ISI GER KAZANIMLI DEKEN AKIKAN DEBL (VRV/VRF) KLMA SSTEMNN TERMODNAM VE AKI KONTROLU

Mustafa EYRBOYUN

ZET Ayn anda hem stma hem serinletme gerektiren iklimlendirme uygulamalarnda drt borulu sulu sistemlerin yerine kullanlan, s geri kazanml deiken akkan debili klima sistemlerinin (VRV/VRF) kullanm son yllarda yaygnlamaktadr. nk bu sistemler binann yllk stma/soutma enerji harcamasnda %30lara varan enerji tasarrufu salayabilmektedirler. Ancak sistemlerin kurulum masraflar yksektir. Bunda da, retim maliyetinin yksek olmas yannda Trkiyede kullanlan sistemlerin tamamnn ithal yoluyla karlanmasnn nemli rol vardr. En basit split klima cihaznn kontrol bile ciddi bir elektronik kontrol donanm ve yazlm gerektirmektedir. Yazlm, sistem zerindeki belirli noktalardan elde edilen verileri srekli olarak ileyerek, en iyi (optimum) koullarda almasalar. VRV/VRF sistemlerinde kontrol ilemi ok daha karmak yapdadr. Kontrol sistemi, her odann talep ettii stma veya serinletme ihtiyacna gre o odaya gnderilmesi gereken akkan debisini belirleyerek, kompresrn buna uygun koullarda almasn salar.Kompresrden kan akkann istenen debi ve fazda i nitelere datlmas; i, d ve BS nitelerindeki valflerle salanr. Kontrol sistemi, cihazlarn bamsz veya birlikte almalarna imkan tanr. Bu almada deiik iletme koullar iin sistemin edeer devreleri oluturularak akkan debileri hesaplanm ve akkann niteler iinde izledii yol gsterilmitir. Anahtar Kelimeler: IsGeri KazanmlVRV, VRF Termodinamii,Soutucu Akkan Ak Kontrolu

ABSTRACT Heat recovery variable refrigerant ow (VRF/VRV) systems are widely used recently instead of four pipe system which requires both cooling and heating applications, simultaneously. Because, these systems provide 30% annual energy saving in cooling and heating energy consumption.However, installation cost of these systems is high. High costs are not only caused by high production costs but also they are affected byonly imported products used in Turkey. Even control process of a simplest split air conditioner requires a high level electronic hardware and software. The software provides optimum working conditions by continuous processing data which are collected from specified points on the. The control process of the VRV/VRF systems has more complex structure. The control system providesappropriate working conditions for compressor by determining coolant flow rate which depend on the demand of cooling or heating rate for every room. Distribution of desired mass flow rate and phase state of coolant, which leaves compressor, is provided by control valves in outdoor, indoor and BS units. Control system enables the devices work together or individually. In this study, coolant flow rates for different working conditions are calculated by using equivalent circuits were introduced and showed route of coolant in the piping system. Key Words: Heat Recovery VRV, Thermodynamics of VRF, Coolant Flow Control

1. GR Trkiyede son yllarda klima cihazlarnn retimi ve sat hzla artmtr. Ekonomik kalknmaya paralel olarak artan alm gc ve bunun sonucu olarak artan konfor talebi dikkate alndnda nmzdeki yllarda bu artn devam edecei aktr. Bu art, hem klima sistemlerinde hem de bireysel kullanma ynelik klima cihazlarnn satlarnda olacaktr. Byk tesislerde kurulan merkezi klima santrallarnn bir ksm yerli imalt olmakla birlikte; kompresr, kontrol sistem ve elamanlar, hatta youturucu ve buharlatrc serpantinleri ksmen ithal yoluyla karlanmaktadr. Bireysel klima cihazlarnda yerli retim yannda dorudan yabanc markalarla sata sunulmakta ya da ad yerli olsa bile, iindeki paralar yurtdndayaptrlan retime dayal cihazlardr. Dolaysyla dnya klima piyasas iin Trkiye,daha ok,tketici konumundadr. Merkezi klima sistemleri iinde deiken akkan debili sistemler de son yllarda hzla pazar payn artrmaktadr (ekil 1). Bu rnler, VRV ve VRFgibi isimlerle, deiik firmalar tarafndan retilip pazarlanmaktadr. Markalara gre kk deiiklikler gsterseler de hemen hepsinin alma prensipleri ayndr. VRF/VRVklima sistemleri; bir d nite ile akkan datclar yardmyla birden ok i nitenin, birbirinden bamsz olarak kontrol edilebildii direkt genlemeli klima sistemleridir. Is geri kazanml tiplerinde i niteler birbirinden bamsz olarak biri stma yaparken, dieri soutma yapabilir. Her i nitenin ihtiya duyduu soutucu akkan miktar devir says deiken olan (invertr kontroll) kompresr veya kompresrlerle salanr. Is Geri KazanmlDeiken Debili Klima Sisteminin (IGK-VRF) alma prensibi daha nce bu kongrede sunulan bir bildiride ksaca anlatlmtr [1]. VRF sistemlerin projelendirilme esaslar da [2] no.lu kaynakta verilmitir.

