Tn mn v mnh bng Ph.

D Nhng nm gn y c kh nhiu sinh vin Vit Nam du hc M v nhiu nc khc, bng nhiu con ng khc nhau. Ngi c hc bng, chc tr ging (teaching assistant - TA), hoc tr nghin cu (research assistant RA), ngi th du hc t tc. Ti khng nh chnh xc l c u rng c hn nghn du hc sinh mi nm sang M. Nhiu ngi trong s h theo hc tin s (Ph.D). Thng tin v lm th no xin hc bng, TA, RA, xin th gii thiu, cch vit d nh c nhn (personal statement), vn vn y ry trn cc mailing lists trn Internet. Th nhng, mt s cu hi quan trng m ti t thy sinh vin hi l: "ti sao li hc Ph.D?", "c ng b thi gian hc Ph.D hay khng?", "lm th no nh gi mnh bng Ph.D?", "ti c kh nng hc Ph.D hay khng?", "hc Ph.D xong ri lm g?", vn vn. C l ta cn mt lun n ... Ph.D tr li phn no tha ng cc cu hi trn. Cng c l c ai trong cc ngnh gio dc hay tm l hc lm ri. V mt kinh t th mt ngi bn cho ti bit c c m cng trnh nghin cu v ci gi ca gio dc (returns to education). Trong bi vit ny, ti th lm bn lan man xung quanh cc cu hi trn. Bi vit hon ton khng mang tnh hn lm (academic), ngha l s khng c cc con s thng k, bng phn tch, ng h mt (vi) lun im no . S khng c tham kho n cc ngun thng tin tn cn v cc th tng t. Tc gi ch da trn cc kinh nghim, quan st, v suy ngh c nhn, sau gn chc nm hc v "hnh ngh" Ph.D M.

Ti chc l mt c nhn khc trong hon cnh ca ti s c khng t kin bt ng. Ti cng khng c tham vng ni ht c nhng cp nht kinh

nghim ca mnh. Ngoi ra, ti s nhn mnh nhiu hn mt tri ca vic hc Ph.D. iu ti hy vng l qua bi vit ny, ti c th gip cho cc sinh vin (cng gia nh) s v ang hc Ph.D t nhiu chun b tinh thn cho on ng chng gai nhng th v ny; hy vng ch ra c mt gc nhn khc v Ph.D so vi quan nim chung ca x hi. 1. Ph.D l g ?

Trc ht ta hy th bn v mnh bng Ph.D t ci nhn hn lm. Ph.D l vit tt ca ch Doctor of Philosophy. Hc bc Ph.D, cao nht trong cc hc bc, u tin xut hin c, sau c M v nhiu nc phng ty khc s dng. Bng Ph.D u tin ca M xut hin khong cui th k 19. ( Y' cho n nhng nm 1980 mi c bng Ph.D.) T Ph.D c gc latin l Philosophiae Doctor. Ch doctor ngha l "thy" (teacher), v "chuyn gia", "chc trch" (authority). Ch philosophy (trit hc) c ngun gc t thi trung c (medieval) Chu u, khi m cc trng i hc c bn chuyn khoa (faculty) chnh: thn hc (theology), lut hc (law), y hc (medicine), v trit hc (philosophy). Philosophy y dng ch cc ngnh hc khng dn n mt ngh nghip thc t nht nh ca thi nh ngi ca nh th, lut s, v bc s. n nay th khng phi Ph.D no cng lin quan n philosophy, cho d ly theo ngha bng nht ca t ny. Tuy nhin ch doctor vn mang y ngha ca n. phng Ty, trong nghi thc giao tip ngi ta gi mt ngi c bng Ph.D l doctor. Hu ht cc trng i hc u i hi ton b ging vin v cc gio s c bng Ph.D. a s cc nh nghin cu cc phng nghin cu chuyn nghip u c bng Ph.D. Tuy vy, iu ngc li khng ng: khng phi tt c cc Ph.D u c th lm ging vin, gio s, hay nghin cu vin. C nhng Ph.D thm ch

chng bng mt k s thng thng.Cng c kh nhiu Ph.D, sau khi "hnh ngh" mt thi gian th ln chc, hoc chuyn sang lm salesman hoc lm qun l, vn vn. Ta s quay li ti ny sau. Ci nhn hin i ca Ph.D nh sau. hon tt Ph.D, sinh vin phi t c hai mc tiu chnh: (a) hon ton tinh thng mt ngnh (hoc phn ngnh) no , v (b) gp phn m rng khi kin thc ca nhn loi v ngnh . Mc tiu (b) l ci li phn bit bc Ph.D vi cc bc hc khc. Ph.D khng phi l ci bng "nhai li": c nhiu, thi ly im cao l xong. Mt Ph.D ng ngha phi c mt vi cng trnh v tng nghin cu ca ring mnh (originality). V mt l thuyt th l th. Thc t ra sao? 2. "Ngh" Ph.D: on trng cng lm chng gai

