MEKNSAL BR SENTEZ: TRKYE

9. m l B
Konular

TRKYENN NFUS ZELLKLER VE NFUS HAREKETLER

R N YAPISAL ZELLKLE U N SU FU N YE K R OT lm Gruplarna Gre Da ONfusun Ya siyete Gre Dalm lm ONfusun Cin iyet Kollarna Gre Da al Fa ik om on Ek un us Oalan Nf usunun Eitim Durumu O Trkiye Nf Kr ve Kent Nfusu OTrkiyenin L GELM E NFUSUN TARHSE OTRKYED Nfus Saymlar O Trkiyede eiimi Nfusun Yllara Gre D O Trkiyede enleri Nfusun Art ve Ned O Trkiyede E GLER O LKEMZD Nedenleri O Glerin lar O Gn Sonu

Ekonomik Kalknma O Mbadele O Aktif Nfus

O

Temel Kavramlar

tici Faktrler Oekici Fakt rler O Gc

O

161

RKYENN NFUS ZELLKLER VE NFUS HAREKETLER

TRKYE NFUSUNUN YAPISAL

1. 2000 yl nfus saym verilerinden yararlanarak yaadnz il nfusunun yapsal zellikleri (nfus miktar, ya gruplar, nfusun cinsiyeti, eitim durumu ve ekonomik faaliyet kollarna dalm) hakknda bilgi toplaynz. 2. Yaadnz ilde hangi sektrde (tarm, sanayi, hizmet) alanlarn says daha fazladr? Aratrnz. 3. Yaadnz ilin nfus verilerinden yararlanarak kadn ve erkek aktif nfus oranlarn karlatrnz.

Nfusun Ya Gruplarna Gre Dalm

Nfus miktar kadar nem tayan bir baka kriter de nfusun ya yapsdr. nk, ya gruplar nfusun genel yaps ve dourganlk oran hakknda bilgi sahibi olmamz salar. Ayrca i, eitim, salk vb. ihtiyalarn belirlenmesinde ve gelecee ynelik planlamann yaplabilmesinde nemli rol oynar. Nfusumuzun en nemli zelii gen ve dinamik yap gstermesidir. Toplam nfus iinde 0 - 25 ya grubu, nfusun % 49 unu oluturur.

Yanda verilen Trkiye'nin nfus piramidini inceleyerek aadaki sorular cevaplaynz. * Piramidin geni tabanl bir gene benzemesinin nedenleri nelerdir? * Hangi ya grubu daha fazladr? * Gen nfus (15-35) miktar yaklak ne kadardr? * Tabannn giderek daralmasndan nasl bir sonu karabiliriz? * Nfusun ya yapsna bakarak olumlu ve olumsuz ynlerini belirtiniz. * Nfus piramidine bakarak lkemiz nfus zelliklerine gre hangi lke grubuna girdiini syleyiniz.

Milyon

Trkiye nfus piramidi (TK, 2003)

Yukarda grld gibi lkemizin nfus piramidi, doum oranlar hzla azalan ve gelimekte olan lkelerin nfus piramitlerine benzemektedir.

162

Nfusun Cinsiyete Gre Dalm

Nfus saymlarndan elde edilen nemli sonulardan biri de cinsiyet durumudur. Nfusun cinsiyet durumu bir lkedeki kadn ve erkek nfusu ifade eder. Kadn ve erkek nfusu sadece demografik anlam tamaz. Bu nfus, sosyal ve ekonomik bakmdan da nemlidir. rnein I. Dnya Sava ve Kurtulu Savanda Trkiye byk bir erkek nfusu kaybna uramtr. Bu durum evlenecek yataki erkeklerin savaa katlmas nedeniyle doum orannn dmesine yol amtr. Bir ehirde kadn ve erkek nfus arasndaki fark; sanayi, ehrin g alp vermesi, asker birlik bulunup bulunmamas gibi faktrler etkiler.