(a)

(b)

ekil 1. VRF/VRV Klima i ve d nite ithalat miktarlar. *: Oran verilmemi, byk arlk ithalattr [3]. zellikle i ksmlarnda yeme-ime mekanlarnn bulunduu al-veri merkezilerinin i blmleri serinletme ihtiyac duyarken, d duvara yakn blmlerin stlmas (ya da tersi) gerekebilir. Ayn ekilde mterilerine konfor taahht eden byk otellerde, mevsim gei dnemlerinde binann kuzeye bakan cephelerinde stmaya ihtiya duyulurken, gneye bakan cephelerinde serinletme gerekebilir. Bina iindeki bamsz bir blmn stma ya da soutma yk; kullanm amacna bal olarak, iindeki insan ve alan elektrikli cihazlarn saysna gre ya da gne nlarnn geli asna bal olarak ayn gn iinde de deikenlik gsterebilir. IGK-VRF Sistemlerinin en nemli zellii; ayn d niteye bal i nitelerde birbirinden bamsz olarak stma veya soutma yaplabilmesidir. Istma ya da soutma ykndeki deimelere karn oda iinde istenen scaklk deerleri ya sistemi dur-kalk eklinde altrarak ya da oda iindeki nitelerden geen akkan debisini deitirerek salanabilir. Gnmzde bu, akkan debisini deitirerek salanmaktadr. Oda iindeki nitelerde akkan debisinin deiken olmas, sonuta kompresrlerdeki akkan debisinin de deiken olmas demektir. Bu da deiken devirli kompresrler ile salanmaktadr. Kk g gerektiren uygulamalarda tek bir deiken devirli kompresr kullanlrken, byk sistemlerde biri sabit, dieri deiken devirli ya da ikisi de deiken devirli kompresr beraberce kullanlmaktadr. Bu durum tamamen retici firmalarn tercihleriyle ilgilidir. Deiik iletme koullarna uygun devirde alan kompresrlerin, elektrik

tketimleri sabit devirlilere gre daha az olduu gibi dur-kalk srasnda oluacak grlt de ortadan kaldrlm olmaktadr. Merkezi sistemlere ihtiya duyulan, daha byk stma/soutma yklerinin olduu binalarda ise birden ok d nite birbirine balanarak VRF sistemleri merkezi zm retilebilmektedir. VRV sistemlerinin 1980lerden gnmze kaydettii geliim ayrntl olarak Aynur [4] tarafndan verilmitir. JinqiangXuveZiping Feng tarafndan, VRV sisteminin ok deikenli, nonlineer, gecikme zamanl ve deiken zamanlkarekteri olduu kabulyle; buharlatrcl VRV sisteminde scaklk kontrol iin gl ve kendi kendine uyum salayan, iki kademeli Fuzy Oransal ntegral Derivative (FPID) kumanda tasarlanm ve simule edilmitir [5]. ZHOU et al. [6] VRV hava artlandrma (klima) sisteminin enerji performansn artrmak iin yeni bir simlasyon modl gelitirmiler ve bina enerji simlasyon program EnergyPlusn (ABD) kabul ettii esaslara uygun ekilde deneysel olarak geerliliini gstermilerdir. Ayn almada yaptklar testlerle, VRV sisteminin ksmi yklerde daha yksek performans sergilediini gstermilerdir. IGK-VRF Sistemlerinin bir btn olarak anlalmas ve kontrol sisteminin gelitirilmesi; makine, elektronik, bilgisayar ve elektrik mhendislii alannda uzmanlarn bir arada almasn gerektirir. Bu almada, sistemin iyapsna ve termodinamiine girilerek ak kontrolunun nasl yapld zerinde durulacaktr. Bununla amalanan; deiken debili sistemlerinin kontrol algoritmasnn oluturulmasna katk salamak iin bir ilk adm atmaktr.