M, l sinh vin sau i hc (graduate student) cng l mt ngh. (Ti khng dng t "nghin cu sinh" v khng phi graduate student no cng lm nghin cu thc th, nht l cc sinh vin ang hc thc s.) Cc graduate students thng lm TA hoc RA, vi mc lng khong 900USD n 1200USD mt thng (sau thu), tin hc c bao. Sng tn tin th mc lng ny va mt ngi sng. Thng th cc gradudate students sng chui rc trong mt cn h nh b no (d nhin l c ngoi l, a phn do may mn), hu ht thi gian dng cc phng lab (phng th nghim hoc phng my tnh) v th vin. Ti v n nh l ln ra ng ri sng mi mo con li hn h bt ch bnh m ln ng. K chuyn cuc sng gradudate students th c l cn mt tiu thuyt vi trm trang. iu ti mun cp l: trong hon cnh lm vic cng thng nh vy, mt sinh vin thng thng thnh thong s phi t t cu hi "c ng khng?" Nht l khi cng vic hc tp v nghin cu khng tri

chy. M k c khi n hon ton tri chy, tnh v cc mt kinh t, tinh thn, thi gian, v ... philosophy, cu hi trn vn hon ton hp l. V mt kinh t th lng trung bnh ca Ph.D ra trng c nhnh hn thc s (M.S) v bc i hc (B.S) mt cht, nhng s khc bit ny khng kha lp c l l cho thu nhp mt trong khong thi gian lm Ph.D: trung bnh t 4 n 5 nm. Tnh tng s USD kim c cho mi gi hc tp th Ph.D l hng bt (tnh tng i theo tng ngnh hc). V mt tinh thn th lm vic cng thng v ct lc trong mt thi gian di trong mt mi trng cnh tranh tng i cng bng nhng khc nghit (!) hon ton c th nh hng xu n tm l c nhn. iu ny c bit ng vi sinh vin du hc: thiu thn cc nhu cu vn ha v tinh thn c bn ca qu hng, c hi tm bn tnh hoc bn i b gim thiu (vi phi nam), vn vn. Khng phi him m ngi ta hay thy bn Ph.D hi ... gn gn. Cng bng m ni, gradudate students do thiu thn vn ha hay tm cch nghin cu hc hi thm ci ny ci khc ngoi ngnh ca mnh (nhc, th, lch s, chnh tr, trit hc, ...), cho nn bn gn cng c th rt a ti. M th a v x hi ca mt Ph.D cng chng hn g cc nghnh ngh khc l my. Yu t tinh thn ny rt quan trng. C khng t cc gradudate students cn n 8, 9 nm mi lm xong Ph.D. Nhiu nm tri " mi kinh k vi bt nghin", ngonh i ngonh li cha lm c g ra hn m ngoi 30. Khi th trng vic cho Ph.D b thuyn gim th ngi ta ri vo ci vc mun thu: "v hay ", "v th m u vo u?". Nhiu nm lm vic vi mc lng va sng, cc Ph.D mi ra trng hon ton khng dnh gim c g, cha ni n vic n th tn dng kha kh. D cc nh chc trch c k hoch i ng nhn ti, ch ny vn cn xa ri thc t. u t tinh thn v thi gian ca mt Ph.D qu nhiu c th hi lng vi mt cng vic mt vi triu ng mt thng. H s phi t hi: nu xa mnh khng i hc th by gi cng c th phy phy lng vi triu mt thng? Vy c chc nm tri b ra cng cc ? Ti nhp nhng yu t tinh thn v kinh t, nhng i khi ta khng tch ri chng c.