Milyon kii

Milyon kii

Yllar
2 Trkiye kentsel nfusu (TK, 2004) 3 Trkiye krsal nfusu (TK, 2004)

Yllar

Yukardaki grafiklerde Trkiyenin yllara gre kr ve kentlerde yaayan kadn ve erkek nfusu verilmitir. Grafiklerden yaralanarak kr ve kentlerdeki cinsiyet dalmn karlatrnz.
4

Baz illerimize gre erkek-kadn nfusu TK, 2004

ller stanbul zmir Kocaeli Kastamonu Krehir Sinop Kars Erzincan

Erkek 5.088.000 1.699.000 625.000 182.000 125.000 110.000 169.000 169.000

Kadn 4.930.000 1.672.000 581.000 194.000 129.000 114.000 156.000 148.000

Nedenleri

Yukardaki tabloda yer alan illerin bazlarnda kadn, bazlarnda ise erkek nfus fazladr. llere gre bu farklln nedenlerini yaznz.

163

alan Nfusun Ekonomik Faaliyet Kollarna Gre Dalm

alma andaki nfus dilimi iinde bulunan ve belirli bir ii olan nfusa alan nfus veya aktif nfus denir. alma andaki nfus dilimi ierisine girdii hlde ii olmayan nfusa da i gcne dahil olmayan nfus veya isiz nfus ad verilmektedir. Aada verilen grafikleri inceleyerek i gcne katlamayanlarn aktif nfus iindeki orannn yksek olmasnn nedenlerini syleyiniz. lkemizde kadn ve erkek nfusun i gcne katlm oranlarn karlatrnz.

Trkiyede i gcne katlma oran (TK, 2000)

Trkiyede cinsiyet durumuna gre i gcne katlma oran (TK, 2000)

lkelerin gelimilik ltlerinden biri de toplam nfus iindeki aktif nfus oran ve aktif nfusun faaliyet kollarna gre dalmdr. Bu konuda belirleyici olan faaliyet kollar tarm (birincil), sanayi (ikincil) ve hizmet (ncl) sektrdr. Gelimi lkelerde tarm alannda alan nfus oran azdr. Trkiyede alan nfusun en fazla olduu ekonomik faaliyet kolu tarmdr. Cumhuriyetin ilk yllarnda tarm alannda alanlarn oran daha fazla iken sanayi ve hizmet sektrndeki gelimelere paralel olarak azalmaktadr.

Trkiyede alan nfusun i kollarna gre dalm (TK, 2000)

Grafik 7de 1980 ve 2000 yllarna ait lkemizde alan nfusun i kollarna gre dalm verilmitir. Bu grafikleri karlatrarak; * Sektrlere gre alan nfus oranlarnda nasl deiim olmutur? Bu deiim lkemizin ekonomik yaps hakknda nasl bir fikir vermektedir? * alan nfusun 2000 ylnda i kollarna dalm grafiine bakarak Trkiye'nin ekonomik yaps hakknda neler syleyebilirsiniz?

164

Trkiye Nfusunun Eitim Durumu

1927 ylnda 6 ya ve st nfus dikkate alndnda genel nfusumuzun sadece %11'i okuryazarken 2000'de bu oran % 88'e kmtr. Ancak okuryazar olmayan nfusun % 71'ini kadnlar oluturmaktadr.

Trkiye nfusunun okuryazarlk durumu (TK, 2000)

Yandaki grafikte Trkiyenin 1927 ile 2000 yllarna ait nfusunun cinsiyetlere gre okuryazarlk oranlar verilmitir. Buna gre; * 1927 ve 2000 yllarnda cinsiyetlere gre okuryazarlk orann karlatrnz. * Trkiye'nin 1927-2000 yllarn da kadn ve erkek nfusu arasndaki okuma ve yazma art orann karlatrnz. * lkemizde okuma yazma oran kadnlarda neden dktr? Bu orann ykseltilmesi iin neler yaplabilir?
9 Trkiye nfusunun cinsiyetlere gre okuryazarlk oranlar (TK, 2000)

165

Trkiyenin Kr ve Kent Nfusu

Bir lkenin krsal alanlarnda ve kentlerinde bulunan nfus miktarlar, o lkenin ekonomik ve sosyal yapsn yanstan nemli gstergelerden biridir. Gelimi lkelerde krsal nfus oran toplam nfusun % 10'nunu gememektedir. lkemizde nfusu 10.000'in altnda bulunan yerlemelerde yaayan nfus krsal nfus olarak adlandrlr. Krsal nfusun geimi nemli lde tarma ve hayvancla dayanmaktadr. Cumhuriyetin ilk yllarnda krsal nfus, toplam nfusumuzun byk ksmn oluturuyordu. 1927'de lkemiz nfusunun % 83,8'i kr, %16,2'si ehir yerlemelerinde yayordu. Krsal nfusun bu miktarnn fazlal etkisini giderek kaybetmesine ramen 1970'li yllarn sonlarna kadar devam etmitir. lk olarak 1980 ylnda lkemizde yaplan nfus saymnda ehir nfusu, krsal nfusundan daha yksek sayya ulamtr.

