Model takastog izvora zvuka Uslov

r0 <<

U slobodnom prostoru stvaraju sferne talase Vae iste zakonitosti kao i za sferne izvore.

p( r , t ) =

e j (t kr )

Zvuni pritisak opada sa poveanjem rastojanja.

pr = const

Prof. dr DraganCvetkovi

Takasti izvor zvuka

Model takastog izvora zvuka (+) Intenzitet zvuka zavisi od: Pa I= snage izvora zvuka 4r 2 povrine talasnog fronta Zvuni pritisak:
p2 I= c
Pa p2 1 Pa c = p= 2 r 4 c 4r

Direktna proporcionalnost: povrina talasnog fronta - kvadrat rastojanja Obrnuta proporcionalnost : intenzitet zvuka - kvadrat rastojanja zvuni pritisak - rastojanje
Prof. dr DraganCvetkovi

r 2 S 4 , I 4 , p 2
Takasti izvor zvuka

Izvori sa usmerenim zraenjem Takasti izvori neusmereni: podjednako zrae u svim pravcima Realni izvori usmereni: nejednako zrae u razliitim pravcima Faktor smera definie zvunog izvora:
( ) = p( ) p( = 0o )

usmerenost

=0o
glavna osa (osa maksimalnog zraenja)

Prof. dr DraganCvetkovi

Takasti izvor zvuka

Izvori sa usmerenim zraenjem (+) Karakteristika usmerenosti - dijagram faktora smera. najee se prikazuje u logaritamskom obliku 20log u funkciji ugla zraenja
20log

Karakteristika usmerenosti: linija (povrina) na kojoj je zvuni pritisak jednak ima trodimenzionalni oblik najee se daje prikaz u horizontalnoj i vertikalnoj ravni.

Prof. dr DraganCvetkovi

Takasti izvor zvuka

Izvori sa usmerenim zraenjem (+) Jednobrojno izraavanje pogodnije pri reavanju praktinih problema. Efektivni prostorni ugao zraenja Faktor usmerenosti
20log

Indeks usmerenosti

p =?

I =?

Prof. dr DraganCvetkovi

Takasti izvor zvuka

Izvori sa usmerenim zraenjem (+) Efektivni prostorni ugao zraenja - prostorni ugao u kome bi neusmereni izvor zvuka zraio ukupnu energiju jednaku energiji koju usmereni zvuni izvor, faktora smera , zrai u svim pravcima.
zeff = 2 d [sterrad]
0 4

Faktor usmerenosti:

4 = zeff
Indeks usmerenosti logaritamski ekvivalent

G = 20 log
Prof. dr DraganCvetkovi

Takasti izvor zvuka

Izvori sa usmerenim zraenjem (+)

tip izvora neusmereni izvor usmereni izvor 1 0<<1 zeff [sterad] 4 0 < zeff<4 1 0< <1 G[dB] 0 G<0

Intenzitet zvuka za neusmereni izvor u svim pravcima: Intenzitet zvuka za usmereni izvor u pravcu glavne ose: Intenzitet zvuka za usmereni izvor u pravcu bilo koje ose:
Prof. dr DraganCvetkovi

Pa I= 4r 2

Pa I= = 2 4r 2 zeff r
Pa 2 I= = 2 2 zeff r 4r
2

Pa

Pa

Takasti izvor zvuka

Izvori sa usmerenim zraenjem (+)

tip izvora neusmereni izvor usmereni izvor 1 0<<1 zeff [sterad] 4 0 < zeff<4 1 0< <1 G[dB] 0 G<0

Neusmereni izvori zvuka potpuno jednako zrae u svim pravcima u praksi su veoma retki. Realni izvori samo u ogranienom frekvencijskom opsegu mogu da budu neusmereni.

Prof. dr DraganCvetkovi

Takasti izvor zvuka

Izvori sa usmerenim zraenjem (+) Usmereni izvori zvuka nejednako zrae zvunu energiju u razliitim pravcima. Zvuni pritisak nee biti jednak na povrini talasnog fronta ve zavisi od pravca zraenja energije.

Prof. dr DraganCvetkovi

Takasti izvor zvuka

Izvori sa usmerenim zraenjem (+) Osa zvunog izvora pravac u kome je zraenje izvora dominantno pritisak najvei.