Mt kha cnh khc ca yu t tinh thn l sc p ca gia nh v ngi thn. "Ngi ta 4 nm xong Ph.D, v con nh ca ng hong, bn khng Ph.D th cng gim c vi trng phng, xy nh to ca rng cho b cho m; cn my by gi ngoi 30 m vn c lng bng tay trng. ng chng ra ng, thng chng ra thng". V mt trit hc m ni th c ng hc Ph.D khng? Cu hi ny ph thuc rt nhiu vo bn thn sinh vin: i hc Ph.D lm g? Ta s quay li im ny trong phn ti. By gi hy gi d c/anh Ph.D yu du ca ta tm c mt cng vic n nh nc ngoi, quyt nh li tch ly t bn gip gia nh v tch ly kinh nghim sau ny, cch ny hay cch khc, (v) gip qu hng. C hai nhnh cng vic chnh cho mt Ph.D mi ra trng: (a) lm vic mt phng nghin cu chuyn nghip no , v (b) mt chn ging vin hoc gio s mt trng i hc. (Hai cng vic ny c th ch c c sau mt vi nm lm postdoc na . Ta hy c gp lun postdoc vo tng thi gian cho tin, mc d lng postdoc kh hn lng gradudate students.) Lng bng v gi tr ca v tr mi ph thuc hon ton vo vic ngi ta nh gi Ph.D nh th no. Ti s bn v vic ny trc. Ti cng c ni lan man v ti "nh tr Ph.D" sau khi c mt bn tin VNExpress thy trong nc ngi ta c ni v nh gi Ph.D loi "gii, kh, trung bnh" (sau mt bui hp no ). Phm vi "nh tr Ph.D" ca ti ch yu p dng cho cc nghnh k thut v khoa hc t nhin nh in, in t, khoa hc my tnh, ton, l, ... Khi xa th gi tr ca mt Ph.D mi ra trng ty thuc vo gi tr cng trnh nghin cu trong lun vn tt nghip. Sau khi ra trng th doctor mi s pht trin cng trnh ny thnh mt vi bi bo ng cc tp ch (journals) v hi ngh (conference) chuyn ngnh. Cc bi bo ny u

c ph bnh (reviewed) bi cc chuyn gia trng thnh trong cng ngnh.Cc bi bo khng ng gp g nhiu hoc v vn s khng c nhn ng. Hin nay th p lc ng bo (publication) ca graduate students khi cn ang hc ln hn gp bi. Mt cng vic kha kh mt trng i hc hay phng nghin cu danh ting thng nhn doctor mi vi hn chc bi bo. Trung bnh mt gio s tr mi ra trng trong ngnh khoa hc my tnh c n khong 3-5 journal papers v c chc conference papers. D nhin s lng l th yu, cht lng mi quan trng. Mt cng trnh cht lng cao s c nhiu ngi bit n rt sm, v c th ni khng ngoa l n quan trng hn c trm bi bo dng ... "b ci". (B ci l tnh t dn gian trong gii khoa hc Vit Nam ch cc bi bo thng thng bc trung, ai lm mi ri cng xong.) i vi Ph.D M th im hc trung bnh khi hc Ph.D hu nh khng mang ngha g c, ngoi tr im ti thiu c th c tip tc hc, khong chng 3.3 n 3.5 trn 4.0, ty theo trng. S lng v cht lng cc bi bo v cc cng trnh nghin cu khc (mt ng dng my tnh chng hn) mi l tiu ch nh gi Ph.D. Khng c chuyn ngi ta xp loi Ph.D trung bnh, yu, gii, kh, vn vn. L do chnh l: lm chuyn ny hu nh l v vng. Ai c thm quyn v thi gian nh gi. K c gio s hng dn cha chc bit ht v phn ngnh m sinh vin ca mnh lm, hung g ngi ngoi. C rt nhiu cng trnh ng bo vi nm hoc vi chc nm sau ngi ta mi thy ht gi tr ca n. Cng c c t cng trnh lc mi ng th ai cng xm vo khen, nhng vi nm sau th lng tm. D nhin c kh nhiu cc cng trnh m ngi trong ngnh c bit ngay l "dm" hay "xn". Nhng vn chnh l khng ai c thi gian xp loi v nh tr Ph.D. M, kinh t th trng tng i cng bng. Ph.D gii s c ng nghip bit n, tm c vic cc trng i hc v phng nghin cu danh ting, vn vn. Cng c th c Ph.D gii khng tm c

