|ü]düsê\˝À 15 eTd”<äT\qT Væ≤+<ä÷‘·«yê<ä eT÷ø£\T <Ûä«+dü+ #˚kÕsTT. Ä
}]˝Àì X¯s¡D≤s¡Tú\ •_s¡+˝À |ü]düs¡ Á>±e÷\ eTTdæ¢+\T 1200 eT+~ ñ
Hêïs¡T. Ä }] ø£ÁãkÕÔHé˝À 14 X¯yê\T |üP&ÜÃs¡T.
eTVü≤eTà<é dæuÛ≤sTT eè‹ÔØ‘ê´ ˝…ø£ÿ\ |ü+‘·T\T. nsTT‘˚ n‘·ìøÏ
dü+düÿ è‘·eT+fÒ #ê˝≤ Çwüº+. dü+düÿ è‘·+˝À ªÄ#ês¡´µ |ü{≤º bı+<ë&ÉT.
dü+düÿ è‘·+ bÕsƒê\T uÀ~Û+#˚yê&ÉT. Væ≤+<ä÷ |ü⁄sêD≤\T, Ç‘·s¡ dü+düÿ è‘· kÕVæ≤‘·´
Á>∑+<∏ë\‘√ ì+&çq Á>∑+<∏ë\j·÷ìï ≈£L&Ü HÓ\ø=˝≤Œ&ÉT. düT\uÛÑ+>± <=s¡ø£ì
nH˚ø£ ÁbÕNq dü+düÿ è‘· Á>∑+<∏ë\T n+<äT˝À ñ+&˚$.
á dü+>∑‹ \÷Hêyê&é˝ÀH˚ ø±ø£ Ä ÁbÕ+‘·eT+‘·{≤ ≈£L&É n+<ä]ø°
‘Ó\TdüTqT. nsTT‘˚ eTTdæ¢+\≈£î dü+ã+~Û+∫q @ ìyêkÕ˙ï ìsêàD≤˙ï
ñ+&Éìy=«<ä›ì ìs¡ísTT+#·T≈£îqï dü+|òtT |ü]yêsY eT÷ø£\T eTVü≤eTà<é dæuÛ≤sTT
Ç+{Ïô|q’ ≈£L&Ü <ë&ç #˚kÕs¡T. n‘·qT ‘·|Œæ +#·Tø=ì bÕ]b˛>±, n‘·ì dü+düÿ è‘·
Á>∑+<∏ë\j·÷ìï neX‚wü+ ˝Ò≈£î+&Ü ‘·>∑\u…{≤ºs¡T.
nVü≤eTà<ëu≤<é≈£î #Ó+~q mVü≤kÕHé C≤Á|òæ ˇø£|ü&ÉT dæ|æ◊˝Àq÷ Ä
‘·s¡Tyê‘· dæ|æ◊(m+) ˝Àq÷ ñHêï&ÉT. 1969 ˝À Ä q>∑s¡+˝À ô|<ä›m‘·TÔq
eT‘· |òüTs¡¸D\T »]–q ‘·s¡Tyê‘· ‘·q s¡ø£åD ø√dü+ ø±+Á¬>dt bÕغ˝À #˚sê&ÉT.
nsTT‘˚ ø£eT÷´ìdüTº nqï eTTÁ<ä n‘·ìì e<ä\˝Ò<äT. e~*+#·Tø√yê\ì n‘·qT
nqTø√˝Ò<äT. yêeT|üø£å uÛ≤yê\T >∑\ ˝ÖøÏø£yê~>±H˚ ñ+&çb˛j·÷&ÉT. düHê‘·q
eTTdæ¢+\T n‘·ìì nqTe÷q+>±H˚ #·÷kÕs¡T. ªeTTdæ¢+\T düHê‘·qyê<äT\
|æ&øç {Ï À¢ qT+∫ ãj·T≥|ü&ç ˝ÖøÏø£ sê»ø°j÷· \˝ÀøÏ sêyê\qï<˚ eTq ø√]ø£sTT‘˚
yês¡Ô ~q|üÁ‹ø£, 21.5.2002
244
Væ≤+<ä÷‘·«yê<äT\ <˚«wü+ me] MT<ä?
C≤Á|òì” $T+∫q Hêj·T≈£î&ÉT <=s¡ø&£ TÉ µ nì >∑T»sê‘Y˝À Ç|üŒ{Ïø+Ï ø± eT‹dæ$ú T‘·+
ø√˝ÀŒì yês¡+‘ê n+{≤s¡T.
|òæÁãe] 28q e÷J m+.|æ. nsTTq C≤Á|òæì dü+|òtT |ü]yêsY eT÷ø£\T
n‹Á≈£Ls¡+>± #·+bÕs¡T. #·eTHé|ü⁄sê˝Àì >∑T\“sYZ kıôd’{°˝Àì n‘·ì Ç+{Ïô|’q
ô|<ä› >∑T+|ü⁄ <ë&ç #˚dæ+~. n‘·ìì ãj·T≥≈£î ˝≤– #˚‹y˚fi¯ó¢ ‘Ó>∑q]øÏ ã≥º\T
}&ÉBdæ >∑T+Á&É+>± |üs¡T¬>‹Ô+∫ ø£‘·TÔ\‘√ q]øÏ s√&ÉT¶ MT<ä á&ÉTÃ≈£îb˛sTT
eT+≥\˝À |ü&d˚ æ Vü≤‘·e÷sêÃs¡T. n‘·HeÓ s√, n‘·ì Ä˝À#·q˝…{≤¢+{Ïy√ n‘·ìì
Vü≤‘·e÷]Ãq yê]øÏ u≤>±H˚ ‘Ó\TdüT. n‘·qT ø±+Á¬>dt bÕغ Hêj·T≈£î&ÉT, e÷J
bÕs¡¢yÓT+≥T düuÛÑT´&ÉT. n‘·ìì #·+|æq yês¡T kÕúìø£ dü+|òtT|ü]yêsY ø±s¡´ø£s¡Ô\T.
n|ü]∫‘·T\T ø±s¡T, n‘·ì >∑T]+∫ ‘Ó*j·Tìyês¡T ø±s¡T.
C….mdt. ã+<ä÷ø˘yê˝≤ ãs√&Ü q>∑sêìøÏ #Ó+~q y˚T<Ûë$. |æ.j·TT.dæ.m˝Ÿ
(bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ Á|üC≤dü+|òüT+) >∑T»sê‘Y sêh ø£$T{° düuÛÑT´&ÉT. #ê˝≤ #·<äTe⁄≈£îqï
yê&ÉT, Ä<ÛTä ì≈£î&ÉT, ˝ÖøÏøy£ ê~. <˚X+¯ ˝À eT‘· |òTü s¡¸D\ yê‘êes¡D+ ‘·>&Z∑ ÜìøÏ
ñ|üjÓ÷>∑|ü&˚≥≥ºsTT‘˚ eTTdæ¢+\T u≤Á;eTd”<äTqT e<äT\Tø√e&Éy˚T ñ∫‘·+ nì
ãVæ≤s¡+>∑+>± Á|üø£{Ï+∫q e´øÏÔ. Á|üø£{Ï+∫ u≤Á;eTd”<äT j·÷ø£åHé ø£$T{°øÏ
ø√|ü+ ‘Ó|æŒ+∫q e´øÏÔ. |òæÁãe] 28q n‘·ì Ç+{Ï ãj·T≥ ñqï n‘·ì
ø±s¡TqT dü+|òtT |ü]yêsY eT÷ø£\T ‘·>∑\u…≥º>±, ã+<ä÷ø˘yê˝≤ kÕúìø£ _C…|æ
ø±s=Œπs≥sY Ç+{ÏøÏ yÓ[fl ªH˚HÓ≥Te+{Ïyê&çH√ MT≈£î ‘Ó\TdüT ` Ç<˚+ |üì?µ
nì n&ç>±&ÉT. ªn|ü&˚ @+ #·÷kÕe⁄` ndü\T dü+>∑‹ πs|ü⁄ ñ+~.
‘·|æŒ+#·Tø√>∑*–‘˚ ‘·|æŒ+#·Tø√µ nì Ä eTVü‰qTuÛ≤e⁄&ÉT nHêï&ÉT. ‘·q uÛ≤yê\
>∑T]+∫, e´øÏ‘Ô ê«ìï >∑T]+∫ Ä‘·à$XÊ«dü+ ñqï ã+<ä÷ø˘yê˝≤ mø£ÿ&çø° b˛˝Ò<Tä .
nsTT‘˚ eTs¡Tdü{Ï s√E Äj·Tq u…~]+∫q≥Tº>±H˚ ‘·˝≤«s¡T¢, Á‹X¯S˝≤\‘√
ô|<ä› >∑T+|ü⁄ n‘·ì Ç+{ÏMT~øÏ e∫Ã+~. n‘·q÷, n‘·ì uÛ≤sê´, ≈£L‘·Ts¡÷
‘·\T|ü⁄\T ˝À|ü*qT+&ç >∑&çj·Tu…{Ϻ ô|s¡{Ï>√&É <ä÷øÏ |üø£ÿq ñqï Væ≤+<ä÷
≈£î≥T+ã+ Ç+{À¢øÏ b˛j·÷s¡T. yêfi¯ó¢ ˝…’≥T¢ Äù|dæ mes¡÷ ˝Òq≥Tº n_ÛÁbÕj·T+
ø£*–+∫ Ä sêÁ‘·+‘ê _≈£îÿ _≈£îÿeT+≥÷ >∑&çbÕs¡T. ã+<ä÷ø˘yê˝≤ Ç+{ÏMT<ä
<ë&ç#˚dæq eT÷ø£ ø=ìï >∑+≥\ùd|ü⁄ Ä Ç+{Ïì \÷{°#˚dæ Ä ‘·s¡Tyê‘· yÓTT‘·Ô+
245
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
‘·>\∑ u…{ºÏ ãT–Z#d˚ æ yÓ[b¢ ˛j·÷s¡T. uÛ≤s¡‘· Á|üC≤kÕ«eT´+MT<ä Ä <Óã“‘√ $XÊ«dü+
ø√˝ÀŒsTTq ã+<ä÷ø˘yê˝≤ Ç+&çj÷· e~*ô|{Ϻ dü≈î£ ≥T+ã+>± yÓ[b¢ ˛j·÷&ÉT`
bÕøÏkÕÔHé≈£î ø±<äT nyÓT]ø±≈£î.
düãsYø±+‘· õ˝≤¢˝À sêe÷j·TDY`eTVü‰uÛ≤s¡‘Y nqï ù|s¡T>∑\ eTTdæ¢+
X¯ s ¡ D ≤s¡ T ú \ •_s¡ + ˇø£ { Ï ñ+~. eTTdæ ¢ + \ •_sêìøÏ n<˚ + ù|s¡ ì
ÄX¯Ãs¡´b˛‘·THêïsê? Ä •_s¡+˝Àì X¯sD¡ ≤s¡T\ú T s¬ +&ÉT Á>±e÷\≈£î #Ó+~qyês¡T.
n$ ¬s+&É÷ eTTdæ¢+\T n‘·´~Ûø£+>± ìedæ+#˚ Á>±e÷\T. ˇø£ <ëìù|s¡T
sêe÷j·TDY, ˇø£<ëìù|s¡T eTVü‰uÛ≤s¡‘Y. á ù|s¡¢ yÓqTø£ ˇø£ ø£<∏ä ñ+~. Ç$
¬s+&É÷ ÁbÕC…≈£îº ìsê«dæ‘· Á>±e÷\T. ˇø£ ÁbÕC…≈£îº øÏ+<ä eTTì–b˛‘·Tqï ¬s+&ÉT
Á>±e÷\ Á|ü»\≈£î |ü⁄qsêyêdü+ ø£*Œdü÷Ô ¬s+&ÉT ø=‘·Ô Á>±e÷\T ì]à+#ês¡T.
ø=‘·Ô Á>±e÷\≈£î bÕ‘· ù|πs¢ m+<äT≈£î ô|≥Tºø√yê*, ø=‘·Ô$ ô|≥Tº≈£î+<ë+ nì
ìsê«dæ‘·T\T uÛ≤$+#ês¡T. yê]øÏ |ü⁄qsêyêdü+ ø£*Œ+#˚ Áø£eT+˝À yê]‘√ ø£*dæ
yÓT*dæ ‹]–q ˇø£ Á|üuÛÑT‘·« n~Ûø±] Ä }s¡¢≈£î sêe÷j·TDY, eTVü‰uÛ≤s¡‘Y nì
ù|s¡T¢ ô|&É<ë+ nì dü÷∫+#ê&ÉT. <ëìøÏ ø±s¡D+ @$T≥+fÒ, n~Ûø£+>±
eTTdæ¢+\sTTq Ä Á>±eTdüTÔ\T {°M˝À Á|ükÕs¡eTj˚T´ Væ≤+<ä÷ |ü⁄sêD>±<∏ä\
d”]j·T˝Ÿ‡ |ü≥¢ #ê˝≤ ÄdüøÏÔ #·÷|ü&É+ n‘·qT >∑eTì+∫ ñHêï&ÉT. n‘·qT
qe⁄«‘·÷ #˚dæq á dü÷#·qqT Ä Á>±eTdüTÔ\T düs¡<ë>±H˚ d”«ø£]+#ês¡T.
sêe÷j·TDY, eTVü‰uÛ≤s¡‘Y nH˚ eTTdæ¢+ Á>±e÷\T Ä $<Ûä+>± |ü⁄{≤ºsTT. á
dü+e‘·‡s¡+ e÷]à HÓ\˝À eTTdæ¢+\ ÄyêkÕ\qT Væ≤+<ä÷‘·«yê<ä eT÷ø£\T
n–ïøÏ ÄVüQ‹ #˚dæq Áø£eT+˝À á ¬s+&ÉT Á>±e÷\qT ≈£L&Ü ‘·>∑\u…{º>±,
eT∞fl ìsê«dæ‘·T˝…’q Ä e+<ä˝≤~ eTTdæ¢+ ≈£î≥T+u≤\T ãs√&Ü ‘ê\÷ø±˝Àì
dæu≤¢ Á>±eT+e<ä› X¯s¡D≤s¡Tú\ •_s¡+ @s¡Œs¡#·T≈£îì <ëìøÏ ≈£L&Ü eT∞fl
ªsêe÷j·TDY` eTVü‰uÛ≤s¡‘Yµ nH˚ ù|s¡T ô|≥Tº≈£îHêïs¡T.
eTVü≤eTà<é Vü≤düHé CÖVü≤sY nVü≤à<ëu≤<é≈£î #Ó+~q ˇø£ ◊{Ï dü+düú
y˚TH˚õ+>¥ ¬&Ó’¬sø£ºsY. ˇø£|ü&É‘·qT <˚X¯+˝Àì u≤´+øÏ+>¥ s¡+>∑+˝À n‘·T´qï‘·
|ü<eä ⁄\T ìs¡«Væ≤+#ê&ÉT. Á|üdTü ‘Ô +· ˇø£ dü«+‘· ◊{Ï dü+düú ô|≥Tº≈î£ Hêï&ÉT. n‘·qT
ìC≤ìøÏ ôV≤’ <äsêu≤<é bÕ‘·ãd”øÔ Ï #Ó+~qyê&ÉT. |ü<Vä ‰ü sπ fi¯ó>¢ ± nVü≤eTà<ëu≤<é˝À
246
Væ≤+<ä÷‘·«yê<äT\ <˚«wü+ me] MT<ä?
ñ+≥THêï&ÉT. >∑T»sêr eTTdæ¢+ Ád”Ôì ô|[¢ #˚düT≈£îHêï&ÉT. uÛ≤sê´uÛÑs¡Ô*<ä›s¡÷
Ä˝À#·q\˝À #ê˝≤ Ä<ÛäTì≈£î\T. ªkıôd’{° |òüsY ~ Á|üyÓ÷wüHé Ä|òt πswüq˝Ÿ <∏ë{Ÿµ
nH˚ ùV≤‘·Tyê<ä dü+düú q&ÉT|ü⁄‘ês¡T. yê] ≈£îe÷s¡T&çøÏ Á|üeø£Ô eTVü≤eTà<é≈£î
|üPs¡«yÓTÆq |ü•ÃeT Ädæj·÷ dü+Á|ü<ëj·÷ìøÏ #Ó+~q ªns¡düTÔµ nH˚ ù|s¡T
ô|≥Tº≈£îHêïs¡T. eTTdæ¢+\T>± ø±ø£ Á|ü|ü+#· bÂs¡T\T>± ã‘·ø±\qï ø±+ø£å‘√
m|ü&É÷ eTTdæ¢y˚T‘·s¡T\ eT<Ûä´H˚ ã‹πøyês¡T. ø±˙ nVü≤eTà<ëu≤<é˝À
eT‘· |òüTs¡¸D\T »]–q|ü&ÉT Væ≤+<ä÷ ÁbÕ+‘ê\˝À Væ≤+<äTe⁄\ eT<Ûä´ ã‹πø
eTTdæ+¢ \qT bı&ç∫ #·+|ü&+É yês¡T #·÷düTHÔ êïs¡T. Ç~ ø±ø£‘ê∞j·T+>± »s¡>&∑ +É
˝Ò<ä˙ ñ<˚›X¯|üPs¡«ø£+>± »s¡T>∑T‘·Tqï<ä˙ ns¡ú+ #˚düT≈£îHêïs¡T. ø=~›ø=~›>±
eTTdæ¢+\T ìedæ+#˚ ø±\˙\≈£î <ä>∑Zs¡>± sêkÕ>±s¡T. 1993˝À eT‘·|òüTs¡¸D\T
»]–q|ü&ÉT CÖVü≤sY ø±s¡TMT<ä ª$Tj·÷qT qs¡T≈£î‘ê+µ nì sêkÕs¡T. yÓTTqï{Ï
e÷]à 1e ‘˚Bq ø£‘T· \Ô ÷ Á‹X¯S˝≤\÷ |ü≥Tº≈î£ qï eT÷ø£ n‘·ì ø±sê´\j·T+ô|q’
<ë&ç#˚j·T>± ‘·è{Ï˝À ‘·|æŒ+#·T≈£îHêï&ÉT. n‘·ì |üø£ÿ ø±sê´\j·T+˝Àì n‘·ì
y˚Tqe÷eT es¡dü nsTTq eTTdü˝≤j·Tq ø£‹Ôb˛≥¢≈£î >∑Ts¡sTT #·ìb˛j·÷&ÉT.
‘·qqT |ü]Vü≤dæ+∫q ˝ÖøÏø£yê<ä $XÊ«kÕìï e~*ô|{Ϻ ‘êqT |ü]Vü≤dæ+∫q
düHê‘·qyê<ä+ düs¡düq bÕ‘·ãd”Ô˝À Ç\T¢ rdüTø=ì ñ+<ëeTì Ç|ü&ÉT CÖVü≤sY
u≤<Ûä|ü&ÉT‘·÷ ìs¡ísTT+#·T≈£îHêï&ÉT.
>∑T»sê‘Y ◊mmdt πø&ÉsY≈£î #Ó+~q Ç<ä›s¡T ∫qïHê{Ï $TÁ‘·T\T
]f…ÆsY nsTTq ‘·s¡Tyê‘· |üø£ÿ|üø£ÿ nbÕs¡TºyÓT+≥T¢ ø=qT≈£îÿì X‚wüJ$‘·+
>∑&ÉT|ü⁄<ëeTqT≈£îHêïs¡T. yê]˝À ˇø£s¡T Væ≤+<äTe⁄, ˇø£s¡T eTTdæ¢+. nsTT‘˚
yês¡T m+‘· Á|üj·T‘·ï+ #˚dæHê ˇπø _*¶+>¥˝À Ç<ä›]ø° bÕ¢≥T¢ neTà&ÜìøÏ @
_\¶s¡÷ ˇ|üø√˝Ò<äT. Væ≤+<ä÷ _\¶s¡T¢, _*¶+>¥ kıôd’{°\÷ eTTdæ¢+\≈£î bÕ¢≥T¢
neTàs¡T. eTTdæ+¢ \$ ø=‘·Ô kıôd{’ \° T ˝Òe⁄. Äs¡THÓ\\T #Ó|ü \]π>˝≤ $TÁ‘·T*<äs› ÷¡
nVü≤eTà<ëu≤<é yÓTT‘·Ô+ ‹]>±s¡T. y˚TeTT ◊mmdt Ä|ò”düs¡¢+. e÷ Vü≤À<ë
#·÷düsTTHê neTàsê? nì n&ç>±s¡T. ªe÷πø+ nuÛÑ´+‘·s¡+ ˝Ò<äT. ø±˙ yêfi¯¢‘√
>=&ÉyÓes¡T ô|≥Tº≈£î+{≤s¡T #Ó|üŒ+&çµ nì _\¶s¡÷¢ kıôd’{°\÷ kÕ≈£î\T #ÓbÕŒsTT.
ªyêfi¯óflµ n+fÒ >∑T»sê‘YqT ‘·eT Á|üj÷Ó >∑XÊ\>± e÷s¡TÃ≈£îqï Væ≤+<ä÷‘·«yê<äT\T.
247
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
∫e]øÏ $dæ–b˛sTTq Ä u≤\´$TÁ‘·T*<ä›s¡÷, ªeTq q>∑sêìøÏ @+ >∑‹ |ü{Ϻ+~
#·÷&É+&çµ nì |üÁ‹ø£\≈£î »+≥>± ˇø£ ñ‘·Ôs¡+ sêdæ ‘·eT Á|üj·T‘·ï+
$s¡$T+#·T≈£îHêïs¡T. Ä ñ‘·Ôsêìï Ä+>∑¢ |üÁ‹ø£˝Ò ‘·|üŒ @ >∑T»sêr |üÁ‹ø±
Á|ü#T· ]+#·˝<Ò Tä .
Væ≤+<ä÷‘·«yê<äT\ ø√|ü+ me]MT<ä? yê]øÏ @+ ø±yê*? e÷{≤¢&ç‘˚
õVü‰<é >∑T]+∫, eTTdæ¢+ eT‘·yê<ä+ >∑T]+∫ Äy˚X¯|ü&É‘ês¡T>±˙ yêfi¯ó¢ ì»+>±
düVæ≤+#·˝Òì~ eTTdæ¢+\H˚, eTTdæ¢+ eT‘·yê<ëìï ø±<äT. yêfi¯ó¢ e´‹πsøÏ+#˚~
eTTdæ¢+ eT‘·yê<ëqïsTT‘˚ eTTdæ¢+\˝À Ä<ÛäTì≈£î\qT yês¡T Ä<ä]+#ê*.
ñ<ës¡yê<äT\q÷ ˝ÖøÏø£yê<äT\q÷ ùdïVæ≤‘·T\T>± uÛ≤$+#ê*. Væ≤+<äTe⁄\‘√
ø£*dæyÓT*dæ ã‹πø yê]ì >ös¡$+#ê*. n|ü&ÉT ˇø£ mVü≤kÕHé C≤Á|òæ, ˇø£
ã+<ä÷ø˘yê˝≤, ˇø£ eTVü≤eTà<é Vü≤düHé CÖVü≤sY yê] <ë&ÉT\≈£î >∑Ts¡j˚T´ yês¡T
ø±s¡T. ø±˙ Væ≤+<ä÷‘·«yê<äT\T á <˚X+¯ ˝À eTTdæ+¢ \T ñ+&É&ÜH˚ï düV≤æ +#·˝sÒ T¡ .
n+<äTπø Væ≤+<äTe⁄\‘√ eTTdæ¢+\T ø£\e&É+ yê]øÏ ÇwüºeTT+&É<äT. Væ≤+<ä÷
eTTdæ+¢ $yêVü‰\qT yês¡T ndü˝Ò düV≤æ +#·sT¡ (>∑T»sê‘Y˝À n≥Te+{Ï »+≥\qT
Vü≤‘·e÷s¡Ã&É+, ã\e+‘·+>± y˚sT¡ #˚jT· &É+ »]–+~). ˝ÖøÏøy£ ê<äT\T, Ä<ÛTä ìø£
yê<äT\T, ø£eT÷´ìdüT\º T nsTTq eTTdæ+¢ \qT yês¡T ndü˝Ò düV≤æ +#·sT¡ . m+<äTø£+fÒ
yê]ì m+<äT≈£î <˚«wædüTÔHêïs√ #Ó|üŒ˝Òs¡T ø±ã{Ϻ.
eTTdæ¢+\T düHê‘·qyê<ä+ |æ&çøÏ* qT+&ç ãj·T≥ |ü&Ü\ì Væ≤+<ä÷‘·«
yê<äT\T ø√s¡Tø√s¡T. yês¡+‘ê düHê‘·qyê<äT\T>±H˚ ñ+&ç Væ≤+<ä÷‘·«yê<äT\
<˚«cÕìï düùV≤‘·Tø£yÓTÆq~>± s¡TEe⁄ #˚j·÷\ì ø√s¡T≈£î+{≤s¡T.
>∑T»sê‘Y H˚]Œq bÕsƒê\˝À Ç<=ø£{Ï.
248
@~ bÕøÏkÕÔHé ≈£îÁ≥?
MTs¡T >∑T»sê‘Y≈£î @ ì» ìsê∆s¡D ø£$T{°˝À uÛ≤>∑+>± b˛ø£b˛sTTHê,
j·T<∏ë˝≤|ü+>± Ä sêh+˝À |üs¡´{Ï+∫Hê mø£ÿ&Éã&ç‘˚ nø£ÿ&É ‘·>∑\ã&çb˛sTTq
ìsêàD≤\T ø£ì|ækÕÔsTT. n+<äT˝À ìyêkÕ\T, Vü≤À≥fi¯ófl, <äTø±D≤\T e⁄+{≤sTT.
‘·>∑\ã&çq Vü≤À≥fi¯ófl, <äTø±D≤\ eTdæu≤]q uÀs¡T¶\T #·÷dæq|ü&ÉT,
Ç$ eTTdæ¢+\≈£î #Ó+~qeì yê{Ïì ‘·>∑\u…{Ϻq yê]øÏ m{≤¢ ‘Ó*dæ+<äì MT≈£î
nqTe÷q+ edüTÔ+~. m+<äTø£+fÒ yê{ÏøÏ ªeTTdæ¢+µ ù|s¡T¢ e⁄+&Ée⁄. düs√«<äj·T,
noXŸ, Äosê«<é, |ü+ø£CŸ, ‘·T\dæ yÓTT<ä\sTTq ù|s¡T¢ e⁄+{≤sTT.
Væ≤+<ä÷‘·«yê<ä eT÷ø£\ uÛÑj·÷ìøÏ eTTdæ¢+\T ‘·eT yê´bÕs¡ dü+düú\≈£î
ªVæ≤+<ä÷µ ù|s¡T¢ ô|≥Tº≈£îHêïs¡ì MTs¡T nqTø√e#·TÃ. ø=ìï dü+<äsꓤ\˝À n~
ì»y˚T ø±e#·TÃqT >±˙ ndü\T ø±s¡D+ n~ ø±<äT.
>∑T»sêr eTTdæ¢+\ e÷‘·èuÛ≤wü >∑T»sêrj˚T. yêfiËfle«]ø° ñs¡÷› sê<äT.
#·<äTe⁄≈£îqï yês¡sTT‘˚ Væ≤+B edüTÔ+~. eTq+ yêfi¯ófl eTTdæ¢+\T ø£<ë nì
ø=+#Ó+ ñs¡÷› ø£*dæq Væ≤+B˝À e÷{≤¢&çHê, yêfi¯ófl dü«#·Ã¤yÓTÆq Væ≤+B˝ÀH˚
»yêãT ÇkÕÔs¡T.
ø±ã{Ϻ noXŸ, Äosê«<é yÓTT<ä\sTTq$ ªVæ≤+<ä÷µ ù|s¡T¢ ø±e⁄. >∑T»sêr
uÛ≤cÕ |ü<ë\T. nsTT‘˚ ªdüs√«<äj·Tµ nqï ù|s¡T eTTdæ¢+\ yê´bÕs¡ dü+düú\πø
m≈£îÿe e⁄+&É&É+ yÓqTø£ ˇø£ sê»ø°j·T ø±s¡D+ e⁄+&Ée#·TÃ. >±+BÛ nHêï
>±+BÛ uÛ≤yê\Hêï >∑T»sê‘Y˝À eTTdæ¢+\πø ‘·|üŒ Væ≤+<äTe⁄\≈£î ô|<ä›>±
dü<ä_ÛÁbÕj·T+ ˝Ò<äT. á s√CÒø±<äT ` n+fÒ Væ≤+<ä÷‘·«yê<äT\T >∑T»sê‘YqT
‘·eT Á|üjÓ÷>∑XÊ\>± e÷s¡TÃ≈£îqï ‘·sê«‘˚ ø±<äT, ‘=*Hê{Ï qT+&ç ≈£L&Ü. <˚X¯
eT+‘·{Ïø° >±+BÛ|ü≥¢ n‹ ‘·≈£îÿe >ös¡e+ e⁄+&˚~ >∑T»sê‘Y˝À. ª>∑T»sê‘Y˝À
ø±+Á¬>dt bÕغ ≈£L&Ü |üfÒ˝Ÿ ø±+Á¬>ùd ‘·|üŒ >±+BÛ ø±+Á¬>dt ø±<äTµ nì Ä
sêh+˝À Ç+ø± $T–* e⁄qï ˇø£]<ä›s¡T e÷qe Vü≤≈£îÿ\ ø±s¡´ø£s¡Ô\T n+{≤s¡T.
Á|üC≤‘·+Á‘· yês¡|Áü ‹ø£, 26.5.2002
249
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
á ø±s¡D+>±, Ä sêh+˝À düs√«<äjT· nqï ù|s¡T >∑\ ‘·>\∑ ã&çb˛sTTq
Vü≤À≥fi¯ófl, <äTø±D≤\T mø£ÿ&Éã&ç‘˚ nø£ÿ&É ø£ì|ækÕÔsTT. Ä <äèXÊ´ìï J]í+#·T
ø√e&ÜìøÏ ø=+‘· düeTj·T+ |ü&ÉT‘·T+~ >±˙ >∑T»sê‘Y düe÷C≤ìøÏ |ü{Ϻq
<äTs¡Z‹øÏ Ä <äèX¯´+ dü¬s’q dü+πø‘·y˚T.
dü+|òtT |ü]yêsY ø±s¡´ø£s¡Ô\˝ÀH˚ ø±ø£, kÕ<Ûës¡D Væ≤+<äTe⁄\˝À düVæ≤‘·+
ø£fi¯fl≈£î bıs¡\T ø£|æŒq >∑T&ç¶ <˚«wü+ Ä <äTs¡Z‹˝Àì Á|ü<Ûëq n+X¯+. <˚«wü+e\¢
q•+∫q $y˚#·q $ø£è‘· Væ≤+kÕø±+&É s¡÷|ü+˝ÀH˚ ø±ø£ eTq*ï nyê≈£îÿ\qT
#˚j·T>∑\ ≈£î‘·s¡ÿ+ s¡÷|ü+˝Àq÷ kÕø屑·ÿ]düTÔ+~. MT }] eTTdæ¢+\T @+
‘·|ü #˚XÊs¡ì Á|ü•ïùdÔ n|ü&Ó|ü&√ k˛eTHê<∏é <˚yê\j·T+ MT<ä <ë&ç »]|æq
>∑»˙ eTVü≤à<é >∑T]+∫, ˇkÕe÷ _Hé ˝≤&ÓHé >∑T]+∫, õVü‰<é >∑T]+∫, Væ≤E“˝Ÿ
eTTC≤Væ≤BHé >∑T]+∫, bÕøÏkÕÔHé >∑T]+∫ Ç+ø± nH˚ø£ ndü+<äs“¡ y¤ TÓ qÆ $wüj÷· \
>∑T]+∫ e÷{≤¢&É‘ês¡T. yê{Ïø° MT }] eTTdæ¢+\≈£L @$T{Ï dü+ã+<Ûä+ nì
eTq+ ¬s{Ϻ+#˚ Á|üj·T‘·ï+ @ ø=+#Ó+ #˚dæHê $|üØ‘·+>± Äy˚X¯|ü&çb˛‘ês¡T.
ø√|ü+‘√ }–b˛‘ês¡T. Ä ÄÁ>∑Vü‰ìï #·÷&Ü˝Ò ‘·|üŒ #Óù|Ô qeTàs¡T.
ªeTTdæ¢+µ nH˚~ Ç|ü&=ø£ nK+&É |ü<ës¡ú+ nsTTb˛sTT+~. n+<äTe\¢
mes√ mø£ÿ&√ m|ü&√ #˚dqæ bÕbÕ\≈£î, ˝Ò<ë #˚XÊs¡ì dü+|òTt |ü]yêsY uÛ≤$+#˚
bÕbÕ\≈£î eTq }] <äØ®, eTq dü÷ÿ≥sY yÓTø±ì≈£îÿ »yêãT #ÓbÕŒ*. Á|üX¯ï\≈£î
ø±<äT, ‘·˝≤«s¡¢≈£î, Á‹X¯S˝≤\≈£î »yêãT #ÓbÕŒ*.
Bìì Á>∑Væ≤+#˚ sê»ø°j·T C≤„q+ e⁄qïyês¡÷ ˝Òìyês¡T ≈£L&Ü >∑T»sêr
eTTdæ¢+\˝À e⁄Hêïs¡T. Ä C≤„q+˝Òì yê] $düàj·T+ es¡íHêr‘·+. n<ä+‘ê
ì»y˚T ø±e#·TÃ. ø±˙ H˚H˚+ #˚XÊqT? nqï Á|üX¯ï yê] #·÷|ü⁄\˝À Ç|ü&ÉT
dæús¡|ü&çb˛sTT+~. n~ b˛<äT. m+<äTø£+fÒ yês¡T ‘·eT Ç\÷¢ yêøÏ© b˛>=≥Tº
≈£îHêïs¡T, yê´bÕsê\÷ ÄdüT\Ô ÷ b˛>=≥Tº≈î£ Hêïs¡T, ‘·eT ø£fifl¯ eTT+<˚ q]øÏ #·+|æq
‘·eT Ä|ü⁄Ô\qT b˛>=≥Tº≈£îHêïs¡T. ‘·q |æ\¢\T, ‘·q ø£+f… ∫qï yêfi¯flsTTq
Çs¡T>∑T bıs¡T>∑T j·TTe≈£î\÷ #·÷düTÔHêïs¡ì ‘Ó*dæ @&ÉT|ü⁄ _>∑|ü≥Tºø=ì »]–q
$wüj·÷\T #Ó|üPÔ edüTÔqï eT<Ûä´ej·TdüTÿ&ÉsTTq ˇø£ ¬s’‘·T eTq ø£fi¯fl˝Àì
kÕqTuÛÑ÷‹ #·÷dæ ø±uÀ\T Ç+ø£ _>∑|ü≥º˝Òø£ ˇø£ÿkÕ]>± >=\T¢eTì @&ÉTdü÷Ô,
ªÇ~ Hê »qàuÛÑ÷$T ` qqTï bıeTà+fÒ mø£ÿ&çøÏ b˛yê*? H˚qT C≤rj·T ^‘·+
250
@~ bÕøÏkÕÔHé ≈£îÁ≥?
bÕ&É˝<Ò ë? C…+&Ü m>∑sπ j·T˝Ò<ëµ nì #˚‘T· \˝À eTTK+ <ë#·Tø=ì $\|æ+∫q|ü&ÉT
u≤<Ûä ø£+fÒ $düàj·T+ n‘·ìì m≈£îÿe>± <äVæ≤+∫y˚düTÔqï<äì ns¡úeTe⁄‘·T+~.
á eT÷s¡âyÓTÆq <˚«wü+ ‘·q≈£î ø±e\dæq kÕ≈£î\qT ‘êH˚ ø£*Œ+#·T
≈£î+≥T+~. Ç|ü&ÉT >∑T»sê‘Y˝À MTs¡T @ Væ≤+<äTe⁄HÓ’Hê n&É>∑+&ç á n\¢s¡T¢
Ç+¬ø+‘· ø±\+ kÕ>∑T‘êj·Tì. ªbÕøÏkÕÔHé n\¢s¡¢qT Ä>∑ìe«<äTµ nì »yêãT
#ÓbÕÔs¡T. yÓTT<ä{ÏkÕ] Ä »yêãT $qï|ü&ÉT eTq ÁX¯eDÒ+Á~j·÷ìï X¯+øÏkÕÔ+.