Yandaki grafikten faydalanarak aadaki sorular cevaplaynz. * Trkiye'de kent nfusu hangi yldan sonra oran olarak artmaya balamtr? * Kent ve krsal nfus arasndaki en byk fark hangi yllarda grlmektedir? * Krsal kesimde doum oran fazla olmasna ramen krsal nfusun giderek azalmasnn nedeni nedir? * 1950-1970 ile 1980-2000 yllar arasndaki kent ve krsal nfus oranlarn karlatrnz.

10

Trkiyenin 1927 ile 2000 yllar arasndaki kent ve krsal nfus oran

( TK, 2000)

lkemizin nfus yapsyla ilgilii iinde bu kavramlarn getii bir metin yaznz.

Okuma yazma bilmeyenler Kadn nfus oran

Krsal alanda yaayanlar Yal nfus Gen nfus niversite mezunlar

Ortalama mr

Erkek nfus oran

Kentte yaayanlar

166

Konu: Nfus saym Ama: Nfus yapsn kavramak evrenizden 15 aile seerek mini lekli bir nfus saym yapnz. Bu saym aadaki aamalar takip ederek tamamlaynz. Sre: 2 hafta NOT: Saym formu Ad-soyad: Cinsiyeti : .......... Doum tarihi: ................ alt sektr: ( ) Tarm, ( ) sanayi, ( ) hizmet Eitim durumu: ( ) Okuryazar deil, ( ) okuryazar, ( ) ilkretim, ( ) lise, ( ) niversite saym yl iinde doanlar: .................. lenler: .............. l. Aama: Nfus saymnn yaplmas. ll. Aama: Verilerin tablo hline getirilmesi. lll. Aama: Tablolardaki verilerle grafik ve piramit oluturulmas. lV. Aama: Sonularn deerlendirilmesi. 0-4 yalar arasndaki kii says, 5-9 yalar arasndaki kii says, 10-14 yalar arasndaki kii says, 65 ve zerindeki kii says eklinde beerli ya gruplar oluturunuz. Btn bu ya gruplar arasndaki kii saysn tespit edip bir nfus piramidi oluturunuz. 1. Hangi ya grubundaki nfus fazladr? Bu ya grubunun neden fazla olduunu aklaynz. 2. 0-14 ya arasndakiler ocuk, 15-64 grubundakiler alabilir nfus, 65 ya ve zerindekiler ise yal nfus olarak snflandrarak ya gruplarn dairesel grafikle gsteriniz. 3. Eitim durumlarn (okuryazar olmayan, sadece okuryazar olan, ilkretim mezunu, lise mezunu, niversite mezunu) nce tablo hline getiriniz. Sonra bu oranlar dairesel grafik eklinde gsteriniz. 4. allan sektrler: Sanayi, hizmet ve tarm alanlarnda alanlar tespit ederek tablo oluturunuz ve bu oranlar dairesel grafik eklinde gsteriniz. 5. Hangi sektrde alanlarn says daha fazladr? 6. Cinsiyet durumunu gsteren bir grafik iziniz ve cinsiyetler arasnda bir dengesizlik varsa bunun nedenini aklaynz. 7. nmzdeki yl anaokulu, ilkretim ve liseye balayacaklarn saysn bir tabloda gsteriniz. 8. kardnz sonular ve nedenlerini arkadalarnzla tartnz. 9. kardnz sonular dorultusunda nfus zellikleri ile ilgili bir metin yaznz. Saym yaptnz yldaki doum ve lm saylarnn be yl sre ile ayn seviyede seyrettiini, bu saym 70 milyon nfusu kapsayacak ekilde yaptnz dnerek be yl sonra olabilecek deiiklikleri yukardaki sorulardan da hareketle arkadalarnzla tartnz. almanz sayfa 238deki rnek proje almasna gre hazrlaynz.

167

TRKYEDE NFUSUN TARHSEL GELM

1. Yaadnz yerin nfusunu reniniz. 2. Yaadnz yerde nfusun artma ya da azalma nedenleri nelerdir? Aratrnz. 3. Yaadnz yerin nfusu artyorsa size gre bu art hzl m yoksa yava mdr? Yllara gre karlatrnz.