vic, hoc Ph.D dm "lt li" cung cu. Cc trng hp ny u l ngoi l him hoi. Li ni thm v ng bo. Ta hy nh mc tiu (b) ca Ph.D: ng gp vo khi kin thc ca nhn loi. Ph.D m khng c bi bo no th c 10 Ph.D cng hon v ngha, theo ngha tinh khit nht ca ch Ph.D. Ch t, Ph.D phi chia x cc thu lm v nghin cu ca mnh vi ng nghip mt vi hi ngh v journal danh ting no . Cc nh xut bn khoa hc phng Ty cng lm kinh t. C rt nhiu cc hi ngh v journals hng bt, bi v va v vn cng ng vo c. Ch c ngi trong ngnh mi bit c hi ngh v journal no c uy tn. M k c cc ni c uy tn ny ta vn c th tm thy cc bi bo ti. Tm li, cng vic "nh tr Ph.D" hon ton khng n gin cht no. p lc phi ng bo rt nng ln vai cc gradudate students. Ngc li, cm gic cng trnh ca mnh c ng nghip cng nhn v nh gi cao cng rt tuyt vi! Trong 5, 6 nm u sau khi ra trng, bt k cng vic l gio s hay nghin cu vin, p lc vit bo v xin tin lm nghin cu cn nng hn khi cn l sinh vin na. ( y ta loi tr cc trng hp ngi ta ch mun c Ph.D theo ui ngh ging vin (lecturer) no . C l phi khng nh rng mc tiu ny cng cao qu nh cc mc tiu "cnh tranh khc nghit" khc.) Nu Ph.D tr khng khng nh c mnh trong 5, 6 nm u tin ny th thng l s khng gi c cng vic ca mnh. C l bn c cng c th tng tng c p lc ny nng nh th no. Cc bi bo u l cc cng trnh sng to m trc cha c ai lm, cha c ai ngh ra (ch t l v nguyn tc). Lm th no m ai c th m bo mt nng sut sng to nht nh trong mt thi gian di nh vy? C ng b ngn y thi

gian v cng sc cho mt mc tiu m phn thng v c kinh t, tinh thn, trit hc, sc khe u kh mp m? 3. Ti sao li hc Ph.D? C nn hc Ph.D khng? Ta th ghi ra y mt phn nh cc l do: a) Bn b u i nc ngoi hc sau i hc. b) c x hi n trng, och ra pht. c) hc c kin thc tin tin. d) Khng r lm. T b hc gii, th c tip tc hc. e) C l l con ng duy nht ci thin i sng gia nh v c nhn. f) m tm mt ra nhng chn tri mi. g) sau ny v lm gio s i hc. h) c lm nghin cu khoa hc. i) thay i th gii quan. ...... z) Tt c cc l do trn. V z phy) Khng lm Ph.D th lm g? i vi a s gradudate students v graduate-students-tng-lai th cu tr li l mt tp con kh ln ca vi t cu tr li m ai cng c th ngh ra. Ta hy th phn tch vi chn la quan trng nht. Lm Ph.D m mang kin thc. y l mt mc tiu rt quan trng v mang tnh c nhn. Mark Twain tng ni: "ng trng lp cn tr con ng gio dc ca bn" (Don't let school get in the way of your education). Trng lp khng phi l con ng duy nht n Rome ca tri thc. Tuy vy, trong hon cnh lc hu ca mt nc th gii th ba nh VitNam ta, th ra nc ngoi hc thm l con ng hu l.

Cu hi chnh m ta nn t ra l ch nn hc M.S thi, hay l hc c Ph.D. Ch v kin thc m ni, th hai nm M.S cng cho mt sinh vin thng minh sau t hc. Lm Ph.D cng a phn l t hc thi. Lm Ph.D c mt cuc sng tt p hn, c x hi n trng hn; v bn b ai cng hc Ph.D; c bng Ph.D rt och; t b hc gii th c tip tc hc; vn vn. Mt Ph.D thc th s cho bn bit rng cc l do loi ny u l sai lm to ln! Ti hon ton khng c nh "ging o" v chn la c nhn ca ai. Ti cng khng ni ng c "hm bng cp" hay "oai och" l sai tri. l chn la ca tng c nhn. im ti mun ni l cc ng c loi ny s khng th gip sinh vin hon thnh tt vic hc Ph.D. Vic hay so snh mnh vi bn b v ngi khc s to nn p lc tinh thn khng th chu ni trong khi hc. Yu thch "ting tm" cng vy. "Hc gii", theo ngha ta, l thi th im cao v "nhai li" nhng g c dy, cho nn hc gii cha chc lin quan my n kh nng sng to - kh nng sng cn ca Ph.D. T kha dn n thnh cng ca sinh vin Ph.D phi l am m". am m hc hi v sng to trong mt phn ngnh nht nh! Tr nhng ngi tht s xut chng th a s chng ta s khng th lm thnh cng Ph.D mt ngnh no ch v "x hi cn n", hay "n kim ra tin". Nu ch am m hc hi khng thi th cng khng ng b ra ngn y thi gian lm Ph.D. Ta hon ton c th lm M.S ri t c, t hc thm. Tt c cc thnh qu nh chc v, danh ting, oai och, vn vn u phi, v nn, l sn phm ph ca qu trnh theo ui ni am m sng to v m mang tri thc ny. y l ni v "ng lc" hc Ph.D. Th cn "kh nng" th sao? Qu trnh hc Ph.D ln xung nh hnh sin. S c bao nhiu tr ngi kinh t, tinh thn phi vt qua. Mt trong nhng tr ngi ln nht l: sau mt vi tht bi