#·∫Ã+~, #·düTÔqï~ eTTdæ¢+\sTT‘˚ n\¢s¡¢qT bÕøÏkÕÔHé Ä>∑ìe«ø£b˛e&Éy˚T$T≥ì
ÄX¯Ãs¡´b˛‘êeTT. Ä »yêãT ns¡ú+ ø±e&ÜìøÏ ø=+#Ó+ düeTj·T+ |ü&ÉT‘·T+~.
>√Á<ë˝À ¬s’\TMT<ä <ë&ç bÕøÏkÕÔHé #˚sTT+∫+<ä˙, Ä <ë&çøÏ Væ≤+<äTe⁄\T
ÄÁ>∑V≤æ +∫ s¬ ∫Ãb˛‘ês¡ì ‘Ó*ùd #˚sTT+∫+<ä˙, Ä ÄÁ>∑V‰ü ìøÏ Äô|q’ Á|ürø±s¡+
rs¡TÃ≈£î+≥T+<ä˙, n+<äTø√dü+ eT+~˙ ô|’dü\q÷ >∑T»sê‘Y≈£î |ü+|æ+#·&É+
yÓTT<ä\Tô|{Ï+º <ä˙ <ëì uÛ≤e+. n‘·´+‘· øÏsê‘·ø+£ >± eTTdæ+¢ \qT eT÷≈£îeTà&ç>±
e~Û+∫q yês¡T düV≤æ ‘·+ ‘êeTT #˚dqæ Væ≤+dü‘√ düV‰ü Ç<ä+‘ê bÕøÏkÕÔHé #˚dTü qÔ ï
≈£îÁ≥ n˙ á n–Z Ä]b˛≈£î+&Ü bÕøÏkÕÔHé s¡–*dü÷ÔH˚ ñ+≥T+<ä˙ qeTTà‘·÷
eT]+‘· Væ≤+dü≈£î bÕ\Œ&ÉT‘·÷ n<ä+‘ê ≈£L&Ü bÕøÏkÕÔHé ≈£îÁfÒqì düeT]ú+#·T
≈£î+≥÷...
&Ûç©¢˝À n<ë«˙ BìøÏ ‘·–qfÒº e÷{≤¢&ÉT‘·T+{≤&ÉT. >∑T»sê‘Y˝Àì
X¯s¡D≤s¡Tú\ •_sê\˝À bÕøÏkÕÔHé @C…+≥÷¢ f…Ás¡]düTº\÷ Á|üy˚•düTÔHêïs¡H˚
ôV≤#·Ã]ø£\T s¬ +&ÉT s√E\ø=ø£kÕ] #˚dTü +Ô {≤&ÉT. Vü≤À+XÊK m≥Te+{Ï n¬sdüT\º T
ø√s¡T≈£î+fÒ n≥Te+{Ï n¬sdüTº\T #˚dæô|≥º&É+˝À H˚s¡Œs¡T\sTTq &Ûç©¢ b˛©düT\T,
>∑T»sê‘Y≈£î b˛e&ÜìøÏ ‘·j·÷s¡sTT e⁄qï \wüÿsY`Ç`‘·j·T´u≤ $T*f…+≥¢qT
yÓqTyÓ+≥H˚ #ê+<é˙ #Íø˘˝À n¬sdüTº#˚dæ yê] ª≈£îÁ≥\qT uÛÑ>∑ï+ #˚kÕÔs¡Tµ. Ç+ø£
>∑T»sê‘Y˝Àì Væ≤+<ä÷‘·«yê<äT\ ªeT÷&éµ >∑T]+∫ #Óù|Œ<˚eTT+~? Ç<ä+‘ê
bÕøÏkÕÔHé ≈£îÁ≥ nì y˚TeTT eTT+<˚ #Ó|üŒ˝Ò<ë nì yês¡T ¬s{Ϻ+∫q ñ‘ê‡Vü≤+‘√
eTTdæ¢+\ô|’q <˚«wü+ ô|+#·T≈£îì ªbÕøÏkÕÔHé ≈£îÁ≥µ˝À ‘·eT e+‘·T bÕÁ‘·
ìs¡«Væ≤düTHÔ êïs¡T. eTTdæ+¢ \T X¯sD¡ ≤s¡T\ú •_sê\ qT+&ç ‹]– Çfi¯fl≈£î (ø±*b˛sTTq
Çfi¯flπø nsTTHê) b˛e&É+ nkÕ<Ûä´+ #˚düTÔHêïs¡T. Ç+ø± $T–*b˛sTTq
Çfi‚fleTsTTHê e⁄+fÒ ‘·>∑\u…&ÉT‘·THêïs¡T. ˇ+≥]>± eTTdæ¢yÓTe¬s’Hê <=]øÏ‘˚
q]øÏ #·+|ü⁄‘·THêïs¡T...
251
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
Ç+¬øø£ÿ&Ü eTs=ø£ >∑T»sê‘Y ø±≈£î+&É
#·÷&É&É+ Á|üC≤‘·+Á‘· ñ<ä´e÷\ ø£s¡Ôe´+
ªeTVü‰sêh sê»kÕúHé eTs=ø£ >∑T»sê‘Y ø±e&ÜìøÏ ¬s&û>± ñHêïsTTµ. á
e÷≥\+≥Tqï~ ‘Ó*d” ‘Ó*j·Tø£ e÷{≤¢&˚ sê»ø°j·T yê´U≤´‘·\T ø±<äT. Ä
sêÁcÕº\˝À Á|ü»\‘√, Á|üC≤ ñ<ä´e÷\‘√ düìïVæ≤‘· dü+ã+<Ûä+ ñqï Vü≤≈£îÿ\
ñ<ä´eTø±s¡T\T.
á uÛÑj·÷ìøÏ >∑\ ˇø£ ø√D≤ìï ns¡ú+ #˚düTø√e&É+ ô|<ä› ø£wüº+ ø±<äT.
eTVü‰sêh˝À •eùdq ÁbÕã\´+ ‘Ó*j·Tì~ ø±<äT. 1992`93\˝À u§+u≤sTT
q>∑s+¡ ˝À eTTdæ+¢ \ô|q’ •eùdq ìs¡«Væ≤+∫q }#·ø√‘·qT eTq+ eTs¡∫b˛˝Ò<Tä .
Ä e÷s¡Dø±+&É >∑T]+∫ •eùdq ‘·q n_ÛÁbÕj·T+ e÷s¡TÃ≈£îqï <ëK˝≤\T
˝Òe⁄. ìC≤ìøÏ yÓTTqï >∑T»sê‘Y˝À e÷s¡Dø±+&É yÓTT<ä\Tø±>±H˚ n~ eTVü‰sêh˝À
≈£L&Ü m+<äT≈£î »s¡>∑˝Ò<äqï #·s¡Ã Á|üdüTÔ‘êìøÏ nqedüs¡+>±˙, •eùdq ‘·q
HÓ’C≤ìï e÷s¡TÃø√e&É+ e÷Á‘·+ <ëìøÏ ø±s¡D+ ø±<äT.
sê»kÕúHé˝Àq÷ dü+|òtT|ü]yêsY ÁbÕã\´+ #ê˝≤ ñ+~. njÓ÷<Ûä´˝À
yêfi¯ófl ø£≥º<ä\#·T≈£îqï sêe÷\j·T+ $&çuÛ≤>±\T sê»kÕúHé˝ÀH˚
‘·j÷· s¡e⁄‘·THêïsTT. Ä sêh+˝À ã»s¡+>¥<fiä Ÿ 40 \ø£\å ªÁ‹X¯S˝≤\Tµ |ü+∫+<äì
eTTK´eT+Á‹ nXÀø˘ >¬ Vü≤˝≤{Ÿ |üÁ‹ø± eTTK+>± Á|üø{£ +Ï #ê&ÉT. Äj·Tq ø±+Á¬>dt
eTìwæ ø±ã{Ϻ Ç+<äT˝À dü>+∑ n‹X¯j÷Ó øÏÔ ñ+<äqT≈£îHêï á Á‹X¯S\ dü+‘·sŒ¡ D+
∫qï $wüj·T+ ø±<äT.
ªÁ‹X¯S˝≤\Tµ n+fÒ XË’e πøåÁ‘ê\ <ä>∑Zs¡ ø£ì|æ+#˚ düHê´düT\ #˚‹˝À
ñ+&˚ |üìøÏe÷*q ø£&û¶\T nqT≈£îH˚s¡T. ã»s¡+>¥<äfiŸ |ü+#˚ Á‹X¯S˝≤\T |æ&ç
u≤≈£î\ ôd’E˝À ñ+&˚ <äè&ÛÉyÓTÆq Äj·TT<Ûë\T. <ëìì Á‹X¯S\+ nH˚ ø£+fÒ
eT÷&ÉT yÓTTq\T >∑\ |æ&çu≤≈£î nq&É+ ñ∫‘·+>± ñ+≥T+~. <ëìøÏ Á‹X¯S\+
nì ù|s¡Tô|≥º&É+ yÓqø£ ˇø£ ‘Ó*yÓ’q Ä˝À#·q ñ+&Ée#·TÃ. dæ≈£îÿ\T øÏsêŒHé
Á|üC≤|ü+<∏ë yês¡|Áü ‹ø£, 1.6.2002
252
Ç+¬øø£ÿ&Ü eTs=ø£ >∑T»sê‘Y ø±≈£î+&É #·÷&É&É+ Á|üC≤‘·+Á‘· ñ<ä´e÷\ ø£s¡Ôe´+
<Ûä]+#·≥+ H˚s¡+ ø±q≥Tº Væ≤+<äTe⁄\T Á‹X¯S\+ <Ûä]+#·≥+ H˚s¡+ ø±<äì
<äu≤sTT+#·&É+ kÕ<Ûä´y˚T.
nsTT‘˚ á düeTdü´qT •eùdq, ã»s¡+>¥<äfiŸ, $X¯«Væ≤+<ä÷|ü]wü‘Y,
ÄsYmdtmdt, _C…|æ\ yê´|æÔø°, yêfi¯fl ≈£î‘·+Á‘ê\≈£L dü+ã+~Û+∫q $wüj·T+>±
#·÷dæq+‘· ø±\+ eTq+ düeTdü´ eT÷˝≤\˝ÀøÏ b˛qfÒ.º Ä #·sá eTq≈£î Ä+<√fi¯q
ø£*–+#·e#·TÃqT >±˙ eTq*ï dæ<ë∆+‘·|üs¡+>± Çã“+~ ô|≥º<äT. ì»yÓTÆq
düeTdü´ @$T≥+fÒ kÕ<Ûës¡D Væ≤+<ä÷ Á|üC≤˙ø£+ eTTdæ¢+ e´‹πsø£ ñHêà<ä+˝À
ô|<ä›m‘·TÔq uÛ≤>∑kÕ«eTT\T ø±e≥+.
Çø£ÿ&É ªVæ≤+<äTe⁄µ nqï e÷≥˝À <ä[‘·T\qT, ;d”\qT ≈£L&Ü ø£*|æ
Á|üjÓ÷–düTÔHêïqT. yêfi¯ófl Væ≤+<äTe⁄\T ø±s¡T nì eTq dü+‘·è|æÔ ø√dü+ eTq+
Á|üø£{Ï+#·T≈£î+fÒ dü]b˛<äT. yêfi¯flqT Væ≤+<äTe⁄\T ø±≈£î+&É #˚ùd sê»ø°j·T
ø£èwæ nedüs+¡ . #ê‘·Ts¡«sêíìï eTq≈£î eTq+ $X‚w¢ +æ ∫ #Ó|ü ø=ì <ëì dü«uÛ≤yêìï
ã{Ϻ <ä[‘·T\T, ;d”\T Væ≤+<äTe⁄\T ø±s¡T nì ìsê∆]+#·Tø√e&É+ eTq
Ä‘·àdü+‘·è|æÔøÏ e÷Á‘·y˚T |üìø=düTÔ+~. ôV’≤+<äe dæ<ë∆+‘·+, ÁbÕ|ü+∫ø£ <äèø£Œ<∏ä+
Áu≤Vü≤àDT\≈£î, ãìj·÷\≈£î ‘·|üŒ y˚πs me«]ø° y˚T\T #˚j·T<äì Ç‘·s¡ ≈£î˝≤\≈£î
H˚πsŒ sê»ø°j·T ø£èwæ ˝Òì<˚ á dæ<ë∆+‘· $X‚¢wüDe\¢ Á|üjÓ÷»qy˚TMT ñ+&É<äT.
Ä ø£èwæ X¯SÁ<ä nÁ>∑≈£î˝≤\ <ä>∑Zs¡ |òü*‘·+ Çj·T´ø£b˛e#·TÃqT >±˙ <ä[‘·T\T,
ô|<ä›>± Áu≤Vü≤àD°ø£s¡D #Ó+<äì ;d” ≈£î˝≤\ <ä>∑Zs¡ |òü*‘·+ Çj·T´>∑\<äT. ø±˙ Ä
ø£èwæ »s¡>±*.
Væ≤+<äTe⁄\T>± ‘·eTqT ‘êeTT uÛ≤$+#˚ »q+ #ê˝≤ ô|<ä›dü+K´˝À
>∑T»sê‘Y e÷s¡Dø±+&É˝À bÕ˝§ZHêïs¡q&ÜìøÏ b˛©düT m|òt◊ÄsY˝Ò kÕø£å ´+.
u≤~Û‘·T\T qyÓ÷<äT #˚dæq m|òt◊ÄsY˝Ò ø±<äT, dü+|òtT|ü]yêsY≈£î nqT≈£L\+>±
e´eVü≤]+#ês¡qï nÁ|ü‹wü˜ bı+~q b˛©düT\T qyÓ÷<äT #˚dæq m|òt◊ÄsY\T
düVæ≤‘·+ á $wüj·÷ìï #·÷|ü⁄‘êsTT. nVü≤eTà<ëu≤<é q>∑s¡+˝À $|üØ‘·yÓTÆq
Væ≤+kÕø±+&ÉqT #·$#·÷dæq ¬s+&ÉT ÁbÕ+‘ê\˝Àq÷ <äT+&É>∑T\ dü+K´ 15
y˚\≈£î ô|’>± ñ+&ç+<äì b˛©düT\T qyÓ÷<äT #˚dæq m|òt◊Äs¡T¢ #Ó|ü⁄ÔHêïsTT.
100≈£î ô|’>± eTTdæ¢+\qT q]øÏ, eTTø£ÿ\T>± ø√dæ ‘·>∑\u…{Ϻq qs√&é>±+,
qs√&Ü bÕ{Ïj·÷\ e÷s¡Dø±+&É >∑T]+∫ <ëK\sTTq 5 m|òt◊ÄsY\˝À ˇø£
253
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
<ëì˝À |òæsê´~ nsTTq mdt◊ k˛˝≤+øÏ ø£<∏äq+ Á|üø±s¡+ <äT+&É>∑T\T
15000`17000 eT<Ûä´˝À ñHêïs¡T. y˚T|òü÷ìq>∑sY b˛©dtùdºwüHé |ü]~Û˝Àì
#·eTHé|ü⁄sê ÁbÕ+‘·+˝Àì >∑T\“s¡Z kıôd’{° _*¶+>¥ ô|’q <ë&ç #˚dæ ø±+Á¬>dt
e÷J m+.|æ. mVü≤kÕHé C≤Á|òæì n‹ Á≈£Ls¡+>± #·+|ü&É+‘√ bÕ≥T <ë<ë|ü⁄ 70
eT+~ì q]øÏ <äVü≤q+ #˚dæq |òüT≥q˝À 20,000 qT+&ç 25,000 eT+~
bÕ˝§Zqï≥Tº ¬s+&ÉT m|òt◊ÄsY\˝À ˇø£{Ï <ëK\T #˚dæq d”ìj·TsY ÇHé‡ô|ø£ºsY
¬ø.õ. msê¶ n+{≤&ÉT. õ˝≤¢\˝À (eTTK´+>± Ä~yêd” ÁbÕ+‘ê\sTTq |ü+#Y
eTVü≤˝Ÿ‡, <ëVü≤À&é, düãsYø±+{≤, ãs√&Ü (s¡÷s¡˝Ÿ) õ˝≤¢\˝À) ≈£L&Ü ˇø=ÿø£ÿ
|òüT≥q˝Àq÷ 5000 qT+&ç 10,000 eT+~ bÕ˝§ZHêïs¡ì b˛©düT˝Ò
n+≥THêïs¡T.
dü+|òTt |ü]yêsY dü+dü\ú ≈£î á yÓ÷‘ê<äT˝À düu´ÑÛ ‘·«+ ñ+<äì yês¡T ≈£L&Ü
#Ó|ü ø√s¡T. yê] düuTÑÛ ´\T ø±ì #ê˝≤eT+~ »q+ á Væ≤+kÕø±+&É˝À bÕ˝§ZHêïs¡T.
eTTdæ¢+\ |ü≥¢ kÕ<Ûës¡D Væ≤+<ä÷ Á|üC≤˙ø£+˝À Ç+‘· <˚«wü+ mø£ÿ&ç qT+&ç
e∫Ã+~? $X¯«Væ≤+<ä÷ |ü]wü‘Y, ã»s¡+>¥<äfiŸ e+{Ï dü+düú\T Á|ü»\qT `
eTTK´+>± Ä~yêdüT\qT, <ä[‘·T\qT ` ª‘·|ü<√eµ |ü{Ϻ+#ês¡˙ ªÁu…sTTHéyêwtµ
#˚XÊs¡˙ yêeT|üøå£ uÛ≤yê\T >∑\ $X‚w¢ ≈ü î£ \T n+≥THêïs¡T. dü+|òTt |ü]yêsY dü+dü\ú T
#ê˝≤ ªø£èwæµ #˚dæq e÷≥ yêdüÔey˚T. ø±˙ ˇø£s¡T ‘·|ü<√e |ü{ϺùdÔ ‘√e
‘·|Œæ b˛e&Üìø°, ˇø£sT¡ Áu…sTTHéyêwt #˚ùdÔ ‘·eT yÓT<äfió¯ fl n|üŒ–+∫ ≈£Ls√Ãe&Üìø°
eTqTwüß\T ‘√\Tu§eTà\T ø±<äT, eTs¡u§eTà\T ø±<äT. eTs¡sTT‘˚ dü+|òtT|ü]yêsY
Á|üj·T‘·ï+ >∑T»sê‘Y˝À m+<äT≈£î dü|òü\+ nsTT+<√ #·÷&É&É+ nedüs¡+.
<ä[‘·T\≈£L Ä~yêdüT\≈£L ªMTs¡÷ Væ≤+<äTe⁄˝µÒ qqï >∑T]Ô+|ü⁄ $X¯«Væ≤+<ä÷
|ü]wü‘Y ã\+>± ø£*Z+∫+~. ôV’≤+<äe düe÷»+˝À Ä Á|ü»\≈£î ñ+&˚ ˙#·yÓTÆq
kÕúHêìï @ e÷Á‘·+ dü+düÿ]+#·≈£î+&É, ã»s¡+>¥<äfiŸ ø±s¡´ø£˝≤bÕ\˝À yê]ì
uÛ≤>∑kÕ«eTT\T #˚j·T&É+ <ë«sê yê]øÏ ªVæ≤+<äTe⁄µ nqï ◊&Ó+{Ï{° ø£*Œ+∫+~.
Ä~yêd” ÁbÕ+‘ê\˝À $Hêj·T≈£î&ç $Á>∑Vü‰\T ñ∫‘·+>± |ü+∫ >∑DÒXŸ uÛÑ»q\T
H˚]Œ+∫+~. ôV’≤+<äe $T*f…˙‡øÏ dü+πø‘·+>± e÷]q Á‹X¯S˝≤\T $]$>±
|ü+∫+~. ø=‘·>Ô ± #·<Tä e⁄ø=ì düe÷C≤ìï >∑T]+∫ Ä˝À∫+#·&+É yÓTT<ä\Tô|{Ïqº
254
Ç+¬øø£ÿ&Ü eTs=ø£ >∑T»sê‘Y ø±≈£î+&É #·÷&É&É+ Á|üC≤‘·+Á‘· ñ<ä´e÷\ ø£s¡Ôe´+
yÓTT<ä{‘Ï s· +¡ <ä[‘·T\≈£L Ä~yêdüT\≈£L ªH˚HeÓ ]ì?µ nqï Á|üXï¯ ≈£î $X¯«Væ≤+<ä÷
|ü]wü‘Y »yêãT Ç∫Ã+~. ˇø£ <ä[‘· ñ<ä´eTeTsTTHê, y˚πs @ Á|üC≤‘·+Á‘·
ñ<ä´eTyÓTÆHê >∑T»sê‘Y˝À n_Ûeè~∆ #Ó+~ ñ+fÒ, nHê´j·÷ìøÏ >∑Ts¡sTT
Hê´j·÷ìï ø√s¡T≈£î+≥Tqï es¡Z+>± yê]øÏ ˇø£ ª¬su…˝Ÿµ >∑T]Ô+|ü⁄qT Çj·T´>∑*–
ñ+&˚$. ny˚M ˝Òì #√≥ $X¯«Væ≤+<ä÷ |ü]wü‘Y ªVæ≤+<äTe⁄µ nqï $XÊ\yÓTÆq
>∑T]Ô+|ü⁄˝À yê]ì uÛ≤>∑+ #˚jT· >∑*–+~. ôV≤’ +<äe+˝À yê] kÕúHêìï dü+düÿ]+∫
yê]ì ø£\T|ü⁄≈£îH˚ ã<äT\T, <˚«wæ+#·&ÜìøÏ ˇø£ eTTdæ¢+qT ì\u…{Ϻ Ä <˚«wü+
ÁbÕ‹|ü~ø£q ø£\T|ü⁄≈£îì+~. qTe⁄« Væ≤+<äTe⁄, uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ ˙ <˚X+¯ , á eTTdæ+¢
<˚X¯Á<√Væ≤, bÕøÏkÕÔHé n_Ûe÷ì, bÕøÏkÕÔHé f…Ás¡]düTº <˚X¯+, uÛ≤s¡‘·<˚XÊìï
f…Ás¡]»+‘√q÷ d”e÷+‘·s¡ ñÁ>∑yê<ä+‘√q÷ |”&dç Tü qÔ ï X¯Á‘·T<˚X+¯ , á eTTdæ+¢ qT
<˚«wæ+#·T, n+‘·yTÓ T+~+#·T, ˙ <˚XÊìï ø±bÕ&ÉTø√ ` ÇB dü+|òTt |ü]yêsY dü>≥∑ T
>∑T»sêr\≈£î ` Ä~yêdüT\T, <ä[‘·T\‘√ düVü‰ ` |ü<˚ |ü<˚ ÇdüTÔqï dü+<˚X¯+.
eTqTwüß\qT Áù|eT, $y˚#H· ˚ ø±<äT. <˚«wü+ ≈£L&Ü ◊ø£´+ #˚jT· >∑\<äT. Áù|eTø£+fÒ,
$y˚#·q ø£+fÒ <˚«wüy˚T düT\uÛÑ+>± ◊ø£´+ #˚j·T>∑\<äì H˚q+fÒ H˚qT e÷qe
HÓ’C≤ìï øÏ+#·|üs¡TdüTÔHêïqì Hêô|’q <ë&ç #˚kÕÔπsyÓ÷>±˙, <˚«wü+ ≈£L&Ü ◊ø£´+
#˚j·T>∑\<äì ˇ|ü≈£î+{≤s¡qT≈£î+{≤qT. >∑T»sê‘Y M<ÛäT\˝À eTTdæ¢+\qT
}#·ø√‘· ø√j·T&ÜìøÏ, yêfi¯fl Çfi¯ófl <äTø±D≤\T n–ïøÏ ÄVüQ‹ #˚j·T&ÜìøÏ
y˚˝≤~>± ø£<ä* e∫Ãq _Ûqï dæú‹>∑‘·T\T, _Ûqï Á|üjÓ÷»Hê\T, _Ûqï nedüsê\T
>∑\ »q+ BìøÏ ì<äs¡Ùq+.
MfiËfle«]‘√qsTTHê MTs¡T e÷{≤¢&É+&ç, yêfi¯ófl kÕúìø£ eTTdæ¢+\ MT<ä @
|òæsê´<äT #˚j·Ts¡T. #·s¡Ã H˚s¡T>± bÕøÏkÕÔHé MT~øÏ b˛‘·T+~. Ç+ø± mø£ÿ&Óø£ÿ&çø√
b˛‘·T+~. yÓj˚T´fi¯fl øÏ+<ä >∑»˙ eTVü≤eTà<äT k˛eTHê<∏é <˚yê\j·÷ìï <Ûä«+dü+
#˚kÕ&É+{≤s¡T. Hê\T>∑T e+<ä\ @fi¯fl øÏ+<ä u≤ãsY njÓ÷<Ûä´˝À sêe÷\j·÷ìï
<Ûä«+dü+ #˚XÊ&É+{≤s¡T. Ä ‘·s¡Tyê‘· Ws¡+>∑CÒãT Ç+πø<√ #˚XÊ&É+{≤s¡T,
ôdô|+º ãsY 11 n+{≤s¡T, &çôd+ãsY 23 n+{≤s¡T, ø±oàsY˝À Ä‘êàVüQ‹ <äfi≤\T
n+{≤s¡T, Ç+ø± @<˚<√ n+{≤s¡T. M{Ïø° MT }]˝À MTs¡T yÓT&É ‘Ó>∑q]øÏ
<äTø±D+ ø±\u…{Ϻq Vü≤J$Tj·÷≈£L @$T{Ï dü+ã+<Ûä+ nqï Á|üX¯ï eTq*ï
n&É>ì∑ e«s¡T. n&ç–‘˚ ≈£îVü≤Hê ˝ÖøÏøy£ ê<ä+ n+≥÷ eTq MT<ä $s¡T#·T≈£î|ü&‘É ês¡T.
255
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
Ç<˚<√ >∑T»sê‘Y Á|ü‘˚´ø£‘· nqT≈£î+fÒ bÕs¡u≤fÒ. eTq <˚X¯+˝À
#·<äTe⁄≈£îqï Væ≤+<äTe⁄\+<ä] (ªMfi¯ófl Væ≤+<äTe⁄\T ø±s¡Tµ nì eTq+
dæ<ë∆+rø£]düTÔqï yê]‘√ düVü‰) eTqdüT˝Àq÷ ô|’bıs¡ ‘=\–ùdÔ ˝À|ü\ ø£ì|æ+#˚
∫Á‘·+ Ç<˚. ≈£î\+ ô|]π>ø=B› eT]ø=+#Ó+ rÁe+>± ñ+&Ée#·TÃq+‘˚. y˚πs @
Á|üC≤‘·+Á‘· ñ<ä´e÷\÷ ˝Òì #√≥ dü+|òtT|ü]yêsY ô|’ bıs¡qT düT\uÛÑ+>±H˚
‘=\–+#·>∑*–+~. ªeTTdæ¢+\≈£î u≤>± nsTT+~ #êe˙µ nì eTq sêh+˝À
≈£L&Ü eTq#·T≥÷º ñqï yês¡T #ê˝≤eT+~ nHêïs¡T.
á <˚«cÕìï b˛>=fÒº ˝À‘·sTTq sê»ø°j·T ø£èwæ nedüs¡+. Ç~ πøe\+
ñ|üHê´kÕ\‘√ sê<äT, Á|ü»\qT Äs¡ZHÓ’CŸ #˚ùd Áø£eT+˝À »s¡>±*. >∑T»sê‘Y˝À
dü+|òtT |ü]yêsY≈£î <=]øÏq U≤∞ C≤>± <=s¡ø£ìe«≈£L&É<äT. Á|ü»\qT Á|üC≤‘·+Á‘·
\øå±´\‘√ Äs¡ZHÓ’CŸ #˚ùd Áø£eT+˝À ªVæ≤+<äTe⁄µ nqï e÷≥≈£î dü+|òtT|ü]yêsY
ÇdüTqÔ ï yê´U≤´q+˝Àì nã<ë∆ìï Ä#·sD¡ ≤‘·àø£+>± ‘Ó*j·TC…bÕŒ*. ˝ÖøÏøy£ ê<ä+
πøe\+ eTTdæ¢+\≈£L,Ŭø’ düÔe⁄\πø ø±<äT, ªVæ≤+<äTe⁄\Tµ nì dü+|òtT|ü]yêsY |æ*#˚
yê]˝À yÓTC≤]{°øÏ ` Ád”Ô\≈£î, <ä[‘·T\≈£î, ;d”\≈£î, Ä~yêdüT\≈£î ` nedüs¡+
nì, n<˚ ˝Òø£b˛‘˚ Ä Á|ü»\≈£î dü+Á|ü<ëj·T+ qT+&ç á e÷Á‘·+ $eTTøÏÔ
≈£L&Ü \_Û+#˚~ ø±<ä˙ $e]+#ê*. á <˚X¯+˝À ˝ÖøÏø£yê<ä+ nø£ÿs¡˝Òì yêfi‚fl
ˇø£ yÓTÆHê]{° n˙ ˝ÖøÏø£yê<ä+ nedüs¡yÓTÆqyêfi‚fl yÓTC≤]{° nì #ÓbÕŒ*.
eTqTwüß\T ◊ø£´+ ø±e\dæ+~ nHê´j·T+ #˚j·T&ÜìøÏ ø±<ä˙ nHê´j·÷ìï
~Ûø£ÿ]+#·&Üìø£˙ #ÓbÕŒ*. uÛ≤s¡‘·<˚X¯ #·]Á‘· >∑T]+∫ dü+|òtT|ü]yêsY ÇdüTÔqï
yê´U≤´Hêìï k˛<ëVü≤s¡D+>± ‹|æŒø={≤º*. ªeTTdæ¢+µ nH˚ <ëìì ˇø£ nK+&É
kÕe÷õø£ |ü<ës¡ú+>± e÷]à me¬ses√ #˚dæq ‘·|ü\≈£î (ne˙ï ‘·|ü˝≤ ø±<ë
nqï dü+>∑‹ n≥T+∫) eTTdæ¢+\+<ä]˙ u≤<ÛäT´\T #˚j·T&É+ nHê´j·T+ nì
$e]+#ê*.
Çe˙ï Á|ü»\qT ‘·eT kÕe÷õø£ Ä]úø£ dæú‹>∑‘·T\q÷ Vü≤≈£îÿ\q÷
yÓTs¡T>∑T|üs¡#·Tø√e&ÜìøÏ dü+|òüT{Ï‘·|üs¡#˚ Áø£eT+˝À #˚j·÷*. ˇø£ Á|ü‘˚´ø£yÓTÆq
sê»ø°jT· ø£èwæ>± á Á|üjT· ‘·ï+ #˚jT· ø£b˛‘˚ <˚Xe¯ T+‘ê ˇø£ >∑T»sê‘Y ø±≈£î+&Ü
Ä|ü&É+ ø£wüº+.
256
nXÀø˘ ¬>Vü≤˝≤{Ÿ≈£î n_Ûq+<äq\T
ÇHêïfi¯fl≈£î <˚X¯+˝À ˇø£ Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ <ÛÓ’s¡´yÓTT∫Ã+~. #˚j·Tsêì |üì
#˚j·T&ÜìøÏ ø±<äT, #˚j·Te\dæq |üì #˚j·T&ÜìøÏ. $X¯«Væ≤+<ä÷ |ü]wü‘Y yê]
Á‹X¯S\ düe÷sê<ÛäqqT <˚X¯yê´|üÔ+>± m|ü&√ ìùw~Û+#·e\dæ+~ ` Ç|ü&ÉT
ø£˙dü+ ˇø£ sêh Á|üuTÑÛ ‘·«+ Ä #=s¡e rdüT≈£î+~. n+<äT≈£î sê»kÕúHé Á|üuTÑÛ ‘ê«ìï
n_Ûq+~+#·ø£ ‘·|üŒ<äT.
Bìì düVæ≤‘·+ dü+|òtT |ü]yêsY ‘·q Á|ü#ês¡+ ø√dü+ yê&ÉT≈£î+≥T+~.
dü+<˚Vü≤y˚TMT ˝Ò<äT. C…’\T qT+&ç ãj·T{Ïø=∫Ãq ‘=>±&çj·÷ Ç|üŒ{Ïπø Ä |üì
yÓTT<ä\Tô|{≤º&ÉT. Væ≤+<äTe⁄\≈£î nHê´j·T+ »]–b˛sTT+<ä˙ (Væ≤+<äTe⁄\+‘ê
Vü≤‘·´\T #˚j·T&ÜìøÏ ñ$«fi¯Sfls¡T‘·Tqï≥Tº), meπseTHêï Væ≤+<äTe⁄\T |ü$Á‘·
∫Vü≤ï+>± uÛ≤$+#˚ Á‹X¯S˝≤\ |ü+|üø£+ e÷H˚~ ˝Ò<ä˙ Ç|üŒ{Ïπø Á|üø£{Ï+#ê&ÉT.
sê»kÕúHé dü]Vü≤<äT›\T <ëfÒ es¡≈£î ø=+#Ó+ C≤Á>∑‘·Ô>± e÷{≤¢&É‘ê&ÉT
(m+<äTø£+fÒ ndüVü‰j·TT\ MT<ä <ë<ë–Ø #˚j·T&É+˝À Äq+<ä+ bı+<˚ á
u≤|ü‘·T eTqTwüß\+‘ê dü«‘·Vü‰>± |æ]øÏ yêfi¯ófl) ø±ì ‘·qqT rdte÷sY U≤Hé>±
>∑T]Ô+∫ >ös¡$+#˚ >∑T»sê‘Y˝ÀøÏ Á|üy•˚ +∫q<˚ ‘·&eÉ ⁄ n‘·ì Äy˚Xe¯ T+‘ê ø£≥\º T
‘Ó+#·T ≈£î+≥T+~. n‘·qT Çe«uÀj˚T ñ|üHê´kÕìï }Væ≤+#·Tø√e#·TÃ.
ªVæ≤+<äTkÕÔHé˝À Væ≤+<äTe⁄\T ` Á‹X¯S˝≤\T |ü≥Tºø=ì ‹s¡>∑≈£L&É<ä+≥
NÛNÛ ` Ç~ C≤‹πø dæ>∑TZ#˚≥T... n<˚ eTTdæ¢+\sTT‘˚? yêfi¯ófl eT<äs¡kÕ\˝À
õVü‰<é bÕsƒê\T H˚s¡TÃø√e#·TÃ. Çfi¯fl˝À¢ ˇkÕe÷_Hé ˝≤&ÓHé bò˛{À\÷ dü<ë›+
VüQùd‡Hé bò˛{À\÷ ô|≥Tºø√e#·TÃ. q\T>∑T]ì ô|[fl #˚düTø√e#·TÃ. >∑+ô|&ÉT
|æ\¢*ï ø£H=#·TÃ... Ç+ø± Ç+ø±... ≈£î&ç ì+∫ m&ÉeT≈£î sêjÓTT#·TÃ, MTdü+
rùddæ >∑&ɶ+ ô|≥Tºø√e#·TÃ... @yÓTÆHê #˚j·Te#·TÃ...µ n+≥÷ }–b˛‘ê&ÉT πs|ü⁄
á bÕ{ÏøÏ.