Trkiyede Nfus Saymlar

Dnya nfusu gibi Trkiye nfusu da srekli bir deiim ve art iindedir. Bu deiim ve art, hzn kaybetmekle beraber gnmzde de srmektedir. Nfustaki art ve deiim belirli aralklarla yaplan genel nfus saymlaryla belirlenir. Osmanl Devletinde ilk nfus saym II. Mahmut dneminde gerekletirilmitir. Cumhuriyet Dneminde ilk kapsaml nfus saym 1927 ylnda yaplmtr. 1935'teki nfus saymndan sonra 1990'a kadar saymlarn sonu 0 ve 5 ile biten yllarda, 1990'dan sonra ise 10 ylda bir yaplmasna karar verilmitir. lkemizdeki nfus saymlarnda lke snrlar iinde bulunanlar, bulunduklar yerlerde saylrlar. Bu nedenle saym gn eitli nedenlerle yurt dnda olanlar saylamamaktadr. (II. Mahmut dnemi): 1831 ylnda asker ve vergi ykmllerini belirlemeye ynelik olarak yaplan nfus saymnda Anadolu'nun nfusu 7-7,5 milyon olarak saylmtr.

(Abdlmecit dnemi ): 1844 ylnda nfus belgesi verilecek nfusu tespit etmek amacyla yaplan nfus saymnda Anadolunun nfusu 10-10,5 milyon olarak saylmtr.

11

Trkiye nfusunun yllara gre art

Saym Tarihleri 28.10.1927 20.10.1935 20.10.1940 21.10.1945 22.10.1950 23.10.1955 23.10.1960 24.10.1965 25.10.1970 26.10.1975 12.10.1980 20.10.1985 21.10.1990 22.10.2000

Nfus 13.648.270 16.158.018 17.820.950 18.790.174 20.947.188 24.064.763 27.754.820 31.391.421 35.605.176 40.347.719 44.736.957 50.664.458 56.473.035 67.853.315

Yllk Nfus Art Hz %0 21,1 19,59 10,59 21,73 27,75 28,53 24,63 25,19 25,01 20,65 24,88 21,71 18,35
(TK, 2003)

168

Trkiye'de nfusun saym yllarna gre artn gsteren tablo 11 ve grafik 12ye gre nfusumuzun 1927'den gnmze kadar geirdii deiimi inceleyerek aadaki sorular cevaplaynz. * Trkiye nfusu srekli ayn oranda m artmtr? Neden? * En dk art hz hangi saym dnemleri arasnda gereklemitir? * En yksek art hz hangi saym dnemleri arasnda gereklemitir? Bulduunuz sonular rapor hline getirerek snfta arkadalarnzla paylanz ve bu sonular rn dosyalarna yerletiriniz.

Milyon kii

Yllar
12 Trkiye nfusunun yllara gre art (TK, 2004)

Trkiyede Nfusun Yllara Gre Deiimi

Doumlar ve alnan glerle artan nfus, lmler ve verilen glerle azalr. Cumhuriyet Dneminde yurdumuza zaman zaman eitli lkelerden gler olduu gibi yurdumuzdan da baka lkelere gler gereklemitir. Nfus artmz zerinde yurdumuza toprak katlmnn da etkisi sz konusudur (Hatayn ana vatana katl). 1927-2000 yllar arasnda lke nfusundaki deiim u balklarla belirtilebillir: * Nfus hzl bir ekilde artmaktadr. * Erkek nfusu, kadn nfusundan daha fazladr. * Nfusun eitim dzeyi giderek ykselmektedir. * Ortalama yaam sresi giderek uzamaktadr. * Kentsel nfus giderek artmaktadr. * ve d gler youn olarak yaanmtr. 1927-2000 yllar arasnda nfusumuz yaklak be kat artarak 13,6 milyondan 67,8 milyona ulamtr.1990-2000 dneminde lke nfusu ylda ortalama 1.133.000 kii artmtr.

169

13 Trkiye nfus art grafii (TK, 2004)

14 Trkiyede 1935-2000 yllar arasnda doum ve lm oranlar (TK, 2004)

Yukardaki grafiklere bakarak aadaki etkinlikleri yapnz. * Yllk nfus art hznn . dneminde % o .. ile en dk seviyede olmasnn nedenleri nelerdir? * Yllk nfus art hz ..... dneminde o % .. ile en yksek seviyededir. * 1945ten sonra ilk kez ... dneminde nfus art hz o/oo 20'nin altna dmtr. * Yllk nfus art hz ..... dneminden sonra srekli d gstermitir. * Doum oranlar ...........ten itibaren srekli d gstermitir. * lm oranlar ......... yllarnda en yksek seviyeye ulamtr.

