3rd International Non-Destructive Testing Symposium and Exhibition, Istanbul Turkey, April 2008 For all papers of this

publication click: www.ndt.net/search/docs.php3?MainSource=58

TAHRBATSIZ MUAYENE TEKNOLOJLERNDE SON GELMELER: AKUSTK EMSYON LATEST DEVELOPMENTS IN THE FIELD OF NDT TECHNOLOGIES: ACOUSTIC EMISSION
Sabri TUNCEL TBTAK MAM Malzeme Enstits, 41470 - Gebze / Kocaeli sabri.tuncel@mam.gov.tr ZET Akustik Emisyon (AE), stres altndaki malzemelerde bir yada daha ok yerel kaynan hzla enerji salarak geici elastik dalgalar rettii olaylar ve bu ekilde oluan geici elastik dalgalar olarak tanmlanr. AE; malzeme, yap, proses asndan ok geni alan kapsayan bir doal olaydr. En byk apl AE sismik olaylar olup, AE muayene yntemi ile incelenebilen en kk lekli proses ise yk altndaki metallerde dislokasyon hareketidir. Bu ikisi arasnda geni bir laboratuar incelemesi ve endstriyel uygulama alan bulunmaktadr. Bu bildiride tahribatsz muayene (TM) teknolojilerindeki son gelimelerin nda AE TM teknii ve uygulama alanlar ile ilgili genel bir sunu yaplacak, TBTAK MAMdaki mevcut AE olanaklar tantlacak ve yaplan almalar hakknda bilgi verilecektir. Anahtar Kelimeler: Akustik Emisyon, Tahribatsz Muayene ABSTRACT Acoustic Emission (AE) is defined as a phenomenon, where one or more local sources in materials, which are under stress, are emitting energy and producing temporary elastic waves. AE is a natural phenomenon, which covers a broad range in material science, construction and process development. The largest events which can be analyzed by AE are seismic occurances, the smallest are dislocations occurring in metals by load. Between these two there is a broad range of detailed research work and industrial application.This paper will provide a general presentation on the AE technology and its applications including the latest developments in the area of NDT regarding this subject. Also, the AE capabilities at the TUBITAK Marmara Research Center as well as some recent work in this area will be introduced. Keywords: Acoustic Emission, Non-destructive Testing

1. GR Akustik Emisyon (AE), gerilme altndaki malzemelerde bir yada daha ok yerel kaynan hzla enerji salarak geici elastik dalgalar rettii olaylar ve bu ekilde oluan geici elastik dalgalar olarak tanmlanr [1,2]. Btn kat malzemeler belli bir elastiklie sahiptir; d kuvvetler altnda genleirler veya sktrlrlar, kuvvet ortadan kalktnda ise bir yay gibi geri gelirler. Kuvvet ve dolaysyla elastik deformasyon ne kadar fazla ise elastik enerji o kadar fazla olacaktr. Eer elastik limit alrsa krlma veya atlama olur. Bu, gevrek malzemelerde hemen, dier malzemelerde belli bir plastik deformasyon sonras meydana gelir. Eer elastik olarak genlemi malzemede boluk, inkluzyon v.b bir hata varsa atlamalar yksek derecede streslenen bu noktalarda oluarak hzl bir dislokasyonla malzeme enerjisini atarak gever. te elastik enerjinin hzla serbest braklmasna Akustik Emisyon olay denir. AE bir elastik dalga retir, malzemede yaylan bu dalga uygun sensrlerle detekte edilebilir ve analiz edilebilir. Gerilme altndaki malzemelerden aa kan AE'nin fark edilmesi, aslnda yeni bir gzlem deildir. Maden ocaklarndaki destek ve payandalarn kard gcrtlardan, yakn felaketlerin ilk habercisi olarak yzyllar boyunca yararlanlmtr. Kalay bklrse ikizlenme meydana gelir ve bu srada yaynlanan atlama sesi "kalay l (tin cry)" olarak bilinir. Bir para kdn yrtlmasnda, tahta veya cam krlmasnda ses aa kar. Btn bu rneklerde sesler, kulak tarafndan duyulabilecek genliktedir ve frekanslar da iitilebilir ses izgesi (spektrumu) iindedir. Modern AE aratrma almalar, daha ziyade malzemelerden ultrasonik, kulan iitemeyecei mertebedeki, frekanslarda yaylan seslerle ilgilidir. Kabaca frekans aral 100 KHz ile 40 MHz olup, ou almalar belli bir frekans band, rnein metallerde 100 KHz - 1.2 MHz band aralnda yrtlr. Bu tr ultrasonik sinyallerin genlii genellikle ok dk olduundan 100dB (100 bin bytme) mertebesinde kazanlar gereklidir. Dolaysyla, modern AE almalarnn balayabilmesi iin uygun ve gvenilir eitli g eviricilerinin (transduser) teknolojik olarak gelitirilmesi yannda, dk grlt seviyeli yksek kazanl kat hal ykselticilerin gelitirilmesi de bir n gereksinim olmutur. Bu bildiride tahribatsz muayene (TM) teknolojilerindeki son gelimelerin nda AE TM teknii ve uygulama alanlar ile ilgili genel bir sunu yaplacak, TBTAK MAMdaki mevcut AE olanaklar tantlacak ve yaplan almalar hakknda bilgi verilecektir. 2. AE TEKNNN ESASLARI 2.1 AE Oluumu ve Alglanmas Belirli bir yk altndaki malzemelerde temel AE kaynaklar, atlak balanglar, ikizleme, dislokasyon hareketi, kristal dzlemlerinin kaymas, martensitik faz