Á|üC≤‘·+Á‘· yês¡|Áü ‹ø£, 28.4.2003
257
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
H˚qT eTØ yÓøÿÏ ]düTHÔ êïqqTø√e<äT.› ‘=>±&çj÷· Ä eT<Û´ä nq+‘·|⁄ü s¡+˝À,
ø£&É|ü˝À, ø£s¡÷ï\T˝À Ç∫Ãq ñ|üHê´kÕ\T $qï uÛ≤>∑´+ MT≈£î ø£*– ñ+&Éø£
b˛e#·TÃ. H˚qT $q˝Ò<äT >±˙ Ä ñ|üHê´kÕ\ |üP]Ô bÕsƒ¡+ fÒ|t #˚dæ Á{≤Hé‡
Ŭø’ uŸ #˚j·T>± #·~yêqT. n+<äT˝À Ç+‘·ø£+f… >=|üŒ ‘·s¡ÿy˚TMT ˝Ò<äT.
kÕ<Ûës¡D e÷qe⁄\T á $<Û+ä >± e÷{≤¢&&É ÜìøÏ dæ>T∑ |Z &ü ‘É ês¡T. dæ>T∑ |Z &ü øÉ £
b˛sTTHê #·{≤ºìøÏ uÛj Ñ T· |ü&‘É ês¡T. á dü+|òTt |ü]yêsY u≤|ü‘T· ≈£î dæ>T∑ Z dü«‘·V‰ü >±
˝Ò<äT. uÛÑj·T+ e÷≥ø=ùdÔ, yêfi¯ófl ô|<ä›>± kÕVü≤düe+‘·T˝ÒMT ø±<äT>±˙ yêfi¯flqT
n+≥Tø√e&ÜìøÏ #·≥ºy˚T uÛÑj·T|ü&ÉT‘·Tqï~. #·≥º+ ø£\yê&ç #·T≥º+ nì
ø£eT÷´ìdüTº\T n+≥T+{≤s¡T. n~ ø=+‘·es¡≈£î ì»y˚T>±˙ n+‘·ø£+fÒ m≈£îÿe
ì»y˚T$T≥+fÒ n~ n~Ûø±sêìøÏ #·T≥º+. Á|üdüTÔ‘·+ <˚XÊìï dü+|òtT |ü]yêsY
dü+düú\T, yê]‘√ ˝≤\÷N |ü&çqyês¡T @\T‘·THêïs¡T. yê]ì e´‹πsøÏdüTÔHêïqì
#Ó|ü≈£îH˚ ø±+Á¬>dt bÕغ ªVæ≤+<äTe⁄\ y√≥T¢µ b˛≈£î+&É Ä |üì#˚j·÷\qï
Äsê≥+‘√ ‘·q ø±fi¯fl≈£î ‘êH˚ ã+<Ûä+ y˚düT≈£î+~.
n+<äTe\¢, Ç+<äT˝À bÕe⁄e+‘·T ¬s#·Ã>=fÒº e÷≥\T e÷{≤¢&˚
yê¬se]HÓ’Hê *düTº ‘·j·÷s¡T#˚dæ ø±*ÃbÕπsj·T&ÜìøÏ ø£åD+ ‘·≥|ü{≤sTT+#·ì
b˛©düT j·T+Á‘ê+>∑+, á ‘=>±&çj·÷\ô|’q, u≤˝Ÿ <∏ëø£πs\ô|’q, –]sêCŸ
øÏXÀsY\ô|’q, >∑&ܶ\≈£î s¡ø£Ô+ |üPdüTø=ì ‹s¡T>∑T‘·Tqï sêeT#·+Á<ä |üs¡eTVü≤+dü
e+{Ï kÕ«eTT\ô|’q kÕ<Ûës¡D H˚s¡ #·≥º+ øÏ+<ä πødüT\T qyÓ÷<äT #˚j·T&ÜìøÏ
düVæ≤‘·+ dæ<ä∆+>± ˝Ò<äT.
M]øÏ ø±e\dæ+~ n<˚. Mfi¯flqT e]í+#·&ÜìøÏ Ç+^¢w˝t À düss¡ TTq e÷≥
ñ+~. Bully n+{≤s¡T. <ëìøÏ ‘Ó\T>∑T˝À düs¡sTTq nqTyê<ä+ ˝Ò<äT.
ìdü‡Vü‰j·TT\ô|’q <ë<ë–Ø #˚dü÷Ô ã‹πø u≤|ü‘·T nì <ëì ns¡∆+. @&Ée ‘·s¡>∑‹
Hê\T>∑TkÕs¡T¢ ô|òsTT˝…’ ‘·qø£+f… Hê\Tπ>fi¯ófl ∫qï|æ\¢\ |üø£ÿq ≈£Ls=Ãì yêfi¯fl≈£î
#ê≈£î\÷, uÒ¢&É÷¢ #·÷|æ+∫ u…~]+∫ yê]#˚‘· ùde\T #˚sTT+#·T≈£î+≥÷ eTVü≤
<ëq+<ä+ bı+<˚ ≈£îÁs¡yê&çï #·÷ùd ñ+{≤s¡T ø£<ë? n+<ä] J$‘·+˝Àq÷
n≥Te+{Ï yês¡T ˇø£kÕs¡sTTHê ‘ês¡dü|ü&É‘ês¡T. eTq dü+|òtT |ü]yêsY <˚X¯
258
nXÀø˘ ¬>Vü≤˝≤{Ÿ≈£î n_Ûq+<äq\T
uÛÑ≈£îÔ\T dü]>±Z Ä u≤|ü‘·T. yêfi¯flqT ì»+>± m~]+#˚ yêfi¯ófl ø£ì|æùdÔ ‘√ø£\T
eTT&ÉT#·Tø=ì ø±<äT, dü«#·Ã¤+<ä+>± ø£‹Ô]+#·Tø=ì bÕ]b˛‘ês¡T. Á|üdüTÔ‘·+
b˛©düT\T ‘·eT #·T{≤º\T ø±ã{Ϻ <˚«cÕìï j·T<∏˚#·Ã¤>± Á|ü#ês¡+ #˚dü÷Ô n~
s¡–*+∫q Væ≤+kÕC≤«\\ #·T≥÷º πø]+‘·\T ø=&ÉT‘·÷ ñqà‘·Ô Äq+<ä+
bı+<äT‘·THêïs¡T.
˝Ò<äT, Væ≤+<äTkÕúHé˝À Væ≤+<äTe⁄\T |ü$Á‘· ∫Vü≤ï+>± uÛ≤$+#˚ Á‹X¯S\+
ô|’q ìùw<Ûä+ ˝Ò<äT, ñ+&É≈£L&É<äT. |æ&ç u≤≈£î≈£î Á‹X¯S\+ nì ù|s¡Tô|{Ϻ
ôd+{ÏyÓT+{Ÿ ù|]≥ e÷s¡D≤j·TT<Ûë\T |ü+|æD° #˚ùd ≈£îj·TTøÏÔ MT<ä e÷Á‘·+
ìùw<Û+ä ñ+≥T+~, ñ+&ç rsê*. <˚X+¯ ˝Àì XËe’ øπ Áå ‘ê\˝À düHê´düT\H˚øe£ T+~
Á‹X¯S˝≤\T |ü≥Tºø=ì ‹s¡T>∑T‘·T+{≤s¡T. ø=+‘·eT+~ |ü\Ã{Ï Á‹X¯S˝≤\qT
ãT>∑Z\˝Àq÷ eTT≈£îÿ|ü⁄{≤\˝Àq÷ >∑T∫à ìÁ<ëVü‰sê\T e÷ì dü+#·]düTÔ+{≤s¡T.
yê]ì uÛÑøÏÔuÛ≤e+‘√ kÕ«eTT\T>± ø=*#˚yês¡÷ ñHêïs¡T. yÓÁ]u≤>∑T\yê]>±
uÛ≤$+#˚ yês¡÷ ñHêïs¡T. ø±˙ yê]ì mes¡÷ Vü≤+‘·≈£î\ì uÛ≤$+#·s¡T, yê]
e<ä›qTqï Á‹X¯S˝≤ìï e÷s¡D≤j·TT<ÛäeT˙ uÛ≤$+#·s¡T.
$X¯«Væ≤+<ä÷ |ü]wü‘Y |ü+#·T‘·Tqï Á‹X¯S˝≤\T Ç$ ø±e⁄. eT÷&ÉT
yÓTTq\Tqï ñ≈£îÿ |æ&uç ≤≈£î\T. yê{Ïì |ü≥Tºø=ì ‹s¡>&∑ +É H˚s+¡ ø±<ä+fÒ #ê≈£î\÷
ø£‘·TÔ\÷ |ü≥Tºø=ì ‹s¡>∑&É+ ≈£L&Ü H˚s¡+ ø±<äT. á ªÁ‹X¯S˝≤\qTµ >∑‘·
dü+e‘·‡s¡+ >∑T»sê‘Y˝À »]–q e÷s¡Dø±+&É˝À $]$>± yê&Üs¡T ø±ã{Ϻ n$
|ü$Á‘· ∫Vü‰ï\T ø±e˙ e÷s¡D≤j·TT<Ûë\˙ Ç|ü&É+<ä]ø° ‘Ó\TdüTqT. yê{Ïì
|ü+#·&Ü˙ï |ü≥Tº≈£î ‹s¡>∑&Ü˙ï ìùw~Û+#·&ÜìøÏ @<√ ˇø£ sêh Á|üuÛÑT‘·«+ #=s¡e
rdüTø√e\dæ ñ+&ç+~. ªkÕVü≤dæ+∫µ Ä |üì #˚dæq+<äTπø nXÀø˘ ¬>Vü≤˝≤{Ÿ
Á|üuÛÑT‘ê«ìï n_Ûq+~+#·&É+.
Çø£ÿ&=ø£ $wüj·T+ düŒwüº+ #˚j·T&É+ nedüs¡+. dü+|òtT |ü]yêsY Äj·TT<Ûä
kÕeTÁ–H˚ ø±ø£ yê] n_ÛÁbÕj·÷\q÷ Ä˝À#·q\q÷ ≈£L&Ü ìùw~Û+#ê\ì
yê~+#˚ yês¡T ñHêïs¡T. yÓTTqï ‘=>±&çj·÷ nq+‘·|ü⁄s¡+˝À, ø£s¡÷ï\T˝À,
ø£&É|ü˝À »]|æq düuÛÑ\qT »s¡>∑ìy=«<ä›ì Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ $»„|æÔ #˚dæq yês¡÷
ñHêïs¡T. Äj·TT<Ûë\ô|’q ìùw<Ûëìø° n_ÛÁbÕj·÷\ô|’ ìùw<Ûëìø° ‘˚&Ü #·÷&É˝Òø£
259
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
b˛e&É+ ‘Ó*$‘·≈î£ ÿe‘·q+. $<˚«cÕ˙ï Væ≤+düq÷ Áù|sπ |æ+#˚ Á|üe#·Hê\qT #·≥+º
m{≤¢>÷∑ ìùw~Û+∫+~>±˙ yÓTT‘·+Ô >± ˇø£ n_ÛÁbÕj·÷H˚ï ìùw~Û+#ê\qï Ä˝À#·q
düs¡sTTq~ ø±<äT. ìùw~ÛùdÔ Ä˝À#·q\T n+‘·]+∫b˛e⁄. s¡Vü≤dü´ J$‘·+˝ÀøÏ
b˛‘êsTT. n$ #Ó&ɶ Ä˝À#·q\sTT‘˚ kÕe÷õø£ #Ó’‘·Hê´ìøÏ ˇø£ |ü⁄+&ÉT>±
e÷s¡ ‘ êsTT. eT+∫ Ä˝À#· q \π ø ‘· | ü Œ #Ó & É ¶ Ä˝À#· q \≈£ î ùd«#· à ¤
ñ+&É≈L£ &É<qä ï n_ÛÁbÕj·T+ dü>≥∑ T eTqTwüß\≈£î Äø£s¸¡ Dj
° T· +>±H˚ ‘√#·e#·TÃqT
>±˙, @~ eT+∫ @~ #Ó&ɶ nqï Á|üX¯ï <ëì yÓqTyÓ+≥H˚ edüTÔ+~. BìøÏ
»yêãT n+‹eT+>± Á|ü»˝Ò #ÓbÕŒ* ø±ã{Ϻ nìï n_ÛÁbÕj·÷\÷ ‘Ó\TdüT≈£îH˚
ùd«#·Ã¤ Á|ü»\≈£î+&Ü*.
eTq+ ‘·|ü nqT≈£îH˚ Ä˝À#·q\qT ìùw~Û+#·eTì Á|üuÛÑT‘ê«ìï ø√πs
ã<äT\T, yê{Ïì ‘·s¡ÿã<ä∆+>± m<äTs¡Tÿ+≥÷ yê{ÏøÏ e´‹πsø£yÓTÆq Ä˝À#·q\qT
$düèÔ ‘·+>± Á|ü»\˝À Á|ü#ês¡+˝À ô|{≤º*. dü+|òTt |ü]yêsY e+{Ï dü+dü\ú T #˚dTü qÔ ï
$wü Á|ü#êsêìøÏ e´‹πsø£+>± Ç≥Te+{Ï øö+≥sY ` Á|ü#ês¡+ »s¡>∑e\dæq
nedüs+¡ #ê˝≤ ñ+~. <˚«cÕ˙ï Væ≤+düq÷ Áù|sπ |æ+#˚ ñ|üHê´kÕ\ ô|q’ ÁøÏ$Tq˝Ÿ
πødüT\T ô|{Ϻ yê]ì n¬sdüTº #˚j·÷\ì &çe÷+&é #˚j·T&É+ m+‘· eTTK´yÓ÷,
˝ÖøÏø£yê<ä+, Á|üC≤kÕ«eT´+, yÓTÆHê]{°\ Vü≤≈£îÿ\T yÓTT<ä\sTTq $wüj·÷\‘√
yÓTT<ä\Tô|{Ϻ uÛ≤s¡‘·<˚X¯ #·]Á‘·, uÛÑ$‘·yê´\<ëø± nìï{Ï >∑T]+∫ yês¡T
e÷{≤¢&ÉT‘·Tqï e÷≥\q÷, #˚düTÔqï yê´K´\q÷ dü$es¡+>±, ùV≤‘·Tã<ä∆+>±
‹|æŒø=&ÉT‘·÷ ô|<ä›m‘·TÔq Á|ü#ês¡+ #˚j·T&É+ n+‘·ø£+f… eTTK´eTì >∑T]Ô+#·&É+
nedüs¡+.
260
>∑T»sê‘Y˝À nìïπødüT\÷
u…dtº uÒø£Ø πødüT˝Ò ø±uÀ‘êj·÷?
eTT<ë›sTT\T u≤~Û‘·T\q÷ kÕ≈£åî\q÷ u…~]+∫ •ø£å qT+&ç
‘·|æŒ+#·Tø√e&É+ ø=‘·Ô $wüj·T+ ø±<äT. u…dtº uÒø£Ø πødüT≈£î eTT+<äT mqï&É÷
»s¡>∑ìB ø±<äT.
eTs¡sTT‘˚ u…dtº uÒø£Ø πødüT >∑T]+∫ Ç+‘· Ä+<√fi¯q m+<äT≈£î?
n~ e÷eT÷\T Vü≤‘·´ nsTT e⁄+fÒ Ç+‘· Ä+<√fi¯q »]π>~ ø±<äT.
ÁøÏ$Tq˝Ÿ πødüT\˝À Ç~ m|ü&É÷ ñ+&˚<˚˝Ò nì eTs¡∫b˛‘ês¡T. ø±˙ n~
e÷eT÷\T Vü≤‘·´ ø±<äT. n~Ûø±s¡ ã\+, n~Ûø±s¡ j·T+Á‘ê+>∑+ n+&É ñqï
<äT+&É>∑T\T ìdü‡Vü‰j·TT\sTTq ˇø£ Á|üC≤es¡Z+ô|’q ø=ìï yêsê\bÕ≥T »]|æq
e÷s¡Dø±+&É˝À uÛ≤>∑+>± »]–q nH˚ø£ eT÷≈£îeTà&ç Vü≤‘·´\˝À ˇø£{Ï u…dtº
uÒø£Ø Vü≤‘ê´ø±+&É. n<˚ n~Ûø±s¡ ã\+, n<˚ n~Ûø±s¡ j·T+Á‘ê+>∑+ n+&É
Ç|ü&ÉT kÕ≈£åî\qT Vü≤+‘·≈£î˝Ò yêfi¯fl Ç+{Ï qT+&ç ø√s¡Tº≈£î rdüTø=∫à nã<ä∆+
#Ó|æŒ+∫ eT∞fl Ç+{ÏøÏ kÕ>∑q+ù| $ø±s¡yÓTÆq Á|üVü≤düHêìï s¡∫+∫+~. n+<äTπø
Ç+‘· Ä+<√fi¯q.
yÓTTqï ø√s¡Tº˝À ª@+ »s¡>∑˝Ò<äTµ nì #Ó|æŒq ùwø˘ C≤Væ≤<ë Vü≤;ãT˝≤¢
dü]>±Z ˇø£ dü+e‘·‡s¡+ ÁøÏ‘·+ |üÁ‹ø£\ yêfi¯fl≈£L C≤rj·T e÷qeVü≤≈£îÿ\
ø£MTwüH≈é L£ dæ{»Ï Hé‡ Á{ÏãT´q˝Ÿ≈L£ @+ #Ó|Œæ +<√ ˇø£kÕ] C≤„|øü +£ #˚dTü ø√e&É+
ñ∫‘·+>± e⁄+≥T+~. u…dtº uÒø£Ø ãs√&Ü˝Àì Vü≤qTe÷Hé fÒÁø°˝À ñ+~
(ñ+&ç+~ nq&É+ ñ∫‘·+>± e⁄+≥T+~). Vü≤qTe÷Hé fÒÁø°˝À n|üŒ{ÏøÏ eTTdæ¢+
≈£î≥T+u≤\T ø=H˚ï ñ+&˚$. yê]˝À ˇø£s¡T u…dtº uÒø£Ø j·T»e÷qT\T.
n+‘·≈£îeTT+<äT qT+&ç nø£ÿ&É ñ+≥Tqï eTTdæ¢+ ≈£î≥T+u≤\T >√Á<ë
e÷s¡Dø±+&É »]–q s√E Ä ÁbÕ+‘êìï e<ä*ô|{Ϻ yÓ[flb˛>± u…dtº uÒø£Ø
≈£î≥T+ã+ e÷Á‘·+ ñ+&çb˛sTT+~. <ëìøÏ ø±s¡D+ »j·T+‹ ãrC≤
Á|üC≤|ü+<∏ë yês¡|Áü ‹ø£, 15.7.2003
261
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
ª#êjYTyê˝≤µ nH˚ kÕúìø£ ô|<ä›eTìwæ ªMTπø+ø±<äµì yêfi¯fløÏ∫Ãq Vü‰MT. n‘·ìì
q$Tà nø£ÿ&˚ ñ+&çb˛sTTq Ä ≈£î≥T+u≤ìï n‘·H˚ |üø£ÿq ñ+&ç eT÷≈£îeTà&ç>±
#·+|æ+#ê&ÉT.
e÷]à 1e ‘˚B sêÁ‹ 8 >∑+≥\|ü&ÉT Ä ô|<ä›eTìwæ, n‘·ì‘√bÕ≥T
500`700 eT+~ kÕúì≈£î\T u…dºt uÒøØ£ ô|q’ Á‹X¯S˝≤\‘√, ô|Á{À˝Ÿ u≤+ãT\‘√
<ë&ç #˚XÊs¡T. uÒøØ£ ãj·T≥ ñqï eT÷&ÉT ˝≤Ø\ ø£\|üqT ‘·>\∑ u…{≤ºsT¡ . ô|Á{À\T
u≤+ãT\T y˚dæ n+<ä]˙ #·+|ü⁄‘êeTì ÄdæÔ <√#·T≈£î+{≤eTì πøø£\T y˚XÊs¡T.
ùwø˘ ≈£î≥T+ã+, yê] |üìyês¡T (n+<äT˝À eTT>∑TZs¡T Væ≤+<äTe⁄\T) yÓTT‘·Ô+ 30
eT+~ <ëø± Ä _*¶+>¥˝À ∫≈£îÿ≈£îHêïs¡T. düVü‰j·T+ ø√dü+ yês¡T bÕ˙π>{Ÿ
b˛©dtùdºwüHé≈£î bò˛Hé#˚j·T>± Ç~>√ edüTÔHêï+ nHêïs¡T b˛©düT\T. ˇø£ >∑+≥
‘·s¡Tyê‘· ˇø£ J|ü⁄ e∫à _*¶+>¥ #·T≥÷º eT÷– n\¢] #˚düTÔqï »q+ <ä>∑Zs¡ ˇø£
ì$Twü+ Ä– yÓ[¢b˛sTT+~.
Ä ‘·s¡Tyê‘· Vü≤‘ê´ø±+&É yÓTT<ä\sTT+~. _*¶+>¥ yÓTT<ä{Ï n+‘·düTÔ˝Àì
k˛ºsY s¡÷+qT, |üìyê] >∑~ì \÷{°#˚dæ mì$T~ eT+~ì düJe+>± <äVü≤q+
#˚XÊs¡T. y˚T&É MT<ä >∑÷$T>∑÷&çq yê]MT~øÏ >∑T+|ü⁄>± e#êÃs¡T. C≤Væ≤<ë ‘·*¢
#˚‘·T\T CÀ&ç+∫ ÁbÕ<Û˚j·T|ü&ç+~. ÄyÓTqT |üø£ÿ≈£î ‘√ùddæ ÄyÓT ø=&ÉT≈£î*<ä›]˙
ÄyÓT ø£fifl¯ eTT+<˚ düJe+>± <äV≤ü q+ #˚dæ #·+bÕs¡T. uÒøØ£ |üìyês¡sTTq eTT>∑TsZ T¡
Væ≤+<äTe⁄\ ø£&ÉT|ü⁄\T ø√dæ eT+≥\˝À $dæ] #·+bÕs¡T. yÓTT‘·Ô+ 14 eT+~ì
q]øÏ ø±*à Vü≤‘·e÷sêÃs¡T.
Vü≤+‘·≈£î\T kÕúì≈£î˝Ò. yê] Hêj·T≈£î\T u≤~Û‘·T\≈£î |ü]∫‘·T˝Ò.
Vü≤qTe÷Hé fÒÁø° n~Ûø+£ >± ~>∑Te, eT<Û´ä ‘·s>¡ ‹∑ Væ≤+<äTe⁄\T ìedæ+#˚ ÁbÕ+‘·+.
>∑T+|ü+‘ê nø£ÿ&ç qT+&˚ e#êÃs¡T. yê] Hêj·T≈£î\T »j·T+r ãrC≤ #êjYTyê˝≤,
n‘·ì ø=&ÉT≈£î\T, yêùV≤wt düTHêï ô|sTT+≥sY, dü+»jYT sƒ¡ø£ÿsY, dü+‘√wt sƒ¡ø£ÿsY,
»^›wt s¡B›yê˝≤, ~H˚wt uÒø£Øyê˝≤\T.
‘·eT ñ<ëd”q yÓ’K] <ë«sê e÷s¡Dø±+&É≈£î Á|ü‘·´ø£å+>± düVü≤ø£]+∫q
b˛©düT\T Ä ‘·s¡Tyê‘· »]–q Ä+<√fi¯q ø±s¡D+>± πødüT qyÓ÷<äT #˚XÊs¡T.
ø±˙ $#ês¡D |òüT&çj·T <ä>∑Zs¡|ü&˚dü]øÏ ªH√s¡T eT÷düT≈£î+{≤sê? Ç+ø=ø£ <äbòÕ
262
>∑T»sê‘Y˝À nìï πødüT\÷ u…dtº uÒø£Ø πødüT˝Ò ø±uÀ‘êj·÷?
#êe⁄ #·÷&É<ä\#·T≈£îHêïsê?µ nì kÕúìø£ Væ≤+<ä÷‘·«yê<äT\T Ä ≈£î≥T+ã+˝À
$T–*e⁄qï yê]ì u…~]+∫ ˝Àãs¡T#·T≈£îHêïs¡T. »j·T+‹ ãrC≤j˚T ‘·eTqT
ø±bÕ&Ü&É˙, n‘·H˚ düeTj·÷ìøÏ sê≈£î+fÒ n+<äs÷¡ #·∫Ãb˛<äTeT˙ ùwø˘ C≤Væ≤<ë
dü«j·T+>± ø√s¡Tº˝À kÕø£å ´+ #Ó|æŒ+~. kÕúìø£ _C…|æ m+.m˝Ÿ.@. ÄyÓTqT
Ç+{ÏqT+&ç ø√s¡Tº≈£î, eT∞fl ø√s¡Tº qT+&ç Ç+{ÏøÏ kÕ>∑q+bÕ&ÉT.
>∑T»sê‘Y e÷s¡Dø±+&É˝À Ç~ rs¡TŒø=∫Ãq yÓTT<ä{Ï πødüT. Bìø£+fÒ
≈£L&Ü |òTü Às¡eTsTTq |òTü ≥q\T nVü≤à<ëu≤<é q>∑s+¡ ˝Àq÷, Ç‘·s¡ õ˝≤¢\ Á>±MTD
ÁbÕ+‘ê\˝Àq÷ »]>±sTT. yê{Ï˝À $X¯«Væ≤+<ä÷ |ü]wü‘Y Hêj·T≈£î\ Á|ü‘·´ø£å
uÛ≤>∑kÕ«eT´eT÷ ñ+&ç+~. eT] yê{Ï >∑‹ Ç+‘·ø+£ fÒ _Ûqï+>± ñ+&ÉuÀ‘·T+<ë?
eT÷≈£îeTà&ç>± eTTdæ¢+\qT ‘·q yê]#˚‘· #·+|æ+∫q qπs+Á<äyÓ÷&ç Á|üuÛÑT‘·«+
u≤~Û ‘ · T \q÷, kÕ≈£ å î \q÷ Vü ≤ +‘· ≈ £ î \T u… ~ ]+∫ ˝Àãs¡ # · T ø√≈£ î +&Ü
n&ÉT¶≈£î+≥T+<ë?
#√<ä´+#·÷dü÷Ô qe⁄«≈£î+≥T+~. u…dtº uÒø£Ø πødüT˝À n<˚ »]–+~.
>∑T»sê‘Y e÷s¡Dø±+&ÉqT n+<äs¡÷ eTs¡∫b˛j·÷s¡T ˝…eTàì uÛ≤$+∫
»s¡>∑e\dæ+~ >√|ü´+>± »]|æ+#˚XÊs¡T. n+‘ê düC≤e⁄>± »]–b˛sTT+<äì
nqT≈£î+≥Tqï ‘·sT¡ D+˝À |üÁ‹ø£\T u…dºt uÒøØ£ rs¡TŒ≈£î u≤>± ÁbÕ#·Ts¡´+ Ç#êÃsTT.
<˚X¯eT+‘ê ìs¡düq e´ø£ÔeTsTT+~.
Ä πødüTqT nHê´j·T+ qT+&ç s¡øÏå+#·&É+ Ç|ü&É+‘· düT\uÛÑ+ø±<äT.
>∑T»sê‘Y ôV’≤ø√s¡Tº ‘·\#·T≈£î+fÒ ªØÁ≥j·T˝Ÿµ (|ü⁄q]«#ês¡D) Ä<˚•+#·>∑\<äT.
nsTT‘˚ ˇø£kÕ] nã<ä∆+ #Ó|æŒq kÕ≈£åî\qT (m+‘· düø±s¡D+>±qsTTHê düπs)
¬s+&Ée $#ês¡D˝À qeTàe#·TÃHê nH˚~ ˇø£ ô|<ä› Hê´j·TXÊg düeTdü´
ø±uÀ‘·T+~.
n<Ó˝≤>∑THêï Ç+ø± »s¡>∑qTqï πødüT\˝ÀqsTTHê u…dtº uÒø£Ø Á|üVü≤düq+
|ü⁄qsêeè‘·+ ø±≈£î+&Ü #·÷düTø√e&É+ nedüs¡+. á |üì mes¡T #˚j·÷*?
Hê´j·T+>± nsTT‘˚ >∑T»sê‘Y Á|üuÛÑT‘·«+ #˚j·÷*, ø±˙ yês¡T #˚j·Ts¡T. yês¡T
#˚j·Tø£b˛‘˚ πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+ Ä<˚•+∫ #˚sTT+#·e#·TÃ. ø±˙ yês¡÷ #˚j·Ts¡T.
n+<äT˝À yê]<ä›s¡÷ ≈£L&Ü uÛ≤>∑kÕ«eTT\T ø±ã{Ϻ Ä #=s¡e yês¡T rdüTø√s¡T.
263
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
Á|üC≤ dü+|òü÷\T, ñ<ä´e÷\T á |üì #˚|ü≥ºe\dæ ñ+≥T+<äì #Ó|üŒ&É+
düT\uÛÑy˚T. ø±˙ >∑T»sê‘Y˝À n≥Te+{Ï$ ñ+&ç ñ+fÒ ìs¡T{Ï e÷s¡Dø±+&É≈£î
ø=+‘·sTTHê Á|ü‹|òTü ≥q ñ+&˚~. @ s¡øy£ TÓ qÆ Á|üC≤‘·+Á‘· ñ<ä´e÷\÷ >∑T»sê‘Y˝À
˝Òø£b˛e&É+ ìs¡T&ÉT ãj·T≥|ü&çq #˚<äT dü‘·´+.
nsTT‘˚ Ç|ü&ÉT |ü]dæ‹ú ø=+#Ó+ yÓTs¡T>∑T|ü&qç <ëK˝≤\T ø£ì|ædTü HÔ êïsTT.
øÏ+<ä{Ï dü+e‘·‡s¡+ n#˚‘·q+>± ñ+&çb˛sTTq >∑T»sêr nuÛÑT´<äj·TX¯≈£îÔ\T
Ç|ü&ÉT ø=+#Ó+ ø£<äT\T‘·THêïs¡T. ô|<ä› Á|üC≤ñ<ä´e÷\T ì]à+#·&É+ Ç|üŒ{À¢
»s¡>ø∑ b£ ˛sTTHê ìs¡dqü ñ<ä´e÷\÷ u≤~Û‘T· \≈£î n+&É>± ì\ã&˚ ø±s¡´Áø£e÷\÷
kÕ<Ûä´eTj˚T´ <ëK˝≤\T ø£ì|ædüTÔHêïsTT. ∫qï ∫qï Á|üC≤ dü+|òü÷\T, dü«#·Ã¤+<ä
dü+düú\T, |æj·TTdæm˝Ÿ e+{Ï Vü≤≈£îÿ\ dü+|òü÷\T eTs=ø£ u…dtº uÒø£Ø »s¡>∑≈£î+&Ü
Ä&ÉT¶ø√e&ÜìøÏ eTT+<äTø=düTÔHêïsTT. yê]øÏ ãj·T{Ï qT+&ç #˚j·T>∑\ düVü‰j·T+
dü«\Œy˚T nsTTq|üŒ{Ïø°, ø£˙dü+ ìs¡T&ÉT »]–q e÷s¡Dø±+&É eTs¡T>∑Tq
|ü&çb˛≈£î+&Ü ñ+#·>∑*–‘˚ Ä y˚Ts¡≈£î yê] ø£èwæøÏ ‘√&ÉŒ&çq yês¡eTe⁄‘êeTT.
264
dü+|òTt |ü]yêsY |ô q’ b˛s¡T
mìïø£\˝À mes¡T ¬>*∫Hê ˇø£fÒ ø±e#·TÃqT >±˙ ø=+‘·eT+~
z&çb˛e&É+ e÷Á‘·+ düe÷» πøåe÷ìøÏ nedüs¡+.
Hê\T>∑T sêh nôd+;¢ mìïø£\≈£î>±qT uÛ≤s¡rj·T »q‘ê bÕغ
eT÷&ç+{Ï˝À ¬>\e&É+ #ê˝≤ Ä+<√fi¯q ø£*–+#˚ $wüj·T+. Á|ü»\T U≤ø° ìø£ÿs¡¢
sê»ø°j·÷\ yÓ’|ü⁄ yÓTT>∑TZ #·÷|ü⁄‘·THêïs¡ì Bì qT+&ç Á>∑Væ≤+#·&É+ dü]jÓÆTq~
ø±ø£b˛e#·TÃ. nsTT<˚fi¯fl ø±+Á¬>dt bÕ\q‘√ $dæ–b˛sTT Á|ü<Ûëq Á|ü‹|üøå±ìøÏ
z≥T¢ y˚dæ ñ+&Ée#·TÃ. ‹]– nsTT<˚fi¯fl ‘·s¡Tyê‘· ø±+Á¬>dtπø y˚j·Te#·TÃ.
düeTdü´ n~ ø±<äT. ø±+Á¬>dt yêfi¯¢˝≤>∑ nsTT<äT dü+e‘·‡sê\ bÕ\q˝À
dü+|òtT|ü]yêsY bÕ\≈£î\T &ÉãT“\T ‹ì }s¡Tø√ø£ ‘êeTT ø√s¡T≈£îH˚ eT÷dü˝À
düe÷C≤ìï ‘·j·÷s¡T #˚j·T&ÜìøÏ n~Ûø±sêìï $ìjÓ÷–+#·T≈£î+{≤s¡T,
<äT]«ìjÓ÷>∑+ #˚kÕÔs¡T ≈£L&Ü. nsTT<˚fi¯¢ ø±+Á¬>dt bÕ\q ‘·s¡Tyê‘·, nsTT<˚fi¯fl
‘Ó\T>∑T<˚X+¯ bÕ\q ‘·sT¡ yê‘· Ä bÕغ\ ÁbÕ|ü+∫ø£ <äèø£Œ<∏+ä (n≥Te+{Ï<y˚ TÓ HÆ ê
ñ+fÒ) düe÷»+˝À ô|s¡>∑<äT. eTqTwüß\ yÓT<äfi¯ó¢ nsTT<˚fi¯¢ ‘·s¡Tyê‘· ≈£L&Ü
m≥T¢qï$ nfÒ¢ ñ+{≤sTT.
dü+|òtT |ü]yêsY bÕ\q n≥Te+{Ï~ ø±<äT. nsTT<˚fi¯¢ bÕ\q ‘·s¡Tyê‘·
yê] $wü+ eT]ø=ìï y˚\ yÓT<äfi¯¢˝ÀøÏ møÏÿ ñ+≥T+~. eTqTwüß\ Ä˝À#·q\T
eT]ø=+‘· $ø£è‘·+>± ‘·j·÷s¡sTT ñ+{≤sTT. yêfi¯¢ ì»eTsTTq nC…+&Ü n<˚,
á ˝À|ü\ ø±+Á¬>dt yê]˝≤>∑ yê]˝À ≈£L&Ü ø=+<äs¡T &ÉãT“\T <ä+&ÉT
≈£î+≥T+{≤s¡T, ø=+<äsT¡ ‘·eT ÄÁ•‘·T\ <äTwüº Á|üj÷Ó »Hê\T ˇq>∑÷s¡TdüT‘Ô T· +{≤s¡T,
ø=+<äs¡T (ns¡TDYXÖ] ˝≤+{Ïyês¡T) eT+∫|üH√ #Ó&ɶ|üH√ sêÁ‹+ãefi¯ó¢ ø£wüº|ü&ç
#˚ùddüTÔ+{≤s¡T ≈£L&Ü. ø±˙ n<˚B yê] ndü\T nC…+&Ü ø±<äT. HÓeTà~>±
qs¡qsêq <˚X¯ Á|ü»\˝À >√˝≤«\ÿsY $cÕìï møÏÿ+#·&É+ yê] ndü\T nC…+&Ü.
Á|üC≤‘·+Á‘· yês¡|Áü ‹ø£, 8.12.2003
265
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
eTq <ä>∑Zs¡ mìïø£*+ø± Á|üø£{Ï+#·≈£î+&ÜH˚ ã<ä›+ u≤˝Ÿ¬s&ç¶ bÕ‘· ãd”Ô˝À
>∑T»sê‘Y |òTü q‘· >∑T]+∫ Á|ü#ês¡+ yÓTT<ä\T ô|{≤º&+É ≥. bÕ‘· ãd”˝Ô Àì dæ≈î£ ÿ\qT
eTTdæ+¢ \≈£î e´‹πsø£+>± ‹ù|Œ Á|üjT· ‘·ï+ #˚dTü HÔ êï&É+≥. á e÷≥\T n+≥Tqï~
ˇyÓ’d” k˛<äs¡T\sTT‘˚ ˝…ø£ÿ #˚j·Tø£b˛e#·TÃ. ø±˙ u≤<Ûä´‘·>∑\ eTTdæ¢+ dü+düÿs¡Ô\T,
kÕe÷õø£ ø±s¡´ø£s¡Ô\T n+≥THêïs¡T.