170

Doal nfus art

almak iin baka lkelere tek bana ya da aileleriyle birlikte gidenlerin oluturduu gler:19611974te Avrupa'ya 1975-1989da Baz Ortadou ve Kuzey Afrika lkelerine

Lozan Antlamas nedeniyle mbadeleye tabi tutularak Trkiye'den gidenler

Trkiyede Nfus Art ve Azal zerinde Etkili Olan Balca Olaylar

Lozan Antlamas nedeniyle mbadeleye tabi tutularak Trkiye'ye gelenler

Politik, siyasi ve sosyal basklar nedeniyle Trkiye'ye gelenler

Hatay'n ana vatana katlmas

171

Trkiyede Nfusun Art ve Nedenleri

Yurdumuzda nfus artn etkileyen temel faktr doal nfus artdr. Nfus artnda doumlar kadar lmler de etkilidir. Doumlarla lmler arasndaki fark doal nfus artn oluturur. Trkiye'nin doal nfus art incelendiinde zellikle 1950'lerden itibaren lm oranlarnda, 1960'lardan itibaren ise doum oranlarnda bir dmenin sz konusu olduu grlmektedir. Buradan anlaldna gre doum oranlar azalrken lm oranlar da azalmakta, yani insan mr uzamaktadr. Sayfa 181deki ekilde grld gibi Trkiye'de nfusun artmasnda doal artlardan baka nedenler de rol oynamaktadr. 1927-1935 yllarnda nfus artnn % 28,9'luk ksmn baka lkelerde yaayan Trklerin siyasal basklar nedeniyle yurdumuza g etmesi oluturur. 30 Haziran 1939'da Hatay'n ana vatana katlmas 1935-1940 yllarnda %12,5'lik bir arta neden olmutur. 1945-1950 yllarnda seferberlik hlinin kalkmas, ekonomik artlarn dzelmeye balamas, evlenmelerin artmas, doum oranlarnn ykselmesi, bu ve bundan sonraki dnemdeki artlar da etkilemitir. 1960-1965 yllarnda 200 bin kadar iinin yurt dna almak iin gitmesi nfus artnda bir yavalamaya neden olmutur. 1975 ylndan itibaren nfus art hzmzn dmesinde, kentleme ve sanayilemeyle birlikte doum oranlarnda meydana gelen azalmann da etkisi olmutur. Ayrca cumhuriyetin kurulduu yllarda yurdumuzun uzun yllar sren savalarda erkek nfusunun nemli bir ksmn kaybetmi olmas, toplam dourganlk orann olduka drmtr. Bu nedenle 1965'e kadar nfus artn tevik edici politikalar izlenmitir. 1965'ten itibaren dourganl tevik edici politikalarn yerine nfus planlamasna nem verilmesi ise nfus artnn yavalamasnda etkili olmutur.

Krsal kesimdeki nfus art sonucu her geen gn kii bana den arazi miktar azalmaktadr.

Nfus Artnn sonular

Kentlerde konut sknts ba gstermekte ve gecekondulama grlmektedir.

Krsal kesimde yaplan yatrmlardan verim alnamamaktadr.

lkemizin bat ve orta kesimlerinde yer alan illerde nfus artnda dourganln yan sra glerin de etkisi vardr. Trkiye'de nfus art baz sorunlara yol amaktadr. evre sorunlar oluur, g artar, mill gelir azalr ve refah seviyesi der, hizmetler aksar, baml nfus artar, konut sknts yaanr, dzensiz ehirleme grlr.