dnmleri gibi yerel dinamik hareketleri kapsar. Ayrca oksit tabakasnn atlamas gibi eitli yzey etkileri de aktif AE kaynaklarn oluturabilmektedir. Dolays ile AE muayene yntemi ile metal ve seramiklerde atlak balangc, yorulma atla ilerlemesi, gerilmeli korozyon atlaklarnn saptanmas, faz dnmleri ve dislokasyon hareketleri gibi eitli olaylar incelenebilir. AE oluumu ve alglanmas ekil 1'de ematik olarak gsterilmitir.Error! Uygulanan gerilim sonucu kaynaktaki ani hareket bir gerilim dalgas oluturur. Yapdaki yaylan dalgalar yzeye yerletirilen hassas bir piezoelektirik g eviriciyi uyartr. Malzemeye uygulanan gerilim artarsa bu yaymlardan (emissions) ok fazla miktarlarda retilecektir. Yzeye ulaan zayf titreimlerin bir veya daha fazla alglayc vastasyla alnp ykseltilerek deerlendirilmesi, AE Muayene yntemi olarak adlandrlr. ekil 1. AE oluumu ve alglanmas Baz hallerde, basit olarak sadece ses yaymn alglayabilen bir AE sistemi yeterli olmakla birlikte, yaymlar karakterize etmeye ve onlar, kaynaklan (orijinleri) ile ilikinlendirmee girildiinde daha karmak AE sinyal deerlendirmeleri gerekmektedir. 2.2. Dier Test Yntemleri ile Kyaslama AE yntemi, dier tahribatsz muayene (TM) yntemlerinden esas itibariyle iki adan farkllk gsterir: Birincisi; sinyal kayna malzemenin kendi iindedir, harici kaynak deildir. Geleneksel TM yntemlerinde belirli bir enerji tr malzemeye dardan verilerek, bu enerjinin malzeme tarafndan nasl zayflatld gzlenmektedir. ncelenen malzeme her zaman pasif durumdadr. Hlbuki AE ynteminde malzemenin pasif durumu ortadan kaldrlmakta, asl enerji malzemeye yk uygulayarak verilmekte ve bu ekilde aktif duruma geirilen AE kaynaklar ikincil bir enerji kayna olarak kullanlmaktadr. kinci fark ise; dier metotlar mevcut geometrik sreksizliklerin varln ve eklini belirlerken, AE yntemi sreksizliin hareketini alglar. Bu temel farkllklarn oluturduu sonular izelge 1'de zetlenmitir. izelge 1. Dier TM yntemlerine kyasla AE ynteminin karakteristikleri AE yntemi
Hatalarn hareketini alglar. Yk gerektirir. Her bir ykleme kendine zgdr. Bir yapnn btnlk kontrol tek aamal bir test ile yaplabilir. Sadece alglayclara ulam yeterlidir.