2. TERMODNAMK ANALZ 2.1. Temel Bilgi Istma ya da soutma yk gn boyu deikenlik gsteren bir uygulamada, o gn boyunca d scaklktaki deiim, yaz ile k arasndaki deiime gre daha az olacaktr. Dolaysyla IGK-VRF sisteminde soutucu akkann (bundan sonra yalnz akkan olarak adlandrlacaktr) buharlama ve youma scaklklar, dolaysyla kompresrn alt basn aral yazn baka, kn baka olabilecektir. Bu almada karlatrma yapabilmek iin akkann buharlama ve youma scakl tm farkl iletme koullar iin ayn alnmtr. alma boyunca tm hesaplamalar iin soutucu akkan olarak gnmzde kullanlan R-410A alnm; buharlama scakl +7 C, youma scakl ise +55 C seilmitir. Basnlar ise, srasyla bu scaklklara karlk gelen 9.90 bar buharlama ve 33.96 bar youma basnlardr. Kzdrma ve ar soutma deerlerinin her biri 5 K alnmtr. IGK-VRF Sistemleri yalnz soutma (klima) veya yalnz stma yapan (s pompas) iki sistemin birletirilerek tek bir sistem olarak altrlmas esasna dayanmaktadr. Bir odadan s ekilirken, dier odaya s verilmesi gerektiinde, s ekilen odada buharlatrc, s verilen odada youturucu bulunmas gerekir. O halde sistemde bulunmas zorunlu olan buharlatrc ve youturucunun uygun yerletirilmesiyle iki ayr sistem yerine, tek bir sistemle iki i birden grlm olacandan daha ekonomik bir zm retilmi olur. ekil 2de bu durum ematik olarak gsterilmitir. Soutma yaplan odadan buharlatrcn ektii s Qb = 5 kW, stma yaplan odaya youturucunun verdii Qy = 5 kW olarak alnmtr. ki odann birbirinden bamsz olarak alan sistemlerle soutulmas/stlmas halinde bu yklerin karlanmas iin gerekli R-410A ktlesel debisi, yukarda verilen buharlama ve youma scaklklar iin oluturlanLnP-h diyagramndaki evrimden (ekil 3) okunan entalpiler kullanlarak, srasyla ve olarak hesaplanmtr. Bu iki sistemin birletirilmesiyle elde edilen VRF sisteminde ise yalnz debideki akkan yeterli olmaktadr. Hesaplamalar iin kullanlan formller aada verilmitir. Soutma yapan i nitede bulunan s deitirici, buharlatrc olarak altndan akkann ald s: (1)

Buradan, (2) Istma yapan i nitede bulunan s deitirici youturucu olarak altndan, akkann ald s: (3) Buradan, (4)

SOUTULAN ODA 1.25 kW

SOUTULAN ODA

6.25 kW 1.25 kW

5 kW

5 kW

ISITILAN ODA 5 kW

1.25 kW

ISITILAN ODA

4 kW 1 kW

5 kW

Toplam Kompresr Gc = 1.25 + 1 = 2.25 kW

Toplam Kompresr Gc = 1.25 kW

ekil 2. IGK-VRF Sisteminin temel alma ilkesi. ekil 2den grld gibi; 2.25 kWlk toplam kompresr gc yerine 1.25 kWlk kompresr ile ayn amaca ulalmaktadr. G kazanc = 1(1.25/2.25) = 0.44 olmaktadr. Istlan ortamn s ihtiyac 6.25 kW olsayd kazan %50 olurdu.

ekil 3. evrime ait LnP-h diyagram (RefUtil [7] ile oluturulmutur). Eitlik 1-4deki entalpi terimleri, ekil 3deki noktalara ait olup; deerleri, basn ve scaklk deerleri ile birlikte izelge 1de verilmitir. IGK-VRF sistemine ait debi hesaplarnda da ayn entalpi deerleri kullanlmtr. Tablo 1. Soutma evrimine ait seilen ve bulunan deerler (Deerler RefUtilden [7] okunmutur). Sembol (Tb) (T y ) 1 2 3 4 T (C) 7 55 12 82.54 50 7 P (Bar) 9.90 33.96 9.90 33.96 33.96 9.90 h (kJ/kg) ----431.85 466.80 292.19 292.19

Buharlama Scakl Youma Scakl Kompresr girii Kompresr k Youturucu k Buharlatrc girii 2.2. IGK-VRF Sistemi Debi Hesaplar