172

LKEMZDE GLER

1. evrenizde g ederek yaadnz ehre gelenler var m? Bunlarn hangi nedenlerden dolay g ettiklerini tespit ediniz. Snftan kan sonularla gn nedenlerini belirlemeye alnz. 2. Yaknlarnzdan yurt dna giden ve oraya yerleen insanlar var m? Bu insanlarn g etme nedenleri nelerdir? Tartnz.

ehriniz g alyor veya g veriyor mu? Hangi nedenlerden dolay g aldn ya da g verdiini tartnz. retmeni Yunusa Trkiyedeki glerin nedenlerini belirlemesi iin bir proje devi verir. Yunus da kendi evresinde g eden aileleri seerek rportaj yapar. Yunusun yaad ehir Trkiyenin hemen hemen her yerinden g almaktadr. imdi Yunusun rportajndan bir blm okuyalm. Yunus (lise rencisi): zmite gelme nedenlerinizi anlatr msnz? Ali Bey (bir fabrikada usta): Tarmda kazandm para ile ailemi yeterince geindiremiyordum. Erozyon ile topraklarmzn verimi iyice dmt. ocuklarmz ise liseyi okumak iin ehre gidip gelmek zorunda kaldlar. Tm bunlara karlk ehirde sanayi ve ticarette cretleri ok cazip iler vard. ocuklarn okulu hemen yanmzda olduu iin okula ok kolay gidip geleceklerdi. Ayrca ehrin deiik sosyal faaliyetlerine de katlabileceklerdi.

Yukardaki rportajdan ve yaknlarnzdan rendiiniz bilgilerden yararlanarak lkemizdeki gn sebeplerini tespit edip itici ve ekici faktrleri aaya yaznz. TC FAKTRLER * * * * * * * * * * * * * * * * *

EKC FAKTRLER

173

 Glerin Nedenleri

Bir arkadam ehirde iyi bir i buldu. Ev sahibi oldu.

Ailemi geindirecek Kymze baraj bir iim yok. yapld. Tarlalarmz sular altnda kald.

yi bir okula gitmek ve kariyeri yksek bir i sahibi olmak istiyorum.

Erozyon topraklarmz verimsizletirdi.

Olum hasta ve iyi bir hastanede tedavi grmesi lazm.

Hareketli ehir yaam ilgimi ekiyor.

Yukardaki dncelerden yararlanarak insanlarn g etmek istemelerinin sebeplerini syleyiniz. lkemizde gler, yurt dna ve yurt iine olmak zere iki yndedir. D gler, lke snrlarnn almas ile yaplr. g, lke snrlar iinde olur ve byk ksm krsal blgelerden kentlere doru yaplr.

174

lkemizde, krsal alanlarda geim zorluu, buna karlk ehirlerde bata sanayi olmak zere dier sektrlerde i bulma imknlar krdan kente g tevik etmektedir. Krsal alanlarda tarm topraklarnn azl, verimin dmesi gleri tevik etmektedir. Krsal alanlardan ehirlere doru g, kademeli olarak gereklemitir. nce kyden byk kasaba veya kk ehirlere, oradan da byk ehirlere g eklinde olmutur. 1950lerde g hareketi kyden kente iken 1980lerden sonra kk ehirlerden byk ehirlere doru gereklemitir. Trkiye'de d g hareketi 1960tan sonra i gcne ihtiya duyan Bat Avrupann sanayilemi lkelerine gidile balamtr. 1974teki petrol bunalm ve bunu izleyen ekonomik durgunluk, bu lkelerin i gc ihtiyacn azaltnca; i gc akm bata Suudi Arabistan ve Libya olmak zere Orta Dou ve Kuzey Afrika lkelerine ynelmitir. Sovyetler Birliinin dalmas ile yeni kurulan Trk Cumhuriyetlerine de 1991den itibaren Trkiye'den gler olmutur.

Ben her yaz Ayvalktaki yazlmza giderim. Yazn yaylaya, dedemlerin yanna giderim.

Yaz aylarnda para kazanmak iin Marmaris'te turizm sektrnde alyorum.

* Fotoraftaki insanlar bulunduklar yerden baka bir yere neden gidiyorlar? * Gittikleri yerde sizce ne kadar kalacaklar? * Gittikleri yerlerde ne yapacaklar?

1990 ile 2004 yllar arasnda krsal kesimde %0 20nin zerinde g veren illerden bazlar Tunceli, Sinop, Kastamonu, Krehirdir. Bu illerden birini seip rnek inceleme yapnz. Blgenin istihdam ve ekonomisini inceleyip gn nedenlerini belirtiniz. almanz yapacanz sreyi, uygulama ve aratrma basamaklarn ve deerlendirme kriterleri ni retmeninizle birlikte belirleyiniz.