Dier Yntemler Hatalarn geometrik eklini alglar.

Yk gerekmez. Muayene tekrar edilebilir. Malzemenin blgesel tarama yoluyla tmnn taranmas yaplr. Muayene blgelerinin tamamna ulam gerektirir.

 Malzemeye ok baldr. Geometriye daha az baldr. Ana sorun: Grlt

Malzemeye daha az baldr. Geometriye ok baldr. Ana sorun: Geometri

2.3. AE zleme Sistemi Bir AE izleme sisteminin amac, AE kaynaklarndan gelen tm sinyalleri alglamak, bunlarn say ve dalmlarn gerilim, basn, scaklk gibi bir ya da daha fazla deney deikeni ile ilikili olacak ekilde kaydetmek ve sz konusu kaynaklarn snflandrlmasn ve konumlarnn belirlenmesini salamaktr. ekil 2'de gsterildii gibi her AE izleme sisteminde, sinyalin ulat ilk nokta alglaycdr. Bunu sras ile n ykselte, szge, g ykselteci, sayclar, sinyal deitirme ve ileme kat ile veri kayt ve gsterim aralar izler.

ekil 2. Bir AE izleme sisteminin blok emas (1-Malzeme, 2-Alglayc, 3-n Ykselte, 4-Szge, 5-G Ykselteci, 6- Sayclar, Sinyal leme Kat, 7-Veri Kayt ve Gsterim Aygtlar) Alglayclar, AE sinyallerinin malzeme yzeyinde oluturduklar titreimleri elektriksel iaretlere evirirler. ou AE uygulamalarnda yksek hassasiyetli ve mekanik grltye kar daha az duyarl olmalar nedeniyle piezoelektrik alglayclar kullanlr. Alglaycda retilen sinyal nce elektromagnetik giriimleri minimize edecek ekilde alglaycnn yaknnda (bazen de iinde) bulunan bir n ykselte vastasyla ykseltilir. Bu n ykselte genellikle sistemin elektriksel grlt seviyesini belirler ve tipik olarak 40 dB'lik bir kazan (100 kat bytme) salar. n ykselte ayrca, alak veya yksek gei szgelerini de ierir. En yaygn kullanlan 150 kHz rezonant frekansl alglayclar iin genellikle seilen bant aral 100300 kHz'dir. n ykselte ile gerekli voltaj dzeyine ykseltilen ve rnein 100 kHz.'in altndaki grltlerin szld bir szgeten geirilen bir AE sinyali ekil 3'deki gibidir. Bu sinyal ekil 4'deki gibi bir basit snml sinzoidal titreim olarak gsterilebilir.