øÏ+<ä{Ï dü+e‘·‡s¡+ y˚dü$˝À >∑T»sê‘Y˝À e÷s¡Dø±+&É »]–q|ü&ÉT
ªsê»kÕúHé eTs=ø£ >∑T»sê‘Y ø±e&ÜìøÏ dæ<ä∆+>± ñ+~µ nì Ä sêÁcÕºìøÏ
#Ó+~q bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ $TÁ‘·T\T nHêïs¡T. >∑T»sê‘Y≈£L sê»kÕúHé≈£L düTBs¡ÈyÓTÆq
dü]Vü≤<äT› ñ+~. Ä dü]Vü≤<äT› yÓ+ã&ç ìs¡T&ÉT >∑T»sê‘Y˝À Væ≤+dü »]–+~.
n+<äT˝À dü+|òTt |ü]yêsY ø±\“\+>± bÕ˝§Zqï~. m≈£îÿe>± _\T¢ ‘Ó>≈∑ î£ #Ó+~q
Ä~yêdüT\T. dü]Vü≤<äT›≈£î ne‘·\ sê»kÕúHé˝Àq÷ Ä Á|ü»˝Ò ñHêïs¡T. nø£ÿ&É
≈£L&É dü+|òtT |ü]yêsY dü+düú eqyêd” ø£fi≤´DY dü$T‹ Ä~yêdüT\qT ø±cÕj·T
sê»ø°j·÷\yÓ’|ü⁄ ˝≤>∑&ÜìøÏ Á|üj·T‘·ï+ #˚düTÔqï~. ø±ì Ä sêh Á|üuÛÑT‘·«+
yê]øÏ nqT≈£L\+>± ˝Òøb£ ˛e&É+ e\¢ Ä Á|üjT· ‘·ï+ yê] ø√]ø£ y˚Ts¡≈î£ kÕ>∑˝<Ò Tä .
nXÀø˘ >¬ Vü≤˝≤{Ÿ Á‹X¯S˝≤\ |ü+|æD° ø±s¡´Áø£e÷ìï ìs√~Û+#˚ Á|üjT· ‘·ï+ >∑{>ºÏ ±H˚
#˚kÕ&ÉT. Ç|ü&ç+ø£ yê]ì Äù|~ mes¡T?
mìïø£\˝À ¬>\T|ü⁄ z≥eTT\ >∑T]+∫ {°M\˝À, |üÁ‹ø£\˝À ãs¡TesTTq
$X‚¢wüD #˚düTÔ+{≤s¡T. $X‚¢wüDÒ eè‹Ô>± ø£\yês¡T düe÷»+˝À ñqï+‘· ø±\+
$wüj·÷ìï $T+∫q $X‚¢wüD #˚j·T≈£î+&É Ä|ü˝Ò+. ø±˙ ìC≤ìøÏ eTq <˚X¯+˝À
mìïø£\ ¬>\T|ü⁄ z≥eTT\≈£î (m|ü&√ ‘·|üŒ) n+‘· ˝À‘·sTTq ø±s¡D≤˝ÒM
ñ+&Ée⁄. ~–«»jYT dæ+>¥ #·+Á<äu≤ãT qeT÷Hê ªdü+düÿs¡Ôµ ø±yê\ì Ä•+#ê&ÉT.
n+<äTe\¢ n‘·qT z&çb˛j·÷&É+<ëeT+fÒ πs|ü⁄ #·+Á<äu≤ãT Çø£ÿ&É ˇø£y˚fi¯
¬>*ùdÔ <ëìøÏ @+ ø±s¡D+ #Ó|ü≈£î+{≤+? ~–«»jYT dæ+>¥ <ä[‘·T\ n_Ûeè~∆
ø±+ø£åqT >∑T]Ô+∫ >ös¡$+#ê&Éì <ä[‘· y˚T<Ûëe⁄\˝À n‘·ìì n_Ûq+~+#˚
yês¡THêïs¡T. nsTTq|üŒ{Ïø° n‘·ìø£+fÒ ñe÷uÛ≤s¡‹øπ eT<Û´ä Á|ü<X˚ Ÿ˝À Á|üC≤<äsD¡
m≈£îÿe ñ+<äì ÄX¯Ãs¡´b˛yê˝≤, ˝Òø£ n+<äTe\¢H˚ nÁ>∑≈£î˝≤\T ≈£îÁ≥ #˚dæ
n‘·ìì z&ç+#ês¡qTø√yê˝≤ n+fÒ á »yêãsTTHê Ä »yêãsTTHê
»]–b˛sTTq |òüT≥q≈£î eTq≈£î q∫Ãq ø±s¡D+ #Ó|üø√e&Éy˚T ne⁄‘·T+~ ‘·|üŒ
ùV≤‘·Tã<ä∆yÓTÆq $y˚#·q ø±<äT, $X‚¢wüD ø±<äT.
266
dü+|òtT |ü]yêsY ô|’q b˛s¡T
á eT<Û´ä ø±\+˝À nuÛTÑ ´<äjT· yê<äT\ $X‚w¢ Dü \˝À <äsÙ¡ q$T#˚à ø±s¡D+
mìïø£\˝À ì»+>±H˚ |òü*‘·+ Ç∫Ãq @¬ø’ø£ dü+<äs¡“¤+ ñ‘·Ôs¡Á|ü<˚XŸ, ;Vü‰sY\˝À
<ä[‘· ` ãVüQ»q sê»ø°j·÷\T _C…|æ m<äT>∑T<ä\qT Ä|æq yÓ’q+. ªdü+|òtT
|ü]yêsY sê»ø°j÷· \T eTq sê»ø°j÷· \T ø±e⁄µ nqï dü+<˚XÊìï <ä[‘· ãVüQ»q
Á|üC≤˙ø£+˝ÀøÏ ã\+>± |ü+|æ+#·>∑\>∑&É+ ì»+>±H˚ |òü*‘·+ Ç∫Ã+~. y˚πs @
Á|üjT· ‘·ïeT÷ Ä |ò*ü ‘êìï Ç#˚Ã~ ø±<äT. n<˚ »s¡>ø∑ b£ ˛‘˚ ñ‘·sÔ Á¡ |ü<X˚ Ÿ, ;Vü‰sY\T
≈£L&Ü dü+|òtT |ü]yêsY CÒãT˝À ñqï≥ºsTT‘˚, <˚X¯+ |ü]dæú‹ ábÕ{ÏøÏ m+‘·
|òüTÀs¡+>± ñ+&˚<√?
<äTs¡<äèwüºy˚T$T≥+fÒ Á|üdüTÔ‘· ‘·s¡+˝À <ä[‘· ãVüQ»q sê»ø°j·÷\T
n$˙‹eTj·TeTsTTq sê»ø°j·T e´edüú˝À n+‘·sꓤ>∑+>± m<äT>∑T‘·THêïsTT.
sê»ø°j·T yê‘êes¡D+ yÓTT‘·Ô+ ø£\Twæ‘·eTsTT ñqï|ü&ÉT ø=‘·Ô>± m<äT>∑T‘·Tqï
sê»ø°j·T X¯≈£îÔ\T <ëìH˚ Á|üe÷D+>± m+#·Tø√e&É+ ø=+‘·y˚Ts¡≈£î ns¡ú+
#˚düTø√>∑\ $wüj·Ty˚T ø±e#·TÃqT >±˙ n~ ìdü‡+<˚Vü≤+>± <äTs¡<äèwüºø£s¡+.
ªe÷yêfi¯ó¢ ≈£L&É MT n+‘· ìs¡¢»®>± n$˙‹ø° nÁ•‘· |üø£åbÕ‘êìø° bÕ\Œ&É>∑\s¡T
#·÷&É+&çµ nì nÁ>∑≈£î˝≤\ n$˙‹ì düyê\T #˚dæ dü+‘√wæ+#˚ <ä[‘· ãVüQ»q
y˚T<Ûëe⁄\T ñ+&É&É+ eTØ <äTs¡<äèwüºø£s¡+.
á ø±s¡D+>± ñ‘·sÔ Á¡ |ü<X˚ Ÿ ` ;Vü‰sY\˝À yÓTT<ä\sTTq <ä[‘· ` ãVüQ»q
Á|ü‹|òüT≥q n$˙‹ø° n~Ûø±s¡ <ëVü‰ìø° ã\sTT, n+<äT˝À ˇø£ es¡Z+ ø±ø£b˛‘˚
ˇø£ es¡Z+ ‘·q eTqT>∑&É ø√dü+ dü+|òtT |ü]yêsY‘√ #˚‘·T\T ø£\T|ü⁄‘·Tqï~.
Bì‘√ ‹]– |ü⁄+E≈£îH˚ neø±X¯+ ø±cÕj·Tyê<äT\≈£î \_Û+∫+~.
n<Ó{≤¢>∑THêï, dü+|òtT |ü]yêsY sê»ø°j·÷\qT ˝ÖøÏø£yê<ä+ nH˚
neT÷s¡ÔyÓTÆq $\Te‘√ Á|ü‹|òüT{Ï+#·&É+ ø£Hêï, yÓTÆHêØ≥\≈£î Á|üe÷<äø£s¡+
nH˚ ìHê<ä+‘√ m<äTs√ÿe&É+ ø£Hêï, ôV’≤+<äe düe÷»+>± >∑T]Ô+#·ã&˚
düe÷»+˝ÀH˚ yÓTC≤]{° Á|ü»\ø£~ X¯Á‘·Teì >∑T]Ô+∫ Á|ü‹|òTü {Ï+∫q|ü&˚ <ëìì
ì\Te]+#·&É+ kÕ<Ûä´+ nqï ÁbÕ<∏ä$Tø£ sê»ø°j·T dü‘ê´ìï ñ‘·Ôs¡Á|ü<˚XŸ `
;Vü‰sY\T H˚sêŒsTT. n~ <˚X¯+˝À nìï #√{≤¢ e÷j·÷e‹ ` eTT˝≤j·T+ `
˝≤\÷ j·÷<äyé\ qeT÷Hê‘√H˚ ñ+&Ée\dæq nedüs¡+ ˝Ò<äT. nsTT‘˚ qeT÷Hê
@<äsTTHê πs|ü{Ï sê»ø°j·÷\˝À á ms¡Tø£ ˇø£ Á|ü<Ûëq n+X¯+ ø±e\dæ
ñ+~.
267
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
<˚XÊìï ªyÓ*–+#·µ&ÜìøÏ
‘·>∑\u…≥º&ÉeT÷ ˇø£ e÷s¡Zy˚T
n‹ ˙#·yÓTÆq $<˚«wü sê»ø°j·÷\ qT+&ç eT<Ûä´‘·s¡>∑‹ì Äø£]¸+#˚
ªn_Ûeè~∆µ Áù|˝≤|üq <ëø± ˇø£ ô|<ä› yês¡~Û ì]à+∫ <ëìô|q’ n~Ûø±s¡ •Ksê\≈£î
|üsT¡ >∑T\T ô|&É<ëeTqï Ä˝À#·q uÛ≤s¡rj·T »q‘êbÕغ Hêj·T≈£î\˝À düŒwü+º >±H˚
ø£ì|ædüTÔqï~. yêfi¯ófl >∑T»sê‘Y˝À |ü∫à <˚«cÕìï Á|ü#ês¡+ #˚dæ ¬>*#ês¡T. Ä
‘·s¡Tyê‘· »]–q eT÷&ÉT ñ‘·Ôsê~ sêÁcÕº\ mìïø£\˝À ≥÷´Hé e÷]à ªn_Ûeè~∆µ
>∑T]+∫ e÷{≤¢&ç ¬>*#ês¡ì |üÁ‹ø£\T eTq≈£î #Ó|ü⁄ÔHêïsTT. }]πø #Ó|üŒ&É+
ø±<äT, n<˚<√ >=|üŒ m‘·T>Ô &∑ É nsTTq≥Tº bı–&ÜsTT ≈£L&Ü. uÛ≤s¡rj·T »q‘êbÕغ
»qdü+|òtT>± ñqï s√E\˝À düVæ≤‘·+ yê]˝À ªeT+∫µì #·÷&Ü\qï Äsê≥+
eT<Ûä´‘·s¡>∑‹˝À #ê˝≤ ñ+&ç+~. Ç|ü&É~ ì+&ÉT>± $ø£dæ+∫+~.
ìqï{Ï s√E <˚«cÕìï |üø£ÿqô|{Ϻ n_Ûeè~∆bÕ≥ bÕ&çqyês¡T πs|ü⁄
n_Ûeè~∆øÏ >√©e÷s√ nì #Ó|æŒ ‹]– <˚«cÕìï Á|ü#ês¡+ #˚ùd mìïø£\ m‘·TÔ>∑&É
nqTdü]+#·>∑\s¡T. yÓTTqï ôV’≤<äsêu≤<é˝À »]–q Ä bÕغ C≤rj·T ø±s¡´es¡Z
düe÷y˚X¯+˝À _C…|æ qT&çø±s¡+ e÷]b˛sTT+<äì|æ+#˚ Á|üø£≥q\T, yê´K´\T
ˇø£ |üø£ÿq yÓ\Te&ÉT‘·T+&É>± ˝≤˝ŸøÏwüHé n<ë«˙ @MT e÷s¡˝Ò<äì düŒwüº+#˚dü÷Ô
ñ|üq´dæ+#ê&ÉT. >∑Tfi¯ófl >√|ü⁄sê\ dü+>∑‹ eT]∫b˛˝Ò<äì Vü‰MT sTT#êÃ&ÉT.
nsTTHê z≥¢ #ê|ü\´+ uÛ≤s¡rj·T »q‘êbÕغ Hêj·T≈£î\qT ª‘·|ü<√eµ
|ü{Ϻ+#˚ Á|üe÷<äeTT+<äì uÛ≤$+∫q $X¯«Væ≤+<ä÷ |ü]wü‘Y H˚‘·\T <ë<ë|ü⁄
n<˚ düeTj·T+˝À ôV’≤<äsêu≤<é˝À ‘·eT ø±s¡´es¡Z düe÷y˚X¯yÓ÷, eTs=ø£{À
ìs¡«Væ≤+#·Tø=ì #Ó≈£îÿ#Ó<äs¡ì Væ≤+<ä÷‘·« $cÕìï ø£ø±ÿs¡T. á <˚X¯+˝À
Væ≤+<äTe⁄\qT ø±bÕ&˚ bÕغ ˇø£ÿ{Ï ≈£L&É ˝Ò<äqï düyê\TqT _C…|æøÏ ôV≤#·Ã]ø£>±
Á|üø{£ +Ï #ês¡T. uÛ≤s¡rj·T »q‘êbÕغ ˝≤π> $X¯«Væ≤+<ä÷ |ü]wü‘Y ≈£L&Ü ÄsYmdtmdt
Mø£Då + |üø|å£ Áü ‹ø£, |òÁæ ãe] 1`15, 2004
268
<˚XÊìï ªyÓ*–+#·µ&ÜìøÏ ‘·>∑\u…≥º&ÉeT÷ ˇø£ e÷s¡Zy˚T
ø£qTdüqï\˝À q&ÉT#·T≈£î+≥T+<äì >∑Ts¡TÔ+#·T≈£î+fÒ eTq+ $qï~ _Ûqïdü«sê\T
ø±<ä˙ n+‘ê ø£*dæ ˇπø dü«s¡+ $ì|ædüTÔHêïs¡˙ ns¡ú+ #˚düTø√>∑\T>∑T‘ê+.
ø±˙ ‘˚&Ü #·÷&É&ÜìøÏ ø£+ø£D+ ø£≥Tº≈£îqï y˚T<Ûë$es¡Z yÓTTø£{Ï á
<˚X+¯ ˝À ñ+~. yêCŸù|sTT uÛ≤s¡rj·T »q‘êbÕغ >∑e÷´ìï e÷πsÃkÕ&É˙, n_Ûeè~∆
nC…+&ÜqT dæús¡+>± ì\u…fÒºXÊ&É˙ ø£\ø£‘êÔ qT+&ç Á|ü#·T]‘·eTj˚T´ f…*Á>±|òt
~q|üÁ‹ø£ dü+bÕ<äø°j·Ty˚T sêùddæ+~. X¯Øs¡+˝À @ nej·TeeTsTTHê
|üì#˚dTü qÔ ï<ë nì nqTe÷q+ y˚ùd Ä eè<äT&∆ ç >∑TD>∑D≤\ MT<ä yê]øÏ ì»+>±
n+‘· $XÊ«düeTT+<äqTø√yê˝≤, ˝Òø£ qeTà<ä\#·T≈£îqï~ qeTTà‘·THêïsê?
uÛ≤s¡rj·T »q‘êbÕغ kÕs¡<∏ä´+˝À Ç+&çj·÷≈£î n+‘·sê®rj·T s¡+>∑+˝À
ø=‘·Ô >∑T]Ô+|ü⁄, >ös¡e+ \_Û+#êj·T˙, #Ó’Hê >∑T]+∫ e÷{≤¢&ÉT≈£îqï dü«s¡+‘√
Ç|ü&ÉT Ç+&çj·÷ >∑T]+∫ e÷{≤¢&ÉT≈£î+≥THêïs¡˙, Ç+&çj·÷ ªªyÓ*–
b˛‘·Tqïµµ<ä˙ ø±s¡´es¡Z düe÷y˚XÊì ø=∫Ãq _C…|æ Hêj·T≈£î\Hêïs¡T. n~ yÓ\Tπ>
nsTT‘˚, <ëìì kÕ~Û+#·&É+ |òüTq‘˚ nsTT‘˚ <ëìøÏ yêCŸù|sTTøÏ m+‘· øÏ‘êãT
Çyê«˝À |æ.$. qs¡dæ+Vü≤sêe⁄≈£î, eTH√àVü≤Hédæ+>¥≈£î ≈£L&Ü n+‘˚ Çyê«*.
uÛ≤s¡‘·<˚X¯|ü⁄ ªeT<Ûä´‘·s¡>∑‹ e÷¬sÿ{Ÿµ $X‚¢wü≈£î\T #Ó|ü≈£îH˚+‘·
Äø£s¡¸D°j·T+>± $<˚oj·TT\≈£î ø£ì|æ+#·ø£b˛sTTq|üŒ{Ïø° eTq bÕ\≈£î\T
Á|ü|ü+#·u≤´+≈£î Ä]úø£ dü+düÿs¡D\ |ü+<∏ë˝À Á|üj·÷DÏ+#·&É+ yÓTT<ä\Tô|{Ϻq
Hê{Ï qT+&ç bÕXÊÑ·T´\ Äø£* >=qï ø£fifl¯ ≈£î Ç+&çj÷· ø=+#Ó+ ø=‘·>Ô ± ø£ì|ædTü qÔ ï
e÷≥ dü‘·´y˚T. ◊{Ï s¡+>∑+˝Àq÷ yÓTT‘·Ô+>± ø£eT÷´ìπøwüHé s¡+>∑+˝Àq÷
Ç+&çj·Tq¢≈£î ø=+‘· >∑T]Ô+|ü⁄ \_Û+∫q e÷{≤ dü‘·´y˚T. uÛ≤s¡rj·TT˝…es¡sTTHê
yÓ*–b˛‘·T+fÒ n~ á es¡Zy˚Tqì #Ó|üø√e#·TÃ. nsTT‘˚ Á|üyêdü uÛ≤s¡rj·TT\
dü<ädüT‡\T »]|æ á yÓ\T>∑TqT Á|ü<ä]Ù+#·Tø√e&É+ ‘·|üŒ BìøÏ ` Ç<=ø£ >=|üŒ
$wüj·TeTì nqT≈£îHêï ` uÛ≤s¡rj·T »q‘ê bÕغ Á|ü‘˚´ø£+>± #˚dæ+<˚MT ˝Ò<äT.
bÕøÏkÕÔHé‘√ ùdïVü≤dü+ã+<Ûë\T yÓTs¡T>∑T|ü&˚ yê‘êes¡D+ HÓ\ø=*Œq
|òüTq‘ê ‘·eT<˚qì Ms¡T #ê{Ï+|ü⁄ y˚düT≈£î+≥THêïs¡T. yês¡T bÕ&ÉT#˚dæq <ëìì
yêπs u≤>∑T#˚düTÔHêïs¡T ‘·|üŒ ø=‘·Ô>± #˚dæ+<˚MT ˝Ò<äT. y˚πs @ bÕغ nsTTHê #˚ùdÔ
Mπs n&ɶ+ |ü&ÉT<äTs¡T. bÕøÏkÕÔHé‘√ ãdüT‡, ¬s’\T, $e÷Hê\T s¡<äT› #˚dæ+~ M]
269
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
Á|üuÛÑT‘·«y˚T. yê{Ïì #ê˝≤ Ä\dü´+>± |ü⁄qs¡T<ä∆]+∫ n~ ≈£L&É n|üPs¡«yÓTÆq
|òüTqø±s¡´y˚Tq+fÒ m{≤¢? Çø£ #·s¡Ã\ e÷≥ø=ùdÔ á ¬s+&ÉT <˚XÊ\q÷ #·s¡Ã\
yÓ|’ ⁄ü HÓ{+ºÏ ~ nyÓT]ø± nH˚~ n+<äs÷¡ m]–q s¡V≤ü dü´y˚T. ÇkÕ¢e÷u≤<é Á|üø≥£ q
yÓ\Te&çqHê&˚ nyÓT]ø± n+‘· e÷≥ nH˚dæ+~. n<˚MT ˝Ò<äì eTqyêfi¯ófl
‘Ó*|æq nuÛÑ´+‘·sêìøÏ nyÓT]ø± »yêãT düVæ≤‘·+ #Ó|üŒ˝Ò<äT. bÕøÏkÕÔHé˝Àì
dü]Vü≤<äT›e<ä› uÛ≤s¡‘Y @&ÉT \ø£å\ ôd’Hê´ìï yÓ÷Vü≤]+∫ @ ø£åDyÓTÆHê j·TT<ë∆ìøÏ
bÕ\Œ&Ée#·TÃqqï yê‘êes¡D≤ìï ø£*Œ+∫ dü+e‘·‡s¡+qïs¡ ø±˝Ò<äT. n+‘·˝ÀH˚
eTq bÕ\≈£î\ eTqdüT ì»+>± e÷]b˛sTT, XÊX¯«‘·yÓTÆq XÊ+‹øÏ yês¡T
eTqdü÷Œ¤]Ô>± ø£èwæ#˚düTÔHêïs¡ì qe÷à˝≤? bÕøÏkÕÔHéqT m|üŒ{Ïø£sTTHê »sTT+∫
uÛ≤s¡‘Y˝À ø£\T|ü⁄ø√e&É+ nH˚ \øå±´ìï Ms¡T ‘·eT XÊK\˝À <äXÊu≤›\T>±
q÷]b˛düTÔHêïs¡T. <ëìì e<äT\T≈£îHêïeTì ˇø£ÿ e÷≥ #Ó|üŒeTq+&ç #·÷<ë›+.
ãj·T≥ <˚XÊìï yÓ*–+|ü #˚dTü HÔ êïs¡≥, Ä ª$»j·÷ìïµ #Ó|ü ø=ì Ç+{À¢
mìïø£\≈£î ~>∑T‘ês¡≥. <˚X¯+ ˝À|ü\ @+ #˚düTÔHêïs√ ˇø£kÕ] >∑eTì+#·+&ç.
<˚«cÕìï yê´|æ+|ü#˚j·T&É+ <˚X¯+ ˝À|ü\ M] Á|ü<Ûëq nC…+&Ü. eTTdæ¢+\ |ü≥¢
<˚«wü+, Á¬ø’düÔe⁄\ |ü≥¢ <˚«wü+, nuÛÑT´<äj·T+ |ü≥¢ <˚«wü+, ùd«#·Ã¤ |ü≥¢ <˚«wü+,
_Ûqï‘·«+ |ü≥¢ <˚«wü+ ` ÇB M] nC…+&Ü. <ëìì neT\T#˚j·T&É+ ÄbÕπsyÓ÷
ˇø£kÕ] n&É>∑+&ç.
mìïø£\qT ÄVü‰«ìdü÷Ô dü+|òtT|ü]yêsY sê»ø°j·T eTTK+ nsTTq
uÛ≤s¡rj·T »q‘ê bÕغ Hêj·T≈£î\T #˚dæq Á|üø£≥q\˝À, yê´K´\˝À Ä bÕغ
Hêj· T ø£ ‘ ê«q kÕ~Û + ∫q Ä]ú ø £ s ¡ + >∑ n_Û e è~∆ , Ç+&ç j · ÷ ªÇy˚ T CŸ µ qT
n+‘·sê®rj·T+>± ô|+∫q yÓ’q+, ÇkÕ¢e÷u≤<é Á|üø£≥q yÓTT<ä˝…’q $wüj·÷\T
e÷Á‘·y˚T ñHêïsTT. yê] |ü]yês¡+˝Àì Ç‘·s¡ k˛<äs¡T\T kÕ~Û+∫q ª$»j·÷\µ
Á|ükÕÔeq ˝Ò<äT. Ä |ü]yês¡+˝À ‘˚fi¯ófl, C…Ás¡T\÷ ñHêïsTT. yê{Ï qT+&ç ‘êeTT
<ä÷s¡+ nsTTq≥Tº e÷≥es¡dü≈£î ≈£L&É _C…|æ Hêj·T≈£î\T mqï&É÷ nq˝Ò<äT.
nqø£b˛>±, _C…|æøÏ dü+|üPs¡í yÓTC≤]{° \_Û+∫q|ü&ÉT ‘·eT ndü\T nC…+&Ü
neT\T #˚kÕÔeT˙ <ëìì e~*ô|≥º˝Ò<ä˙ yês¡T |ü<˚ |ü<˚ Á|üø£{ÏdüTÔHêïs¡T
≈£L&Ü. Ä ªndü\T nC…+&ܵ ã»s¡+>¥<fiä Ÿ nC…+&Ü, $X¯«Væ≤+<ä÷ |ü]wü‘Y nC…+&Ü,
270
<˚XÊìï ªyÓ*–+#·µ&ÜìøÏ ‘·>∑\u…≥º&ÉeT÷ ˇø£ e÷s¡Zy˚T
ÄsYmdtmdt nC…+&Ü. <ëìì neT\T #˚dæq >∑T»sê‘YqT <˚XÊìπø qeT÷Hê>±
_C…|æ Hêj·T≈£î\T n\Tô|s¡>∑≈£î+&Ü ø°]Ô+∫q dü+>∑‹ eTq+ eTs¡∫b˛≈£L&É<äT.
_C…|æ mø£ÿ&É n~Ûø±s¡+˝À ñHêï nø£ÿ&É+‘ê ‘·eT |ü]yês¡+˝Àì $wü|⁄ü s¡T>∑T\qT
ùd«#·Ã¤>± dü+#·]+#·ìdüTÔ+~. yês¡T #˚ùd $<Ûä«+kÕìï #·÷d”#·÷&Éq≥Tº bıeTàì
‘·q n<äT|ü⁄˝Àì b˛©düT j·T+Á‘ê+>±ìï Ä<˚•düTÔ+~. yês¡T #˚ùd <Ó’q+~q
$<˚«wüyê´|æÔ j·T<∏˚#·Ã¤>± kÕ>∑ìkÕÔ&˚>±˙ m|ü&ÉsTTHê MTs¡T nHê´j·TyÓTÆq
|üì#˚düTÔHêïs¡ì &Ûç©¢˝Àì yê] Á|ü<Ûëq eTTUÀ{≤ Äy˚<äq e´ø£Ô+ #˚kÕÔ&Ü?
$ÁXÊ+‹ ø√dü+ øπ s¡fiø¯ √ ø£Hê´≈£îe÷]ø√ b˛sTTq|ü&ÉT ˇø£ ø£$‘· sêdæ <˚X+¯ MT<ä
e<äT\T‘ê&ÉT. <ëìï |ü≥Tºø=ì #·÷kÕyê u…C|… æ e÷]b˛sTT+~ n+≥÷ MT&çj÷·
$X‚¢wü≈£î\T, y˚T<Ûëe⁄\T dü+ãs¡|ü&çb˛‘·T+{≤s¡T.
ø±˙ »]π>~ »s¡T>∑T‘·÷H˚ ñ+≥T+~. >∑T»sê‘Y, sê»kÕúHé\ qT+&ç
ˇ]kÕ‡<ëø± Ä~yêdüT\˝À <˚«wü sê»ø°j·÷\qT yê´|æ+|üCÒj·T&É+˝À Á|ü<Ûëq
bÕÁ‘· eVæ≤+∫q eqyêd” ø£fi≤´DY |ü]wü‘Y nH˚ dü+|òTt |ü]yêsY dü+düú Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ
@C…˙‡˝ÀøÏ ≈£L&É á eT<Ûä´H˚ Á|üy˚•+∫q dü+>∑‹ m+‘·eT+~ >∑eTì+#ês¡T?
yÓTTqï{Ï<ëø± sê»ø°j·T+>± ne÷j·T≈£î\sTTq mHéõy√\T>± e´eVü≤]+∫q
yês¡T Ç|ü&ÉT yê]øÏ n+&É>± ì\ã&ܶs¡T. dü<ädüT‡\÷, ø±s¡´Áø£e÷\÷
#˚|ü&ÉT‘·THêïs¡T. Á|üdüTÔ‘·+ Ä~yêdüT\ Vü≤≈£îÿ\ >∑T]+#˚ e÷{≤¢&ÉT‘·THêïs¡T ø±ì
ø=+#Ó+ ã\+ |ü⁄+E≈£îqï ‘·s¡Tyê‘· Ŭø’ düÔe $TwüqØ\ô|’q <˚«wü Á|ü#ês¡+
ÁbÕs¡+_ÛkÕÔs¡T. ÄÁ>∑Vü≤y˚T ‘·|üŒ <˚«wü+ ms¡T>∑ì Ä~yêd” dü+düÿ è‹øÏ <˚«wü+
H˚]ŒkÕÔsT¡ . Ä <˚«wü+ Ŭø’ deÔü + <ä>sZ∑ ¡ Ä>∑<Tä . <ëìì dü+|òTt |ü]yêsY sê»ø°j÷· \
ø=ø£ kÕ<Ûës¡D Äj·TT<Ûä+>± eT\#·T≈£î+{≤s¡T. n+‘ê »s¡T>∑T‘·÷H˚ ñ+≥T+~.
uÛ≤s¡rj·T »q‘ê bÕغøÏ mø£ÿ&É n~Ûø±s¡+ ñ+fÒ nø£ÿ&É <ëì >=&ÉT>∑TøÏ+<ä
Ç<ä+‘ê uÛÑÁ<ä+>± kÕ–düTÔ+≥T+~. ‘·q≈£î dü«+‘·+>± n~Ûø±s¡+ ˝Òì#√≥
$TÁ‘·|üøå±\ n~Ûø±sêìï (n~ ‘Ó\T>∑T<˚X¯+ ø±e#·TÃ, nHêï&çm+¬ø ø±e#·TÃ)
n+<äTø√dü+ yê&ÉT≈£î+≥T+~. ø±˙ _C…|æ e÷Á‘·+ á nC…+&Ü >∑T]+∫
e÷{≤¢&É&É+ e÷H˚dæ ªÇ+&çj·÷ yÓ*–b˛‘√+~µ n+≥÷ Á|üyêdü+ MT<ä ø£qTïqï
eT<Ûä´‘·s¡>∑‹ì Äø£]¸+#˚ Á|üe#·Hê\≈£î ‘·q Á|ü#ês¡+˝À ô|<ä›|”≥ y˚düTÔ+~.
271
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
ª#·÷kÕyê, yêfi¯ófl e÷]b˛j·÷s¡Tµ nì MT&çj·÷ ô|<ä›\T $X‚¢wædüTÔ+{≤s¡T.
MT&çj·÷q÷ eT<Ûä´‘·s¡>∑‹˙ Äø£]¸+#·&ÜìøÏ eTTUÀ{°\ #·eT‘êÿ] yêCŸù|sTT,
me]ø° Vü‰ì #˚j·T&Éì|æ+#˚ Á|üyÓ÷<é eTVü‰»Hé, Ç|ü&˚ Ç+>∑¢+&é qT+&ç
~>=∫Ãq≥Tº ø£ì|æ+#˚ »dü«+‘Ydæ+>¥, |æ\¢\≈£î _düÿ≥T¢ ø=ì#˚à |üøÏÿ+{Ï
e÷eTj·T´˝≤+{Ï yÓ+ø£jT· ´ Hêj·TT&ÉT e+{Ïyêfi¯ófl #ê˝≤eT+~ ñHêïs¡T. Mfi¯fl+‘ê
<ësêdæ+>¥q÷ Á|üMDY ‘=>±&çj·÷qT düeT]údü÷Ô e÷{≤¢&çq|ü&ÉT Mfi¯fl˝Àì
$wüj·T+ ãj·T≥|ü&ÉT‘·T+≥T+~ >±˙ e÷eT÷\T>± Mfi¯ófl Ç+&çj·÷qT
ªyÓ*–+|üµCÒùd ô|<ä›eTqTwüß\T>±H˚ #Ó˝≤eTDÏ ne⁄‘·T+{≤s¡T. nsTTHê <˚XÊìï
‘·>∑\u…≥º&É+ ≈£L&É yÓ*–+|üCÒùd ˇø£ e÷s¡Zy˚T ø£<ë !
272
uÛ≤»bÕ ª$»Héµ ` eT‘√Hêà<ä
bòÕdæC≤ìøÏ eTTdüT>∑T
sê»ø°j·Tyê<äT\T e÷{≤¢&˚ e÷≥\qT ñqï<äTqï≥T¢ ns¡ú+
#˚düT≈£îH˚≥≥ºsTT‘˚ @MT ns¡ú+ø±ì dæú‹ edüTÔ+~. eTT+<äT #Ó|æŒqM yÓqTø£
#Ó|æŒqM ô|’q #Ó|æŒqM ˝Àq #Ó|æŒqM n~Ûø±]ø£+>± #Ó|æŒqM nq~Ûø±]ø£+>±
#Ó|æŒqM n˙ï ø£*|æ ns¡ú+ #˚düTø√ø£b˛‘˚ @MT ns¡ú+ #˚düTø√˝ÒeTT.
njÓ÷<Ûä´ >∑T]+∫ _.C….|æ. yê] $»Hé |üÁ‘·+˝Àq÷, <ëì $&ÉT<ä\
dü+<äs¡“¤+>±q÷ #Ó|æŒq $wüj·÷˝§ø£kÕ] #·÷&É+&ç.
ªnjÓ÷<Ûä´ $wüj·T+˝À n+<äs¡÷ ø√s¡Tº rs¡TŒ≈£î ø£≥Tºã&ç ñ+&É≥y˚T
ñ‘·ÔeT+.µ
ªÄ düeTdü´ Væ≤+<äTe⁄\≈£L eTTdæ¢+\≈£L eT<Ûä´ #·s¡Ã\ <ë«sê |ü]cÕÿs¡+
ø±e&É+ düs¡sTTq~.µ
ªnjÓ÷<Ûä´˝À sêe÷\j·T+ ø£&É‘ê+. sêeT»qàdüú\+˝ÀH˚ ø£&É‘ê+.
<˚X¯+˝À eT‘· kÕeTs¡kÕ´ìøÏ Ä~ #ê˝≤ ã˝≤ìï ÇdüTÔ+~.µ
á eT÷&ÉT Á|üø£≥q\÷ $HêïeTT, $+≥THêïeTT ø£<ë? nø£ÿ&˚
sêe÷\j·T+ ø£≥º&ÜìøÏ ø√s¡Tº rs¡TŒ nqT≈£L*+#·ø£b˛‘˚ @eTe⁄‘·T+~? ø√s¡Tº
rs¡TŒ Væ≤+<äTe⁄\≈£î >±˙, eTTdæ¢+\≈£î>±˙ (Ç<ä›]ø° >±˙) q#·Ãø£b˛‘˚
@eTe⁄‘·T+~? nø£ÿ&˚ sêe÷\j·T+ ø£{≤º\qï ˇ|üŒ+<ä+ #·s¡Ã\˝À ≈£î<äs¡ø£b˛‘˚
@eTe⁄‘·T+~?
n+<äTe\¢ á Á|üø£≥q\T ndü+ã<ä∆yÓTÆqeH˚ ìs¡íj·÷ìøÏ MTs¡T
edüTÔHêïsê? <äj·T#˚dæ Ä bıs¡u≤≥T #˚jÓTT<äT›. Væ≤+<ä÷‘·« yê<äT\˝À #ê˝≤
˝ÀbÕ\THêïsTT>±˙ ‘·s¡ÿ˝À|ü+ ˝Ò<äT. yê] ‘·sêÿìï MTs¡T ns¡ú+ #˚düTø√yê\+fÒ
ô|’ eT÷&ÉT yêø±´\qT øÏ+~ qT+&ç MT~øÏ #·<äe+&ç. sêe÷\j·T+ nø£ÿ&˚
ø£{≤º*. <ëìøÏ eTTdæ¢+\T #·s¡Ã\˝À ˇ|üø√yê*. n|ü&˚ yê]ô|’q <ë&ÉT\T
Mø£Då + |üø|å£ Áü ‹ø£, @Á|æ˝Ÿ 1`15, 2004
273
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
Ä>∑T‘êsTT. á sêJì ø√s¡Tº eTT+<äT ô|{≤º*. ø√s¡Tº ‘·q rs¡TŒ˝À <ëìøÏ
ÄyÓ÷<äeTTÁ<ä y˚j·÷*. (˝≤j·Ts¡T¢ Bìì ø±+Á|üyÓTÆCŸ &çÁø° n+{≤s¡T)
Ç|ü&ÉT @ ndü+ã<ä∆‘ê ˝Ò≈£î+&Ü düŒwüº+>± ns¡ú+ nsTT+~ ø£<ë?