1990 ile 2005 yllar arasnda en fazla g alan ilk on il: stanbul, Ankara, zmir, Adana, Mersin, Bursa, Antalya, Malatya, Manisa ve Kocaeli. 1990 ile 2005 yllar arasnda en fazla g veren ilk on il: Adyaman, Ar, Batman, Bingl, Bitlis, Diyarbakr, Elz, Hakkri, Mardin, Mu.

175

lkemizden yurt dna beyin g olmaktadr. Beyin g; iyi eitim grm, nitelikli ve alannda yetimi bireylerin baka lkeye g edip yerlemesidir. Beyin gnn balca nedenleri; alannda i bulamama, verimli alma koullarndan yoksunluk ve dk crettir. lkemizden yurt dna gitmi beyin cerrahlar, kalp cerrahlar ve astrofizikiler gibi bilim dallarnda uzmanlam kiiler bugn dnyaca nldrler.

Gn Sonular

Aadaki rnekleri deerlendirerek gn olumlu ve olumsuz sonularn syleyiniz. G Edenlerin Yaadklar: Tekstil sektrnde alyorum, iyi bir iim ve gelirim var.

ocuklarmz iyi eitim alyor.

Sosyal hayatmz olduka renkli.

Yaamak iin uygun ve salkl bir evde oturuyoruz.

ehirde hayat pahaldr.

htiyalarmz karlamak iin yeteri kadar gelirimiz yok. ocuklarmza iyi bir eitim imkn sunamyoruz. Gelirimiz yetmedii iin ocuklarmz da almak zorunda kalyor.

Gecekondu ad verilen evlerimiz son derece salksz ve yaamaya uygun deil. Kym ve arkadalarm zlyorum. Oturduumuz yerde alt yap hizmetleri yetersiz.

176

G Nedenleri Hzl nfus art Miras yoluyla tarm topraklarnn paralanmas Tarmda makineleme nedeniyle isizliin olumas Yzey ekilleri nedeniyle tarm topraklarnn kk ve paral olmas Tarmsal retimdeki verim dkl imknlarnn kstl olmas Eitim, salk ve sosyal hizmetlerden yararlanma istei

Gn Sonular Nfus dalnda dengesizlik arpk kentleme, evre kirlilii, belediye hizmetlerinde aksama ehirlerde isizlik Eitim ve salk olanaklarnda aksama ehir yaamna uyum zorluu

G nlemek in Alnabilecek nlemler Modern tarm yntemleri yaygnlatrlmal. Besi ve ahr hayvancl gelitirilmeli. Tarma dayal sanayi kollar, krsal alanlara kaydrlmal. Krsal alanlarda eitim, salk, yol, su, elektrik gibi hizmetler yaygnlatrlmal.

177

Akdeniz kysnda gzel bir kyde yayordum. Fakat hastaym ve srekli kontrol altnda olmalym. O yzden zmir'e yerletim.

Babam ldkten sonra topraklarmz miras yolu ile blnd. Tarmda makineleme insan gcne duyulan ihtiyac azaltt. ehre g ettik.

nay

Hanm

Hasan Bey

Eitimimi tamamladktan sonra stanbula yerletim. stanbulda eitim ve salk hizmetlerinden, kltrel etkinliklerden daha fazla yararlanabiliyorum.
Gler Hanm

Orman yangnlar ve erozyon sonucu tarm topraklarmz verimsizleti.

Alaattin Bey

smail Bey

Kk bir kentte, kk bir iletmem vard. stanbula gelip ilerimi byttm. Burada pazar ve ulam artlar ok iyi.

Meneke Hanm

Yaadmz yer, depremde byk hasar grd. Ankara bizim iin yeni bir yaam umudu oldu.

Yukardaki kiilerin yaantlarndan yararlanarak hangi nedenlerden dolay g etmi olduklarn, itici ve ekici faktr olarak snflandrnz ve aadaki tabloya yaznz.

BREYLER
Hasan Bey nay Hanm Gler Hanm Alaattin Bey Meneke Hanm smail Bey 178

TC FAKTRLER

EKC FAKTRLER

Aadaki tabloda g etkileyen itici ve ekici faktrler verilmitir. Bunlar uygun ekilde iaretleyiniz.