IGK-VRF Sisteminde i niteler iin debi hesaplar, Eitlik 1-4 ile yaplabilir. Ancak kompresrden geen akkan miktarn hesaplamak iin sistemin boru emasnn karlp zerinde akkan ynleri dikkate alnarak ilem yaplmaldr. Bu almada, hem sistemin ileyiinin daha iyi anlalmasn hem de kompresr yknn hatasz olarak hesaplanmasn salamak amacyla farkl iletme durumlarna karlk, sistemi basit soutma evrimine dntren edeer devreler oluturulmutur. Farkl iletme artlar olarak [8]de verilen durumlar ele alnmtr.Her birinin stma ya da soutma yk 5 kW olarak alnan toplam drt i ve bir d niteden oluan sistem iin be farkl iletme koulu yledir: Durum A B C D E letme ekli 4 nite de soutma yapyor 3 nite de soutma, 1 i nite stma yapyor 2 nite de soutma, 2 i nite stma yapyor 1 nite de soutma, 2 i nite stma yapyor 4 nite de stma yapyor

ekil 4de bu iletme durumu, alnd kaynaktaki halleriyle ve bu almada hesaplanan akkan debileri zerlerine ilenmi olarak verilmitir. A ve E iletme durumlar iin kompresrden geen akkan debisi, i nitelerden geen akkan debilerinin toplamna eittir. B, C ve D iletme koullar

iin bu durum farkldr. Bu iletme durumlar iin kompresrden geen akkan debileri ancak sistemin boru emasndan, ak ynleri izlenerek bulunabilir. Debi deerleri RefUtil yazlm [7] ile bulunmutur. Ayrca Eitlik 2 ve 4 kullanlarak da hesaplanabilir. 3 nite soutma, 1 i nite stma yapmas halinde (Durum B), soutma yapan i nitelerden geerek kompresre gelen akkann bir ksm, kompresrden kta stma yapan i niteyi de beslemeye yeteceinden toplam akkan debisine esas olarak yalnz soutma yapan i nitelerin yklerinin toplanmas yeterlidir. Her durum iin oluturulan edeer devreler ekil 5de topluca verilmitir.

a) (A) letme Durumu: nitelerin hepsi soutma modunda alyor.

b) (B) letme Durumu: nitelerden soutma, biri stma modunda alyor.

c) (C) letme Durumu: ki i nite soutma, iki i nite stma modunda alyor.

d) (D) letme Durumu: Bir i nite soutma, i nite stma modunda alyor.

e) (E) letme Durumu: Btn i niteler stma modunda alyor. ekil 4. Deiik iletme koullar iin borulardaki akkan debileri (ekil zerindeki birimsiz saylar, kg/s olarak debi deerlerini gstermektedir).

D nite: 25 kW 5 kW Kompresr K.V. nite-1: 5 kW K.V. nite-2: 5 kW K.V. nite-3: 5 kW K.V. nite-4: 5 kW letme Durumu: A D : 2.5 kW D.A.V. nite-3: 5 kW D.A.V. nite-4: 5 kW 2.5 kW Kompresr Wk K.V. nite-1: 5 kW K.V. nite-2: 5 kW letme Durumu: C K.V. K.V. K.V. K.V. Wk D.A.V.

D : 13.75 kW nite-4: 5 kW 3.75 kW Kompresr Wk nite-1: 5 kW nite-2: 5 kW nite-3: 5 kW letme Durumu: B D.A.V. nite-2: 5 kW D.A.V. nite-3: 5 kW D.A.V. nite-4: 5 kW 3.0 kW Kompresr Wk

nite-1: 5 kW D : 7.0 kW letme Durumu: D

D.A.V. nite-1: 5 kW D.A.V. nite-2: 5 kW D.A.V. nite-3: 5 kW D.A.V. nite-4: 5 kW 4.0 kW Kompresr Wk K.V. D : 16.0 kW letme Durumu: E ekil 5. IGK-VRF Sisteminin deiik iletme durumlarna karlk gelen edeer soutma evrimleri. Be farkl iletme durumu iin hesaplanan debiler ve bu debilerin hesaplanmasna esas olan i stma/soutma ykleri ekil 5te ilgili niteler zerinde ve izelge 2de tablo olarak gsterilmitir. Tm i nitelerin soutma modunda alt durum, kompresrden geen akkan debisinin en yksek olduu durumdur. Dolaysyla kompresrn tam kapasitesi bu deer esas alnarak belirlenmelidir. Dier durumlardaki kompresr debileri bu deere blnerek kompresr yklenme oranlar hesaplanm ve bu deerler de izelge 2de sunulmutur. B,C ve D durumlarnda her bir nitenin ihtiya duyduu miktarda akkan yollu vana, debi ayar vanas ve elektronik kontrollu genleme vanas gibi elemanlarla kontroll olarak ilgili nitelerden geerek, istenen oda scakln salar. Tablo 2. IGK-VRF Sisteminde deiik iletme artlar iin kompresr yklenme oranlar. (Hesaplar R410A iinTb = 7 C, Ty = 55 C, 5C kzdrma ve 5 K ar soutma esas alnarak yaplmtr.) LETME DURUMU A Yalnz Soutma 3 nite Soutma B 1 nite Istma 2 nite Soutma C 2 nite Istma 1 nite Soutma D 3 nite Istma E Yalnz Istma nite Ykleri kW 20 15 5 10 10 5 15 20 Toplam Yk kW 20 20 20 20 20 Qb kW 20 15 10 12 16 Isl Ykler ve Debiler Qy Wk Ktlesel Debi kW kW kg/s 25.00 5.00 0.1432 18.75 12.50 15 20 3.75 2.50 3.00 4.00 0.1074 0.0716 0.0859 0.1145 Kompresr Yklenme Oran 1.00 0.75 0.50 0.60 0.80