ekil 3. Alglaycda elektronik sinyale dnm bir AE sinyali

ekil 4. Snml basit sinzoidal titreim

Sinyal son olarak, blok emada gsterilen g ykseltecinde istenilen dzeye getirilir ve sayclara verilir. Bu aamada, yaplmak istenen deerlendirmenin niteliine gre, daha karmak sinyal deitirme (A/D Dntrcler) ve ileme katlar da kullanlabilmektedir. Sistemdeki son birimler; veri kayt ve gsterim aralar Osiloskoplar, genellikle sinyal biimini izlemekte kullanlrlar. Sisteme bir bilgisayar eklenmesi sonu alnmasn abuklatrmakta, bunlarn yan sra sinyalin bal genlii ve frekans hakknda bir fikir edinebilmek iin sesli gsterim aygtlar kullanlabilmektedir. AE'nun konumunun belirlenmesini yapabilen sistemlerde daha fazla sayda alglayc ve her alglayc iin de ayr ykselteler kullanmak zorunludur. Burada, ek bir veri ileme birimi aracl ile sinyallerin alglayclara var zamanlar arasndaki farklar zmlenmektedir. 2.4. Sinyal zmleme (Analiz) Metotlar-Karakterizasyon Modern AE sistemlerinde menu-srml parametre girii ve sistem kontrol salayan bilgisayarlar kullanlmaktadr. PC Online yardm (help) sistemi yazlmn kullanmna abuk bir ulam salar. PCde veri toplamann ilk sonucu; btn sensrlerden alnan AE sinyal zelliklerini ve basn, scaklk, yk gibi d parametreleri ieren bir dosyadr. Eer tam dalga ekli de depolanacaksa, dier bir dosya yaratlabilir. Test srasnda llen data, online analiz edilir ve grntlenir. Bu, operatre bir hata (defect) gelimesi durumunda potansiyel hasar nlemek amacyla testi durdurma olana da salamaktadr. AE Sistemlerinin en nemli grevlerinden birisi arka alan grltsn elimine ederek AE pulslarn data setlerine dntrmektir. Bu amala modern AE sistemleri deteksiyon eik seviyeleri (thresholds) kullanr ve kullanc tarafndan doru deer set edilmelidir. Eer AE sinyali pozitif veya negatif ynde eik deerini aarsa bu, detekte edilen bir vuruun balangc demektir. Eik deerini aan arka plan (background) grltlerin AE sinyallerinden ayrdedilmesi ok nemlidir. Bir atlak sinyali yksek genlik ve 10sler mertebesinde srerken, ou durumda 3den az eik geen ve sresi 3s olan sinyaller istenmeyen sinyaller olarak deerlendirilir. Dk genlikli ve uzun sreli pulslar srtnme grltleridir. Btn kanallara ayn zamanda gelen ok ksa sreli sinyaller elektriksel grlt olabilir. AE tekniinde be temel sinyal lme parametresi kullanlmaktadr. Bunlar, say (count), genlik (amplitude), sre (duration), ykselme zaman (rise time) ve Dzeltilmi Sinyal Zarf altndaki llen Alan (Measured Area under the Rectified Signal Envelope = MARSE) olarak adlandrlr (ekil 5). Genlik(A), bir AE dalga eklinde ulalan en yksek pik voltajdr, Bir AE olaynn detekte edilebilirliini dorudan tayin etmesi nedeniyle nemli bir parametredir. AE genlikleri kaynaktaki olayn bykl ile dorudan ilikili olup V'lardan Voltlar mertebesine geni bir alan kapsar. AE genlikleri geleneksel