Osa se uglavnom poklapa sa fiziki prepoznatljivim pravcem koji je karakteristika konstrukcije izvora.

Prof. dr DraganCvetkovi

Takasti izvor zvuka

Prostorni ugao zraenja Fizikim ograniavanjem prostora menja prostorni ugao u kome izvor moe da zrai energiju. Prostorni ugao zraenja - veliina prostornog ugla u kome se iri zvuna energija koju emituje izvor zvuka.

z [sterrad]
Izvor u slobodnom prostoru: talasni front - sfera

z = 4
Pa I= 4r 2
Prof. dr DraganCvetkovi

Takasti izvor zvuka

Prostorni ugao zraenja (+) Izvor ugraen u idealno gladak i krut zid: talasni front - polusfera

z = 2
Pa I= 2r 2
Izvor ugraen na spoju dva idealno glatka i kruta zida: talasni front etvrtina sfere

z =
Pa I= 2 r
Prof. dr DraganCvetkovi

Takasti izvor zvuka

Prostorni ugao zraenja (+) Izvor ugraen na spoju tri idealno glatka i kruta zida: talasni front osmina sfere z = / 2
Pa I= 2r2

U optem sluaju:
Pa I= zr 2

Smanjenjem prostornog ugla poveava se intenzitet zvuka.

Prof. dr DraganCvetkovi

Takasti izvor zvuka

Zajedniko dejstvo izvora Nezavisni izvori u slobodnom prostoru vie zvunih izvora na relativno velikom rastojanju jedan od drugog Primer Grupa maina rasporeena u industrijskoj hali. Grupa zvunih kutija rasporeenih oko stadiona za njegovo ozvuavanje. Rezultujui zvuni pritisak

p = pi
i =1

Treba voditi rauna o faznom stavu talasa na mestu prijema.

Prof. dr DraganCvetkovi

Takasti izvor zvuka

Zajedniko dejstvo izvora (+) Razliiti fazni stav talasa na mestu prijema je posledica: faznog stava izvora zvuka duine preenih puteva

p1 (t ) = Ap1 cos( 2f1t + 01 kr1 )

p2 (t ) = Ap 2 cos( 2f1t + 02 kr2 )

Prof. dr DraganCvetkovi

Takasti izvor zvuka

Zajedniko dejstvo izvora (+)

p1 (t ) = Ap1 cos( 2f1t + 1 )

p1 (t ) = Ap1 cos( 2f1t + 1 )

p2 (t ) = Ap 2 cos( 2f1t + 1 )
Prof. dr DraganCvetkovi

p2 (t ) = Ap 2 cos( 2f1t + 2 )

Takasti izvor zvuka

Zajedniko dejstvo izvora - prost zvuk Prost zvuk: vremenske promene su periodine i sinusoidalne. frekvencijski spektar je linijskog tipa, predstavljen jednom komponentom. poloaj komponente odreen je frekvencijom. duina komponente odreena je veliinom promene posmatrane fizike veliine.
Sinus.exe

Prost ton - 250Hz

Prost ton - 1000Hz

Prof. dr DraganCvetkovi

Takasti izvor zvuka

Zajedniko dejstvo izvora - prost zvuk (+) Potrebno je voditi rauna o faznom stavu talasa na mestu prijema.

p1 ( r , t ) = Ap1 cos( 2f1t kr1 ), p1 = Ap1

p = p1 + p 2 p =

2 p12 + p2 + 2 p1 p2 cos

= 0 + kr = 0 + k ( r1 r2 )
p2 ( r , t ) = Ap 2 cos( 2f1t kr2 ), p2 = Ap 2

Prof. dr DraganCvetkovi

Takasti izvor zvuka

Zajedniko dejstvo izvora - prost zvuk (+) Primer: Dva talasa koja se prostiru u istom pravcu sa promenljivom faznom razlikom.
p1 ( r , t ) = Ap cos(t kr ) p2 ( r , t ) = Ap cos(t kr + )
p( r , t ) = Ap cos(t kr ) + Ap cos(t kr + ) p( r , t ) = 2 Ap cos( ) cos(t kr + ) 2 2

Kada su talasi u fazi amplituda je dvostruko vea, a kada su u protivfazi amplituda je nula.