3. AKI KONTROLU IGK-VRF sisteminde ak kontrolunun anlalmas iin sistemi oluturan d nite, i nite ve BS nitesinin iyaplarnn incelenmesi gerekmektedir.

3.1 D nite D nite, kompresr ve d nite s deitiricileri iinde bulunduran elamandr. Ancak sistem bunlarn dnda drt yollu vana, tek ynl vana, selenoid vana, elektronik genleme vanas, basn dzenleme vanas, filtre, ok sayda termostat, yksek ve alak basn duyargalar, ya ayrc, klcal boru gibi ok sayda eleman iermektedir. Btn sistemden toplanan scaklk verilerinin ilenerek en uygun akkan debisinin hesaplanmasn salayan bir de ilemci bulunmaktadr. lemci, bir bilgisayar kart (PC card) zerinde bulunur ve zerine, kullanlan akkana bal olarak alan yazlm yklenmi haldedir. D niteler baka d nitelere balanmay salayacak donanm da bulundurmaktadrlar. PC kart zerinde bulunan anahtarlar ile i nitelerin bamsz almas ya da bazlarnn grup olarak tanmlanmas, nitenin bina ynetim sistemine (BYS) balanmas vs. gibi sabit bilgiler batan tanmlanabilmektedir. lemciye yklenen yazlm, bata girilen sabit bilgiler ile alma esnasnda sistemden gelen deiken bilgileri srekli olarak takip ederek kontrol sinyalleri retir ve ilgili elemana gnderir. Burada iin bu ksmna dair elektrik emas zerinde durulmayacaktr ancak fikir vermesi bakmndan yalnz emas verilmitir (ekil 6). ekil 7de d nite boru diyagram verilmitir. ekilde iki kompresr ve iki s deitirgeci grlmektedir. Kompresrlerden biri deiken devirli (inverter), dieri sabit devirlidir. Verilen diyagram, 21, 28, 35 kW soutma, 24, 31, 40 kW stma kapasiteliolup bamsz alacak ekilde tasarlanm edilmi niteler iindir. Baka d nitelerle birletirilerek alacak nitelerde boru kna ilave olarak bir de basn eitleme borusu bulunmaktadr. Bu boru ile birbirine bal d niteler arasnda basnlar dengelenmektedir. emas [9] no.lu kaynakta bulunmaktadr. Deiik iletme koullar iin akkann d nite iinde izledii yol, sonraki blmlerde anlatlacaktr.

ekil 6. Bir IGK-VRV D nitesinin elektrik emas [9].

ekil 7. D nite boru diyagram ([9]dan uyarlanmtr). 3.2 nite nite, bir s deitiricisi, fan ve motoru, filtreler, elektronik genleme vanas ve adet termostat iermektedir (ekil 8). Termostatlardan biri oda iinde dolaan havann niteye giri scakln (R1T), biri s deitiricisinin giriinde (R2T) dieri de knda (R3T) olmak zere soutucu akkan scakln kontrol etmeye yarar.Bu termostatn alglad scaklk bilgisine gre retilen sinyal elektronik genleme valfine kumanda ederek, gerekli miktarda akkann i nite s deitiricinden gemesini salar. Oda iindeki kablolu ya da kablosuz uzaktan kumanda ile haberleerek oda scakln istenen scakl 0.5 C tolerans iinde sabit tutmaya alan kontrol kart da yine i nitede bulunmaktadr. Kontrol kart, hava fleme hzn ve fleme ynn, filtre temizleme/deitirme gerekip gerekmediini takip eden donanma sahiptir. IGK-VRF sisteminde, i nitedeki elektronik genleme valfi; soutma modunda alrken kslma, stma modunda alrken debi ayar vanas olarak i grmektedir. nitelerin boru diyagram hemen hepsinde ayn olmakla birlikte, elektrik diyagram; tavan tipi, deme tipi, duvar tip olup olmamasna gre, fleme yn saysna gre vs. deiikli gsterir. Kontrol sistemi, i nitenin durma ve alma saatleri ile istenen scakl gnlk ve

ekil 8. nite boru diyagram [10].

haftalk olarak programlamaya izin verecek ekilde oluturulmutur. 3.3. BS nitesi IGK-VRF sistemi ile VRF sistemi arasndaki temel fark oluturan BS (BranchSelector) nitesidir. Bu cihaz iinde bulunan yollu vana ile oda iinde stma ya da soutma talebine gre i niteye giden akkann halini belirler (ekil 9).