ø√s¡Tº rs¡TŒπø n+<äs¡÷ ø£≥Tºã&ç ñ+&Ü\+fÒ ns¡ú+ ø√s¡Tº ‘·q ãT~∆øÏ ‘√∫q
sêJ Á|ü‹bÕ~+#·e#·TÃqì ø±<äT. ãj·T≥ »]π> sêJì ø√s¡Tº ÄyÓ÷~+#ê\ì,
<ëìøÏ n+<äs¡÷ ø£≥Tºã&ç ñ+&Ü\ì ns¡ú+. sêJ #·s¡Ã\‘√ n~ |ü]cÕÿs¡+
ø±yê\+fÒ ns¡ ú + eTTdæ ¢ + \T ‘· e T ãT~∆ ø Ï ‘√∫q sêJ bò Õ s¡ T à˝≤qT
Á|ü‹bÕ~+#·e#·TÃqì ø±<äT. nø£ÿ&˚ sêe÷\j·T+ ø£{≤º\qï sêJπø ˇ|üø√yê\ì
ns¡ú+.
Ç|ü&É+‘ê KT˝≤¢>± ns¡ú+ nsTT+~ ø£<ë?
Çø£ÿ&É ‘ê]ÿø£ ndü+ã<ä∆‘· ˝Ò<äT>±˙ HÓ’‹ø£ ndü+ã<ä∆‘· <ä+&ç>± ñ+~.
#·s¡Ã\T, sêJ n+≥÷ |ü]cÕÿs¡+ H˚qT eTT+<˚ ìs¡ísTTkÕÔqq&É+, ø√s¡Tº rπsŒ
•s√<Ûës¡´+ n+≥÷ y˚TeTT ãj·T≥ ≈£î~πsà sêJπø ø√s¡Tº ÄyÓ÷<äeTTÁ<ä
y˚j·÷\q&É+ HÓ’‹ø£+>± ndü+ã<ä∆yÓTÆq Á|üe#·Hê\T. n+<äT˝À ndü+ã<ä∆‘·
ø£ì|æ+#·ø£b˛e&É+ dü+|òtT|ü]yêsY <äèwæºø√D+˝Àì $\ø£åD‘·. yê] ãT<˚∆
n≥Te+{Ï~.
uÛ≤s¡rj·T »q‘êbÕغ yê] ª$»Héµ˝Àì nìï $wüj·÷\qT á $<Ûä+>±
‘·s¡T®e÷ #˚düTø=ì ns¡ú+ #˚düTø√yê*. ‘·s¡T®e÷ #˚düTø√e&ÜìøÏ eTqø√
ì|òüT+≥Te⁄ ø±yê*. Ä ì|òüT+≥Te⁄ >√˝≤«\ÿsY kÕVæ≤‘·´+. M] Á|ür yêø±´˙ï
yê] e÷≥\˝ÀøÏ nqTe~+#·T≈£îqï|ü&˚ düŒwüº‘· edüTÔ+~.
uÛ≤s¡‘·<˚XÊìï 2020 Hê{ÏøÏ ˇø£ nÁ>∑sê»´+ (Áπ>{Ÿ|üesY, dü÷|üsY|üesY
nH˚$ yês¡T yê&ÉT‘·Tqï |ü<ë\T) #˚j·÷\qï~ _.C….|æ. ª$»Héµ˝Àì ˇø£ eTTK´
n+X¯+. >√˝≤«\ÿsY Ä˝À#·Hê $<Ûëq+˝À Ç~ πø+Á<ä _+<äTe⁄. ìqï{Ï <ëø±
uÛ≤s¡‘· sê»ø°j·÷\˝À nÁ>∑sê»´+ nH˚~ ˇø£ #Ó&ɶe÷≥. ÄsYmdtmdt XÊK\˝À
‘·|üŒ y˚πs mø£ÿ&Ü <ëìH=ø£ >ös¡e˙j·TyÓTÆq uÛ≤eq>± mes¡÷ nqTø√˝Ò<äT.
Ä|òüÈìkÕÔHé, Çsêø˘ j·TT<ë∆\ ‘·s¡Tyê‘· kÕ<Ûës¡D eTqTwüß\T ≈£L&Ü nÁ>∑sê»´+
nH˚ e÷≥qT ndüVæ≤´+#·T≈£î+≥THêïs¡T. Á|ü|ü+#·+˝À nÁ>∑sêC≤´\H˚$ ˝Ò≈£î+&Ü
274
uÛ≤»bÕ ª$»Héµ ` eT‘√Hêà<ä bòÕdæC≤ìøÏ eTTdüT>∑T
m{≤¢ #˚j·÷\H˚~ kÕ<Ûës¡D Á|üC≤‘·+Á‘· düŒ èVü≤ ñqï yês¡+<ä]˙ ø£~*düTÔqï
$wüjT· + ø±>±, eTqeTT ôd‘’ +· ˇø£ nÁ>∑sê»´+ ne⁄<ëeTqï ª$»HéµqT _.C….|æ.
Á|ü‹bÕ~düTqÔ ï~. n~Ûø±sêìï Äsê~Û+#˚ >∑TD+ dü+|òTt |ü]yêsY qs¡qsê\˝Àq÷
yê´|æ+∫ e⁄qï ˇø£ $ø±s¡yÓTÆq \ø£åD+. yêfi¯fl >∑Ts¡Te⁄\T Væ≤≥¢sYqT }]πø
Äsê~Û+#·˝<Ò Tä . nø£ÿ&ç qT+&˚ uÛ≤s¡‘Y ˇø£ nÁ>∑sê»´+ ø±yê\qï ø±+ø£å |ü⁄{Ï+º ~.
>√˝≤«\ÿsY s¡#·q\˝À n~ |ü<˚ |ü<˚ e´ø£ÔeTe⁄‘·T+~. Ç|ü&ÉT eTq <Ísꓤ>∑´+
ø=B› eTq*ï Ç+ø=+‘·ø±\+ @\uÀj˚Tyês¡T <ëìì <˚XÊìπø ª$»Héµ #˚ùdXÊs¡T.
yÓTÆHê]{°\ $wüj·T+˝Àq÷ á ª$»Héµ˝À <ë&ÉT\T, e÷s¡Dø±+&É Çø£
MT<ä »s¡>∑uÀeqï Vü‰MT @B ˝Òø£b˛>±, eTTdæ¢+\T >∑‘êìï eTs¡∫b˛e\dæq
düeTj·T+ ÄdüqïyÓTÆ+<äì n<ë«˙ |ü<˚ |ü<˚ n+≥THêï&ÉT (ª]ø£ì‡˝ÒwüHéµ≈£î dæ<ä∆+
ø±yê\qï~ Äj·Tq yê&ÉT‘·Tqï e÷≥). <˚X¯+˝À mquÛ…’¬s+&ÉT XÊ‘·+ Á|ü»\
(n+fÒ Væ≤+<äTe⁄\) eTH√uÛ≤yê\qT ˝…ø£ÿ#˚j·T≈£î+&Ü bÕ\qkÕπ> s√E\T
b˛j·÷j·T˙, |ü<Ó›ì$T~ XÊ‘êH˚ï bÂs¡T\T>± uÛ≤$+#˚ ø±\+ >∑&É∫b˛sTT+<ä˙
yê´U≤´ìdüTÔHêï&ÉT. yÓTÆHê]{°\≈£î $<ä´, Ä]úø£ |ü⁄s√>∑‹ ø£*ŒkÕÔeTqï ª$»Héµ
Vü‰MTì á ns¡ús¡Væ≤‘· Áù|˝≤|üq‘√ ø£*|æ ns¡ú+ #˚düTø√yê*. >∑T»sê‘YqT,
u≤Á;eTd”<äTqT, Á>∑Vü≤+ düºsTTHé‡qT yÓTÆHê]{°\T eTs¡∫b˛yê*. ‘·eT MT<ä
Á|ü‘˚´ø£yÓTÆq <äèwæº ô|≥º&É+ nedüs¡+ nqï Á|üC≤‘·+Á‘· sê»ø°j·T &çe÷+&éqT
$&ç∫ô|{≤º*. n<ë«˙ #ÓãT‘·Tqï≥Tº Væ≤+<äTe⁄\T`eTTdæ¢+\T nqï ‘˚&ÜqT
eTs¡∫b˛yê*. (eTs¡∫b˛e\dæ+~ eTTdæ+¢ ˝Ò, Væ≤+<äTe⁄\T ø±<äT ` Væ≤+<äTe⁄\T
≈£L&Ü Væ≤+<ä÷ nqï uÛ≤eqqT eTs¡∫b˛yê\ì ˇø£ ÄsYmdtmdt Hêj·T≈£î&ÉT
nq>∑\&Ü? n|ü#ês¡+ ! n|ü#ês¡+ !) n|ü&ÉT yê] $<ä´, Ä]úø£ |ü⁄s√_Ûeè<äT\∆ ≈£î
Á|üuÛÑT‘·«+ #˚j·T÷‘·ìdüTÔ+~.
Ä]úø£ s¡+>∑+˝À ` <˚X¯+˝Àì q>∑sê\qT Á|ü|ü+#·+˝Àì Á|ü<Ûëq
q>∑sê\qT ‘·\|æ+|ü #˚ùd≥≥Tº r]Ã~<äT›‘êeTqïB, eTs=ø£ Vü≤]‘· $|ü¢e+
kÕ~ÛkÕÔeTqïB, ∫qï ‘·s¡Vü‰ bÕ]ÁXÊ$Tø£ s¡+>±ìï Á|ü‘˚´ø£+>± n_Ûeè~∆
#˚kÕÔeTqïB Á|ü<Ûëq+>± Ç∫Ãq Vü‰MT\T. Ç$ Ç|üŒ{Ïπø yÓTT<ä\j·÷´sTT ø±ã{Ϻ
M{Ï uÛ≤ey˚T$T{À nqTuÛÑe|üPs¡«ø£+>± #Ó|üŒe#·TÃ.
275
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
ôV’≤<äsêu≤<éqT dæ+>∑|üPsY qeT÷Hê˝À e÷s¡Ã&ÜìøÏ #·+Á<äu≤ãT
yÓTT<ä\Tô|{Ϻq Á|üj·T‘·ï+, <ëì |òü*‘êìï á q>∑s¡ yêdüT\+<äs¡+ #·÷düTÔHêï+.
n|ü&É|ü&ÉT q>∑sêìøÏ e∫Ãb˛j˚T yê]øÏ ô|]–q s√&É¢ yÓ&É\÷Œ, M~Ûø=ø£ÿ
ô|zÌ¢ò es¡÷, ø£fió¯ fl $Ts¡T$T≥T¢ >=*ù| ˝…≥’ ÷¢ BìøÏ dü+øπ ‘ê\T>± ø£ì|æ+#·e#·TÃqT
>±˙ Çø£ÿ&ÉT+&˚ yê]øÏ Bì ndü\T uÛ≤e+ >∑T&çôd\ ≈£L*Ãy˚‘· nì ‘Ó\TdüTqT.
ªø£s¡àHé|òü÷{Ÿµ≈£î b˛‘êyê, ≈£Lø£{Ÿ|ü*¢øÏ b˛‘êyêµ nqï~ á q>∑s¡ n_Ûeè~∆
ìHê<ä+. ‘ê‘·\ ø±\+ qT+&ç Çø£ÿ&˚ ñ+≥THêï+. Çø£ÿ&˚ Çfi¯fl|ü{≤º\T Çe«+&ç
nì n&ç–q yês¡+<ä]‘√q÷ q>∑s¡+ eT<Ûä´uÛ≤>±ìøÏ Çs¡yÓ’ øÏ˝ÀMT≥s¡¢ <ä÷sêq
ñqï á s¬ +&ÉT ÁbÕ+‘ê\ ù|s¡T¢ #Ó|Œæ Çø£ÿ&√ nø£ÿ&√ dæsú |¡ &ü ‘É êeTì ˇ|ü≈£î+fÒ
yÓ+≥H˚ |ü{≤º Ç∫à yÓfi¯fl>=fÒºkÕÔeTì <äj·T>∑\ ø£˝…ø£ºs¡T¢ Çø£ÿ&É nsTT<˚fi¯ófl>±
n+≥THêïs¡T.
Çø£ ¬s+&Ée Vü≤]‘· $|ü¢e+ ` Ç~ yÓTT<ä{Ï Vü≤]‘· $|ü¢e+ ø£+fÒ #ê˝≤
_Ûqï+>± ñ+&ÉuÀ‘·T+~. ìC≤ìøÏ Ç<˚eT+‘· ªVü≤]‘·+>±µ ñ+&ÉuÀ<äT. j·T÷s¡|˝t À
e÷¬sÿ{Ÿ ñqï |üP‘√≥\÷ s=j·T´\ #Ós¡Te⁄\÷ yê´bÕs¡ Á|üjÓ÷»q+ ñqï
ø£\|ü yÓTTø£ÿ\÷ e]∆\¢uÀ‘êsTT. yÓTT<ä{Ï Vü≤]‘· $|ü¢e+˝À mìï ˝ÀbÕ\THêï
n~ ÄVü‰s¡+ ø=s¡‘·qT ø=+‘· ‘·–Z+∫+~. e´ekÕj·T ø±]à≈£î\≈£î ø=+‘· |üì
ø£*Œ+∫+~. πs|ü⁄ sêuÀj˚T ªeTs=ø£ÿ Vü≤]‘· $|ü¢e+µ á ¬s+&ÉT düeTdü´\q÷
ô|+#·uÀ‘·T+~. Á|ü|ü+#· yêDÏ»´ dü+düú ø£≥Tºu≤≥¢qT ‹s¡düÿ]+∫ eTs=ø£ÿ
Vü≤]‘· $|ü¢e+ >∑T]+∫ e÷{≤¢&ç‘˚ <ëì qT+&ç @yÓTÆHê Á|üjÓ÷»q+ Ä•+∫
ñ+&Ée#·TÃH˚yÓ÷ >±˙ á ª$»Héµ˝À eTq ªndü\Tµ bÕ\≈£î\ >∑T]+∫ ˇø£ÿ
eTTø±ÿ ˝Ò<äT. k˛ìj·÷>±+BÛ »qàdüú\+ ‘·|üŒ y˚πs @ $<˚o $wüj·T+ Á|ükÕÔeHê
˝Ò<äT ! Ms¡T rdüT≈£îsêuÀj˚T Vü≤]‘· $|ü¢e+ Á>±MTD ÁbÕ+‘ê\˝À Äø£*ì
ô|+#·uÀ‘·T+~.
ø£oàsY $wüj÷· ìø=#˚Ãdü]øÏ Ä]ºø˝£ Ÿ 370ì s¡<Tä › #˚j÷· * nqï ìHê<ëìï
$&ç∫ô|{Ϻ, f…Ás¡]»+ Á|üdüTÔ‘·+ Á|ü<Ûëq düeTdü´ nHêïs¡ì á ª$»HéµqT
yê´U≤´ì+∫q yês¡+‘ê >∑T]Ô+#ês¡T. <ëìøÏ ø±s¡D+ düŒwüºy˚T. VüQ]j·T‘Y
ø±qŒ¤¬sH金√ #·s¡Ã\T _.C….|æ. yês¡T ø=‘·Ô>± ‘·–*+#·T≈£îqï XÊ+‹<ä÷‘·\T
276
uÛ≤»bÕ ª$»Héµ ` eT‘√Hêà<ä bòÕdæC≤ìøÏ eTTdüT>∑T
y˚cÕìøÏ #ê˝≤ nedüs+¡ . &Û©ç ‘¢ √ uÒwsü ‘¡ T· #·sá \≈£î ˇ|ü≈£îqï+<äT≈£î VüQ]j·T‘Y
ø±qŒ¤s¬ Hé‡ Ç|üŒ{Ïøπ ø£oàsY˝À dü>+∑ |üsT¡ e⁄ b˛>=≥Tº≈î£ +~. &Û©ç ¢ bÕ\≈£î\T Ä]ºø˝£ Ÿ
370ì s¡<äT› #˚kÕÔeTqï Á|üø£≥qqT |ü⁄qs¡T<ëÈ{Ï+∫q≥ºsTT‘˚ $T–*q |üs¡Te⁄
b˛‘·T+<äqï uÛj Ñ ÷· ìøÏ VüQ]j·T‘Y H˚‘\· T #·sá \≈£î ‘Ó>‘∑ +Ó |ü⁄\T #˚ùddüTø√>∑\s¡T.
n|ü&ÉT XÊ+‹ y˚wü+ @eTsTTb˛yê*?
Á|üC≤ñ<ä´e÷\ qT+&ç edüTÔqï ˇπø ˇø£ &çe÷+&ÉTqT á ª$»Héµ H˚s¡T>±
Á|ükÕÔ$+∫+~. n~ ≈£L&Ü ‹s¡düÿ]+#·&Üìπø Á|ükÕÔ$+∫+~. Áô|’y˚{Ÿ s¡+>∑+˝À
]»πs«wüqT¢ ø£*Œ+#ê\qï n‹eTTK´eTsTTq &çe÷+&éqT Á|ükÕÔ$dü÷Ô, <ëì
ã<äT\T mdtd,æ md”\º ≈£î m≈£îÿe ñ<√´>±\T Ç#˚à dü+dü\ú ≈£î |üqTï\˝À ‘·–+Z |ü⁄\T
Ç#˚Ã Ä˝À#·q #˚<ë›eTì n+≥T+~. nø£ÿ&çπø<√ n+<äs¡÷ |üqTï\T ø£fÒºdüTÔqï≥Tº,
eTq bÕ\≈£î\T ùdø£]+#˚düTÔqï≥Tº! nsTTHê ˇø£ Vü≤≈£îÿ>± ø£*Œ+#·eTì n&ç–‘˚,
<äj·T‘√ Ç#˚Ã yê{ÏøÏ H˚qT sêsTTr ÇkÕÔqq&É+ @+ »yêãT?
_.C….|æ. ‘·q $»HéqT Á|üø£{Ï+∫+<ä+fÒ ¬s+&ÉT $wüj·÷\˝À @yÓTÆHê
$<Ûëq|üs¡yÓTÆq e÷s¡TŒ ñ+<˚yÓ÷qì yÓ‘·ø£&É+ düVü≤»+. ˇø£{Ï yê] n~Ûø±s¡
uÛ≤eC≤\yÓTÆq kÕ+düÿ è‹ø£ C≤rj·Tyê<ëìï (n+fÒ qTe⁄« @ <˚e⁄&çHÓ’Hê
ø=\T#·Tø√, ø±ì ôV’≤+<äe dü+Á|ü<ëj·T+ C≤‹ yês¡dü‘·«eTì ˇ|üø√) @yÓTÆHê
e÷s¡TÃ≈£îHêïsê nH˚~, ¬s+&ÉT Ä]úø£ dü+düÿs¡D\ >∑T]+∫ @yÓTÆHê |ü⁄qsê˝À#·q
#˚düTÔHêïsê nH˚~. á ¬s+&ÉT $wüj·÷\˝Àq÷ @MT ‘˚&Ü ˝Ò<äH˚~ yê] $»Hé
kÕsê+XÊìï #·~$Hê düŒwüº+ ne⁄‘·T+~.
277
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
me]øÏ dü+πø‘ê\T |ü+|ü&ÜìøÏ
n|ò® ü˝ŸqT ñ]rj·÷*?
ÇwüºyÓTT∫Ãq |üì#˚ùddæ, ªÁ|ü»\T ø√s¡T≈£î+≥THêïs¡T ø±ã{Ϻ #˚XÊqTµ
nq&É+ ‘Ó*dæ+<˚. á eT<Ûä´ Hê´j·TkÕúHê\T ≈£L&Ü ø£]ƒqyÓTÆq •ø£å\T y˚dæ
ªÁ|ü»\T ø√s¡T≈£î+≥THêïs¡Tµ nq&É+ yÓTT<ä\Tô|{≤ºsTT. >±j·T|ü&ɶ uÛ≤s¡‘· Á|ü»\
e÷qdæø£ Äy˚<äq≈£î ñ|üX¯eTq+ \_Û+#ê\+fÒ eTVü≤eTà<é Ä|òü®˝ŸqT
ñ]rj·Te\dæ+<˚qì düTÁ|”+ø√s¡Tº Á|üø£{Ï+∫ n|òü®˝Ÿ≈£î øÏ+~ ø√s¡Tº $~Û+∫q
eTs¡D•ø£åqT <ÛäèMø£]+∫+~.
Ç~ ns¡ú+˝Òì yê<äq. uÛ≤s¡‘· Á|ü»\ eTH√uÛ≤yê\T düTÁ|”+ø√s¡Tº≈£î m{≤¢
‘Ó\Tdüqï Á|üXï¯ qT |üøÿ£ q ô|&É<ë+. ndü\T n|ò˝®ü Ÿ MT<ä ñqï H˚sês√|üD @$T{À,
<ëìøÏ eT<䛑·T>± @bÕ{Ï kÕøå±´\T b˛©düT\T ùdø£]+#ês√ uÛ≤s¡‘· Á|üC≤˙ø±ìøÏ
‘Ó\TkÕ? ‘Ó*j·Tq|ü&ÉT n‘·ìøÏ @ •ø£å y˚j·÷\qï #·s¡Ã≈£î ªuÛ≤s¡‘· Á|ü»\µ
eTH√uÛ≤yê\‘√ @+ dü+ã+<Û+ä ñ+&É>\∑ <äT? dü>≥∑ T uÛ≤s¡‘· bÂs¡T\T eTVü≤eTà<é
n|òü®˝Ÿ Á|ü‘·´ø£å+>± bÕs¡¢yÓT+{Ÿô|’q »]–q <ë&ç˝À bÕ˝§ZHêï&ÉH√, ˝Ò<ë ‘êH˚
yÓq≈£î+&ç ≈£îÁ≥|üìï q&ç|æ+#ê&ÉH√ nqT≈£î+≥T+&Ée#·TÃ. Ç~ ì»+ø±<äì
düTÁ|”+ø√s¡Tº≈£î ‘Ó\TdüTqT.
13 &çôd+ãsY 2001Hê&ÉT bÕs¡¢yÓT+{Ÿô|’q »]–q <ë&ç˝À bÕ˝§Zqï
yês¡+<äs¡÷ nø£ÿ&çø£ø£ÿ&˚ m<äTs¡T ø±\TŒ\˝À eTs¡DÏ+#ês¡T. Ä ‘·s¡Tyê‘· H˚s¡
$#ês¡D m<äTs=ÿqï eTVü≤eTà<é n|òü®˝Ÿ, cÂø£‘Y VüQùd‡Hé >∑Ts¡T, mdt.@.ÄsY.
–˝≤˙, nbòÕ‡Hé >∑Ts¡T\T <ë&ç »]–q düeTj·T+˝À nø£ÿ&É ñ+&ç bÕ˝§ZHêïs¡qï~
ø±<äT b˛©düT\ n_Ûj÷Ó >∑+ ` #·ìb˛sTTq ◊<äT>∑Ts¡T, á q\T>∑Ts¡T, bÕøÏkÕÔH˝é À
ñqï |òü÷Ju≤u≤, eTÚ˝≤Hê eTdü÷<é n»sY, nãT õVü‰B, ‘ê]ø˘ nVü≤eTà<é
nH˚ yêfi¯fl+‘ê á H˚sêìøÏ ≈£îÁ≥ #˚XÊs¡˙, Ä ≈£îÁ≥ |òü*‘·y˚T #·ìb˛sTTq
◊<äT>∑Ts¡T #˚dæq <ë&ç n˙ n_ÛjÓ÷>∑+. Ms¡+<äs¡÷ bÕøÏkÕÔHé πø+Á<ä+>± >∑\
Mø£åD+ e÷dü|üÁ‹ø£, &çôd+ãsY 2006
278
me]øÏ dü+πø‘ê\T |ü+|ü&ÜìøÏ n|òü®˝ŸqT ñ]rj·÷*?
C…’wt`Ç`eTVü≤eTà<é nH˚ kÕj·TT<Ûä eT‘·yê<ä dü+düú düuÛÑT´\H˚~ b˛©düT
ø£<∏äq+.
bÕs¡¢yÓT+{Ÿô|’q <ë&ç C…’wt`Ç`eTVü≤eTà<é |üH˚qì Äs√|æ+#·&Éy˚T ø±ø£,
Á|ükÕs¡ e÷<Ûä´e÷\˝À $düÔè‘·+>± Á|ü#ês¡+ #˚XÊs¡T. nsTT‘˚ πødüT $#ês¡D
düeTj·T+˝À BìøÏ Ä<Ûës¡+>± @ ˇø£ÿ kÕø£å´+ #·÷|æ+#·˝Ò<äT. $X¯«dü˙j·T
kÕø£å ´+ ø±<äT. m≥Te+{Ï kÕø£å ´yÓTÆHê Äe–+»+‘· ≈£L&É #·÷|æ+#·˝Ò<äT.
bÕøÏkÕÔHé≈£î #Ó+~q C…’wt`Ç`eTVü≤eTà<é Hêj·T≈£î\T |òü÷Ju≤u≤, eTÚ˝≤Hê
eTdü÷<é n»sY\‘√ H˚s¡ $#ês¡D m<äTs=ÿqï q\T>∑T]ø° dü+ã+<Ûë\T ñHêïj·Tqï
kÕø£å´y˚TyÓTÆHê Á|üy˚X¯ô|{≤ºsê n+fÒ nB˝Ò<äT. ñqï kÕø£å ´eT+‘ê @$T≥+fÒ
#·ìb˛sTTq nsTT<äT>∑T] e<ë›, eTVü≤eTà<é n|òü®˝Ÿ e<ä› kÕ«BÛq+ #˚düT≈£îqï≥Tº
#Ó|ü⁄Ôqï ôd˝Ÿbò˛Hé\ <ë«sê bÕøÏkÕÔHé≈£î, kÂB nπs_j·÷≈£î #ê˝≤kÕs¡T¢ bò˛qT¢
#˚dæq≥Tº #·÷|æ+#˚ Ä<Ûësê\T. Ä bò˛Hé\T Ä <˚XÊ\˝À me]øÏ #˚XÊs¡qï
Ä<Ûësê\T @MT ˝Òe⁄. bÕøÏkÕÔHé˝À C…’wt`Ç`eTVü≤eTà<é ø±s¡´ø£s¡Ô˝Ò ø±ø£ ø=ìï
ø√≥¢ eT+~ y˚πs Á|ü»\THêïs¡T. uÛ≤s¡‘·<˚X¯yêdüT\≈£L yê]ø° dü+ã+<Ûä
u≤+<Ûäyê´\THêïsTT. ø±ã{Ϻ me]HÓ’Hê |ü≥Tºø=ì ˙ ôd˝Ÿbò˛Hé <ë«sê qTe⁄«
&É»HékÕs¡T¢ bÕøÏkÕÔHé˝À me]‘√H√ e÷{≤¢&Üe+fÒ <ëì‘√ s¡TEej˚T´<˚MT
˝Ò<Tä .
b˛˙ <ë&ç#d˚ æ #·ìb˛sTTq nsTT<äT>∑Ts¡T C…w’ `t Ç`eTVü≤eTà<é ø±s¡´ø£s\Ô¡ qï
Ä<Ûësê˝ÒesTTHê ñHêïj·÷ n+fÒ yê] }s¡÷ ù|s¡÷ ≈£L&Ü ‘Ó*j·T<äT. yê]
bı&çù|s¡T¢ e÷Á‘·y˚T ‘Ó\TdüT. ˇø£] ù|s¡T eTVü≤eTà<é n+≥. Á|ü|ü+#·+˝À Á|ür
¬s+&Ée eTTdæ¢+ |ü⁄s¡Twüß&ç ù|s¡÷ eTVü≤eTà<˚. eT]<ä›s¡T sêC≤, sêD≤. Ç$
eTTdæ¢+\ ù|πs¢ ø±qø£ÿs¡˝Ò<äT. $T–*q Ç<ä›s¡÷ Vü≤+E, ôV’≤<äsY. eTT+<äT ù|s¡÷
yÓqø£ ù|s¡÷ }] ù|s¡÷ ‘Ó©<äT. @ dü+düú≈£î #Ó+~qyês√ ‘Ó©<äT. @ <˚X¯düTÔ˝À
‘Ó©<äT.
ø±ã{Ϻ bÕs¡¢yÓT+{Ÿô|’q <ë&ç C…’wt`Ç`eTVü≤eTà<é |üì nq&ÜìøÏ
Äe–+»+‘· kÕø£å´+ ≈£L&Ü ˝Ò<äT. $X¯«dü˙j·TyÓTÆq kÕø£å´+ ø±<äT, @ kÕø£å´eT÷
˝Ò<Tä .
279
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
Çø£ $T–*+~ ≈£îÁ≥. n|òü®˝Ÿ ‘·~‘·s¡T\T #·ìb˛sTTq nsTT<äT>∑Ts¡T
nHêeT≈£î\‘√ ø£*dæ bÕs¡¢yÓT+{Ÿô|’q <ë&ç #˚j·T&ÜìøÏ ≈£îÁ≥ #˚XÊs¡q&ÜìøÏ
@+ Ä<Ûësê\T #·÷|æ+#ês¡T? ≈£îÁ≥ n+fÒ ns¡ú+ ñ<˚›X¯´+, n+^ø±s¡+ nì
Hê´j·T dæ<ë∆+‘·+ n+≥T+~. ≈£îÁ≥<ës¡T\+<ä]ø° |òü˝≤Hê (ì]›wüºyÓTÆq) \ø£å´+
kÕ~Û+#ê\qï ñ<˚›X¯´+ ñ+&Ü*. <ëì kÕ<Ûäq ø√dü+ |üì#˚j·÷\qï n+^ø±s¡+
ñ+&Ü*.
n|ò˝®ü Ÿ ‘·~‘·sT¡ \≈£î bÕs¡y¢ TÓ +{Ÿô|q’ <ë&ç »s¡bÕ\qï \ø£´å + ñqï≥Tº>±˙,
#·ìb˛sTTq nsTT<äT>∑T]øÏ n≥Te+{Ï \ø£å´+ ñ+&ç+<äqï $wüj·T+ ‘Ó*dæq≥Tº
>±˙ @ kÕø£´å eT÷ ˝Ò<Tä . $X¯«dü˙j·TyÓTqÆ kÕø£´å + ˝Ò<qä &É+ ˝Ò<ìä eT∞fl #ÓbÕŒ*.
ndü\T @ kÕø£å´eT÷ ˝Ò<äT.
ñqï kÕø£å´y˚T$T{Ï? b˛©düT\T n|òü®˝Ÿ n<Ó›≈£î rdüT≈£îì ìedædüTÔqï >∑~
MT<ä <ë&ç #˚dæq|ü&ÉT nø£ÿ&É ù|\T&ÉT |ü<ësêú\T <=]ø±j·Tì kÕø£å´+
Á|üy˚X¯ô|{≤ºs¡T. ù|\T&ÉT |ü<ësêú\qT nqTeT‹ ˝Ò≈£î+&Ü ø£*– ñ+&É≥+
H˚s¡y˚T>±ì, yê{Ïì bÕs¡¢yÓT+{Ÿô|’q <ë&ç #˚j·T&ÜìøÏ ≈£îÁ≥˝À uÛ≤>∑+>± n|òü®˝Ÿ
‘Ó∫Ãô|≥Tº≈î£ Hêï&Éì qeTà&ÜìøÏ Ä<Ûës¡yT˚ MT ˝Ò<Tä . <ë&ç˝À #·ìb˛sTTq eTVü≤eTà<é
nì ù|s¡T ô|≥ºã&ɶ nHêeT≈£î&ÉT <ë&çøÏ ø=~› düeTj·T+ eTT+<äT ‘·q ôd˝Ÿbò˛Hé
<ë«sê n|òü®˝Ÿ‘√ dü+uÛ≤wæ+#ê&É˙, n‘·ì <ä>∑Zs¡ <=]øÏq ˇø£ ø±–‘·+ MT<ä
n|òü®˝Ÿ ôd˝Ÿbò˛Hé HÓ+ãsY ñ+<ä˙ Ä<Ûësê\T #·÷|æ+#ês¡T. n|òü®˝Ÿ ø=+<äs¡T
e´≈£îÔ\‘√ ‹s¡T>∑T‘·T+&É>± #·÷XÊeT˙, Ä e´≈£îÔ\T bÕs¡¢yÓT+{Ÿô|’q <ë&ç #˚dæq
yês¡˙, yê] X¯yê\ bò˛{À\qT ã{Ϻ >∑Ts¡TÔ|ü{≤ºeT˙ ø=+<äs¡T kÕ≈£åî\T #ÓbÕŒs¡T.
nsTT‘˚ á s¡øy£ TÓ qÆ bò˛{À >∑T]Ô+|ü⁄ $X¯«dü˙j·TyÓTqÆ ~ ø±<äì ø£sêÔsdY +æ >¥ øπ düT˝À
düTÁ|”+ø√s¡Tº Á|üø£{Ï+∫+~. X¯e+ bò˛{À dü+>∑‹ |üø£ÿq ô|≥º+&ç, ã‹≈£îqï|üŒ{Ï
bò˛{À <ë«sê eTìwæì >∑Ts¡T|Ô fü ºÒ kÕø£´å + düV≤æ ‘·+ $X¯«dü˙j·T+ ø±<äì düTÁ|”+ø√s¡Tº
nqï~. bò˛{À >∑T]Ô+|ü⁄qT kÕø£å ´+>± |ü]>∑DÏ+#·&Üìï nqTeT‹+#˚ ª{≤&ܵ
#·≥º+˝Àì ôdø£åHé 22 #Ó\¢<äì düTÁ|”+ø√s¡Tº ø=fÒºdæ+~.
b˛˙ á kÕø£å´eT+‘ê q$TàHê ‘˚˝Ò~ @$T≥+fÒ bÕs¡¢yÓT+{Ÿô|’q <ë&ç
#˚dæq e´≈£îÔ\‘√ n|òü®˝Ÿ≈£î dü+ã+<Ûä+ ñ+&ç+~— yêfi¯fl‘·ì düVü‰j·T+
280
me]øÏ dü+πø‘ê\T |ü+|ü&ÜìøÏ n|òü®˝ŸqT ñ]rj·÷*?
rdüT≈£îHêïs¡T— n‘·qT yê]øÏ düVü‰j·T+ #˚XÊ&ÉT. n+‘·e÷Á‘·+ #˚‘· yê] ì]›wüº
\ø£å´+ (bÕs¡¢yÓT+{Ÿô|’q <ë&ç #˚dæ bÕs¡¢yÓT+{Ÿ düuÛÑT´\qT, πø+Á<ä eT+Á‹es¡Z
düuÛÑT´\qT Vü≤‘·e÷sêÃ\qï \ø£å ´+) n‘·ìøÏ ‘Ó\Tdü˙ n‘·qT <ëìø√dü+
|üì#˚XÊ&É˙ ìsê∆]+#·>∑\e÷? ø±eTHé ôdHé‡ Á|üø±s¡+ #·÷dæHê n≥Te+{Ï
\ø£å ´+ >∑\yêfi¯ófl ‘·eT≈£î düV‰ü j·T+ n+~∫Ãq yês¡+<ä]ø° ‘·eT ø±s¡´Áø£eTeT+‘ê
#Ó|üŒs¡T. yê]øÏ m+‘· ‘Ó*j·÷˝À n+‘˚ #ÓbÕÔs¡T. s¡Vü≤dü´ dü+düú\ |üì rπs
n+‘·.
‘·q sê»ø°j·T \ø£å ´+˝À uÛ≤>∑+>± ˇø£]ì #·+|ü&ÜìøÏ |üPqT≈£îqï ˇø£
sê»ø°jT· ø±s¡´ø£s≈Ô¡ î£ Ä |üì#˚jT· &ÜìøÏ yÓ÷{≤sY ôdø’ ˝Ï Ÿ nedüse¡ TsTT+<äqTø√+&ç.