olarak dB ile ifade edilir ve transduserde 1 V = 0 dBae, 10 V = 20 dBae, 100 V = 40 dBae vb. dir. Say(N), eik seviyesini geen puls saysdr. ekil 5'deki AE pulsunda 6 sayma elde edilecektir. ou deneysel koullarda, rnein bir ekme deneyinde, byle pulslardan dzensiz aralklarla binlerce puls yaynlanr. Byk pulslar daha fazla say verecektir. MARSE, bazen enerji says olarak da adlandrlr ve "dorultulmu sinyal zarf altndaki llen alan"dr. MARSE, genlik ve devam sresine hassas olup eik seviyesine ve alma frekansna daha az bamldr. Devam Sresi(D), eik seviyesini ilk ve son aan pikler arasnda geen zamandr. Dorudan mikro saniye cinsinden llebilir ve rnein kompozit malzemelerdeki delaminasyon gibi devam sresi uzun olan AE olaylarnn tannmasnda nem tar. Ayrca grlt szme gibi sinyale nitelik kazandrma ilemlerinde de faydaldr. Ykselme Zaman(R), eik deerini geen ilk pik ile en yksek pik arasnda geen zamandr. Bu parametre AE kayna ile alglayc arasnda dalga ilerleme prosesi ile yakn ilikilidir. 2.5. ok Kanall Sistemler AE sistemleri, test edilecek yapnn bykl ve karmaklna bal olarak 1 ile 250 kanal arasnda olabilmektedir. Tipik laboratuar sistemleri 2 6 kanalldr. ok kanall sistemlerde AE dalgasn alan her kanalda e zamanl olarak lm yaplr. Bir ferdi AE olay, olayn iddetine, yapda dalga zayflamasna ve alglaycnn konumuna bal olarak bir veya daha fazla kanala vurabilir. Dolaysyla ok kanall sistemler iin ilk grev, farkl kanallardaki vurularn ayn AE kaynandan gelip gelmediinin belirlenmesidir. Sistem tasarmna bal olarak bu, yazlm ve donanm ile salanr. ok kanall sistemler genelde AE kaynann yerini belirlemede kullanlr (source location). AE kaynann pozisyonuna bal olarak dalga, alglayc sensrlere belli bir gecikme ile ular. Farkl var srelerini kullanarak AE kaynann yeri hesaplanabilir. Modern PClerin yksek hesaplama gc sayesinde lokasyon hesaplamalar gerek zamanda (Real-Time) yani test annda yaplp gsterilebilmektedir. 2.6. Veri Gsterimleri Yazlm esasl AE sistemleri eitli tipte grafiksel gsterim yapabilmektedir. Baz gsterim tipleri ekil 7'de verilmitir. Operatrn istemi dorultusunda bu gsterimlerin ou test srasnda gzlenebilir.

ekil 7. AE veri gsterim tipleri ekil 7 (a) ve (b)'de zamana bal olarak srasyla toplam (kmlatif) sayma ve sayma hz formunda AE verileri grlmektedir. Kmlatif eri toplam AE miktarn verirken hz erisi test srasnda meydana gelen AE aktivesindeki zamanla deiimi gstermektedir. (c)'de AE verilerinin yke bal deiimi grlmektedir. Bu, en temel erilerden birisi olup dorudan AE sebep/sonu ilikisini gstermektedir. Bu tr grafikler iyi parann kt paradan ayrt edilmesine olanak salar; kt para iyi paradan her yklemede daha dk yklerde (yani daha erken) ve daha fazla miktarda AE yaymaya balamaktadr. AE verisinin yke kar bu tr deiim erisi, Kaiser Etkisinin de en iyi gsterim biimidir. AE testi genellikle artan yk koullan altnda yaplr. Baz malzemeler nceden belirli bir dzeye yklenmi iseler, yeniden AE yayabilmeleri iin nceki yk dzeyinin almas gerekir. Buna Kaiser Etkisi denir. (d) ve (e)'de srasyla genlik dalm fonksiyonunun kmlatif ve diferansiyel ekilleri grlmektedir. Xekseni genlii, Y-ekseni ise ka tane vuruun (AE sinyalinin) o genlikte olduunu (diferansiyel) veya o genlii atn (kmlatif) gstermektedir. (f)'de dzlemsel olarak kaynaklarn konumlar gsterilmektedir. Bu gsterim, esas itibariyle yapnn bir haritas olup her AE kaynann hesaplanm konumu uygun pozisyonlarda bir nokta olarak gsterilmekte, alglayc konumlar da referans olarak byk noktalar halinde belirtilmektedir. Bu gsterimde, en aktif kaynaklara karlk gelen nokta kmeleri, yapsal adan nem tayan hatalarn yerlerini iaret eder. (g) ise genlie bal olarak sayy (veya devam sresini) nokta nokta vermektedir. Her bir vuru (AE sinyali), gsterimde bir nokta olarak temsil edilir ve onun pozisyonu dalgann ekli ve bykl hakknda bilgi verir. Bu tip bir gsterim zellikle, istenmeyen seslerin (grlt) belirlenmesinin