(a) nite soutma modunda

(b) nite stma modunda

ekil 9. BS nitesi boru diyagram [11]. a) nite soutma modunda, b) nite stma modunda, nite soutma modunda ise d niteden gelen yksek basnl sv haldeki akkan BS nitesinin sv hattndan girerek i niteye ular. nitedeki elektronik genleme valfinde(EGV) basnc drlen akkan,sv+gaz gaz faznda i nite s deitiricisine girerek odadan s eker. nite stma modunda ise BS nitesi iindeki yollu vana, ak ynn deitirerek; d nitede kompresrden kan yksek basn ve scaklktaki gaz fazndaki akkann geiine izin verir. Bu durumda i nitedeki elektronik genleme valfi(EGV) debi ayar vanas grevi grmeye balar. nite s deitiricisinde s veren gaz youarak, sv hattn takip ederek soutma yaplan bir odaya ya da dorudan d niteye gider. Cihaz iindeki ek valf, selenoid vana ve klcal borular i nite alma modu stmadan soutmaya ya da soutmadan stmaya deitirildiinden devreye girerler.

4. AKI KONTROLU IGK-VRF Sisteminde, deiik iletme koullar iin borulardaki akkan debileri ekil 4de verilmiti. (A) iletme durumu, yalnz soutma yapan oklu ayrk (multi-split) sistemden, (E) iletme durumu da yalnz stma yapan s pompas sisteminden farkszdr. Yalnz stma veya yalnz soutma yaplan sistemlerde veya IGK-VRF iin (A) ve (E) iletme durumunda i nitelerin talep ettii akkan miktar toplam sonuta sistemde dolaan toplam akkan debisini belirleyecektir. nite ister stma, ister soutma modunda alsn; akkan debisi kontrol, i nitelerde bulunan R1T, R2T ve R3T termostatlaryla zerinden, elektronik genleme valfiaraclyla gerekletirilir. Kompresr belli bir devir seviyesinde alrken talep edilen akkan miktarndaki artma kompresr kndaki basncn dmesine yolaar. Bunun tersi olarak, talep edilen akkan miktarndaki azalma ise kompresr kndaki basncn artmasna neden olur. Bu iki sebep-sonu ilikisi kullanlarak kompresrn hangi devir saysnda alaca belirlenir. Sistemin almas srasnda; d ortam scakl, talep edilen i ortam scakl, hava fleme hz, seilen stma/soutma modu, arza durumu gibi ok sayda parametrenin deiimi srekli olarak izlenerek, PC kartna ykl yazlm ile kontrolu salanr. Ayn

ekilde ya geri dn ve defrostzamanlar da ayn yazlm tarafndan dzenlenir. Sistemin genel kontrol emas ekil 10da sunulmutur. Kompresr giri ve k basnlar ile elektronik genleme valfleri (EGV) aklk oranna gre belirlenen akkan debisi EVGler ve debi ayar vanalar ile ilgili i niteler arasnda paylatrlm olur. Deiik iletme durumlar iin debi deerleri ve akkann borular iinde izledii yol ekil 4de verilmiti. Burada, ilave olarak (B) iletme durumu iin d nite, i niteler ve BS niteleri iinde akkann izledii yol ile debi, basn ve scaklk deerleri verilmitir (ekil 11). ekil 10. IGK-VRF Kontrol emasndan bir blm. IGK-VRF Sistemi Soutma yapan i nitelerin toplam soutma yk

Istma yapan i nitelerin toplam stma yk (

( ,(

Kompresr yklenme oran

Devir says

Pk

Pgiri

Elektronik genleme valfi kontrolu

D scaklk

scaklk

Fan hz

Istma/Soutma modu deiimi

Arza

ekil 10. IGK-VRF Kontrol emasndan bir blm.

ekil 11. Ayn anda soutma ve stma yaplan (B) letme Durumu iin IGK-VRF sisteminin ak emas.