ˇø£ >∑+≥ ø√dü+ yÓ÷{≤sY ôdø’ ˝Ï Ÿ Ç|æŒ+#·eTì ‘·q sê»ø°j÷· \ |ü≥¢ kÕqTuÛ÷Ñ ‹
>∑\ e´øÏÔì n&ç>±&ÉqTø√+&ç, n‘·qT Ç|æŒkÕÔ&ÉT. Ç‘·qT <ëì MT<ä b˛sTT
Vü≤‘·´#˚dæ ã+&ç yê|üdt Ç#˚ÃkÕÔ&ÉT. ã+&ç Ç|æŒ+∫q e´øÏÔ Ä Vü≤‘·´≈£î
≈£îÁ≥<ës¡T&Éì kÕ<Ûës¡D Ä˝À#·HêØ‹ ˇ|üø√<äT, #·≥eº T÷ ˇ|üø√<äT. n|ò˝®ü Ÿ≈î£
e´‹πsø£+>± b˛©düT\T Á|üy˚X¯ô|{Ϻq kÕø£å´eT+‘ê q$TàHê n‘·ì bÕÁ‘·
Ç+‘·ø£+fÒ m≈£îÿeì ìsê∆]+#·&ÜìøÏ @ Ä<Ûës¡eT÷ ˝Ò<äT. n‘·ìøÏ •ø£å n+≥÷
y˚ùdÔ nqTeT‹ ˝Ò≈£î+&Ü ù|\T&ÉT |ü<ësêú\T ø£*– ñqï+<äTq •ø£å y˚j·÷*.
<ëìøÏ ù|\T&ÉT |ü<ësêú\ #·≥º+ øÏ+<ä •ø£å ◊<äT dü+e‘·‡sê\ qT+&ç J$‘·
U…’<äT <ëø± ñ+&É>∑\<äT. Ä H˚sêìøÏ J$‘·U…’<äT kÕ<Ûës¡D+>± y˚j·Ts¡T.
eTs¡D<ä+&Éq y˚ùd neø±X¯+ ndü˝Ò ˝Ò<äT.
yêfi¯fl \øå±´\T ‘Ó*j·T≈£î+&Ü n|ò˝®ü Ÿ yêfi¯fl≈£î düV‰ü j·T+ m+<äT≈£î #˚kÕÔ&TÉ ?
nqï dü+<˚Vü≤+ sêe#·TÃ. ø£oàØ\ >∑T]+∫ @e÷Á‘·+ ‘Ó*dæHê n≥Te+{Ï
dü+<˚Vü≤+ sêe&ÜìøÏ ÄkÕÿs¡+ ˝Ò<äT. ø£oàsY ø√dü+ uÛ≤s¡‘Y |ü~ùV≤&ÉT
dü+e‘·‡sê\T>± #˚düTÔqï j·TT<ä∆+˝À ns¡yÓ’y˚\≈£î ô|’>± ÁbÕD≤\T b˛j·÷sTT.
uÛ≤s¡‘· ôd’ìø£ »yêq¢ ÁbÕD≤\T ø=ìï, ø£oàsY |ü+&ç≥¢ ÁbÕD≤\T ø=ìï ø±>±
n‘·´~Ûø£ uÛ≤>∑+ n|òü®˝Ÿ, cÂø£‘Y, –˝≤˙, nbòÕ‡Hé\ e+{Ï kÕ<Ûës¡D ø£oàØ\
ÁbÕD≤˝Ò b˛j·÷sTT. #·+|æ+~ uÛ≤s¡‘· Á|üXÊdüqyÓTÆHê, $T*f…+≥¢sTTHê
#·ìb˛sTT+~ ø£oàØ˝Ò.
281
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
$<Ûä«+düeT÷ #ê˝≤ »]–+~. n|òü®˝Ÿ u≤sêeTT˝≤¢˝Àì kıb˛sY≈£î
#Ó+~qyê&ÉT. n~ Ä|æ˝Ÿ yê´bÕsêìøÏ πø+Á<ä+. yêDÏ»´ πø+Á<äyÓTÆq kıb˛sY
#ê˝≤ n+<äyÓTÆq }s¡T. ø±˙ n~ $T*f…˙‡øÏ ≈£L&É πø+Á<ä+. uÛ≤s¡‘· ôd’q´+ Ä
}]ì eT÷&ÉTkÕs¡T¢ <ë<ë|ü⁄ dü+|üPs¡í+>± n–ïøÏ ÄVüQ‹ #˚dæ+~. kıb˛sYH˚
ø±<äT, ø£oàsY ˝Àj·T˝À nH˚ø£ Á>±e÷\qT, |ü≥ºD≤\qT ‘·>∑\u…≥º&É+, ìyêdü
düú˝≤\qT ù|*Ãy˚j·T&É+ >∑‘· |ü~ùV≤&ÉT dü+e‘·‡sê\T>± »]–+~. n≥T
$T*f…+≥T¢ ≈£L&É Áø£y˚T|” eT]+‘· Á≈£Ls¡+>± Á|üe]ÔdüTÔHêïs¡T. uÛ≤s¡‘· Á|üuÛÑT‘·«+
ô|q’ ‘êeTT #˚dTü qÔ ï b˛sê≥+˝À kÕ<Ûës¡D bÂs¡T\ ÁbÕD≤\T rj·T&ÜìøÏ yê[flyêfi¯
yÓqø±&É≥+ ˝Ò<äT.
‘·ô|Œe]~ ñHêï, m+<ä]~ ñHêï á dæú‹øÏ ÁbÕ<∏ä$Tø£ u≤<Ûä´‘· uÛ≤s¡‘·
Á|üuÛÑT‘ê«ì<˚ nqï dü>∑≥T ø£oàØ\ n_ÛÁbÕj·÷ìï ‘·|ü|ü≥º≥+ ø£wüº+. Çø£
n|òü®˝Ÿ e÷≥ø=ùdÔ n‘·qT ø=+‘·ø±\+ $T*f…+{Ÿ>± ñ+&ç Ä ‘·s¡Tyê‘·
˝§+–b˛sTT, ø=+‘·ø±\+ dü¬s+&ÉsY¶ $T*f…+{Ÿ>± ñ+&ç, ôdŒwü˝Ÿ {≤dtÿbò˛sY‡‘√
|üì#˚d,æ Ä<ä´+‘·+ $|üØ‘·+>± Væ≤+dü nqTuÛ$Ñ +#ê&ÉT. n≥Te+{Ï yêfi¯fl <ä>]Z∑ øÏ
me¬s’Hê e∫à uÛ≤s¡‘· Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ e´‹πsø£+>± b˛sê&ÉT‘·THêï+ nì #Óù|Ô,
$esê\T n&É>≈∑ î£ +&É yês¡T @ düV‰ü j·T+ n&ç–‘˚ Ä düV‰ü j·T+ Çe«&É+ ÄX¯Ãs¡´+
ø£*–+#·e\dæq $wüj·T+ ø±<äT.
á kÕe÷õø£, #ê]Á‘·ø£ $wüj·÷\T ø±≈£îHêï, #·≥º|üs¡yÓTÆq $wüj·÷\T
Hê´j·TeT÷s¡T\Ô ≈£î ns¡+ú ø±ø£ b˛˝Ò<Tä . yêfi¯fl≈£î Hê´j·T dæ<ë∆+‘· |ü]C≤„q+ ˝Ò<ìä
nq&É+ ˝Ò<äT. Ä |ü]~Û˝ÀH˚ $y˚∫+∫q+‘· es¡≈£î düùV≤‘·Tø£+>±H˚
e´eVü≤]+#ês¡T. Ç~ ªb˛{≤µ øÏ+<ä ô|{Ϻq πødüT ø±ã{Ϻ eTT<ë›sTT\T
b˛©düT\øÏ∫Ãq ˇ|üø√\TqT yêfi¯ófl kÕø£å ´+>± d”«ø£]+∫ ñ+&Ée#·TÃqT.
Á{ÏãT´q˝Ÿ ø√s¡Tº n˝≤H˚ #˚dæ+~. ø±ì ôV’≤ø√s¡Tº, düTÁ|”+ø√s¡Tº Ä ˇ|üø√fi¯flqT
‹s¡düÿ]+#êsTT. ªb˛©düT\T ˇ|üø√fi¯ófl @ $<Ûä+>± rdüT≈£î+{≤s√ e÷≈£î
‘Ó*j·Tø£ b˛˝Ò<äT˝Òµ nì düTÁ|”+ø√s¡Tº ∫qï #·Ts¡ø£ ≈£L&É y˚dæ+~.
ø±˙ Ç≥Te+{Ï πødüT\˝À mø£ÿ&√ sê»ø°j·T+ Á|üy˚•düTÔ+~.
Hê´j·TkÕúHê\T Hê´j·Tìs¡íj·T+ #˚j·T&É+ Äù|dæ @y√ sê»ø°j·T ø£s¡Ôyê´\T
282
me]øÏ dü+πø‘ê\T |ü+|ü&ÜìøÏ n|òü®˝ŸqT ñ]rj·÷*?
MT<ä y˚dTü ≈£î+{≤sTT. ªuÛ≤s¡‘· Á|ü»\ eTH√uÛ≤yê\Tµ nHêïs¡T >±˙ Hê´j·TkÕúHê\T
düŒ+~+∫+~ <ëìøÏ ≈£L&É ø±<äT. bÕøÏkÕÔHé≈£î, ÇkÕ¢+ ù|s¡T MT<ä Væ≤+dü #˚ùd
dü+düú\≈£î @<√ dü+<˚X¯+ |ü+|ü&É+ nedüs¡+ nì uÛ≤$+#ês¡T. ªuÛ≤s¡‘·<˚X¯+
Á|üC≤kÕ«eT´eTì ø£<ë MTø£+‘ê Ç+‘· #·T\ø£q? Çø£ÿ&˚+ #˚dæHê kÕ>∑T‘·T+<äì
ø£<ë MT n_ÛÁbÕj·T+? Ä Á|üC≤kÕ«eT´ ∫Vü≤ïyÓTÆq bÕs¡¢yÓT+{Ÿô|’H˚ <ë&ç#˚dæ
uÛ≤s¡‘YqT yÓøÏÿ]<ë›eTqT≈£îHêïsê? MT yê&çì ñ]rkÕÔ+ #·÷&É+&ç. y˚TeTT
#˚‘·ø±ì yêfi¯fl+ ø±eTì s¡TEe⁄ #˚kÕÔ+ #·÷&É+&çµ.
ÇB Hê´j·TkÕúHê\‘√ düVü‰ n˙ï ‘Ó*dæq, ‘Ó*dæ ñ+&Ée\dæq
uÛ≤s¡rj·TT\ yÓ’K]. <ëìøÏ @ bÕ|ü+ ms¡T>∑ì yê&ÉT ø±≈£îHêï, eTØ n+‘·
bÕ|ü+ ms¡T>∑ì n|òü®˝Ÿ ã* ø±e\dæ+<˚Hê nqï~ eTq+ y˚düTø√e\dæq Á|üX¯ï.
Ç+ø=+#Ó+ eTT+<äT≈£îb˛sTT, Ä ø=+#Ó+ bÕ|ü+ ≈£L&É n‘·ì<ë ˝Òø£ n‘·ìì
uÀHÓøÏÿ+∫q uÛ≤s¡‘· düsêÿsY<ë nqï Á|üX¯ï ≈£L&É eTq+ y˚düTø√e\dæ+<˚. ø±˙
BìøÏ uÛ≤s¡‘Y˝À m+‘·eT+~ dæ<ä∆+>± ñHêïs¡T?
(πødüT˝À kÕøå±´<Ûësê\T @eTTHêïjÓ÷, @+ ˝Òy√ H˚H{Ó ≤¢ #Ó|Œü >∑\T>∑T‘·THêïqì
Hê n_ÛÁbÕj·÷\‘√ $uÛÒ~+#˚ yê¬se¬s’Hê Á|ü•ï+#·>∑\s¡T. düTÁ|”+ø√s¡Tº rs¡TŒ
mø£ÿ&ÉsTTHê <=s¡T≈£î‘·T+~. <ëìì me¬s’Hê #·<äee#·TÃ. ø±˙ H˚qT <ëì MT<ä
e÷Á‘·yT˚ Ä<Ûës¡|&ü ˝É <Ò Tä . cÂø£‘Y VüQùd‡Hé >∑Ts¡T≈£î Á≥j·T˝Ÿ ø√s¡T˝º À Hê´j·Tyê~>±
ñqï ì‘ê´sêeTø£èwüíHé d”ìj·TsY Hê´j·Tyê~>± düVü‰j·T+ #˚j·TeTì ø£qï_sêHé
>±]ì ø√sês¡T. ø£qï_sêHé >±s¡T $#ês¡D |üPs¡sÔ TTq nq+‘·s+¡ øπ düT ø±–‘ê\˙ï
HêøÏ∫à cÂø£‘Y ‘·s¡|òü⁄q yê<äq\T ‘·j·÷s¡T #˚j·TeTì n&ç>±s¡T. Ä $<Ûä+>±
kÕøå±´\T yÓTT‘·Ô+ #·÷ùd neø±X¯+ Hê≈£î ø£*–+~.)
283
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
‹s¡TeT\˝À eT‘·sê»´+ ø±yê˝≤ ?
‹s¡TeT\ ø=+&É MT<ä nq´eT‘· Á|ü#ês¡+ »s¡>∑≈£L&É<äqï &çe÷+&é‘√
q&ÉTdüTÔqï ªñ<ä´eT+µ yês¡Ô\T |üÁ‹ø£\˝À #·÷düTÔHêï+. yÓTT<ä{À¢ Ç<˚<√
ñãTdüTb˛ø£≈£î ô|{Ϻq &çe÷+&√ j·T<∏ë˝≤|ü+>± ˝ÒeBdæq &çe÷+&√
nqT≈£îHêïs¡T>±˙ á &çe÷+&ÉT |ü<˚|ü<˚ $q|ü&É&Éy˚Tø±ø£ eT]ø=ìï Bì‘√
ø£*dæ MT&çj·÷ düVü≤ø±s¡+‘√ ô|<ä› Á|ü#ês¡+ s¡÷|üy˚T rdüT≈£î+~. ‹s¡TeT\˝À
nq´eT‘· Á|ü#ês¡+ »s¡>∑≈£L&É<ä≥, nø£ÿ&É ˝ÖøÏø£ |ü]bÕ\q ñ+&É≈£L&É<ä≥,
‹s¡TeT\ >∑T&çøÏ \_Û+#˚ Ä<ëj·TeT+‘ê Væ≤+<ä÷eT‘· Á|ü#êsêìπø yê&Ü\≥.
Ç$ sêC≤´+>∑ã<ä∆yÓTÆq &çe÷+&Ü¢ nqï Á|üX¯ï ø=+#Ó+ ùd|ü⁄ |üø£ÿq
ô|&É<ë+. <˚e⁄&ÉT ‘·eT CÒãT˝À ñHêï&ÉqT≈£îH˚ yêfi¯ó¢ ≈£åîÁ<äe÷qe⁄\T ‘·j·÷s¡T
#˚dæq Á>∑+<∏ë\qT >ös¡$+#·s¡T. yê{Ï ÁbÕe÷DÏø£‘·qT n+^ø£]+#·s¡T. ìC≤ìøÏ
Ç|üŒ{Ïπø ‹s¡TeT\˝À ˇø£ kÕúìø£ dü+düú nH˚~ ˝Òø£b˛e&É+, mìïø£sTTq bÕ\Hê
dü+düú ˝Òø£b˛e&É+ sêC≤´+>∑ $s¡T<ä∆+. 1993 ˝À sêC≤´+>±ìï 73, 74e
dües¡D\ <ë«sê e÷]Ãq ‘·s¡Tyê‘· <˚X¯+˝À mø£ÿ&Ü ≈£L&Ü kÕúìø£ dü+düú\T
˝Òø£b˛e&É+, mìï¬ø’q kÕúìø£ bÕ\Hêj·T+Á‘ê+>∑+ ˝Òø£b˛e&É+ »s¡>∑&ÜìøÏ
M\T˝Ò<äT. ô|<ä› }s¡sTT‘˚ eTTìdæbÕ*{° ñ+&Ü*, ∫qï }s¡sTT‘˚ |ü+#êsTTr
ñ+&Ü*. |ü+#êsTTrøÏ ‘·–q+‘· »HêuÛ≤ ˝Òq≥¢sTT‘˚ |üø£ÿqTqï @<Ó’Hê Á>±eT
|ü+#êsTTr˝À uÛ≤>∑+ #˚j·÷*. n+‘˚ ‘·|üŒ kÕúìø£ dü+düú @B˝Òì e÷qe
Äyêdü+ ñ+&É&ÜìøÏ M\T˝Ò<äT.
b˛˙˝…+&ç, ø£åÁ<äe÷qe⁄\T sêdæq ≈£åîÁ<ä Á>∑+<∏ë\ >∑T]+∫ m+<äT≈£î>±˙
kÕ<Ûës¡D e÷qe⁄\≈£î ñ+&˚ uÛÑøÏÔ uÛ≤eq >∑T]+#˚ e÷{≤¢&ÉT≈£î+<ë+. Ç~ Hê
<˚e⁄&çøÏ Á|ü‘˚´ø£+, y˚πs <˚e⁄fi¯ó¢ Çø£ÿ&çøÏ sêe<äT› nì e÷eT÷\T eTqTwüß\T
nuÛÑ´+‘·s¡ô|{Ϻq dü+<äsꓤ\T #ê˝≤ ‘·≈£îÿe. n+<äT≈£î $s¡T<ä∆+>±, ˇπø düú\+˝À
Á|üC≤‘·+Á‘· yês¡|Áü ‹ø£, 22.4.2007
284
‹s¡TeT\˝À eT‘·sê»´+ ø±yê˝≤ ?
_Ûqï eT‘·düTÔ\ ÁbÕs¡úHê düú˝≤\T |üø£ÿ|üø£ÿq ñ+&É&É+ nH˚ø£ #√≥¢ #·÷kÕÔ+.
ÇÁC≤sTT˝Ÿ˝Àì C…s¡÷dü\+ BìøÏ Á|üU≤´‘·yÓTÆq ñ<ëVü≤s¡D>±˙ Ä q>∑s¡+
dü+≈£î∫‘· C≤‹ sê»ø°j·÷\˝À ∫≈£îÿø=ì ñ+&É&É+ e\¢ n~ dü>∑≥T ãVüQfi¯
ÁbÕs¡úHê düú˝≤\≈£î ñ<ëVü≤s¡D ø±<äT. eTq <˚X¯+˝À eTd”<äT\T ˝Òø£ <äsêZ\T,
Væ≤+<ä÷<˚yê\j·÷\T ˇø£<ëì H=ø£{Ï ÄqTø=ì ñqï #√≥T¢ y˚\ dü+K´˝À
ñHêïsTT (eTq sêÁwüº+˝À n\+|ü⁄s¡+ ˇø£ Á|üeTTK ñ<ëVü≤s¡D). á
ÁbÕs¡úHêdüú˝≤\ düVü≤Jeq+ Á|üXÊ+‘·+>± »s¡T>∑T‘·T+≥T+~. #·]Ã\T
<ä[‘·yê&É\˝À ñ+&É&+É e\¢>±˙ ˝Òøb£ ˛‘˚ eT÷&É÷ düV≤ü Jeq+ #˚ùdy˚. ÇkÕ¢+,
Å ø¬ ’ düÔe+ ˇø£<ëì H=ø£{Ï ˇs¡TdüTø=ì ñ+&˚ eT<Ûä´Ädæj·÷, ñ‘·Ôs¡ ÄÁ|òæø±\˝À
eTd”<äT\T, #·]Ã\T Ç<˚ $<Ûä+>± düVü≤Jeq+ #˚düTÔHêïsTT.
ø=‘·Ô>± ˇø£ eT‘êìøÏ #Ó+~qyês¡T n~Ûø±sêìøÏ e∫Ãq|ü&ÉT
z&çb˛sTTqyê] eT‘·$XÊ«kÕ\ |ü≥¢ ‘·eT ‘·èD°ø±s¡ uÛ≤eqqT Á|ü<ä]Ù+#˚
nVü≤+uÛ≤e Á|ü<äs¡Ùq˝À uÛ≤>∑+>±H˚ yê] ÁbÕs¡úHêdüú˝≤\qT <Ûä«+dü+ #˚dæ ˝Òø£
n≥ø±sTT+∫ ‘·eT ÁbÕs¡Hú ê eT+~sê\T nø£ÿ&˚ ø£≥Tº≈î£ Hêïs¡ì ns¡+ú #˚dTü ø√e&É+
»s¡T>∑T‘·T+≥T+~. Ç≥Te+{Ï nVü≤+uÛ≤e Á|ü<sä Ù¡ q #·]Á‘·˝À #ê˝≤H˚ ñ+~>±˙
ˇπø#√≥ n+<äs¡÷ e∫à ‘·eT ‘·eT ÁbÕs¡úHê eT+~sê\T ø£≥Tºø√e&ÜìøÏ
n+‘·ø£+fÒ ˝À‘·sTTq ø±s¡D+ e⁄+~. ˇø£ düú\+˝À ÁbÕs¡úHê eT+~s¡+ ñ+fÒ
Ä düú˝≤ìπø |ü$Á‘·‘· ÄbÕ~+#·ã&ÉT‘·T+~. ìC≤ìøÏ ‘·s¡#·T>± eT+~s¡+ ø£+fÒ
Ä düú\y˚T |ü$Á‘·yÓTÆq~. düú\+ qT+&˚ eT+~sêìøÏ |ü$Á‘·‘· dü+Áø£$TdüTÔ+~.
n~ ˇø£ <˚e⁄&ÉT yÓ*dæq #√≥T, ˇø£ >=|üŒ uÛÑ≈£îÔ&ÉT düe÷~Û nsTTq #√≥T, ˝Òø£
ˇø£ n<äT“¤‘·+ »]–q #√≥T, n+<äTe\¢ Ä ‘·sê«‘· e∫Ãqyês¡T nø£ÿ&˚ ‘·eT
ÁbÕs¡Hú ê eT+~sê\T ø£≥Tºø√yê\ì #·÷kÕÔsT¡ . Ä dü˝ú ≤ìøÏ ÄbÕ~+#·ã&ɶ |ü$Á‘·‘˚
yê]ì Äø£]¸dTü +Ô ~. n+‘˚ø±ø£ ‘·eT <˚e‘·≈î£ eT+~s¡+ nø£ÿ&˚ ø£&‘ç ˚ Ä <˚e‘·≈î£
˝Òø£ eT‘êìøÏ Äø£s¡¸D≤ ô|s¡T>∑T‘·T+~.
Á|üeTTK Væ≤+<ä÷ <˚yê\j·÷\sTTq ‹s¡TeT\, uÛÁÑ <ë#·\+, |üP] e+{Ï$
Ä~yêdüT\ |ü$Á‘·øπ Áå ‘ê\ e<˚› ì]à+#·&+É yÓqTø£ Ä~yêd” düe÷»+ô|q’ ôV≤’ +<äe
düe÷»+ HÓ\ø=*Œq Ä~Û|‘ü ´· y˚Tø±ø£ á kÕs¡«»˙q yêdüeÔ eT÷ ñ+~. uÖ<äT\∆ T
285
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
‘·eT Äsêe÷\qT, $Vü‰sê\qT neTà<˚e‘·\ |üPC≤dü˝ú ≤\ <ä>sπZ∑ ø£{≤ºsì¡ &ç.&ç.
ø√XÊ+_ $es¡+>± s¡TEe⁄#˚XÊs¡T. ÇkÕ¢+ eT‘·+ düú˝≤\≈£L Á|ü<˚XÊ\≈£L
|ü$Á‘·‘·qT ÄbÕ~+#·&Üìï n+^ø£]+#·<äT>±˙, Ä eT‘êìï nqTdü]+#˚
eTqTwüß\T n+<ä] ˝≤+{Ï yêfi‚fl ø±ã{Ϻ yês¡T n<˚ $<Ûä+>± Á|üe]Ô+#ês¡T.
|ü$Á‘·‘· eT+~sêìπø ø±<äT düú˝≤ìø° #Ó+<äT‘·T+<äì ` ÁbÕ<∏ä$Tø£+>±
düú˝≤ìπø #Ó+<äT‘·T+<äì ` e÷eT÷\T eTqTwüß\T uÛ≤$+#·ãfÒº eT‘· düú˝≤\
düVü≤Jeq+ düVü≤»yÓTÆq $wüj·T+>± yê]øÏ ‘√∫+~. me¬s’Hê ÁbÕs¡úHê
eT+~sê\qT |ü$Á‘· dü˝ú ≤\˝ÀH˚ ø£≥Tº≈î£ +{≤s¡T eT], düsT¡ ø› √ø£ #˚ùd~ @eTT+~?
düú˝≤ìπø ø±<äT, dü+e‘·‡s¡+˝À s¡T‘·Te⁄\≈£L, ~q+˝À y˚fi¯\≈£L ≈£L&É
nìï dü+düÿ è‘·T˝Àq÷ |ü$Á‘·‘· ÄbÕ~+#·ã&ç+~. eT‘· dæ<ë∆+‘ê\T @eTHêï
kÕe÷q´ e÷qe⁄\T á |ü$Á‘·‘ê uÛ≤eqqT nqTdü]kÕÔsT¡ . dü+<Ûë´ düeTj·÷ìøÏ
n≥Te+{Ï |ü$Á‘·‘· nìï dü+düÿ è‘·T\˝Àq÷ e⁄+~. ôV’≤<äsêu≤<é˝≤>±
Væ≤+<äTe⁄\T, eTTdæ+¢ \T ô|<äd› +ü K´˝À düV≤ü Jeq+ #˚ùd }fi¯˝¢ À ‘Ó\y¢ ês¡TC≤eTTq
ìÁ<ä˝#Ò ˚ n\yê≥Tqïyêfi¯ófl ˇø£y|’Ó ⁄ü qT+&ç nC≤Hé |æ\T|ü⁄q÷, eTs√yÓ|’ ⁄ü qT+&ç
>∑T&ç >∑+≥\q÷ uÛÑ»q bÕ≥\q÷ $+≥÷ ~q#·s¡´≈£î ñ|üÁø£$TkÕÔs¡T. n+<ä]ø°
ñ<äj·T+ |ü$Á‘·y˚T eT], düs¡T›ø√ø£ #˚ùd~ @eTT+~? ˇø£]øÏ e÷Á‘·y˚T ]»sY«
nsTTq |ü$Á‘·‘·≈£î e÷qe kÕe÷õø£ J$‘·+˝À #√{Ï|ü&ÉT ˝Ò<äT. eTqTwüß\
Ä˝À#·q\˝Àq÷ ˝Ò<äT. sê»ø°j·T yê‘êes¡D+ nqT≈£L*düTÔqï~ ø£<ë nì á
#ê]Á‘·ø£ HÓ’C≤ìøÏ $s¡T<ä∆+>± n\¢] #˚j·T&Éy˚THê?
sêC≤´+>∑+ e+{Ï ‘·T#·Ã¤yÓTÆq Á>∑+<∏ë\‘√ M]øÏ |üì ˝Ò<äT. n<˚eTsTTHê
y˚<äyê´düT&ÉT sêdæ+<ë j·÷»„e\Tÿ´&ÉT yê´U≤´ì+∫+<ë! ‘·eT $XÊ«kÕ\≈£î
_Ûqï+>± q&ç∫q #·]Á‘·‘√q÷ |üì˝Ò<äT. y˚T¢#·Tä\≈£î ‘·|üŒ M]¬ø|ü&ÉsTTHê
#·]Á‘· |ü{Ϻ+<ë. b˛˙ ‘·eT˝≤+{Ï &çe÷+&˚¢ n+<äs¡÷ ô|≥º>∑\s¡qï Ç+–‘·+
ñ+&Éqø£ÿs¡˝Ò<ë? ‹s¡TeT\ Væ≤+<äTe⁄\≈£î n‘·´+‘· |ü$Á‘·düú\+ ø±ã{Ϻ nø£ÿ&É
nq´eT‘· Á|ü#ês¡+ »s¡>∑&ÜìøÏ M\T˝Ò<ä≥. eT] ôV’≤<äsêu≤<é˝Àì eTø±ÿeTd”<é
eTTdæ¢+\≈£î #ê˝≤ |ü$Á‘·yÓTÆq~ ø±ã{Ϻ <ëì ø£qT#·÷|ü⁄ y˚Ts¡˝À¢ >∑T&ç>∑+≥\T,
Væ≤+<ä÷<˚e⁄fi¯¢ k˛ÔÁ‘ê\T $q|ü&É&ÜìøÏ M\T˝Ò<äì eTTdæ¢+\T yê~ùdÔ, Å ø¬ ’ düÔe⁄\T
286
‹s¡TeT\˝À eT‘·sê»´+ ø±yê˝≤ ?
n<˚ $<Ûä+>± yÓT<äø˘ ˝≤+{Ï ô|<ä› #·]Ã\Tqï #√≥ Ä |ü]düsê\˝À mø£ÿ&Ü
nq´eT‘· ÁbÕs¡úq\÷ k˛ÔÁ‘ê\÷ $q|ü&É&ÜìøÏ M\T˝Ò<ä+fÒ?
eT‘ê\˝À XÊK\÷ á s¡ø£yÓTÆq &çe÷+&ÉT¢ ô|&ç‘˚? ÄsYdæm+ #·]Ã\
|ü]~Û˝À u≤|æºdüTº Á|ü#ês¡+ »s¡>∑&ÜìøÏ M\T ˝Ò<ä˙, XË’eπøåÁ‘·+˝À $wüßí
düVü≤ÁdüHêeT+ $q|ü&É&ÜìøÏ M\T˝Ò<ä˙, düT˙ï\ eTd”<äT≈£î wæj·÷\ nC≤Hé
$qã&É&ÜìøÏ M\T˝Ò<äì n+fÒ?
Mfi¯¢ &çe÷+&ÉT\≈£î ns¡+ú ‹s¡TeT\ ˇø£ ∫qïbÕ{Ï eT‘· sê»´+ ø±yê\ì.
‹s¡TeT\‘√ düe÷q+>± |ü$Á‘·yÓTÆq |üPC≤düú˝≤\T, ÁbÕs¡úHê düú˝≤\T nH˚ø£+
ñHêïsTT <˚X+¯ ˝À. nìï eT‘ê\ yê]M ñHêïsTT. nìï eT‘·sêC≤´\qT ôd≈£î´\sY
uÛ≤s¡‘· sê»´+ ø£&ÉT|ü⁄˝À @s¡Œs¡#·&É+ nkÕ<Ûä´+, nyê+#Û·˙j·T+. á ‹s¡TeT\
ñ<ä´eTø±s¡T\T mø£ÿ&ç yês√ Hê≈£î ‘Ó*j·T<äT>±˙ H˚qT ∫qï|ü&ÉT ôV’≤dü÷ÿ\T
#·<Tä e⁄ dü>+∑ ‹s¡T|ü‹˝À #·~yêqT. n|üŒ{À¢ ‹s¡T|ü‹˝Àì eTTdæ+¢ \T, Å ø¬ ’ deÔü ⁄\T
#ê˝≤eT+~ ‘·eT Çs¡T>∑T bıs¡T>∑T Væ≤+<äTe⁄\˝≤>∑ ‹s¡TeT\≈£î b˛sTT ÁbÕs¡úq
#˚düTø=ì e#˚Ãyês¡T. n~ $+‘· nì yê]ø° ‘√#·˝Ò<äT. yê] Çs¡T>∑T bıs¡T>∑T≈£L
‘√#·˝Ò<äT. yês¡T ÇkÕ¢+q÷ Å ø¬ ’ düÔyê˙ï e<äT\Tø=ì b˛˝Ò<äT. yê{Ïì Ä#·]dü÷ÔH˚
b˛j·÷s¡T. ˇø£ ÁbÕs¡Hú ê dü˝ú ≤ìøÏ #Ó+~q |ü$Á‘·‘· ˇø£ eT‘êìøÏ ]»sY« ø±˝Ò<qä ï
kÕ<Û ë s¡ D e÷qe uÛ ≤ eq ÄHê&É T nìï eT‘ê\yê]˝Àq÷
ñ+&ç+~. á s√E yês¡T ‹s¡TeT\≈£î b˛s¡T, b˛sTTHê Ms¡T sê˙j·Ts¡T. Ç|ü&ÉT
‹s¡TeT\ ñ<ä´eTø±s¡T\T Bìì eT]+‘· <ä÷s¡+ rdüT≈£îb˛sTT ˇø£ ∫qï bÕ{Ï
Væ≤+<ä÷kÂB nπs_j·÷qT @&ÉT ø=+&É\ MT<ä HÓ\ø=\TŒ‘êsê ˝Ò<ë yÓqø£{Ï
s√E\˝≤>± eTTdæ¢+\÷ Å ø¬ ’ düÔe⁄\÷ ≈£L&É ‹s¡TeT\qT ˇø£ |ü$Á‘· πøåÁ‘·+>±
>∑T]Ô+#˚ s√E\T ‹]– sêe&ÜìπøyÓTÆHê ø£èwæ #˚kÕÔsê? me] Á|ü#ês¡+, me]
ÁbÕs¡úq\T yês¡T #˚düT≈£î+≥÷ yê{Ï yÓqTø£ n+<äs¡÷ |ü+#·T≈£îH˚ nqTuÛÑ÷‹
@<√ ñ+<äì kÕ<Ûës¡D Á|ü»\≈£î Ç|üŒ{Ïø° ñqï uÛ≤eqqT d”«ø£]+#˚ Á|üj·T‘·ï+
#˚kÕÔsê?
Ç$ ˇø£ HêdæÔ≈£î&ÉT n&É>∑e\dæq Á|üX¯ï\T ø±y˚yÓ÷>±˙ @<√ >=|üŒ
Ä<Ûë´‹àø£‘·≈£î yês¡düT\T>± ‘·eTqT ‘êeTT ø°]Ô+#·T≈£îH˚ yês¡T dü+≈£î∫‘·‘ê«ìï
_>∑Zs¡>± Á|ü<ä]ÙdüTÔqï|ü&ÉT mes√ ˇø£s¡T n&É>±* ø±ã{Ϻ n&ÉT>∑T‘·THêïqT.
287
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
Væ≤+<äT‘·« nC…+&Ü˝À Ä~yêdüT\T
yêfi¯¢ Hêj·T≈£î\T ø=+<äs¡T {°M\ eTT+<äT >∑+;Ûs¡+>± ø£ì|ækÕÔs¡T. <˚X¯
bÕ\Hê $<ÛëHê\ >∑T]+∫ ‘·eT Ä˝À#·q\qT Á|üø£{ÏkÕÔs¡T. ‘êeTT n~Ûø±sêìøÏ
eùdÔ @j˚T $wüj·÷\˝À m+‘· y˚T\T #˚j·TuÀj˚TB >=|üŒ $»„‘· >∑\yê]˝≤>∑
#ÓbÕÔs¡T. eT] ø=+<äs¡T Hêj·T≈£î\T ãVæ≤s¡+>∑ y˚~ø£˝…øÏÿ #·+|ü⁄‘ê+, qs¡T≈£î‘ê+
nì πøø£\T y˚kÕÔs¡T. nsTTHê yê]ì b˛©düT\T n¬sdüTº #˚j·Ts¡T. yê]
düu\ÑÛ ø¬ |ü&É÷ nqTeT‹ ìsêø£]+#·sT¡ . eT] ø=+<äsT¡ |ü˝˝¢… ˝À |üse¡ T‘·dTü \Ô ô|q’
<ë&ÉT\T #˚kÕÔs¡T. ÁbÕs¡úHê düú˝≤\qT ≈£L\TkÕÔs¡T, ø±\TkÕÔs¡T. n&ɶyÓTT∫Ãq
yê]ì qs¡T≈£î‘ês¡T, ‘·>∑\u…&É‘ês¡T.
nsTTq|üŒ{Ïø° yê]~ >ös¡e˙j·TyÓTÆq sê»ø°j·T|üø£å+>±H˚ uÛ≤$+#·
ã&ÉT‘·T+~. yê] Á|ü<Ûëì nuÛÑ´]úì yês¡T eTT+<äT>±H˚ Á|üø£{Ï+#·&É+
n_Û q +~+#· ã &É T ‘· T +~. yê] bÕ<ä j · ÷ Á‘· \ T, C≤‘ê\T ì]«|ò ü T ï+>±
kÕ>∑T‘·T+{≤sTT. yê] >∑T]Ô+|ü⁄ m|ü&É÷ s¡<äT› ø±<äT. mìïø£\ Á|ü#ês¡+ qT+∫
kÕj·TT<Ûä M~Û sö&ûsTT»+ <ëø± n˙ï @ø£deü Tj·T+˝À kÕ>∑T‘·T+{≤sTT. ªne⁄qT,
y˚Ty˚T #·+bÕeTTµ nì Á|üø{£ +Ï ∫ eTØ #·+|æHê yê]ì n¬sdüTº #˚jT· s¡T. ìùw<Ûë\
#Ûêj·T ≈£L&É yê] <ä]øÏ sê<äT. ‘·eT sê»ø°j·T \øå±´\ kÕ<Ûäqø√dü+ Væ≤+kÕ
e÷sêZìï m+#·Tø√yê\qï ìs¡íj·T++ Ç‘·s¡T\≈£î Ç+‘· düT\uÛÑ+ ø±<äT. ìs¡íj·T+
rdüT≈£îqï|üŒ{Ï qT+∫ s¡Vü≤dü´ J$‘·+˝ÀøÏ b˛yê*. <ëø=ÿì |üì#˚ùd kÕúesê\T
yÓ‘T· ø√ÿyê*. <Ûs’Ó ´¡ +>± düV‰ü j·T+ #˚ùd yê]ì nH˚«wæ+#ê*. b˛©düT\ y˚~+Û |ü⁄\÷
n¬sdüTº\÷ ∫Á‘·Væ≤+dü\÷ mHéøö+≥s¡÷¢ m<äTs√ÿyê*.