FAKTR
Salk hizmetlerinin yetersizlii imknlarnn fazla oluu Eitim imknlarnn yetersizlii Daha kaliteli bir yaam Topraklarn miras yolu ile blnmesi Tarmda makineleme Doal afetler

TC FAKTRLER X

EKC FAKTRLER

BULMACA
Aadaki tanmlardan hareketle bulmacay doldurunuz. 1. Tarmda insan gcne duyulan ihtiyac azaltatarak ge neden olur. 2. Kariyer sahibi kiilerin yurt dna gidip bilimsel almalarn o lkelerde srdrmesi. 3. Toprak rtsnn d kuvvetler tarafnda tanmas. 4. 1960'lardan itibaren Trkiye'den en ok ii g alan Avrupa lkesi. 5. G veren blgelerde halkn temel geim kayna. 6. G alan yerlerde nfusu eken nemli ekonomik faktrlerden biri.

179

Aadaki sorular cevaplaynz. 1. Trkiye'de doum ve lm oranlarnn birbirine en ok yaklat yllar bularak bunun nfus art zerindeki etkisini nedenleriyle birlikte aklaynz. 2. Trkiye'de gen nfus orannn yksek olmasnn nedenlerini belirtiniz. 3. Trkiye'de alanlarn ya ortalamas Avrupa lkelerine gre dktr. Neden? 4. Trkiye'de alan nfusun yarya yakn tarm kesiminde istihdam edilmektedir. Neden? 5. Trkiye'de sanayi ve hizmet sektr belirli merkezlerde toplanmtr. Bu durum, bu merkezlerin hangi zellikleri ile ilgilidir? 6. Aadaki grafikten yayarlanarak Trkiyedeki nfus art ile seilmi lkelerin nfus artlarn karlatrnz. Nfus art

15 1990-2003 yllar arasnda Trkiye ve baz lkelerin nfus art oranlar

Aadaki boluklar doldurunuz. 1. Trkiye'de alanlar iinde kalifiye eleman says azdr. nk .. eitimi yetersizdir. 2. retici konumda olmayan 0-14 ve 65 yukars ya grubuna .. denir. 3. stanbul'da erkek nfus orannn kadn nfus oranndan fazla olmasnn nedeni .. 4. lkemizde krsal kesimde etkisinden dolay yerlemeler gney yamalarda younlamtr. 5. Daha ok gebe hayvanclk yapan topluluklarn geici olarak yerleip, adr kurduklar yerlemelere .................................................. denir. 180

Aadaki ifadelerin doru veya yanlln yanlarndaki kutucuklar iaretleyerek (x) belirtiniz. 1. Trkiye nfus piramidinin taban gittike genilemektedir. 2. G veren illerde kadn nfus oran azdr. 3. Trkiye'de nfusun yaklak % 50'si 0-24 ya grubundadr. 4. Trkiye'de kr ve kent nfus oran birbirine yakndr. 5. Trkiyede 1927den itibaren kr nfusu azalmtr. 6. Trkiye nfusu srekli artmtr. 7. II. Dnya Sava nfus artmz etkilememitir. 8. Trkiye'de nfus art en ok 1940-1945 dneminde grlr. 9. Trkiye'de nfus art hz 1960 tarihinden itibaren yavalamtr. 10. Trkiye'de nfus art zerinde d glerin etkisi yoktur. 11. Trkiye'de nfus art srekli ayn oranda gereklemitir.

D Y

Aadaki oktan semeli sorular cevaplaynz. 1. 1927-2000 yllar arasnda Trkiye'de ehir nfusu ky nfusuna gre daha ok art gstermitir. ehir nfusundaki art hznn ok olmasnda aadakilerden hangisi daha ok etkilidir? A) ocuk lmlerinin az olmas B) Evli nfusun artmas C) Ortalama mrn uzamas D) Gle gelen nfusun artmas E) Salk artlarnn iyilemesi 2. Trkiye'de 1950'den sonra nfus art hznn ykselmesinde aadakilerden hangisinin etkisi olmamtr? A) Bebek lmlerinin azalmas B) Salk artlarnn iyilemesi C) Gda retimindeki art D) Hayat standardnn ykselmesi E) Kyden kente gn artmas 3. Trkiye'de yerleme ve nfus daln etkileyen en nemli faktr aadakilerden hangisidir? A) klim A) Yz lm B) Sanayileme C) Kadnlarn almas D) Sosyo-kltrel yap E) Ekonomik hayat seviyesi B) Bitki rts C) Toprak D) Deprem E) Doal afetler 4. Aadakilerden hangisi nfus art hznn yksek veya dk olmasnda etkili deildir?

181