Prof. dr DraganCvetkovi

Takasti izvor zvuka

Zajedniko dejstvo izvora - prost zvuk (+)

Specijalni sluajevi zvuni talasi u fazi

= 0,2 ,... p = p1 + p2
zvuni talasi u protivfazi

= ,3 ,...
p = p1 p2
Prof. dr DraganCvetkovi

p = pi
i =1

Takasti izvor zvuka

Zajedniko dejstvo izvora sloeni zvuk Sloeni zvuk: sloeni periodini zvuk sloeni aperiodini zvuk Sloeni periodini zvuk: vremenske promene su periodine i nesinusoidalnog tipa spektar je linijskog (diskretnog) tipa sadri konani broj komponenti na frekvencijskoj skali.
p(t ) = Api sin( 2f i t + i )
i =1 n

Spektrum.exe

Prof. dr DraganCvetkovi

Takasti izvor zvuka

Zajedniko dejstvo izvora sloeni zvuk (+) Sloeni neperiodini zvuk: vremenske promene su neperiodine spektar je kontinualnog tipa sadri beskonani broj komponenti na frekvencijskoj skali.

p(t ) =

Re{ A
0

( ) exp( jt )}d

Sirokopojasna tonalna buka

Prof. dr DraganCvetkovi

Takasti izvor zvuka

Zajedniko dejstvo izvora sloeni zvuk (+) Komponente sloenog zvuka imaju: razliite jednako verovatne fazne stavove na mestu prijema. Nije potrebno voditi rauna o faznim stavovima. Primeri: nezavisni izvori zvuka razliitog spektra udaljeni izvori istog zvuka ali irokog spektra izvori u zatvorenom prostoru.

Prof. dr DraganCvetkovi

Takasti izvor zvuka

Zajedniko dejstvo izvora sloeni zvuk (+)

Ukupna gustina energije jednaka je zbiru gustina energije pojedinih izvora.

2 p12 p2 E = E1 + E2 = + c c

p = pi2
2 i =1

p =p +p
2 2 1

2 2

I = I1 + I 2
Prof. dr DraganCvetkovi

I = Ii
i =1

Takasti izvor zvuka

Zvuni izvor pored/iznad reflektujue povrine Izvor pored/iznad reflektujue povrine progresivni reflektovani Talasi: se prostiru u suprotnim smerovima. imaju istu frekvenciju fazna razlika talasa je posledica razliito preenih puteva amplituda zavisi od reflektujuih osobina prepreke. Pa
stvarni izvor zvuka
Prof. dr DraganCvetkovi

MIC

Takasti izvor zvuka

Zvuni izvor pored/iznad reflektujue povrine (+) Model reflektovanih talasa: postavljanje virtuelnog zvunog izvora metodom lika u ogledalu (sa suprotne strane prepreke - na istom rastojanju od prepreke kao i stvarni izvor). zvuna snaga virtuelnog izvora zavisi od reflektujuih (apsorpcionih) osobina prepreke.
MIC

P = Pa (1 )
' a

Pa

stvarni izvor zvuka fiktivni izvor zvuka

Prof. dr DraganCvetkovi

Pa'

Takasti izvor zvuka

Zvuni izvor pored/iznad reflektujue povrine (+) Reavanje problema

MIC

Pa' = Pa (1 )

Pa
p = pd + pr p =
2 pd + pr2 + 2 pd pr cos

stvarni izvor zvuka fiktivni izvor zvuka prost zvuk

Pa'

= kr = k ( rr rd )
2 p 2 = pd + pr2

sloeni zvuk

I = Id + Ir
Takasti izvor zvuka

Prof. dr DraganCvetkovi

Zvuni izvor pored/iznad reflektujue povrine (+) Primer: Celokupna energija talasa se reflektuje (=0) dva talasa koja se prostiru u suprotnim smerovima superponiraju se i formiraju stojei talas.
p1 ( r , t ) = Ap cos(t kr ) p2 ( r , t ) = Ap cos(t + kr ) p( r , t ) = Ap cos(t kr ) + Ap cos(t + kr ) p( r , t ) = 2 Ap cos( kr ) sin(t )

Karakteristika stojeeg talasa vorovi sa p=0 (kr=/2, 3/2...) antivorovi sa pmax ( kr=0, ...) talas se ne prostire amplituda se menja po kosinusonom zakonu
Prof. dr DraganCvetkovi

Takasti izvor zvuka