M]øÏ e÷Á‘·+ Ä düeTdü´ ˝Ò<äT. ‘êy˚T n~Ûø±s¡+˝À ñ+≥÷ ≈£L&É
Á|ü‘·´]ú kÕe÷õø£ esêZ\ ô|’q Væ≤+kÕ‘·àø£ <ë&ÉT\T #˚j·T>∑\s¡T. n|ü&˚ Ç+ø±
u≤>± #˚j·T>∑\s¡T. nsTT‘˚ <˚X¯+˝À n~Ûø£ dü+U≤´≈£î\T Äsê~Û+#˚ <˚e⁄fi¯¢ ù|s¡T
Ä+Á<ÛCä À´‹ ~q|üÁ‹ø£, 24.9.2008
288
Væ≤+<äT‘·« nC…+&Ü˝À Ä~yêdüT\T
MT<ä M] sê»ø°j·T+ q&ÉTdüTÔ+~ ø±ã{Ϻ M] n>∑&Ü\≈£î n&ÉT¶ø£≥º y˚ùd <ÛÓ’s¡´+
Ms¡T n~Ûø±s¡+˝À ˝Òì ø±\+˝Àq÷, ˝Òì sêÁcÕº\ ˝Àq÷ ≈£L&É bÕ\Hê
j·T+Á‘ê+>∑+ #˚j·T&É+ ˝Ò<äT. sêeTT&ç ù|s¡T MT<ä $Hêj·T≈£î&ç ù|s¡T MT<ä
q&ç#˚ sê»ø°j·T Væ≤+düqT eTTU≤eTTF m<äTs=ÿ+fÒ Ä <˚e⁄fi¯¢ uÛÑ≈£îÔ\T <ä÷s¡+
ne⁄‘êπsyÓ÷qì yÓ’] sê»ø°j·T |üøå±\T yÓqø±&ÉT‘·THêïsTT. yê] y√≥¢
dü+>∑‘˚yÓ÷>±ì uÛ≤s¡‘·<˚XÊìï Hê>∑]ø£ <˚X¯+>± #Ó|üø√e&ÜìøÏ dü+<˚Væ≤+#˚
s√E\T <ä>∑Z] ø=#êÃsTT.
á <Ís¡®q´+˝À ˇø£ |ü<ä∆‹ ñ+<äqï $wüj·T+ m+‘·eT+~ Á>∑Væ≤+#ês√
‘Ó©<äT. Væ≤+<ä÷ sêÁcÕºìï MT~ qT+∫ ì]à+#·&É+ ø£wüºeTsTT‘˚ øÏ+~ qT+∫
ì]à+#ê\qï eP´Vü≤+ Ç+<äT˝À ñ+~. MT~ qT+∫ ì]à+#·&ÜìøÏ sêC≤´+>∑+
Ä≥+ø£+. <ëìì düMTøÏå+#ê\qï Á|ü‹bÕ<äq ô|{Ϻ yÓTT<ä{Ï yÓT≥Tº>± ‘·eT
yês¡T ø±ì yê]‘√ ø£$T{° y˚dæ ˇø£ düMTø£å #˚sTT+#ês¡T. á kÕ] n~Ûø±sêìøÏ
eùdÔ Ä düMTø£åqT düMTøÏå+#·&ÜìøÏ y˚s=ø£ ø£$T{° y˚kÕÔπsyÓ÷ #·÷&Ü*. nsTTHê
Ç~ #ê˝≤ düeTj·T+ rdüT≈£î+≥T+~. <ëìøÏ Á|ü‘ê´e÷ïj·T+ øÏ+~ qT+∫
neT\T #˚j·T&É+. eT‘· ùd«#·Ã¤ sêC≤´+>∑+˝À ñ+fÒ ñ+&Éìe«+&ç. C…’ lsê+
nqø£b˛‘˚ ã‘·ø£ìe«s¡qï uÛÑj·T+ nq´ eT‘·düTÔ\˝À ø£*–ùdÔ dü]. ˇø£ÿ eT‘·
ùd«#˚ä ø±<äT, nìï s¡ø±\ uÛ≤eÁ|üø£≥Hê ùd«#·Ã¤ ˇø£ Vü≤πøÿqì sêC≤´+>∑+˝À
sêdæ ñ+&Ée#·TÃ. ø±˙ ‘·eT≈£î q#·Ãì uÛ≤yê\T e´ø£Ô+ #˚ùdÔ ª<˚X¯Á<√VüQ\Tµ nì
ù|s¡T ô|{Ϻ >∑T+|ü⁄qT b˛>∑T#˚dæ b˛©düT\T #·÷düTÔ+&É>±H˚ s√&√¢ qs¡T≈£î‘ês¡ì
uÛÑj·T+ ø£*–ùdÔ dü]. á dæú‹ì #˚s¡T≈£îqï ÁbÕ+‘ê\T <˚X¯+˝Àì ñ‘·Ôs¡, |ü•ÃeT
uÛ≤>±\˝À Ç|üŒ{Ïøπ #ê˝≤ e⁄HêïsTT. ˇø£kÕ] C≤_‘ê˝À #˚]q Á|ü<X˚ Ê\T ãj·T{ÏøÏ
b˛e&É+ ø£wüº+. Bì˝ÀøÏ ø=‘·Ô$ #˚s¡T‘·T+{≤sTT. á <äTdæú‹ ñ‘·Ôs¡ uÛ≤s¡‘·+
qT+∫ Áø£eT+>± øÏ+~øÏ bÕøÏ eTq dü]Vü≤<äT› düMTbÕìø=∫Ã+~.
ˇ]kÕ‡˝Àì ø£+<Ûäe÷˝Ÿ õ˝≤¢ eTq dü]Vü≤<äT› ¬ø+‘√ <ä÷s¡+˝À ˝Ò<äT. Ä
sêh+˝À ‘=$Tà<˚fi¯ó¢>± n~Ûø±s¡+ |ü+#·Tø=ì #·˝≤sTTdüTÔqï _C…|æ bÕ\q˝À
ˇø£ÿ ø£+<Ûeä ÷˝Ÿ õ˝≤¢˝ÀH˚ ø±<äT, Ä sêh+˝Àì n≥M ÁbÕ+‘ê\+‘·{≤ Å ø¬ ’ dyÔü êìï
qeTà&Üìø° Ä#·]+#·&Üìø° M\T˝Òì |ü]dæú‹ @s¡Œ&ç+~. #·]Ã\ <äVü≤q+,
289
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
Å ø¬ ’ düÔe⁄\ Çfi¢̄ <äVü≤q+ n&ÉbÕ <ä&ÉbÕ ø=H˚ïfi¯ó¢>± »s¡T>∑T‘·Tqï |òüT≥q˝Ò. >∑&É∫q
HÓ\ s√E\ |òüT≥q\T |üÁ‹ø£\ ¬øø£ÿ&ÜìøÏ ø±s¡D+ |ü]e÷D+˝Àì ôV≤#·TÃ<ä\
e÷Á‘·y˚T. Ä>∑dtº HÓ\ ∫e] yês¡+˝À ø=ìï e+<ä\ ` ãVüQXÊ y˚\ ` Çfi¯ó¢,
#·]Ã\T, dü÷ÿfi¯ó¢ ‘·>\∑ u…{ºÏ 27 y˚\ eT+~ì ø±´+|ü⁄\ bÕ\T#˚XÊs¡T. #ê˝≤eT+~ì
Vü≤‘·e÷sêÃs¡T. Ä>∑dtº 23 sêÁ‹ $ôV≤#Y|æ Hêj·T≈£î&ÉT \ø£ÎD≤q+<ä düs¡dü«‹ì
C≤\dtù|≥˝À e÷y√sTTdüTº\T #·+bÕs¡T. #·+|æ+~ e÷y√sTTdüTº˝Òqì
b˛©düT\Hêïs¡T. Ä ‘·sT¡ yê‘· e÷y√sTTdüT\º ÷ Á|üø{£ +Ï #ês¡T. ø±ì \ø£ÎD≤q+<äqT
#·+|æ+~ e÷y√sTTdüT\º T ø±s¡˙, Å ø¬ ’ deÔü ⁄˝Òq˙, e÷y√sTTdüT\º T eT‘· |òTü s¡¸D\˝À
CÀø£´+ #˚düTø√s¡˙ $ôV≤#Y|æ n+≥÷ e∫Ã+~. ãVüQXÊ e÷y√sTTdüTº\T #˚dæq
ˇø£ Vü≤‘·´ yê] |üì ø±<äì Væ≤+<äT‘·«yê<äT\T Á|ü#ês¡+ #˚dæq @¬ø’ø£ ñ<ä+‘·+
Ç<˚ ø±e#·TÃ.
á W<ësê´ìøÏ ø±s¡D+ düŒwüºy˚T. Vü≤‘·´ e÷y√sTTdüTº˝Ò #˚XÊs¡ì
ˇ|ü≈£î+fÒ Å ø¬ ’ düÔe⁄\ ô|’q #˚düTÔqï <ë&ÉT\≈£î ãVü‰Hê ñ+&É<äT. Å ø¬ ’ düÔe⁄˝Ò
#˚XÊs¡+fÒ Ä ‘·s¡Tyê‘· »]–q Væ≤+dü j·÷e‘·TÔ \ø£ÎD≤q+<ä #˚dæq dü+|òüT
ùde e\¢ Á|üjÓ÷»q+ bı+~q Ä~yêdüT\ <ÛäsêàÁ>∑Vü≤+ |òü*‘·y˚Tqì Á|ü#ês¡+
#˚düTø√e#·TÃ. #˚düT≈£î+≥THêïs¡T ≈£L&É. ø±˙ Å ø¬ ’ düÔe $TwüqØ\T #˚dæq ùde˝Ò
\ø£ÎD≤q+<ä ≈£L&É #˚XÊ&Éì #Ó|Œæ yêfi¯q¢ T <äTsêàs¡T\Z q&É+˝À ns¡+ú ø£ì|æ+#·<Tä .
\ø£ÎD≤q+<ä Ä~yêdüT\ ø√dü+ ÄÁX¯eT bÕsƒ¡XÊ\\T HÓ\ø=˝≤Œ&É˙, eT+∫
ã‘·T≈£î H˚]Œ+#ê&É˙, ‘ê>∑T&ÉT e÷qTø=eTàHêï&É˙, X¯óÁuÛÑ‘· n\es¡#ê&É˙
n+≥THêïs¡T. Å ø¬ ’ düÔe $TwüqØ\T ≈£L&Ü n<˚ |üì #˚XÊs¡T eT]. yêfi¯ó¢ eT‘·
yê´|æÔ ø√dü+ #˚XÊs¡+fÒ áj·THê n+<äTø√düy˚T #˚XÊ&ÉT eT]. $TwüqØ\T
Á|ü<Ûëq+>± ôV’≤+<äe düe÷C≤ìøÏ n+≥sêìyê¬s’q <ä[‘·T\˝À eT‘· yê´|Ôæ
#˚|≥ü >º ± $X¯«Væ≤+<ä÷ |ü]wü‘Y Á|ü<ëÛ q+>± Ä~yêdüT\˝À eT‘· yê´|æÔ #˚|{ü +ºÏ ~.
Ä~yêdüT\T Væ≤+<äTe⁄\qï ‘·|ü&ÉT n_ÛÁbÕj·T+ e\¢ Ms¡T #˚dæ+B n<˚qqï
$wüj·T+ #·÷&É˝Òø£b˛‘˚ n~ eTq ‘·|ü. Ä~yêdüT\T Væ≤+<äTe⁄\T ø±s¡T.
Å ø¬ ’ düÔe⁄\T ø±s¡T. yê]˝À @ eT‘· yê´|æÔ »]–Hê n~ eT‘· e÷]Œ&˚. n<äq+>±
\ø£ÎD≤q+<ä Ä<Ûä«s¡´+˝À Å ø¬ ’ düÔe+ |ü⁄#·TÃ≈£îqï <ä[‘·T\qT ªX¯ó~∆µ ø±s¡´Áø£eT+
290
Væ≤+<äT‘·« nC…+&Ü˝À Ä~yêdüT\T
<ë«sê yÓqøÏÿ ‘Ó#˚à j·T‘·ïeT÷ »]–+~. yês¡T Äe⁄ ù|&É‘√ ø£*dæq ˙fi¯ófl
‘ê>±*, u…’_˝ŸqT ∫+ù|j·÷*, Ç+¬ø|ü&Ó’Hê #·]ÃøÏ b˛‘˚ #·∫Ãb˛sTTqfÒºqì
ˇ≥Tº ô|≥Tºø√yê*. BìøÏ ª|ü⁄qsê>∑eTq+µ (|òTü sY yê|üd)” nì ù|s¡T ô|{Ïqº |üŒ{Ïø°
ÇB eT‘· e÷]Œ&ûj˚T. ˇø£fÒ ‘˚&Ü ` Å ø¬ ’ düÔe $TwüqØ\T ã\e+‘·+ #˚dæ
eT‘·+ e÷s¡Ã˝Ò<Tä . ø±ì |ü⁄qsê>∑eTq+ nì |æ\Teã&çq eT‘· e÷]Œ&ç ‘·s#¡ T· >±
Væ≤+kÕ‘·àø£ s¡÷|ü+ rdüT≈£î+~. Ç|ü&ÉT n‹ Á≈£Ls¡yTÓ qÆ s¡÷|ü+ rdüT≈£î+≥Tqï~.
ìC≤ìøÏ Væ≤+<ä÷<Ûäs¡à yê´|æÔì kÕ~Û+#·&É+ ø£+fÒ Å ¬ø’ düÔe eT‘· yê´|æÔì
ìs√~Û+#·&É+ \ø£ÎD≤q+<ä #˚|ü{Ϻq ø±s¡´Áø£e÷\ eTTK´ \ø£å´+. n<˚ |òüTs¡¸D≈£î
<ë] rdæ+~. á nD∫y˚‘q· T e´‹πsøÏ+#˚ Á|üC≤‘·+Á‘· sê»ø°jT· ø±sê´#·sD¡ qT
#˚|üfÒº ã<äT\T \ø£ÎD≤q+<äqT Vü≤‘·e÷s¡Ã&É+ @ bÕ{Ï $»„‘·‘√ #˚dæq |üì
nì e÷y√sTTdüTº\T uÛ≤$düTÔHêïs√ ‘Ó*j·T<äT >±˙, $X¯«Væ≤+<ä÷ |ü]wü‘Y <ëìì
neø±X¯+>± rdüTø=ì Å ø¬ ’ düÔe⁄\ô|’q <ë&çì eTTeTàs¡+ #˚dæ+~.
Ä>∑dºt 24e ‘˚Bq \ø£ÎD≤q+<ä eTè‘·<V˚ ‰ü ìï C≤\dtù|≥ qT+∫ n‘·qT
‘=\T‘· ÄÁX¯ e T bÕsƒ ê \ HÓ \ ø=*Œq #=ø±|ü & É es¡ ≈ £ î }π s –+|ü ⁄ >±
rdüT≈£îb˛j·÷s¡T. H˚s¡T>± b˛≈£î+&Ü Å ¬ø’ düÔe⁄\T m≈£îÿe>± ñ+&˚ e÷sêZìï
m+#·T≈£îHêïs¡T. <ë] bı&Ée⁄Hê ø=+‘· $<Ûä«+dü+ #˚düT≈£î+≥÷ b˛j·÷s¡T >±˙
ndü\T Væ≤+dü ‹s¡T>∑T Á|üj÷· D+˝À »]–+~. 25e ‘˚Bq n‘·ì n+‘·´ÁøÏjT· \≈£î
Á|üMDY ‘=>±&çj·÷ Vü‰»s¡sTT n‘·ì e÷eT÷\T |ü<ä∆‹˝À Væ≤+düqT ¬s#·Ã>=fÒº
ñ|üHê´dü+ Ç#êÃ&ÉT. nø£ÿ&ç qT+∫ ‹]–b˛‘·÷ ˇø£ |ü<ä∆‹ Á|üø±s¡+ Å ø¬ ’ düÔe
>∑èVü‰\q÷ #·]Ã\q÷ $<ë´ dü+dü\ú q÷ <äV≤ü q+ #˚d÷ü Ô <Û«ä +dü+ #˚d÷ü Ô b˛j·÷s¡T.
yê] #˚‘·T\˝À ø£‘·TÔ\T, ô|Á{À\T, ‘·TbÕ≈£î\T ñHêïsTT. n|üŒ{ÏøÏ õ˝≤¢ n+‘·{≤
ø£s÷¡ Œ¤´ neT\T˝À ñ+~. ø±ì ø£s÷¡ Œ¤´ u≤~Û‘T· \qT dü+|òTü {Ï‘+· ø±≈£î+&É Ä|æ+<˚
‘·|Œü <äT+&É>T∑ \≈£î n&É+¶ sê˝Ò<Tä . yês¡T ø£s÷¡ Œ¤´˝ÀH˚ #˚jT· e\dæ+<ä+‘ê #˚XÊs¡T.
Çyê«[ºø° Ç~ ø=qkÕ>∑T‘·÷H˚ ñ+~. yÓTTqï{Ï 18e ‘˚Bq ¬s’øÏj·÷ u≤¢ø˘˝À
s¡Vü≤<ë] |üø£ÿq ñqï nH˚ø£ Á>±e÷\˝À Å ø¬ ’ düÔe⁄\ Çfi¯ófl, #·]Ã\T ‘·>∑\ô|{≤ºs¡T.
»Hêìï n&Ée⁄\˝ÀøÏ ‘·]e÷s¡T. ìC≤ìøÏ ‘·\<ë#·Tø√e&ÜìøÏ #·T≥÷º n&É$
ñ+&Éã{Ϻ ã‹øÏb˛j·÷s¡T. nsTTq|üŒ{Ïø° 29 eT+~ #·ìb˛j·÷s¡T. Ç~ sêh
Á|üuÛÑT‘·«+ ˝…ø£ÿ. 50 eT+~øÏ ô|’>± #·ìb˛j·÷s¡ì u≤~Û‘·T\T n+≥THêïs¡T.
291
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
#ê˝≤ Á≈£Ls¡+>± #·+bÕs¡T. ø=+<ä]ì ‘·>∑\ã&ÉT‘·Tqï Çfi¯fl˝À |ü&˚dæ #·+bÕs¡T.
ø=+<ä]ì ø±fi¯ófl q]øÏ Ä ‘·s¡Tyê‘· yÓT&É q]øÏ #·+bÕs¡T. Vü≤‘ê´ø±+&É˝À
Ä~yêdüT\T ô|<äm› ‘·TqÔ bÕ˝§ZHêïs¡ì #Ó|⁄ü HÔ êïs¡T>±˙ n&É$ ÁbÕ+‘·+˝À dæsú |¡ &ü qç
dües¡í Væ≤+<äTe⁄\÷ Ç+<äT˝À bÕ˝§ZHêïs¡ì e÷Á‘·+ #Ó|Œü &É+ ˝Ò<Tä . Ä~yêdüT\≈£L
<ä[‘·T\≈£L eT<Ûä´qTqï Ä]úø£ ` kÕe÷õø£ yÓ’s¡T<Ûë´\qT ø=+‘·eT+~ y˚˝…‹Ô
#·÷|æ, ny˚ Væ≤+kÕø±+&É≈£î ndü\T ø±s¡D+ n+≥THêïs¡T. Ä~yêdüT\≈£L
<ä[‘·T\≈£L ø=ìï yÓ’s¡T<Ûë´\Tqï e÷≥ yêdüÔey˚T. <ä[‘·T\˝À ` eTTK´+>±
Å ø¬ ’ düÔe⁄\˝À ` #·<äTe⁄ kÕúsTT kÕù|ø£å+>± m≈£îÿy˚. ∫Hêï ∫‘·ø£ yê´bÕsê\T
#˚ùd yês¡÷ m≈£îÿy˚. Ä~yêdüT\ uÛÑ÷eTT\qT <ä[‘·T\T dü«+‘·+ #˚düT≈£îqï ñ
<ä+‘ê\÷ ñHêïsTT. nsTT‘˚ á yÓ’s¡T<Ûë´\T Å ø¬ ’ düÔe <ä[‘·T\‘√H˚ ø±<äT Å ø¬ ’ düÔe+
|ü⁄#·TÃø√ì <ä[‘·T\‘√q÷ ñHêïsTT. dües¡í Væ≤+<äTe⁄\‘√ Ç+ø± m≈£îÿe ñ
HêïsTT.
ø±ã{Ϻ ndü\T $wüj·T+ Ä yÓ’s¡T<Ûë´\T ø±<äT. Á|üC≤ esêZ\ eT<Ûä´ nH˚ø£
yÓ’s¡T<Ûë´\T ñ+{≤sTT. yê{Ïì yê&ÉTø=ì ‘êeTT nD#·<ä\#·T≈£îqï esêZìøÏ
e´‹πsø£+>± eTs=ø£ esêZìï kÕj·TT<Ûä+ #˚dæ <ë&ÉT\T #˚sTT+#·&É+ Væ≤+<äT‘·«
yê<äT\ eP´Vü≤+. b˛©düT\T Áù|ø£åø£ bÕÁ‘· eVæ≤kÕÔs¡T. MT&çj·÷ yê] bÕfÒ
bÕ&ÉT‘·T+~. á eP´Vü≤+ \ø£å´+ Ä Á|üC≤esêZ\ eT<Ûä´ Hê´j·÷ìï kÕ~Û+#·&É+
ø±<äT, ‘·eT sê»ø°j·T \øå±´ìï kÕ~Û+#·&É+. Á|ü‘˚´øÏ+∫, ‘·eT eP´Vü‰ìøÏ
Ä~yêdüT\T |üìø=∫Ãq|ü&ÉT yê]øÏ düVü≤»yÓTÆq $T*f…˙‡ì Væ≤+<äT‘·«yê<äT\T
#ê˝≤ Á≈£Ls¡+>± yê&ÉT≈£î+≥THêïs¡T. >∑T»sê‘Y e÷s¡Dø±+&É˝À Ä~yêd”
ÁbÕ+‘ê\˝À Ç~ #·÷XÊ+. #Û·rÔdt>∑&Ûé˝À dü˝≤« E&ÉT+ s¡÷|ü+˝À #·÷XÊ+.
Ç|ü&ÉT ø£+<Ûäe÷˝Ÿ˝À #·÷düTÔHêï+.
Ä~yêdüT\T ‘·eT ø√dü+ ‘êeTT #˚düT≈£îqï b˛sê{≤\˝À Ç+<äT˝À |ü<√
e+‘·T $T*f…˙‡ì Á|ü<ä]Ù+∫Hê Á|üuÛÑT‘ê«\T n‹ Á≈£Ls¡+>± nD∫y˚XÊsTT.
Væ≤+<äT‘·«yê<äT\ nC…+&Ü˝À ∫≈£îÿø=ì @ Á|üC≤esêZ\≈£L y˚T\T #˚j·Tì
$<Ûä«+kÕìøÏ bÕ\Œ&çq|ü&ÉT e÷Á‘·+ Væ≤+<äT‘·«yê<äT\‘√ ˇø£f…Æq bÕ\Hê
j·T+Á‘ê+>±\T yê] Væ≤+kÕø±+&ÉqT nqTeT‹düTHÔ êïsTT. Ç~ Ä~yêdüT\ y˚T\T
ø√πsyês¡T Ä+<√fi¯q #Ó+<äe\dæq $wüj·T+.
292
dü+|òTt |ü]yêsY Væ≤+kÕø±+&ÉqT
e´‹πsøÏ<ë›+ s¡+&ç
ˇ]kÕ‡ sêh+˝Àì ø£+<Ûäe÷˝Ÿ õ˝≤¢˝Àq÷ <ëìì ÄqTø=ì ñqï Ç‘·s¡
õ˝≤¢\ ˝Àq÷ Ä>∑dtº 24e ‘˚Bq yÓTT<ä\sTT áHê{Ïø° Ä>∑≈£î+&É Å¬ø’ düÔe⁄\ô|’
»s¡T>∑T‘·Tqï <ë&ÉT\˝À 41 eT+~ (Á|üuÛÑT‘·« ˝…ø£ÿ\ Á|üø±s¡+) #·ìb˛j·÷s¡T.
<ë&ÉT\T yÓTT<ä\sTTq yês¡+ s√E\˝ÀH˚ 24,000 eT+~ ‘·eT }s¡T¢ e~*ô|{Ϻ
Á|üuÛÑT‘·«eTT, Ŭø’ düÔe dü+düú\T ìs¡«Væ≤düTÔqï •_sê\qT #˚sês¡T. düs¡sTTq ˝…ø£ÿ\T
˝Òe⁄>±˙ Á|üdüTÔ‘·+ 40 qT+&ç 50 y˚\eT+~ <ëø± õ˝≤¢ ãj·T≥ mø£ÿ&√
ˇø£#√≥ ‘·\<ë#·Tø=ì ñ+&Ée#·TÃqì n+#·Hê. ‘·>\∑ ã&çq, <Û«ä +düyTÓ qÆ Å¬ø’ deÔü ⁄\
Çfi¯ófl, ÁbÕs¡úHê düú˝≤\T y˚\ dü+K´˝À ñ+{≤sTT.
<ë&ç #˚dæqyês¡T ã»s¡+>¥<äfiŸ Hêj·Tø£‘·«+˝À düMTø£]+#·ã&ɶ Á|ü»\T.
n~Ûø£ uÛ≤>∑+ ø£+<Ûä ˝Òø£ ø£+<Û√ (eTq <ä>∑Zs¡ ø√+<äT) ‘Ó>∑≈£î #Ó+~q Ä~yêdüT\T.
nsTT‘˚ yê]‘√u≤≥T ôV’≤+<äe nÁ>∑≈£î˝≤\≈£î, _dæ\≈£î #Ó+~qyês¡÷ ñHêïs¡T.
<ë&çøÏ >∑Ts¡sTTq yês¡+‘ê Å ¬ø’ düÔe⁄˝Ò. n+<äT˝À n~Ûø£uÛ≤>∑+ bÕD√\H˚
<ä[‘·≈£î˝≤ìøÏ #Ó+~qyês¡T. ‘·øÏÿqyês¡T eT∞fl ø√+<äT˝Ò ` nsTT‘˚ Ŭø’ düÔe
ø√+<äT\T.
<ë&ç m+<äT≈£î »]–+~? ã»s¡+>¥<fiä Ÿ, <ëì sê»ø°jT· dü+s¡ø≈å£ î£ \sTTq
uÛ≤s¡rj·T »q‘êbÕغ ¬s+&ÉT ø±s¡D≤\T #Ó|ü⁄ÔHêïs¡T. \ø£å àD≤q+<ä düs¡dü«‹ nH˚
kÕ«MTJì Å ¬ø’ düÔe⁄\T Vü≤‘·´#˚dæq ø±s¡D+>±, Äj·Tq #˚dæq dü+|òüTùdyê
ø±s¡´Áø£e÷\e\¢ Á|üjÓ÷»q+ bı+~q Ä~yêdüT\T Ŭø’ düÔe⁄\ô|’q Á|ürø±s¡+
rs¡TÃ≈£îHêïs¡H~˚ ˇø£ ø±s¡D+. mdt{\Ï T nsTTq ø√+<äT\T mdt.dæ\sTTq bÕD√\
≈£î‘·+Á‘ê\e\¢ qwüºb˛j·÷s¡T. Ä yÓ’s¡T<Ûä´+ ø±s¡D+>± yês¡T bÕD√\ô|’q
‹s¡T>∑Tu≤≥T #˚XÊs¡T. Å ¬ø’ düÔe⁄\sTTq bÕD√\T Å ¬ø’ düÔe $TwüqØ\≈£î n&ÉT¶
e÷qe Vü≤≈£îÿ\ y˚~ø£ (HRF) ø£s¡|üÁ‘·+, 7.11.2008
293
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
‘·>∑T\T‘·Tqï ªkÕ«MTJµì #·+|ü≥+ á ‹s¡T>∑Tu≤≥T≈£î Áù|s¡D Ç∫Ã+~. Ç~
¬s+&Ée ø±s¡D+. Ç~ ì»e÷?
bÕD√\ô|’q ø√+<äT\ ‹s¡T>∑Tu≤≥T nqï yê<äH˚ yÓTT<ä≥ rdüT≈£î+fÒ,
<ë&ÉT\T πøe\+ Ŭø’ düÔe+ |ü⁄#·TÃ≈£îqï bÕD√\ô|’H˚ »]>±sTT. Ç‘·s¡ bÕD√\ô|’q
»s¡>˝∑ <Ò Tä . n+‘˚ø±ø£ Ŭø’ deÔü ⁄\T>± e÷]q ø√+<äT\ô|q’ ≈£L&É »]>±sTT. ø±ã{Ϻ
Ç~ Ŭø’ düÔe⁄\ô|’q <ë&˚ ‘·|üŒ bÕD√\ô|’q ‹s¡T>∑Tu≤≥T ø±<äT.
ªkÕ«MTJµì #·+|æq+<äTøπ Ŭø’ deÔü ⁄\ô|’ <ë&ÉT\T #˚XÊsê? ø±˙ kÕ«MTJì
#·+|æ+~ Ŭø’ düÔe⁄\T ø±<˚, e÷y√sTTdüTº\T. Ä $wüj·T+ e÷y√sTTdüTº\T yÓ+≥H˚
Á|üø£{Ï+#ês¡T. m+<äT≈£î #·+bÕs√ $e]dü÷Ô ø£s¡|üÁ‘·eT÷ y˚XÊs¡T. nsTTq|üŒ{Ïø°
Ŭø’ düÔe⁄\ô|’q <ë&ÉT\T ø=qkÕ>∑T‘·÷H˚ ñHêïsTT. ªkÕ«MTJµ nqTj·÷j·TT\
dü+>∑‘y˚ ÷Ó >±˙ dü+|òTt |ü]yêsY dü+dü\ú T e÷Á‘·+ #·+|æ+~ e÷y√sTTdüT\º T ø±s¡˙,
e÷y√sTTdüTº˝Ò #Ó|æŒHê qy˚Tà~ ˝Ò<ä˙, Ŭø’ düÔe $TwüqØ˝Ò #·+bÕs¡˙ Çyê[º
<ëø± n+≥THêïs¡T. e÷y√sTTdüTº\qT $eT]Ù+#·&É+˝À e÷eT÷\T>±
n+<ä]ø£+fÒ eTT+<äT+&˚ dü+|òtT|ü]yêsY yês¡T Ç{≤¢ n+≥THêïs¡+fÒ #·+|æ+~
Ŭø’ düÔe⁄˝Òqì qeTà&É+˝À yê]øÏ @<√ Á|üjÓ÷»q+ Ç$T&ç ñ+<äqTø√yê*. Ä
Á|üjÓ÷»q+ @$T≥+fÒ Ä Vü≤‘·´qT ø±s¡D+>± #·÷|æ+∫ Ŭø’ düÔe⁄\ô|’q <ë&ÉT\T
#˚j·T&É+, Ä <ë&ÉT\qT düeT]ú+#·Tø√e&É+.
eT÷&ÉT yêsê\ ‘·sê«‘· ø£sêï≥ø£ sêh+˝Àì eT÷&ÉT |ü•ÃeT õ˝≤¢\˝À
ôdô|º+ãsY 14e ‘˚Bq ˇπø düeTj·T+˝À 17 y˚s¡T y˚s¡T #·]Ã\ô|’q <ë&ÉT\T
»]>±sTT. $<Ûä«+dü+ #˚XÊs¡T. bÕdüºs¡¢qT rÁe+>± ø={≤ºs¡T. ø=ìï #·]Ã\qT
|üP]Ô>± H˚\eT≥º+ #˚XÊs¡T. nìï #√{≤¢ eTTU≤\≈£î eTTdüT>∑T˝ÒdüT≈£îqï e´≈£îÔ\T
nsTT<ës¡T yÓ÷{≤sY ôd’øÏfi¯flô|’q yÓ[fl <ë&ç#˚XÊs¡T. C…’ ã»s¡+>¥ã* n˙ uÛ≤s¡‘Y
e÷‘êø° C…’ nì ìHê<ë\T Ç#êÃs¡T. <ë&ç #˚dæ+~ ã»s¡+>¥<äfiŸ ø±s¡´ø£s¡Ô˝Ò
qq≥+˝À dü+<˚Vü≤+ ˝Ò<äT. BìHÓes¡÷ ø±<äq&ÉeT÷ ˝Ò<äT.
á <ë&ÉT\T m+<äT≈£î »]–q≥Tº? ªq÷´ ˝…|’ µtò nH˚ Ŭø’ deÔü dü+düú ôV≤’ +<äe
<˚e‘·\qT øÏ+#·|ü]#˚ Á|ü#·Ts¡D ‘Ó∫Ã+<ä˙, eTqdüT >±j·T|ü&çq Væ≤+<äTe⁄\T
<ë&ç #˚XÊs¡˙ dü+|òtT |ü]yêsY yê´U≤´q+. ˇø£ eT‘·+ yês¡T eTs=ø£ eT‘êìï
294
dü+|òtT |ü]yêsY Væ≤+kÕø±+&ÉqT e´‹πsøÏ<ë›+ s¡+&ç
$eT]Ù+#˚≥|ü⁄&ÉT øÏ+#·|ü]#˚ yê´K´\T, ndüuÛÑ´ø£s¡yÓTÆq yê´K´\T #˚j·T≥+
nqT∫‘·+ nq&É+˝À dü+<˚Vü≤+ nø£ÿs¡˝Ò<äT. nsTT‘˚ Ä ‘·|ü #˚dæ+~ q÷´˝…’|òt
nH˚ #·]à ø±>± <ë&ç #˚dæ+~ yê] MT<ä e÷Á‘·y˚T ø±<äT. ø±<∏=*ø˘, u≤|æºdüTº,
dæmdt◊., ô|+‘Óø√düT,Ô düø\£ Ŭø’ deÔü XÊK\ #·]Ã\ô|H’ ê <ë&ç #˚XÊs¡T. #·]Ã\ô|H’ ˚
ø±<äT, eT+>∑Tfi¯Ss¡T |ü≥ºD+˝À Ŭø’ düÔe düHê´dæqT\T u≤Vü≤´ Á|ü|ü+#êìøÏ
XÊX¯«‘·+>± <ä÷s¡yÓTÆ <Ó’e <Ûë´q+˝À ø±\+ >∑&çù| n&√πswüHé ôd+≥sYô|’ ≈£L&Ü
<ë&ç »]bÕs¡T. q÷´˝…’|òt yês¡T Á|ü#ês¡+ #˚XÊs¡ì #Ó|ü⁄Ôqï Á|ü#·Ts¡D yê]<˚Hê,
yês¡T <ëìì ñ|üjÓ÷–+∫ Á|ü#ês¡+ #˚dæq≥Tº |òæsê´<äT˝ÒesTTHê ñHêïj·÷
nì kÕúìø£ ◊.õ.ì Á|ü•ïùdÔ |òsæ ê´<äT˝ÒM ˝Òe˙, Ä Á|ü#T· s¡D me]<äqï $wüjT· +
Ç+ø± |ü]XÀ<Ûqä ˝À ñ+<ä˙ n+≥THêïs¡T. b˛˙ n˙ï yês¡T #Ó|Œæ qfÒº nqTø=Hêï
eTqTdüT <Óã“‹qï Væ≤+<ä÷ Á|ü»\T yês¡+‘·≥ yês¡T ˇπø s√E ˇπø |òüT&çj·T˝À
<äøÏåD ø£qï&É, ñ&ç|æ, ∫ø˘eT>∑fi¯Ss¡T nH˚ eT÷&ÉT y˚s¡T y˚s¡T õ˝≤¢\˝À
17 #·]Ã\ô|’q <ë&ÉT\T #˚XÊs¡q&É+ qeTà<ä>∑Z $wüj·Ty˚THê? q÷´˝…’|òt nH˚
dü+düú ø=+‘·ø±\+>± Á|ü#ês¡ ø±s¡´Áø£e÷\T #˚|ü{Ϻ q&ÉT|ü⁄‘·T+&É>±, <ëìe\¢
eTqdüT >±j·T|ü&ɶ Væ≤+<äTe⁄\T sêh+˝À jÓT&É÷´s¡|üŒ Á|üuÛÑT‘·«+ @s¡Œ&˚<ëø±
m+<äTø±–q{Àº !