yapld "veri kalite deerlendirmesi"nde kullanlr. Gsterimde pulslu kaynaklardan yaylan AE siyalleri diyagonal (keden keye) bir bant olutururken, elektronik giriimlerden gelen grlt sinyalleri ana bandn altnda (sa alttaki yuvarlaklar) ve srtnme, sznt gibi kaynaklardan gelen grlt sinyalleri de ana bandn stnde (sol stteki yuvarlaklar) yer alrlar. 3. AE TEKNNN UYGULAMA ALANLARI AE; malzeme, yap, proses asndan ok geni bir alan kapsayan bir doal olaydr. En byk apl AE sismik olaylar olup, AE muayene ile incelenebilen en kk lekli proses ise yk altndaki metallerde dislokasyon hareketidir. Bu ikisi arasnda geni bir laboratuar incelemesi ve endstriyel test alan bulunmaktadr [3-12]. Laboratuar almas olarak; malzeme muayenesinde ve deformasyon ve krlma konularnn incelenmesinde AE ok elverili bir aratr. AE, mikroyap ve deformasyon ekline sk skya bal olduundan malzemeler AE yaymas asndan farkllklar gsterirler. Gevreklik ve heterojenlik yksek AE yaynmasna neden olan iki ana faktr olup, snek deformasyon mekanizmalar alak akustik yaynma meydana getirirler. retim srecinde AE yntemiyle muayene; lehimli balantlarda, scaklk ve basn altnda yaplan yapmalarda (thermocompression bonding) ve aft dorultma (shaft straightening) gibi ekil verme ilemlerinde, denetim ve kalite gvence arac olarak rnein kaynak ilemi veya ahap kurutma srecinin izlenmesinde, ileri seramik para retiminin kontrolnde, anma testinde kullanlmaktadr. Genel anlamda, her ne zaman bir proses malzemeyi yklyor ve kalc bir deformasyon meydana getiriyorsa orada bir AE testinin yaplabilecei gz nnde bulundurulabilir. Yapsal kontrol amacyla AE; basnl kaplarda, depolama tanklarnda, boru hatlarnda, uak ve uzay aralarnda, kprlerde, demiryolu aralarnda hem kullanlmam hem de servis srecindeki donanmlarda, atlaklarn, kaaklarn tespitine, korozyon ve kaynak hatalarnn belirlenmesine ynelik olarak kullanlmaktadr. AE Yapsal Testi ile ilgili olarak ASME, ASTM ve ENde yntem ve uygulama esaslar mevcut bulunmaktadr. rnein, basnl kaplarda AE Testi uygulama sreci aadaki gibidir: Yeni retilen bir basnl kapta ASME-V Ks. 12ye gre ilk hidrotest srasnda Kullanlm bir basnl kapta tekrarlanan hidrotest srasnda (requalification) On-Line Basn verme (kullanlan akkan ile) servis srecinde AE sinyalleri; lokal ar gerilmeler, atlak bymesi, korozyon rnleri olabilir. AE iddeti, deerlendirme kriterlerinde renk kodu ile verilebilmektedir(MONPAC) Basnl Kaba Basn Verme Admlar: Sabit bir ykleme ile balanr (letme basncnn 90% veya daha az). Basn 90%, 100%, 105% ve 110% arttrlr. Bu ilem genellikle 3-6 saat srer. AE data ve basn deerleri real-time izlenir; grlt kaynaklar ve ar AE aktivite kontrol yaplr. Analiz ve deerlendirme test sonras yaplr.