ekil 11 incelendiinde; kompresrden geen akkan debisinin 0.10740 kg/s olduu grlmektedir. Bu debi deeri, soutmas istenen ODA 1, ODA 2 ve ODA 3n ihtiya duyduu akkan miktardr. Bu odadaki s deitiricilerde buharlaan akkan kompresre ynlendirilir. Kompresrde sktrlm akkann, stlan odann ihtiyac kadar olan ksm (0.02863 kg/s) d nite youturucusunagirmeden Yksek ve Alak Basn Gaz Borusu yoluyla ODA 4e ynlendirilir. Geri kalan 0.07877 kg/slik blm ise d nite youturucusunayneltilir. D nite s deitiricisinden sv faznda kan akkan soutulan odalar datlr. ODA 2den ODA 3e ayrlan sv gidi hattnda 0.00717 kg/s debisinde akkan kalm olur. Bu da ODA 4te stma yaparak kendisi youan0.02863 kg/s debisindeki akkan ile birleerek ODA 3e gnderilir. Bylece her bir i nitenin talep ettii akkan miktar karlanm olur. ekilde sabit devirli kompresrn tam ykte, deiken devirli kompresrn ise ksmi ykte alt, ilerinin renk doluluuyla ifade edilmitir. VRF sistemlerinde kompresr kapasite kontrol devir says deitirilerek yaplmaktadr. Devir saysnn deitirilmesi ise frekans invertr ile salanr. Sabit devirli kompresrler 50 Hzlik ebeke frekansna bal olarak alrken, deiken devirli olanlar 2030dan 105120 Hze kadar deien frekans arasnda alrlar [4]. Kompresr kapasitesi bydke kapasite kontrol aral artmaktadr. Deerler retici firmalara ve modeller arasnda deiiklik gstermektedir. rnein 14 kW d nite gc iin %24-%100 aralnda deien kapasite, 24 kW gcnde d nite iin %14-%100, 44.5 kW kW gcnde d nite iin %9-%100 deerleri arasnda deimektedir (ekil 12). ekil 11de 14 kW oalrak gsterilen d nitede tek kompresr, 24 kWlk d nitede 2 kompresr ve 44.5kWlk d nitede ise 3 kompresr bulunmaktadr.

(a) Tek kompresr

(b) ki kompresr

(c) kompresr

ekil 12. Yke gre kompresr saylar ve kapasite kontrol ([12]den deitirilerek). Tek kompresrl uygulamalarda btn yk deiimleri ayn kompresr ile karlanr. ekil 12-ada verilen kompresr 18 farkl devir saysnda alabilmektedir. ki kompresrl uygulamalarda, sistem dk yklerde alrken, nce deiken devirli kompresr devreye girer. Sistemin tamam 37 farkl kapasitede alabilir. Deiken devirli kompresr gcnn snrna gelindiinde sabit devirli olan da devreye girer ve ikisi birlikte almaya devam eder. kompresrllerde ilem bezer ekilde olur ve bu sistem de 55 farkl debi deeri salayabilir.

5. SSTEMN GENEL YAPISI VE KONTROLU Blm 4te akkan akna ait kontrol mekanizmasverilmeye allmtr. Bunun yannda, sistemin genel yaps ve kontrol olduka karmaktr. Burada sadece ana hatlarna deinilecektir. ekil 13de sistemin genel yaps verilmitir. ekilden de grld gibi, ok sayda d nite birbirine ve hepsi birden bina ynetim sistemlerine balanabilir. Bylece tm sistemin tek bir merkezden kontrol mmkndr. Bu kontrol bir bilgisayar ekranndan, uzaktan kumandadan veya internet zerinden de yaplabilir. Her bir d niteye 60 kadar i nite balanabilir. Bu i niteler kendi aralarnda gruplanarak tek bir i nite gibi kumanda edilebilir. nite uzaktan kumandalarndan oda scakl, fan hz, gnlk, haftalk zamanlama yaplabilecei gibi merkezi kontrol iin adresleme de yaplabilir. Ayn

ekilde sistem hata kodlar, filtre deitirme/temizleme uyarlar da kumanda aletleri zerinden okunabilir. Dolaysyla byle bir sistemin mekanik aksam yannda, elektrik, elektronik aksam ve zerinde alan yazlm da ok nemlidir.

ekil 13. Sistemin Genel Yaps [13].