ˇø£ |ü<ä∆‹ Á|üø±s¡+ ã»s¡+>¥<äfiŸ #˚dæq <ë&çøÏ Ç~ ≈£L&Ü ˇø£ kÕπøqì
ns¡ú+ ne⁄‘·T+~.
ˇ]kÕ‡≈£î ‹]– e<ë›+. \ø£å àD≤q+<ä düs¡dü«‹ dü+düÿs¡Ô n˙,
Ä~yêdüT\≈£î #·<äTe⁄ #Óù|Œ bÕsƒ¡XÊ\\T HÓ\ø=˝≤Œ&É˙, X¯óÁuÛÑ+>± Äs√>∑´+>±
ã‘·ø£&ÜìøÏ ø±e\dæq ìj·Te÷\T H˚sêŒ&É˙ n+≥THêïs¡T.Ŭø’ düÔe $TwüqØ\÷
n<˚|üì #˚XÊs¡T eT]. yê]ì ‘·|ü|ü≥º&É+ m+<äT≈£î? yês¡T Á|ü»\qT Äø£]¸+∫
Ŭø’ düÔe+˝ÀøÏ #˚s¡TÃø√e≥+ ø√dü+ ùdyê ø±s¡´Áø£e÷\T #˚|ü{≤ºs¡ì yê]ô|’q
Äs√|üD. \ø£å àD≤q+<ä≈£L n<˚ e]ÔdüTÔ+~ eT]. Ä~yêdüT\≈£î eT+∫ ã‘·T≈£î
H˚s¡TŒ‘·÷ yê]˝À Væ≤+<ä÷eT‘· yê´|æÔø√dü+ Äj·Tq ø£èwæ #˚XÊ&ÉT. Væ≤+<ä÷
<˚e⁄fi¯fl |üP»\T Á|üy˚X¯ô|{≤º&ÉT. u§≥T¢ô|{Ϻ »+<Ûä´+y˚dæ kÕïq+ #˚sTT+∫
e÷+kÕVü‰sêìï (Á|ü‘˚´øÏ+∫ >√e÷+kÕìï) ‹quÀeTì Á|ü‹»„ #˚sTT+#ê&ÉT.
295
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
Å ¬ø’ düÔ e $TwüqØ\T <ä[‘·T\qT Å ¬ø’ düÔe+˝ÀøÏ rdüT≈£îb˛‘˚ eT‘·e÷]Œ&ç
nsTTq|ü&ÉT, \ø£å àD≤q+<ä Ä~yêdüT\˝À ôV’≤+<äyêìï yê´|æ+|üCÒùdÔ n~
eT‘·e÷]Œ&ç m+<äT≈£î ø±<äT? Ä~yêdüT\T Væ≤+<äTe⁄\T ø±s¡ì kÕe÷õø£
|ü]XÀ<Ûqä ˝Ò ø±<äT, #·{≤º\T ≈£L&É n+{≤sTT. eT] eT‘·e÷]Œ&ç Ŭø’ deÔü $TwüqØ\
$wüj·T+˝À ‘·|üŒsTT‘˚ \ø£å àD≤q+<ä #˚dæq|ü&ÉT ‘·ô|Œ+<äT≈£î ø±<äT? áj·Tq
#˚dæ+~ ˇ|üŒsTT‘˚ yês¡T #˚dæ+~ ˇô|Œ+<äT≈£î ø±<äT?
á y˚Ts¡≈£î \ø£å àD≤q+<ä düs¡dü«‹ø° Ŭø’ düÔe $TwüqØ\≈£L ‘˚&Ü @MT
˝Ò<äT. nsTT‘˚ yês¡T #˚j·Tì |üì n<äq+>± áj·TH=ø£{Ï #˚XÊ&ÉT. Ŭø’ düÔe+
ñìøÏ˙ yê´|æ˙Ô ã\Á|üj÷Ó >∑+‘√ n&ÉTø¶ √e&É+ ˇø£ ø±s¡´Áø£eT+>± rdüTø=Hêï&ÉT.
1971˝À Äj·Tq ø£+<Ûeä ÷˝Ÿ õ˝≤¢˝À ‘·q ø±s¡´ø£˝≤bÕ\T yÓTT<ä\Tô|{Ïqº ‘·sT¡ yê‘·
Ŭø’ düÔe⁄\ô|’q ‘êqT ôV’≤+<äMø£]+∫q Ä~yêdüT\qT ¬s#·Ã>=≥º&É+ ˇø£|üì>±
ô|≥Tº≈£îHêï&ÉT. <ëìø√dü+ ø√+<äT\≈£L bÕD√\≈£L eT<Ûä´qTqï yÓ’s¡T<Ûë´ìï
ìs=àVü≤e÷≥+>± yê&ÉT≈£îHêï&ÉT. á eT<Û´ä ø±\+˝À Á|ür dü+e‘·‡s¡+ >∑T&éÁô|&’ò ,˚
ÁøÏdüàdt dü+ãsê\qT n&ÉT¶ø√e&É+ Äj·Tq nqTj·÷j·TT\T ‘·|üŒìdü]>±
#˚düTÔHêïs¡T. |ü+&É>∑ <ä>∑Z]ø=∫Ãq|ü&ÉT @<√ ˇø£ n\¢] #˚kÕÔs¡T. |ü+&É>∑
dü+ãsê\T »s¡T|ü⁄ø√yê\qï ñ‘ê‡Vü‰ìï uÛÑj·T+‘√ ø£ù|ŒkÕÔs¡T. 2007 ÁøÏdüàdt
y˚&ÉTø£\|ü&ÉT <ä]+>∑u≤&û u≤¢ø˘˝Àì Áu≤Vü≤àDÏ>±yé˝À nø£ÿs¡≈£îsêì $yê<ä+
˝ÒeBdæ õ˝≤¢ yê´|üÔ+>± Ŭø’ düÔe⁄\ô|’q <ë&ÉT\T #˚XÊs¡T. ˇø£|üø£ÿ á |üqT\T
#˚dü÷Ô, ‘·eT‘√ düK´‘· ø√s¡T≈£îqï≥ºsTT‘˚ Ŭø’ düÔyêìï $&ç∫ô|{Ϻ yÓqøÏÿsêyê\ì
ã\e+‘·+ #˚düTÔHêïs¡T. á ª|òüTsYyê|üd”µ (|ü⁄qsê>∑eTq+) ø√dü+ \ø£å àD≤q+<ä
ˇø£ ø£s¡àø±+&ÉqT ≈£L&É s¡÷bı+~+#ê&ÉT. Äe⁄ù|&É‘√ ø£*|æq ˙fi¯ófl ‘ê>±*,
>∑T+&ÉT ^sTT+#·Tø=ì kÕïq+ #˚dæ >∑T&ç˝À <ä+&É+ ô|≥Tºø=ì u…’_˝ŸqT ∫+ù|dæ
Ç+¬ø|ü&ÉsTTHê #·]ÃøÏb˛‘˚ #·∫Ãb˛sTTqfÒ¢qì sêdæyê«*. Ç|ü&ÉT ø£+<Ûäe÷˝Ÿ
õ˝≤¢ qT+&ç bÕ]b˛sTT e∫Ãq Å ¬ø’ düÔe⁄\T yÓqøÏÿb˛sTT ‘·eT }s¡¢˝À
ã‘·ø£<ä\#·T≈£î+fÒ á ø£s¡àø±+&ÉqT Ä#·]+∫ Væ≤+<äTe⁄\T>± e÷sê\qï~
ã»s¡+>¥<äfiŸ ô|&ÉT‘·Tqï wüs¡‘·T. _C…|æ uÛ≤>∑kÕ«$T>± ñqï Ä sêh Á|üuÛÑT‘·«+
á <äTsêàsêZìï ñù|øÏå+#·&Éy˚Tø±ø£, ø±*b˛sTTq, ≈£L*b˛sTTq Çfi¯ófl ‹]–
296
dü+|òtT |ü]yêsY Væ≤+kÕø±+&ÉqT e´‹πsøÏ<ë›+ s¡+&ç
ø£≥Tºø√e&ÜìøÏ düVü≤j·T+ n+~j·T´&É+ e÷Á‘·y˚T ‘·eT |üì n˙, yêfi¯ófl Ä
‘·s¡Tyê‘· b˛sTT }s√¢ ñ+&Ée\dæ+<˚q˙ ˇ‹Ô&ç ô|&ÉT‘·Tqï~. yê]ì ã*
|üX¯óe⁄\T>± n\+ø£]+∫ ã»s¡+>¥<äfiŸ≈£î n|üŒ–düTÔqï~. <ä[‘·T\qT mqï&É÷
Væ≤+<ä÷ düe÷»+˝À uÛ≤>∑+>± #·÷&Éìyês¡T, n+≥sêì‘·Hêìø° yÓ*y˚‘·≈£L
»yêãT>± <ä[‘·T\T m+#·T≈£îqï Ŭø’ düÔe eT‘·+ qT+&ç yê]ì ã\e+‘·+>±
yÓqøÏÿ s¡|æŒ+#·&É+ ˇø£ >=|üŒ ø±s¡´Áø£eT+>± ô|≥Tº≈£îHêïs¡T.
ã\e+‘·|ü⁄ eT‘· e÷]Œ&ÉT\T, Á|ü˝ÀuÛ≤\T n+≥÷ yês¡T Á|ü#ês¡+ #˚düT
ø=+≥THêïs¡T >±˙ Ä y˚Ts¡≈£î ˇø£ÿ πødüT ˝Ò<äT, ˇø£ÿ |òæsê´<äT ˝Ò<äT. Ç~ uÛ≤s¡‘·
<˚XÊìï Væ≤+<ä÷ <˚X¯+>±, uÛ≤s¡‘· sêC≤´ìï Væ≤+<ä÷ sêh+>± ‘·j·÷s¡T
#˚jT· &Üìø=ø£ ≈£îÁ≥ ‘·|Œü y˚sπ @MT ø±<äì Á|ü»\T >∑T]Ô+#ê*. ne÷j·T≈£î\sTTq
Ä~yêdü T \q÷, Ç‘· s ¡ nD>±]q esêZ \ q÷ BìøÏ bÕe⁄\T>± yês¡ T
ñ|üjÓ÷–+#·T≈£î+≥THêïs¡T. Ç~ ˇ]kÕ‡˝À e÷Á‘·y˚T ø±<äT, Ç‘·s¡ ÁbÕ+‘ê\
˝Àq÷ »s¡T>∑T‘·Tqï~. #Û·rÔdt>∑&Ûé˝À dü˝≤«E&ÉT+ düèwæºø£s¡Ô ø±+Á¬>dt Hêj·T≈£î&ÉT
ø±e#·TÃqT >±˙ <ëì b˛wü≈£î\T, <ëìì Á|üuÛÑT‘·«+ #˚‹˝À kÕ<Ûäq+>±
eT\#·T≈£îqïyês¡T Ä sêh _C…|æ bÕ\≈£î\T. e÷y√sTTdüT\º nqTj·÷j·TT\sTTq
Ä~yêdüT\≈£L yê] sê»ø°j·T Á|ü‘·´s¡Tú\sTTq Ä~yêdüT\≈£L eT<Ûä´qTqï
yÓ’s¡T<Ûë´ìï yê&ÉTø=ì, Á|ü‘·´]ú esêZìøÏ Äj·TT<Ûë*∫Ã, #·+ù| ˝…’ôdHé‡ Ç∫Ã
;uÛÑ‘·‡ø±+&É düèwæº+#ês¡T. >∑T»sê‘Y˝Àì Ä~yêd” ÁbÕ+‘ê\˝À øÏsêD≤
es¡Ô≈£î\sTTq uÀÁVü‰ eTTdæ¢+\|ü≥¢ øÏsêD≤ ø={À¢ n|ü\T #˚j·Tø£b˛‘˚ >∑&Éeì
ù|<ä\≈£î+&˚ ìs¡düqqT yê&ÉTø=ì eTTdæ¢+ cÕ|ü⁄\T \÷{° #˚sTT+#ês¡T,
‘·>∑\u…{Ϻ+#ês¡T. ø£+<Ûäe÷˝Ÿ˝À mdt{Ï\≈£L yê] ø£+fÒ #·<äTe⁄˝À ø=+‘·
yÓTs¡T>∑T>± ñqï mdtd\æ ≈£L yÓs’ T¡ <Ûë´\THêïsTT. Ŭø’ deÔü dü+dü\ú T ‘·eT dü÷ÿfi¯flq÷,
ÄdüŒÁ‘·T\q÷ Ŭø’ deÔü ⁄\πø mø£ÿ&Ü |ü]$T‘·+ #˚jT· ø£b˛sTTq|üŒ{Ïø° Ŭø’ deÔü ⁄\sTTq
yê]˝À #·<Tä e⁄|ü≥¢ ÄdüøÔÏ ô|s¡>&∑ +É , #·<Tä e⁄˝À Á|üyX˚ +¯ yÓTs¡T>∑T|ü&&É +É e÷eT÷˝Ò.
#·<äTe⁄‘√ e∫Ãq ‘Ó*$ ‘˚≥\‘√ Ä~yêdüT\ uÛÑ÷eTT\qT bÕD√\T dü«+‘·+
#˚düT≈£îqï |òüT≥q\T, <=+>∑ dü]º|òæ¬ø≥T¢ ô|{Ϻ ñ<√´>±\T bı+~q |òüT≥q\÷
ø=ìï ˝Òøb£ ˛˝Ò<Tä . Á|üC≤ ÁX‚jT· düT‡ ø√πsyê¬ses¡sTTHê nD>±]q esêZ\ eT<Û´ä qTqï
297
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
á yÓ’s¡T<Ûë´ìøÏ #·≥º|üs¡yÓTÆq |ü]cÕÿs¡yÓ÷, sêJe÷s¡ZyÓ÷ m+#·T≈£î+{≤s¡T. ø±˙
dü+|òtT|ü]yêsY nC…+&Ü Á|üC≤ ÁX‚j·TdüT‡ ø±<äT, düe÷»+ô|’q ‘·eT Ä~Û|ü‘·´+.
n+<äTe\¢ Ä yÓ’s¡T<Ûë´ìï yê&ÉTø=ì á s¡ø£ÔbÕ‘·+ düèwæº+#ês¡T.
yê] \ø£å ´yÓTÆq Væ≤+<ä÷ sêÁcÕºìøÏ ns¡ú+ πøe\+ eT‘· sê»´+ ø±<äT.
ø£s¡T&ÉT>∑{Ϻq ì#ÓÃqyÓT≥¢ düe÷C≤ìï s¡÷bı+~+∫ Ç+&çj·÷qT ôd’ìø£
nÁ>∑sê»´+>± eT\#·&É+. eTqT<Ûäsêà˙ï ô|≥Tºã&ç<ëØ <Ûäsêà˙ï s¡+>∑]+∫q
ndüeT düe÷C≤ìï HÓ\ø=*Œ Á|ü|ü+#·+˝À nÁ>∑sê»´+>± yÓ\T>=+<ä&É+.
$ø£è‘·yÓTÆq á \ø£å ´+ ~X¯>± kÕ>∑T‘·Tqï dü+|òtT|ü]yêsY Væ≤+kÕø±+&ÉqT
e´‹πsøÏ+#·&ÜìøÏ Á|üC≤‘·+Á‘· yê<äT\+‘ê eTT+<äT≈£î sêyê\ì |æ\T|ü⁄ìdüTHÔ êï+.
298
Ä~yêd” düe÷C≤ìï $∫äqï+ #˚ùd
Á|üj·T‘êï\qT ‹s¡düÿ]<ë›+
Ä~yêd” Á|ü»˝≤sê ! Ä˝À#·Hê|üs¡T˝≤sê !
#ê˝≤ Ä+<√fi¯q ø£*–+#˚ ø£s|¡ Áü ‘·+ ˇø£{Ï á eT<Û´ä uÛÁÑ <ë#·\+ @C…˙‡˝À
Á|ü‘´· ø£eå TsTT+~. Bìì Á|ü#T· ]+∫q dü+düú ù|s¡T ª»qC≤‹ düTs¡ø±å eT+#Yµ (–]»q
dü+s¡ø£åD dü$T‹ ` Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ) n≥. Ŭø’ düÔeeT‘·+ |ü⁄#·TÃ≈£îqï Ä~yêdüT\≈£î
mdt{Ï ]»πs«wüHé Vü≤≈£îÿ e]Ô+|üCÒj·T≈£L&É<äH˚~ á ø£s¡|üÁ‘·+ kÕsê+X¯+. Ç~
Ä~yêdüT\qT Ŭø’ düÔe⁄\T, Ŭø’ düÔy˚‘·s¡T\T>± $uÛÑõ+∫ n+‘·s¡Z‘· yÓ’wüe÷´\≈£î
ø±s¡D+ ne⁄‘·T+<äq&É+˝À dü+<˚Vü≤+˝Ò<äT.
Ä~yêdüT\ ◊ø£´‘· n‘·´edüs¡eTsTTq Á|üdüTÔ‘· dæú‹˝À á yÓ’wüe÷´ìï
sêCÒj·T&ÜìøÏ |üPqT≈£îqï á ªeT+#Yµ yÓqø£ ñqï<Óes¡T? ˇø£ |üø£ÿ b˛\es¡+
ÁbÕC…≈£îº, eTs√ |üø£ÿ dæ+>∑πsDÏ zô|Héø±dtº ÁbÕC…≈£îº\T KeTà+ õ˝≤¢˝Àì 12
eT+&É˝≤\˝À Ä~yêdüT\ J$‘ê\qT ø£˝À¢\eTj·T+ #˚düTÔHêïsTT. yê{Ïì
m<äTs=ÿq&ÜìøÏ ø±e\dæq dü+ø£\Œ+, ◊ø£´‘· $$<Ûä ø±s¡D≤\e\¢ Ç|üŒ{Ïπø
ø=s¡e&ܶsTT. ◊ø£´‘·qT eT]+‘· ã\+>± ô|+bı+~+#·e\dæq á <äX˝¯ À eT‘·+
ÁbÕ‹|ü~ø£q Ä~yêdüT\qT N*Ã nHÓ’ø£´‘·qT ô|+bı+~düTÔqï M¬ses¡T?
mdt{Ï ]»πs«wüq¢˝À 70 XÊ‘êìï Ŭø’ düÔe+ |ü⁄#·TÃ≈£îqï 18 XÊ‘·+ eT+~
bı+<äT‘·THêïs¡˙, 82 XÊ‘·+>± ñqï ªndü˝…’q yÓqTø£ã&ɶ ;<ä –]»qT\Tµ 30
XÊ‘·+ ]»πs«wüHé e÷Á‘·y˚T bı+<äT‘·THêïs¡˙ á ø£s¡|üÁ‘·+˝À nHêïs¡T. Ç$
mes¡T rdæq ˝…ø£ÿ\T? @ ÁbÕ+‘êìøÏ #Ó+~q$? @ õ˝≤¢≈£î #Ó+~q$? m|ü&ÉT
rdæq$? ndü\T dü‘·´+ @$T≥+fÒ Ä~yêd” Á|ü»\≈£î ñeTà&ç>± Ç∫Ãq
]»πs«wüHé Vü≤≈£îÿ˝À dæ+Vü≤uÛ≤>∑+ @C…˙‡ ÁbÕ+‘ê\≈£î yÓ\T|ü\ ìedæ+#˚ ‘Ó>\∑ T,
yÓ\T|ü* qT+&ç @C…˙‡˝ÀøÏ á eT<Û´ä ø±\+˝À Á|üy•˚ +∫q ‘Ó>\∑ T bı+<äT‘·T+&É>±
nHê~>± @C…˙‡˝À ñ+≥Tqï Ä~yêdüT\T #ê˝≤ ‘·≈£îÿe>± bı+<äT‘·THêïs¡T.
e÷qe Vü≤≈£îÿ\ y˚~ø£ (HRF) ø£s¡|üÁ‘·+, 28.6.2009
299
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
BìøÏ eT‘·+‘√ @MT dü+ã+<Ûä+˝Ò<äT. á ø±s¡D+>± mdt{Ï ]»πs«wüHéqT
eØZø£]+#ê\ì @C…˙‡˝À ìedædüTÔqï Ä~yêdüT\T m|üŒ{ÏqT+&√ &çe÷+&é
#˚düTÔHêïs¡T. n~ me] MT<ë <˚«wü+‘√ #˚düTÔqï &çe÷+&é ø±<äT. Hê´j·T+
ø√dü+ #˚düTÔqï~. ô|’>± n~ @C…˙‡ Ä~yêdüT\ ◊ø£´‘·qT ã\|ü]#˚ &çe÷+&ÉT.
yê] dü+|òüT{Ï‘· X¯øÏÔì ô|+#˚ &çe÷+&ÉT. <ëì kÕúq+˝À ◊ø£´‘·qT ã\V”≤q|ü]#˚
á &çe÷+&ÉT me] Á|üjÓ÷»Hê\ ø√dü+ rdüTø=düTÔHêïs¡T?
eT‘·+ e÷s¡TÃ≈£îHêï Ä~yêdüT\T Ä~yêdüT\T>±H˚ >∑T]Ô+#·ã&É‘ês¡ì
sêC≤´+>∑+˝Àì Ä]ºø£˝Ÿ 342 øÏ+<ä sêh|ü‹ C≤Ø #˚dæq Ä<˚X¯+ #Ó|ü⁄Ôqï
dü+>∑‹ á ø£s¡|üÁ‘·+ y˚dæq ªeT+#Yµ≈£î ‘Ó\TdüT. nsTT‘˚ Ä Ä<˚XÊìï
düe]+#ê\qï~ M] ø√]ø£. ªdüTÁ|”+ø√s¡Tº #Ó|æŒHêµ Á|üuÛÑT‘ê«\T düe]+#·&É+
˝Ò<äì nHêïs¡T. Ç~ nã<ä∆+. düTÁ|”+ø√s¡Tº m|ü&ÉT #Ó|æŒ+~? @ rs¡TŒ˝À
#Ó|æŒ+~? ndü\T sêh|ü‹ Ä<˚XÊìï düe]+#·eTì Ä<˚•+#˚ n~Ûø±s¡+
düTÁ|”+ø√s¡Tº≈£î ˝Ò<˚. n~Ûø±s¡+ ˝Òì á |üì düTÁ|”+ø√s¡Tº m+<äT≈£î #˚düTÔ+~?
ªVü≤]»qT˝À¢ eT‘·+ e÷]‘˚ mdtdæ C≤_‘ê qT+&ç ‘=\–+∫y˚kÕÔs¡T.
eT] –]»qT\≈£î n˝≤ m+<äT≈£î ˝Ò<Tä ?µ nì á ø£s|¡ Áü ‘·+ Á|ü•ïdüT+Ô ~. <ä[‘·T\T
@ eT‘êìøÏ e÷]Hê mdtdæ ]»πs«wüHé ø√˝ÀŒs¡T. uÖ<ä∆+, dæ≈£îÿ, C…’q eT‘ê\≈£î
e÷]‘˚ mdtdæ\T>±H˚ ø=qkÕ>∑T‘ês¡T. Ŭø’ düÔe+, ÇkÕ¢+ |ü⁄#·TÃ≈£î+fÒH˚ mdtdæ
Vü≤À<ë ø√˝ÀŒ‘ês¡T. á $eø£å nHê´j·TeT˙, <ä[‘· Å ¬ø’ düÔe⁄\q÷ <ä[‘·
eTTdæ¢+\q÷ ≈£L&É mdtdæ\T>± >∑T]Ô+#ê\˙ Çyê«fi¯ <ä[‘· dü+|òü÷\T &çe÷+&é
#˚düTÔHêïsTT. Á|üC≤‘·+Á‘· X¯≈£îÔ\T düeT]údüTÔHêïsTT. <ëìøÏ $s¡T<ä∆+>± Ä $eø£åqT
Ä~yêdüT\˝À Á|üy˚X¯ô|{≤º\ì ø√s¡&É+ @$T{Ï?
ªeT‘·+ e÷]q –]»qT\T n≥T n\Œdü+U≤´≈£î\ (yÓTÆHê]{°\) ù|s¡,
Ç≥T –]»qT\ ù|s¡ ¬s+&ÉT s¡ø±\ Á|üuÛÑT‘·« kÂø£sê´\T bı+<äT‘·THêïs¡Tµ nì
á ø£s|¡ Áü ‘·+ n+≥T+~. yÓTHÆ ê]{°\T>± yês¡T bı+<äT‘·Tqï ªÁ|üuTÑÛ ‘·« kÂø£sê´\Tµ
@$T{Ï? ˇø£ÿf…ÆHê #Ó|üŒ>∑\sê? yÓTÆHê]{°\≈£î yÓTÆHê]{°\T>± uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À
ñqï Vü≤≈£îÿ ˇø£ÿfÒ. n~ ‘·eT dü+düÿ è‹˙, dü+Á|ü<ëj·÷\q÷ ø±bÕ&ÉT≈£îH˚
300
Ä~yêd” düe÷C≤ìï $∫äqï+#˚ùd Á|üj·T‘êï\qT ‹s¡düÿ]<ë›+
Vü≤≈£îÿ, ‘·eT dü«+‘· $<ë´dü+düú\T @sêŒ≥T #˚düT≈£îH˚ Vü≤≈£îÿ. nsTTHê
Ŭø’ düÔe⁄˝…ø£ÿ&Ü πøe\+ Ŭø’ düÔe⁄\ ø√düy˚T $<ë´dü+düú\T @sêŒ≥T #˚düTø√˝Ò<äT.
Ŭø’ düÔe $<ë´dü+düú\˝À n+<ä]ø° m|ü&É÷ düe÷q+>± Á|üy˚X¯+ ñ+~.
ª–]»qT\ eTÚ*ø£ $XÊ«kÕ\qT, dü+düÿ è‹ì, |üs¡+|üsê>∑‘· Ä#ês¡
e´eVü‰sê\qT |ü]s¡øÏå+∫ ì\|ü&Éy˚T ‘·eT \ø£å ´+µ nì á ø£s¡|üÁ‘·+ y˚dæq
yês¡T n+≥THêïs¡T. n~ >ös¡$+#·<ä>∑Z Ä˝À#·H˚. ˇø£|üø£ÿ ÁbÕC…≈£îº\T, >∑qT\T,
|ü]ÁX¯eT\ ø√dü+ uÛÑ÷ùdø£s¡D, eTs=ø£|üø£ÿ –]»H˚‘·s¡T\ uÛÑ÷$T <ëVü≤+
Ä~yêdüT\ ñìøÏô|’q ô|<Ó›‘·TÔq <ë&ç #˚düTÔqï|ü&ÉT Ä~yêdüT\T ˇø£ÿ{Ï>±
ì\ã&ç Á|ü‹|òüT{Ï+#ê\+fÒ ‘·eT kÕ+düÿ è‹ø£ >∑T]Ô+|ü⁄q÷ Á|ü‘˚´ø£‘·q÷
ø±bÕ&ÉTø√e&É+ #ê˝≤ nedüs¡+. nsTT‘˚ BìøÏ Å¬ø’ düÔe eT‘·e÷]Œ&ç ˇø£ÿfÒ
$s√~Û m+<äTø£sTT+~? Ä~yêdüT\ ª|üs¡+|üsê>∑‘· Ä#ês¡ e´eVü‰sê\≈£îµ
e´‹πsø£+>± mìï ôV’≤+<äe Ä#êsê\÷, Ä˝À#·q\÷ Çyêfi¯ Ä~yêdüT\
dü+düÿ è‹˝ÀøÏ Á|üy˚•+#·˝Ò<äT? |ü≥ºD≤\˝À ñ<√´>∑Ø‘ê´ ñ+≥Tqï Ä~yêdüT\T
ô|[flfi¯ófl, |ü+&É>∑\T Ä~yêdüT\ Ä#ês¡+ Á|üø±s¡+ ø±ø£ ôV’≤+<äe dü+düÿ è‹ì
nqTdü]+∫ #˚düTø√e&É+ ˝Ò<ë? Çyê[º Ä~yêd” j·TTe‘·sêìøÏ ôV’≤+<äe
|ü⁄sêD≤\‘√ ñqï |ü]#·jT· + Ä~yêd” >±<∏\ä ‘√ ñ+<ë? Ç+ø=+#Ó+ #·<Tä e⁄ø=ì
ô|<ä› }s¡˝¢ À ñ+≥Tqïyês¡T bÕXÊÑ·´ kÕ+düÿ è‹ø£ Ø‘·T\≈£î ˝ÀqTø±e&É+ ˝Ò<ë?
ˇø£ÿ Ŭø’ düÔe eT‘·e÷]Œ&çH˚ m+<äT≈£î y˚˝…‹Ô #·÷bÕ*? uÛÑÁ<ë#·\+ ôV’≤+<äe
|ü⁄D´πøåÁ‘·+ ø±ã{Ϻ Ä }]˙ <ëì#·T≥÷º 10 øÏ˝ÀMT≥s¡¢ ÁbÕ+‘ê˙ï @C…˙‡
#·{≤º\ |ü]~Û qT+&ç ‘=\–+#ê\ì Ä }]˝Àì –]»H˚‘s· T¡ \T #˚dTü qÔ ï &çe÷+&ÉT
Ä~yêd” Á|ü»\ ñìøÏô|’q, ndæÔ‘·«+ô|’q <ë&çø±<ë? <ëì >∑T]+∫ á ªeT+#Yµ
@eT+≥T+~?
Ä~yêd” Á|ü»\ ◊ø£´‘· ì$T‘·Ô+ Ä~yêd” dü+düÿ è‹ô|’q ñqï nìï
nq´ Á|üu≤Û yê\q÷ ‹s¡dÿü ]+#·&ÜìøÏ me¬sH’ ê dü÷Á‘·ã<ä+∆ >± ø£èwæ#d˚ qæ ≥ºsTT‘˚,
<ëì kÕ<Ûë´kÕ<Ûë´\ >∑T]+∫ m+‘· dü+<˚Vü≤+ ñHêï Ä ø£èwæì Ä~yêd” Á|ü»\
y˚T\T ø√πsyês¡+<äs¡÷ >ös¡$kÕÔs¡T. ø±˙ ˇø£ÿ Ŭø’ düÔyêìï y˚s¡T#˚dæ <ëìô|’q
<ë&ç#˚ùd yÓ’K]ì Vü≤]¸+#·˝ÒeTT.
301
 eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ
mes√ ‘Ó*k˛ ‘Ó*j·Tø√ ˇø£ ø£s¡|üÁ‘·+ y˚ùdÔ <ëì >∑T]+∫ Ç+‘· #·s¡Ã
m+<äT≈£î+{≤πsyÓ÷. Ç~ ‘Ó*k˛ ‘Ó*j·Tø√ y˚dæq ø£s¡|üÁ‘·+ ø±<äT. Ä~yêd”
düe÷C≤ìï ‘·eT n<äT|ü⁄˝ÀøÏ ‘Ó#·TÃø√e&É+ ø√dü+ <ëìì ¬s+&ÉT esêZ\T>±
N*à |òüTs¡¸D\T ô|{Ϻ Væ≤+düqT ¬s#·Ã>=fÒº nC…+&Ü eTq <˚X¯+˝À #ê˝≤#√≥¢
Ç|üŒ{Ïøπ neT\e⁄‘·Tqï~. Bì yÓqø£ ñqï~ ÄsYmdtmdt, $X¯«Væ≤+<ä÷|ü]wü‘˝Y .Ò
#Û·rÔdt>∑&Ûé˝À n~ dü˝≤«E&ÉT+ s¡÷|ü+ rdüT≈£î+~. <ëìì yÓTT<ä\Tô|{Ϻ+~
ø±+Á¬>dt Hêj·T≈£î&ÉsTTHê n~ Ä sêh _C…|æ Á|üuÛÑT‘·«+ Ä<Ûä«s¡´+˝À q&ÉTdüTÔqï
$wüj·T+ ‘Ó*dæ+<˚. _C…|æ Hêj·T≈£î&ÉT yÓ+ø£j·T´ Hêj·TT&ÉT yÓTTqï{Ï
mìïø£\|ü&ÉT <˚X¯+˝À yê] ≈£L≥$T>±ì n~Ûø±s¡+˝ÀøÏ e∫Ãq≥ºsTT‘˚
dü˝≤«E&ÉT+qT Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ˝Àq÷ @sêŒ≥T #˚kÕÔeTHêï&ÉT. n~ »]–q≥ºsTT‘˚
m+‘· #˚≥T #˚j·T>∑\<√ uÛÑÁ<ë#·\+ ÁbÕ+‘·yêdüT\≈£î ‘Ó\TdüT. m+<äTø£+fÒ
dü˝≤«E&ÉT+ u≤~Û‘T· \T ô|<ä› dü+K´˝À uÛÁÑ <ë#·\+ &ç$»Hé≈î£ e\dü e∫à #êe˝Òø£
ã‘·T≈£î‘·Tqï Bqdæú‹˝À J$‘·+ yÓfi¯flBdüTÔHêïs¡T. ˇ]kÕ‡ sêh+ ø£+<Ûäe÷˝Ÿ
õ˝≤¢˝À n<˚ nC…+&Ü y˚s=ø£ s¡÷|ü+˝À neT\sTT+~. Ä~yêdüT\qT <ä[‘·
Ŭø’ düÔe⁄\ô|’øÏ ¬s#·Ã>={Ϻ ne÷qTwü+>± <ë&ÉT\T #˚sTT+#ês¡T. n~Ûø±]ø£ ˝…ø£ÿ\
Á|üø±s¡yT˚ 39 ÁbÕD≤\T b˛j·÷sTT, y˚\eT+~ ã\e+‘·+>± ìsê«dæ‘T· \j·÷´s¡T.
Ä nC…+&Ü eTs=ø£ s¡÷|ü+˝À uÛÑÁ<ë#·\+˝À neT\T ø±yê\ì eTq+
ø√s¡T≈£î+≥THêïe÷? Ä~yêd” düe÷»+ Å ¬ø’ düÔe⁄\T`Ŭø’ düÔy˚‘·s¡T\T n+≥÷
¬s+&ÉT>± N* |òüT]¸+#·Tø√yê\ì ø±+øÏådüTÔHêïe÷? Ä~yêdüT\˝À á dü+|òüTs¡¸D
me]øÏ y˚T\T #˚düTÔ+~? m˝Ÿ{ÏÄsY #·{≤ºìï düe]+#ê\ì &çe÷+&é #˚düTÔqï
–]»H˚‘·s¡T\≈£î, Ä~yêd” ÁbÕ+‘êìï ã\e+‘·+>± U≤∞#˚dæ zô|Héø±dtº
u§>∑T>Z q∑ T\T $kÕÔs+¡ >± HÓ\ø=˝≤Œ\ì #·÷düTqÔ ï dæ+>∑sπ DÏ u§>∑TZ >∑qT\ ø£+ô|˙øÏ,
@&ÉT @C…˙‡ eT+&É˝≤\qT eTT+∫ øÏ+~ ÁbÕ+‘êìøÏ ˙[fl#˚Ã b˛\es¡+ &Ü´+
ø£&ÉT‘·Tqï Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ ‘·|üŒ Ä~yêdüT\πøyÓTÆHê y˚T\T #˚düTÔ+<ë?
Ä˝À∫+#·eT˙, $∫äqïø£sy¡ TÓ qÆ Ç≥Te+{Ï Á|üjT· ‘êï\qT ‹s¡dÿü ]+#·eT˙
Ä~yêd” Á|üC≤˙ø±ìøÏ y˚TeTT $»„|æÔ #˚düTÔHêï+.

302 303