Bir AE testi ncesi, yazl test prosedr hazrlanmas gerekmektedir. rnein, kresel bir sv tanknn testi iin hazrlanacak test prosedr aadaki admlar ierir: Youn bir gz kontrol, test iin tm temel bilgi ve ekipmann temin edildiinden emin olmak.. Sensrler aras maksimum mesafenin belirlenmesine ynelik olarak genel bir akustik sinyal zayflama lm ve arka alan grltnn beliirlenmesi (EN W113076). Bu, genellikle kurun kalem krma ile yaplr.. Pozisyon planna gore sensrlerin yerletirilmesi.. Sensr hassasiyetinin ve kuplaj kalitesinin kontrol edilmesi, kalem krma ve otomatik sensor-kuplaj testi ile.. Lokasyon durumlarnn ek edilmesi, rnein nozullara yaknlk gibi.. Basn kontrol nitesi ile AE test sistemi arasnda gvenli bir iletiim hatt kurulmas (gerektiinde basnc durdurma!).. nceden belirlenen artlarla ve iyi tanmlanm basn-tutma admlaryla basn testinin yaplmas. Ayn anda datalar elde etme ve on-line izleme.. Basn testinin tamamlanmasn takiben, ikinci bir sensor-kuplaj testi (test srasnda kuplaj kalitesinin deimediinden emin olmak iin..) AE kaynaklarnn karakterizasyonunu da ierecek ekilde test sonularnn deerlendirilmesi.. Eer istenirse, yer belirleme sonular kalem krma yntemini kullanarak dorulanabilir Yerleri belirlenen AE kaynaklarnn dier NDT teknikleri ile ikinci kez kontrol.. 4. TBTAK MAM MEDE AE OLANAKLARI VE YAPILAN ALIMALAR 4.1 PAC LOCAN-320 AE Sistemi mplant malzemesi AISI 316L kalite paslanmaz eliinin, insan vcut svs muadili 37C Hank solsyonu ortamnda Dk ekil deitirme Hz (DDH) teknii ile Gerilmeli Korozyon atlamas (GK) davranlarnn incelenmesi almalar erevesinde, atlak balangc ve ilerlemesi kademelerinin belirlenebilmesi amacna ynelik olarak AE tekniinden yararlanlmtr. AE lmleri iin Physical Acoustics Corp. (PAC)/ABD yapm 4 kanall LOCAN-320 AE sistemi, 150kHz rezonans frekansl alglayc ve 100-30OkHz gei-band filtresi ieren 40dB'lik bir n ykselte kullanlm, kuplaj ortam olarak silikon gresinden yararlanlmtr. ekil 8'de AE deney dzenei ematik olarak gsterilmitir. Orijinal, %80 redksiyonlu ve %80 red.+gerilim giderme sl ilemli ekme numunelerinde 37C Hank solsyonu iinde DDH teknii ile GK davranlarnn incelenmesi almalarnda, ekme Hz: 0.01324 mm/dak ile

a)atmosfer ortamnda, b)ak devre Hank solsyonunda ve c)katodik/anodik elektrokimyasal kontrol altnda olmak zere gerekletirilen her deney sonras mekanik zellik deerleri (a, , k, %,%KD) belirlenmi ve bunlarn GK asndan deerlendirilmeleri yaplmtr. Her bir deneyde uygulanan AE lmlerinde ise AE kaynaklarndan gelen sinyallerin zamana bal olarak genlii, iddeti, aktivitesi ile ilgili veriler deney srecinde gzlenmi ve deney sonras bunlarn analizi yaplmtr [13]. 4.2 Vallen AMSY-5 AE Sistemi

ekil 9. Vallen AMSY-5 AE sistemi ve alglayc dzenei Ana Birim: 37 adet AE kanal, 4 adet parametrik kanal Ek birim: 20 adet AE kanal (254 kanala kadar genileme olana) PC AE depolama hz: 30 000 hit/s TR depolama hz: 2.5 Mbyte/s dalgaekli verisi Otokalibrasyon iin pulser Sesli alarm birimi Yazlm (32-bit Windows software), VisualAE, VisualTR, VisualClass