trong nghin cu, cc sinh vin s phi t hi "ta c kh nng lm Ph.D khng nh?" am m v kh nng to thnh ci vng lun qun. Ta c xu hng am m ci m ta gii, v ta thng xut sc cng vic m ta am m. Nhy vo c ci vng ny l hnh trnh c nhn. C l khng ai tr li thay ta c. 4. Ph huynh: xin ng gy p lc tm l Khng t cc bc ph huynh m ti c dp quan st t rt nhiu k vng vo con em mnh v con ng hn lm. H u t tin bc v thi gian, nui nim hy vng ngy no s c mt "trng nguyn" vinh quy bi t, n my n mt vi hng xm lng ging v b bn. Chuyn ny c tt c cc hc bc, khng ring g Ph.D. Tuy vy, p lc Ph.D ln hn kh nhiu v graduate students s phi cnh tranh vi cc sinh vin xut sc trn ton th gii. Tn trng tri thc v hc tp l iu tt, v bng cp l mt thc o tng i chnh xc ca tri thc. Nhng n khng phi l thc o duy nht. l cha ni n cc cu hi nh: t c tri thc loi g th mi c coi l "thnh nhn"? Kh m c th o lng xem mt Ph.D v mt anh p xch l ai c "ng gp" nhiu hn cho x hi, hay ai "hnh phc" hn ai, theo bt k ngha no ca cc t ny. C mt ranh gii rt b gia "tn trng tri thc" v "hm bng cp". Hy vng ti hay s thuyt phc c bn rng Ph.D cng thng vng h cm. Mt Ph.D v khoa hc my tnh chng hn, nu lm nghin cu v mt phn ngnh chng ai quan tm, ng vi bi bo cc ch linh tinh, th s t t xa ri dng chy chnh ca tri thc nhn loi. C khng t Ph.D v khoa hc my tnh lp trnh khng ra hn, thua hn mt k s thng thng, chnh l v l do ny. Ti li trit l 3-xu ri. iu ti mun ni l nim "hy vng" ca cc bc ph huynh to p lc cc ln nh hng n kt qu hc tp v nghin cu ca

sinh vin. Trong khi chn la ngh nghip tng lai ng l nn l chn la c nhn! 5. t c Ph.D ch l bc u Cn kh nhiu im khc ti mun ni, nhng bi di. Ly Ph.D ch l bc u rt nh ca mt ngh nghip, cng nh bao nhiu ngh nghip khc. C Ph.D c th ng ngha vi nhng phn thng ng qu v kinh t v tinh thn v c mt x hi ln c nhn, nhng b li ci gi phi tr v mi mt cng cao khng km. "Ngh" Ph.D chng cao qu hn nhiu ngh khc, m thi gian v cng sc b ra li nhiu hn kh nhiu. Cuc sng v cc chn la c nhn l d nhin l phc tp. Ti hy vng qua bi vit ny cc bn tr c th c mt ci nhn v suy ngh cn trng hn trc khi theo ui "con ng au kh" ny. Ta khng th theo n ch v cc o tng danh ting, bng cp v tin bc. u t nh vy khng c li! Mt trong nhng iu kin cn cho ngh ny l kh nng theo ui ni am m nghin cu v sng to trong mt thi gian di. Bng Ph.D ch l mt bc cn con trong hnh trnh chng gai nhng th v ny. N hon ton khng phi l con ng duy nht. Th by, 29 thng 11, 2003.