SONU Bu almada, s geri kazanml, deiken akkan debili klima sistemlerinin genel tantm yaplm, ayrca sistemin termodinamiinden hareketle akkan debileri ve kompresr yklenme oranlar hesaplanmtr. Seilen belli bir kompresr alma koullar iin i nitelerin be farkl bir iletme durumu iin debi hesaplar yaplm ve sistem boru diyagram zerine ilenmitir. Ksmi yklenme durumu iin d nite, i niteler ve BS niteleri iinde akkann izledii yol gsterilmi, akkan debisinin kontrolunun nasl yapld aklanmtr. alma, farkl kompresr alma koullar iin gelitirilebilir. Ayrca konuyla ilgili deneysel almalarn yaplabilmesi, sistemin daha iyi anlalmasn ve yeni rn tasarlanmas asndan nemli ve gereklidir.

KAYNAKLAR [1] EYRBOYUN, M.,"Deiken Soutkan Debili Klima Sisteminin (VRV), ki Katl Bir Bina zerinde Uygulanmas ve Split Klima Sistemi ile Karlatrlmas", II. Ulusal klimlendirme Kongresi (klim 2007), 15-18 Kasm 2007, Bildiriler Kitab, MMO Yayn No: E 2007/450, ANTALYA, 2007.

[2] EYRBOYUN, M., "Deiken Soutkan Debili Klima Sistemlerinin (VRV) Projelendirme Esaslar ve rnek Bir Uygulama", III. Ulusal Tesisat Mhendislii Kongresi, Bildiriler Kitab, Cilt 2, 2023 Kasm 1997, zmir. [3] http://www.iskid.org.tr/bilgi_bankasi/istatistikler [4] AYNUR, T. N.,Variablerefrigerantowsystems: A review, EnergyandBuildings 42 (2010) 1106 1112, 2010. [5] JinqiangXuandZiping Feng, A Novel Self-adaptiveFuzzy-PID Controller forTemperature Control in VariableRefrigerant Volume (VRV) AirConditioningSystems, International Conference on IntelligentSystemsand Knowledge Engineering (ISKE 2007) [6] Y.P. Zhou, J.Y. Wu *, R.Z. Wang, S. Shiochi, Y.M. Li,Simulationandexperimentalvalidation of thevariable-refrigerant-volume (VRV) air-conditioningsystem in EnergyPlus, EnergyandBuildings 40 (2008) 10411047 [7] Refrigeration Utilities V2.84,Technical University of Denmark, Department of EnergyEngineering, Lyngby, 2000.(http://www.et.web.mek.dtu.dk/coolpack/Files/RefUtil.exe) [8]DAIKIN,PCVUSE07-04C, www.daikinac.com [9] DAIKIN,Engineering Data, VRV 3, EDUS 39 -802A-R2_a, , www.daikinac.com [10] DAIKIN, Engineering Data, EDUS 39 - 600 F3, www.daikinac.com [11] DAIKIN, Engineering Data, EDUS 39 - 600 - F8, www.daikinac.com [12] DAIKIN, VRV III Brochure, www.daikinac.com [13] DAIKIN, Engineering Data, EDUS39-605A-C VRV Control Systems.pdf, www.daikinac.com NOT: [1] No.lu kaynakta Sayfa 467de BS nitesi (BranchSelector) eklinde balayan paragrafn 5. satrnda balayp, 8. satrda biten aadaki ksm kartlarak, yok saylmaldr: Burada bir ksm kompresre bir ksm da stma yapan i niteye ynlendirilir. Benzer ekilde stma yapan i niteye gaz faznda giren soutkan buradan youmu olarak kar ve BS nitesine girer. BS nitesinden kan svnn bir miktar soutma yapan niteye, kalan d nite iindeki buharlatrcya gider.

ZGEM Mustafa EYRBOYUN 1959 aycuma/Zonguldak doumlu. 1982de Zonguldak DMMAdanmakina mhendislii lisans;1985de Yldz Teknik niversitesinden yksek lisans, 1997'de doktora derecelerini ald. 19851986 yllarnda Isparta, Antalya, Denizli ve Burdur illerindeki askeri inaat ve tesislerde kontrol mhendisi olarak astemen olarak askerlik yapt. 1996 yl Austos - Aralk aylar arasnda JICA (Japan International CooperationAgency) bursu ile Japonyada AirConditioning EngineeringCoursena katld. Makina Mhendisleri Odas, Trk Is Bilimi ve Teknii Dernei ve Trk Tesisat Mhendisleri Dernei gibi meslek rgtlerinin yesidir. Ayrca deiik STlerde kurucu ye veya ye olarak yer almaktadr. Zonguldak Karaelmas niversitesi Makina Mhendislii Blmnde Yardmc Doent olarak almaktadr. Okumak, fotoraf ekmek, sinema, elektronik devreler, bilgisayar ve yazlm konularnda uramay sever. Yerel basnda ve sanal yayn organlarna meslei dnda yazlar yazar.