AE tekniinin bir ana uygulama alan, yerst depolama tanklarnda tank tabannn kaak (sznt) kontrolnde kullanmdr. Bir tahribatsz muayene arac olarak AE bu zamana kadar deiik alanlarda uygulanmasna karn onun korozyon izleme arac olarak kullanm pek benimsenmemitir. Bu kstlamada AE ekipmannn greceli olarak pahal olmas yannda, kullanm ve veri analizinde uzmanlam personele gereksinim duyulmas da rol oynamtr. Enstitmzde balatlan bir almada; gelimi Vallen AMSY-5 AE donanmnn ve metodolojisinin byk yerst ve yeralt depolama tanklarnn korozyon ve sznt asndan tahribatsz muayenesine ynelik olarak lkemiz koullarnda uygulanabilirlii aratrlmaktadr. lke endstrisinde eksiklii hissedilen Akustik Emisyon tahribatsz muayene ynteminde tam donanml, akredite olmu laboratuar olanaklarna kavuulmas, ar-ge deneyimine sahip sertifikal uzman personel ile uluslararas standartlara uygun AE kontrol hizmetleri verilmesi amalanmaktadr.

Vallen AMSY-5 AE sisteminde bir analiz ekran rnei (ekil 10): Noktalardan birisi (belli bir AE Olay) ift tklama ile seildiinde kk bir kutu ekranda grnmekte ve o Olay ile ilgili ek bilgiler alnabilmektedir [9].

5. SONU Elektronik ve bilgisayar alannda son yllarda kaydedilen ilerlemeler, kalite, gvenlik ve verimliliin arttrlmasnda vazgeilmez bir ara olarak kullanlan tahribatsz muayene teknolojilerinde de byk gelimelere neden olmaktadr. Bu gelimelerden en byk pay alan bir yntem; Trk sanayiinde fazla tannmayan ancak olduka geni bir uygulama alan bulunan Akustik Emisyon (AE) tahribatsz muayene yntemidir. AE yntemi ile bir yapnn btnlk kontrol tek aamal bir test ile yaplabilmektedir. Bu kontrolde yapya ulam asndan sadece alglayclarn yerletirilmesi yeterli olmaktadr. Yerst ve yeralt depolama tanklarnda sznt tespitinde ve korozyon seviyesinin belirlenmesinde AE ok elverili bir ara olacaktr. KAYNAKA 1. ASTM E 1316, 2002, Standard Terminology for NDT 2. EN 1330-9, 2000, Terms Used in AE Testing

3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13.

ASTM E 1067-2001 Std Practice for AE Examination of FRP Tanks/Vessels ASME Boiler and Pressure Vessel Code, Sec.V, Article 11 (FRP), 2001 ASME Boiler and Pressure Vessel Code, Sec.V, Article 12 (Metal), 2001 B. Raj and B.B. Jha, Fundamentals of Acoustic Emission British Journal of NDT 36 1 (1994), pp. 1623. R. H. Jones and E. P. Simonen, Some characteristics of early stages of stress corrosion cracking, Journal of NDE 35 3 (1996), pp. 121-127 M.Arrington, NDT of Fibre Reinf. Plas.Comp., (Ed.by J.Summerscales) Vol.l, 25,1987 Hartmut Vallen, AE: Fundamentals-Equipment-Applications, 2002, Vallen Systeme GmbH, ESTCP Cost and Performance Report (CP-9904), Advanced passive acoustic leak location and detection verification system for underground fuel pipelines, U.S. Department of Defence, April 2003 D.O. Harris and H.L. Dunegan, Acoustic Emission Testing of Wire Rope, Mater Eval 15 (1974), pp. 7982 C.E.Hartbower, W.G.Reuter, C.F.Morais ve P.P.Crimnis, ASTM STP 505, 187,1972 A.akr, S.Tuncel, AE Response of 316L SS during SSR Test under Potentiostatic Control, Corrosion Science 41 (1999) 1175-1183

AE konusunda Kitap&Yayn: - Acoustic Emission Training Guide, Jim D. Leaird, ISBN: 1-890545, 1997 - ASNT Nondestructive Testing Handbook Volume 5 Acoustic Emission, ISBN: 0-931 403-02-2 - Journal of Acoustic Emission, Univ. Of California Acuustic Emission Group, Uluslar aras Dergi, 3 ayda bir, - Annual Book of ASTM Standards, Volume 03.03 Nondestructive Testing - Acoustic Emission- A Bibliography with Abstracts, ISBN 0-306-65179-3